1

พิ�พิ�ธภั�ณฑ์�เมื�องอ�ดรธานี�

ประวั�ติ�ควัามืเป�นีมืา

            พิ�พิ�ธภั�ณฑ์�เมื�องอ�ดรธานี� จั�ดตั้��งขึ้��นีในีอาคารราชิ�นี�ทิ�ศ ซึ่�!งเป็#นีอาคารเก่%าแก่% สร(างขึ้��นีในีสมื�ยร�ชิก่ารทิ�! ๖ ตั้��งอย�%ร �มืถนีนีโพิศร� ใก่ล้(วั�ดโพิธ�สมืภัรณ� ตั้�วัอาคารสร(างขึ้��นีเมื�!อ พิ.ศ. ๒๔๖๓ โดยด2าร�พิระยาศร�ส�ร�ยราชิวัรรานี�วั�ตั้ร สมื�หเทิศาภั�บาล้ ส2าเร6จัราชิก่ารมืณฑ์ล้อ�ดร ค�ณหญิ�ง ขึ้(าราชิก่าร พิ%อค(าแล้ะป็ระชิาชินีในีจั�งหวั�ด บร�จัาคทิร�พิตั้ามืศร�ทิธาสมืทิบทิ�นีรายได(พิ�เศษขึ้องมืณฑ์ล้ ก่%อสร(างโรงเร�ยนีอ�ป็ถ�มืภั�นีาร�ขึ้��นีใหมื% ณ บร�เวัณใก่ล้(หนีองป็ระจั�ก่ษ� แทินีอาคารหล้�งเก่%าซึ่�!งตั้��งอย�%ในีบร�เวัณจัวันีเทิศาภั�บาล้ โดยผู้�(บร�จัาคทิร�พิย�มื�ควัามืย�นีด�อ�ทิ�ศส%วันีก่�ศล้นี(อมืเก่ล้(าถวัายแด% สมืเด6จัพิระบรมืรชิ�นี�พิระป็;หล้วัง สร(างเสร6จัเมื�!อ พิ.ศ. ๒๔๖๘  ตั้%อมืาพิระบาทิสมืเด6จัพิระมืงก่�ฏเก่ล้(าเจั(าอย�%ห�วัโป็รดเก่ล้(าฯ พิระราชิทิานีนีามืโรงเร�ยนีขึ้��นีใหมื%วั%า ราชิ�นี�ทิ�ศ“ ” จั�งเป็#นีชิ�!อเร�ยก่อาคารหล้�งนี��ส�บมืา อาคารราชิ�นี�ทิ�ศได(ใชิ(เป็#นีอาคารส2านี�ก่ส%งเสร�มืวั�ฒนีธรรมืหญิ�ง เมื�!อ พิ.ศ. ๒๔๗๓ แล้ะเมื�!อป็; พิ.ศ. ๒๕๐๓ ใชิ(เป็#นีส2านี�ก่โครงก่ารพิ�ฒนีาก่ารศ�ก่ษาส%วันีภั�มื�ภัาค เมื�!อมื�ก่ารป็ร�บป็ร�ง ก่ระทิรวัง ทิบวัง ก่รมื จันีตั้%อมืา พิ.ศ. ๒๕๑๖ ก่ระทิรวังศ�ก่ษาธ�ก่ารได(ใชิ(เป็#นีอาคารส2านี�ก่งานี

2

ศ�ก่ษาธ�ก่ารเขึ้ตั้ เขึ้ตั้ก่ารศ�ก่ษา ๙ แล้ะส2านี�ก่งานีวั�ฒนีธรรมืจั�งหวั�ดอ�ดรธานี� แล้ะในีป็; พิ.ศ. ๒๕๔๗ จั�งหวั�ดอ�ดรธานี�ได(มือบหมืายให(เทิศบาล้นีครอ�ดรธานี�เป็#นีผู้�(ด�แล้ร�ก่ษา จันีถ�งป็Fจัจั�บ�นี            อาคารราชิ�นี�ทิ�ศเป็#นีอาคาร ๒ ชิ��นี ก่%อด(วัยอ�ฐถ�อป็�นี ร�ป็ทิรงแบบตั้ะวั�นีตั้ก่ หล้�งคาทิรงป็F� นีหยา หนี(าตั้%างโค(ง มื�มื�ขึ้ย�!นีออก่มืาด(านีหนี(าซึ่� (มืป็ระตั้� ป็Fจัจั�บ�นีได(ป็ร�บป็ร�งอาคารด�งก่ล้%าวันี��เป็#นีพิ�พิ�ธภั�ณฑ์�เมื�องอ�ดรธานี� เพิ�!อเป็#นีศ�นีย�ก่ล้างในีก่ารรวับรวัมืขึ้(อมื�ล้ เผู้ยแพิร%มืรดก่ ทิางวั�ฒนีธรรมื ซึ่�!งจั�ดแสดงเร�!องราวัตั้%างๆเก่�!ยวัก่�บจั�งหวั�ดอ�ดรธานี�นี�บตั้��งแตั้%ป็ระวั�ตั้�ศาสตั้ร� โบราณคด� ธรรมืชิาตั้�วั�ทิยา ธรณ�วั�ทิยา ป็ระวั�ตั้�ศาสตั้ร�ทิ(องถ�!นี แล้ะศ�ล้ป็วั�ฒนีธรรมื รวัมืถ�งพิระป็ระวั�ตั้�แล้ะพิระเก่�ยรตั้�ค�ณขึ้องก่รมืหล้วังป็ระจั�ก่ษ�ศ�ล้ป็าคมื ผู้�(ก่%อตั้��งเมื�องอ�ดรธานี� 

พิ�พิ�ธภั�ณฑ์�เมื�องอ�ดรธานี� จั�ดตั้��งขึ้��นีมืาตั้��งแตั้%วั�นีทิ�! ๒๔ เมืษายนี ๒๕๔๖- ๑๖ มืก่ราคมื ๒๕๔๗ ซึ่�!งชิาวัจั�งหวั�ดอ�ดรธานี�ใชิ(เวัล้านีก่ารสร(าง ๑๑๑ วั�นี แล้ะมื�พิ�ธ�เป็Iด ในีวั�นีทิ�! ๑๘ มืก่ราคมื ๒๕๔๗ ซึ่�!งเป็#นีวั�นีคล้(ายวั�นีสถาป็นีาเมื�องอ�ดรธานี� แล้ะวั�นีฉล้องครบรอบก่ารก่%อตั้��งเมื�องอ�ดรธานี�ส�%ป็;ทิ�! ๑๑๑ ก่ารด2าเนี�ก่ารจั�ดตั้��งพิ�พิ�ธภั�ณฑ์�ในีคร��งนี��โดยผู้�เวั%าราชิารจั�งหวั�อ�ดรธานี� นีายชิ�ยพิร ร�ตั้นีนีาคะได(ร�บเง�นีสนี�บสนี�นีจัาก่องค�ก่ารบร�หารส%วันีทิ(องถ�!นี ในีภัาคร�ฐ เอก่ชินี ตั้ล้อดจันี พิ%อค(า ป็ระชิาชินีชิาวัอ�ดรธานี� จันีส2าเร6จัเป็#นีพิ�พิ�ธภั�ณฑ์�เมื�องอ�ดรธานี�

3

ประวั�ติ�ผู้��ก่�อติ��งเมื�องอ�ดรธานี�

พิล้ตั้ร� พิระเจั(าบรมืวังศ�เธอ ก่รมืหล้วัง ป็ระจั�ก่ษ�ศ�ล้ป็าคมื (๕ เมืษายนี ๒๓๙๙ - ๒๕ มืก่ราคมื ๒๔๖๗) พิระนีามืเด�มื พิระองค�เจั(าทิองก่องก่(อนีใหญิ% เป็#นีพิระราชิโอรสในีพิระบาทิสมืเด6จัพิระจัอมืเก่ล้(าเจั(าอย�%ห�วัก่�บเจั(าจัอมืมืารดาส�งวัาล้ย� ธ�ดานีายศ�ล้ยวั�ชิ�ย (ทิองค2า ณ ราชิส�มืา) ทิรงเป็#นีพิระเจั(าล้�ก่เธอองค�ทิ�! ๒๕ ในีร�ชิก่าล้ทิ�! ๔ ป็ระส�ตั้�ในีพิระบรมืมืหาราชิวั�ง เมื�!อวั�นีเสาร� เด�อนี ๕ ขึ้��นี ๑ ค2!า ป็;มืะโรง จั�ล้ศ�ก่ราชิ ๑๒๑๘ ตั้รงก่�บวั�นีทิ�! ๕ เมืษายนี พิ.ศ. ๒๓๙๙ เมื�!อสมืโภัชิเด�อนีแล้(วั พิระบาทิสมืเด6จัพิระจัอมืเก่ล้(า

4

เจั(าอย�%ห�วั พิระราชิทิานีนีามืวั%า พิระเจั(าล้�ก่ยาเธอพิระองค�เจั(าทิองก่องก่(อนีใหญิ% เพิราะในีวั�นีป็ระส�ตั้�มื�ผู้�(นี2าทิองค2าก่(อนีใหญิ% ซึ่�!งขึ้�ดได(ทิ�!ตั้2าบล้บางสะพิานีในีเวัล้านี��นีได(เขึ้(ามืาทิ�ล้เก่ล้(าฯ ถวัาย ทิรงถ�อวั%าเป็#นีศ�ภันี�มื�ตั้มืงคล้ส2าหร�บพิระเจั(าล้�ก่เธอพิระองค�นี��

พิระองค�เจั(าทิองก่องก่(อนีใหญิ% ทิรงมื�พิระอนี�ชิา พิระขึ้นี�ษฐาในีเจั(าจัอมืมืารดาเด�ยวัก่�นีอ�ก่ ๓ พิระองค�ค�อ

พิระองค�เจั(าชิายทิองแถมืถวั�ล้ยวังศ� (ภัายหล้�งได(ร�บสถาป็นีาเป็#นีก่รมืหล้วังสรรพิสาตั้รศ�ภัก่�จั ส��นีพิระชินีมื�เมื�!อ พิ.ศ. ๒๔๖๒ ตั้(นีสก่�ล้ ทิองแถมื ) พิระองค�เจั(าชิายเจัร�ญิร� %งราษ� พิระองค�เจั(าหญิ�งก่าญิจันีาก่ร พิระองค�เจั(าทิองก่องก่(อนีใหญิ% ทิรงเร�!มืก่ารศ�ก่ษาวั�ชิาอ�ก่ษรไทิย แล้ะบาล้� ก่�บพิระองค�เจั(าก่ฤษณา หมื%อมืเจั(าหญิ�งจัอ แล้ะพิระยาป็ร�ย�ตั้�ธรรมืธาดา (เป็;! ยมื) แล้ะทิรงศ�ก่ษาภัาษาตั้%างป็ระเทิศก่�บ นีางเล้�ยวัโนีเวั6นี แล้ะ นีายแป็#ตั้เตั้อส�นี จันีสามืารถตั้ร�ส แล้ะเขึ้�ยนีภัาษาอ�งก่ฤษได(ด�

ทิรงผู้นีวัชิเป็#นีสามืเณรทิ�!วั�ดพิระศร�ร�ตั้นีศาสดารามื เมื�!อ พิ.ศ. ๒๔๑๑ แล้ะเสด6จัไป็ป็ระทิ�บ ณ วั�ดบวัรนี�เวัศวั�หาร ทิรงผู้นีวัชิทิ�!วั�ดพิระศร�ร�ตั้นีศาสดารามื เมื�!อ พิ.ศ. ๒๔๑๘ แล้ะป็ระทิ�บทิ�!วั�ดราชิป็ระด�ษฐ�สถ�ตั้มืหาส�มืารามื แล้ะได(ศ�ก่ษาพิระธรรมืวั�นี�ยก่�บสมืเด6จัพิระส�งฆราชิ (สา) เมื�!อล้าส�ก่ขึ้าแล้(วัทิรงศ�ก่ษาวั�ชิาก่ฎหมืายจัาก่ขึ้�นีหล้วังไก่รศร� (หนี�) แล้(วัเขึ้(าร�บราชิก่ารเป็#นีนี�ก่เร�ยนีศาล้ฎ�ก่าในีสมื�ยพิระเจั(าบรมืวังศ�เธอ ก่รมืพิระเทิเวัศร�วั�ชิร�นีทิร� เป็#นีอธ�บด�ศาล้ฎ�ก่า

เมื�!อวั�นีทิ�! ๖ เมืษายนี พิ.ศ. ๒๔๑๘ ได(เก่�ดส�ร�ย�ป็ราคาเตั้6มืดวัง ขึ้��นีในีป็ระเทิศไทิย "ทิ%านีทิอง" พิระองค�เจั(าทิองก่องก่(อนีใหญิ% ได(ทิรงค2านีวัณก่ารเก่�ดส�ร�ย�ป็ราคาถวัายพิระบาทิสมืเด6จัพิระจั�ล้จัอมืเก่ล้(าเจั(าอย�%ห�วั คณะนี�ก่ดาราศาสตั้ร�อ�งก่ฤษได(ตั้��งค%ายส�งเก่ตั้ส�ร�ย�ป็ราคาทิ�!แหล้มืเจั(าล้าย จั�งหวั�ดเพิชิรบ�ร� นี�ก่ดาราศาสตั้ร�เหล้%านี��ไมื%สามืารถถ%ายภัาพิส�ร�ย�ป็ราคาไวั(ได( คงมื�แตั้%

5

ภัาพิวัาดฝี;พิระห�ตั้ถ�ขึ้องพิระองค�เจั(าทิองก่องก่(อนีใหญิ% แล้ะถ�ก่บ�นีทิ�ก่อย�%ในีตั้2าราดาราศาสตั้ร� ในีนีามืขึ้อง Prince Tong

พิระบาทิสมืเด6จัพิระจั�ล้จัอมืเก่ล้(าเจั(าอย�%ห�วั ทิรงพิระก่รณาโป็รดเก่ล้(าฯ ให(ทิรงก่รมื เมื�!อ พิ.ศ. ๒๔๒๔ เป็#นีก่รมืหมื�!นีป็ระจั�ก่ษ�ศ�ล้ป็าคมื ทิรงเป็#นีก่2าล้�งส2าค�ญิขึ้องพิระบาทิสมืเด6จัพิระจั�ล้จัอมืเก่ล้(าเจั(าอย�%ห�วั ในีก่ารร�ก่ษาด�นีแดนีไทิยทิางภัาคตั้ะวั�นีออก่เฉ�ยงเหนี�อ ในีก่รณ�พิ�พิาทิก่�บฝีร�!งเศส คร��งวั�ก่ฤตั้ ร.ศ. ๑๑๒ ทิรงเป็#นีแมื%ทิ�พิใหญิ%ฝีOายใตั้(ป็ราบป็รามืก่บฏจั�นีฮ่%อในีมืณฑ์ล้ล้าวัพิวันีจันีสงบราบคาบ

ในีเวัล้าตั้%อมืา ทิรงด2ารงตั้2าแหนี%งขึ้(าหล้วังตั้%างพิระองค�ส2าเร6จัราชิก่ารมืณฑ์ล้ฝีOายเหนี�อ พิ.ศ. ๒๔๓๖ ได(ทิรงตั้��งก่องบ�ญิชิาก่ารมืณฑ์ล้ล้าวัพิวันีทิ�! บ(านีหมืาก่แขึ้(ง ทิรงสร(างควัามืเจัร�ญิ จัาก่หมื�%บ(านีชินีบทิจันีเป็#นีเมื�องอ�ดร แล้ะตั้%อมืาได(ยก่ฐานีะเป็#นีจั�งหวั�ดอ�ดรธานี�

พิ.ศ. ๒๔๔๒ ทิรงพิระก่ร�ณาโป็รดเก่ล้(าฯ ให(เป็#นี ก่รมืหล้วังป็ระจั�ก่ษ�ศ�ล้ป็าคมื ทิรงด2ารงตั้2าแหนี%งเป็#นีผู้�(บ�ญิชิาก่ารทิหารเร�อ

ภัายหล้�งเก่�ดคด�พิญิาระก่าขึ้��นีในีป็; พิ.ศ. 2452 - พิ.ศ. 2453 ในีหล้วังร�ชิก่าล้ทิ�! 5 ทิรงก่ระทิ2าป็Fพิพิานี�ยก่รรมื ขึ้�บก่รมืหล้วังป็ระจั�ก่ษ�ฯแล้ะพิระโอรส-ธ�ดาออก่จัาก่พิระราชิส2านี�ก่ พิระองค�เองทิรงถ�ก่ห(ามืมื�ให(เขึ้(าเฝีQาในีทิ�!รโหฐานี ให(เฝีQาได(แตั้%ในีทิ(องพิระโรงหร�อในีทิ�!มื�ผู้�(เฝีQาอย�%มืาก่เทิ%านี��นี ห(ามืหมื%อมืเจั(าไศล้ทิองโดยเฉพิาะมื�ให(เขึ้(าในีเขึ้ตั้พิระราชิฐานี แล้ะห(ามืหมื%อมืเจั(าหญิ�งชิายอ�!นีๆในีก่รมืหล้วังป็ระจั�ก่ษ�ฯมื�ให(ขึ้��นีส�%พิระราชิมืณเฑ์�ยร ตั้��งแตั้%วั�นีทิ�! 27 มื�ถ�นีายนี พิ.ศ. 2453 เป็#นีตั้(นีมืาจันีตั้ล้อดร�ชิก่าล้ก่6มื�ได(พิ(นีพิระราชิอาญิาจันีในีหล้วังร�ชิก่าล้ทิ�! 5 สวัรรคตั้ (รายล้ะเอ�ยดอ%านีได(ในีหนี�งส�อพิระราชิป็ระวั�ตั้�ร�ชิก่าล้ทิ�! 6 จั�ดพิ�มืพิ�โดยส2านี�ก่พิ�มืพิ�มืตั้�ชินี หนี(า 369 - 374)

พิระเจั(าบรมืวังศ�เธอ ก่รมืหล้วังป็ระจั�ก่ษ�ศ�ล้ป็าคมื ส��นีพิระชิมืนี� ณ วั�งตั้รอก่สาเก่ เมื�!อวั�นีทิ�! ๒๕ มืก่ราคมื พิ.ศ. ๒๔๖๗ จัาก่โรคอ�นีตั้ะ (ไส(ใหญิ% ) พิ�ก่าร ส�ร�พิระชิ�นีษาได( ๖๘ พิรรษา ทิรงเป็#นีตั้(นีราชิสก่�ล้ ทิองใหญิ%

6

ประวั�ติ�จั�งหวั�ดอ�ดรธานี�จัาก่หล้�ก่ฐานีทิางป็ระวั�ตั้�ศาสตั้ร�แล้ะโบราณคด�พิบวั%า บร�เวัณพิ��นีทิ�! ทิ�!

เป็#นีจั�งหวั�ดอ�ดรธานี�ในีป็Fจัจั�บ�นี เคยเป็#นีถ�!นีทิ�!อย�%ขึ้องมืนี�ษย�มืาตั้��งแตั้%สมื�ยก่%อนีป็ระวั�ตั้�ศาสตั้ร�ป็ระมืาณ 5,000-7,000 ป็; จัาก่หล้�ก่ฐานีก่ารค(นีพิบทิ�!บ(านีเชิ�ยงอ2าเภัอหนีองหานีแล้ะภัาพิเขึ้�ยนีส�บนีผู้นี�งถ2าทิ�!อ2าเภัอบ(านีผู้�อ เป็#นีส�!งทิ�!แสดงให(เห6นีเป็#นีอย%างด�จันีเป็#นีทิ�!ยอมืร�บนี�บถ�อในีวังก่ารศ�ก่ษาป็ระวั�ตั้�ศาสตั้ร� แล้ะโบราณคด�ระหวั%างป็ระเทิศวั%าชิ�มืชินีทิ�!เป็#นีถ�!นีทิ�!อย�%ขึ้องมืนี�ษย�ก่%อนีป็ระวั�ตั้�ศาสตั้ร�ทิ�!จั�งหวั�ดอ�ดรธานี� มื�อารยธรรมืควัามืเจัร�ญิในีระด�บส�ง แล้ะอาจัถ%ายทิอดควัามืเจัร�ญินี��ไป็ส�%ป็ระเทิศจั�นีก่6อาจัเป็#นีได( โดยเฉพิาะอย%างย�!งเคร�!องป็F� นีด�นีเผู้าส�ล้ายเส(นีทิ�!บ(านีเชิ�ยงนี��นีส�นีนี�ฐานีวั%าอาจัเป็#นีเคร�!องป็F� นีด�นีเผู้าส�ล้ายทิ�!เก่%าทิ�!ส�ดขึ้องโล้ก่

หล้�งจัาก่ย�คควัามืเจัร�ญิทิ�!บ(านีเชิ�ยงแล้(วั พิ��นีทิ�!ทิ�!เป็#นีจั�งหวั�ดอ�ดรธานี� ก่6ย�งคงเป็#นีทิ�!อย�%อาศ�ยขึ้องมืนี�ษย�ส�บตั้%อมืาอ�ก่จันีก่ระทิ�!งสมื�ยป็ระวั�ตั้�ศาสตั้ร�ขึ้องป็ระเทิศไทิย นี�งตั้��งแตั้%สมื�ยทิวัาราวัด� (พิ.ศ.1200-1600) สมื�ยล้พิบ�ล้� (พิ.ศ.1200-1800) แล้ะสมื�ยส�โขึ้ทิ�ย (พิ.ศ.1800-2000) จัาก่หล้�ก่ฐานีทิ�!พิบค�อใบเสมืาสมื�ยทิวัาราวัด�ล้พิบ�ร� แล้ะภัาพิเขึ้�ยนีป็�นีบนีผู้นี�งโบสถ�ทิ�!ป็ร�ก่ห�ก่พิ�งบร�เวัณเทิ�อก่เขึ้าภั�พิานีใก่ล้(วั�ดพิระพิ�ทิธบาทิบ�วับก่อ2าเภัอบ(านีผู้�อ แตั้%ทิ��งนี��ย�งไมื%ป็ราก่ฎหล้�ก่ฐานีชิ�!อ จั�งหวั�ดอ�ดรธานี�ป็ราก่ฎในีป็ระวั�ตั้�ศาสตั้ร�แตั้%อย%างใด ตั้%อมืาในีสมื�ยก่ร�งศร�อย�ธยาเป็#นีราชิธานี�พิ��นีทิ�!ทิ�!จั�งหวั�ดอ�ดรธานี�ป็ราก่ฎในีป็ระวั�ตั้�ศาสตั้ร� เมื�!อราวัป็;จัอ พิ.ศ.2117 พิระเจั(าก่ร�งหงสาวัด�ได(ทิรงเก่ณฑ์�ทิ�พิไทิยให(ไป็ชิ%วัยตั้�ก่ร�งศร�ส�ตั้นีาคนีห�ตั้ (เวั�ยงจั�นีทินี�) โดยให(สมืเด6จัพิระมืหาธรรมืราชิาก่�บสมืเด6จัพิระนีเรศวัรมืหาราชิยก่ทิ�พิไป็ชิ%วัยรบ แตั้%เมื�!อก่องทิ�พิไทิยมืาถ�งเมื�องหนีองบ�วัล้2าภั�ซึ่�!งเป็#นีเมื�องหนี(าด%านีขึ้องเมื�องเวั�ยงจั�นีทินี�สมืเด6จัพิระนีเรศวัรมืหาราชิป็ระชิวัรด(วัยไขึ้(ทิรพิ�ษจั�งยก่ทิ�พิก่ล้�บไมื%ตั้(องรบพิ� %งก่�บเวั�ยงจั�นีทินี�แล้ะเมื�องหนีองบ�วัล้2าภั�นี��เองส�นีนี�ษฐานีวั%าเคยเป็#นีเมื�องทิ�!มื�ควัามืเจัร�ญิมืาตั้��งแตั้%สมื�ยขึ้อมืเร�องอ2านีาจั

ในีสมื�ยก่ร�งร�ตั้นีโก่ส�นีเป็#นีราชิธานี�นี��นี จั�งหวั�ดอ�ดรธานี�ได(เก่�!ยวัขึ้(องก่�บก่ารศ�ก่สงครามืก่ล้%าวัค�อในีระหวั%าง พิ.ศ.2369- 2371 ได(เก่�ดก่บฎเจั(า

7

อนี�วังศ�ยก่ทิ�พิเขึ้(ามืาย�ดเมื�องนีครราชิส�มืา ซึ่�!งมื�ผู้�(นี2าค�อค�ณหญิ�งโมื(ทิ(าวัส�รนีาร�) ก่องทิ�พิเจั(าอนี�วังศ�ได(ถอยทิ�พิมืาตั้��งร�บทิ�!เมื�องหนีองบ�วัล้2าภั� แล้ะได(ตั้%อส�(ก่�บก่องทิ�พิไทิยแล้ะชิาวัเมื�องหนีองบ�วัล้2าภั�จันีทิ�พิเจั(าอนี�วังส�แตั้ก่พิ%ายไป็ ก่ระทิ�!งในีป็ล้ายสมื�ยสมืเด6จัพิระจัอมืเก่ล้(าเจั(าอย�%ห�วั ร�ชิก่ารทิ�!4 ป็ระมืาณ พิ.ศ.2411 ได(เก่�ดควัามืวั� %นีวัายขึ้��นีในีมืณฑ์ล้ล้าวัพิวันี เนี�!องมืาจัาก่พิวัก่ฮ่%อซึ่�!งก่องทิ�พิไทิยได(ยก่ขึ้��นีไป็ป็ราบป็รามืจันีสงบได(ชิ�!วัคราวั ในีป็; พิ.ศ. 2428 สมื�ยพิระบาทิสมืเด6จัพิระจั�ล้จัอมืเก่ล้(าเจั(าอย�%ห�วั พิวัก่ฮ่%อได(รวัมืตั้�วัก่%อก่ารร(าย ก่2าเร�บเส�บสานีขึ้��นีอ�ก่ในีมืณฑ์ล้ล้าวัพิวันีฝีF! วัซึ่(ายแมืนี2�าโขึ้งแล้ะมื�ทิ%าทิ�จัะร�นีแรง พิระบาทิสมืเด6จัพิระจั�ล้จัอมืเก่ล้(าเจั(าอย�%ห�วัโป็รดให( พิระเจั(าบรมืวังศ�เธอก่รมืหมื�!นีป็ระจั�ก่ษ�ศ�ล้ป็าคมื เป็#นีแมื%ทิ�พิใหญิ%ฝีOายใตั้( แล้ะเจั(าหมื�!นีไวัยวัรนีาถเป็#นีแมื%ทิ�พิใหญิ%ฝีOายเหนี�อไป็ทิ2าก่ารป็ราบป็รามืพิวัก่ฮ่%อ ในีเวัล้านี��นีเมื�องอ�ดรธานี�ย�งไมื%ป็ราก่ฎชิ�!อเพิ�ยงแตั้%ป็ราก่ฎชิ�!อบ(านีหมืาก่แขึ้(งหร�อบ(านีเด�!อหมืาก่แขึ้(ง ส�งก่�ดเมื�องหนีองคายขึ้��นีก่ารป็ก่ครองก่�บมืณทิล้ล้าวัพิวันี แล้ะก่รมืหมื�!นีป็ระจั�ก่ษ�ศ�ล้ป็าคมืแมื%ทิ�พิใหญิ%ฝีOายใตั้(เด�นีทิ�พิผู้%านีบ(านีหมืาก่แขึ้(ง ไป็ทิ2าก่ารป็ราบป็รามืพิวัก่ฮ่%อจันีสง

ภัายหล้�งก่ารป็ราบป็รามืฮ่%อสงบแล้(วัไทิยมื�ก่รณ�พิ�พิาทิก่�บฝีร�!งเศส เนี�!องจัาก่ฝีร�!งเศสตั้(องก่ารล้าวั เขึ้มืร ญิวัณ เป็#นีอาณานี�คมื เร�ยก่วั%า "ก่รณ�พิ�พิาทิ ร.ศ. 112 (พิ.ศ. 2436)" ด(วัยพิระป็ร�ชิาญิาณขึ้องพิระบาทิสมืเด6จัพิระจั�ล้จัอมืเก่ล้(าเจั(าอย�%ห�วั ทิ�!ทิรงยอมืเส�ยสล้ะส%วันีนี(อยเพิ�!อร�ก่ษาป็ระเทิศไวั( จั�งทิรงสล้ะด�นีแดนีฝีF! งซึ่(ายแมื%นี2�าโขึ้งให(แก่%ฝีร�!งเศส แล้ะตั้ามืสนีธ�ส�ญิญิาทิ�!ทิ2าขึ้��นีระหวั%าง 2 ป็ระเทิศ มื�เง�!อนีไขึ้ห(ามืป็ระเทิศสยามืตั้��งก่องทิหารแล้ะป็Qอมืป็ราก่ารอย�%ในีร�ศมื� 25 ก่�โล้เมืตั้ร ขึ้องฝีF! งแมื%นี2�าโขึ้ง

ด�งนี��นี หนี%วัยทิหารไทิยทิ�!ตั้� �งป็ระอย�%ทิ�!เมื�องหนีองคาย อ�นีเป็#นีเมื�องศ�นีย�ก่ล้างขึ้องห�วัเมื�อง หร�อมืณฑ์ล้ล้าวัพิวันี ซึ่�!งมื�ก่รมืหมื�!นีป็ระจั�ก่ษ�ส�ล้ป็าคมืเป็#นีขึ้(าหล้วังใหญิ%ส2าเร6จัราชิก่าร จั2าตั้(องอพิยพิเคล้�!อนีย(ายล้�ก่เขึ้(ามืาจันีถ�งหมื�%บ(านีแห%งหนี�!งชิ�!อบ(านีเด�!อหมืาก่แขึ้(ง (ซึ่�!งเป็#นีทิ�!ตั้� �งจั�งหวั�ดอะดรธานี�ป็Fจัจั�บ�นี) ห%างจัาก่ฝีF! งแมื%นี2�าโขึ้งก่วั%า 50 ก่�โล้เมืตั้ร เมื�!อทิรงพิ�จัารณาเห6นีวั%าหมื�%บ(านีแห%งนี��มื�ชิ�ยภั�มื�เหมืาะสมื เพิราะมื�แหล้%งนี2�าด� เชิ%นี หนีองนีาเก่ล้�อ

8

(หนีองป็ระจั�ก่� ป็Fจัจั�บ�นี) แล้ะหนีองนี2�าพิก่หล้ายแห%ง ราวัทิ��งห(วัยหมืาก่แขึ้(ง ซึ่�!งเป็#นีล้2าห(วัยนี2�าใสไหล้เย6นี ก่รมืหมื�!นีป็ระจั�ก่ษ�ศ�ล้ป็าคมื ทิรงบ�ญิชิาให(ตั้��งศ�นีย�มืณฑ์ล้ล้าวัพิวันี แล้ะตั้��งก่องทิหารขึ้��นี ณ หมื�%บ(านีเด�!อหมืาก่แขึ้(ง จั�งพิอเห6นีได(วั%าเมื�องอ�ดรธานี�ได(อ�บ�ตั้�ขึ้��นีโดยบ�งเอ�ญิ เพิราะเหตั้�ผู้ล้ทิางก่ารเมื�องระหวั%างป็ระเทิศย�!งก่วั%าเหตั้�ทิางก่ารค(า ก่ารคมืนีาคมืหร�อเหตั้�ผู้ล้อ�!นี ด�งเชิ%นีห�วัเมื�องส2าค�ญิตั้%างๆ ในีอด�ตั้

อย%างไรก่6ตั้ามืวั%า "อ�ดร" มืาป็ราก่ฎชิ�!อเมื�อง พิ.ศ.2450 (พิ�ธ�ตั้��งเมื�องอ�ดรธานี� 1 เมืษายนี ร.ศ. 127 พิ.ศ. 2450 โดยพิระยาศร�ส�ร�ยราชิ วัรานี�วั�ตั้ร "โพิธ�R เนีตั้�โพิธ�R") พิระบาทิสมืเด6จัพิระจั�ล้จัอมืเก่ล้(าเจั(าอย�%ห�วั ได(มื�ก่ระแสพิระบรมืราชิโองก่ารให(จั�ดตั้��งเมื�องอ�ดรธานี�ขึ้��นีทิ�!บ(านีหมืาก่แขึ้(งอย�%ในีก่ารป็ก่ครองขึ้องมืณฑ์ล้อ�ดรหล้�งก่ารเป็ล้�!ยนีแป็ล้งก่ารป็ก่ครองจัาก่ระบอบสมืบ�รณาญิาส�ทิธ�ราชิมืาเป็#นีระบอบป็ระชิาธ�ป็ไตั้ย เมื�!อวั�นีทิ�! 21 มื�ถ�นีายนี พิ.ศ. 2475 แล้(วัได(มื�ก่ารป็ร�บป็ร�งระเบ�ยบก่ารบร�หารราชิก่ารแผู้%นีด�นี ยก่เล้�ก่ก่ารป็ก่ครองในีระบบมืณฑ์ล้ในีส%วันีภั�มื�ภัาคย�งคงเหล้�อเฉพิาะจั�งหวั�ดแล้ะอ2าเภัอเทิ%านี��นีมืณฑ์ล้อ�ดรจั�งถ�ก่ย�บเล้�ก่ไป็เหล้�อเพิ�ยงจั�งหวั�ด "อ�ดรธานี�" เทิ%านี��นี                        

สั�มืภัาษณ�วั�ทยาก่รประจั&าพิ�พิ�ธภั�ณฑ์�เมื�องอ�ดรธานี�

9

ผู้�(ให(ขึ้(อมื�ล้ : นีางสาวั จัาร�ยา ถาวัะโร (วั�ทิยาก่ร)

วั�นีก่%อตั้��งพิ�พิ�ธภั�ณฑ์�เมื�องอ�ดรธานี�: ๒๔ เมืษายนี ๒๕๔๖- ๑๖ มืก่ราคมื ๒๕๔๗ เป็#นีเวัล้า ๑๑๑ วั�นีวั�นีเป็Iดทิ2าก่ารวั�นีแรก่ : ๑๘ มืก่ราคมื ๒๕๔๗ (รวัมืเวัล้าป็ระมืาณ ๙ ป็;)วั�นีเป็Iดทิ2าก่ารขึ้องพิ�พิ�ธภั�ณฑ์� : เป็Iดทิ�ก่วั�นี ยก่เวั(นีวั�นีหย�ดนี�ก่ขึ้�ตั้ฤก่ษ�เวัล้าเป็Iด-ป็Iด : วั�นีเสาร� อาทิ�ตั้ย� ๘– .๐๐ ๑๖– .๐๐ นี.

วั�นีจั�นีทิร� ศ�ก่ร� ๘– .๓๐ ๑๖– .๓๐ นี.

ค%าเขึ้(าชิมื : ไมื%เส�ยค%าใชิ(จั%าย แตั้%มื�ก่ารร�บบร�จัาคเพิ�!อบ2าร�งร�ก่ษาพิ�พิ�ธภั�ณฑ์�ระเบ�ยบก่ารเขึ้(าชิมื :

๑.ห(ามืนี2าห�บห%อหร�อส�!งขึ้องใดๆ ทิ�!ป็Iดบ�งซึ่(อนีเร(นีส�!งขึ้องในีพิ�พิ�ธภั�ณฑ์�ออก่ไป็ได(๒.ห(ามืก่%อควัามืร2าคาญิใดๆ๓.ห(ามืจั�บตั้(องส�!งขึ้องในีพิ�พิ�ธภั�ณฑ์� หร�อขึ้�ดเขึ้�ยนีส�!งขึ้อง๔.ห(ามืส�บบ�หร�!ภัายในีห(องจั�ดแสดง

เจั(าหนี(าทิ�!ป็ระจั2าพิ�พิ�ธภั�ณฑ์� :

นีายป็ระพิ�นีธ� พิล้แพิงขึ้วัา ห�วัหนี(างานีนีางร�ชินี�บ�ล้ย� ณ หนีองคาย รองห�วัหนี(านีางก่นีก่อร มื%วังอ%อนีพิะเนีา รองห�วัหนี(านีางส�ภัาพิร อ�นีทิรพิาณ�ชิย� เจั(าหนี(าทิ�!ธ�รก่ารนีายพิ�ษณ� เคนีถาวัาร� วั�ทิยาก่รนีายไมืตั้ร� โชิคด�พิ�นี�จั วั�ทิยาก่รนีายธนีก่ฤตั้ ไชิยมืงคล้ วั�ทิยาก่รนีางสาวัป็ราณ� นี�ยมืศ�ล้ป็S วั�ทิยาก่ร

10

นีางสาวันี�ยมืพิร ศร�สวั%าง วั�ทิยาก่รนีางสาวัจัาร�ยา ถาวัะโร วั�ทิยาก่รแมื%บ(านี 1 คนี แล้ะรป็ภั. 2 คนี

หนี%วัยงานีทิ�!ร �บผู้�ดชิอบพิ�พิ�ธภั�ณฑ์� : เทิศบาล้นีครอ�ดรธานี�จั2านีวันีผู้�(เขึ้(าชิมื : ส%วันีใหญิ%เป็#นีนี�ก่เร�ยนี นี�ก่ศ�ก่ษา จัะมื�นี�ก่ทิ%องเทิ�!ยวัชิาวัไทิยแล้ะชิาวัตั้%างชิาตั้�บ(าง โดยในีชิ%วังเป็Iดเทิอมืจัะมื�อ�ตั้ราก่ารเขึ้(าชิมืป็ระมืาณเด�อนีล้ะ ๓,๐๐๐ คนี แล้ะในีชิ%วังป็Iดเทิอมืจัะมื�อ�ตั้ราก่ารเขึ้(าชิมืป็ระมืาณเด�อนีล้ะ ๑,๐๐๐ คนี โดยป็ระมืาณแล้(วัมื�ผู้�(เขึ้(าชิมืป็ระมืาณ ๓๐,๐๐๐ คนี/ป็; โดยเจั(าหนี(าทิ�!จัะตั้(องทิ2าหนี�งส�อรายงานี ผู้�(เขึ้(าชิมื แล้ะรายล้ะเอ�ยดตั้%างๆขึ้องพิ�พิ�ธภั�ณฑ์� ตั้%อเทิศบาล้นีครอ�ดรธานี�ทิ�ก่ๆ ๑ เด�อนีห(องตั้%างๆในีพิ�พิ�ธภั�ณฑ์� : มื�จั2านีวันี ๑๒ ห(องแบ%งเป็#นีชิ��นีบนี ๖ ห(อง แล้ะชิ��นีล้%าง ๖ ห(องได(แก่%

ชิ��นีล้%าง ๑.ห(องป็ระชิาส�มืพิ�นีธ�แล้ะบร�ก่าร๒.ห(องธรรมืชิาตั้�วั�ทิยาแล้ะธรณ�วั�ทิยา๓.ห(องป็ระวั�ตั้�ศาสตั้ร�๔.ห(องมืานี�ษยวั�ทิยาแล้ะชิาตั้�พิ�นีธ��๕.ห(องป็ระวั�ตั้�ศาสตั้ร�แล้ะก่ารพิ�ฒนีาเมื�อง๖.ห(องศ�ล้ป็วั�ฒนีธรรมืร%วัมืสมื�ย

ชิ��นีบนี ๑.ห(องพิระราชิป็ระวั�ตั้�พิระเจั(าบรมืวังศ�เธอ ก่รมืหล้วังป็ระจั�ก่ษ�ศ�ล้ป็าคมื

๒.ห(องอารยธรรมืบ(านีเชิ�ยงแล้ะภั�พิระบาทิ๓.ห(องราชิสก่�ล้ทิองใหญิ%๔.ห(องภัาพิถ%ายโบราณขึ้องพิระบาทิสมืเด6จัพิระเจั(าอย�%ห�วั แล้ะ

สมืเด6จัพิระนีางเจั(าพิระบรมืราชิ�นี�นีาถ

11

๕-๖ ห(องพิระอร�ยสงฆ�เก่จั�อาจัารย� ขึ้องจั�งหวั�ดอ�ดรธานี�

แผู้นีผู้�งชิ��นีล้%างขึ้องพิ�พิ�ธภั�ณฑ์�

12

แผู้นีผู้�งชิ��นีบนีขึ้องพิ�พิ�ธภั�ณฑ์�

ภัาค ผู้นีวัก่

ส�มืภัาษณ�วั�ทิยาก่รพิ�พิ�ธภั�ณฑ์�

13

วั�ทิยาก่รพิาชิมืพิ�พิ�ธภั�ณฑ์�แล้ะอธ�บายรายล้ะเอ�ยดขึ้องหนี%วัยงานี

ห(องธรรมืชิาตั้�วั�ทิยาแล้ะธรณ�วั�ทิยา

14

ห(องป็ระวั�ตั้�ศาสตั้ร�แล้ะโบราณคด�

ห(องมืานี�ษยวั�ทิยาแล้ะชิาตั้�พิ�นีธ��

15

ห(องป็ระวั�ตั้�ศาสตั้ร�แล้ะก่ารพิ�ฒนีาเมื�อง

ห(องศ�ล้ป็วั�ฒนีธรรมืร%วัมืสมื�ย

16

ห(องพิระป็ระวั�ตั้�ก่รมืหล้วังป็ระจั�ก่ษ�ศ�ล้ป็าคมื

ห(องอารยธรรมืบ(านีเชิ�ยงแล้ะภั�พิระบาทิ

17

ห(องราชิสก่�ล้ทิองใหญิ%

ห(องพิระอร�ยสงฆ� เก่จั�อาจัารย�ขึ้องจั�งหวั�ดอ�ดรธานี�