การเลี้��ยงปลี้าแบบผสมผสาน

การประกอบอาชีพการเกษตร ไม่�ว่�าจะเป�นการปลู�กพ�ชีหร�อเลู�ยงสั�ตว่� ม่�กจะม่ป ญหาทางด้$านต$นท%นการผลู'ต ท(ม่ม่�ลูค่�าสั�งในขณะท(การขายผลูผลู'ตทางการเกษตรสั�ว่นใหญ� ม่�กไม่�ได้$ราค่าด้เท�าท(ค่ว่ร เกษตรกรสั�ว่นใหญ�จ-งประสับป ญหาทางด้$านรายได้$ จากการผลู'ตไม่�ค่%$ม่ท%นหร�อได้$ก.าไรน$อย ฐานะของเกษตรกรสั�ว่นใหญ�จ-งไม่�ม่� (นค่ง ยากจน แลูะม่หน�สั'น เกษตรกรหลูายรายจ-งได้$พยายาม่ด้'�นรน หาว่'ธีการชี�ว่ยต�ว่เองให$พ$นจากป ญหาน�โด้ยการลูด้ต$นท%นการผลู'ตให$ต.(าลูง ซึ่-(งพบว่�าหากผสัม่ผสัานก'จกรรม่ ทางด้$านการเกษตรหลูายก'จกรรม่เข$าด้$ว่ยก�น จะสัาม่ารถลูด้ต$นท%นการผลู'ต ของผลูผลู'ตบางอย�างลูงได้$อย�างม่าก โด้ยการใชี$ผลูพลูอยได้$จากก'จกรรม่หน-(ง ไปเป�นป จจ�ยการผลู'ตของอกก'จกรรม่หน-(งได้$ ท.าให$ระบบการผลู'ตโด้ยรว่ม่ม่ต$นท%นลูด้ลูงด้�งกลู�าว่น� หลู�กการเกษตรแบบผสัม่ผสัาน เป�นเร�(องท(เกษตรกรร� $จ�กว่'ธีการน�ม่านานแลู$ว่ แต�การน.าไปใชี$ในทางปฏิ'บ�ต'ในบ$านเราย�งม่อย��ในว่งจ.าก�ด้ เน�(องจากป จจ�ยหลูายอย�าง ซึ่-(งจะไม่�ขอกลู�าว่ในท(น� การเกษตรแบบผสัม่ผสัานระหว่�างการเลู�ยงปลูาร�ว่ม่ก�บการปลู�กพ�ชี การเลู�ยงปลูาในนาข$าว่ หร�อการเลู�ยงปศุ%สั�ตว่� เชี�น สั%กร เป�ด้ ไก� แลูะการเลู�ยงปลูา ร�ว่ม่ก�บปลูา ก7เชี�นก�น เกษตรกรได้$ปฏิ'บ�ต'ก�นม่านานน�บศุตว่รรษแลู$ว่ ท��งในประเทศุไทยแลูะต�างประเทศุ เชี�น จน ไต$หว่�น ฮ่�องกง ญ(ป%9น รว่ม่ท��งบางประเทศุในย%โรปตะว่�นออก เชี�น ฮ่�งการ ด้$ว่ยประเทศุเหลู�าน� ต�างยอม่ร�บว่�าระบบการผลู'ตสั�ตว่�น.�าแลูะสั�ตว่�บก ท(ผสัม่ผสัานก�นน� เอ��ออ.านว่ยประโยชีน�ให$แก�ก�นแลูะก�นเป�นอย�างด้ น�บเป�นระบบการผลู'ตทางการเกษตร ท(ม่ประสั'ทธี'ภาพสั�งม่ากระบบหน-(งเท�าท(ม่ม่า

ข้�อดี�ข้องการเลี้��ยงปลี้าแบบผสมผสาน

1. สัาม่ารถใชี$ประโยชีน�ของท(ด้'นได้$เต7ม่ท( ด้'นรอบ ๆ บ�อ ใชี$ปลู�กพ�ชีผ�ก แลูะใชี$เป�นท(สัร$างค่อกเลู�ยงสั�ตว่� สั�ว่นน.�าในบ�อนอกจากใชี$เลู�ยงปลูาแลู$ว่ย�งปลู�กพ�ชีอ�(น ๆ ได้$อก เชี�น ผ�กบ%$ง 2. เศุษเหลู�อของพ�ชีแลูะสั�ตว่�สัาม่ารถน.ากลู�บม่าใชี$ได้$อก เชี�น ม่�ลูสั�ตว่� เศุษอาหารสั�ตว่� เศุษผ�กหญ$าต�าง ๆ ซึ่-(งถ$าตกลูงไปในบ�อก7กลูายเป�นอาหารปลูา แลูะเป�นป%<ยสั.าหร�บเต'ม่บ�อปลูา ขณะเด้ยว่ก�นโค่ลูนเลูนก$นบ�อก7สัาม่ารถน.าม่าปลู�กพ�ชีต�าง ๆ ได้$ด้ การน.าของเศุษเหลู�อ ของเสัยต�าง ๆ กลู�บม่าใชี$อกน�เป�นการก.าจ�ด้ของเสัย แลูะชี�ว่ยลูด้ค่�าใชี$จ�ายต�าง ๆ เชี�น ค่�าอาหารปลูา ค่�าอาหารสั�ตว่� ค่�าป%<ย 3. เป�นการเพ'(ม่ผลูผลู'ต แลูะเพ'(ม่รายได้$ สัาม่ารถใชี$บร'โภค่ภายในค่รอบค่ร�ว่ ถ$าเหลู�อก7สัาม่ารถน.าออกขาย เก'ด้เป�นเง'นท%นหม่%นเว่ยนในการด้.าเน'นการต�อไป แลูะเป�นการใชี$แรงงานภายในค่รอบค่ร�ว่ให$เป�นประโยชีน� 4. ลูด้อ�ตราการเสั(ยงต�อการขาด้ท%นได้$ด้กว่�าการเลู�ยงปลูา เลู�ยงสั�ตว่� หร�อ ปลู�กพ�ชีอย�างเด้ยว่แลูะเป�นการลูด้ต$นท%น เพราะก'จกรรม่แต�ลูะอย�างต$องพ-(งพาก�น 5. ก�อให$เก'ด้รายได้$หม่%นเว่ยนจากการจ.าหน�ายผลูผลู'ตจากฟาร�ม่ตลูอด้ป>ลู�กษณะการเลู�ยงปลูาแบบผสัม่ผสัาน ในการเลู�ยงปลูาแบบผสัม่ผสัาน หากจ.าแนกตาม่ท(ต� �งของโรงเรยนเลู�ยงสั�ตว่� จะพบว่�าม่สัองลู�กษณะค่�อ

1. แบบสัร$างโรงเร�อนเลู�ยงสั�ตว่�ไว่$เหน�อบ�อเลู�ยงปลูา เป�นแบบท(น'ยม่ ก�นม่ากท(สั%ด้ เพราะสัะด้ว่กแลูะสัาม่ารถระบายม่�ลูสั�ตว่�จากโรงเร�อนลูงสั��บ�อปลูา โด้ยตรงสั�ตว่�ท(อาศุ�ยอย��ในโรงเร�อนบนบ�อปลูา จะได้$ประโยชีน�จากบ�อปลูา ในการชี�ว่ยลูด้อ%ณหภ�ม่'ภายในโรงเร�อนให$ต.(าลูง สั�ตว่�จ-งไม่�เค่รยด้ ท.าให$ก'นอาหารได้$ม่ากข-�น โตเร7ว่ แลูะต$านทานโรค่ได้$ด้ข-�น ท��งย�งด้�แลูร�กษาค่ว่าม่สัะอาด้ได้$ง�าย ประหย�ด้แรงงาน ข$อเสัยค่�อ ต$นท%นค่�าสัร$างโรงเร�อนสั�งข-�นเน�(องจากต$องใชี$ไม่$ท.าเสัา แลูะว่�สัด้%ป�

พ��นเพ'(ม่ข-�น โรงเร�อนลู�กษณะน� จ-งเหม่าะสั.าหร�บเลู�ยงสั�ตว่�ป>ก เชี�น เป�นหร�อไก�เท�าน��น 2. แบบสัร$างโรงเร�อนแยกออกไปจากบ�อปลูา โด้ยม่รางระบายม่�ลูสั�ตว่�จากโรงเลู�ยงม่าสั��บ�อปลูา แบบน�จะพบม่ากในฟาร�ม่เลู�ยงสั�ตว่�ใหญ� เชี�น สั%กร ท(สัร$างโรงเร�อนเลู�ยงสั�ตว่�อย��ก�อน แลู$ว่จ-งขยายเน��อท(เลู�ยงปลูาโด้ยการข%ด้บ�อในภายหลู�ง เกษตรกรท(จะลูงท%นเลู�ยงปลูาผสัม่ผสัาน โด้ยการสัร$างโรงเร�อนแลูะข%ด้บ�อเลู�ยงปลูาน��น ขอแนะน.าให$สัร$างตาม่แบบแรก ถ-งแม่$ว่�าจะต$องลูงท%นเพ'(ม่ข-�น แต�ผลูตอบแทนในระยะยาว่จะค่%$ม่ค่�ากว่�า เพราะเป�นการประหย�ด้พ��นท(แลูะประหย�ด้แรงงานม่ากกว่�า สั.าหร�บเกษตรกรท(ม่โรงเร�อนเลู�ยงสั�ตว่�แลู$ว่ หากต$องการเลู�ยงปลูาเพ'(ม่ข-�นค่งต$องใชี$แบบหลู�งขนาด้ ลู�กษณะของบ�อเลู�ยงปลูาแลูะโรงเร�อนเลู�ยงสั�ตว่� เม่�(อค่�ด้เลู�อกพ��นท(ท(เหม่าะสัม่ท��งทางด้$านภ�ม่'ศุาสัตร� เศุรษฐก'จ แลูะสั�งค่ม่ สั .าหร�บการเลู�ยงปลูาแบบผสัม่ผสัานได้$แลู$ว่ ขอแนะน.าให$สัร$างบ�อปลูาเป�นร�ปสั(เหลู(ยม่ผ�นผ$า ถ$าเป�นการเลู�ยงขนาด้ใหญ�ระด้�บการค่$า ค่ว่รข%ด้บ�อให$ม่ขนาด้ใหญ�ต��งแต� 10-20 ไร� ลู-ก 1.1-1.3

เม่ตร เพ�(อเก7บน.�าให$ได้$ลู-ก 1.0 เม่ตร ถ$าจะข%ด้ต'ด้ต�อก�นหลูาย ๆ บ�อ ค่ว่รเว่$นค่�นบ�อไว่$ 3.0 -5.0 เม่ตร โรงเร�อนเลู�ยงสั�ตว่�ปลู�กเหน�อบ�อปลูาปลู�กชี'ด้ค่�นบ�อด้$านท(อย��ต$นลูม่ ค่ว่รปลู�กเป�นร�ปสั(เหลู(ยม่ผ�นผ$า ถ$าเลู�ยงไก� บนบ�อปลูา ขนาด้ 15 ไร� โรงเร�อนค่ว่รม่ขนาด้ 400 ตร.ม่.

เลู�ยงไก�ได้$ประม่าณ 9,000 ต�ว่ เลู$าไก�ค่ว่รสั�งจากน.�าประม่าณ 1.0-

1.5 เม่ตร หากเป�นโรงเลู�ยงสั%กร ในบ�อขนาด้ 15 ไร� ค่ว่รปลู�กสัร$างบนค่�นด้'นของบ�อปลูาหร�อ เหน�อบ�อปลูาด้$านต$นลูม่ร�ปสั(เหลู(ยม่ผ�นผ$า ปลู�กแบบเรยบง�ายประหย�ด้ ขนาด้ประม่าณ 200 ตร.ม่. เลู�ยงสั%กรได้$ม่ากประม่าณ 100 ต�ว่ พ��นโรงค่ว่รลูาด้เอยงไปทางด้$านบ�อปลูา เพ�(อสัะด้ว่กในการระบายม่�ลูสั%กรลูงบ�อปลูา นอกจากไก�แลูะสั%กรแลู$ว่ เกษตรกรอาจจะเลู�ยงสั�ตว่�อ�(น ๆ เชี�น เป�ด้ ห�าน แพะ นกกระทา ฯลูฯ

บนบ�อเลู�ยงปลูาได้$การสัร$างโรงเลู�ยงสั�ตว่�เหลู�าน� ค่ว่รปร-กษาผ�$ร� $ เชี�น เจ$าหน$าท(กรม่ปศุ%สั�ตว่� หร�อหาค่ว่าม่ร� $เพ'(ม่เต'ม่จากเอกสัารค่.าแนะน.า หร�อต.าราว่'ชีาการต�าง ๆ ท(หาได้$จากร$านค่$าท(จ.าหน�ายพ�นธี%�สั�ตว่� อาหารสั�ตว่� หร�อจากร$านหน�งสั�อท�(ว่ไป

สั.าหร�บเกษตรกรท(เลู�ยงปลูาผสัม่ผสัานในชีนบท แบบย�งชีพค่ว่รข%ด้บ�ออย�างน$อยขนาด้ค่ร-(งไร� จนถ-งสัองไร� แลู$ว่สัร$างโรงเร�อนเลู�ยงสั�ตว่�ไว่$บนบ�อปลูา ขนาด้ของโรงเร�อน สั.าหร�บเลู�ยงไก� หร�อเป�ด้ บนบ�อปลูา ขนาด้ 1 ไร� ค่ว่รม่ขนาด้ประม่าณ 40 ตารางเม่ตร สั.าหร�บเลู�ยงไก�หร�อเป�ด้ได้$ 200 ต�ว่ สั�ว่นโรงเร�อนสั%กรค่ว่รม่ขนาด้ประม่าณ 5-8

ตารางเม่ตร เลู�ยงสั%กรได้$ค่ราว่ลูะ 3-5 ต�ว่ หากเกษตรกรไม่�ม่ท%นม่ากพอ ก7ลูด้ขนาด้ของการเลู�ยงสั�ตว่�ลูงได้$อกตาม่ก.าลู�งทร�พย�ท(ม่อย�� แต�ผลูผลู'ตปลูาท(ได้$จะต.(าลูง พ�นธี%�ปลูาท(ใชี$เลู�ยง พ�นธี%�ปลูาท%กชีน'ด้ ท(สัาม่ารถเลู�ยงเจร'ญเต'บโตได้$ด้ในบ�อ สัาม่ารถน.าม่าใชี$เลู�ยงแบบผสัม่ผสัานได้$ แต�ท(น'ยม่เลู�ยงก�นม่ากในป จจ%บ�น ม่ 4 ชีน'ด้ค่�อ ปลูาน'ลู ปลูาสัว่าย ปลูาตะเพยน แลูะปลูาด้%กอ%ยเทศุ แลูะม่�กน'ยม่ปลู�อยปลูาลูงเลู�ยงในบ�อเด้ยว่ก�นม่ากกว่�า 1 ชีน'ด้ เชี�น เลู�ยงปลูาน'ลู ร�ว่ม่ก�บปลูาสัว่าย ปลูาตะเพยนก�บ ปลูาน'ลู หร�อเลู�ยงรว่ม่ก�นท��ง ปลูาน'ลู ปลูาสัว่าย แลูะปลูาตะเพยน สั�ว่นปลูาด้%กบ'@กอ%ย น'ยม่เลู�ยงเพยงชีน'ด้เด้ยว่ในบ�อ อ�ตราการปลู�อยปลูาลูงเลู�ยง สั�ว่นใหญ�ลู�กปลูาท%กชีน'ด้ท(ปลู�อยลูงเลู�ยงในบ�อ จะม่ ขนาด้ 1.0-1.5

น'�ว่ เน��อท( 1 ไร� จะปลู�อยปลูาลูงเลู�ยงรว่ม่ก�น ด้�งน� ค่�อ ปลูาน'ลู

4,000-5,000 ต�ว่ ปลูาสัว่าย 2,000-2,500 ต�ว่ ปลูาตะเพยน 1,000-1,500 ต�ว่ อ�ตราสั�ว่นการปลู�อยปลูาลูงเลู�ยงน� จะเลู�ยงก�นในบ�อขนาด้ใหญ�ประม่าณ 15 ไร� โด้ยเลู�ยงไก� ประม่าณ 10,000 ต�ว่ หร�อ สั%กร 220

ต�ว่ พร$อม่ก�นไปด้$ว่ย การปลู�อยปลูาลูงเลู�ยงน�พบว่�าม่ข$อแตกต�างก�นม่าก ข-�นอย��ก�บค่ว่าม่ต$องการของเกษตรกรแต�ลูะราย หากเกษตรกรต$องการร�นระยะเว่ลูาการเลู�ยงให$สั� �นลูง แลูะต$องการปลูาท(ม่ขนาด้ใหญ� ก7ค่ว่รลูด้อ�ตราปลู�อยลูงอก 20-25% หากต$องการย-ด้ระยะการเลู�ยงให$นานออกไป แลูะไม่�ต$องการปลูาต�ว่ใหม่�ม่ากน�ก เม่�(อถ-งเว่ลูาจ�บก7เพ'(ม่อ�ตราปลู�อยม่ากกว่�าน�ได้$อก สั.าหร�บปลูาด้%กอ%ยเทศุ ม่�กน'ยม่เลู�ยงเพยงชีน'ด้เด้ยว่ แลูะม่�กเลู�ยงในบ�อท(ม่ขนาด้ 5-10 ไร� จะปลู�อยลู�กปลูาด้%กบ'@กอ%ย ขนาด้ 1 น'�ว่ ไร�ลูะ 30,000 - 40,000 ต�ว่ ในบ�อขนาด้ 5 ไร� จะปลู�อยลู�กปลูาประม่าณ 200,000 ต�ว่ โด้ยเลู�ยงไก�เน��อ จ.านว่น 5,000 ต�ว่ค่ว่บค่��ไปด้$ว่ย สั.าหร�บเกษตรกรท(เลู�ยงแบบย�งชีพ ค่ว่รปลู�อยปลูาให$น$อยกว่�าน� โด้ยปกต'ในบ�อปลูา ขนาด้ 1 ไร� พร$อม่ก�บการเลู�ยงสั%กรไว่$ 5

ต�ว่ หร�อ ไก� หร�อเป�ด้ 100 ต�ว่ ค่ว่รปลู�อยปลูาชีน'ด้ต�าง ๆ ลูงเลู�ยงประม่าณ 1,000-1,200 ต�ว่ ก7เพยงพอสั.าหร�บการเลู�ยงปลูาประม่าณ 8 เด้�อน แลูะได้$ปลูาขนาด้ใหญ�ท(เหม่าะสัม่สั.าหร�บการบร'โภค่หร�อขาย เพ�(อเป�นรายได้$เสัร'ม่อย�างด้ หากไม่�สัาม่ารถเลู�ยงสั%กร หร�อเป�ด้ หร�อไก� ได้$ตาม่จ.านว่นท(แนะน.า ก7ลูด้จ.านว่นลูงได้$ แต�ค่ว่รใสั�ป%<ยย�เรย ลูงในบ�อปลูาในอ�ตราประม่าณ 4 ก'โลูกร�ม่/ไร� ท%กสั�ปด้าห� เพ�(อเสัร'ม่ประสั'ทธี'ภาพของม่�ลูสั�ตว่�ให$ด้ข-�น การจ�ด้การบ�อเลู�ยงปลูาแบบผสัม่ผสัาน การเตรยม่บ�อปลูาเพ�(อเลู�ยงปลูาค่ว่รเร'(ม่ต$นในฤด้�แลู$ง โด้ยการสั�บน.�าออกจากบ�อ พร$อม่ท��งจ�บปลูาออกให$หม่ด้ ตากด้'นก$นบ�อให$แห$ง

แลู$ว่ใสั�ป�นขาว่ ในอ�ตรา 100-200 ก'โลูกร�ม่ ต�อไร� ถ$าสัภาพด้'นเป�นกรด้ม่ากต$องใสั�ป�นขาว่ม่ากกว่�าน� เชี�น ถ$าด้'นเป�นกรด้ว่�ด้ค่�าค่ว่าม่เป�นกรด้ได้$น$อยกว่�า 5 ต$องใสั�ป�นขาว่ ถ-ง 800 ก'โลูกร�ม่/ไร� ใสั�ป�นขาว่แลู$ว่ปลู�อยน.�าเข$าบ�อ ค่ว่รกรองน.�าด้$ว่ยม่%$งในลูอนตาถ( เพ�(อปBองก�นลู�กปลูาชีน'ด้อ�(น ๆ เข$าม่าก�บน.�า ให$ได้$น.�าลู-กประม่าณ 1.0-1.5 เม่ตร โด้ยให$ระด้�บผ'ว่น.�าต�อจากระด้�บพ��นโรงเร�อนเลู�ยงสั�ตว่�ประม่าณ 1.0-1.5

เม่ตร หากน.าสั�ตว่�เลู�ยง เชี�นไก� หร�อ สั%กรเข$าโรงเลู�ยงค่ร��งแรก ค่ว่รท'�งระยะประม่าณ 7-10 ว่�น ภายหลู�งจากน.าสั�ตว่�เข$าเลู�ยงในโรงเลู$ว่ แลูะน.�าในบ�อม่สัเขยว่จ-งปลู�อยปลูาลูงเลู�ยง พ�นธี%�ปลูาท(จะปลู�อยลูงเลู�ยง ค่ว่รเลู�อกซึ่��อท(ม่ขนาด้ใหญ� ถ$าได้$ปลูาขนาด้ค่ว่าม่ยาว่ต��งแต� 2 น'�ว่ข-�นไป จะได้$ผลูด้ ถ-งแม่$ว่�าจะต$องลูงท%นเพ'(ม่ในระยะแรก แต�จะได้$ก.าไรค่�นม่าค่%$ม่ค่�าท(ลูงท%นไป เพราะลู�กปลูาขนาด้ใหญจะม่อ�ตรารอด้สั�ง สัาม่ารถร�นระยะเว่ลูาการเลู�ยงให$สั� �นลูง แลูะค่ว่รซึ่��อจากแหลู�งท(เชี�(อใจได้$จร'ง ๆ เพราะม่ฟาร�ม่จ.าหน�ายลู�กปลูาบางรายเห7นแก�ได้$ ท.าการปลูอม่ปนลู�กปลูา เชี�น เอาลู�กปลูาด้%กย�กษ� ม่าหลูอกจ.าหน�ายเป�นลู�กปลูาด้%กอ%ยเทศุให$แก�ผ�$ซึ่��อ เป�นต$น ปลูาท(ปลู�อยท��งหม่ด้ค่ว่รม่ขนาด้ใกลู$เค่ยงก�น แลูะค่ว่รปลู�อยปลูาให$ค่รบชีน'ด้ แลูะจ.านว่นในเว่ลูาเด้ยว่ก�น หร�อไม่�ค่ว่รปลู�อยปลูาห�างก�นเก'น 5 ว่�น ท��งน�เพ�(อให$ลู�กปลูาแต�ลูะชีน'ด้ม่ขนาด้เท�าก�น เม่�(อปลู�อยลู�กปลูาลูงเลู�ยงแลู$ว่ ก7ต$องระว่�งอย�าให$น.�าในบ�อเน�าเสัยเน�(องจากม่�ลูสั�ตว่� ลูงไปในบ�อม่ากเก'นไป จนปลูาก'นไม่�ท�น ท.าให$หม่�กหม่ม่ เน�าเปC( อยอย��ในน.�าบร'เว่ณก$นบ�อ ท.าให$ออกซึ่'เจนในน.�าลูด้ลูงแลูะเก'ด้แกDสัพ'ษบางชีน'ด้ เชี�น แอม่โม่เนย ซึ่-(งเป�นพ'ษต�อปลูาเม่�(อเก'ด้น.�าเสัยในบ�อจะสั�งเกตได้$จากสัของน.�าม่สัเขยว่เข$ม่จ�ด้ ม่ฟองอากาศุผ%ด้ข-�นม่าจากก$นบ�อ โด้ยเฉพาะบร'เว่ณใต$โรงเร�อนเลู�ยงสั�ตว่� แลูะปลูาจะลูอยห�ว่สัข-�นม่าหายใจบนผ'ว่น.�าในตอนเชี$า เม่�(อเห7นอาการเน�าเสัย

ของน.�าด้�งกลู�าว่ จะต$องรบลูด้ปร'ม่าณม่�ลูสั�ตว่�ท(ตกลูงในบ�อลูงท�นท โด้ยการใชี$กระสัอบหร�อผ$าม่%$งสัฟBาข-งไว่$ใต$โรงเร�อนเลู�ยงสั�ตว่� ประม่าณค่ร-(งหน-(งของเน��อท(เพ�(อรองร�บม่�ลูสั�ตว่�เอาไว่$

สั.าหร�บเกษตรกรท(เลู�ยงสั%กรบนค่�นบ�อปลูา แทนท(จะลู$างม่�ลูสั%กรลูงบ�อปลูาโด้ยตรง หากท.าบ�อเกรอะม่�ลูสั%กรโด้ยลู$างม่�ลูสั%กรลูงม่ารว่ม่ก�นในบ�อน� ก�อนท'�งไว่$ประม่าณ 5- 7 ว่�น เพ�(อให$ให$ม่�ลูสั%กรเน�าเปC( อยด้ก�อน แลู$ว่จ-งระบายลูงบ�อปลูา จะชี�ว่ยลูด้ป ญหาน.�าเสัยในบ�อลูงไปได้$อย�างม่ากในบ�อท(เลู�ยงปลูาหนาแน�นม่าก ถ$าหย%ด้การเลู�ยงสั�ตว่�เก'น 5 ว่�น ค่ว่รจะหาม่�ลูสั�ตว่�ท(เก7บสั.ารองไว่$ใสั�ลูงไปในบ�อบ$าง หร�ออาจจะให$อาหารเสัร'ม่ เชี�น ร.าลูะเอยด้หร�ออาหารเม่7ด้สั.าเร7จร�ป เพ�(อไม่�ให$ปลูาอด้อาหาร ซึ่-(งจะเป�นผลูให$ปลูาอ�อนแอต'ด้โรค่ได้$ง�าย เกษตรกรท(เลู�ยงปลูาด้%กบ'@กอ%ยร�ว่ม่ก�บการเลู�ยงไก�เน��อบางราย เม่�(อตกลูงซึ่��อขายปลูาก�บพ�อค่$าแลู$ว่ก�อนการจ�บปลูาประม่าณ 10-14 ว่�น จะเร'(ม่ข%นปลูาท(เลู�ยงไว่$โด้ยให$อาหารเม่7ด้สั.าเร7จร�ปเสัร'ม่ว่�นลูะ 1-2 ค่ร��ง เพ�(อเร�งให$ปลูาสัม่บ�รณ� เม่�(อถ-งก.าหนด้ว่�นจ�บปลูา จะได้$ปลูาท(ม่ขนาด้พอเหม่าะ ม่ค่ว่าม่สัม่บ�รณ�สั�ง ได้$น.�าหน�กขายได้$ราค่าด้ เป�นท(พอใจของผ�$ซึ่��อ ค่%$ม่ค่�าก�บการลูงท%นท(ซึ่��ออาหารสั.าเร7จร�ปม่าเลู�ยง ผลูผลู'ตจากการเลู�ยงปลูาแบบผสัม่ผสัาน ผลูผลู'ตปลูาจากการเลู�ยงแบบผสัม่ผสัาน จะแปรผ�นไปก�บชีน'ด้แลูะปร'ม่าณสั�ตว่�ท(เลู�ยง รว่ม่ท��งชีน'ด้แลูะขนาด้ของปลูาท(ปลู�อยแลูะระยะเว่ลูาเลู�ยงด้$ว่ย ในบ�อขนาด้ประม่าณ 10 ไร� ท(เลู�ยงไก�ก�บปลูาน'ลูชีน'ด้เด้ยว่ จะได้$ผลูผลู'ตปลูาน'ลูรว่ม่ประม่าณ 5.7 ต�น ในเว่ลูาประม่าณ 10 เด้�อน ในบ�อขนาด้ 15 ไร� ท(เลู�ยงไก�ก�บปลูาน'ลู ปลูาสัว่ายให$ผลู'ตปลูารว่ม่ก�นถ-ง 19 ต�น ในบ�อขนาด้ 17 ไร� ท(เลู�ยงไก�ร�ว่ม่ก�บปลูาน'ลู ปลูาตะเพยน ปลูาสัว่าย ได้$ผลูผลู'ตปลูารว่ม่ก�น ประม่าณ 12 ต�น แลูะในบ�อขนาด้ 17 ไร� ท(เลู�ยงสั%กรร�ว่ม่ก�บปลูาน'ลูแลูะปลูาสัว่าย ได้$ผลูผลู'ตปลูารว่ม่ก�น ประม่าณ 15 ต�น สั.าหร�บปลูาด้%กอ%ยเทศุ เกษตรกรบางรายเลู�ยงได้$ผลูผลู'ตปลูาสั�งถ-ง 16 ต�น ในบ�อขนาด้ 15

ไร� น.�าลู-กประม่าณ 1 เม่ตร ภายในเว่ลูา 100 ว่�น โด้ยเลู�ยงร�ว่ม่ก�บไก�เน��อ 2 ชี%ด้ ๆ ลูะ 5,000 ต�ว่ ปลู�อยปลูาด้%กอ%ยเทศุลูงเลู�ยง ขนาด้ 1

น'�ว่ จ.านว่น 200,000 ต�ว่ เม่�(อเลู�ยงปลูาได้$ 2 เด้�อน แลู$ว่เร'(ม่ให$อาหารเม่7ด้สั.าเร7จร�ปเสัร'ม่ว่�นลูะค่ร��ง ๆ ลูะประม่าณ 160 ก'โลูกร�ม่ แลูะให$เศุษอาหารท(เก7บจากร$านอาหารอกว่�นลูะ 5 ถ�ง (ถ�งขนาด้ 200

ลู'ตร) สั.าหร�บปลูาชีน'ด้อ�(น ๆ ท(น.าม่าทด้ลูองเลู�ยงแบบผสัม่ผสัานโด้ยน�กว่'ชีาการพบว่�าปลูาน'ลู ปลูาไน ปลูาตะเพยนขาว่ ปลูาย(สักเทศุ ปลูานว่ลูจ�นทร�เทศุ ปลูาห�ว่โต ปลูาก'นหญ$า ปลูากะโห$เทศุ ปลูาบ-กแลูะก%$งก$าม่กราม่ เม่�(อน.าม่าปลู�อยลูงเลู�ยงในบ�อขนาด้ 6 ไร� โด้ยปลู�อยปลูาลูงเลู�ยงรว่ม่ก�น 12,000 ต�ว่ เลู�ยงร�ว่ม่ก�บสั%กร 30 ต�ว่ในระยะเว่ลูาประม่าณ 6 เด้�อน พบว่�า ได้$ผลูผลู'ตปลูารว่ม่ก�นท��งหม่ด้ 3.5 ต�น เม่�(อน.าปลูาชีน'ด้ด้�งกลู�าว่ข$างต$นน� ไปเลู�ยงในบ�อขนาด้ 2 ไร� ปลู�อยปลูาลูงเลู�ยงรว่ม่ก�น 4,000 ต�ว่ แลูะเลู�ยงร�ว่ม่ก�บเป�ด้ไข� 200 ต�ว่ จะได้$ผลูผลู'ตปลูารว่ม่ก�น 2.6 ต�น ในระยะเว่ลูา 10 เด้�อน ผลูตอบแทนจากการเลู�ยงปลูาแบบผสัม่ผสัาน การเลู�ยงปลูาแบบผสัม่ผสัาน เป�นก'จการท(ต$องลูงท%นท��งเง'นท%น แลูะแรงงาน นอกจากต$นท%นค่งท( ซึ่-(งได้$แก� ท(ด้'น โรงเร�อนเลู�ยงสั�ตว่� บ�อปลูา เค่ร�(องสั�บน.�า ฯลูฯ แลู$ว่ ย�งม่ต$นท%นผ�นแปร ซึ่-(งข-�นอย��ก�บขนาด้ของก'จการ ได้$แก� ค่�าพ�นธี%�สั�ตว่� ค่�าอาหารสั�ตว่� ค่�าน.�าม่�นเชี��อเพลู'ง ค่�าสัาธีารณ�ปโภค่ ค่�าซึ่�อม่แซึ่ม่อ%ปกรณ� แลูะค่�าแรงงานเป�นต$น ในป จจ%บ�นม่บร'ษ�ทผ�$ค่$าสั�ตว่� หลูายรายท(ม่บร'การจ$างเกษตรกรเลู�ยงสั�ตว่�ให$ ซึ่-(งสั�ว่นใหญ�ได้$แก� การจ$างเลู�ยงไก�เน��อ โด้ยบร'ษ�ทจะให$พ�นธี%�สั�ตว่�พร$อม่อาหารแลูะยาม่าให$ เม่�(อเลู�ยงจนไก�โตได้$ขนาด้แลู$ว่ ทางบร'ษ�ทจะจ�บค่�นไป โด้ยค่'ด้ราค่าตาม่ราค่าประก�นแลูะน.�าหน�กไก�ท��งหม่ด้ แลู$ว่ห�กค่�าใชี$จ�ายในสั�ว่นของพ�นธี%�สั�ตว่� อาหารแลูะยาไว่$ สั�ว่นท(เหลู�อค่�อ

ก.าไรท(จ�ายให$ผ�$เลู�ยงเป�นค่�าเลู�ยง เกษตรกรท(ม่ค่ว่าม่ชี.านาญถ$าเลู�ยงไก�โด้ยไม่�ตายเลูย จะได้$ก.าไรต�ว่ลูะประม่าณ 7.00 บาท ในระยะเว่ลูาประม่าณ 50 ว่�น หากม่ไก�ตายบ$างรายได้$ก7ลูด้ลูงตาม่สั�ว่น ว่'ธีน�ชี�ว่ยให$เกษตรกรท(ไม่�ม่เง'นท%นม่ากพอ สัาม่ารถเลู�ยงไก�เป�นอาชีพได้$ จากการสัอบถาม่เกษตรกรท(เลู�ยงปลูาน'ลู แลูะปลูาสัว่ายก�บไก� ในบ�อขนาด้ 15 ไร� ประม่าณการว่�าต$องลูงท%นค่�าพ�นธี%�ปลูา 51,000 บาท ค่�าแรงงาน 45,500 บาท ค่�าอาหารสั�ตว่�น.�า 15,500 บาท ค่�าน.�าม่�นเชี��อเพลู'ง 2,800 บาท ค่�าใชี$จ�ายเบ7ด้เตลู7ด้อ�(น ๆ อก 1,900 บาท รว่ม่ต$นท%นผ�นแปรท��งสั'�น 116,700 บาท นอกจากน�ย�งม่ต$นท%นค่งท( จ-งได้$แก�ค่�าด้อกเบ�ย ค่�าเชี�าท(ด้'น ค่�าเสั�(อม่ราค่าของอ%ปกรณ� ฯลูฯ รว่ม่ก�นอกประม่าณ 36,000 บาท รว่ม่ต$นท%นท��งสั'�น 152,700 บาท จ�บปลูาได้$ท��งสั'�น 19 ต�น ค่'ด้เป�นม่�ลูค่�า 160,000 บาท ได้$ก.าไรสั%ทธี'ประม่าณ 7,300 บาท สั�ว่นการเลู�ยงปลูาน'ลูแลูะสัว่ายก�บสั%กร ในบ�อขนาด้ 12 ไร� พบว่�าเกษตรกรได้$ก.าไรม่ากข-�นค่�อ จะได้$ก.าไรสั%ทธี'ประม่าณ 20,000 บาท สั.าหร�บเกษตรกรท(เลู�ยงไก�เน��อก�บปลูาด้%กบ'@กอ%ย พบว่�าในบ�อขนาด้ 5 ไร� ซึ่-(งเลู�ยงไก�เน��อ 2 ชี%ด้ ๆ ลูะประม่าณ 50

ว่�น ปลู�อยปลูาด้%กบ'@กอ%ยขนาด้ 1 น'�ว่ ลูงเลู�ยงท��งหม่ด้ 200,000 ต�ว่ ม่�ลูค่�า 30,000 บาท เม่�(อเลู�ยงค่รบ 100 ว่�น ก7จ�บปลูาขายขนาด้ต�ว่ลูะประม่าณ 85 กร�ม่ (12 ต�ว่/ก'โลูกร�ม่) ได้$ผลูผลู'ตปลูารว่ม่ท��งสั'�น 16 ต�น ในชี�ว่งการเลู�ยง 40 ว่�น สั%ด้ท$ายได้$ให$อาหารเสัร'ม่จ.าพว่กอาหารเม่7ด้สั.าเร7จร�ปลูอยน.�า แลูะเศุษอาหารจากร$านอาหาร รว่ม่เป�นม่�ลูค่�าประม่าณ 105,000 บาท เม่�(อค่'ด้เฉพาะค่�าพ�นธี%�ปลูาแลูะอาหาร พบว่�าต$นท%นการผลู'ตของปลูาชี%ด้น� ประม่าณ ก'โลูกร�ม่ลูะ 11 บาท เท�าน��น ในขณะท(ราค่าขายสั�งท(ฟาร�ม่ของปลูาด้%กบ'@กอ%ย จะตกประม่าณ 18-28 บาท/ก'โลูกร�ม่ ป ญหาแลูะอ%ปสัรรค่ในการเลู�ยงปลูาแบบผสัม่ผสัาน จากการร�บฟ งเกษตรกรท(ม่าต'ด้ต�อก�บหน�ว่ยงานของราชีการสั�ว่นใหญ� ในขณะน�พบว่�าย�งม่ป ญหาบางประการท(จะต$องแก$ไข เพ�(อ

ปร�บปร%งการเลู�ยงปลูาแบบผสัม่ผสัานของเกษตรกรให$ได้$ผลูด้ย'(งข-�น ค่�อ 1. เกษตรกรสั�ว่นใหญ�ย�งขาด้ค่ว่าม่ร� $ค่ว่าม่เข$าใจ ในเร�(องการเลู�ยงปลูาท(ถ�กต$อง ท.าให$ประสับป ญหาในเร�(องน.�าเสัย แลู$ว่ปลูาเป�นโรค่ หร�อปลูาตายม่าก เป�นต$น ซึ่-(งม่าจากสัาเหต%ต�าง ๆ ด้�งต�อไปน� 1.1 ปลู�อยปลูาในบ�อหนาแน�นเก'นไป ท.าให$ปลูาไม่�เจร'ญเต'บโตเท�าท(ค่ว่ร 1.2 จ.านว่นสั�ตว่�เลู�ยงไม่�สั�ม่พ�นธี%�ก�บจ.านว่นปลูาในบ�อ ถ$าจ.านว่นสั�ตว่�เลู�ยงน$อยเก'นไป ท.าให$ต$องเพ'(ม่อาหารสัม่ทบเป�นการสั'�นเปลู�อง หร�อถ$าจ.านว่นสั�ตว่�เลู�ยงม่าก น.�าในบ�อจะเป�นสัเขยว่เข$ม่ เพราะม่เแพลูงก�ตอนพ�ชีเก'ด้ม่ากพว่กน�จะด้-งเอาออกซึ่'เจนจากน.�าไปใชี$ ท.าให$ปลูาตายได้$

1.3 บ�อท(ข%ด้ใหม่� ๆ จะม่ป ญหาถ$าด้'นเปร�ยว่ เพราะเม่�(อฝนตกน.�าจะชีะเอาค่ว่าม่เปร�ยว่จากด้'นลูงสั��บ�อ สัภาพน.�าเปลู(ยนแปลูงกระท�นห�น อาจท.าให$ปลูาตายได้$ ซึ่-(งแก$ไขโด้ยเอาป�นขาว่โรยบร'เว่ณขอบค่�นบ�อก�อนฤด้�ฝนแลูะท%ก 2 สั�ปด้าห� 1.4 การใชี$ยา ฆ่�าแม่ลูง ยาปราบศุ�ตร�พ�ชี ในไร�นาท(ม่การเลู�ยงปลูาแบบผสัม่ผสัาน ถ$าไม่�จ.าเป�นจร'ง ๆ ค่ว่รหลูกเลู(ยงเพราะจะเป�นอ�นตรายแก�ปลูาได้$ 2. การก.าหนด้ราค่าขายปลูาย�งอย��ในม่�อของพ�อค่$าค่นกลูาง ซึ่-(งม่�กจะเอาร�ด้เอาเปรยบต��งราค่าให$ต.(ากว่�าท(เป�นจร'งม่าก เพ�(อหว่�งท.าก.าไรให$ม่ากท(สั%ด้ เกษตกรผ�$เลู�ยงปลูาม่�กจะแยกก�นเป�นเอกเทศุไม่�ม่การรว่ม่กลู%�ม่ จ-งเก�อบจะไม่�ม่อ.านาจต�อรองใด้ ๆ ก�บพ�อค่$าค่นกลูางเลูย 3. ขาด้แหลู�งจ.าหน�ายพ�นธี%�ปลูาท(ม่ค่%ณภาพด้ แลูะม่จ.านว่นม่ากเพยงพอพ�นธี%�ปลูาท(ม่ป ญหาม่ากท(สั%ด้ในขณะน� ค่�อ ปลูาน'ลู ซึ่-(งหาลู�กปลูาพ�นธี%�แท$ได้$ยากม่าก เม่�(อเลู�ยงปลูาลู�กผสัม่ ปลูาจะโตชี$า ผลูผลู'ตต.(า ซึ่.�าย�งขายได้$ราค่าต.(าเพราะม่สัด้.าเข$ม่ ไม่�น�าร�บประทาน

สั�ว่นพ�นธี%�ปลูาสัว่ายในบางป>จะขาด้แค่ลูนแลูะม่ราค่าสั�งม่าก พ�นธี%�ปลูาด้%กบ'@กอ%ย บางค่ร��งก7ม่การปลูอม่ปน โด้ยเอาลู�กปลูาด้%กย�กษ�ม่าหลูอกขาย เป�นต$น ข$อเสันอแนะสั.าหร�บเกษตรกร 1. ค่ว่รศุ-กษาหาค่ว่าม่ร� $ทางด้$านการเลู�ยงปลูาให$ด้ ก�อนท(จะด้.าเน'นการ โด้ยการหาเอกสัารค่.าแนะน.า ต.าราท(เขยนให$เฉพาะเกษตรกรม่าอ�านก�อนแลู$ว่ สัอบถาม่ค่ว่าม่ร� $เพ'(ม่เต'ม่ จากผ�$ร� $ซึ่-(งได้$แก� เจ$าหน$าท(ของร�ฐในพ��นท( หร�อขอเข$าร�บการอบรม่จากหน�ว่ยงานต�าง ๆ ของร�ฐ ท(เปHด้อบรม่ท%กป> ป>ลูะหลูาย ๆ ค่ร��ง 2. ผ�$เลู�ยงปลูาค่ว่รรว่ม่ต�ว่ก�นเป�นกลู%�ม่ เพ�(อสัร$างอ.านาจต�อรองก�บพ�อค่$าไม่�ว่�าจะเป�นพ�อค่$าพ�นธี%�สั�ตว่� พ�อค่$าสั�ตว่�น.�า หร�อพ�อค่$าอาหารสั�ตว่�ถ$าสัาม่ารถรว่ม่กลู%�ม่ก�นได้$ แลูะม่ค่ว่าม่สัาม่�ค่ค่พร$อม่เพรยงก�น แลู$ว่ป ญหาเร�(องการถ�กโก�งราค่าป จจ�ยการผลู'ต แลูะการกด้ราค่าร�บซึ่��อผลูผลู'ตจะท%เลูาเบาบางลูงไปอย�างม่าก 3. เกษตรกรค่ว่รหม่�(นต'ด้ตาม่ข$อม่�ลู ข�าว่สัารทางว่'ชีาการ ท(เก(ยว่ข$องก�บการประกอบอาชีพอย�างสัม่.(าเสัม่อ เพ�(อจะได้$ร�บร� $ข�าว่สัารท(ท�นสัม่�ยสั.าหร�บใชี$ประกอบการต�ด้สั'นใจในการประกอบอาชีพให$ได้$ผลูด้ย'(งข-�น เชี�น การอ�านหน�งสั�อพ'ม่พ� น'ตยสัาร ฟ งว่'ทย% แลูะชีม่โทรท�ศุน� รายการท(เก(ยว่ข$องก�บการสั�งเสัร'ม่การเกษตร เป�นต$น 4. เกษตรกรค่ว่รหม่�(นฝIกตนให$เป�นค่นหน�กแน�น ร� $จ�กพ'น'จพ'เค่ราะห�ว่�า อะไรถ�ก อะไรผ'ด้ อะไรท(ค่ว่รเชี�(อ อะไรท(ไม่�ค่ว่รเชี�(อ ประพฤต'ตนให$เป�นค่นด้ ม่ศุลูธีรรม่ เลู'กลูด้ หร�อ ลูะจากอบายม่%ขท��งปว่ง อย�าตกเป�นทาสัของสั�งค่ม่ พร$อม่ท��งให$ย-ด้หลู�กธีรรม่ของพระพ%ทธีเจ$า ได้$แก� อ'ทธี'บาทสั( แลูะพรหม่ว่'หารสั( เป�นหลู�กในการประกอบอาชีพ จ-งจะได้$ผลูสั.าเร7จท(แท$จร'ง