อ. วศน อนทสระ

ธรรมเพอครองใจคนและ เพอความส�าเรจในชวตอ. วศน อนทสระ

ฉบบธรรมทาน ธนวาคม ๒๕๕๕จดพมพจ�านวน ๔,๐๐๐ เลม

ชมรมกลยาณธรรมหนงสอดอนดบท ๒๐๖๑๐๐ ถ.ประโคนชย ต.ปากน�าอ.เมอง จ.สมทรปราการ ๑๐๒๗๐โทรศพท ๐๒-๗๐๒-๗๓๕๓, ๐๒-๗๐๒-๙๖๒๔โทรสาร ๐๒-๗๐๒-๗๓๕๓www.kanlayanatam.com

ออกแบบปก : คนขางหลงออกแบบรปเลม : วชรพล วงษอนสาสนด�าเนนการผลตโดย ชมรมกลยาณธรรมพมพท บรษท ขมทองอตสาหกรรมและการพมพ จ�ากด ๕๙/๘๔ หม ๑๙ ถนนบรมราชชนน แขวงศาลาธรรมสพน เขตทววฒนา กรงเทพมหานคร ๑๐๑๗๐ โทรศพท ๐-๒๘๘๕-๗๘๗๑-๓ โทรสาร ๐-๒๘๘๕-๗๘๗๔

สพพทานง ธมมทานง ชนาตการใหธรรมะเปนทาน ยอมชนะการใหทงปวง

www.kanlayanatam.comwww.visalo.org

ชมรมกลยาณธรรม โดยทนตแพทยหญงอจฉรา กลนสวรรณ 

ผเปนประธานชมรม ไดขออนญาตพมพหนงสอเรอง “ธรรมเพอ

ครองใจคนและธรรมเพอความส�าเรจ” ขาพเจาอนญาตดวยความ

ยนดยง  เดมทเดยวหนงสอทง ๒  เรองน กรมวชาการ กระทรวง

ศกษาธการไดขอรองใหขาพเจาเขยน  เพอเปนหนงสอสงเสรม

การอาน ชดพระพทธศาสนาและจรยธรรม ระดบมธยมศกษา 

เมอประมาณ พ.ศ.๒๕๓๐

ตอมา คณรชนนนท ตรงคานกลกจ เจาของบรษทศรไทยใหม  

อ�าเภอเมอง จงหวดหนองบวล�าภ  ไดขออนญาตพมพเรอง  

“ธรรมเพอครองใจคน”  เพอแจกเปนธรรมทาน ในปใหม พ.ศ.

๒๕๕๒

ค�ำอนโมทนำ

บดนชมรมกลยาณธรรมไดมองเหนคณคาของหนงสอ 

ทง ๒  เรองน ขออนญาตพมพรวมเลมเดยวกน  ดวยเหนวาเขา

กนไดรบกนด  ระหวางธรรม ๒ หมวดน กลาวคอ “ธรรมเพอ

ครองใจคน” และ “ธรรมเพอความส�าเรจในชวต” ขาพเจารสก

ปลมใจและอนโมทนาอยางยง ขอใหทกคนผมสวนรวมในการท�า

หนงสอเรองน  ไดประสบความส�าเรจในการครองใจคน และ

ประสบความส�าเรจในชวต  ในทศทางทตนปรารถนาโดยทวหนา

กน ขอใหชมรมกลยาณธรรมสถตสถาพรตงมนเพอประโยชนสข

แกคนหมมากตลอดกาลนาน

ดวยความปรารถนาดอยางยง

๒๙ พฤศจกายน ๒๕๕๕

การด�าเนนชวตทด จ�าเปนตองมหลกธรรมเปนแกนของใจ  

ซงนอกจากการประคบประคองตนใหผานพนอปสรรคปญหา

ตางๆ  ไปอยางราบรนปลอดภย ประสบความส�าเรจในกจทตน

ประสงคอยางถกตองตรงธรรมแลว ปฏเสธไมไดวาเราตอง

เกยวของกบผอน  เกยวของกบสงคม การรกษาไมตรอนดระหวาง

ตนและผอน  รวมทงสงคม  อนประกอบดวยมตรสหายและ 

ผรวมงาน ตลอดจนถงผคนหลากหลายทผานเขามาในชวต  

จงเปนเรองส�าคญทตองเรยนรและปฏบตใหเหมาะสม

ค�ำน�ำของชมรมกลยำณธรรม

พระพทธองคทรงสอนเรองสงคหวตถ ๔ อนเปนหลกธรรม

เพอครองใจคน และอทธบำท ๔ อนเปนหลกธรรมเพอความส�าเรจ 

ของชวต  ไวเปนแนวปฏบตอนประเสรฐ ส�าหรบผมงความส�าเรจและ

ความผาสกในชวต หากจะใหชงถงความส�าคญ กยากจะตดสนใจวา 

สองเรองนอะไรจะส�าคญกวากน  โดยความเปนจรงแลว ทกชวตยอม

ตองการความสขและความส�าเรจ จงตองเอาใจใสและใหความส�าคญ 

ปฏบตตามหลกธรรมทงสองนไมยงหยอนกวากน  ไมวาเราจะรจก

หวขอธรรมเหลานหรอไมกตาม

กราบขอบพระคณทานอาจารยวศน อนทสระ ทเมตตาเขยน

เรอง “ธรรมเพอครองใจคนและธรรมเพอความส�าเรจของชวต”  ไว

อยางชดเจน เขาใจงาย มตวอยางประกอบทประทบใจ ดวยภาษาธรรม 

อนสละสลวยชวนตดตาม ชมรมกลยาณธรรมจงน�าหลกธรรมส�าคญ

ทงสองมารวมไวในเลมเดยว  เพอมอบเปนธรรมบรรณาการรบศกราช

ใหม ๒๕๕๖ แทนความปรารถนาดแหงธรรมมอบจากใจแดทกทาน

ขอนอมบชาอาจรยคณ แดทานอาจารยวศน อนทสระ ขอ

อานสงสแหงธรรมทาน จงเปนพลวปจจยแหงมรรค ผล นพพาน 

ตามททานอาจารยตงจตปรารถนา และขอบญกศลอนเลศจงกลบมา

อภบาลรกษาทานอาจารย  ใหมชวตทสงบเยน  เปนประโยชน ปราศจาก 

ทกข  โศก  โรค ภย มแตความสขกายสบายใจ ทกทวาราตร และขอ

ใหทานผอาน จงไดรบอานสงสแหงพระธรรมเพอเปนแสงสวางทาง

ชวตโดยทวกน

กราบอนโมทนาและสวสดปใหมคะทพญ.อจฉรา กลนสวรรณประธานชมรมกลยาณธรรม

สำรบญ

ธรรมเพอครองใจคน ..................................... ๑๐

  ทาน .................................................... ๑๔

  ปยวาจา ............................................... ๓๔

  อรรถจรยา ........................................... ๕๓

  สมานตตตา ..........................................๖๗

ธรรมเพอควำมส�ำเรจในชวต...........................๗๔

  ตวอยางไมเคล ฟาราเดย ......................... ๘๑

  ลกษณะผมความเพยร ............................. ๙๙

  ตวอยางครงพทธกาล ........................... ๑๑๔

  ประวต อ.วศน อนทสระ ........................ ๑๒๖

ธรรมเพอครองใจคน

ควำมเบองตน

นกปราชญแตโบราณกาลมา กลาววามนษยเปนสตวสงคม 

และเปนสตวมเหตผล นนคอ มนษยมความโนมเอยงในการอยรวม

กนเปนพวกเปนหม และมเหตผลในการด�าเนนชวต การใชเหตผลใน

การด�าเนนนแหละ ท�าใหสตวโลกประเภทมนษยโดดเดนล�าหนาสตว

โลกประเภทอนๆ  ในโลกเดยวกน และเปนใหญเปนประธานของสตว

โลกประเภทอนๆ สตวทงหลายอนพลอยสขทกขตามมนษยไปดวย 

ความจรงขอนพอสงเกตเหนได วาทใดมนษยมธรรม ทนนสตวโลก

ประเภทอนกพลอยอยเยนเปนสข อนง การรวมกลมกนเปนหม ท�าให

มนษยผมความสามารถตางกน น�าความสามารถของแตละคนออกมา 

12 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

ใชใหเปนประโยชนแกตนแกครอบครว  เพอการด�ารงชพใหผาสกยงยน 

เมอรวมความสามารถเหลานนเขาดวยกน กกลายเปนความสามารถ

อนยงใหญของมนษย สรางสรรคสงคมใหเจรญรดหนาอยางรวดเรว

แตในตวมนษยมทงธรรมและอธรรม นนคอ มทงความดและ

ความชว ความดชวยสรางสรรค สวนความชวชวยท�าลาย ท�าลายเกยรต 

ของมนษยเอง ท�าลายอารยธรรม วฒนธรรมทมนษยชวยกนสรางสรรค 

มาเปนเวลายดยาวนาน  ใหยอยยบลงดวยน�ามอของมนษยเอง

ศาสดาเจาลทธทงหลายผมใจกรณา หวงความเจรญแกสงคมมนษย  

ไดพยายามคนหาสจจะแหงชวต  วาอะไรเปนไปเพอความสขความเจรญ  

อะไรเปนไปเพอความเสอม  เมอคนพบแลว กแสดงหลกธรรมนนๆ 

ไว คนทงหลายลองปฏบตตามด  กปรากฏวามผลตามททานสงสอน

ไวจรง  ไดความประทบใจ  เลอมใสยดถอปฏบตสบๆ  กนมา หลกธรรม

ของศาสนาด�ารงอยไดดวยเหตน หาใชเพยงแตจ�ากนไวอยางเดยวไม

ในทน ขอเสนอหลกธรรม ๔ ประกำร ทเรยกวำ สงคหวตถ 

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 13

ธรรมเครองยดเหนยวน�ำใจกน หลกกำรสงคมสงเครำะห ประสำน

บคคลไวในสำมคค  ทพระพทธเจำทรงแสดงไว ปรำกฏในคมภร

องคตตรนกำย จตกกนบำต พระไตรปฎกเลมท ๒๑ ขอ ๓๒ หนำ 

๔๒ และขอ ๒๕๖ หนำ ๓๓๕

จ�ำนวนและควำมหมำย๑. ทำน การแบงปน  เผอแผ การเสยสละวตถ สงของ การ

แนะน�าพร�าสอนชกจงไปในทางทด การใหอภยในความผดพลาด  เปด

โอกาสใหกลบตว

๒. ปยวำจำ หรอ  เปยยวชชะ กลาววาจานารก ออนหวาน 

ดดดมใจ ใหความสขในการฟง และท�าใจใหชนบาน กลาววาจามประโยชน  

ประสานสามคค มเหตมผล ท�าตามแลวใหเกดประโยชนไดจรง

๓. อตถจรยำ ประพฤตประโยชน ท�าสงทอ�านวยประโยชน

แกตน แกคนทงหลาย ชวยสงเสรมจรยธรรมใหมนคง อนจะสง

ประโยชนแกคนในสงคมทวหนา

14 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

๔. สมำนตตตำ การวางตนด  ไมขาดไมเกน พอดพองาม  

เสมอตนเสมอปลาย  ไมถอตว  ไมปลอยตว  รวมสขรวมทกข วางตน

เหมาะสมแกฐานะ ภาวะ บคคล เหตการณ และสงแวดลอม ถกตอง

สมควรในทกกรณ

รำยละเอยดของสงคหวตถ๑. ทำน

ทำน ตามตวอกษรแปลวา การให จ�าแนกเปนการใหสงของ

เครองอปโภคบรโภค เรยก อำมสทำน การใหธรรม ค�าแนะน�าสงสอน 

ชกจงในทางทด  เรยก ธรรมทำน การใหอภย  ไมถอโทษลวงเกน

ของผอน  โดยเฉพาะเมอเขารส�านกผดแลวมาขอโทษ เรยก อภยทำน 

การงดเวนไมเบยดเบยนชวตและทรพยสนของผอน กเปนอภยทาน

เหมอนกน

อำมสทำน การใหวตถสงของเครองอปโภคบรโภค รวมเรยก

วา ปจจย ๔ นน  เปนความจ�าเปนส�าหรบผอยรวมกนตงแต ๒ คน

ขนไป  เปนการแสดงน�าใจตอกน ท�าใหมใจผกพนกนในดานความ

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 15

ส�านกคณ  เปนสาราณยธรรมขอหนง สาราณยธรรม คอสงอนกอ

ใหเกดความระลกถงซงกนและกนในดานคณ ดวยเหตน  เราจงนยม

ใหของทระลกกนในโอกาสตางๆ  เชน ขนบานใหม แตงงาน วนเกด 

และโอกาสอนเทาทจะเปดใหท�าความดตอกนได พระพทธเจาตรสวา 

การใหยอมผกมตรหรอไมตรไวได  (ทท มตตาน คนถต)

กำรใหดวยวตถประสงค ๓ อยำง

การใหวตถสงของ ผใหยอมมวตถประสงคตางกน  ใหเพอ

อนเคราะหบาง  ใหเพอสงเคราะหบาง  ใหเพอบชาคณบาง การใหแก

คนล�าบากยากจนแรนแคน บากหนาเขามาพงพงขอความชวยเหลอ 

การใหแกผนอย ชวยเหลอเขาใหพนความล�าบากดวยความกรณา 

เรยกวา  ใหเพออนเครำะห

การใหแกคนเสมอกนเพอรกษาไมตรและน�าใจกนไว  เปนการ

แบงปนเออเฟอชวยเหลอกนตามโอกาสทมาถงเขา  เรยกวา  ใหเพอ

สงเครำะห

16 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

การใหสงของแกมารดาบดา อปฌายะอาจารย ครผสงสอน

อบรม นกพรตผประพฤตธรรม  ดวยความส�านกคณของทานทมตอ

ตวเราเองหรอทมตอโลก ตอสงคม เรยกวา  ใหเพอบชำคณ แมทาน

จะไมขาดแคลนกควรใหบางตามกาล ตามความเหมาะสมเพอใหทาน

ไดปลมใจและท�าหนาทใหดยงๆ ขนไป

บคคลทเปนผใหญแลว ยอมมผทตนตองอนเคราะห ตอง

สงเคราะห และตองบชาคณอยดวยกนทกคน มากบางนอยบาง สด

แลวแตความผกพนเกยวของของแตละคน ผหวงความเจรญในธรรม

ควรตงใจท�าใหสมบรณเทาทก�าลงความสามารถของตนมอย

ทำน ๓ ประเภท หรอทำยก ๓ จ�ำพวก

๑. ทานทาสะ บางทเรยก ทาสทาน  ทานหมายถง การใหของ 

เลวเปนทาน ค�าวาเลวนน หมายถง  เลวกวาทตนบรโภคใชสอยเอง 

ททานเรยกทาสทาน เพราะอธบายวา ตกเปนทาสของความตระหน 

ถงอยางไร การใหของทเลวกวาทตนบรโภคใชสอยเองแกคนทควร

ไดรบเพยงแคนน กยงนบวาด  ดกวาการไมใหอะไรเสยเลย  เชน  

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 17

การใหแกคนรบใช  ใหแกขอทาน ใหเสอผาซงตนไมใชแลวแกคนยากจน 

ใหอาหารเหลอกนแกสนข  เปนตน ผใหของดงกลาว ทานเรยกวา 

ทานทาโส การใหของทเขาตองการ จ�าเปนแกเขา  ขาพเจาเหนวาไม

ควรจดเปนการใหทเลว

๒. ทานสหาย บางทเรยก สหายทาน หมายถง การใหของ

ทเสมอกนอยางเดยวกนกบทตนบรโภคใชสอย ตนบรโภคใชสอย

อยางไร  เมอถงคราวจะใหผอน กใหอยางนน  เหมอนการใหแกผเปน

เพอนฝง ผใหของเชนนน ทานเรยกวา ทานสหาโย

๓. ทานสาม บางทเรยก สามทาน การใหของทดกวาตน

บรโภคใชสอย สวนมากเมอจะใหแกผควรเคารพ ทายกมกใหของด

เทาทตนจะพอหาได  เชน ของทน�าไปใหมารดาบดา คร อาจารย  

พระสงฆ หรอนกพรตผประพฤตธรรม อนง  ทานผบรจาคทานดวย

ความไมตระหน บรจาคดวยจาคเจตนาอยางแทจรง  ทานเรยกผเชน

นนวา ทานบด ผเปนใหญในทาน

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 19

ประเภทของอำมสทำนกลาวโดยยอทสด ทานจดทานไว ๒ ประเภท คอ ทานทให

เจาะจงบคคล  เรยก ปาฏปคคลกทาน ทานทใหไมเจาะจง  เรยก 

สงฆทาน * การใหแกสงฆหรอใหแกหมคณะ

คนสวนมากเขาใจสงฆทานผดไป คอไปเขาใจสงฆทานตาม

พธการ  ไดแก จดเครองไทยธรรมใหครบตามประเพณนยม  เชน  

ตองมขาวของอะไรบางในการท�าสงฆทานนน แตตำมควำมเปนจรง

แลว สงฆทำนมควำมหมำยไปในทำงใหเจำะจงหรอไมเจำะจง ถำ

ใหเจำะจงบคคล แมจะจดขำวของมโหฬำรอยำงไร กหำเปน

สงฆทำนไม

ตวอยาง บคคลผหนงตองการท�าสงฆทาน  ไปนมนตพระเอง

หรอสงคนอนไปนมนตพระ แตเจาะจงวา พระ ก. ข. ค.  ... แมจะ

นมนตสกรอยรป ทานนนไมเปนสงฆทาน คงเปนปาฏปคคลกทาน  

ถาเขาไปนมนตกบเจาหนาทจดพระ (ภตตทเทสก) หรอกบพระทตน

*  ในพระบาลโดยทวไปไมเรยกสงฆทาน แตใชคาวา สงฆคตา ทกขณา แปลวา ทกษณาทถงแกสงฆ

20 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

คนเคย  วาตองการท�าบญทบานหรอทวดกตาม ขอนมนตพระ ๑ รป

หรอ ๒ รป (สดแลวแตตองกำร) ขอใหจดพระใหดวย ไมเจำะจง

วำจะเปนใคร ทำนนนเปนสงฆทำนเตมเมดเตมหนวย  โดยนยน 

การท�าบญใสบาตรตอนเชาจงเปนสงฆทานเตมรอยเปอรเซนต

อนง  ในการท�าสงฆทานนน ทานสอนใหท�าใจใหยนดในบญ

กศล  ไมใหยนดในบคคลผรบ ท�าใจใหตรงแนวตอคณพระรตนตรย 

คอพระพทธ พระธรรม และพระอรยสงฆ ทานอยางนแหละมอานสงส

มาก มผลมาก เพราะเปนการขดเกลาจตใจของตนไปดวย พระพทธเจา

เคยตรสกบพระอานนทวา ปาฏปคคลกทานจะมผลมากกวาสงฆทาน

มไดเลย  ไมวากรณใดๆ* ตวอยางเชน ถวายทานแกพระพทธเจา

เปนการเจาะจงกมอานสงสสถวายสงฆทานไมได แตตองเปนสงฆทาน

ทถกตอง  ไมใชสงฆทานตามความเขาใจของคนทงหลาย หรอสงฆทาน

ตามประเพณนยม

*  ทกขณาวภงคสตร มชฌมนกาย อปรปณณาสก

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 21

อกอยางหนง ถาขยายความใหกวางออกไปตามรปศพท คอ 

สงฆะ  ทแปลวา หมหรอคณะ สงฆทาน ยอมหมายถงการใหแกสวน

รวม เมอมงถงประโยชนแลว การใหแกสวนรวมยอมอ�านวยประโยชน

กวางกวาการใหเปนสวนตว ผใหจงไดรบอานสงสมากไปดวย  ถาหม

นนเปนหมทดมศลมธรรม  เชนพระอรยะดวยแลว อานสงสกยอมจะ

เพมพนขน

ควรเลอกให หรอไมควรเลอกให

บางคนเขาใจวา  เมอจะท�าบญท�าทานแลว  ไมควรเลอกให คอ

เหนวา  เมอเปนพระแลว กเปนพระเหมอนกนทงนน ความเหนนไม

ตรงตามหลกพระพทธภาษต เพราะพระพทธองคตรสวา “ควรเลอกให 

(วเจยย ทาน ทาตพพ)  ในททจะมผลมาก  (ยตถ ทนน มหปผล)”

ควำมจรงแลว เปนพระเหมอนกนกจรง แตกไมเหมอนกน

ในดำนคณภำพ กเหมอนคนๆ เรำนแหละ ซงเปนคนเหมอนกน 

แตไมเหมอนกนในดำนคณภำพ บำงคนดมำก บำงคนดนอย แม

22 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

ในคนธรรมดา  เรากควรเลอกสงเคราะหคนทควรไดรบการสงเคราะห 

ไมใชใหตะพดตะพอไป อนจะเปนการกอโทษมากกวากอคณ  เพราะ

ฉะนน พระพทธเจาทานจงตรสวา  ใหแกผมศลยอมจะมผลมากกวา

ใหแกผไมมศล  ใหแกผมธรรมยอมจะมผลมากกวาใหแกผไมมธรรม

เพราะฉะนน การใหทานเจาะจงบคคล (ปาฏบคคลกทาน) ถาหวง 

อานสงสมาก กควรเลอกใหแกคนดมศลธรรม หรอคนทควรไดรบ

การชวยเหลอ ถาใหแกหมคณะ กควรเปนหมทดเชนเดยวกน

มอกปญหาหนงทคนทวไปยงเขาใจคลาดเคลอนอย  คอ  เรอง

การท�าบญกบการใหทาน คนทวไปเขาใจวา การท�าบญคอท�ากบพระ 

สวนการใหทานนนคอการใหแกคนทวไป หรอใหแกคนขอทาน ความจรง 

เรองนชาวบานมาแยกออกเอง ตามหลกศาสนาทานไมแยกอยางน 

ไมวำใหแกใคร เรยกวำทำนทงหมด เพรำะค�ำวำ “ทำน” แปลตรง

ตววำ “กำรให” อยแลว และบญกเกดขนจำกกำรใหนน ไมวำให

แกผใด  เมอเราท�าไปดวยจตเมตตา ปรารถนาสงเคราะห อนเคราะห 

หรอบชาคณ  สวนจะไดบญมำกหรอนอยนน ขนอยกบองคประกอบ

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 23

หลำยอยำง เชน เจตนำของผให คณธรรมของผรบ ใหในกำลท

เขำก�ำลงตองกำรหรอขำดแคลน เปนตน

กำรท�ำของนอยใหมผลมำก

เรองนขนอยกบความฉลาดรอบคอบของผบ�าเพญทาน คอ

เลอกใหแกคนทควรให  ในกาลทควรให และดวยเจตนาดของตน และ

ไทยธรรมคอของทใหนน ตรงตามความตองการหรอส�าเรจประโยชน

แกผรบดวยด มฉะนนจะไดผลนอยหรอไมไดผลเลย  เขาท�านองให

แวนแกคนตาบอด  ใหแหวนแกคนนวดวน  ใหหวแกคนไมมผม  

บางคนสงเคราะหผอนดวยความไมเตมใจ  เขากรบการสงเคราะหนน

เหมอนกน แตความส�านกคณมนอย  เพราะผรบเขารเหมอนกนวาผ

ท�าท�าอยางเสยไมได  ไมเตมใจท�า

พดส�าหรบการท�าบญกบพระกอน ต�าราทางพระพทธศาสนา

บอกเราวา การท�าบญจะใหมผลมากนน  ตองประกอบดวยสมปทาคณ  

๔ ประการ

24 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

สมปทำ ๔ (ควำมถงพรอม ควำมพรอมแหงองคประกอบ) 

ซงจะท�ำใหทำนทบรจำคแลวมผลยอดเยยม

๑. วตถสมปทำ ความพรอมแหงวตถ  ในทนหมายถง  ผรบ 

(ปฏคาหก) หรอทกขไณยบคคลเปนผพรงพรอมดวยคณธรรม ทาน

มคณธรรมสงมากเทาใด ยอมท�าใหทานทบรจาคแลวมผลมากขน

เทานน

๒. ปจจยสมปทำ ความพรอมแหงปจจย  ในทนหมายถง 

สงของททายกน�ามาท�าบญ (ไทยธรรม) นน  ไดมาโดยทางบรสทธ 

ชอบธรรม

๓. เจตนำสมปทำ ความพรอมแหงเจตนา  ในทนหมายถง  

มเจตนาด  เจตนาเพอสงเคราะห อนเคราะห หรอบชาคณโดยบรสทธ

ใจ มไดหวงลาภ ยศ หรอชอเสยง มเจตนาดทง ๓ กาล คอ  กอนให  

ก�าลงให หลงจากใหแลวยงรกษาเจตนาอนเปนกศลไวได นอกจาก

นยงประกอบดวยปญญาในการให มใชใหดวยความเขลา

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 25

๔. คณำตเรกสมปทำ ความพรอมแหงคณพเศษของปฏคาหก  

คอผรบมคณพเศษ ทานระบไวในต�าราวา ทกขไณยบคคลออกจาก

นโรธสมาบตใหมๆ  ในต�าราทางพทธศาสนาไดเลาไวหลายเรองวา  

พระสารบตรบาง พระมหากสสปะบาง ออกจากนโรธสมาบตใหมๆ 

ก�าลงหว พจารณาหาคนททานควรจะไปโปรดในวนนน  เพราะเมอ

ทานไปรบอาหารจากทานผใดในวนนน  เขาจะตองไดสมบตเปนอน

มาก ทานจงมกไปสงเคราะหคนจน  เพอใหเขาไดมความสขขน

สวนการท�าบญกบคฤหสถหรอคนทวไปนน  ถาจะใหมผลมาก 

กอนโลมอยางเดยวกบทท�าบญกบพระนนเอง ทควรก�าหนดเปนขอส�าคญ 

อยางหนงกคอ  ใหสงทจ�าเปนแกเขาและในเวลาทเขาตองการ น�ำเพยง

แกวเลกๆ กมควำมหมำยมำกส�ำหรบคนกระหำย เงนเพยง ๕ บำท 

๑๐ บำท กมคำมำกส�ำหรบคนผก�ำลงขดสน ถอยค�ำปลอบประโลม

ใจเพยงเลกนอยมคณคำมำกส�ำหรบคนทวำเหวตองกำรค�ำหวำน

ประโลมใจ

26 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

การใหแกสตวดรจฉานนน  ถาใหดวยจตเมตตาจรงๆ มใชเพราะ

เหตอนแลว พระพทธองคตรสวามผลมาก มผลไพศาลเหมอนกน 

ไมตองกลาวถงการใหกบคนทวไปและทานผมศลมธรรม

เพรำะเหตไรกำรท�ำบญใหทำนแกทำนผมศลธรรมจงมผลมำก?

ขอน ทรงเปรยบเหมอนการหวานพชลงในเนอดนทด  เมอ

เมลดพชด หวานลงในเนอดนด และไดน�าหลอเลยงตามสมควร พช

นนยอมเจรญงอกงามกวาพชทหวานลงในเนอดนเลวหรอดนจด  

ฉนใด การท�าบญท�าทานหรอการท�าความดตอผมคณธรรม กยอม

มผลมากกวาการท�าแกผไรคณธรรม ฉนนน

พจารณาในแงธรรมดาสามญกพอมองเหน กลาวคอ คนด

เปนผมความกตญญกตเวท  ใครท�าความดให กคดตอบแทนตาม

ก�าลงความสามารถของตน เรยกวาท�าใหผประกอบกรรมดไดรบผล

ของกรรมด สวนคนชว  เมอใครท�าดแลวไมคดตอบแทน นอกจาก

นน บางคนยงคดราย ท�ารายตอทานผมบญคณเสยอก  เรยกวาท�าให

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 27

กรรมดของทานไมมผล หรอบางทกลายเปนโทษ ดวยเหตนแหละ 

ทานจงวา ท�าดกบคนดมผลมาก

ครำวหนง พระเจำปเสนทโกศลทลถำมพระพทธเจำวำ ควร

ท�ำบญในทใด พระพทธเจำตรสตอบวำ ในททเลอมใส พระเจำ

ปเสนทฯ ทลถำมตอไปวำ ท�ำบญในทใดจงจะมผลมำก ตรสตอบ

วำ  ถำตองกำรผลมำก กตองท�ำในทำนผมศลมธรรม ถำท�ำใน

ทำนผไมมศลมธรรม หำมผลมำกเชนนนไม

ในทอน ตรสอธบายขยายความเรองนวา นาขาวมตนหญา

เปนโทษ ปลกขาวลงในนาทมตนหญามาก  ขาวยอมไมงอกงามเพราะ

ถกตนหญาเบยดเบยน  เรยกวาประทษราย ฉนใด บคคลทงหลายม

ราคะ  โทสะ  โมหะเปนโทษ เปนเครองประทษราย การท�าบญใหทาน

ในบคคลผเพยบแปรไปดวยราคะ โทสะ โมหะ ยอมไมมผลมาก ฉนนน  

สวนการท�าบญใหทานในทานผปราศจากราคะ  โทสะ  โมหะ ยอมได

รบอานสงสประมาณมได

28 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

ดวยเหตนแหละ คนทงหลายจงนยมท�าบญกบพระภกษ

สามเณร โดยเชอวาทานเปนผมคณธรรมสงกวาคนสามญ  ในบรรดา

ภกษสามเณรดวยกน พทธบรษทกนยมท�าบญกบทานทมอายพรรษา

มาก บวชมานาน ดวยเชอวาทานจตใจสงกวา บ�าเพญบารมมามากกวา 

เปนตน

อำนสงสของอำมสทำน

พระพทธองคทรงแสดงอานสงสของอามสทาน* ไว ๕ ประการ 

แกสหเสนาบด  เสนาบดแหงนครเวสาล ดงน

๑. ผใหยอมเปนทรกทพอใจของคนเปนอนมาก

๒. คนดทงหลายยอมพอใจคบหาสมาคมกบเขา

๓. ชอเสยงอนดงามยอมฟงขจรไป

๔.  เปนผแกลวกลา  เมอเขาทประชมไมเกอเขน

๕.  เมอสนชพยอมเขาถงสคตโลกสวรรค

*องคตตรนกาย ปญจกนบาต ๒๒/๕๑

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 29

ตามเรองวา  เสนาบดทลขอใหทรงแสดงอานสงสของทานท

เหนไดเอง หรอเหนไดในปจจบน พระพทธองคจงทรงแสดงอานสงส

ของทานทเหนไดในปจจบน ๔ ขอ อก ๑ ขอเปนผลในสมปรายภพ 

คอชาตหนา

เมอแสดงจบ สหเสนาบดทลวา ๔ ขอขางตน  เขาเหนดวย

ตนเองแลวในปจจบน แตขอท ๕  เขาไมเหน แตเชอพระตถาคตเจา

วาเปนอยางนนจรง

ธรรมทำน

ธรรมทาน แปลวา การใหธรรม กลาวคอ  ใหค�าแนะน�าสงสอน 

อนเปนประโยชนในการด�ารงชวต  ในการท�าจตใจใหปลอดโปรง  

สงบสดใส การสงสอนศลปะวทยาการ  เปนตน  เหลานรวมเรยกวา 

ธรรมทาน ทงสน

30 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

ธรรมทำนมควำมส�ำคญตอชวตของบคคลมำก เพรำะทก

คนจะดไดกดวยอำศยกำรไดยนไดฟงถอยค�ำพร�ำสอนใหเวนสงท

ควรเวน ใหประพฤตกระท�ำสงทควรประพฤตกระท�ำ อนง วชา

ส�าหรบประกอบอาชพเลยงตนของทกๆ คน กมไดเพราะอาศยทาน

ผมใจกรณา สงสอนวชานนๆ  ให จงไดตดตวใชเลยงชวตไปจนตาย 

และยงเปนอปนสยตดไปในชาตหนาอก

วถชวตของคนจะด�าเนนไปอยางไร ยอมสดแลวแตค�าสอนท

เขารสกประทบใจ ยดไวเปนแนวทางชวต และมอทธพลตอความรสก

นกคดของเขาอยตลอดเวลา ผเลอมใสในค�าสอนทด กด�าเนนชวตไป

ในทางทด ผเลอมใสในค�าสอนทเลว กด�าเนนชวตไปในทางเลว  เพราะ

ฉะนน พระพทธองคจงตรสเตอนวา “อยาเสพธรรมเลว  หน� ธมม� 

น  เสเวยย” แปลความวา อยาเลอมใสศรทธาซงธรรม  (ค�าสอน)  

ทผด หรอลทธทผด  เพราะจะน�าตนไปในทางทผด  เมอจมลงไปแลว 

ถอนตนไดยาก บางคนกจมอยในลทธทผดนนจนตาย และยงเปน

อปนสยอนเลวรายตดตวไปในชาตหนาอก ชางนากลวจรงๆ ตาม

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 31

ทรรศนะของพระศาสดา มจฉาทฏฐ  คอความเหนผด จงเปน 

ยอดโทษ คอไมมโทษอนยงกวา สวนสมมาทฏฐเปนยอดคณ คนท

ตองเปนมจฉาทฏฐไปกเพราะอาศยเหต ๒ อยาง คอ  ไดยนไดฟงจาก

คนอน (ปรโต  โฆสะ) และไมใชปญญาพจารณาใหรอบคอบ (อโยนโส 

มนสการ) จงเชอตามเหนตาม แลวดงลงไปในปลกแหงความเหนผด  

จงพดผด ด�าเนนชวตและพยายามไปในทางทผด สวนคนทเปน 

สมมาทฏฐกเพราะไดยนไดฟงจากผอนในทางทถกตอง และใชปญญา

พจารณาโดยรอบคอบ  (โยนโส มนสการ)  จงเชอตามเหนตาม  

ดงลงไปในความเหนถก คดถก พดถก ท�าถก พยายามในทางทถก 

เลยงชพในทางทถกทด ด�าเนนชวตถก ดงนน การใหค�าสอนทผดจง

เหมอนการโปรยยาพษลงในจตใจคน ยาพษจรงเสยอก กนทเดยว

แลวตายหนเดยว กเปนอนพนภยยาพษนน แตยาพษคอความ 

เหนผด หลงในลทธทผดนน  เสพแลวท�าใหกอกรรมท�าเขญทงแกตน

และผอนไปตลอดชวต  ยงเปนปจจยใหเสพความเหนผดอนนนตดตว

ไปในชาตหนา ชาตตอๆ  ไปอก ตองระก�าล�าบากหมกไหมในอบาย

ทคตวนบาตไมรกพนกหมนกแสนชาต

32 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

สวนการใหค�าสอนอนถกตองแกบคคลนน  เหมอนการใหประทป

ประจ�าตนแกเขาไว  เปนแสงสวางสองทางชวตใหด�าเนนไปในทางท

ถก น�าชวตไปสความสขความเจรญ  เมอยงเวยนวายตายเกดอยใน

สงสารวฏ กเปนผไมตกต�า ยอมไดคตทด  เปนสคต  เมอบารมแก 

กลาแลว  ยอมปลดเปลองกเลสไดโดยสนเชง บรรลความเยนสนทท

เรยกวา นพพาน  ไมตองเวยนวายตายเกดอนเปนความทกขอกตอ

ไป ดวยเหตนแหละ พระพทธองคจงตรสวา “ธรรมทานยอมชนะ

ทานทงปวง รสแหงธรรมชนะรสทงปวง ความสนตณหาชนะทกข

ทงปวง”

อภยทำน

ยงมทานทส�าคญอกประการหนง คอ อภยทาน = การให

อภย การไมถอโทษในการลวงเกนของผอน มจตเมตตาปรารถนา

ประโยชนแกเขา  ไมผกเวร  ไมปองราย  เปดโอกาสใหเขาแกตว กลบ

ตวใหม การใหอภยท�าใหผไดรบอภยตนตนใจและพอใจทจะกลบตว 

รสกซาบซงใจในอาการของผใหอภย และผใหอภยเองกรสกวาตน

เปนผมใจสงขน – สงพอทจะมองเหนวา ความผดพลาดเปนเรอง

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 33

ธรรมดาของมนษย ทานมหาตมะคานธไดเขยนเลาไวในประวตของ

ทานวา การททานถออหงสาประจ�าชวตนน สาเหตส�าคญกคอ  เมอ

ทานยงเดกอย ทานท�าความผดแลวเขยนจดหมายสารภาพแกทาน

บดา บดาของทานอานจดหมายแลวน�าตาไหล แสดงความปลมใจท

ลกส�านกผด และใหอภย  เรองนฝงใจทานคานธตลอดมา ท�าใหทาน

ถอลทธการใหอภยแกผอน  ไมถอโทษ  ไมเบยดเบยน มอบใหแต

เมตตาปราณแกคนทงหลาย ทานเปนมหาบรษชาวอนเดยทโลก

นบถอเปนทสองรองจากพระพทธเจา

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 35

๒. ปยวำจำ

ปยวาจา แปลวา วาจาทนารก กอใหเกดความดดดมใจ  ใน

ทางธรรมหมายถงวาจาสภาษต มประโยชน มเหตผลทท�าตามแลว

ใหเกดประโยชนไดจรง  ไมใชวาจาทพดหลอกลวง ประจบประแจงให

คนรกคนหลงและเจอดวยโทษ

วาจาสภาษตนน พระพทธองคทรงแสดงไววา* มองคประกอบ 

๕ ประการ คอ

๑. พดถกกาลเวลา  (กาเลน ภาสตา)

๒. พดค�าจรง  (สจจา ภาสตา)

๓. พดออนหวาน  (สณหา ภาสตา)

๔. พดมประโยชน  (อตถสญหตา ภาสตา)

๕. พดดวยเมตตาจต  (เมตตจตเตน ภาสตา)

ตอไปนจะอธบายองค ๕ แหงวาจาสภาษตพอสมควร

*สภาสตสตร จตตถปณณาสก ปญจกนบาต องคตตรนกาย ๒๒/๒๗๑

36 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

๑. พดถกกำล

วาจาบางอยางดมประโยชน แตถาผพดพดผดกาลเวลา พด

ในกาลทไมควรพด วาจานนกไมส�าเรจประโยชนสมประสงค ตรง 

กนขามอาจกอใหเกดโทษเสยอก  เหมอนเสอหนาวทคนเอามาใสใน

หนารอนหรอเวลาทมอากาศรอนจด ยอมเพมความรอนขน จะโทษ

เสอหนาวหาไดไม ความจรงเปนโทษของคนทใชเสอไมถกกาลนนเอง

ของบางอยางดมประโยชน แตถาคนใชไมตรงกบกาลทควรใช 

ของนนกไมอ�านวยประโยชนเทาทควร บางทจะกลบใหโทษเสยอก 

ตวอยางเชน  ขำวปลำอำหำรซงจดวำเปนประโยชนแกรำงกำย แต

ถำรบกนเมอยงดบ กอำจใหโทษแกรำงกำย หรอปลอยไวใหลวงกำล

ไปแลว จนบดเนำ กนเขำไปกเปนโทษอก จงตองกนเมอสก ซง

เปนกำลทควรกน และถาไดกนเมอสกใหมๆ กจะดยงขน  โบราณ

ทานจงวา “ใหตเหลกเมอรอน” คอคนจะดดเหลกใหเปนรปใด  เขา

เอาเหลกเผาไฟ  เมอรอนพอด จงตและดดใหเปนรปโคงงออยางไร

ตามตองการ  เรยกวาตในกาลทควรต จะกนผลไมใหอรอยเมอมนสก

พอด  เปนกาลทควรกน

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 37

ดงนน การท�าอะไรใหถกกาล จงมความส�าคญมใชนอย ผท�า

ตองมปญญาใครครวญใหด การพดถกกาล พดในกาลทควรพด  

นงในกาลทควรนง  ยอมกอใหเกดประโยชน  เปนสงาราศ  เปนความ

ภาคภม  เดกนกเรยนบางคนชอบคยกนเวลาครก�าลงสอน  เรยกวา

พดในกาลทควรนง พอครถามใหตอบขอความบางอยางหรอใหแสดง

ความคดเหน กลบนงเฉย แมมเรองทควรจะถามอยในใจ  เรยกวา

นงในกาลทควรพด  ไมถกทงสองเวลา ทางทควรปฏบตกคอ  ในฐานะ

ผฟงกควรตงใจฟง  เมอฟงดวยด ยอมไดปญญา  (สสสส ลภเต 

ปญญ – พระพทธพจน) นอกจากนยงเปนประโยชนทางจตวทยา

และมนษยสมพนธอกดวย คอเปนการใหเกยรตแกผพด ท�าใหผพด 

(เชนคร) มใจเมตตาเอนดตอนกเรยนเชนนน  เปนบญสวนหนงท

นกเรยนท�าไดในขณะนงเรยนหนงสอ ทานเรยกวา  ธมมสวนมย  

(บญทไดจากการฟงเรองทดมประโยชน) นอกจากนยงเปนการฝกหด

ตนเองใหเปนคนส�ารวมระวงกรยาวาจา อนเปนมรรยาทงาม ซงจด

เปนคณสมบตส�าคญทจะน�าตดตวไปภายหนา  ไมรบกวนคนอนทม

ความตงใจฟง นกเรยนทดอดง ชอบพดคยกนในขณะนงฟงครสอน 

ไมสนใจเออเฟอตอค�าตกเตอนขอรองของครนน เปนการมานงสรางบาป  

38 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

สะสมบาปใหแกตนเองทกชวโมง ทกวน นานไปกจะเปนผทเตมปร

ไปดวยบาป นอกจากนยงจะท�าใหครเกดบาปทตองมใจเศราหมอง 

เชน  โกรธ  ไมพอใจนกเรยนเชนนน  เปนตน แทนทจะไปนงเรยน 

นงสอน กลายเปนไปนงสรางบาปสรางกรรมใหแกกน ซงไมเปนการ

สมควรเลย

เพราะฉะนน  ไมวาเดกหรอผใหญ จงควรหดส�ารวมตน พดใน

กาลทควรพด  นงในกาลทควรนง กจะเปนเสนหแกตน นารก นา

เอนด นาเคารพนบถอ  เปนทชนชมของคนทงหลายผมโอกาสได

คบหาสมาคมและไดยนไดฟงกตตศพทของผเชนนน ฯลฯ

๒. พดค�ำจรง

การพดค�าจรงเปนลกษณะงามอยางหนงของสภาพชน แต

ตามหลกธรรมในพระพทธศาสนาแลว ค�าจรงทควรพดนน คอค�าท

เปนธรรมและประกอบดวยประโยชน* ดงเถรภาษต (ทพระพทธองค

* วาจาของพระวงคสเถระ กลาวเฉพาะพระพกตรของพระผมพระภาคเจา ; จากพระไตรปฎกเลม ๑๕ หนา ๒๗๘

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 39

ทรงอนโมทนา) วา สจเจ อตเถ จ ธมเม จ อห สนโต ปญฏญตา 

แปลวา สตบรษ  (คนด) ยอมด�ารงมนอยในสจจะทเปนธรรมและม

ประโยชน ดงน

อธบายวา แมจะเปนค�ำจรง กมใชวำจะควรพดเสมอไป 

บณฑตจะพดวำจำใด แมรวำจรง กยงตองพจำรณำถงควำมเปน

ธรรม คอควำมสมควร และพจำรณำถงประโยชนตนประโยชน

ผอนเสยกอน เมอเหนวำสมควรและเปนประโยชนแลว จงพด 

แมจะเปนวำจำจรง แตเมอพดไปแลวเปนโทษแกผอน เชน ท�ำให

เขำทะเลำะกน หรอท�ำใหครอบครวเขำแตกรำวกน กเวนค�ำพด

เชนนนเสย

ศาสตรบางศาสตร  เชน วทยาศาสตร ตดสนสงใดสงหนงวา

ดทจรง คอเปนเรองจรงแลวเปดเผยออกมา สวนศาสนาและจรยธรรม

นนตดสนวาดทจรงดวย มคณคำดวย ถาจรงกบคณคาเกดขดแยง

กนขน ทางศาสนาและจรยธรรมจะยอมใหทงความจรง ถอเอาคณคา

ไว คอ ถงไมจรงกพดไดเมอเหนวามคณคา ค�าพดเชนนนไมมโทษ 

40 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

เชน หมอตองการปลอบใจคนไขใหมก�าลงใจด ซงส�าคญมากในการ

หายโรคเรว หมออาจพดไมจรง แตค�าของหมอมคณคา นทานสอน

เดก (ความจรงสอนผใหญกได)  เชน นทานอสป เปนคตสอนใจ  ใครๆ 

กรวาไมใชเรองจรง แตมคณคาในดานจรยธรรม ความรสกนกคด 

อนด ประเทองปญญา  โลกจงไดรกษาเรองราวเหลานนไวมใหสญ 

ทจรงนทานอสปนน  เปนการจ�าลองความจรงในสงคมมนษยในสมย

ของอสปนนเอง  ไปไวในหมสตวดรจฉาน แลวใหสตวดรจฉานพดกน 

แปลวาเอาสตวเปนตวละคร แสดงความมอยและความเปนไปจรงๆ 

ทงฝายดและฝายชวในสงคมมนษย

เรองชาดกตางๆ ทแสดงวาสตวพดกบมนษย  เชน  ชางเทศนา

สอนพระราชาดวยภาษามนษย  เปนตน  นน  ใครๆ  กยอมทราบวา

ชางพดภาษามนษยไมได แตทคงรกษาเรองราวเหลานนไว กดวย

ค�านงถงคณคาทางจรยธรรม หรอหลกแหงความประพฤตทแทรก

อยในเรองนนๆ คนทงหลายจงชอบจดจ�าและเลาสบๆ กนมา สนก

กบทองเรองและไดประโยชนทางคตธรรม จงมคณคาควรแกการ

รกษาไว

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 41

ค�ำเทจ ซงตรงกนขำมกบค�ำจรงนน จะมโทษมำกถำหกรำน

ประโยชนของผอนมำก ท�ำลำยชอเสยงเกยรตยศหรอทรพยสน

ของผอน เชน เปนพยำนเทจในศำล ท�ำใหคนตดคก หรอท�ำใหเขำ

เสยทรพยสน ตองเสยเกยรต เสยชอเสยง เสยรำศของสกลวงศ 

อนง ค�ำเทจซงเปนไปในท�ำนองลบหลบญคณของทำนผมคณ ก

มโทษมำก  ท�ำใหตนเสอมจำกอ�ำนำจและวชำกได ดงเรองมำนพ

ผมวชำเสกมะมวง

มเรองเลำดงน

ในอดตกาล พระโพธสตวเกดในตระกลจณฑาลในหมบานคน

จณฑาล (คนวรรณะต�าทสดของสงคมอนเดย) แตเปนบณฑตเฉลยว

ฉลาด รอบรมนตส�าหรบเสกมะมวงใหสกไดตามตองการ

วธเสกมะมวง  ทานท�าดงน ยนหางตนมะมวงออกไป ๗  กาว 

รายมนต  เอาน�าฟายมอหนงสาดตนมะมวง ทนใดนน  ใบเกาๆ จะ

หลนไป  ใบใหมงอกออกมา ดอกบานแลวหลนลง ครเดยวเทานน 

ตนมะมวงจะผลตผลสก มรสอรอยปานผลไมทพย

42 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

พระโพธสตวกนเทาทตองการแลว หาบมะมวงทเหลอมาสเรอน  

ขายมะมวงเลยงบตรและภรรยา

ครงนน มพราหมณคนหนง ขอเรยนมนตในส�านกพระโพธสตว 

พระโพธสตวใหเรยนมนต แลวเตอนไววา “มนตนมคามาก ทานอาศย

มนตนแลว  จกไดทรพยเปนอนมาก แตเมอผใดผหนงถามวา  

เรยนมนตมาจากทใด ขอใหบอกตามความเปนจรง อยาไดปดบงเรา

เอาไว ถาทานละอายไมกลาบอกความจรง และอางเอาผอนเปนคร

ของทาน มนตจะเสอม”

พราหมณรบค�าอยางด  ไหวพระโพธสตวแลวเดนทางไปยงกรง

พาราณส  ไดมโอกาสเขาเฝาพระราชา น�ามะมวงเสกถวายพระราชา 

ไดรบพระราชทานทรพยเปนอนมาก

ตอมาวนหนง พระราชาตรสถามวา “ไดเรยนมนตมาจากส�านก

ของผใด?”

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 43

พราหมณนนละอายทจะทลวา  เรยนมาจากส�านกของคน

จณฑาลคนหนง จงกราบทลวา  เรยนมาจากส�านกอาจารยทศาปาโมกข 

ในนครตกกสลา

พอพดขาดค�า มนตกเสอมไปทนท แตพราหมณนนหารตวไม 

วนตอมา พระราชาเสดจไปยงพระราชอทยาน ตรสใหพราหมณนน

น�ามะมวงมาถวาย พราหมณรายมนต แตมนตเสอมเสยแลว มนต

ไมปรากฏเลย มะมวงไมสกอยางทเคย รสกละอายใจมาก ถกพระราชา 

คาดคนถามหนกเขา  ไมอาจปดบงอกตอไป จงกราบทลตามความ

เปนจรง วาไดเรยนมนตมาจากส�านกของคนจณฑาล

พระราชาทรงกรวมากทพราหมณหนมคนนนลบหลคณของ

อาจารย และตรสใหไลออกไป พรอมดวยทรงก�าชบวา “จงกลบไป

หาอาจารย ท�าใหทานโปรดปรานพอใจ ขอเรยนมนตใหม  ถาไดมนต

กจงกลบมา ถาไมไดมนตกอยากลบมาอกเลย”

44 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

พราหมณนนกลบไปหาพระโพธสตว ขอเรยนมนตใหม แต

พระโพธสตวไมยอมใหเรยนอก ตะเพดเอาวา “ไปเสยเถด  ไปใหพน 

เราไมยอมใหมนตแกคนมกพดเทจเชนทาน  ไปเสยเถด”

พราหมณนนเสยใจมาก ซมซานไปตายในปาอยางอนาถา

๓. พดออนหวำน

ค�าพดทออนหวานท�าใหผฟง  ฟงแลวสบายใจ รนรมยใจ และ

ดดดมใจ มความสขใจ สบายห ตรงกนขามกบค�าหยาบ ซงเปน 

ทพภาสต ค�าออนหวานยอมพดออกมาจากใจทออนโยน มความรก

ความเมตตาเปนมลฐาน ท�านองเดยวกบค�าหยาบพดออกมาจากใจ

ทหยาบ  เชน  ใจโกรธ หวงราย อาฆาตเคยดแคน คนทมใจอยางนน 

แมจะพดวาจาทออนหวาน ทานกถอเปนค�าหยาบ  เชน มงรายตอ

เขา พดจาดใหเขากนขนมเจอดวยยาพษ วาจาเชนนนเปนค�าหยาบ 

เหมอนขนมหวานทเจอดวยยาพษนนเอง  สวนผหวงดมเมตตาปราณ

ตอคนทพดดวย แมจะใชภาษาทรนแรงเหมอนโกรธ  เชน มารดาบดา 

ครอาจารย พดต�าหนตเตยนลกหรอศษยของตนเพอใหเขาไดด วาจา

เชนน ทานไมจดเปนค�าหยาบ

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 45

ค�าหยาบ เชน ค�าดา ค�าประชด ค�ากระทบกระเทยบเปรยบเปรย  

ค�าออนหวานตรงกนขามกบค�าหยาบ เปนวาจาทใหก�าลงใจ  ใหความ

หวง ตดอยทใจนาน ดงททานสนทรภวา

“อนออยตาลหวานลนแลวสนซาก แตลมปากหวานหไมรหาย”

เขาพดออนหวานดมด�าใจของเราตงเมอ ๒๐ ปกอน  เดยวน

กยงรสกหวานอย พอนกขนมาแลวใหเกดความสขใจ วาจาทออน

หวาน สภาพ จงเปนวาจาสภาษต จดเปนปยวาจาอยางหนง คนท

พดจาออนหวาน แมใชคนใหท�างานหนก คนท�างานกรสกไมคอย

เหนอย เพราะไดวาจาทออนหวานนนเองหลอเลยงดวงใจ เพมก�าลงให

๔. พดมประโยชน

ค�าพดมประโยชนจดเปนสงส�าคญมาก  เปนองคคณทเปนแกน

กลางของปยวาจา ปราศจากประโยชนเสยแลว แมจะมองคอยางอน

ครบถวน วาจานนกดอยคณคาลง

46 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

ค�ำมประโยชนตรงกนขามกบค�ำเพอเจอ ค�าเพอเจอคอ ค�า

เหลวไหลไรสาระ ฟงแลวเสยเวลาเปลา  ไมไดประโยชนอนใด ค�าม

ประโยชนจดเปนวาจามคามากเพราะเปนแนวทางชวต  เปนแสงสวาง

ของการด�าเนนชวต ชวยระงบดบทกข ชวยผอนคลายความทกข

บทกลอนของสนทรภททานเขยนไวเปนรอยๆ ปมาแลว แต

ยงมคนพอใจอานพอใจจดจ�านน นอกจากความไพเราะแลว ยงแฝง

เอาถอยค�าอนมประโยชนเปนคตเตอนใจไวดวย คนจงชอบ และ

บทกลอนนนยงยนตลอดมา

ค�าสอนของนกปราชญสมยเมอหลายพนปมาแลว  เวลานยง

อย  มคนทวโลกชวยกนจ�า  ชวยกนเผยแพร ทงนเพราะวาจาของทาน

มประโยชน ปฏบตตามแลวละความทกข  ใหความสขไดจรง ดงเชน

พระวาจาของพระพทธเจา  เปนวาจาสภาษตทงหมด พระองคทาน

เองกทรงปฏบตตามพระวาจาททรงสอนผอน กลาวอกอยางหนงวา 

ค�าสอนของทานออกมาจากผลของการปฏบตและการรแจงเหนจรง

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 47

วำจำมประโยชนจงเปนปยวำจำอยำงแทจรง กำรทจะท�ำให

คนพดมประโยชน พดเปนธรรมนน กดวยกำรฝกฝนหรอฝกหด 

หดเวนจำกกำรพดเพอเจอ เมอเวนจำกกำรพดเพอเจอไดแลว เมอ

ถงครำวจ�ำเปนตองพด ยอมตองพดวำจำทเปนประโยชนเปนธรรม

ในวนย พระพทธเจาทรงบญญตใหพระผนอย คอบวชภาย

หลง  เคารพนบถอพระภกษผบวชกอน แกพรรษากวา แตถาภกษ

เถระรปใดพดไมเปนประโยชน  พดไมเปนธรรม  ไมเปนวนย  ภกษผ

ออนพรรษาจะไมแสดงความเคารพกได  ไมถอเปนผดวนย  เรองนเปน

ตวอยางใหเหนวา ผใหญทตองการไดรบความเคารพนบถอจากผ

นอยอยางจรงใจนน ควรส�ารวมวาจาของตนใหพดเปนธรรมเปนวนย 

พดเปนสภาษต

วำจำเปนกำรแสดงถงภำยในของบคคล วำไดสะสมอะไรไว 

เหมอนคนกนอำหำรอยำงใด เมอเรอออก ยอมมกลนสงนนออก

มำ คนมสงใดสะสมอยในใจมำก เมอพดออกมำ ยอมอดทจะแสดง

48 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

สงนนออกมำไมได  เพราะค�าพดและดวงตาเปนเสมอนทอระบายของ

จตใจ  เมอดวงใจใสสะอาด วาจาทออกมากใสสะอาด ดวงตาแจมใส 

มประกายแหงความสข  เมอใจขนมว วาจาทออกมากขนมว  ไมชวน

ดม  ไมเปนวาจาเปยยะ ชวนดดดม ดวงตากขนมว หมนหมอง ม

แววเศราหรอประกายไฟแหงโทสะ สดแลวแตกรณ

ฉะนน ผทตองการพดจาเปนประโยชน จงตองเรมตนหดทใจ 

เมอใจใครประโยชน หวงประโยชนแกผอน วาจาทออกมายอมเปน

ประโยชน ฝกหดใจใหมธรรม อยกบธรรม วาจาทออกมากยอม

ประกอบดวยธรรม  ใหเกดประโยชนสขแกคนทงหลายประมาณมได 

วาจาไรประโยชนแมตงพน  ไมมคณคาเทาวาจาทประกอบดวยประโยชน

เพยงค�าเดยวหรอบทเดยว  เหมอนกอนกรวดตงพนกอนหมนกอน ก

หามคาเทาเพชรเมดเดยวไม พระพทธองคตรสกบอภยราชกมารวา 

วำจำจะเปนทรกหรอไมเปนทรกของผอนกตำม พระองคมงประโยชน 

เหนวำเปนประโยชน แลวเลอกกำลเวลำตรสพระวำจำนน

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 49

๕. พดดวยจตเมตตำ

เมตตาคอความสนทสนม ความปรารถนาสขแกผอน ความ

หวงด  เมอบคคลพดดวยจตทเปยมดวยความหวงดและปรารถนา

ประโยชนสขแกผอน ค�าพดนนยอมมอานภาพรดตรงใจ  เพราะโดย

ปกตธรรมดา คนเรำสวนมำกมควำมสำมำรถพเศษอยอยำงหนง

คอ ควำมสำมำรถในกำรอำนใจของผพดวำ เขำพดดวยจตอยำงไร 

มควำมประสงคอะไรแอบแฝงซอนเรนอยดวย พดดวยควำมหวงด

หรอหวงรำย พดเพอประโยชนของเรำหรอเพอประโยชนของเขำ 

แมจะพดดอยำงไร ถำใจคดค�ำนงค�ำนวณแตผลประโยชนของตน

แลว ควำมรสกอนนนยอมแลบออกมำใหคนรสกและจบไดเสมอ 

เมอผฟงรวำผพดพดเพอประโยชนของตนเสยแลว กำรทจะยอมรบ

เชอและยนดท�ำตำม กลดนอยลง หรออำจไมพอใจรบฟงเลย 

เพรำะฉะนน  ควรพดดวยจตเมตตำปรำรถนำสขแกผอน แมจะ

รนแรงไปบำง กไมระคำยหผฟง และผฟงจะรสกประทบใจมำกกวำ

พดออนหวำนแตปรำศจำกควำมหวงด กำรพดดวยจตเมตตำจง

เปนองคคณอยำงหนงของวำจำสภำษต

50 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

อกอยำงหนงคอ สภำสตสตร ขททกนกำย สตตนบำต 

พระไตรปฎกเลม ๒๕ หนำ ๔๑๑ พระพทธองคทรงแสดงวำจำ

สภำษตวำประกอบดวยองค ๔ คอ

๑. กลาวแตวาจาทด  ไมกลาววาจาชว

๒. กลาวเปนธรรม  ไมกลาวค�าทไมเปนธรรม

๓. กลาววาจานารก  ไมกลาววาจาอนไมนารก

๔. กลาวค�าจรง  ไมกลาวค�าเหลาะแหละ

รวมควำมวำ ปยวำจำกคอวำจำสภำษต กำรพดด พดถก

กำลเวลำ พดค�ำจรง พดมประโยชน พดออนหวำน และพดดวย

จตเมตตำ สวนค�ำพดนำรก พดเพอใหคนอนรก ใหคนอนหลง แต

ขำดลกษณะแหงวำจำสภำษต โดยเฉพำะอยำงยงค�ำหลอกลวง 

แมจะฟงดนำรกเพยงไรตำมทผพดประดษฐคดคนขน วำจำเชน

นนกไมเปนปยวำจำ เพรำะค�ำพดนนไปท�ำลำยประโยชนของผฟง

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 51

ผกลาวปยวาจาซงประกอบดวยคณลกษณะดงกลาวมา  ยอม

เปนทรกทเคารพยกยองของคนทงหลาย จงเปนสงคหวตถอยาง

หนง  เปนการสรางเสนหใหแกตนอยางถกตองมรากฐาน นนคอการ

สรางเสนหดวยคณธรรม  เปนการสรางทมนคงไมเลอนลอย  มเหต

มผล อธบายได และใครๆ กปฏบตได ถามความตงใจจรงและเหน

ประโยชนของปยวาจาดวยความรสกทแทจรง

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 53

๓. อตถจรยำ กำรประพฤตประโยชนทแปล อตถจรยา วา การประพฤตประโยชน นน  เปนการ

แปลตามตวอกษร ถอเอาความหมายวา การบาเพญประโยชน การ

ท�าตนใหเปนประโยชนตอตนเองและตอคนทงหลาย คนเราเกดมาม

อวยวะแขนขาเหมอนกน  ใครจะมคาตวมากหรอนอยเพยงไร จะเปน

คนสงหรอต�าอยางไร  กสดแลวแตเขาท�าตวใหมประโยชนมากนอย

เพยงใด

บคคลผบรรลประโยชนตนแลว กควรท�าประโยชนแกผอนบาง

ตามก�าลงสามารถ พดอกอยางหนง  เมอชวยตวเองไดแลว กควร

ชวยผอนดวย  ในกำรด�ำเนนชวตนน ควรใหประโยชนตนและประโยชน

ผอนประสำนกน คอใหไดรบประโยชนดวยกนทงสองฝำย อนท

จรง  ไมมประโยชนตนทประกอบดวยธรรม (คอถกตอง) อนใดท

ไมเปนประโยชนผอน และในท�ำนองเดยวกน ไมมประโยชนผอน

อนใดทถกตองจะไมเปนประโยชนตนดวย ประโยชนทงสองยอม

อำศยซงกนและกนด�ำเนนไป

54 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

ทางด�าเนนของประโยชน ทส�าคญอยางหนงกคอ หนำท 

กลาวคอ ผตองการท�าตนใหเปนประโยชนแกตนหรอแกผอนกตาม 

หนทางทจะท�าประโยชนใหไดดทสดกคอการท�าหนาทของตนให

สมบรณ ตนเปนอะไร อยในฐานะอยางใด มหนาทอะไร การท�าหนาท

ของตนใหสมบรณนนแหละคอการท�าประโยชน ตวอยาง  ในฐานะ

เปนลก ท�าหนาทของลกอยางดทสดตอพอแม  ในฐานะเปนพอแม 

ท�าหนาทของพอแมอยางดทสด  ในฐานะเปนคร อาจารย  เปนเพอน 

เปนศาสนกของศาสนา  เปนพลเมองของชาต  เปนสามหรอภรรยา 

เปนญาตพนอง เปนนายจาง หรอเปนลกจาง จะเหนไดวา คนคนเดยว 

ซงมหนาทเกยวของมากมายนน การท�าหนาทของตนใหสมบรณจง

เปนการท�าประโยชนแกผอนไปดวยในตว และการท�าประโยชนแกผ

อนกเปนการสงเสรมตนเองใหมฐานะสงขน ดงนน ประโยชนทงสอง 

คอประโยชนตนและประโยชนผอน จงองอาศยกนอยอยางแยกกน

ไมออก

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 55

คนเราเกดมาแลว  ทกคนตองเกยวของกบคนอนๆ  ในฐานะ

ตางๆ ซงมความผกพนใหเราตองปฏบตหนาทตามทเกยวของนน 

การทจะปฏบตหนาททกๆ อยางทตนมอยใหบรบรณนน  คอนขางจะ

ท�าไดยาก  เพราะฉะนน คนทท�าหนาทของตนใหบรบรณได จงเปน

บคคลทหาไดยาก และเราอาจสรปลงไดวา คนทดทสดหรอมประโยชน

ทสดนนกคอ คนทท�ำหนำทของตนดทสดนนเอง

ดตวอยางจากสงทไมมชวต  เชน  บานเรอนหรอเครองจกรกได 

เครองเรอนอนใดท�าหนาทของมนดทสด  เชน  เสาหรอคานมหนาท

ในการรบน�าหนก  ถามนรบน�าหนกไดดทสด กถอวาเปนเสาหรอคาน

ทดทสด ท�าประโยชนตามหนาทของมนดทสด หลงคามหนาทในการ

บงแดดบงฝน ถามนบงแดดบงฝนไดดทสด  ไมทะล  ไมรว กถอวา

มนเปนหลงคาทดทสด มประโยชน ถามนไมท�าหนาทของมน หรอ

ท�าหนาทไดไมด  เขากเรยกวา หลงคาไมด  ตองซอมแซมหรอตองรอ

ทงในฐานะทไมมประโยชน

56 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

เครองจกรกเหมอนกน สมภาระตางๆ คมกนเขาเปนเครองจกร 

ตวใดท�าหนาทของมนดทสด  เราเรยกวามนมประโยชนทสด ตวใด

ท�าหนาทไมด  เรากไมชอบใจเครองตวนน  ตวใดไมท�าหนาทเลย  

เจาของตองถอดทง  เอาตวอนใสเขาแทน อวยวะในรางกายของเรา

กเหมอนกน สวนใดทท�างานตามหนาทของมนดทสด  เรากเรยกวา

อวยวะนนดทสดตามฐานะของมน  เราไมตองการใหมอไปหายใจแทน

ปอดและจมก และท�านองเดยวกน  เราไมตองการใหจมกและปอด

มาเดนแทนเทา แตเราตองการเพยงวา อวยวะสวนใดมหนาทอยางไร 

ขอใหมนท�าหนาทของมนใหดทสดเทานน  รางกายของเรากจะ 

แขงแรงสมบรณ มสขภาพอนามยทดเลศ

จะเหนวา การบ�าเพญประโยชนกคอการท�าหนาทของตนให

สมบรณ พระราชามหากษตรยททรงบ�าเพญประโยชนแกประเทศ

ชาตอยางไพศาล กโดยวธการทรงบ�าเพญพระราชกรณยกจหรอ

หนาทของพระองคตามทศพธราชธรรมนนเอง

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 57

หลกหรอธรรมเพอบรรลประโยชน

พระพทธศาสนาแสดงประโยชนทจะพงบรรลถงไว ๓ ประการคอ

๑. ประโยชนในปจจบน  (ทฏฐธมมกตถะ)

๒. ประโยชนภายหนาหรอในชาตหนา  (สมปรายกตถะ)

๓. ประโยชนอยางยง หรอประโยชนสงสด  (ปรมตถะ)

เพอบรรลถงประโยชนในปจจบน พระพทธเจำทรงแสดง

หลกธรรมหรอหลกปฏบตไว ๔ ประกำร คอ

๑. อฏฐำนสมปทำ ความขยนหมนเพยร ขยนลกขนประกอบ

กรณยกจตามหนาทของตน  ไมเกยจคราน ขยนประกอบคณงาม

ความด

๒. อำรกขสมปทำ รจกรกษาทรพยทหามาไดโดยชอบธรรม 

ซอมแซมเครองใชทช�ารดทรดโทรมใหกลบคนดเทาทจะท�าได รกษา

คณงามความดทท�าใหเกดขนไดแลว  ไมใหเสอม

๓. กลยาณมตตตา ความเปนผมมตรสหายด  เวนการสมาคม

คบหาคนพาลสนดานหยาบ อนจะชกน�าไปในทางทชว

58 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

๔. สมชวตา ความรจกเลยงชวตตามเหมาะสมแกก�าลงทรพย

ทหาได  ไมฟมเฟอย และไมฝดเคอง

นอกจากหลก ๔ ประการนแลว ควรด�าเนนชวตใหสอดคลอง

ตามสภาพสงคม  ใหสอดคลองกบความเปลยนแปลงของสงคม ม

ความตระหนกรวา สงคมไดเปลยนแปลงไปแลวอยางไร การยดหลก

เกาๆ อย  โดยไมค�านงไมตระหนกรถงความเปลยนแปลงของสงคม 

มแตจะท�าใหเปนคนลาหลง  ไมทนการณและกาล ดงทสมเดจพระ

มหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ตรสไววา

“การศกษานน  เพมความรแกผเรยนมากกวาไดพบเหนตาม

ล�าพงตน แตคนผศกษาโดยมาก  เรยนรอยางใดแลว  เทยมทนหรอ

ขนหนาคนทงหลายแลว ยอมถอวาความรอยางนนเปนด ตดอยใน

ความรอยางนน ถอเอาความรอยางนนเปนทฏฐานคต  (คอสงทเอา

เปนอยาง) พอใจอยในความรเพยงเทานน  ไมอาศยความศกษานน

ใชความคดของตนเพอไดความรอนสงหรอกวางขวางกวานนอก คน

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 59

พวกใดตดแนนในการศกษาอยางนน คนจ�าพวกนนยอมไมทนคน 

จ�าพวกอนผอาศยการศกษานน  ใชความคดของตนแลว  ยอมไดความ

รทเยยมกวา หรอแปลกกวา*........”

ควรรจกปรบตวใหเขำกบสถำนกำรณปจจบน ยดมนอยใน

ธรรม แตตำมโลกทน เปนคนทนโลกโดยไมตองทงธรรม ฉลำด

รอบรในเรองควำมเสอมควำมเจรญ และเหตแหงควำมเสอมควำม

เจรญ  มอบำยรจกหลบหลกควำมเสอม ด�ำเนนไปสควำมเจรญ 

เชน เวนอบำยมขตำงๆ ถอนตนขนจำกควำมเสอมโทรม ยนอย

บนฐำนอนมนคงแหงควำมด มควำมเชอมนในตนเองวำจะน�ำตน

ไปสควำมสขควำมเจรญได แมจะเพลยงพล�ำไปบำงในกำลบำง

ครำว อนเปนธรรมดำของชวต กไมทอถอย มก�ำลงใจในกำรตอส

อปสรรค ฝำฟนไปจนประสบควำมส�ำเรจ

*จากหนงสอ พระมหาสมโณวาท มหามกฎราชวทยาลย จดพมพ ๒๕๒๑

60 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

เพอบรรลถงประโยชนในภำยหนำหรอชำตหนำ ทรงแสดง

หลกธรรมหรอหลกปฏบตไว ๔ ประกำร คอ

๑. สทธาสมปทา  มศรทธาสมบรณ  เชอสงทควรเชอ  เชน 

เชอกรรม  เชอผลของกรรม  เชอความทสตวมกรรมเปนของๆ ตน 

เชอพระปญญาตรสรของพระพทธเจา  เชออยำงมเหตผล ไมงมงำย 

มศรทธำมนคงไมคลอนแคลนในคณควำมด  ไมลงเลสงสยเรองท�า

ดไดด ท�าชวไดชว

๒. สลสมปทา  มศลสมบรณตามฐานะของตนๆ  เวนกำร

เบยดเบยนผอน ซอสตยสจรต มความประพฤตสภาพเรยบรอย 

ออนโยน  เคารพในสทธของผอนโดยชอบธรรม

๓. จาคสมปทา มใจเสยสละ  ไมเหนแกตว มใจมงประโยชน

สวนรวมยงกวำประโยชนสวนตว หรออยางนอย  เหนประโยชนของ

ผอนเสมอดวยประโยชนของตว  ไมหกรานประโยชนของเขาเพอ

ประโยชนของตว

๔. ปญญาสมปทา สมบรณดวยปญญา รจกบำป บญ คณ 

โทษ ประโยชน มใชประโยชน มแสงสวางในใจ  ใจไมมดดวยโมหะ 

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 61

รจกเวนสงทควรเวน ท�าสงทควรท�า ฉลาดรอบรวาอะไรควรท�ากอน 

อะไรควรท�าทหลง ท�าใจได ปลงไดในเหตการณทควรปลง  ไมตโพย

ตพายอยางคนไรสตปญญา ประคองใจไวไดเมอมทกข  ไมหลงระเรง

เมอมสข

พระพทธศาสนาแสดงวา มนษยเรำมไดเกดมำเพยงชำตเดยว 

แตมสงสำรวฏคอกำรเวยนวำยตำยเกด จนกวำจะสนกเลสสนกรรม 

เมอจะตองเกดอก กควรบ�ำเพญกรณยกจอนจะอ�ำนวยผลใหมสข

ในชำตหนำ เพอมชวตทดขน ไมตกต�ำล�ำบำก  เรยกวาสอนใหเปน

คนมสายตายาว มองกาลไกล  ไมเหนแตความสขความส�าเรจใน

ปจจบนเทานน แตใหค�านงถงอนาคตอนยาวนานดวย จงทรงสอน

เรองสมปรายกตถะ (ประโยชนในชาตหนา)  ไวดวย

เพอบรรลถงประโยชนอยำงยง หรอประโยชนอนสงสด คอ

นพพำน อนไดแกกำรดบเพลงกเลสและเพลงทกข ทรงแสดง

อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ

62 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

๑. สมมาทฐ ความเหนชอบ มความเหนอนถกตอง อยางต�า

เชน  เหนวาท�าด  ยอมไดรบผลด ท�าชว  ไดรบผลชว อยางสงคอ  เหน

อรยสจ ๔ ตามความเปนจรง

๒. สมมาสงกปปะ ความด�ารชอบ ตงใจไวในทางทถก

๓. สมมาวาจา พดชอบ  เวนวจทจรต ๔ อยาง ประพฤตวจ

สจรต ๔ อยาง

๔. สมมากมมนตะ กระท�าชอบ  เวนการกระท�าในทางทผด

๕. สมมาอาชวะ  เลยงชพชอบ เวนมจฉาชพทงปวง ประกอบ

แตสมมาชพ

๖. สมมาวายามะ  เพยรชอบ  เชน  เพยรละความชว  เพยร

ท�าความด  เพยรรกษาความดใหคงอย และใหเจรญยงๆ ขนไป

๗. สมมาสต  ระลกชอบ มสตระลกในทางทจะใหจตเจรญ 

มนคง สะอาด ผองใส และวองไวดวยสตปญญา  เชน ระลกอยใน

สตปฏฐานทง ๔ คอ กาย  เวทนา จต ธรรม อนพระองคทรงยกยอง

วา  เปนทางสายเอกอนจะน�าสตวผปฏบตใหลวงพนทกขโศก  เปนไป

เพอความบรสทธของสตวทงหลาย

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 63

๘.  สมมาสมาธ สมาธชอบ คอมใจตงมน  ไมหวนไหวในอารมณ

อนบรสทธ ท�าใหใจมก�าลง ตอตานกเลสไดด  เปนบาทฐานใหจตใช

ปญญาไดโดยสะดวก ในขนธรรมดาสามญ คนทจตสงบ ยอมสะดวก

ในการใชปญญาประกอบกจการตางๆ  ในขนสงขนไป คนทจตตงมน

อยในฌาน ยอมสะดวกในการอาศยฌานนนเปนบาทฐานใหวปสสนา

พลงโพลง ท�าลายกเลสใหสนไปหรอออนก�าลงลง

มรรคมองค ๘ น  เปนวถชวตอนยอดเยยม  ใครด�าเนนตามได 

ยอมไดพบกบความประเสรฐเยยม  ไมวาจะเปนชวตแบบฆราวาสหรอ

ชวตแบบสมณะ จะตางกนบางกแตเพยงความเขมขนหรอความ 

เจอจางขององคมรรคเทานน

พระพทธองคตรสสรรเสรญมรรคมองค ๘  ไววา

“บรรดำทำงทงหลำย อรยมรรคมองค ๘ ประเสรฐทสด

บรรดำบททงหลำย บท ๔ คออรยสจ ๔ ประเสรฐทสด

บรรดำธรรมทงหลำย วรำคะ (นพพำน) ควำมปรำศจำกรำคะ 

ประเสรฐทสด

64 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

บรรดำสตวสองเทำทงหลำย พระสมมำสมพทธเจำผมจกษ 

(ทง ๕*) ประเสรฐทสด

ทำงน (คอมรรคมองค ๘) เทำนน หำใชทำงอนไม ทเปนไป

เพอควำมบรสทธแหงญำณทรรศนะ ทำนทงหลำยจงตงใจด�ำเนน

ตำมทำงนเถด จะท�ำใหมำรและเสนำมำรหลง (คอตำมไมพบเพรำะ

ไมใชทำงเดนของมำร) เมอทำนทงหลำยด�ำเนนตำมทำงนแลว 

จกท�ำทกขใหสนสดได เรำไดบอกทำงเพอนพพำนไวแลว ควำมเพยร

ส�ำหรบเผำบำป ทำนทงหลำยตองท�ำเอง ตถำคตเปนเพยงผบอก

เทำนน ผมฌำน (เพงพนจดวยด) ปฏบตตำมทำงนแลว ยอมพน

จำกเครองผกของมำร”

*จกษ ๕ คอ ๑. มงสจกษ = ตาเนอ ตาธรรมดา ๒. ทพจกษ = ตาทพย ๓. พทธจกษ = ทรงใชในการตรวจดอปนสยของเวไนยสตว ๔. ปญญาจกษ = ความเขาพระทยอยางแจมแจงแตกฉานในธรรม ๕. สมนตจกษ = หมายถง พระสพพญญตญาณ ทาใหทรงเปนพระสพพญญ

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 65

รวมความวาอตถจรยำนน คอการประพฤตตนใหเปนประโยชน 

หรอการบ�าเพญประโยชนทงแกตนและแกผอน  ใหไดรบประโยชนทง 

๓ คอ ประโยชนในโลกน ประโยชนในโลกหนา และประโยชนสงสด 

คอมรรคผลนพพาน อนเปนการพนจากทกขแหงการเวยนวายตาย

เกดโดยประการทงปวง

คนทดทสด ทโลกยกยองมำกทสด กคอคนทมประโยชน

ทสดนนเอง เพรำะฉะนน จงควรท�ำตนใหเปนคนมประโยชน

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 67

๔. สมำนตตตำค�ำ สมำนตตตำ แปลไดหลำยนย และมควำมหมำยดๆ  ทงนน

เชน ควำมไมถอตว คอไมหยงทะนงตน กำรวำงตนเหมำะสมแก

ฐำนะ  ควำมเปนคนเสมอตนเสมอปลำย ควำมเปนผเสมอกนใน

สขและทกข คอ รวมสขรวมทกข กำรประพฤตตนใหเหมำะสมแก

ภำวะ บคคลและเหตกำรณ

กำรประพฤตไดดงน เปนขอหนงทเปนเหตยดเหนยวน�ำใจกน

ตอไปนจะไดขยายความพอสมควร

๑. ความไมถอตว  ไมหยงทะนงตน ไมกระดาง อวดเกง แต

เปนคนสภาพ ออนโยน ท�าใหนารก นาเคารพนบถอ

คนบางคนมมานะจด คอถอตวจด กระดางขนเพราะปรารภ

ชาตสกลบาง ทรพยบาง ยศบาง ความมชอเสยงบาง แลวดหมน 

ผอน การดหมนผอนดวยกรยาหรอวาจากตาม  เปนการสรางความ

เจบใจใหแกผไดรบ ท�าใหเขาเกลยดชง  ไมเปนไปเพอการผกมตร  

68 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

ดงเรองของชาวศากยะ มทาวมหานาม  เปนตน ทดหมนเจาชาย

วฑฑภะจนถกฆาเสยเปนอนมาก

ความถอตวทะนงตน  เปนกเลสรายอยางหนงทคอยบนทอน

ความนารกในตวคน และเปนเหตแหงทกขในใจของบคคลผนนเอง 

เหมอนแบกเอาของหนกไว วางไมลง ปลงไมได ความทะนงตนยง

เปนสาเหตแหงอาชญากรรมมากมาย  เชน  เพยงแตรสกวาฝายหนง

พดจาหรอมกรยาทาทางในเชง “ลบเหลยม”  เทานน กอาจยงหรอ

แทงเขาถงตาย หรออาจผกใจเจบ  โกรธกนไปจนตายกได ทงนก

เพราะผลบเหลยมนนไปท�าลาย “ปมเของ” ของเขา การพยายามรกษา 

ปมเของเอาไวนน  เปนภาระอนหนกยงนกอยางหนง *“การทาลาย

ปมเของ หรออสมมานะ เสยได จงเปนความสขอยางยง” เปนความสข 

ทงตนเองทไมตองแบกเอาทฐมานะไว และเปนความสขแกผอนทไม

ตองถกเขยวงาแหงอสมมานะทมแทงขบกดเอา คนททะเลาะววาท

กนนน สวนหนงเปนเพราะฝายหนงไปลบเหลยมหรอปมเของของ

อกฝายหนง ซงพยายามรกษาเหลยมของตนไวใหมากทสด อกสวน

*อสมมานสส วนโย เอต เว ปรม สข ขททกนกาย อทาน ๒๕/๕๑/๘๖

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 69

หนงเปนเพราะผลประโยชนขดกน  อนเปนเรองกาม กลาวอยางสน

กคอ ทะเลาะกนเพราะเรองทฐและเรองกาม

๒. การวางตนเหมาะสมแกฐานะ คอเมอส�ารวจตนเองเรยบรอย 

แลว  วาตนอยในฐานะอยางไร กวางตนไวในฐานะอยางนน  เชน  

มารดา บดา ครอาจารย บตรธดา หรอศษย การวางตนผดฐานะมแต 

จะกอความยงเหยงแตกราว  ไมเปนไปเพอความสามคค สวนคนท

วางตนเหมาะสมแกฐานะ ท�าใหดงาม นากราบไหว นาบชา นาเคารพ

นบถอ หรอนารกใครตามฐานะของตนๆ พระพทธรปนน วางอยทใด 

กเปนพระพทธรปอยนนเอง แตถาไดวางไวในทอนสมควร กท�าใหด 

สงางามและนากราบไหวยงขน

๓. ความเปนผเสมอตนเสมอปลาย คณขอนหมายถง ความเปน 

คนสม�าเสมอ ประพฤตตนสม�าเสมอ  เคยดกบเขาอยางไรกอยางนน 

เคยเปนนกเรยนรวมรนกนมา จบแลวแยกยายกนไปท�างานตามความ

ถนด บางคนอาจไปรบราชการ มยศศกด ต�าแหนงหนาทสง บางคน 

อาจไปประกอบการงานสวนตว ไมมยศศกด ด�ารงตนเพยงพอครองชพ 

70 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

อยไดโดยไมเดอดรอน บางคนอาจถงล�าบากยากจน ผมสมานตตตา

ยอมแสดงความสนทสนมคนเคยอยางเดม แตทงนตองเรมตนจาก

ผมยศศกดกอน มฉะนน ผไมมยศศกดยอมเกรงใจ  ไมกลาตสนท  

ผมปญญายอมมองเหนวา มตรทด�ารงอยในมตรธรรมนน  ไมต�าตอย

เลย กลาวอกทหนงวา  ไมมความต�าตอยส�าหรบมตรผด�ารงอยใน

มตรธรรม นทานเรองหนกบราชสห ซงเปนมตรกนและชวยเหลอ

กนไดทงนน นาจะเปนคตอนดส�าหรบคนใหญคนโตทจะด�าเนนตาม 

และไมรงเกยจทจะเปนมตรกบคนซงมฐานะต�ากวาตน

๔. ความรวมสขรวมทกข คณขอนหมายถง แสดงความยนด

ปรดาเมอเขาไดสข  ไมรษยา และมใจกรณาคดจะชวยใหพนทกขเมอ

เขาไดทกข บนเทงใจรวมกนเมอประสบความส�าเรจ และไมทอดทง

ยามวบต มตรในยามทกขยอมเปนมตรทแทจรง  เคยเหนนกการ

เมองทยามรงเรองกมบรวารบาวไพรนอบนอมลอมหนาลอมหลง 

ออกปากอะไรกไดดงประสงค แตพอหมดอ�านาจลง อยาวาแตเพยง

ออกปากเปรยๆ  เลย แมไปขอรองออนวอนเขาเพอใหชวยขจดปดเปา 

ทกขรอน กหาคนยนดชวยเหลอไดยาก ยงถาท�าผดไวอนเปนเหตให

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 71

ถกเนรเทศไปอยนอกบานนอกเมองของตนดวยแลว กเหนมแตภรรยา

เทานนทตดสอยหอยตามไปทกหนทกแหง มตรในยามทกขจงหาได

ยากจรงๆ ใครประพฤตตนเปนคนรวมทกขของผอน  ยอมไดรบความรก 

จากผนนเปนอนมาก  เปนบวงคลองใจอนส�าคญ

๕. ประพฤตตนเหมาะสมแกภาวะ บคคล และเหตการณ ขอวา  

ประพฤตตนเหมาะสมแกภาวะ  คอความเปนอยของตนนน  ไดกลาว

แลวในขอวา วำงตนเหมำะสมแกฐำนะ  เพราะมความหมายคลายคลง

กน คอตนเปนอยางไร อยในฐานะใด กวางตนเหมาะสมอยางนน 

สวนขอวาเหมาะแกบคคลและเหตการณนน จะอธบายตอไป

กำรวำงตนใหเหมำะสมแกบคคล จดเปนสงส�ำคญอยำงหนง

ไมเปนคนบมบำม ไมเปนคนไมมตนมปลำย แตเปนคนรจกทต�ำทสง

รวำคนใดควรประพฤตออนนอม หรอประพฤตใหพอดอยำงไร ก

ท�ำอยำงนน ไมมากไมนอย ไมขาดไมเกน ไมเปนคนลน และไมเปน

คนขาด

72 ธรรม เพ อ ค รอง ใ จคน

ทวา  วางตนใหเหมาะสมแกเหตการณนน  คอมปญญารวา 

เหตการณใดอยในสภาพอยางไร  ไดเปลยนไปแลวอยางไร ควรปรบ

ตนอยางไรจงจะสอดคลองกบสถานการณนนๆ อยางทสภาษตทาน

เตอนไววา “นาเชยว อยาเอาเรอไปขวาง อยาหกดามพราดวยเขา 

อยาเอามดไปกรดหน อยาเอาไขไปทบกบหน”  เปนตน  ลวนแตสอน

ใหประพฤตตนใหเหมาะแกสถานการณทงสน  เมอน�าก�าลงเชยว  ใคร

เอาเรอไปขวาง  เรอกลม คนหกดามพราดวยเขา  ดามพราไมหก แต

เขาจะแตกหรอถลอก คนเอามดไปกรดหน มดกเสยเอง คนเอาไขไป

ทบหนดวยหวงวาจะใหหนแตก แตไขตองแตกเสยเองอยางแนนอน 

นเปนค�าเปรยบเทยบใหคนใชปญญาพจารณาเหตการณตางๆ แลว

ปฏบตตนใหเหมาะสมแกเหตการณ ค�าท�านองสอนใหท�ากม  เชน 

ใหตเหลกเมอรอน  แปลวา  ใหรบท�าการงานเมอถงกาลอนควร 

(เพราะพอเหลกเยนเสยแลว ตไมได)  นาขนใหรบตก  (เพราะมนตก

ไดงาย) แปลวา  เมอเหนโอกาสแลวรบท�าเสย ปลอยใหโอกาสลวง

เลยไปแลวท�าล�าบาก  ดงน  เปนตน  เปนการสอนใหท�าตนใหเหมาะ

สมแกสถานการณหรอเหตการณ และโอกาสอนควรจะท�ากจนนๆ

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 73

สรปควำม

ไดกลาวรายละเอยดแหงสงคหวตถ  (ธรรมเครองยดเหนยว

น�าใจ  เครองประสานสามคค) ๔ ประการ มาพอสมควรแลว จงขอ

สรปความตามนยแหงสงคหวตถคาถา (คาถา = บทรอยกรอง)  วา

“ธรรม ๔ ประการ คอ ทาน ปยวาจา  อตถจรยา และสมา 

นตตตา น  เปนธรรมเครองสงเคราะหในโลก  เปรยบเหมอนลมสลก

ของรถทเชอมโยงสวนตางๆ ของรถไวดวยกน แลวแลนไปได  ถาธรรม

เครองสงเคราะหเหลานไมมแลว มารดาบดากยอมไมไดความนบถอ

และการบชาจากบตร แตเพราะเหตทสงคหวตถเหลานมอย  และ

บณฑตทงหลายไดเพงพจารณาประพฤตตามอย จงไดบรรลคณอน

ยงใหญ และเปนผควรไดรบการสรรเสรญ”*

* บรรยาย ณ สถานวทยศกษา ของกระทรวงศกษาธการ ระหวางเดอน พ.ค.-ก.ค. พทธศกราช ๒๕๒๒

หลกธรรมเพอความส�าเรจในชวต

อทธบำท แปลตามตวอกษรวา บาทแหงฤทธ หรอ ฐานอน

กอใหเกดความส�าเรจ  ใหบรรลผลตามทมงหมาย แปลเอาความวา 

เหตแหงความส�าเรจ  บคคลจะประสบความส�าเรจในเรองใด  ไมวา

เลกหรอใหญ  ตองประพฤตตนใหเพยบพรอมดวยคณสมบต  

๔ ประการ คอ

ฉนทะ  ความพอใจในสงนน

วรยะ  ความพากเพยรในสงนน

จตตะ  เอาใจใสอยางจรงจงตอสงนน

วมงสำ  ไตรตรองพจารณาดวยปญญาในสงนน

76 หล ก ธ ร รม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใ นช ว ต

ฉนทะ ถายงไมมกปลกขนไดโดยการพจารณาใหเหนคณของ

สงทเราจะท�า  เมอเหนคณแลวกเรมท�า ทแรกๆ อาจตองฝนใจบาง 

แตพอท�าไปๆ  เหนคณเขากชอบไปเอง  เมอเกดฉนทะแลว ความเพยร

พยายาม การไตรตรอง พจารณาดวยปญญากเกดตามขนมา บางท

วมงสาคอปญญาเกดขนกอน ฉนทะ วรยะ จตตะ จงเกดตามขนมา 

อยางไรกตาม หลกทง ๔ ประการนควรจะตองใชใหไปดวยกน  จง

จะส�าเรจประโยชนในการสรางความส�าเรจแกชวต

อนทจรง การสรางความส�าเรจแกชวตนนเปนเรองยากมาก 

แตเปนสงทท�าได  มตวอยางของผประสบความส�าเรจในชวตในดาน

ตางๆ มากมาย ทงในประเทศไทยของเราและตางประเทศ แตผทจะ

ประสบความส�าเรจในทางใด กตองมความนยมชมชอบในทางนน 

คอฉนทะ มความพากเพยรพยายามไมหยดหยอน ไมทอถอย กาวไป 

ขางหนาอยเสมอ เมอเหนสงใดด ตกลงใจทจะท�าแลว กมความเพยร

ไมยอหยอน พยายามไปจนกวาจะประสบความส�าเรจ คอวรยะ 

นอกจากนยงตองเอาใจใสตอการงานทท�านนอยางถถวนรอบคอบ 

คอท�าอยางเปนชวตจตใจ ถอวาการงานนนเปนสวนส�าคญของชวต 

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 77

เปนการงานทคกบชวตของตน และตนมความสขจากการทเอาใจ

ฝกใฝอยกบสงนน คอจตตะ นอกจากนควรจะตองใชปญญาพจารณา

ปรบปรงแกไขใหดขนอยเสมอ คอวมงสำ

เมอบคคลใดใชฉนทะ วรยะ สรางความส�าเรจใหแกตนเองได

แลว กควรมน�าใจเผอแผชวยเหลอผอนหรอสงคมใหประสบความ

ส�าเรจดวย  โดยการอดหนนชวยเหลอใหผอนมความขยนหมนเพยร 

ถาพอชวยทางทนทรพยไดกชวย การชวยใหผอนตงตวไดนน  เปนบญ 

กศลอนยงยนและเขาจะระลกถงบญคณอยเสมอ นอกจากน ถาม

โอกาสท�าสาธารณประโยชนไดกควรท�า

พระยำภกดนรเศรษฐ  (เลศ  เศรษฐบตร)  เปนคนไทยคนหนง

ทสรางความส�าเรจใหแกชวตของทานเอง และไดชวยเหลอผอนเปน

อนมาก ทานสรางตวจากไมมอะไรเลยจนเปนเศรษฐคนหนงของไทย 

ผลงานของทานเปนประโยชนแกครอบครว วงศสกล และสงคมไทย

มาจนถงปจจบนน  เชน  โรงพยาบาลเลศสน บรษทรถเมลนายเลศ

จ�ากด  (รถเมลขาว) ซงเพงรวมเขากบองคการขนสงมวลชนกรงเทพ 

78 หล ก ธ ร รม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใ นช ว ต

(ขสมก.)  เมอเรวๆ น  โรงแรมใหญทนสมยแหงหนงคอ  โรงแรม 

ฮลตน ณ ปารกนายเลศ กเปนของทายาทของพระยาภกดนรเศรษฐ

เหมอนกน

พระยาภกดนรเศรษฐไดกลาวคตเตอนใจไววา “ควำมซอสตย

สจรต ควำมพำกเพยรและควำมอดทน เปนตนทนอนส�ำคญซง

ทกคนมอย สวนทนทรพยนน มเทำไรกลงทนไปเทำนนกอน คน

ทมกพดวำไมมทนนน เพรำะนกถงแตจะท�ำกำรใหญเลยทเดยว 

ไมเรมจำกเลกนอยไปหำใหญ”

เพรำะฉะนน ผมงหมำยควำมส�ำเรจในทำงใด จงตองปลก

ควำมพอใจ มควำมเพยรพยำยำม เอำใจใสและใชปญญำพจำรณำ

ในทำงนนอยำงจรงจง สม�ำเสมอ

นกเรยนนนมหนาทโดยตรงในการศกษาเลาเรยน จงตองปลก

ฉนทะลงไปในการศกษา พจารณาใหเหนคณประโยชนของการศกษา

เลาเรยน แมจะล�าบากบางในเบองตน กมผลดในเบองปลาย เหมอน

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 79

รดน�าตนไมทโคน แตมผลทปลาย  เมอมผลแลวกใหผลไปเปนเวลา 

๓๐-๔๐ ปกม  เปนรอยปกม  เปนการลงทนทเกนคม นอกจากน การ

ศกษาเลาเรยนยงเปนการพฒนาคณภาพชวตใหดขน

เมอวางจากการศกษาเลาเรยนกควรชวยพอแมญาตพนอง 

หรอครบาอาจารยท�าการอนเปนประโยชน การท�างานเปนการเรยน

โดยตรงอยางหนง  เรยกวา  เรยนโดยการกระท�าใหเรามประสบการณ

ตรงและฉลาดขนทกวน  เมอท�างานจรง งานนนเองจะสอนเราใหได

บทเรยนอยางดทสด  เราจงไมควรดหมนการงานใดๆ

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 81

ลองอำนเรองตอไปนแลวพจำรณำวำ เจำของประวตไดสรำง

ควำมส�ำเรจในชวตมำอยำงไร ทำนตองใชอทธบำท ๔ เพยงใด

ผใหพลงงำนแกโลก

ชายชราวย ๗๐ ปและหญงวยไลเลยกน นงหนหนาสทศตะวน

ตก มองดดวงอาทตยสแดงเขมก�าลงจะลบขอบฟา  เขาชอบมองดวง

อาทตยตกดน  เพราะใหความคดอนลกซงหลายอยางแกเขา  เขาโอบ

ไหลภรรรยาเบาๆ พลางเปรย

“ตลอดเวลา ๔๐ ป  เธอใหความสขแกฉนเสมอมา”

“ฉนเคยคดวา นกวชาการ นกปราชญจะเปนสามทดไดยาก 

แตเธอเปนไดดทงสองอยาง ฉนภมใจเสมอมา”

“เราเกดหางจากกาลเลโอถง ๒๒๗ ป แตทานกครองความ

ยงใหญในหวใจของนกวทยาศาสตรมาจนถงปจจบนน ฉนบชาทาน

จรงๆ”  เขาพด

82 หล ก ธ ร รม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใ นช ว ต

“คนจะเปนปราชญในทางใด จะตองมหวใจบชาปราชญในทาง

นน ซงเคยเดนทางมากอน” ฝายภรรยายกยอง “คนทไมบชาใคร

เลยนน ยากนกทจะประสบผลส�าเรจในทางวชาการได”

เขายมออกมานดหนง มอโอบภรรยาของเขากระชบเขา ทอด

สายตาไปเบองหนา มองดพระอาทตยเหลออยเพยงนดเดยว ก�าลง

จะลบขอบฟาไป สญลกษณแหงทวากาลจวนสน และแนนอนความมด 

ก�าลงแผวงกวางเตรยมครอบคลมโลกสวนน  จนตนาการของชาย

ชรากลบยอนไปถงอดต ซงชวตของเขาไดผานมาทงความสข ความเศรา  

ความขมขนและความชนชมมาแลว

เขาเกดทประเทศองกฤษ พ.ศ. ๒๓๓๔ บดาเปนชางตเหลกอย

บานนอก ฐานะยากจนมาก จงเรยนหนงสอไดเพยงเลกนอยแลว

ตองออก  เพราะบดาไมสามารถสงเสยใหเลาเรยนไดอกตอไป การ

ท�างานตเหลกของพอซงอยหางไกลชมชนนน รายไดไมพอเลยงชพ 

จงตดสนใจหอบหวกนไปอยในกรงลอนดอน  ไดทอยอาศยซอมซอ  

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 83

มอาหารเพยงขนมปงแหง  เนยไมตองพดถง  ไมมเงนซอ ขนมปง

แหงกอนหนงตองรบประทานใหไดหนงสปดาห  เพราะไมมทางจะหา

ไดอกแลว  เมอไดขนมปงมากอนหนงตองตดเปน ๑๔ ชน รบประทาน

วนละ ๒  มอ คอ  เชา  เยน มอละชน นคอสภาพของครอบครวท

ยากจนในมหานครลอนดอน

เขาตองท�างานชวยเหลอบดาในเรองการตเหลกตงแตอาย 

ยงนอย  เมออาย ๑๓ ป จงไดท�างานเปนสวนตว  ในรานขายหนงสอ

แหงหนง  เจาของรานชอ ยอรจ รโบ  เปนคนใจด  มเมตตากรณาตอ

เขา หนาทของเขาคอ การน�าหนงสอพมพออกไปใหชาวบานเชาอาน

หนงสอพมพในสมยนนหายากและแพงมาก ฉบบหนงม 

แผนเดยว ชาวบานมไดซอ  ใชวธเชาอานจากรานขายหนงสอ  เขาเอา

หนงสอพมพดงกลาวนไปใหชาวบานอาน แลวตองรอจนบานหนง

อานจบ จงน�าไปใหบานอนอานตอไป บางทเขาตองรอนานๆ ดวย

ความกระวนกระวาย  เพราะคนอานซงนงกนอยหลายคน  เมออาน

84 หล ก ธ ร รม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใ นช ว ต

แลวกวพากษวจารณเรองในหนงสอพมพ และยงไมยอมคนใหเขา 

เขาตองรอ รอ บางทตองยอมเสยมารยาท เรงใหผรบหนงสอรบสง

คนเขา  เพราะเขาจะน�าหนงสอพมพไปยงบานอนอก

มอยครงหนง คนรบหนงสอพมพโกรธมาก ปดประตกระแทก

หนาเขาจนเลอดไหล เขาไมมทางจะฟองรองเรยกคาท�าขวญอะไรเลย 

เพราะเขาเปนเดกยากจน ความยากจนท�าใหพดอะไรไมออก

เขามชวตอยในมหานครลอนดอนดวยความล�าบาก แตเขาก

พยายามท�างานในหนาท คอสงหนงสอพมพอยางดทสด  เทาทก�าลง

ความสามารถจะอ�านวยใหได การเอาใจใสในการงานของเขาไมพน

สายตาของนายจาง ดงนนเมอสงหนงสอพมพอยครบหนงป นายจาง

คอ ยอรจ  รโบ  กไดเลอนต�าแหนงใหเขาท�าหนาทฝกหดการเยบปก

หนงสอ  เขาภมใจอยางมากทไดต�าแหนงใหม บดามารดากสนบสนน 

เพราะเหนวาเปนอาชพทจะยดเปนอาชพถาวรได หรออาจแยกตว

ออกมาท�าของตวเองในภายหลงเพอกอรางสรางตวตอไปกได

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 85

เวลาพกผอนจากการเยบปกหนงสอ  เขาชอบอานขอความใน

หนงสอนน ประเภทหนงสอทชอบมากคอ ต�าราเคมและไฟฟา  เขา

มเงนเหลออยเพยงเลกนอยจากการสะสมของเขาเอง  ไดน�าไปซอ

เครองมอทดลองบางอยางและท�าการทดลองเทาทจะท�าได อยางไร

กตามงานในหนาทของลกจางคอการเยบปกหนงสอนน  เขาไมยอม

ใหเสย และท�าอยางประณตสวยงาม  เปนทพอใจของนายจางเสมอ 

ท�าใหนายยอรจ  รโบ มเมตตากรณาตอเขามากขน และเขากม 

ความสขขน

ตอมาวนหนง  เขาไดอานพบประกาศทรมถนนแหงหนงวา 

อาจารยเตตม จะแสดงปาฐกถาเรอง ปรชญาธรรมชาต  เขาอยาก

ฟงปาฐกถานน แตขดของดวยเหต ๒ ประการคอ ขาดเงน ๑ ชล

ลง และเวลาในการทจะเขาฟงปาฐกถา  เพราะเขาไมใชนกเรยนแต

เปนคนท�างาน ตองแลวแตนายจาง บงเอญโชคด นายจางผมเมตตา

กรณาไดอนญาตใหเขาไปฟงปาฐกถา ส�าหรบเงน ๑ ชลลงทจะตอง

เสยทกครงทเขาฟงปาฐกถานน พชายของเขาคนหนงซงหาเชากน

ค�าเหมอนกนไดชวยออกให

86 หล ก ธ ร รม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใ นช ว ต

เขาจงมโอกาสเขาฟง ทวาปาฐกถานน ความจรงกคอการสอน

ตามหลกสตรนนเอง  เขามโชคดทไดเรยนวทยาศาสตรตามหลกสตร

ในตอนน

เขาพยายามเรยนจนจบหลกสตรของอาจารยเตตม มความร

เบองตนทางวทยาศาสตรพอสมควร แตจะเทยบกบผซงเรยน

วทยาศาสตรโดยตรงนนคงไมได

อยางไรกตาม งานเยบปกหนงสอเขามไดทอดทงเลย ท�าจน

ช�านาญจนกระทงเปนชางท�าปกหนงสอทมฝมอดคนหนง และตอมา

กมรานท�าปกหนงสอรานหนงจางเขาใหไปท�าปกหนงสอ  เหนวาม

รายไดสงกวา  เขาจงยอมทงรานเดม คอ รานของนายยอรจ รโบ 

แตเขาตองเสยใจในภายหลง  เพราะเจาของรานใหมมไดมเมตตากรณา

เหมอนนายยอรจ รโบเลย  เจาของรานใหมเปนคนหยาบกระดาง 

ชอบดาวาไมเหนใจลกจาง  เขาเสยใจในเรองนมาก ทนไมไหว  ในทสด

ตองลาออก จะกลบไปหานายจางคนเดมกไมไดเสยแลว  ในทสดเขา

ตกงาน มความล�าบากอยางมาก

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 87

ประจวบกบเวลานน พอของเขากตายลง เขาวางงานเงนกหมด  

เปนเวลาทยากล�าบากทสดในชวตของเขา  เขารสกวาการเปลยนงาน

และเปลยนชวตนนไมใชเรองงาย  ตองท�าดวยความรอบคอบ เกดผด

พลาดขนแลว แกไขไดยาก การกาวไปขางหนานนเปนความด แต

หากกาวอยางไมระมดระวง ความเสยใจกตามมาในภายหลง และ

แกไขยาก ความผดพลาดทกอยางจะตองทงรองรอยแหงความขมขน

ไวใหเสมอ อยางทเขาตองขมขนอยเวลาน แตเขากไมลดละ ไดพยายาม 

หางานท�าอยเรอยๆ ความพยายามเปนสงมผลตอบแทนคมคา หาก

บคคลไมละทงความพยายามเสยกอน ความพยายามนนจะใหผลเปน

ความชนใจและความสมหวงเสมอ อยานกวาจะมชวตใดด�าเนนไปโดย

ราบรนปราศจากความทกขรอนกงวล แตความทกขนนเองมใชหรอ

เปนเหตของความสข ถาไมมแสงแดดทรอนจา รมเงาอนเยนสบาย

จะมประโยชนอะไร

แลวความพยายามและความตงใจอยางแนวแนเดดเดยวของ

เขากมผล บคคลทตงใจจรง มความพยายามจรง  โชคชะตายอมชกจง 

ไปสความส�าเรจเสมอ

88 หล ก ธ ร รม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใ นช ว ต

ครงหนงปาฐกถาพเศษโดยนกวทยาศาสตรผยงใหญ  เซอร 

ฮมฟร  เดว  เขาเลดลอดเขาไปฟง เมอฟงแลวกจดจ�าขอความในปาฐกถา 

นนไดโดยตลอด  เขาเขยนปาฐกถาของเซอร ฮมฟร  เดว ตงแตตน

จนจบ เยบปกอยางสวยงาม  เพราะเขามฝมอทางนอยแลวสมยเมอ

ท�างานเยบปกหนงสออยกบยอรจ  รโบ  เสรจแลวกสงไปใหเซอร  

ฮมฟร  เดว  อานพรอมดวยใบสมครขอเขาท�างานกบนกวทยาศาสตร

ผยงใหญคนนน

ปกทสวยงามยวใจใหเซอร ฮมฟร อยากเปดดขางใน  เมอเปด

ดโดยตลอดแลว เขาไดเหนความมหศจรรยทเดกหนมผหนงอายยงนอย  

สามารถเขยนขอความจากปาฐกถาของเขาไดถกตองตลอด ไมมความ

ผดพลาดเลย ทงๆ ทภาษาซงเขาใชปาฐกถานนเปนภาษาทางวชาการ

ทงสน แสดงวาเดกหนมผนนมพนความรทางวทยาศาสตรอยางด 

และมมนสมองเลศเหลอเกน  เซอร ฮมฟร  เดว  ไดคนพบคนสมอง

แกวเขาแลว  รสกปลมใจมากจงตกลงรบเขาเขาท�างานทนท และให

เปนเดกรบใชในหองวทยาศาสตร ทแรกๆ กใหลางหลอดแกว ลางขวด  

ปดกวาด  เชดถพนหอง  เขาท�าไดดเปนทพอใจของเซอร  ฮมฟร  เดว 

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 89

อยางมาก  เพราะงานนนเปนงานทเขารก ทส�าคญอกประการหนง

คอ  เขามไดแสดงตววามความรทางวทยาศาสตรเลย นคอวสยของ

คนฉลาด ยอมไมแสดงความรของตนเมอเวลายงไมมาถง  เขาพยายาม

ท�างานเทาทไดรบมอบหมายอยางดทสด และนายจางเมอเหนความ

สามารถของเขาแลวกคอยๆ  เลอนงานใหสงขนไป  โดยใชใหหยบ

โนนหยบน  และในทสดทดลองใหผสมเคมอยางงายๆ  เขากท�าได 

ถกตอง

เขาคอยๆ  เลอนฐานะขนทละนอย จากเดกรบใชในหองทดลอง

มาเปนผชวยของเซอร ฮมฟร  เพราะคณธรรมคอความขยนหมนเพยร  

ความอดทน ความเสงยมเจยมตว  เขาขออานต�าราทางวทยาศาสตร

ของเซอร ฮมฟร  เดว ขอคนควาในหองสมด  ในทสดเขากมความร

ดทางวทยาศาสตรคนหนง  เขากลายเปนผชวยอยางแทจรงของเซอร 

ฮมฟร  เดว

ครงหนง  เซอร  ฮมฟร  เดว  ไดรบเชญจากสถาบนวทยาศาสตร

หลายแหงในภาคพนยโรป  ใหไปแสดงปาฐกถาในประเทศตางๆ  เชน 

90 หล ก ธ ร รม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใ นช ว ต

อตาล  เยอรมน และฝรงเศส และเขากไดรบเลอกใหเปนผชวยตดตาม

ไปครงน  โชคดอะไรเชนนน

อปสรรคทเขาตองประสบในการเดนทางครงนมเพยงเรองเดยว 

คอ การกดกนและความรงเกยจของเลด  เดว ภรรยาของเซอร  ฮมฟร  

เดว  เมอออกสมาคม  เซอร ฮมฟร  เดว พยายามแนะน�าทกแหงวา 

เดกหนมผนนเปนผชวยของเขา แตเลด  เดว พยายามอยเสมอเหมอน

กนทจะแสดงใหใครๆ ทราบวา  เดกหนมคนนนเปนเพยงเดกรบใช 

บางคราวเขานงโตะอาหารแลวในฐานะของผชวยนกวทยาศาสตรเรอง

นาม แตเมอเลด  เดว มาถง  เธอกบอกเจาของงานวา  เดกคนนน

เปนเพยงเดกรบใช  ไมมสทธจะนงโตะกบนายได  เจาภาพจ�าเปนตอง

เชญเขาออกไปนงรบประทานอกแหงหนง และเซอร  ฮมฟร  เดว  

กพดอะไรไมออก

“ท�าไมเธอจงตงใจยกยองใหเกยรตเดกคนนนนก” วนหนงเลด 

เดว ถามสาม

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 91

“เขาเปนคนทควรไดรบการยกยองมใชหรอ” ฮมฟร พด

“เขาเปนเพยงเดกรบใชในหองวทยาศาสตร”  เลด  เดว วา

“แตเดกคนนสมองแกวจรงๆ ฉนภมใจเหลอเกนทไดคนพบเดก

คนน  เขาจะเปนนกวทยาศาสตรเอกตอไปภายหนา”

“ถงอยางไร  เธอกไมควรลดตวลงมายกยองเดกคนนนเปนผ

ชวยของเธอ”

“ฐานะของคนเราเปลยนแปลงได”  เซอร ฮมฟร  เดว พด ยม

นอยๆ  เปนเชงวาไมเหนค�าพดของภรรยาเปนสงส�าคญทควรสนใจ “เขา

เคยเปนเดกรบใชกจรง แตเวลานฐานะของเขาเปลยนแปลงไปแลว 

เพราะความรความฉลาด รวมความวามนสมองของเขาเปนสงทเรา

ไมควรดหมน”

“พระเจานโปเลยนนน  เดมเปนใคร”  เซอร ฮมฟร พดตอ ก

เปนแตเพยงเดกบานนอกคนหนงทมความพยายาม มความทะเยอทะยาน 

เวลานพระเจานโปเลยนเปนจกรพรรดไปแลว  เธออยาวดคนจากฐานะ

เดม ควรจะวดเขาทมนสมอง

“ยกยองเขาไปเถอะ อกหนอยเธอจะเดอดรอนเพราะเดกคนน”  

เลด  เดว พดเทานนแลวไมพดอะไรอก

92 หล ก ธ ร รม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใ นช ว ต

การถกเหยยดหยามจากสภาพสตรผสงศกดครงน ท�าใหเขา

รสกเกลยดชงฐานนดรศกด แมตอมาภายหลง  เขาไดกาวขนสฐานะ

ผยงใหญแลว กไมยอมรบฐานนดรใดๆ  เลย คงเปนคนเดม

“คนเดม” มนอยคนนกในโลกนทจะเปนคนเดมอยได  ในเมอ

หลายๆ อยางในชวตไดเปลยนแปลงไปหมดแลว

เมอกลบจากภาคพนยโรปครงนนแลว  เขาไดท�างานแหงใหม 

ณ หองวทยาศาสตร แหงราชบณฑตยสถานขององกฤษนนเอง  เปน

ความสขอยางแทจรงของเขา  เขาไมตองการอะไรอกแลว  เขาคนควา

ศกษาพยายามใหกาวหนาในดานวชาการความรแตเพยงอยางเดยว 

๕ ปลวงไป ๑๐ ปลวงไป มนลวงไปดวยการศกษาคนควาและทดลอง

ในทสดโชคอนมหาศาลกเดนเขาสวงจรชวตของเขา  เขาไดรบ

อนญาตใหแสดงปาฐกถา ณ ราชบณฑตยสถานนนเอง

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 93

เปนความภาคภมใจอยางใหญหลวง  เพราะสถานทนนลวนแต

เปนทชมนมนกปราชญราชบณฑต การแสดงปาฐกถาทนนเปนเกยรต

ทนอยคนนกจะไดรบ

หลงจากแสดงปาฐกถาครงนนแลว ราชบณฑตยสถานแหง

องกฤษกไดยอมรบเขาวาเปนปราชญคนหนง

ตอนนเองเขานกถงการแตงงาน  เขาไดแตงงานกบสตรทเขา

รกคนหนง นอกจากเปนนกปราชญทคอยๆ  ไตเตาขนมาจากเดกสง

หนงสอพมพ  เดกลางขวด ลางหลอดแกวและท�าความสะอาดพน

หองแลว  เขายงเปนสามทดของภรรยาอกดวย มนอยนกทนกปราชญ

จะเปนสามทดของภรรยาพรอมๆ กนไป แตเขาท�าไดและท�าไดสม�าเสมอ

ชอเสยงของเขาคอยๆ  โดงดงขนทละนอยๆ และตอมาโลกกได

ยอมรบเขาแลววา  เปนนกวทยาศาสตรทส�าคญยงคนหนงซงโลก 

จะลมมได  ในฐานะเขาเปนผสรางความกาวหนาทางวชาเคมมากมาย 

94 หล ก ธ ร รม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใ นช ว ต

เปนผสรางแรงไฟฟาใหเปนก�าลงใชงานได น�าไฟฟามาเปนเครองมอ

ของมนษย  เปนเหตใหโลกมความกาวหนาทางอตสาหกรรมอยาง

มโหฬารอยจนถงทกวนน

“ฉนมเรองเสยใจมากอยเรองหนงในชวตทผานมา”  เขาพด

กบภรรยา

“เรองอะไรคะ”

“เรองตะเกยงส�าหรบกรรมกรใชในบอถานหน”

“ทเซอร ฮมฟร  เดว ประดษฐขนใชไหม” ภรรยาถาม

“ใช  และทานประดษฐขนเพอความปลอดภยของกรรมกร

ถานหน และตามค�าสงของรฐสภาหรอรฐบาล ตะเกยงทกรรมกรใช

อยกอนนนไมสปลอดภย  เมอถกแกสของถานหนมนกระเบดเสมอ 

กรรมกรไดรบอนตรายมาก”

“แลวไงคะ”

“เมอทานเซอร ท�าเสรจแลวกน�าเสนอรฐสภา รฐสภากตง

คณะกรรมการขนคณะหนงเพอพจารณาตรวจสอบคณภาพและความ

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 95

ปลอดภยอกครงหนง ฉนเปนกรรมการในคณะนนดวย และฉนเปน

คนออกความเหนวา ตะเกยงนนยงไมปลอดภยอยางแทจรง ฉนตอง

คดอยางหนก ตองเผชญปญหา ๒ ดาน คอ อปการะคณของทาน

อาจารยเดว กบความปลอดภยของกรรมกร  ในทสดฉนเลอกเอา

ความปลอดภยของกรรมกร จงไดแสดงความคดเหนเสนอรฐสภาวา 

ตะเกยงนนยงไมปลอดภย มบางสงบางอยางจะตองแกไข กรรมการ

คนอนๆ กเหนดวย ทานอาจารยฮมฟร เดว  โกรธฉนมาก เธอคงจ�าได

วาเมอฉนไดรบเลอกเขาเปนสมาชกราชบณฑตยสถานนน  มทานอา

จารยเดว คดคานอยเสยงเดยว  เรองตะเกยงเปนเรองทฉนไมสบายใจ

เสมอมา”

“แตฉนคดวา  เธอไดเลอกทางทถกตองแลวนคะ หากน�าตะเกยง

นนไปใชจรงและไมปลอดภย  ทานอาจารยเดวกเสยชอเสยงยงกวาท

ถกคดคานเสยอก”

เขานง มองตรงไปเบองหนา บรเวณนนสลวลงทกท  เขาระลก

ยอนหลงตอไปอก

96 หล ก ธ ร รม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใ นช ว ต

วนหนง มนกวทยาศาสตรหนมคนหนงเขามาในหองวทยาศาสตร

ของราชบณฑตยสถาน พบเขานงอย  เขาใจวาเปนเดกรบใช  จงถาม

อยางกรณา

“เธออยทนนานแลวหรอ”

“นานแลวครบ”  เขาตอบ

“เธอเปนคนรบใชในหองนหรอ”

“ครบ”

“ไดเงนพอเลยงชพหรอ”

“พอไปไดครบ”

“เธอชออะไร”

“ไมเคล ฟาราเดยครบ”  เขาตอบหนาตาเฉย

“ไมเคล ฟำรำเดย!” นกวทยาศาสตรหนมคนนนอทาน ทาทาง

เหมอนจะเปนลม

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 97

ดวงอาทตยตกดนแลว ทวบรเวณมแตความมด แตดวงใจของ

ฟาราเดยยงสวางไสวดวยแสงแหงปญญา ความภมใจ และความสงบ 

เยอกเยน 

ฟำรำเดย ผใหพลงมหำศำลแกโลก

จะเหนไดวาทานทประสบความส�าเรจในชวตนน ทานจะตอง

ใชฉนทะความพอใจมงลงเปนหนง และตองใชความพากเพยรเอาใจ

ใสและปญญามากเพยงใด

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 99

บคคลผมควำมเพยรกลำ ยอมตระหนกวำควำมเพยรเปน

หนำทอนตนพงท�ำ เมอไดท�ำควำมเพยรเตมก�ำลงของตนแลว ถง

จะไมส�ำเรจ ใครเลำจะต�ำหนได นกปรำชญต�ำหนคนทลมเหลว

เพรำะท�ำควำมเพยรยอหยอนตำงหำก

ผมความเพยรยอมไมท�าเวลาใหสญเปลา  เมอเวลาลวงไปโดย

ไมใชประโยชน  เขาจะเสยใจและเสยดายเวลาเปนอนมาก  เพราะเหน

วาไมไดท�าสงอนเปนประโยชนควบคไปกบเวลาดวย  เขาจะเหนเวลา

เปนสงมคาซงไมควรปลอยใหลวงไปเปลาๆ แมจะมเวลาเพยงเลก

นอย ถาเขามก�าลงกายแขงแรงพอไมออนเพลย  ไมเจบปวย  เขาก

จะท�าความเพยรเปนการเกบเลกผสมนอย นานวนเขากจะพอกพน

ขนเอง คนมความเพยรยอมตระหนกวา  เขาจะลวงพนความทกขและ

อปสรรคตางๆ  ได กดวยความเพยร  ไมใชดวยการออนวอน ถาจะม

การออนวอนกนาจะเปนวา “ขออยำใหขำพเจำรสกยอทอ ขอให

ขำพเจำมวรยะอตสำหะอยำงเตมก�ำลง ขออยำใหขำพเจำตอง

ออนวอนสงใดเลย”

100 หล ก ธรรม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใน ช ว ต

ในการแสวงหาทรพยนน ผมความเพยรยอมหาทรพยไดดวย

การท�างานทเหมาะสม มธระอยเสมอไมวาง ขยนท�าการงานหรอ

ประกอบกจอนเปนหนาทของตน ไมเหนแกการหลบนอนมากเกนไป

คนทมชวตอยอยางเกยจคราน  ไมท�างานหรอหนาทของตน

ใหเตมก�าลง  ยอมเปดโอกาสใหความฟงซานเกดขนในใจไดมาก  สวน

คนทขยนหมนเพยร ยอมไดความสงบใจ อยางนอยกไดขณกสมาธ 

คอ สมาธชวขณะในเวลาทจตใจจดจออยกบการงานนน ความเพยร

ยอมกอใหเกดผลดแกผท�าความเพยรทงในปจจบนและอนาคต เหมอน

เรารดน�าตนไมทโคนแตมผลทปลาย

ผทจบจด  เบอหนายงาย ท�าการงานไมมนคง ยอมไมท�า

ประโยชนอนดงามใหส�าเรจได ประโยชนอนดงามยอมส�าเรจแกผ

ทท�าการงานโดยไมเบอหนาย ท�าความเพยรเหมอนไฟสมขอน  คอ 

กรนอยเสมอ  ไมท�าความเพยรแบบไฟไหมฟาง คอ ลกวบวาบขน

ชวคราว แลวดบไปมอดไป  ไมตดขนอก

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 101

อนง ควรทราบวา อะไรควรท�ากอน อะไรควรท�าทหลง อยา

ใหสบกน ถาสงทควรท�ากอนกลบไมท�า ประมาท นอนใจ  เมอลวง

กาลผานโอกาสเสยแลวท�าไมได จะตองเสยใจวา  ถาเราท�าอยางนนๆ

เสยแตแรกกจะไมวบตอยางน ซงเรามกจะไดยนคนจ�านวนไมนอยพด

อยางนเสมอ ตวอยางเดกทอยในวยเรยน โอกาสทจะเรยนกม  พอแม 

กมเงนทองเพยงพอทจะสงเสยใหเลาเรยนได แตเกยจคราน มวไป

เพลดเพลนในการเลน การเทยว พอลวงกาลผานวยไปแลว มภาระ

ผกพนมากมาย  ไมสะดวกในการศกษาเลาเรยนเสยแลว จงนกยอน

เสยใจและเสยดาย แตทกอยางไดลวงไปแลวเรยกคนไมได  ยอนกลบ

ไมได วนเวลาไมยอนหลง วนนมเพยงหนเดยว  เพราะฉะนน จงท�า

วนนใหดทสด อยาผลดวนประกนพรงใหมากนก ความเพยรตองรบ

ท�าวนนทเดยว  ใครจะรไดวาความตายจะมาถงในวนพรงนหรอไม  

พงตงใจไววา  เปนคนควรพยายามจนกวาจะส�าเรจประโยชนทประสงค

102 หล ก ธรรม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใน ช ว ต

การท�าความเพยรตดตอเปนการสรางสมบารม พระโพธสตว

ในสมยเปนพระมหำชนก ชาตหนงในอดตของพระพทธเจา  ไดชอวา

เปนผมความเพยรอยางยงยวด ทานมทรรศนะวา “อำนสงสแหง

ควำมเพยรนนมอย ถงแมจะมองไมเหนฝงมหำสมทร ขณะทวำย

อยกจะพยำยำมเรอยไป สกวนหนงจะตองถงฝงนนถำไมตำยเสย

กอน แตถงจะตำยในขณะท�ำควำมเพยรกไมมใครตเตยนได ถำเลก

ท�ำควำมเพยรเสย สงทจะเขำมำแทนกคอ ควำมเกยจครำน คงจะ

ตองไดรบผลแหงควำมเกยจครำนของตน เมอมองเหนผลทตำง

กนของควำมเพยรและควำมเกยจครำนแลว ควรประกอบกจอน

เปนหนำทของตน แมจะไมส�ำเรจกชำงเถด”

เมอไดเสวยราชยแลว พระมหาชนกโพธสตวทรงหวนระลกถง

ความเพยรทเคยทรงท�ามา จงทรงเปลงอทานดวยความเบกบาน

พระทยวา

“บคคลผเปนบณฑต ควรมควำมหวงอยเสมอ ไมควรเบอหนำย

กำรงำน ควำมปรำรถนำของเรำ ๒ ประกำร ส�ำเรจไดกเพรำะเรำ

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 103

ไมสนหวง คอไดขนบกสมปรำรถนำ และไดครองรำชสมบต

สมปรำรถนำ”

“ผมปญญำแมไดรบทกข กไมควรสนหวงในควำมสข คนสวน

มำกเมอไดรบทกขกมกท�ำสงทไมเปนประโยชน ตอเมอมควำมสข 

จงท�ำสงทเปนประโยชน พวกเขำขำดควำมส�ำนกทวำ คนมปญญำ

แมไดรบทกขกไมสนหวงในควำมสข บำงอยำงเรำเคยคดวำจะเปน

กเปนไปได บำงอยำงเรำเคยคดแตกไมเปนไปอยำงทคด เชนเรำ

ไมเคยคดวำเรำจะไดรำชสมบตโดยไมตองรบ แตสงนนกปรำกฏ

แกเรำแลว เรำคดวำ เรำจะไดรำชสมบตในสวรรณภม แตกหำเปน

เชนนนไม โภคทรพยไมอำจเกดขนไดดวยเหตเพยงควำมคดอยำง

เดยว แตจะส�ำเรจไดดวยควำมเพยร จงควรท�ำควำมเพยรโดยแท”

พระวรยบารมของพระโพธสตวไดสบเนองมาในตวทานโดย

ตลอด จนถงพระชาตสดทายทเปนพระสทธตถะ ทรงท�าความเพยร

อยางไมยอทอจนไดส�าเรจพระโพธญาณเปนพระพทธเจา ทรงเปน

มหาบรษของโลก 

104 หล ก ธรรม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใน ช ว ต

ในระหวางทใชความเพยรพยายามท�าสงใดเพอบรรลผลส�าเรจ

นน อาจมสงยวยวนใหเราเกยจครานหรอออกนอกทาง จงตองใช

คณธรรมอยางอนเชน  ขนตความอดทนเปนตน ชวยดวย ความ

อดทนนนมอย ๓ ประเภท เพอตอตานสง ๓ อยางคอ ชอบแตความ

สขสบาย การเจบปวยและอารมณยวยวน คอ

ธตขนต หมายถง อดทนตอหนาวรอน หวกระหาย อดทน

ตอความล�าบากตรากตร�าตางๆ หนกเอาเบาส  เพอใหการศกษาและ

การงานส�าเรจลลวงไปดวยด

อธวำสนขนต อดทนตอความเจบปวยตางๆ อนมาท�าให

รางกายกระวนกระวาย พยายามรกษาใจใหสงบ ไมใหกระวนกระวาย

ไปดวย ผมความอดทนในเรองน  เจบมากเหมอนเจบนอย  เจบนอย

เหมอนไมเจบเลย อนง ผมปญญาพงพจารณาทกขเวทนาทางกาย

ใหเปนประโยชนแกจตใจ  ใหเหนวากายนเปนทรองรบทกขนานา

ประการ  เพอไมหลงใหลมวเมาในกายนจนไมรความจรงของชวต 

ดงกลาวแลว

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 105

ตตกขำขนต อดทนตออารมณยวยวนตางๆ  เชน สงทมา

ยวยวนใหโลภบาง  โกรธบาง หลงบาง คนทตองท�าความชวตางๆ ก

เพราะอดทนตออารมณเหลานไมได  จตใจตานทานตอกระแสอน

รนแรงของอารมณไมได ก�าลงตานทานมไมพอ ความโลภ โกรธ หลง 

จงครอบง�าย�ายได  ตองเสยคนไปกมาก จงควรหดอดทนตอสงยวยวน

ใจตางๆ คอ รป  เสยง กลน รส สมผสทางกาย อนนาใคร  นาปรารถนา 

นาพอใจ

เปนเรองนาประหลาดอยประการหนงในหมมนษย คอ มกจะ

อดทนตอเรองเลกๆ นอยๆ  ไมคอยได แตจะอดทนในเรองใหญๆ  ได 

เชน  ใครมาดาวาเสยดสเขาเลกๆ นอยๆ หรอมกรยาทาทดหมนเขา

เลกๆ นอยๆ  เขาทนไมได ตองทะเลาะววาท ประหตประหารกน แต

พอตดคก ถกจองจ�า  ตองท�างานหนก กนอยหลบนอนล�าบากแรนแคน 

เขากลบทนไดถง ๕ ปบาง ๑๐ ปบาง ๒๐ ปบาง หรอตลอดชวต

บาง  ถาเขาหดอดทนเรองเลกๆ  นอยๆ  เสย  กคงไมตองมาอดทนตอ

เรองใหญๆ อปมาเหมอนคนทระวงไฟเลกๆ นอยๆ  เชน  ไฟไมขด  

ไฟในครว  ไฟธปเทยน  เปนตน  ไมเผลอเรอจนไหมบานเรอน  เขากไม

106 หล ก ธรรม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใน ช ว ต

ตองเสยแรงเสยเวลา และเสยทรพยสนเปนอนมากเพราะไฟไหมบาน 

การหดอดใจและสรางก�าลงใจใหทนทานตออารมณยวยวน จงม

ประโยชนมหาศาลตอชวตทกดาน มค�ากลาวเปนคตทนาสนใจ  นาคด

วา  “คนออนแอ พอทนตออารมณทไมนาพอใจได แตคนเขมแขง

เทานนทจะอดทนอารมณอนนาพอใจได” หมายความวา การอดทน

ตอสงทนาปรารถนานาพอใจนน  ตองใชก�าลงใจทเขมแขงกวา  เพราะ

สงทนาพอใจมอ�านาจยวยวนมาก แปลวา  เราจะตองอดทนตออารมณ

ทงทนาพอใจและไมนาพอใจ คนทอดทนตออารมณทนาพอใจได  

ไมใหหวนไหวไปตามสงยวยวนอนนาพอใจนน ตองมจตใจเขมแขง

กวาคนทอดทนตออารมณอนไมนาพอใจ  เพราะอารมณอนไมนาพอใจ

นน  เราจ�าเปนตองอดทนอยแลว

การฝกจตใหอดทนกเหมอนการหดยกน�าหนก  เมอคอยๆ  เพม

น�าหนกขนทละนอยและยกทกวน กจะยกน�าหนกไดมาก  เพราะก�าลง

ของผยกกเพมขนตามก�าลงของน�าหนก มเรองเลากนวา  เดกคนหนง

เลยงลกววไวและเขาอมลกววทกวน  เมอลกววโตเปนววใหญแลว  เขา

กยงอมได นคอตวอยาง

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 107

ควำมเพยรกบควำมอดทนจงตองไปดวยกน เพอใหควำม

เพยรนนด�ำเนนไปตอเนองและมมำกพอทจะใหประสบควำมส�ำเรจ

ได ควำมขยนหมนเพยรเมอท�ำไปตดตอไมขำดสำย กจะกลำยเปน

นสยทเคยชนตอควำมขยนนน เกยจครำนไมเปน

ควำมเคยชนทดมคณคำกบชวต

ทงคนชนสงและคนชนต�ายอมเหมอนกนทงนน คอ ความเคย 

ชนยอมสามารถกลนมนษยได ฉะนน ขอใหเราคดดใหดและละทง

ความเคยชนทชวรายเสย  ยงมความรสกและเคยชนมากขนเพยงใด 

กยงประจกษแจงขนเพยงนนวา มนษยเรานแหละคอ สาเหตแหง

ทกขและสขของตนเอง

ควำมเคยชนเปรยบเหมอนเชอกทขวนเปนเกลยว คอยๆ เพมขน

ทละนอย เมอหนำแนนเสยแลวกตดใหขำดไดยำก ไมวำควำมเคยชน

ในทำงดหรอทำงชว เมอเปนเชนนเรำฝกใหมควำมเคยชนในทำงด

จะมดกวำหรอ เชน เคยชนตอควำมขยนหมนเพยร เคยชนตอควำม

อดทน ยอมจะดกวำเคยชนตอควำมเกยจครำนและไมมน�ำอดน�ำทน

108 หล ก ธรรม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใน ช ว ต

ทกคนตองประกอบการงาน ตองประกอบอาชพอยางใดอยาง

หนง หลกส�าคญในการเลอกอาชพอยางหนงกคอ จงหางานทท�าให

เราเพลดเพลนในการท�า  เพราะนนเปนสงจ�าเปนขนแรกทจะกาวไป

สความส�าเรจในการงาน

110 หล ก ธรรม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใน ช ว ต

ธอมส เอดสน นกประดษฐผยงใหญชาวอเมรกน  ไดกลาวไว

วา  เขาไดประสบความส�าเรจใหญหลวงในดานการประดษฐทาง

วทยาศาสตร  เพราะเขาสนกเพลดเพลนกบงาน  ไมเฉพาะแตเอดสน

เทานน คนทกคนผประสบความส�าเรจในดานใด  เขาตองชอบงานนน 

สนกสนานเพลดเพลนอยกบงานนน มความพากเพยรพยายามเอาใจ

ใสและทมเทปญญาความรความสามารถทงหมดลงในงานนน คนท

ท�างานดวยเบอหนายไมมทางทจะเจรญรงโรจนขนมาไดเลย

เจ.เอส.มลล ปราชญชาวองกฤษ (ค.ศ. ๑๘๐๖ – ๑๘๗๓)  ได

กลาวไวอยางนาฟงและนาคดทสดวา “ความไมเหมาะสมกบหนาท

การงานในวงการอตสาหกรรม นบวาเปนความเสยหายอนมหาศาล

ทสดในสงคมมนษย”

ใครๆ กจะตองเหนดวยกบค�าของมลล และอาจจะเพมลงไป

ไดวา คนทตองทกขทรมานทสดในโลกกคอ ผทตองท�างานอนไม

เหมาะสมกบอปนสยของเขาและเขาเกลยดงานนน คนทไมชอบงาน

ของตนจนถงขนเกลยด หรอรสกวาสตปญญาของเขาถกน�าไปใชใน

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 111

ทางทผดเสยแลวนน จะท�างานใหดไดอยางไร  เมองานเลวลง ตวเขา

เองกไมมความภมใจ ผบงคบบญชาหรอคนทงหลายกมองเขาในแง

ต�าหรอต�าหน  เขาไมไดรบการยกยองจากสงคม ลงทายทสดกลมเหลว 

ทงงานและคน

ในกำรท�ำงำนนน ยอมจะตองพบกบอปสรรค เพรำะควำม

ผดพลำดบกพรองของเรำเองบำง เพรำะสงอนบำง เมอใดพบ

อปสรรค จงเอำใจใสพจำรณำปญหำและอปสรรคนนอยำงรอบคอบ 

และสรำงก�ำลงใจ คดตอสเผชญปญหำและอปสรรคนน ดวยควำม

อดทนเขมแขงบกบน ไมทอถอยงำย พยำยำมแกปญหำดวย

ปญญำ ไมใชดวยอำรมณ

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 113

เรองตอไปนแสดงใหเหนวา บณฑตทานแกปญหาดวยการใช 

อทธบำท คอ วมงสำ ซงไดแก ปญญาและความเพยรอยางไร

ในสมยของพระพทธเจา มพระภกษสาวกของพระพทธองค

รปหนง  เรยนกรรมฐานในส�านกของพระพทธองค แลวไปท�าความ

เพยรอยในปาถง ๓  เดอน กไมอาจบรรลมรรคผลใดๆ  ได จงคดวา 

“บรรดาบคคล ๔ จ�าพวกทพระศาสดาตรส เปรยบกบดอกบว ๔ เหลา

ไว เราคงเปนผอาภพในศาสนา  ไมอาจบรรลมรรคผลได อยปาตอไป

กไมมประโยชน  เราควรกลบไปอยในเมองฟงพระธรรมอนไพเราะของ

พระศาสดาดกวา” คดดงนแลวกลบมายงวดเชตวน  เลาเรองนนให

ภกษเพอนพรหมจารทราบ

ภกษทงหลายน�าสาวกผนนไปยงส�านกพระศาสดา กราบทล

เรองราวใหทรงทราบวา “ภกษรปนเปนผคลายความเพยรเสยแลว” 

พระศาสดาตรสวา “เธอบวชในศาสนาของเรา ผสรรเสรญความเพยร 

ไฉนจงคลายความเพยรเลา  เธอไมควรท�าตนใหคนทงหลายรจกใน

ฐานะผคลายความเพยร แตควรท�าตนใหเขารจกในฐานะผมความ

114 หล ก ธรรม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใน ช ว ต

เพยรสม�าเสมอ ไมทอถอย ครงอดตเธอกเปนผมความเพยรมาอยาง

ดแลว คนเหลานนไดรบความสขเพราะความเพยรของเธอแตผเดยว 

ไดดมน�าในทะเลทรายทกนดาร คนเหลานนไดรบความสขเพราะความ

เพยรไมถอยหลงของเธอ”

เมอภกษทงหลายกราบทลใหทรงแสดงเรองในอดตของภกษ

นน พระพทธองคจงทรงน�าเรองในอดตมาแสดงดงน

ในอดตกาล พระโพธสตวเปนพอคาเกวยนในกรงพาราณส 

เทยวคาขายดวยเกวยน ๕๐๐  เลม มาถงทะเลทรายอนกนดารแหง

หนง ระยะทางกนดารยาวถง ๖๐ โยชน หรอประมาณ ๙๖๐ กโลเมตร 

ทรายละเอยดขนาดก�าแลวไมตดอยในมอเลย ตงแตดวงอาทตยขน

รอนเหมอนกองถานเพลง  เพราะฉะนนพวกพอคาเกวยนเหลานนจง

บรรทกเอาเสบยงอาหาร  เชน  ฟน น�า น�ามน และขาวสาร  เปนตน 

เดนทางเฉพาะกลางคนเทานน พอรงอรณกท�ากระโจมแลวหยดพก 

พอตกเยนบรโภคอาหารเยนแลว แผนดนแผนทรายเยนแลวกเดน

ทางตอไป 

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 115

พระโพธสตว  เปนหวหนาพอคาเกวยนเดนทางผานทางกนดาร

ในทะเลทรายนนได ๕๙  โยชนแลว  เหลออกราตรเดยวกจะพนทาง

กนดาร จงสงใหบรวารเทน�าทงเสยสน

พอคาเกวยนผน�าทางนงอยทเกวยนคนหนา คอยดดาว และ

บอกทางวา  “ทานทงหลายจงหนเกวยนไปทางน  จงขบเกวยนไป

ทางนน” และเนองจากเขาไมไดนอนมาหลายเวลารสกเหนดเหนอย

ออนเพลย จงหลบไป พอรงอรณกถงททพวกเขาเรมออกเดนทาง

เมอวนวาน

คนน�าทางตนขนเวลารงอรณ บอกใหชาวเกวยนกลบเกวยน 

แตไมไดประโยชนอะไรเสยแลว  พอคาเกวยนทงหลายเสยใจมาก  เมอ

รวาพวกตนทงหลายเดนทางกนทงคนมาหยดอยทเดม ตอนเรมออก

เดนทางนนเอง  เขาบนกนวา “น�าของพวกเราหมดแลว พวกเราจะ

ฉบหายในครงนอยางแนนอน” แลวพากนนอนอยใตเกวยนของตน

116 หล ก ธรรม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใน ช ว ต

สวนพระโพธสตวเทยวเดนตรวจดพนทบรเวณนน  เหนกอหญา

แพรกกอหนง จงเกดความคดขนวา  เมอมหญาอยางน จกตองมน�า

อยภายใตแนนอน จงใหบรวารของตนขดสถานทนน คนทงหลายขด

ลกลงไป ๖๐ ศอก ไมพบน�า พบแตหนแผนหนง  พอคาทงหมดหมด

สนความพยายาม พากนนอนรอความตายอย

ฝายพระโพธสตวคดวา “ภายใตแผนหนอาจมน�ากได จงไตลง

ไปเงยหฟงไดยนเสยงน�าไหล จงขนมาแลวบงคบคนใชของตนวา “เมอ

เจาจะละความพยายามเสยแลว พวกเราจกพากนฉบหายหมด เจาจง 

เอากอนเหลกนตอยแผนหนใหแตก คนใชท�าตามนนแลว แผนหน

แตกเปนสองซก กระแสน�า ๒ ขางพงขนเปนเกลยวประมาณเทาล�าตาล

พอคาทงหมดจงไดดมอาบ และเดนทางตอไปไดตามความ

ประสงคของตน

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 117

พระศาสดาทรงน�าเรองนมาเลาจบ แลวตรสตอไปวา

“คนผไมเกยจครำนทงหลำยชวยกนขดแผนดนในทะเลทรำย 

ไดน�ำในทะเลทรำยอนเปนทดอนฉนใด มนผไมเกยจครำนกฉนนน 

เปนผประกอบดวยก�ำลงแหงควำมเพยร ยอมไดประสบควำมสงบ

แหงใจ”

นคอคณของปญญาและความเพยร ความเพยรและการเอาใจ

ใสตอการงานยงมคณอกอยางหนงคอ  ชวยท�าลายความทกข ความ

วตกหมกมนใหหมดไป  ไมมเวลำส�ำหรบทกข  เพราะตองเอาเวลาไป

ท�าการงานหรอท�าหนาทอยตลอดเวลา จนไมมเวลาส�าหรบทกขรอน

ยอรจ เบอรนำรด ชอว นกแตงบทละครผมชอเสยงโดงดง

ชาวไอรชไดกลาวไววา  เวลำวำง ทำนมกปลอยใหควำมคดวตกกงวล

มำรบกวนใจวำมควำมสขดอยหรอ นนแหละคอสำเหตแหงทกข

118 หล ก ธรรม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใน ช ว ต

ขณะทสงครามโลกครงทสองก�าลงรนแรงอยนน  เซอรวนสตน 

เชอรชลล นายกรฐมนตรองกฤษผมนามอโฆษ ตองท�างานวนละ 

๑๘ ชวโมง มคนถามทานวา มความรสกหนกใจมากหรอไมในความ

รบผดชอบอนยงใหญนน  เชอรชลลตอบวา ฉนมภำรกจมำกมำย

จนไมมเวลำจะกงวล

คนทอยวำงไมท�ำอะไรใหเปนประโยชน มกตองตกเปนทำส

แหงควำมวตกหมกมนทกขรอน สวนนกท�ำงำน นกคนควำ ซงเวลำ

ตองหมดไปกบกำรแสวงหำควำมรและควำมจรงใหมๆ นน โรค

วตกกงวลไมอำจกล�ำกรำยเขำมำในชวตของเขำได เพรำะเขำไมม

เวลำพอทจะคดอะไรอยำงฟมเฟอย แมแตงำนของเขำกไมมเวลำ

ท�ำพออยแลว

ท�าไมการท�างาน การท�าความเพยรชอบ (สมมาวายามะ) 

อยางใดอยางหนง จงสามารถท�าลายความวตกกงวลเสยได ค�าตอบ

กคอ ธรรมชาตของจตใจมกฎอนแนนอนตายตวอยอยางหนงคอ  ไม

อาจคดอะไรครงละ ๒ อยางได คอ  ไมอาจมอารมณ ๒ อารมณใน

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 119

ขณะเดยวกนได มนตองเกดขนทละอยาง  เมอเปนดงนขณะทเราคด

เรองงาน ท�างานอยางเอาใจจดจออย อารมณอยางอนกไมอาจเขา

มาได ความทกข ความกงวล จะไมมารบกวนเรา การท�างานดวยวรยะ 

อตสาหะ  ดวยความพอใจ  ดวยปญญา จงเปนอบายอนดยงในการขบ

ไลอารมณรายหรอความทกขรอนออกไปจากจตใจของเรา  เมอนาน

เขาจตกไดพลงและเคยชนกบการท�างาน เพมพลงมากขนๆ จนบคคล

นนเปนผทกขไมเปน หรอไมมเวลาส�าหรบทกข

การท�างานทไมมโทษ การใชความเพยรไปในทางทดจงเปนยา

รกษาชนดหนง แพทยชาวกรกสมยกอนไดเคยใชวธนรกษาคนปวย

ผเปนโรคทางจตแลว และแมในสมยปจจบนนกเปนทนยมของ

จตแพทยทวไปในการรกษาคนปวยผเปนโรควตกกงวล

นกเรยนนกศกษาและประชาชน ผมกวตกกงวลใจเลอนลอย 

เศราซม ลงโทษตวเอง ลองเอาวธการนมาใชดกจะไดผลประจกษ

เปนทพอใจ

120 หล ก ธรรม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใน ช ว ต

นอกจากการเรยน การท�างานแลว  เราควรปลกฝงอทธบาท

ในการประกอบคณงามความด คอสรางความพอใจ ความพากเพยร  

ความเอาใจใสและปญญาพจารณาเหตผลในการประกอบคณงาม

ความด ซงเปนสงส�าคญทจะใหชวตรมเยนเปนสข

กำรสรำงควำมดเปนภำรกจอนยงใหญของมนษย เปนสงท

จะตองท�ำตลอดชวตหรอถำจะกลำวใหหนกแนนเขำไปอก กกลำว

ไดวำตลอดเวลำททองเทยวอยในสงสำรวฏนน ควำมดเปนสงท

เลกท�ำไมได คนเรำจะท�ำอะไรหรอไมกตำม แตสงหนงซงจะไมท�ำ

ไมได สงนนคอ ควำมด แตคนทจะท�ำควำมดไดมนคงยงยนนน 

จะตองมพนฐำนทำงจตใจด มพนฐำนอนมนคงเหมอนกำรสรำงตก

หรออำคำรใหญ อำคำรถำวรจะตองลงรำกตอกเขมอยำงแนน

หนำมนคง

อปสรรคของการท�าความดนนมมาก จงท�าใหคนจ�านวนนอย

ทอถอยในการท�าความด  เหนวาการไมตองท�าอะไรแลวอยไปวนหนงๆ

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 121

สขสบายกวา จะท�าใหเหนอยยากล�าบากท�าไมกน  เพราะฉะนน  เพอ

ใหมพนฐานทางจตใจทดมนคง จงควรนอมจตใหรกความดอยเสมอ

เหมอนคนหนมสาวทรกสวยรกงาม รกความสะอาด การรกความด

กเพอความดนนเอง แมเราจะท�าความดเพอความด แตเมอไดสงสม

ความดบรบรณดแลว ความดนนเองจะยอนกลบมาคมครองใหอย

เปนสข  เหมอนคนปลกตนไมไวดวยความรกตนไม  เมอมนเจรญเตบโต

เตมทแลว ยอมใหรมเงาดอกผล ความรมเยนเปนสขแกเจาของผ

ปลกนนเอง สมตามทพระพทธองคตรสวา ธรรมยอมรกษำผประพฤต

ธรรม ธรรมทบคคลประพฤตดแลว ยอมน�ำควำมสขมำให

ดวยเหตน คนดมปญญา ยอมไมละเลยคณงามความด  ไมด

หมนวาเลกนอยแลวเพกเฉยเสย  เขายอมหมนสงสมคณความดวน

ละเลกละนอย  เทาทก�าลงกาย ก�าลงทรพยและโอกาสจะอ�านวย 

เหมอนคนเขาไปในสวนดอกไมเกบดอกไมใสกระเชาหรอตระกรา  

ไมนานนกกระเชาหรอตระกรานนยอมเตมไปดวยดอกไมหลากสและ

รปทรง

122 หล ก ธรรม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใน ช ว ต

ความดทจะตองท�านนมมาก ทตองใชทนทรพยกม  ไมตองใช

ทนทรพยกม  โดยทสดการนงอยเฉยๆ แลวแผเมตตาจตไปยงสรรพ

สตวทวสากลโลก  นนกเปนความด การท�าใจใหสงบผองแผวกเปน

ความด จะเหนวาเราสามารถท�าความดไดทกโอกาส

พระพทธเจำทรงแสดงบญกรยำวตถ (วธท�ำบญ) ไว ๑๐ อยำง 

จะกลำวโดยยอดงน

๑. ทำนมย  บญจากการบรจาค การใหแบงปนชวยเหลอผอน 

ดวยอาหาร  เสอผาหรอทอยอาศย และยารกษาโรค

๒. สลมย บญจากการรกษาศล  เวนจากการเบยดเบยนกน

๓. ภำวนำมย บญจากการอบรมจตใจใหผองแผว

๔. อปจำยนมย บญจากการเคารพออนนอมตอผทควรเคารพ

ออนนอม

๕. ไวยำวจจมย บญจากการชวยขวนขวายในกจธระอนชอบ

ธรรมของผอน

๖. ปตตทำนมย บญจากการใหสวนบญ

อ . ว ศ น อ นทสร ะ 123

๗. ปตตำนโมทนำมย บญจากการอนโมทนาสวนบญ

๘. ธมมเทสนำมย บญจากการแสดงธรรม ชขอดชว ถกผด 

อะไรควรเวน อะไรควรท�าแกผอน

๙. ธมมสสวนมย บญจากการฟงธรรม

๑๐. ทฏฐชกรรม การท�าความเหนใหตรง  เปนสมมาทฏฐ 

เหนชอบตามท�านองคลองธรรม

ตามน จะเหนวาวนหนงเรามโอกาสท�าบญมากเหลอเกน ถา

เรามความตงใจด  ทตองออกทรพยอยบางกมเพยงขอ ๑ ขอเดยว

เทานน อก ๙ ขอ  ไมตองออกทรพยเลย

ไมวาอยทไหน  เกยวของกบใคร  เรามโอกาสไดบญ มโอกาส

สงสมบญอยเสมอ ถาเรารจกท�ากาย วาจา  ใจ  ใหเปนบญ

การสงสมทรพย อาจมทงคณและโทษ คนตองเสยชวตเพราะ

คมครองทรพยกมาก แตการสงสมบญ สงสมความดมแตคณโดย

สวนเดยว บญกศลยอมคอยพทกษรกษาคนผมความดใหมความสข

124 หล ก ธรรม เพ อ ค ว ามส� า เ ร จ ใน ช ว ต

ความปลอดภย บญกศลเปนผคมครองทดกวาผคมครองใดๆ ความด 

เปนสงทนาท�าจรงๆ

เพราะฉะนน ผหวงความเจรญรงเรอง ความส�าเรจในชวตและ

การอยเยนเปนสข จงควรปลกฝงเพมพนอทธบาท ๔ ทงในสวนทเกยว 

กบการศกษาเลาเรยน การท�างานและการสงสมคณงามความดตางๆ

ผลยอมมำจำกเหต เมอเรำตองกำรผลดกควรสรำงเหตด 

ยอมจะตองประสบผลดอยำงแนนอน ขอใหสรำงควำมมนใจใน

เรองน  รจกรอคอย ไมใจรอนดวนได ตนไมพนธบำงอยำงใหผล

เรว บำงอยำงใหผลชำฉนใด กำรท�ำควำมดกฉนนน บำงอยำงให

ผลเรว บำงอยำงใหผลชำ ควำมหวงผลจะส�ำเรจไดดวยดแกผรจก

รอคอย ขอใหสรำงเหตดไวเถด ผลดยอมไมไปไหนเสย เหมอน

หวำนพชเชนใดยอมไดรบผลเชนนน

ประวตของอำจำรยวศน อนทสระ

ชำตภมเกดทหมบานทาศาลา  อ�าเภอรตตภม  จงหวดสงขลา  เมอวนท  ๑๗  กนยายน 

พ.ศ.  ๒๔๗๗  เมอจ�าความได  พอแมไดยายไปอยทหมบานตากแดด  ต�าบลปากรอ  อ�าเภอเมอง จงหวดสงขลา

กำรบรรพชำอปสมบทบวชเปนสามเณรเมออาย ๑๓ ป ทวดบปผาราม เขตธนบร กรงเทพฯ เมอ พ.ศ. 

๒๔๙๐ และอปสมบทเปนภกษเมอ พ.ศ.๒๔๙๗ ลาสกขา เมอ ๒๔ มกราคม พ.ศ.๒๕๐๗

กำรศกษำมธยม ๘ (สมครสอบ)นกธรรมเอก เปรยญ ๗ (ป.ธ.๗)ศาสนศาสตรบณฑต (มหามกฏราชวทยาลย)M.A. (ทางปรชญา มหาวทยาลยบานารส อนเดย)ปรญญาดษฎบณฑตกตตมศกด  สาขาพทธศาสตร มหาวทยาลยมหามกฏราช

วทยาลย

หนำทกำรงำนสอนวชาศลธรรม- ทโรงเรยนราชน- ทโรงเรยนพณชยการสลม (อาจารยผปกครอง)- ทโรงเรยนเตรยมทหาร และเปนหวหนาแผนกสารบญ มยศเปนรอยโท

สอนวชาพทธปรชญาเถรวาท-มหายาน ทมหาวทยาลยรามค�าแหง (ประมาณ ๑๒ ป ตงแตพ.ศ. ๒๕๒๑ ถง พ.ศ. ๒๕๓๓)

สอนวชาพทธศาสนาในประเทศไทยและวชาจรยศาสตร ทมหาวทยาลยเกษตรศาสตรประมาณ ๑๐ ป ตงแต พ.ศ. ๒๕๓๓ ถง พ.ศ. ๒๕๔๓

สอนทมหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย  เกยวกบศาสนาและปรชญาตงแต พ.ศ. ๒๕๐๖ ถง พ.ศ. ๒๕๕๒ (เปนระยะเวลา ๔๖ ปเตม)

สอนพเศษประชาชนทวไปเกยวกบความรทางพระพทธศาสนาในวนอาทตยทมหาวทยาลยมหามกฏฯ  ตงแต  พ.ศ.  ๒๕๒๕  มาจนถง  พ.ศ.  ๒๕๕๓  (เปนระยะเวลา ๒๘ ปเตม)

บรรยายพเศษในทตางๆ ตามทไดรบเชญ

บรรยายธรรมทางวทยตงแต พ.ศ. ๒๕๓๙ จนถงพ.ศ.๒๕๕๐ โดยออกเปนรายการสดบาง ใชเทปบาง (เปนระยะเวลา ๑๑ ปเตม)

กำรประพนธเขยนหนงสอประเภทตางๆ เชน นวนยายองหลกธรรม อธบายหลกธรรม ฯลฯ 

ตงแต  พ.ศ.  ๒๕๐๖  มาจนถงปจจบน  มประมาณ  ๒๐๐  กวาชอเรอง  บางชอเรองกม หลายเลม เชน ทางแหงความด เปนตน

ท�ำนตยสำรเปนบรรณาธการนตยสารธรรมจกษ ของมลนธมหามกฏราชวทยาลย ตงแตป 

พ.ศ. ๒๕๒๙ ถง พ.ศ.๒๕๓๙

เปนบรรณาธการนตยสารศภมตรของมลนธสงเสรมกจการศาสนาและมนษยธรรม (กศม.) ของวดมกฏกษตรยาราม ตงแตป พ.ศ. ๒๕๓๔ ถง พ.ศ. ๒๕๕๑

รำงวลพเศษป พ.ศ. ๒๕๑๗ ไดรบโลรางวลชมเชยจากคณะกรรมการจดงานสปดาหหนงสอ

แหงชาต ประเภทสารคด หนงสอเรอง “จรยาบถ” และในป พ.ศ. ๒๕๑๘ หนงสอเรอง “จรยศาสตร”

ป พ.ศ. ๒๕๒๕ ไดรบพระราชทานเสาเสมาธรรมจกร เปนรางวล ในฐานะผบ�าเพญคณประโยชนแกพระพทธศาสนาประเภทวรรณกรรม เนองในโอกาสสมโภชกรงรตนโกสนทร ๒๐๐ ป

ป พ.ศ. ๒๕๓๓ ไดรบเกยรตคณบตรจากกระทรวงศกษาธการ ในฐานะเปนรางวลชมเชย ประเภทสรางสรรคดานศาสนา จากบทความเรอง “หลกกรรมกบการพงตนเอง”

๒๒ เมษายน ๒๕๕๒ ไดรบโลพทธคณปการ กาญจนเกยรตคณและเกยรตบตร ในฐานะผบ�าเพญคณประโยชนแกพระพทธศาสนา  จากคณะกรรมการวฒนธรรม แหงชาตกระทรวงวฒนธรรม

๒๙  กรกฎาคม  ๒๕๕๓  ไดรบรางวลปชนยบคคลดานภาษาไทย  เนองในวน ภาษาไทยแหงชาต ประจ�าป พ.ศ. ๒๕๕๓ จากกระทรวงวฒนธรรม

เรองพระอำนนทพทธอนชำเรอง  พระอานนท  พทธอนชา  นอกจากจะไดรบความนยมอยางแพรหลายใน

สงคมไทยแลว สารานกรมวรรณกรรมโลกในศตวรรษท ๒๐ (Encyclopedia of World Literature in 20th Century) ไดน�าเรองพระอานนทพทธอนชาไปสดดไวในหนงสอดงกลาวนน เปนท�านองวาไดชทางออกใหแกสงคมไทยทสบสนวนวายอยดวยปญหานานปการ

www.kanlayanatam.com

พระพทธองคทรงสอนเรองสงคหวตถ ๔

อนเปนหลกธรรมเพอครองใจคน และอทธบาท ๔

อนเปนหลกธรรมเพอความสำาเรจของชวต

ไวเปนแนวปฏบตอนประเสรฐ สำาหรบผมงความสำาเรจ

และความผาสกในชวต หากจะใหชงถงความสำาคญ

กยากจะตดสนใจวา สองเรองนอะไรสำาคญกวากน

โดยความเปนจรงแลว ทกชวตยอมตองการความสข

และความสำาเรจ จงตองเอาใจใสและใหความสำาคญ

ปฏบตตามหลกธรรมทงสองนไมยงหยอนกวากน

ไมวาเราจะรจกหวขอธรรมเหลานหรอไมกตาม