คมภรสมฏฐานวนจฉย กลาวถงการคนหาสาเหตแหงไข การวนจฉยโรค การตรวจโรค หรอการพยากรณโรค และไขตาง ๆ โดยกลาวถงกองพกดสมฏฐาน 4 ประการ

1. ธาตสมฏฐาน 2. ฤดสมฏฐาน 3. อายสมฏฐาน 4. กาลสมฏฐาน

สมฏฐานทง 4 ประการน แพทยทงหลายพงเรยนรไวใหแจง เพราะเปนทตงแหงภมโรค และภมแพทยทงปวง แพทยใดมไดรแจง แพทยนนชอวา “มจฉาญาณแพทย” แพทยใดประกอบดวยวจารณปญญารแจง แพทยนนชอวา “เสฏฐญาณแพทย”

ธาตสมฏฐาน

1. สมฏฐานเตโชธาตพกด เปนทตงแหงจตกาลเตโช ซงจะวปรตเปนชาต เปนจะละนะ เปนภนนะ กอาศยแหงพทธะปตตะ อพทธะปตตะ ก าเดาทง 3 นเปนอาทใหเปนเหตในกองเตโชธาตพกดสมฏฐานกองหนง

- พทธะปตตะ หมายถง ดในฝก - อพทธะปตตะ หมายถง ดนอกฝก - ก าเดา หมายถง เปลวแหงความรอน

2. สมฏฐานวาโยธาตพกด เปนทตงแหงฉกาลวาโย ซงจะวปรตเปนชาต เปนจะละนะ เปนภนนะ กอาศยแหงหทยวาตะ สตถกวาตะ สมนาวาตะ ทง 3 นเปนอาท ใหเปนเหตในกองวาโนธาตพกดสมฏฐานกองหนง

- หทยวาตะ หมายถง ลมทหวใจ - สตถกวาตะ หมายถง ลมเสยดแทง - สมนาวาตะ หมายถง ลมในเสน

3. สมฏฐานอาโปธาตพกด เปนทตงแหงทวาทศอาโป ซงจะวปรตเปนชาต เปนจะละนะ เปนภนนะ กอาศยแหงศอเสมหะ อระเสมหะ คถเสมหะ ทง 3 นเปนอาท ใหเปนเหตในกองอาโปธาตพกดสมฏฐานกองหนง

- ศอเสมหะ หมายถง เสมหะในคอ

- อระเสมหะ หมายถง เสมหะทปลายกระเพาะ - คถเสมหะ หมายถง เสมหะททวารหนก

4. สมฏฐานปถวธาตพกด เปนทตงแหงวสะตปถวซงจะวปรตเปนชาต เปนจะละนะ เปนภนนะ กอาศยแหงหทยวตถ อทรยะ กรสะ ทง 3 นเปนอาท ใหเปนเหตในกองปถวธาตพกดสมฏฐานกองหนง ทง 4 กองนเปนมหาพกดสมฏฐานหมวดหนง พงรไวดงน

- หทยวตถ หมายถง กอนเนอหวใจ - อทรยะ หมายถง อาหารใหม - กรสะหมายถง อาหารเกา

ฤดสมฏฐาน วาดวยสมฏฐานฤด 3 ฤดหนง 4 เดอน 3 ฤดเปนปหนง คอ

1. คมหนตะสมฏฐาน ตงแตแรม 1 ค า เดอน 4 ถง ขน 15 ค า เดอน 8 เปนพกดแหงปตตะสมฏฐานใหเปนเหต

2. วสสานะสมฏฐาน ตงแตแรม 1 ค า เดอน 8 ถง ขน 15 ค า เดอน 12 เปนพกดแหงวาตะสมฏฐานใหเปนเหต

3. เหมนตะสมฏฐาน ตงแตแรม 1 ค า เดอน 12 ถง ขน 15 ค า เดอน 4 เปนพกดแหงเสมะสมฏฐานใหเปนเหต

วาดวยสมฏฐานฤด 6 ฤดหนง 2 เดอน 6 ฤดเปนปหนง ทานแบงออกจากฤด 3 โดยวเศษ คอ 1. คมหนตะสมฏฐาน ตงแตแรม 1 ค า เดอน 4 ถง ขน 15 ค า เดอน 6 เปนพกดแหงปตตะ

สมฏฐาน เสมหะสมฏฐานระคน ใหเปนเหต 2. วสนตะสมฏฐานนน ตงแตแรม 1 ค า เดอน 6 ถง ขน 15 ค า เดอน 8 เปนพกดแหงปตตะ

สมฏฐาน วาตะสมฏฐานระคน ใหเปนเหต 3. วสสานะสมฏฐานนน ตงแตแรม 1 ค า เดอน 8 ถง ขน 15 ค า เดอน 10 เปนพกดแหง

วาตะสมฏฐาน ปตตะสมฏฐานระคน ใหเปนเหต 4. สาระทะสมฏฐานนน ตงแตแรม 1 ค า เดอน 10 ถง ขน 15 ค า เดอน 12 เปนพกดแหง

วาตะสมฏฐาน เสมหะสมฏฐานระคน ใหเปนเหต 5. เหมนตะสมฏฐานนน ตงแตแรม 1 ค า เดอน 12 ถง ขน 15 ค า เดอน 2 เปนพกดแหง

เสมหะสมฏฐาน วาตะสมฏฐานระคน ใหเปนเหต 6. ศรระสมฏฐานนน ตงแตแรม 1 ค า เดอน 2 ถง ขน 15 ค า เดอน 4 เปนพกดแหงเสมหะ

สมฏฐาน ปตตะสมฏฐานระคน ใหเปนเหต

กลาวโดยพสดารในสมฏฐาน 3

1. คมหนตะสมฏฐาน ตงแต แรม 1 ค า เดอน 4 ถง ขน 15 ค า เดอน 8 สมฏฐานฤด 1 เปนพกดแหงปตตะ ใชจะเตมทง 4 เดอนนนหามได แบงออกโดยพเศษสมฏฐาน 3 แล 3 ดงน

1.1 ตงแต แรม 1 ค า เดอน 4 ถง แรม 10 ค า เดอน 5 เปนต าแหนงพทธะปตตะสมฏฐาน แตพทธะปตตะจะไดท าเองนนหามได อาศยจตกาลเตโชกองใดกองหนงระคนพทธะปตตะสมฏฐาน เหตวาเปนเจาของ ถาแกอยาใหเสยเดมเปนอาทโดยพกด

1.2 ตงแต แรม 11 ค า เดอน 5 ถง ขน 5 ค า เดอน 7 เปนต าแหนงอพทธะปตตะสมฏฐาน แตอพทธะปตตะจะไดเปนเตมทนนหามได กาลเตโชกระท ากงระคนกน ถาจะแกอยางใหเสยเดมโดยพกด

1.3 ตงแต ขน 6 ค า เดอน 7 ถง ขน 15 ค า เดอน 8 เปนต าแหนงก าเดาสมฏฐาน แลก าเดาจะไดระคนดวยกาลเตโชกองใดกองหนงหามได ดวยเหตวาก าเดานทวไปในสมฏฐานทง 3 คอพทธะปตตะ อพทธะปตตะ ก าเดา แลวาจะใหกายบรบรณกเพราะก าเดา จะมใหกายบรบรณกเพราะก าเดา ถาจะแกอยาใหเสยก าเดาโดยพกด ทานจงจดไดวาใน 4 เดอนน เปนก าหนดคมหนตะสมฏฐานแหงก าเดา ดวยวาก าเดาน คอเปลวแหงวาโย โลหต เสมหะ แลสรรพสมฏฐานทงปวง ซงจะวบต แลมไดวบตนน กอาศยแหงสมฏฐานนเปนทบ ารง วาจะใหวฒนะแลหายนะโดยแท

2. วสสานะสมฏฐาน ตงแต แรมค า 1 เดอน 8 ถง ขน 15 เดอน 12 สมฏฐานฤด 1 เปนพกดวาโย ใชจะเปนเตมทง 4 เดอนนนหามได แบงออกโดยวเศษแล 3 แล 3 ดงน

2.1 ตงแต แรม 1 ค า เดอน 8 ถง แรม 10 ค า เดอน 9 เปนต าแหนงหทยวาตสมฏฐาน แตหทยวาตจะไดท าเองนนหามได อาศยแหงกาลวาโยกองใดกองหนง ระคนหทยวาตสมฏฐานเหตเปนเจาของ ถาจะแกอยาใหเสยเดมโดยพกด

2.1 ตงแต แรม 11 ค า เดอน 9 ถง ขน 5 ค า เดอน 11 เปนต าแหนงสตถะกะวาตะสมฏฐานกระท ากง กาลวาโยกระท ากงระคนกน ถาจะแกอยาใหเสยของเดมโดยพกด

2.3 ตงแต ขน 6 ค า เดอน 11 ถง ขน 15 ค า เดอน 12 เปนต าแหนงสมนาสมฏฐาน จะไดระคนดวยกาลวาโยกองใดกองหนงนนหามได ดวยเหตวาสมนานทวไปในสมฏฐานทง 3 คอ หทยวาตะ สตถะกะวาตะ สมนาวาตะ แลอาจใหกระวนกระวายกเพราะสมนาวาตะ มใหกระวนกระวายกเพราะสมนาวาตะ ถาจะแกอยาใหเสยสมนาวาตะสมฏฐานโดยพกด

ทานจงจดไดวาใน 4 เดอนน เปนก าเนดวสสานะสมฏฐาน คอ สมฏฐานแหงวาโย กลาวคอ สมนาวาตะดวยวาสมนาวาตะนเปนหลกแหงสมฏฐาน ซงจะวบตแลมใหวบตนนกอาศยสมฏฐานนเปนทบ ารง อาจใหวฒนะแลหายนะไดโดยแท

3. เหมนตะสมฏฐาน ตงแต แรม 1 ค า เดอน 12 ถง ขน 15 ค าเดอน 4 สมฏฐานฤดหนง เปนพกดเสมหะ ใชจะเปนเตมทง 4 เดอนนนหามได ทานแบงออกโดยพเศษละ 3 ละ 3 ดงน

3.1 ตงแต แรม 1 ค า เดอน 12 ถง แรม 10 ค า เดอน 1 เปนต าแหนงศอเสมหะสมฏฐาน แตศอเสมหะจะไดกระท าเองนนหามได อาศยกาลปะระเมหะ คอ อาโปเกรอะลงมาระคนศอเสมหะสมฏฐาน เหตวาเปนเจาของ ถาจะแกอยาใหเสยของเดมโดยพกด

3.2 ตงแต แรม 11 ค า เดอน 1 ถง ขน 5 ค า เดอน 3 เปนต าแหนงอระเสมหะสมฏฐานกระท ากง กาลปะระเมหะกระท ากงระคนกน ถาจะแกอยาใหเสยของเดมโดยพกด

3.3 ตงแต ขน 6 ค า เดอน 3 ถง ขน 15 ค า เดอน 4 เปนต าแหนงคถเสมหะสมฏฐานจะไดระคนดวยปะระเมหะ คอ อาโปกองใดกองหนงนนหามได ดวยเหตวาคถเสมหะนทวไปในสมฏฐานทง 3 คอ ศอเสมหะ อระเสมหะ คถเสมหะ แลอาจใหกายบรบรณกเพราะคถเสมหะ มใหกายบรบรณกเพราะเสมหะ ถาจะใหแกอยาใหเสยคถเสมหะสมฏฐานเปนอาทโดยพกด

ทานจงจดไววา 4 เดอนนเปนก าหนดเหมนตะสมฏฐาน เปนสมฏฐานแหงเสมหะ คอ คถเสมหะ ดวยวาคถเสมหะนเปนหลกแหงสมฏฐาน ซงจะวบตแลมไดวบตนน กอาศยแหงสมฏฐานนนเปนทบ ารง อาจใหวฒนะแลหายนะไดโดยแท ดจทานตราไวใหแจง เปนมหาพกดในสมฏฐานแหงฤด 3 ตงแต แรม 1 ค า เดอน 4 ถง ขน 15 ค า เดอน 8 เปนพกดในคมหนตะสมฏฐาน ก าเดาแบงออกแล 3 แล 3 ดงน เปนพทธะปตตะ 40 วน เปนอพทธะปตตะ 40 วน เปนก าเดา 40 วน ตงแต แรม 1 ค า เดอน 8 ถง ขน 15 ค า เดอน 12 เปนพกดในวสสานะสมฏฐาน วาโย แบงออกแล 3 แล 3 ดงน หทยวาต 40 วน สตถกะวาต 40 วน สมนาวาต 40 วน ตงแต แรม 1 ค า เดอน 12 ถง ขน 15 ค า เดอน 4 เปนพกดในเหมนตะสมฏฐาน เสมหะ แบงออกแล 3 แล 3 ดงน เปนศอเสมหะ 40 วน อระเสมหะ 40 วน คถเสมหะ 40 วน หมวดละ 4 เดอน คอ 120 วน เปนพกดสมฏฐานรอน ฝน หนาว ทง 3 สมฏฐานน 360 วน 12 เดอน แบง 3 ฤด ๆ ละ 4 เดอนเปนปหนง กลาวโดยพสดารในฤดสมฏฐาน 6

1. คมหนตะสมฏฐาน ตงแต แรม 1 ค า เดอน 4 ถง ขน 15 ค า เดอน 6 ฤดหนง ดวยวาเปนทรอนกระวนกระวาย เปนปรฬาหะสมย พกดแหงปตตะสมฏฐาน เสมหะสมฏฐานระคน ใชจะเปนปตตะทงฤดนนหามได จดแบงออกโดยพเศษสมฏฐานละ 3 ละ 3 ดงน

1.1 ตงแต แรม 1 ค าเดอน 4 ถง ขน 5 ค า เดอน 5 เปนอ าเภอพทธะปตตะสมฏฐาน แตจะไดจะละนะนนหามได อาศยเสมหะสมฏฐานกลาระคนสวน 1 อพทธะปตตะกลาระคน 2 สวน รวมเปน 3 สวน จตกาลเตโชเจอกระทบใหพทธะปตตะสมฏฐานเจาเรอนเปนจะละนะ ถาจะแกอยาใหเสยเจาของเดม 3 สวน แกเจอตามระคนโดยพกด

1.2 ตงแต ขน 6 ค า เดอน 5 ถง แรม 10 ค าเดอน 5 เปนอ าเภออพทธะปตตะสมฏฐานจะละนะกลา เสมหะสมฏฐานเปนกลางระคนสวน 1 ก าเดากลาระคน 2 สวน รวมเปน 3 สวน จตกาลเตโชเจอกระทบใหอพทธะปตตะเจาเรอนยงขน ถาจะแกอยาใหเสยเจาของเดม 3 สวน แกเจอตามระคนโดยพกด

1.3 ตงแต แรม 11 ค า เดอน 5 ถง ขน 15 ค า เดอน 6 เปนอ าเภอก าเดาสมฏฐานจะละนะกลา เสมหะสมฏฐานออนระคนสวน 1 อพทธะปตตะกลาระคน 2 สวน รวมเปน 3 สวน จตกาลเตโชเจอกระทบก าเดาเจาเรอนใหจะละนะยงขน ถาจะแกอยาใหเสยเจาของเดม 3 สวน แกเจอตามระคนโดยพกด สนสมฏฐานฤดหนง 2 เดอน คอ คมหนตะ ศศระระคนดจก าหนดไว

2. วสนตะสมฏฐาน ตงแต แรม 1 ค า เดอน 6 ถง ขน 15 ค า เดอน 8 ฤดหนง ดวยวาเปนทอยแหงความยนด เพราะกาลเมอมดอกไมอนบาน เปนพกดแหงปตตะสมฏฐาน วาตะสมฏฐานระคน ใชจะเปนปตตะทงฤดนนหามได จดแบงออกโดยพเศษสมฏฐานละ 3 ละ 3 ดงน

2.1 ตงแต แรม 1 ค า เดอน 6 ถง ขน 5 ค า เดอน 7 เปนอ าเภอพทธปตตะสมฏฐาน วาตะสมฏฐานระคน 2 สวน อพทธะปตตะระคนสวน 1 รวมเปน 3 สวน จตกาลเตโชเจอกระทบพทธปตตะเจาเรอนใหจะละนะ ถาจะแกอยาใหเสยเจาของเดม 3 สวน แกเจอตามระคนโดยพกด

2.2 ตงแต ขน 6 ค า เดอน 7 ถง แรม 10 ค า เดอน 7 เปนอ าเภอพทธะปตตะสมฏฐาน วาตะสมฏฐาน 2 สวน ก าเดาระคน 1 สวน รวมเปน 3 สวน จตกาลเตโชเจอกระทบอพทธะปตตะเจาเรอนใหจะละนะ ถาจะแกอยาใหเสยของเดม 3 สวน แกเจอตามระคนโดยพกด

2.3 ตงแต แรม 11 ค า เดอน 7 ถง ขน 15 ค า เดอน 8 เปนอ าเภอก าเดาสมฏฐาน วาตะสมฏฐานระคน 3 สวน อพทธะปตตะระคนบมควร แกวสนตะจตกาลเตโชกระทบก าเดาเจาเรอนใหจะละนะ ถาจะแกอยาใหเสยเจาของเดม 3 สวน แกเจอตามระคนโดยพกด สนสมฏฐานฤดหนง 2 เดอน คอ วสนตะ วสสานะระคน สมฏฐานละ 2 เดอน 2 เดอน ทงสมฏฐานซงกลาวมานเปน 4 เดอนดวยกน จดเปนหมวดหนง โดยพกดก าเดาสมฏฐานใหเปนเหต

3. วสสานะสมฏฐาน ตงแต แรม 1 ค า เดอน 8 ถงขน 15 ค า เดอน 10 ฤดหนง ดวยวามฝนตกชก เปนพกดแหงวาตะสมฏฐาน ปตตะสมฏฐานระคน ใชจะเปนวาตะทงฤดนนหามได แบงออกโดยพเศษสมฏฐานละ 3 ละ 3 ดงน

3.1 ตงแต แรม 1 ค า เดอน 8 ถง ขน 5 ค าเดอน 9 เปนอ าเภอหทยวาตะสมฏฐาน ปตตะสมฏฐานระคนสวน 1 สมะนาระคน 2 สวน รวมเปน 3 สวน ฉกาลวาโยเจอกระทบหทยวาตะเจาเรอนใหจะละนะ ถาจะแกอยาใหเสยเจาของเดม 3 สวน แกเจอตามระคนโดยพกด

3.2 ตงแต ขน 6 ค า เดอน 9 ถง แรม 10 ค า เดอน 9 เปนอ าเภอสตถะกะวาตะสมฏฐาน ปตตะสมฏฐานระคนสวน 1 สมะนาระคน 2 สวน รวมเปน 3 สวน ฉกาลวาโยเจอกระทบสตถะกาตะเจาเรอนใหจะละนะ ถาจะแกอยาใหเสยเจาของเดม 3 สวน แกเจอระคนโดยพกด

3.3 ตงแต แรม 11 ค า เดอน 9 ถง ขน 15 ค า เดอน 10 เปนอ าเภอสมะนาสมฏฐานกลาปตตะสมฏฐานออนระคนสวน 1 สตถะกะวาตะระคน 2 สวน รวมเปน 3 สวน ฉกาลวาโยเจอกระทบใหสมะนาเจาสมฏฐานจะละนะ ถาจะแกอยาใหเสยของเดม 3 สวน แกเจอตามระคนโดยพกด

4. สาระทะสมฏฐาน ตงแต แรม 1 ค า เดอน 10 ถง ขน 15 ค า เดอน 12 ฤดหนง ดวยวาจะยงสตวใหตะครนตะครอกายไมสสบาย เปนพกดแหงวาตะสมฏฐาน เสมหะสมฏฐานระคน ใชจะเปนวาตะทงฤดนนหามได จดแบงออกโดยพเศษสมฏฐานละ 3 ละ 3 ดงน

4.1 ตงแต แรม 1 ค า เดอน 10 ถง ขน 5 ค า เดอน 11 เปนหทยวาตะสมฏฐาน เสมหะสมฏฐานระคน 2 สวน สตถะกะวาตะระคน 1 สวน เปน 3 สวน ฉกาลวาโยเจอกระทบหทยวาตะใหจะละนะ ถาจะแกอยาใหเสยเจาของสมฏฐานเดม 3 สวน แกเจอตามระคนโดยพกด

4.2 ตงแต ขน 6 ค าเดอน 11 ถง แรม 10 ค าเดอน 11 เปนอ าเภอสตถะกะวาตะสมฏฐาน เสมหะสมฏฐานระคน 2 สวน สมะนาระคน 1 สวน รวมเปน 3 สวน ฉกาลวาโยเจอกระทบ ใหสตถะกาตะเปนจะละนะ ถาจะแกอยาใหเสยเจาของเดม 3 สวน แกเจอระคนโดยพกด

4.3 ตงแต แรม 11 ค าเดอน 11 ถง ขน 15 ค า เดอน 12 เปนอ าเภอสมะนาสมฏฐานเสมหะสมฏฐานระคน 3 สวน สตถะกะวาตะระคนมควรแก ฉกาลวาโยเจอกระทบสมะนาเจาเรอนใหจะละนะ ถาจะแกอยาใหเสยเจาของสมฏฐานเดม 3 สวน แกเจอตามระคนโดยพกดสนสมฏฐานฤดหนง 2 เดอน คอ สาระทะ เหมนตะระคนสมฏฐานละ 2 เดอน 2 เดอน ทง 2 สมฏฐาน ซงกลาวมานเปน 4 เดอนดวยกน จดเปนหมวดหนง เปนมหาพกดกองวาตะสมฏฐานใหเปนเหตดงน

5. เหมนตะสมฏฐาน ตงแต แรม 1 ค าเดอน 12 ถง ขน 15 ค า เดอน 2 ฤดหนง ดวยวาน าคางตกลง เปนพกดแหงเสมหะสมฏฐาน วาตะสมฏฐานระคน ใชจะเปนเสมหะทงฤดนนหามได จดออกโดยพเศษสมฏฐานละ 3 ละ 3 ดงน

5.1 ตงแต แรม 1 ค า เดอน 12 ถง ขน 5 ค าเดอน 1 เปนอ าเภอศอเสมหะสมฏฐาน วาตะสมฏฐานระคน 2 สวน อระเสมหะระคน 1 สวน เปน 3 สวน กาลทวาทศอาโปเจอกระทบศอเสมหะเจาเรอนใหจะละนะ ถาจะแกอยาใหเสยเจาของเดม 3 สวน แกเจอตามระคนโดยพกด

5.2 ตงแต ขน 6 ค า เดอน 1 ถง แรม 10 ค าเดอน 1 เปนอ าเภออระเสมหะสมฏฐาน วาตะสมฏฐานระคน 2 สวน คถเสมหะระคนสวน 1 รวมเปน 3 สวน กาลทวาทศอาโปเจอกระทบ ใหเจาสมฏฐาน คอ อระเสมหะนนใหจะละนะ ถาจะแกอยาใหเสยเจาของเดม 3 สวน แกเจอตามระคนโดยพกด

5.3 ตงแต แรม 11 ค า เดอน 1 ถง ขน 15 ค า เดอน 2 เปนอ าเภอคถเสมหะสมฏฐานกลา วาตะสมฏฐานออนระคนสวน 1 อระเสมหะกลาระคน 2 สวน รวมเปน 3 สวน กาลทวาทศอาโปเจอกระทบคถเสมหะเจาสมฏฐานใหจะละนะ ถาจะแกอยาใหเสยเจาของเดม 3 สวน แกเจอตามระคนโดยพกด

6. ศศระสมฏฐาน ตงแต แรม 1 ค า เดอน 2 ถง ขน 15 ค า เดอน 4 ฤดหนง ดวยอรรถวาเยนนก เปนพกดแหงเสมหะสมฏฐาน ปตตะสมฏฐานระคน ใชจะเปนเสมหะทงฤดนนหามได จดแบงออกโดยพเศษสมฏฐานละ 3 ละ 3 ดงน

6.1 ตงแต แรม 1 ค า เดอน 2 ถง ขน 5 ค า เดอน 3 เปนอ าเภอศอเสมหะสมฏฐาน ปตตะสมฏฐานระคนสวน 1 อระเสมหะระคน 2 สวน เปน 3 สวน กาลทวาทศอาโปเจอกระทบศอเสมหะเจาเรอนใหจะละนะ ถาจะแกอยาใหเสยเจาของสมฏฐานเดม 3 สวน แกเจอตามระคนโดยพกด

6.2 ตงแต ขน 6 ค า เดอน 3 ถง แรม 10 ค า เดอน 3 เปนอ าเภออระเสมหะสมฏฐาน ปตตะสมฏฐานระคน 2 สวน คถเสมหะระคนสวน 1 เปน 3 สวน กาลทวาทศอาโปเจอกระทบอระเสมหะเจาเรอนใหจะละนะ ถาจะแกอยาใหเสยเจาของเดม 3 สวน แกเจอตามระคนโดยพกด

6.3 ตงแต แรม 11 ค าเดอน 3 ถง ขน 15 ค า เดอน 4 เปนอ าเภอคถเสมหะสมฏฐาน ปตตะสมฏฐานระคน 3 สวน อระเสมหะระคนมควรแก กาลทวาทศอาโปเจอกระทบคถเสมหะเจาเรอนใหจะละนะ ถาจะแกอยาใหเสยเจาของสมฏฐานเดม 3 สวน แกเจอตามระคนโดยพกด

เปรยบเทยบฤด 3 กบ ฤด 6 ฤด 3 ฤด 6

1. คมหนตสมฏฐาน (120 วน) 1. คมหนตสมฏฐาน (60 วน) 1.1 พทธปตตะสมฏฐาน (40 วน)

1.2 อพทธปตตะสมฏฐาน (40 วน) 1.3 ก าเดาสมฏฐาน (40 วน)

1.1 พทธปตตะสมฏฐาน (20 วน) 1.2 อพทธปตตะสมฏฐาน (20 วน) 1.3 ก าเดาสมฏฐาน (20 วน)

2. วสนตะสมฏฐาน (60 วน) 2.1 พทธปตตะสมฏฐาน (20 วน)

2.2 อพทธปตตะสมฏฐาน (20 วน) 2.3 ก าเดาสมฏฐาน (20 วน)

2. วสสานะสมฏฐาน (120 วน) 3. วสสานะสมฏฐาน (60 วน) 2.1 หทยวาตะสมฏฐาน (40 วน)

2.2 สตถกวาตะสมฏฐาน (40 วน) 2.3 สมนาวาตะสมฏฐาน (40 วน)

3.1 หทยวาตะสมฏฐาน (20 วน) 3.2 สตถกวาตะสมฏฐาน (20 วน) 3.3 สมนาวาตะสมฏฐาน (20 วน)

4. วสสานะสมฏฐาน (60 วน) 4.1 หทยวาตะสมฏฐาน (20 วน)

4.2 สตถกวาตะสมฏฐาน (20 วน) 4.3 สมนาวาตะสมฏฐาน (20 วน)

3. เหมนตะสมฏฐาน (120 วน) 5. เหมนตะสมฏฐาน (60 วน) 3.1 ศอเสมหะสมฏฐาน (40 วน)

3.2 อระเสมหะสมฏฐาน (40 วน) 3.3 คถเสมหะสมฏฐาน (40 วน)

5.1 ศอเสมหะสมฏฐาน (20 วน) 5.2 อระเสมหะสมฏฐาน (20 วน) 5.3 คถเสมหะสมฏฐาน (20 วน)

6. เหมนตะสมฏฐาน 6.1 ศอเสมหะสมฏฐาน (20 วน)

6.2 อระเสมหะสมฏฐาน (20 วน) 6.3 คถเสมหะสมฏฐาน (20 วน)

อายสมฏฐาน ล าดบนจะแสดงในกองอายสมฏฐานโรค อนบงเกดขนตามในมหาพกด ซงเปนพาลทารก ปานกลาง ผเฒา นนสบไป ถาแลบคคลผใดจะเปนแพทย ใหพงรในกองอายสมฏฐานโรค โดยในมหาพกดกลาวตอไปขางหนานน อนวากมารกมารผใดคลอดจากครรภมารดา มอายไดวน 1 ขนไป อยในพกดเสมหะเปนทตงแหงโทษ ครนถงกงอายแลวอยในพกดปตตะสมฏฐานเปนทตงแหงโทษ ครนลวงเขาอวสานอายแลว อยในพกดวาตะสมฏฐานเปนทตงแหงโทษ ถาแพทยเหนในกองอายสมฏฐานโรค 3 ประการดงนแลว กพงประกอบโอสถใหตองในสมฏฐานดงกลาวมาน 1. ปฐมวย (พาลทารก) อนวาบคคลผใดคลอดจากครรภมารดา มอายไดถง 16 ป เปนก าหนด ถาจะเปนโทษในสมฏฐานอนใดอนหนงกด เสมหะเปนเจาเรอน เจอไปในสมฏฐานทงปวง ถาจะใหโทษกมก าลงกวาสมฏฐานทงหลาย ถาบงเกดพยาธ มก าลง 12 องศา เปนก าหนด โรคสงใด ๆ ลงในระหวางอายสมฏฐานน ใหตงเสมหะเปนตน วาตะเปนทสด 2. มชฌมวย (พาลปานกลาง) บคคลผใดมอายลวง 16 ป ขนไปจนถง 30 ป เปนก าหนด ถาจะเปนโทษในสมฏฐานอนใดกด ปตตะเจาสมฏฐานยอมเจอไปในกองสมฏฐานทงปวง ถาจะใหโทษกมก าลงกวาสมฏฐานทงปวง มก าลง 7 องศา เปนก าหนด ถาบงเกดพยาธโรคสงใด ๆ ลงในระหวางอายสมฏฐานน ใหตงปตตะเปนตน ปตตะเปนทสด 3. ปจฉมวย (พาลผเฒา) บคคลผใดมอายลวงพน 30 ป ขนไป ตราบเทาอายขยเปนก าหนด ถาจะเปนโทษในสมฏฐานอนใดกด วาตะเปนเจาสมฏฐาน ยอมเจอไปในกองสมฏฐานทงปวง ถาจะใหโทษกมก าลงกวาสมฏฐานทงหลายมก าลง 10 องศา เปนก าหนด ถาบงเกดพยาธโรคสงใด ๆ ลงในระหวางอายสมฏฐานน ใหตงวาตะเปนตน เสมหะเปนทสด สนนบาต สมฏฐานนมไดผอนตามอาย ถาแลพยาธโรคบงเกดขนในระหวางสมฏฐานอนใด ๆ กด ใหตงปตตะสมฏฐานเปนตน เสมหะสมฏฐานเปนทสด คอใหนบแตวนแรกลมไขลงนนเปนก าหนดใหเทยง โดยก าลงสมฏฐานน คอ ปตตะก าลง 7 องศา วาตะก าลง 10 องศา เสมหะก าลง 12 องศา ผสมเขาดวยกนทง 3 สมฏฐาน เปน 29 องศาม เศษ 1 บมควรแกนบ ดวยเหตวาเปนองศาอดต อนาคตระคน ถาจะนบก 30 องศา คอเดอน 1 สงเคราะหใหแจงในโทษอนจะประชม กลาวคอ กองสนนบาต ถาก าลงสมฏฐานทง 3 นระคนกนเขาเมอใด จดไดชอวาพกดกองสนนบาตเมอนน ถายงไปมพรอมกนขณะใด กยงมไดชอวาพกดแหงกองสนนบาตขณะนน เหตวาเจอระคนพรอมกนทง 3 ถงก าหนดแลหยอนกวาก าหนดดจมไปขางหนานน อนงอนวาก าลงปตตะสมฏฐานโรคบงเกดแตวนลมไขลงองศา 1 ไปถง 7 องศาเปนก าหนด แลไปมไดถอยแลคลาย รงขนเปน 8 องศา ตกเขาในระหวางวาตะสมฏฐานโรคบงเกดปตตะเจอไป 2 สวน จนถง 10 องศา เขากนทงปตตะวาตะสมฏฐาน 17 องศา เปนก าหนด ไปบมไดถอยแลคลาย

รงขนเปน 18 องศา ตกเขาในระหวางเสมหะสมฏฐาน โรคปตตะเจอตดไปสวน 1 วาตะเจอไป 2 สวนจนถง 12 องศา เขากนทงปตตะวาตะเสมหะสมฏฐาน 29 องศาเปนก าหนด ไปบมถอยแลคลาย รงขนเปน 30 องศาแลวจงตกลงไประหวางสนนบาต ซงทานกลาวไวในคมภรทงหลาย มปฐมสนนบาตเปนตน ตะตยะภนนะสนนบาตเปนทสด แพทยวจารณปญญาศกษาใหแจงในคมภรสมฏฐานน ทานกลาวไววา แตกองมหาพกดสมฏฐานอนจะบงเกดนน โดยในอายโรคดจสงเขปไวตามวธกจบแตเพยงน

กาลสมฏฐาน ล าดบนจะแสดงในกองกาลสมฏฐานสบตอไป วาดวยอนเจอระคนกนก าเรบในก าหนดทมแลโมงทงปวง คอวนหนง 12 ชวโมง คนหนง 12 ทม แบงออกแล 3 แล 3 เปน 6 สมฏฐานดจกนดงน คอ

1. กาลกลางวน 1.1 ย ารงแลวไปจน 4 โมง สมฏฐาน 1 เปนพนกงานแหงเสมหะพกดกระท า 1.2 แต 5 โมงไปจนบาย 2 โมง สมฏฐาน 1 เปนพนกงานแหงปตตะพกดกระท า 1.3 แต บาย 3 โมง ไปจนย าค า สมฏฐาน 1 เปนพนกงานแหงวาตะพกดกระท า 2. กาลกลางคน 2.1 แตย าค าแลวไปจน 4 ทม สมฏฐาน 1 เปนพนกงานแหงเสมหะพกดกระท า 2.2 แต 5 ทมไปจน 8 ทม สมฏฐาน 1 เปนพนกงานแหงปตตะพกดกระท า 2.3 แต 9 ทมไปจนย ารง สมฏฐาน 1 เปนพนกงานแหงวาตะพกดกระท า อนวากาลสมฏฐานทง 3 น เปนสาธารณะทวไปในกองโรคทงปวง ถาโรคอนใดบงเกดขน

ในระหวางธาตสมฏฐานอนใด ๆ กด ใหตงเสมหะในกาลเมอย ารงแลวนนเปนอาทตามในพกดกลาวไว

1. อนวาเสมหะก าเรบนน ในกาลเมอเชากด เมอบรโภคอาหารแลวกด ในเมอพลบค ากด เปนกระทรวงกาลสมฏฐานเสมหะกระท า

2. อนวาปตตะก าเรบนน ในกาลเมอตะวนเทยงกด ในกาลเมออาหารยงไปบมยอยนนกด ในกาลเมอเทยงคนกด ทง 3 นเปนกระทรวงกาลสมฏฐานปตตะกระท า

3. อนวาวะตะก าเรบนน ในกาลเมอตะวนบายกด ในการเมออาหารยอยแลวกด แลในการเมอนอนหลบกด ทง 3 นเปนกระทรวงกาลสมฏฐานวาตะกระท า

ใหแพทยพงจ าก าหนดไว จะไดวางยาใหควรแกกาลสมฏฐานเวลาอนก าเรบนน โดยในพกดกลาวไวดงน

อนงซงวาไววา เสมหะ ปตตะ วาตะ สมฏฐาน กระท าตามในเวลาอนกลาวแลวแตหลงนน กตองกนกบทกลาวไวในพระคมภรเวชศาสตรทงหลาย แตจะเอาเปนประกนนนยงมไดกอน ดวยเหตวาสมฏฐานซงกลาวมาแลวนน เปนธรรมดายงไปบมส าเรจในกาลสมฏฐานโทษทง 3 อนจะเจอระคนกนเปนชาต จะละนะ ภนนะ ใหแพทยพงรในสมฏฐานวธ อธบายน วาโทษนนมอย 3 สถาน คอ เอกโทษสถานหนง ทวนโทษสถานหนง ตรโทษสถานหนง เปน 3 สถานดงน

สมฏฐานเอกโทษ 1. สมฏฐานเอกโทษ พกดสมฏฐานเสมหะ

1.1 ย ารงแลวบาท 1 ไปจนโมง 1 เสมหะกระท า 2 สวน วาตะกระท า 1 สวน 1.2 แต 1 โมง ไปจน 2 โมง เสมหะกระท าเตม 3 สวน ไมไดระคนอนใด 1.3 แต 2 โมง ไปจน 3 โมง เสมหะกระท าเตม 3 สวน ไมไดระคนอนใด 1.4 แต 3 โมง แลวไปจน 4 โมง เสมหะกระท า 2 สวน ปตตะกระท า 1 สวน

2. สมฏฐานเอกโทษ พกดสมฏฐานปตตะ 2.1 แต 4 โมง แลวบาท 1 ไปจน 5 โมง ปตตะกระท า 2 สวน เสมหะกระท า 1 สวน 2.2 แต 5 โมง ไปจน 6 โมง ปตตะกระท าเตม 3 สวน ไมไดระคนอนใด 2.3 แตกงวน ไปจน บายโมง 1 ปตตะกระท าเตม 3 สวน ไมไดระคนอนใด 2.4 แตบายโมง 1 แลวกบบาท 1 ไปจนบาย 2 โมง ปตตะกระท า 2 สวน วาตะกระท า 1

สวน 3. สมฏฐานเอกโทษ พกดสมฏฐานวาตะ 3.1 แตบาย 2 โมง แลวบาท 1 ไปจนบาย 3 โมง วาตะกระท า 2 สวน ปตตะกระท า 1

สวน 3.2 แตบาย 3 โมง ไปจนถงบาย 4 โมง วาตะกระท าเตม 3 สวน ไมไดระคนอนใด 3.3 แตบาย 4 โมง ไปจนถงบาย 5 โมง วาตะกระท าเตม 3 สวน ไมไดระคนอนใด 3.3 แตบาย 5 โมง ไปจนบาย 6 โมง วาตะกระท า 2 สวน เสมหะกระท า 1 สวน สมฏฐานทวนโทษ 1. สมฏฐานทวนโทษ พกดสมฏฐานเสมหะ 1.1 ย ารงแลวบาท 1 ไปจนโมง 1 เสมหะกระท า 1 สวน วาตะกระท า 2 สวน 1.2 แตโมง 1 ไปถง 2 โมง เสมหะกระท า 2 สวน วาตะกระท า 1 สวน 1.3 แต 2 โมง ไปจนถง 3 โมง เสมหะกระท า 2 สวน ปตตะกระท า 1 สวน 1.4 แต 3 โมงไปจน 4 โมง เสมหะกระท า 1 สวน ปตตะกระท า 2 สวน 2. สมฏฐานทวนโทษ พกดสมฏฐานปตตะ

2.1 ตงแต 4 โมงแลวบาท 1 ไปจนถง 5 โมง ปตตะกระท า 1 สวน เสมหะกระท า 2 สวน

2.2 แต 5 โมงไปถง 6 โมง ปตตะกระท า 2 สวน เสมหะกระท า 1 สวน 2.3 แตเทยงไปจนถงบาย 1 โมง ปตตะกระท า 2 สวน วาตะกระท า 1 สวน 2.4 แตบายโมง 1 ไปจนบาย 2 โมง ปตตะกระท า 1 สวน วาตะกระท า 2 สวน 3. สมฏฐานทวนโทษ พกดสมฏฐานวาตะ 3.1 ตงแตบาย 2 โมงแลวบาท 1 ไปจนถงบาย 3 โมง วาตะกระท า 1 สวน ปตตะกระท า

2 สวน 3.2 แตบาย 3 โมงไปจนถงบาย 4 โมง วาตะกระท า 2 สวน ปตตะกระท า 1 สวน 3.3 แตบาย 4 โมง ไปจนบาย 5 โมง วาตะกระท า 2 สวน เสมหะกระท า 1 สวน 3.4 แตบาย 5 โมงไปจนย าค า วาตะ กระท า 1 สวน เสมหะกระท า 2 สวน สมฏฐานตรโทษ 1. สมฏฐานตรโทษ พกดสมฏฐานเสมหะ

1.1 ย ารงแลวบาท 1 ไปจนถงเชาโมง 1 เสมหะกระท า 1 สวน วาตะกระท า 4 สวนปตตะกระท า 1 สวน

1.2 แตเชาโมง 1 ไปจนถง 2 โมง เสมหะกระท า 2 สวน วาตะกระท า 3 สวน ปตตะกระท า 2 สวน

1.3 แตเชาโมง 2 ไปจนถง 3 โมง เสมหะกระท า 2 สวน วาตะกระท า 2 สวน ปตตะกระท า 3 สวน

1.4 แต 3 โมงเชาไปจนถง 4 โมง เสมหะกระท า 1 สวน วาตะกระท า 1 สวน ปตตะกระท า 4 สวน

2. สมฏฐานตรโทษ พกดสมฏฐานปตตะ 2.1 ตงแต 4 โมงเชา แลวจนถง 5 โมง ปตตะกระท า 1 สวน เสมหะกระท า 4 สวน

วาตะกระท า 1 สวน 2.2 แต 5 โมง เชาไปถงเทยง ปตตะกระท า 2 สวน เสมหะกระท า 3 สวน วาตะกระท า

2 สวน 2.3 แตเทยงแลว ไปจนบายโมง 1 ปตตะกระท า 2 สวน เสมหะกระท า 2 สวน วาตะ

กระท า 3 สวน 2.4 แต บายโมง 1 ไปจนถงบาย 2 โมง ปตตะกระท า 1 สวน เสมหะกระท า 1 สวน

วาตะกระท า 4 สวน 3. สมฏฐานตรโทษ พกดสมฏฐานวาตะ

3.1 ตงแตบาย 2 โมงแลวบาท 1 ไปจนถงบาย 3 โมง วาตะกระท า 1 สวน ปตตะกระท า 4 สวน เสมหะกระท า 1 สวน

3.2 แตบาย 3 โมง ไปจน 4 โมง วาตะกระท า 2 สวน ปตตะกระท า 3 สวน เสมหะกระท า 2 สวน

3.3 แตบาย 4 โมง ไปจนบาย 5 โมง วาตะกระท า 2 สวน ปตตะกระท า 2 สวน เสมหะกระท า 3 สวน

3.4 แตบาย 5 โมง ไปจนย าค า วาตะกระท า 1 สวน ปตตะกระท า 1 สวน เสมหะกระท า 4 สวน

อนงทานกลาวไวในสมฏฐานทง 4 ประการแตหนหลง ซงก าเรบ หยอน พการ นนยงไปบ

มไดแจง พระอาจารยเจาจงส าแดงใน สมฏฐานวธโดยพเศษ ตามสรยคตด าเนนในหองจกรราศ อนงทานกลาวไวในสมฏฐานทง 4 ประการแตหนหลง ซงก าเรบ หยอน พการ ตามสรยะ

คตด าเนนในหวงจกราศ มดงน 1. พระอาทตยสถตยในราศเมษ สงห ธน เปนราศเตโช 2. พระอาทตยสถตในราศ พฤษภ กนย มงกร เปนราศปถว 3. พระอาทตยสถตในราศ เมถน ตล กมภ เปนราศวาโย 4. พระอาทตยสถตในราศ กรกฎ พจก มน เปนราศอาโป พกดราศเตโชธาต ก าเรบ หยอน พการ 1. ตงแตแรมค า 1 เดอน 4 ไปจนเพญเดอน 5 พระอาทตยสถตยในราศเมษ เตโชสมฏฐาน

ก าเรบ พทธะปตตะระคนใหเปนเหต 2. ตงแตแรมค า 1 เดอน 8 ไปจนถงเพญเดอน 9 พระอาทตยสถตยในราศสงห เตโช

สมฏฐานหยอน อพทธะปตตะระคนใหเปนเหต 3. ตงแตแรมค า 1 เดอน 12 ไปจนถงเพญเดอนอาย พระอาทตยสถตยในราศธน เตโชเจา

สมฏฐานพการ ก าเดาระคนใหเปนเหต พกดราศปถวธาต ก าเรบ หยอน พการ 1. ตงแตแรมค า 1 เดอน 5 ไปจนเพญเดอน 6 พระอาทตยสถตยในราศพฤษภ ปถวเจา

สมฏฐานก าเรบ หทย..ระคนใหเปนเหต

2. ตงแตแรมค า 1 เดอน 9 ไปจนเพญเดอน 10 พระอาทตยสถตยในราศกนย ปถวสมฏฐานหยอน อทรยะระคนใหเปนเหต

3. ตงแตแรมค า 1 เดอนอาย ไปจนเพญเดอนย พระอาทตยสถตยในราศมงกร ปถวเจาสมฏฐานพการ กรสะระคนใหเปนเหต

พกดราศวาโยธาต ก าเรบ หยอน พการ 1. ตงแตแรมค า 1 เดอน 6 ไปจนเพญเดอน 7 พระอาทตยสถตยในราศเมถน วาโยเจา

สมฏฐานก าเรบ หทยระคนใหเปนเหต 2. ตงแตแรมค า 1 เดอน 9 ไปจนเพญเดอน 10 พระอาทตยสถตยในราศตล วาโยเจา

สมฏฐานหยอน สตถะกะวาตะระคนใหเปนเหต 3. ตงแตแรมค า 1 เดอนย ไปจนเพญเดอน 3 พระอาทตยสถตยในราศกมภ วาโยสมฏฐาน

พการ สมะนาระคนใหเปนเหต พกดราศอาโปธาต ก าเรบ หยอน พการ 1. ตงแตแรมค า 1 เดอน 7 ไปจนเพญเดอน 8 พระอาทตยสถตยในราศกรกฏ อาโปสมฏฐาน

ก าเรบ ศอเสมหะระคนใหเปนเหต 2. ตงแตแรมค า 1 เดอน 11 ไปจนเพญเดอน 12 พระอาทตยสถตยในราศพจก อาโป

สมฏฐานหยอน อระเสมหะระคนใหเปนเหต 3. ตงแตแรมค า 1 เดอน 3 ไปจนเพญเดอน 4 พระอาทตยสถตยในราศมน อาโปเจาสมฏฐาน

พการ คถเสมหะระคนใหเปนเหต