พฒนาการการเขยนประวตศาสตรอสลามในสงคมไทย (ยครฐจารต-พ.ศ.2511)

โดย

นายอามน ลอนา

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร ศลปศาสตรมหาบณฑต

สาขาประวตศาสตร ภาควชาประวตศาสตร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ปการศกษา 2557 ลขสทธของมหาวทยาลยธรรมศาสตร

พฒนาการการเขยนประวตศาสตรอสลามในสงคมไทย (ยครฐจารต-พ.ศ.2511)

โดย

นายอามน ลอนา

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร

ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาประวตศาสตร ภาควชาประวตศาสตร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ปการศกษา 2557 ลขสทธของมหาวทยาลยธรรมศาสตร

THE DEVELOPMENT OF WRITING ON ISLAMIC HISTORY IN THAI SOCIETY

(THE AGE OF PRE-NATION STATE -1968 C.E.)

BY

MR. Amin Lona

A THESIS SUBMITTED IN PARTIAL FULFILLMENT OF THE REQUIREMENTS FOR THE DEGREE OF MASTER DEGREE OF ARTS

DEPARTMENT OF HISTORY LIBERAL ARTS

THAMMASAT UNIVERSITY ACADEMIC YEAR 2014

COPYRIGHT OF THAMMASAT UNIVERSITY

มหาวทยาลยธรรมศาสตร คณะศลปศาสตร

วทยานพนธ

ของ

นายอามน ลอนา

เรอง

พฒนาการการเขยนประวตศาสตรอสลามในสงคมไทย (ยครฐจารต-พ.ศ.2511)

ไดรบการตรวจสอบและอนมตใหเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร

ศลปศาสตรมหาบณฑต

เมอ วนท 6 กมภาพนธ พ.ศ. 2558

ประธานกรรมการสอบวทยานพนธ _______________________________________ (ผชวยศาสตราจารย ดร. วชระ สนธประมา) กรรมการและอาจารยทปรกษาวทยานพนธ _______________________________________ (ผชวยศาสตราจารย ดร. จฬาพร เออรกสกล) กรรมการสอบวทยานพนธ _______________________________________ (ผชวยศาสตราจารย ดร. จฬศพงศ จฬารตน) คณบด _______________________________________ (รองศาสตราจารย ดร. ด ารงค อดลยฤทธกล)

(1)

หวขอวทยานพนธ พฒนาการการเขยนประวตศาสตรอสลามในสงคมไทย (ยครฐจารต-พ.ศ.2511)

ชอผเขยน นายอามน ลอนา ชอปรญญา ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชา/คณะ/มหาวทยาลย สาขาวชาประวตศาสตร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ผชวยศาสตราจารย ดร. จฬาพร เออรกสกล ปการศกษา 2557

บทคดยอ

งานวจยนมงส ารวจพฒนาการของการเขยนประวตศาสตรอสลามในสงคมไทย ตงแตกอนป พ.ศ. 2475-2511 โดยส ารวจถงงานนพนธเกยวกบประวตศาสตรอสลามทปรากฏอยในหมชนชนน าทางสงคมไทย ทงผนพนธทเปนมสลมและมใชมสลม และวเคราะหถงบรบททางสงคมในแตละยคสมยทสงผลตองานเขยนในแตละชวง การเขยนประวตศาสตรอสลามในสงคมไทยสามารถแบงชวงเวลาของการเขยนออกเปน 3 ชวง ซงประกอบไปดวย งานนพนธเรองประวตศาสตรอสลามจากยครฐจารตหรอกอนปฏวตป พ.ศ. 2475, งานนพนธยคหลงปฏวตป พ.ศ. 2475 และงานนพนธยคหลงป พ.ศ. 2510

จากพฒนาการทงสามชวงขางตน พบวาเรองราวของประวตศาสตรอสลามทถกเขยนขนมงเนนไปยงประวตศาสตรอสลามในยคสมยของทานศาสดามฮมมดเปนหลก โดยทเนอเรองมความเปลยนแปลงแตกตางไปตามจดประสงคและบรบททางสงคมของแตละยคสมย งานนพนธในยครฐจารตถกเขยนขนภายใตบรบททางความคดในเรองเวลา, ลกษณะของผน า และศาสนาในหมชนชนน าไทยทเปลยนแปลงไปจากวทยาการของโลกตะวนตกทเรมเขาสสงคมไทย ประวตศาสตรอสลามทถกเขยนในชวงนจงสะทอนทศนคตของผนพนธทไดรบผลกระทบจากความเปลยนแปลงดงกลาว ขณะทงานนพนธในชวงทสองซงเกดขนหลงเปลยนแปลงการปกครองป 2475 ไดพฒนาเนอเรองของประวตศาสตรอสลามไปสเนอเรองทเนนความคดแบบชาตนยมมากขน สอดรบกบบรบทในสงคมไทยขณะนนทแนวคดชาตนยมก าลงเบงบาน อยางไรกตามการเขยนประวตศาสตรอสลามไดเกดการเปลยนแปลงขนอกครงในทศวรรษ 2510 เมอผนพนธประวตศาสตรอสลามในชวงนพฒนาเนอเรองของประวตศาสตรอสลามไดกวางขนกวาเดม จากประวตศาสตรทเคยองเนอเรองของชนชาตและ

(2)

ศาสนา มาเปนประวตศาสตรอารยธรรมทเสนอเรองราวของชนชาตตางๆ ตลอดจนแงมมทแปลกใหมขน เชน เศรษฐกจ วฒนธรรม และพลวตของอารยธรรมอสลาม

อยางไรกตาม พฒนาการของการเขยนประวตศาสตรอสลามจากทงสามชวง ลวนถกเขยนขนจากกลมผนพนธทมใชมสลม งานเขยนเหลานสรางความไมพอใจแกสงคมมสลมไทย ในขณะเดยวกน ความไมพอใจดงกลาวไดน าไปสการเขยนประวตศาสตรอสลามจากฝายมสลมไทยเพอตอบโตกบเนอเรองทถกเขยนขนในงานนพนธเหลานน ดวยกบโครงเรองชดเดมทด าเนนไปภายใตการตความประวตศาสตรใหม ค าส าคญ: ประวตศาสตรนพนธอสลาม, รฐจารต, ชนชนน าทางสงคมไทย, กลมผนพนธประวตศาสตรอสลาม, ศาสดามฮมมด

(3)

Thesis Title THE DEVELOPMENT OF WRITING ON ISLAMIC HISTORY IN THAI SOCIETY (THE AGE OF PRE- NATION STATE -1968 C.E.)

Author MR. Amin Lona Degree M.A. Department/Faculty/University History Liberal Arts Thammasat University Thesis Avdisor Assistant Professor Julaporn Euarukskul, Ph.D. Academic Year 2014

ABSTRACT

This research investigates the progression of Islamic historic writing in Thai society over 2475 to 2511 Buddhist era. Research methodologies set out by investigating the literatures toward Thai Islamic history, which appeared in the writings by the groups of Thai elite author; Muslim author and non-Muslim author, and analyzing the social context in different ages towards its influence on Islamic historic writings in Thailand.

Islamic historic writing in Thai society can be classified into 3 periods; the age of pre-nation state or pre-revolution writings in the year of 2475, the post-revolution writings after 2475, and modern historic writings since 2510. Regarding the progress of writing over aforementioned ages, the writings mainly emphasized the aspect of Islamic history regarding the age of prophet Muhammad; the historic substance are different in terms of intention and context of time. The historical literatures in pre-nation state age are written in the context of thought, leadership quality, and the alteration of religious aspect among the group of Thai elite reflecting influence and imparting of knowledge by western culture. For the second period, as the flourish age of Thai nationalism, the progress of historical literatures of Islam in Thai society

(4)

after 2475 or post-revolution intensively purpose the religious aspects toward ideology and political attitude of nationalism. Nevertheless, in 2510, the Islamic historic writings are progressed to enhance the wider areas of historic writing and content; the aspects of culture from different nationalities including the economic context and dynamic of Islamic civilization is significantly predominant than the previous content based on nationality and religion. As aforementioned development of the historic writing through 3 periods, the historical literatures of Islam in Thai society were mostly written by non-muslim authors. Those literatures are dissatisfied to Thai-muslim society and Thai-muslim critics to oppose and manifest the true content by reviving the existing historical structure with the reinterpretation and aspect on new Islamic history in Thai society. Keywords: islamic historiography, pre-nation state, Thai elite, authors of Islamic history, prophet Muhammad.

(5)

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนส าเรจลงดวยความอนเคราะหจากบคคลหลายทาน ซงผวจยขอแสดงความระลกและขอบพระคณมา ณ ทน

ขอขอบพระคณ ผชวยศาสตราจารย ดร. จฬาพร เออรกสกล ทกรณารบเปนอาจารยทปรกษา ตลอดจนชแนะและตรวจทานงานดวยความละเอยด และขอขอบพระคณประธานกรรมการสอบวทยานพนธ และกรรมการสอบวทยานพนธ ผชวยศาสตราจารย ดร. วชระ สนธประมา และ ดร. จฬศพงศ จฬารตน ซงกรณาใหค าแนะน าและขอคดเหนทมคณคายง

ผวจยขอขอบคณสดาทพย เกยรตธารย, คณซาเราะฮ สมานนและคณอาเดอนน ยามาทกรณาใหค าการชวยเหลอขณะทผวจยไปเกบขอมลในการท าวทยานพนธในครงน

ขอขอบคณมหาวทยาลยธรรมศาสตรและหองสมดปรด พนมยงคทใหความชวยเหลอในเรองเอกสารประกอบการเขยนวทยานพนธ

ขอขอบคณเพอนๆ นกศกษาปรญญาโทสาขาประวตศาสตร รนปการศกษา 2554 ทก ทาน ทตางเปนก าลงใจใหกนเสมอมา

ขอขอบพระคณอยางสงตอผทใหการสนบสนนในการท าวจย ซงไดแกคณพอ คณแม คณปา พ และนอง ของผวจย และขอระลกถงพระคณของคณพอ คณแม ทเคารพรกอยางสง ทไดสนบสนนสงเสรมในเรองการศกษาของลกเสมอมา

สาระและประโยชนจากวทยานพนธฉบบน ผวจยขอมอบความดความชอบใหแกผทไดอนเคราะหทกทาน สวนขอผดพลาดใดๆ ในวทยานพนธฉบบน เกดขนจากความดอยในประสบการณและความรของผวจย ซงผวจยขอรบขอผดพลาดทบงเกดขนนไวแตเพยงผเดยว

(6)

สารบญ หนา บทคดยอภาษาไทย (1) บทคดยอภาษาองกฤษ (2) กตตกรรมประกาศ (5) สารบญภาพ (9)

บทท 1 บทน า 1

1.1 ความส าคญของปญหา 1

1.2 วตถประสงคของการศกษา 12

1.3 วธการศกษา 12

1.4 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 13

1.5 นยามศพท 14

บทท 2 พฒนาการของการเขยนประวตศาสตรอสลามในสงคมไทย : ศกษาผาน 15

การสรางวาทกรรมเรองอสลาม

2.1 แนวคดพนฐานทมตอการนพนธประวตศาสตรอสลาม 15

2.2 สกลของประวตศาสตรนพนธอสลาม 27

2.3 มสลมในสงคมสยาม 29

2.4 การแบงชวงเวลาของงานนพนธ 35

2.5 การเขยนประวตศาสตรอสลามชวงกอนป พ.ศ. 2475: 37

ยคของการสรางความรสกเหนอกวาแกพทธศาสนา

2.6 หนงสอ แสดงกจจานกจ ของเจาพระยาทพากรวงษมหาโกษาธบด 44

(7)

2.6.1 ศาสนานาบมะหะหมด 48

2.6.2 อสลามกบความรนแรงในประวตศาสตร 49

2.7 การผลตซ าความเหนอกวาของพทธศาสนาภายใตมาตรการ 51

ทางการเมองของพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว

2.7.1 ศาสนาการเมอง 54

2.8 การเขยนประวตศาสตรอสลามชวง ชวง ป พ.ศ. 2475-2509: 62

ยคของการสรางความแปลกแยกแกอสลามภายใตโครงเรองประวตศาสตร

แบบชาตนยม

2.8.1 อสลามในฐานะศาสนาการเมอง 63

2.8.2 โครงเรองทางประวตศาสตรและการแบงยคสมย 71

2.9 การเขยนประวตศาสตรอสลาม ชวงหลงป พ.ศ. 2510: นธ เอยวศรวงศ 72

กบการสรางการรบรแบบใหม

2.9.1 การเขยนประวตศาสตรอสลามในสงคมไทย 74

2.9.2 โครงเรอง 76

2.9.3 วธการ 80

2.9.4 สาระส าคญ 84

บทท 3 บรบทของแตละยคสมยทสงผลตอการนพนธประวตศาสตรอสลามในสงคมไทย 88

3.1 ประวตศาสตรนพนธอสลามกบจตส านกใหมในหมชนชนน าสยาม 89

3.2 อทธพลของพทธศาสนาทมตอประวตศาสตรนพนธอสลาม 99

3.3 การเปลยนแปลงจากโลกทศนเกาสโลกทศนใหม: จากจกรวาลวทยา 110

แบบไตรภมสจกรวาลวทยาใหม

3.4 ประวตศาสตรนพนธอสลามในสมยมณฑลเทศาภบาล (พ.ศ. 2436-2475) 118

3.5 ประวตศาสตรนพนธอสลามกบการอภวฒนในป พ.ศ. 2475 130

3.6 ประวตศาสตรนพนธอสลามกบค าอธบายของหลวงวจตรวาทการ 134

3.6.1 ทฤษฎมหาบรษกบศาสนา 137

(8)

3.6.2 ศตรของชาต 139

3.7 ประวตศาสตรนพนธอสลามในทศวรรษ 2510: กาวใหมของประวตศาสตร 148

นพนธอสลาม

3.7.1 บรบทในสงคมไทยทเกยวเนองกบประวตศาสตรนพนธชดน 151

3.7.2 การรอถอนประวตศาสตรสกลด ารงราชานภาพ 157

3.7.3 การเดนทางสายกลาง : ระหวางส านกแบบสกล 163

ด ารงราชานภาพกบวถการตความทางเศรษฐศาสตร

บทท 4 การทาทายประวตศาสตรนพนธอสลามกระแสหลก : เปรยบเทยบเนอหา 167

ค าอธบายระหวางสองส านก

4.1 บทบาทของสมาคมญมอยะตลอสลามแหงประเทศไทยในการฟนฟอสลาม 169

4.2 กระบวนการนยามตวเองจากภายในภายใตรฐนยมของ 182

จอมพล ป. พบลสงคราม

4.3 บทบาทของมสลมคณะเกาภายใตอ านาจของส านกจฬาราชมนตร 192

4.4 บทบาทดานการเมองของทานศาสดามฮมมด ในงานนพนธทงสองฝง 200

4.4.1 บทบาททางการเมองดานการสรางรฐอสลาม 201

4.4.2 บทบาททางการเมองในดานการทตและการท าสงคราม 212

บทท 5 บทสรปและขอเสนอแนะ 228

รายการอางอง 234 ประวตผเขยน 253

(9)

สารบญภาพ ภาพท หนา 2.1 ภาพวาดศาสดามฮมมดจากจนตนาการของศลปน 65 3.1 แผนทต านานทสะทอนแนวคดจกรวาลวทยาแบบไตรภม ปรากฏ 115 ในคมภรไตรภม 4.1 ภาพวาดการสงครามทต าบลบดร(พทระ)หรอวนทรอดพน 218 4.2 ภาพวาดวนแหงการพชตนครมกกะฮและการท าลายรปเคารพของ 226 ทานศาสดามฮมมดในวหารอลกะอบะฮ,

1

บทท 1 บทน า

1.1 ความส าคญของปญหา

การศกษาประวตศาสตรในวงวชาการของสงคมไทยไดรบการพฒนาและตอยอดทางดานองค

ความรอยางตอเนองมาโดยตลอด ผานการคนควาทางวชาการโดยนกประวตศาสตรในสงคมไทยท

สถาบนทางการศกษาชนน าของประเทศตางท าหนาทสนบสนนการวจยดงกลาวอยางเขมขน ภายใต

กระบวนการและปจจยขางตน ท าใหการตอยอดความรในสาขาประวตศาสตรไดรบการพฒนาทง

ในทางเนอหาและระเบยบวธวจย โดยเฉพาะอยางยงการศกษาประวตศาสตรไทยทไดรบการวจยใน

ระดบกวางผานการคดสรรทฤษฎ (theory) ทถกตองมากทสดในการอธบายทศทางของประวตศาสตร

ไทยตลอดจนการสรางระเบยบวจยและกรอบคดทซบซอนขนมาตลอดในหมนกประวตศาสตรไทย จง

ท าใหองคความรในเรองประวตศาสตรไทยล าหนาและไมเคยหยดนงบนพนฐานของความคดหรอ

ทฤษฎเกาๆแตอยางใด

รปแบบของการวจยทางประวตศาสตรประเภทหนงทไดถกหยบใชเพอเสนอมมมองส าคญตอ

การศกษาประวตศาสตรในสงคมไทยคอ การอาศยวธวทยา (methodology) ของ “ประวตศาสตร

นพนธ” (historiography) เปนระเบยบส าคญในการวจย เพอสะทอนใหเหนถงพฒนาการของวชา

ประวตศาสตรไทย ความแตกตางระหวางค าวา “ประวตศาสตร” กบ “ประวตศาสตรนพนธ” คอสงท

นกวจยทางประวตศาสตรตองค านง กลาวคอส าหรบค าวาประวตศาสตรนนเราใชมนในแงของ

เรองราวทถกเขยนขนเกยวกบอดตหรอการพรรณนาถงอดตทมความส าคญส าหรบมนษย

ประวตศาสตรจงค านงถงความจรงของอดตเปนแกนส าคญและมความหมายบงถง

ความส าคญของปรากฏการณในอดตทควรคาแกการถกบนทก ทงนกเพอใชประวตศาสตรเปนสงท

อธบายถงการพฒนาทตอเนองของปจจบนจากอดตกาล ประวตศาสตรจงกลายมาเปนเครองมอใน

การตดสนความจรงและความถกตองของอดตและปจจบน อยางไรกตามประวตศาสตรนพนธม

เปาหมายทตางไปจากน ตรงทประวตศาสตรนพนธไมเกยวของกบการแสวงหาความจรงในอดตมาก

2

นก พดได อกอยางหน งวาประวตศาสตรนพนธม งความสนใจไปยงการใหความส าคญตอ

นกประวตศาสตรหรอการเขาใจตวตนของนกประวตศาสตรโดยผานผลงานของเขา

ประวตศาสตรนพนธจงมงท าความเขาใจวาอะไรคอความคดทมบทบาทตอสภาพแวดลอมใน

อดตซงนกประวตศาสตรในแตละสมยไดรบอทธพลอยในขณะนน มมมองในมตนพจารณาวาการจะ

เขาใจประวตศาสตรใดๆกตาม “ความคด” (though) ของนกประวตศาสตรยอมมความส าคญ1

ตวแปรทส าคญอกประการหนงส าหรบการศกษาเชงประวตศาสตรนพนธคอ เรองของมต

ทางดานเวลา สงทจะเออใหปรากฏการณหนงใดในอดตกลายมามความส าคญในทางประวตศาสตรนน

ขนอยกบเงอนไขของเวลา ประวตศาสตรนพนธในแงหนง คอการศกษาถงเงอนไขทางดานเวลาท

สงผลตอนกประวตศาสตรผสรางผลงานในยคสมยหนงๆ ขอเทจจรงทวาโลกทศนทก าหนดตอนก

ประวตศาสตรแตละยคไมเหมอนกน กอใหเกดการตระหนกวานกประวตศาสตรในความเปนจรงแลว

เปนเพยงผลผลตของสงคมและยคสมยทตนเองมชวตอย อทธพลของคานยม,อคต,อดมการณทมอยใน

ยคสมยของเขาจงเปนตวก าหนดอคต, ความนยม ของนกประวตศาสตรอยางหลกเลยงไมได

เมอโลกทศนของนกประวตศาสตรในแตละยคสมยไมเหมอนกนและถกสรางขนผานปจจย

แวดลอมทแตกตางกนไป ดงนนประวตศาสตรนพนธจงไมเชอมโยงอดตทตายไปแลวเขากบปจจบน

เพอขบเคลอนหรอสรางเปาหมายบางอยางขน พดใหงายแลวกคอ อดตไมไดมอทธพลอยางยาวนาน

ตอปรากฏการณในปจจบนแตอยางใดในโลกทศนของประวตศาสตรนพนธ และอดตเองตางด ารงอย

ในฐานะสงทมอสระในตวของมนเอง ดงท ไมเคล โอเคอะชอทท (Michael Oakeshott) ไดใหมมมอง

วานกประวตศาสตรมกจะสรางรปแบบอนชอบธรรมของประสบการณทางประวตศาสตรวามความ

เชอมโยงกบอดตทตายไปแลว ทงยงเปนอดตทไมเหมอนกบปจจบนโดยปราศจากการประยกตใช

ในทางปฏบต เพราะอดตนนมเจตจ านงในตวของมนเองอย ความส าคญของเวลาทประวตศาสตร

นพนธมงเนนจงอยทการตรวจสอบถงผลงานของนกประวตศาสตรวาในแตละยคสมยทการเขยน

ประวตศาสตรพฒนาไปนน ผลงานทางประวตศาสตรของเขาไดสะทอนใหเหนวามปจ จยตางๆ

อะไรบางทเขามาก าหนดโลกทศนและความเขาใจทมตอประเดนใดประเดนหนงในยคนน พดอกทาง

1 วนย พงศศรเพยร, “ประวตศาสตรนพนธ,” โลกประวตศาสตร 2 (มกราคม-มนาคม. 2531): 3-5.

3

หนงแลว การศกษาประวตศาสตรนพนธคอการท าความเขาใจอยางแกนแทตอววฒนาการทาง

“ความคด” และ “ภมปญญา” ของนกประวตศาสตรในแตละยคสมย2

จากวธวทยาดงกลาว นกวจยทเกยวของกบศาสตรทางประวตศาสตรในวงวชาการของ

สงคมไทยจงสามารถจ าแนกส านกคดของนกประวตศาสตรแตละฝายทสรางความรทางประวตศาสตร

ไทยขนมาแกสงคม ทงยงสามารถจบจดดอยและจดแขงของการตความทแตละส านกไดอาศยทฤษฎ

หนงๆในการสรางความรขนมา จนท าใหการวจยทางประวตศาสตรในรนตอมาสามารถทจะหลกหาง

จากความบกพรองขององคความรทส านกคดแตละฝายไดอาศยเปนเครองมอหลกในการวจย ดงจะ

เหนไดจากความเขาใจของสงคมทมมากขนตอขอจ ากดของการเขยนประวตศาสตรภายใตแนวคด

ชาตนยมรวมถงกระแสทลดลงในหมนกประวตศาสตรฝายซาย หลงจากทฤษฎทยดถอกนอยไม

สามารถตอบโจทยของประวตศาสตรไทยหลายอยางทยงตองการค าตอบอย

ในบรรดาองคความรทสงคมไทยพยายามสรางขนมาโดยตลอดคอ องคความรเกยวกบมสลม

ไทยและประวตศาสตรอสลาม ในฐานะทเปนประชากรส าคญของสงคมไทยแลว การด ารงอยของชาว

มสลมในสงคมไทยจงแตกตางไปจากสถานภาพของการเปนชนสวนนอยตามทมสลมในประเทศอน

เปนอย เพราะหากพจารณาถงสดสวนของประชากรมสลมทมอยทวประเทศในฐานะประชากรล าดบท

สองรองจากพทธศาสนกชนแลว บทบาทของชาวมสลมในสงคมไทยกยงปรากฏมาโดยตลอดทงใน

ทางบวกและทางลบ โดยเฉพาะอยางยงบทบาททเปนภยตอความมนคงของรฐนนไดรบการวจยกนใน

ปรมาณทมากเทยบเทากบการวจยดานประวตศาสตรการเมองและสงคมของไทยเลยกวาได3

ส าหรบมสลมทวไปในสงคมโลกแลว ความผกพนทปจเจกชนมสลมมตอศาสนามใชเปนสงท

วางอยบนเสนแบงของความเปนรฐและเชอชาต หากแตเปนความผกพนทอยบนการมศรทธารวมกน

ของมวลมสลมทกพนทของโลก ปจจยในเรองศาสนาและศรทธาท าใหมสลมเกดการเชอมโยงกนอยาง

แนบแนน ดงนนประวตศาสตรท เกดขนในบางพนทของโลกมสลมจงถอวาเปนสวนหนงของ

2 Spalding, R. and Parker, C., Historiography: An introduction (Manchester: Manchester University Press, 2009), 1-17. 3 Marcinkowski, M. Ismail (Muhammad Ismail), From Isfahan to Ayutthaya: contacts between Iran and Siam in the 17th century (Singapore: Pustaka Nasional, 2005), 30-70.

4

ประวตศาสตรอสลาม (islamic history) ทมวลมสลมทวโลกมสวนรบรไปในตวแมวาในบางกรณจะ

ถกมองวาเปนประวตศาสตรสวนภมภาคเทานน4 อาท ประวตศาสตรการเมองระหวางรฐปาเลสไตน

และอสราเอล ทถกมองจากมวลมสลมในฐานะประวตศาสตรทส าคญของอสลาม แมวาในมมมองของ

นกประวตศาสตรโดยทวไปแลว อาจจะพจารณาเรองราวดงกลาวในฐานะประวตศาสตรการเมองของ

ตะวนออกกลางเทานน องคความรของโลกตะวนตกจงพจารณาประวตศาสตรของตะวนออกกลางใน

ทศทางทเปนเอกเทศจากมสลมภาคสวนอนของโลก ดวยเหตนจงไดมการสรางวชาตะวนออกกลาง

ศกษา (Middle East studies) ขนมาในหมนกประวตศาสตรตะวนตกอนสะทอนใหเหนถงการแยก

สวนกนระหวางประวตศาสตรอสลามกบประวตศาสตรอาหรบ

ชาวมสลมจงผกพนกบประวตศาสตรของตนเอง แมบางกรณอาจจะเปนประวตศาสตรของ

พนทหนงเทานน และประวตศาสตรสวนทส าคญมากทสดส าหรบมสลมโดยทวไปกคอ ประวตศาสตร

อสลามในสมยตน นบตงแตสมยทศาสนาอสลามไดถอกอตวขนในสงคมของตะวนออกกลางพรอมการ

ปรากฏตวของทานศาสดามฮมมดจวบจนถงสมยทชาวมสลมสามารถสถาปนาอาณาจกรอสลามขน

ปกครองดนแดนทกวางไกลตงแตทศเหนอของทวปแอฟรกาจรดดนแดนอฟกานสถานปจจบนและยง

รวมถงตอนใตของยโรปอกดวย ความผกพนของชาวมสลมตอประวตศาสตรชวงนเปนผลมาจากการท

ประวตศาสตรในชวงเวลานไดถกขบเคลอนผานกลมบคคลทใกลชดกบแหลงรากเหงาทางศาสนามาก

ทสด นนคอตวของพระศาสดาและเหลาสาวก การรบรตอประวตศาสตรทเกดขนจงผนวกรวม

ทศนคตทางศาสนาในเชงเทววทยา (theology) เขาไปดวย

ในฐานะทประวตศาสตรยคตนของอสลามเปนองคความรประเภทหนงของศาสนา การเรยนร

ถงประวตศาสตรการเมองและสงคมของชาวอาหรบในสมยศตวรรษท 7 แหงครสตศกราชจงนบวา

เปนหนงในบรรดาองคความรทางดานศาสนาทชาวมสลมทกคนจะตองเรยนร ไปในตว ฉะนนดวยกบ

สภาพความจรงทมสลมเปนประชากรส าคญกลมหนงอนมขนาดใหญและมบทบาทส าคญตอสงคมไทย

แลว การศกษาประวตศาสตรไทยจงหลกหนไมพนจากการศกษาเรองราวของชาวมสลมใน

ประวตศาสตรไทยดวย และเนองจากวาประวตศาสตรอสลามเปนองคความรหนงทผกพนอยกบชาว

4 ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, รฐชาตกบ(ความไร)ระเบยบโลกชดใหม (กรงเทพฯ: วภาษา, 2549), 81-90.

5

มสลมในสงคมไทย การจะเขาใจถงตวตนของชาวมสลมของชนชนน าในสงคมไทยในอดตจงหลกหนไม

พนทจะตองเขาใจตอประวตศาสตรอสลามอกดวยเชนกน

ดวยเหตแหงปจจยขางตนน ความพยายามทจะสรางองคความรดานประวตศาสตรอสลามใน

สงคมไทยจงเกดขนมาอยางตอเนอง ทงนกเพอสรางความเขาใจทสงคมจ าตองมตอชาวมสลมในฐานะ

เพอนรวมชาตมากขน ไมวามนจะถกเขยนขนดวยเจตนาใดกตาม แตเมอพจารณาจากจ านวนของงาน

เขยนเกยวกบประวตศาสตรอสลามในสมยตนทถกเขยนขนในสงคมไทย เรากลบพบวาสอสงพมพทาง

วชาการเกยวกบประวตศาสตรอสลามทงโดยทางตรงและทางออมนนมมากถง 100 กวาชน5 ฉบบท

เกาแกทสดซงผวจยสามารถพบไดในตอนนกคอ เรองประวตพระนาบมหะหมด ซงปรากฏอยใน

ประชมพงศาวดารภาคท 28 เรองพงศาวดารญวณแลประวตพระนาบมหะหมด สนนษฐานวา

ประพนธขนโดยเจาพระยาทพากรวงษ (ข า บญนาค) ในป พ.ศ. 2408 หรอในสมยปลายของรชกาลท

4 อนเปนการเขยนขนจากค าบอกเลาของโตะอนตนแขก และตอมาในป พ.ศ. 2410 เจาพระยา

ทพากรวงษมหาโกษาธบด กไดนพนธเรองประวตศาสตรอสลามขนอกครงใน หนงสอ แสดง

กจจานกจ6 ตอมาในป พ.ศ. 2465 พระยาประชากจกรจกร กไดท าการเรยบเรยงหนงสอ เรอง

ประวตศาสนา ทมเนอหาเกยวกบประวตศาสตรอสลามอกครง

หลงจากนนมาสงคมไทยกไดมการเขยนประวตศาสตรอสลามขนมาอยางตอเนอง จากการ

ส ารวจของผวจยพบวา การเขยนประวตศาสตรอสลามปรากฏขนอยางตอเนองในชวงกอนและหลง

เปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 กลาวคอใน ป พ.ศ. 2472 โดยหลวงวจตรวาทการ ในชอ

หนงสอวา ประวตศาสตรสากล เลม 17 และในป พ.ศ. 2494 ในชอ ศาสนาสากล เลมท 18 จากนนก

ตดตามมาดวยงานเขยนของ เสฐยรโกเศศ(พระยาอนมานราชธน)-นาคะประทป ในป 2500 ในชอ

5 มรด ทมะเสน, ต าราทเสนอขอมลเกยวกบอสลามอยางคลาดเคลอน (กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ, 2542), 10. 6 เจาพระยาทพากรวงษ, หนงสอแสดงกจจานกจ (กรงเทพฯ: องคการคาของครสภา, 2514), 89-143. 7 หลวงวจตรวาทการ, ประวตศาสตรสากล เลม 1 (พระนคร: เสรมวทยบรรณาคาร, 2514), 549-567. 8 หลวงวจตรวาทการ, ศาสนาสากล เลมท 1 (กรงเทพฯ: สรางสรรคบคส, 2546), 172-199.

6

ลทธของเพอน และในป 2502 เสฐยรโกเศศ กไดออกหนงสอเกยวกบประวตศาสตรอสลามอยางเตม

รปแบบชอวา พระโมหมด นบของอสลามกชน ตามมาดวยงานของ ปน มทกนต ในป 2504 ในชอ

ทวา ประมวลศพท 6 ศาสนา และในปเดยวกน สชพ ปญญานภาพ กไดออกผลงานทชอวา ศาสนา

เปรยบเทยบ9 ขณะท ในป 2506 ไดมการผลตงานเขยนเกยวกบประวตศาสตรอสลามออกมาพรอม

กนถง 3 เลมคอ งานของ เปยม บณยะโชต ในชอของ 5 ศาสนา10, งานของ ดอกบวขาว ในชอวา

นานาศาสนา11

จากขอมลขางตนเราจะพบวาในชวงป พ.ศ. 2490-2509 งานเขยนท เกยวของกบ

ประวตศาสตรอสลามซงมอยในสงคมไทยนนมทงหมดมทงหมด 8 เลม โดยทในบางเลมกอาจจะม

ลกษณะการเขยนทเปนกงประวตศาสตรและกงศาสนาอย เชน งานเขยนของ สชพ ปญญานภาพ

ในขณะทงานเขยนเกยวกบประวตศาสตรของศาสนาอสลามในรปแบบเตมตวกคองานเขยนของ

เสฐยรโกเศศ ในชอวา พระโมหมด นบของอสลามกชน กลาวไดวาในฉบบภาษาไทยแลวกลม

นกวชาการทนบถอในพทธศาสนาเปนผเขยนประวตศาสตรอสลามกอนทชาวมสลมไทยจะเรมตน

เขยนเสยอก

พฒนาการดานการเขยนประวตศาสตรอสลามในชวงเวลาขางตนนนอาจจะเรยกไดวาเปน

ชวงแรกของสงคมไทยทบรบทการเขยนถงประวตศาสตรอสลามไดปรากฏขนอยางชดเจนบางแลวแม

จะเปนจ านวนทไมมากมายนกกตามหากเทยบกบการเขยนประวตศาสตรในประเดนอน อยางไรกด

เมอเปรยบเทยบชวงเวลาแลวเราจะพบวางานเขยนของ นธ เอยวศรวงศ ในชอ อสลามสมยแรก นน

ไดออกสตลาดงานเขยนทางประวตศาสตรคร งแรกใน ป พ.ศ. 2511 ซงเปนงานเขยนดาน

ประวตศาสตรอสลามเลมแรกในทศวรรษใหม นนคอนบตงแตชวงป พ.ศ. 2510-2520 จากนนมาการ

คนควาเกยวกบอสลามกปรากฏอยอยางตอเนอง

ปญหาทเกดขนจากการเขยนประวตศาสตรอสลามของกลมผนพนธประวตศาสตรอสลามก

คอเนอหาทสรางการวพากษวจารณในหมนกการศาสนามสลมไทยรวมสมยทสอนประวตศาสตร

9 สชพ ปญญานภาพ, ศาสนาเปรยบเทยบ (พระนคร: เกษมบรรณกจ, 2513) 10 เปยม บณยะโชต, 5 ศาสนา วาดวยพทธศาสนามหายาน ครสตศาสนา โยคะศาสนา อสลามศาสนา และหนยานศาสนา (พระนคร: เกษมบรรณกจ, 2506), 166-179. 11 ดอกบวขาว, นานาศาสนา (กรงเทพฯ: คลงวทยา, 2507)

7

อสลามอยตามสถาบนการศกษาอสลามในภาคเอกชน หรอมชอเสยงในฐานะนกวชาการมสลมของ

สงคม ดงจะเหนไดจากการตอบโต เปนระลอกๆ ตอขอเขยนทถกเขยนขนโดยกลมผนพนธ

ประวตศาสตรอสลามทไมใชมสลม อาท หนงสอ สงเคราะหคนตาบอด เขยนโดย ม.ซอลฮย ทตพมพ

ออกมาในชวงตนป 2506 และหนงสอของ ดเรก กลสรสวสด (อบรอฮม กเรชย) นกวชาการอสลาม

คนส าคญในประเทศไทยในชวงไลเลยกน อาท หนงสอ ค าบรรยายอลกรอานภาษาไทย เลม 312 และ

ค าบรรยายอลกรอานภาษาไทย เลม 413 และในป พ.ศ. 2521 กไดออกหนงสอประวตศาสตรอสลาม

ฉบบสมบรณออกมาในชอ สเราะตนนบภาค 114เปนการตอบโตงานเขยนประวตศาสตรอสลามทมขน

ในสงคมไทย แตกยงถอวาเปนการวจารณทรบรกนในวงจ ากด ดงจะเหนไดจากการทกลมผนพนธ

ประวตศาสตรอสลามกระแสหลกแทบไมท าการอางองหนงสอเหลานเปนแหลงขอมลในงานวชาการ

เลย สวนหนงอาจจะมาจากการทหนงสออสลามทถกเขยนขนโดยชาวมสลมในสงคมไทยแทบไมม

ตลาดหนงสอในระดบสากลรองรบนอกจากการขายกนเฉพาะในหมมสลมเทานน

ลกษณะของเนอหาทตางขวกนโดยสนเชงจากชาวมสลมในแงการรบรถงประวตศาสตร

อสลามของกลมผนพนธกระแสหลก จงเปนจดส าคญทน าไปสการศกษาถงบรบทของความคดและ

สภาพแวดลอมในมตของประวตศาสตรไทยทสงผลตอความคดในการเขยน เชน เนอหาทสะทอนให

เหนถงการรบรตอศาสนาและประวตศาสตรอสลามในฐานะตวประหลาดดงปรากฏการกลาวดถกวา

อสลามเปนศาสนาทเหมาะสมส าหรบคนไมคอยฉลาด,15 การน ารปภาพของคนแกหนาตานาเกลยดมา

น าเสนอวาเปนภาพของศาสดามฮมมด ตลอดจนขอมลทไมเคยพบเจอทไหนมากอนเลยเชน มสลม

เปนค าศพททหมายถงผทรยศและนยมการถอศลดวยการไมอาบน า16หรอศาสดาของอสลามเผยแพร

ศาสนาดวยการเปนขนโจรปลนสะดมอฐจากศตร17 ทงยงเปนโรคลมบาหม18และศาสดายงแผขยาย

อ านาจทางการเมองศาสนาของตนเขาดนแดนเอเชยตะวนออกเฉยงใต19 เปนตน

12 อบรอฮม กเรช, ค าบรรยายอลกรอานภาษาไทย เลม 3 (กรงเทพฯ: ส านกพมพอล-หดา, 2500) 13 อบรอฮม กเรช, ค าบรรยายอลกรอานภาษาไทย เลม 4 (กรงเทพฯ: ส านกพมพอล-หดา, 2503) 14 ดเรก กลสรสวสด, สเราะตนนบภาค 1 (กรงเทพมหานคร: อกษรสมย, 2521) 15 บณย นลเกษ, ศาสนาเบองตน (กรงเทพฯ: แพรพทยา, 2527), 219-225. 16 หลวงวจตรวาทการ, ศาสนาสากล เลมท 1, 186. 17 นธ เอยวศรวงศ, อสลามสมยแรก (พระนคร: สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, 2511), 71.

8

ความคดทถกสรางขนในสงคมไทยคอ สงส าคญทสดส าหรบการพจารณาถงการเขยน

ประวตศาสตรอสลามในแตละชวง กลาวคอขนตอนการผลตความรตลอดจนการชน าทางสงคมในหม

ชนชนน า คอตวแปรส าคญทสรางแรงกระทบ (impact) ตอความคดและวธการเขยนประวตศาสตร

ฉะนนบรบททหลากหลายซงกอตวอยในสงคมของไทย คอปจจยส าคญทสามารถแจกแจงใหเหนถง

แรงจงใจอนอยเบองหลงการผลตผลงานของแตละคน ดงจะเหนไดอยางชดเจนทสดจากค าเทศนาเสอ

ปาของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว (รชกาลท 6) ททรงตองการอาศยพระพทธศาสนา

เปนปจจยในการสรางความมนคงแกชาตผานกองทหารเสอปาทไดทรงด ารจดตงขน ดวยเหตนในค า

เทศนาจงไดมการอธบายไวอยางยดยาวถงฐานะของพระพทธเจาและศาสนาพทธทมเหนอกวาทาน

ศาสดามฮมมดและศาสนาอสลามรวมถงครสตศาสนาดวย20 กลาวไดวาความพยายามทจะสราง

ความรสกเหนอกวาทางดานศาสนาในหมชนชนน าสยามคอผลกระทบส าคญอยางหนงทกอใหเกด

บรบทของการอธบายประวตศาสตรอสลาม ซงในขณะเดยวกนแลวความพยายามดงกลาวกเปน

ผลกระทบมาจากนโยบายการสรางชาตของชนชนน าสยามอกท

ผวจยแบงชวงเวลาในการศกษาออกเปนสามชวง คอ

1. การเขยนประวตศาสตรอสลามชวงกอนป พ.ศ. 2475

2. ชวงป พ.ศ. 2475-2509

3. ชวงป พ.ศ. 2511

การแบงชวงเวลาตามทระบไปอาศยบรบททางสงคมเปนตวแบง จากการคนควาในเบองตน

พบวาการนพนธประวตศาสตรอสลามชวงกอนป พ.ศ. 2475 หรอในยครฐจารตถกกระท าขนภายใต

กลมคนในสงคมทจ ากด เกอบทงหมดเปนงานนพนธของขนนางและขาราชการชนสงในระบอบการ

ปกครองกอนการอภวฒนในป พ.ศ. 2475 ประเภทของผนพนธจงมลกษณะเดยวกน อกทงบรบททาง

สงคมทสะทอนใหเหนผานงานนพนธในชวงเวลานบงชวาแนวคดของกลมมสลมในสงคมไทยเชน

กลมศฟย (Sufi) ทเนนความลลบและการมองศาสนาเชงอภนหารและพวกชอะฮ (Shia) มผลตอการ

18 เสฐยรโกเศศ, ศาสนาเปรยบเทยบ (พระนคร: สทธสารการพมพ, 2508), 425. 19 องคการคาของครสภา, ประชมพงศาวดารเลม 17 (กรงเทพฯ: ศกษาภณฑพานชย, 2507), 32. 20 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, เทศนาเสอปาและปลกใจเสอปา (กรงเทพมหานคร: ธรรมบรรณาคาร, 2516), 20.

9

นพนธประวตศาสตรอสลามของกลมขาราชการสยาม 21 ชนชนน าสยามเองกมความสนใจใน

วรรณกรรมทมาจากกลมชอะฮ เชน นทานอหรานราชธรรมทสมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพให

ความสนใจถงขนด ารแปลและท าการอธบายไว22อทธพลของกลมชอะฮซงครองต าแหนงพระกรมทา

ขวาของยครตนโกสนทรตอนตนเปนอกบรบทหนงทสงผลกระทบตอการนพนธประวตศาสตรอสลาม

ชวงท 2 คอตงแตป พ.ศ. 2475-2509 เปนชวงทบรบททางสงคมเปลยนไปจากเดม เนองจาก

การอภวฒนการปกครองในป พ.ศ. 2475 สงผลใหวชาการกระจายตวสชนชนลางในสงคมมากขน

การนพนธประวตศาสตรอสลามในชวงนไมไดจ ากดอยเพยงแคขนนางสยามดงเดมอก จงท าใหมมมอง

ทมตอประวตศาสตรอสลามผานชนชนกลางไดรบการแสดงออกมากขน บรบททางสงคมทมผลตอการ

นพนธกเปลยนไป เชน กระแสคดของลทธชาตนยมทไดสงผลตอการเขยนประวตศาสตรอสลามในชวง

น ดงปรากฏในงานของ หลวงวจตรวาทการ ตลอดจนการเตบโตของสถาบนทางศาสนาอสลามใน

สงคมไทยหลงป พ.ศ. 2475 นบตงแตการเปลยนรปแบบของสถาบนจฬาราชมนตรจากทเคยมแตสาย

ของชอะฮมาเปนสายมสลมซนนยขนเปนครงแรก สงผลใหเหนวาการนพนธประวตศาสตรอสลามใน

ยคน แนวคดแบบศฟยและชอะฮเจอจางลงบางเพราะอทธพลของกลมชอะฮเองกหมดอ านาจลงไป

ดวย23

สวนในชวงทสาม คอชวงป พ.ศ. 2511 เปนชวงทสงคมไทยมการพฒนาทางความคดไปมาก

จากบรบททางสงคมทเปลยนไป ยคนเปนยคทนกวชาการมสลมในสงคมไทยตางกผลตงานนพนธ

ประวตศาสตรอสลามของตนเองออกมามากขน จากการศกษาพบวาชวงนเปนชวงทความคดและ

ทฤษฎการอธบายประวตศาสตรจากโลกตะวนตกหลงไหลเขาสสงคมไทยมากขนกวายคกอน การ

เขยนประวตศาสตรไทยกมการใชมมมองใหม การนพนธประวตศาสตรอสลามเองกไดรบผลกระทบ

จากกระแสเหลานดวย ยคนจงมงานนพนธประวตศาสตรอสลามทรบความคดการอธบายจากโลก

ตะวนตกมากขนจากเดม อนจะเหนจากงานเขยนเรอง อสลามสมยแรกของ นธ เอยวศรวงศ

ค าอธบายหลายประการทเคยมมาในยคกอนกไมปรากฏอกแลวนกในยคน ยงไปกวานนความตนตว

21 หมอมราชวงศคกฤทธ ปราโมช, ลทธและนกาย (กรงเทพฯ: สยามรฐ, 2524), 98-100, 114. 22 องคการคาของครสภา, นทานอหรานราชธรรม เลม 1 (พระนคร: องคการคาของครสภา, 2505),ก. 23 ทางน า, “ร าลกลงแชม พรหมยงค อดตจฬาราชมนตรกบมรดกทรอการสานตอ ,” ทางน า (24 กนยายน. 2532): 15-20.

10

ของแวดวงวชาการในมหาวทยาลยผลกดนใหเกดความพยายามทจะบกเบกเนอหาประวตศาสตร ใหม

ทกวางขวางกวาเดม จงมความพยายามทจะตอบสนองตอความตองการเหลาน ประวตศาสตรอสลาม

กเปนผลมาจากบรบททางสงคมในขณะนดวย

อยางไรกตามในการวจยนนแมจะมการแบงยคตามทกลาวไปแลวกตาม แตทวาในบางชวง

สมย งานนพนธประวตศาสตรอสลามยงถายทอดการตความบางประการไปยงแวดวงงานเขยนในเชง

ศาสนาเปรยบเทยบอกดวย สวนภาคเนอหาในการวจยจะจ ากดอยแคเพยงการนพนธประวตศาสตร

อสลามในยคตนเทานน เนองจากหากไมนบงานเขยนของ นธ เอยวศรวงศ ซงมระยะเวลา (period)

ของเนอหายาวนานแลว งานนพนธเกยวกบอสลามเกอบทงหมดจะพดเพยงแคประวตศาสตรอสลาม

ในยคตนคอตงแตรชสมยของทานศาสดามฮมมดไปจนถงยคการปกครองของราชวงศอมยยะฮ

(Umayyad Dynasty) เทานน งานนพนธสวนทเหลออาจจะมการกลาวถงบรบทของชาวมสลมในยค

สมยตางๆทอาจจะมการหยบยกมาเพอพจารณาประกอบ

จากพฒนาการของประวตศาสตรนพนธอสลามในสงคมไทยดงกลาวไปขางตน ผวจยตองการ

ศกษาถงสภาพแวดลอมทางสงคม (social context) และความคด (mentality) ของกลมผนพนธ

ประวตศาสตรอสลามทมตอเนอหาทถกสรางขนในงานเขยน ซงค าถามทส าคญในการวจยมอยวา

อะไรคอบรบทและความเปลยนแปลงทางสงคมทสงผลกระทบตอความคดของผนพนธประวตศาสตร

อสลาม รวมถงวธวทยาส าหรบนกประวตศาสตรไทยในแตละสมยนนเปนอยางไรในการทจะผลตงาน

นพนธทางประวตศาสตรของอสลามเพอเสนอออกมาเปนองคความรทางประวตศาสตรแกสงคม โดย

พจารณาถงบรบททางสงคมทมผลตอค าอธบายในประวตศาสตร เชน การเนนความสมพนธทาง

ประวตศาสตรระหวางพทธศาสนากบประวตศาสตรอสลาม หรอเนนการสรางความแปลกแยกใหแก

อสลามและชาวมสลม หรอแมแตเนนการสรางความรสกชาตนยมตลอดจนความรสกหวาดกลวตอ

อสลามในแงมมของลทธการเมองทมความรนแรง การศกษาจะเนนการหาค าตอบถงบรบททางสงคม

ทมผลตอค าอธบายในลกษณะน

ในงานศกษาของ เบอรนารด ลอส (Bernard Lewis) เขาไดใชแงมมทางนรกตศาสตร

(philology) เปนตวแปรส าคญอยางหนงในการพจารณาถงบทบาทในการเขยนประวตศาสตรอสลาม

โดยท ลอส ไดกลาวถงอปสรรคในการศกษาประวตศาสตรอสลามทเปนผลมาจากการสรางวาทกรรม

ผดๆไววา หากเปรยบการศกษาภาษาละตนในหมนกวชาการชาวยโรปแลว ประสทธภาพและความ

11

เชยวชาญนนมความแตกตางไปจากการศกษาภาษาอาหรบของนกบรพาคดอยางสนเชง เขาเนนย า

ความส าคญของการตความประวตศาสตรทแตกตางไปจากชาวอาหรบในหมนกบรพาคดตะวนตก

ผานเอกสารภาษาอาหรบซงเกดขนจากขอจ ากดในหลกของภาษาอาหรบจงท าใหเกดการศกษา

ประวตศาสตรอสลามอยางผดเพยนและประเดนของการวเคราะหในประวตศาสตรอสลามกมก

คลาดเคลอนไปดวย วธการศกษาของเขาในมมนจงเปนเรองของการสงเคราะหความหมายของ

ค าศพททางภาษาทเปนศพทส าคญในประวตศาสตรของโลกอสลามทสงผลตอการตความหรอรบร

อยางคลาดเคลอนในหมนกบรพาคด ลอสกลาวสรปในเบองตนวาความคลาดเคลอนในการแปล

ความหมายเกดขนจาก การขาดความเขาใจทางภาษา,วฒนธรรม,และโวหารทางวรรณกรรมของชาว

ยโรปเอง ตวอยางทเขายกมาในการอภปรายมหลากหลายกรณ ทนาสนใจ ดงเชน ค าวา มาลก

(Malik) ในภาษาอาหรบ ซงลอสวเคราะหวาบรบททางประวตศาสตรของโลกอสลามนนท าให ค าศพท

ดงกลาวเกดการเปลยนแปลงความหมายและมโนทศนทางความคดในตวของค าศพทเองมาตลอดหรอ

พดในอกทางหนงแลวการรบรของผคนตอค าศพทมการไหลลนในแตละยคสมย24

นอกเหนอจากแงมมทางวาทกรรม (discourse) ทเปนตวแปรส าคญในการศกษาแลว ลอส

และ อะมน ไซกล (Amin Saikal) ใหความส าคญตอการพจารณาโครงสรางความสมพนธทางสงคมใน

ภาพใหญและระยะยาว กลาวคอในการศกษาประวตศาสตรอสลามจากการรบรของชาวยโรป ลอส ให

ความส าคญตอการศกษาโครงสรางทางสงคมในภาพใหญวามกระบวนการสรางความคด (mentality)

ตอประวตศาสตรอสลามอยางไร เชน เขาไดส ารวจบนทกการเดนทางของชาวยโรปทเดนทางเขาส

อาณาจกรออตโตมน (Ottoman Empire) พรอมพจารณาถงความคดของชาวยโรปทมตอมสลมและ

ศาสนาอสลาม นอกจากนยงมการส ารวจงานเขยนทกชนดทเกยวกบโลกมสลมในหมชาวยโรปแมจะไม

เกยวของกบประวตศาสตรอสลามโดยตรง เชน การส ารวจพฒนาการของการเรยนรภาษาอาหรบหรอ

การแปลวรรณกรรมตะวนออก เปนตน เพอพจารณาถงโครงสรางทางสงคมทมสวนในการสรางการ

รบรตอประวตศาสตรอสลาม โดยในกรณนลอสเนนหนกไปทการมองความคดเรองอสลามทถกสราง

24 Bernard Lewis, Islam and The West (New York: Oxford University Press, 1993), 63-70.

12

ขนผานสถาบนศาสนา เชน กลมนกบวชและความสมพนธทางการเมองทไมสดมาตลอดของทง สอง

ฝายซงเปนวธการศกษาเดยวกนกบงานของ ไซกล25

แนวคดดงกลาวสามารถน ามาอธบายใหเหนถงโครงสรางทางสงคมในสยามประเทศทมผลตอ

การสรางสภาพแวดลอมทางความคดและวธวทยาของกลมผนพนธประวตศาสตรอสลามตอเนอหาท

ถกสรางขน

ภายใตปจจยแวดลอมในแตละยคสมย แหลงขอมลทถกหยบยมใชเพอศกษาถงประวตศาสตร

อสลามจงมความแตกตางไปจากการรบรของชาวมสลมทมตอประวตศาสตรของตนเองมากพอทจะ

สะทอนขอจ ากดขององคความรทางประวตศาสตรอสลามทมอยในสงคมไทยตลอดจนความรสกแปลก

แยกทมตอกนจากมตของประวตศาสตร

1.2 วตถประสงคของการศกษา

1. ศกษาและอธบายถงพฒนาการของการเขยนประวตศาสตรอสลามในสงคมไทย เฉพาะ

ในกลมผนพนธทมใชมสลมไทย

2. ศกษาถงบรบททางสงคมทสงผลกระทบตอการผลตเนอหาและชดของค าอธบายทางดาน

ประวตศาสตรอสลาม

3. ศกษาถงการใหความส าคญรวมกนของกลมผนพนธประวตศาสตรอสลามตอเหตการณใด

เหตการณหนงในประวตศาสตรอสลาม โดยพจารณาถงทฤษฎการอธบายเปรยบเทยบ

กบค าอธบายของกลมผนพนธฝายมสลมไทยในยครวมสมย

1.3 วธการศกษา

25 Amin Saikal, Islam and the West Conflict or Cooperation? (New York: Palgrave Macmillan, 2003), 24-40.

13

ศกษาดวยวธวจยทางประวตศาสตร โดยอาศยทงเอกสารชนตนและเอกสารชนรองตาม

แหล งขอมลต างๆ ท งหอจดหมายเหตแหงชาต หอสมดแหงชาต วทยาลย อสลามศกษา

มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน

เอกสารชนตน เรมตนจากการเกบขอมลจากจดหมาย เอกสาร หนงสอพมพ และหนงสอท

เกยวของกบประวตศาสตรนพนธอสลามในสงคมไทย ซงเอกสารชนตนเหลานมทงเอกสารของฝาย

มสลมและทมใชฝายมสลมเปนผผลตขน เพอเปนขอมลพนฐานในการก าหนดแนวทางการศกษา ดงน

- เอกสารทจะน ามาใชเปนหลกในงานชนน คอ ประชมพงศาวดารเลมตางๆทมการพดถง

ประวตศาสตรอสลามและสงคมมสลมไทย ตลอดจนหนงสอเกยวกบประวตศาสตรอสลามทนก

ประวตศาสตรไทยประพนธขนมา เชน หนงสอ เรองพระโมหมดนะบของอสลามกชน ของพระยา

อนมานราชธน, หนงสอ เรองประวตศาสนา ของ พระยาประชากจกรจกร, หนงสอ ศาสนาสากล เลม

ท 1 ของหลวงวจตรวาทการ หนงสอ อสลามสมยแรก ของนธ เอยวศรวงศ เอกสารเหลานนบวาม

ความส าคญมากเนองจากวาเปนเอกสารสมยแรกๆ ทเรมมการเขยนประวตศาสตรอสลามขนจากใน

หมชนชนน าในสงคมไทยทมอทธพลทางดานการศกษาประวตศาสตร และมผลงานเปนทรจกกนดใน

แวดวงวชาการ นอกจากนผวจยไดอาศยเอกสารรวมสมยฉบบภาษาไทยและภาษาอาหรบทฝายมสลม

เรยบเรยงขนเพอเปรยบเทยบจดรวมและจดตางทางความคดในการอธบายประวตศาสตรอสลาม

เอกสารชนรอง ผวจยอาศยเอกสารชนรองทอธบายและวเคราะหถงบรบทของความคดและ

กระบวนการสรางความรบรทอยในโครงสรางทางสงคมเกยวกบอสลาม เชนงานเขยนของ ลอส ทใช

เรองของโครงสรางทางสงคมในภาพใหญและระยะยาวเปนตวพจารณาขนตอนการสรางองคความร

ขนในสงคม รวมถงงานเขยนของ เฏาะลาล อะซาด (Talal Asad) ทใชแนวคดเรองมานษยวทยา

อสลาม (anthropology of islam) อธบายถงการศกษาอสลามในสงคม

1.4 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1.ท าใหเกดความรเกยวกบพฒนาการของการเขยนประวตศาสตรอสลามในสงคมไทยในหมผ

นพนธทมใชมสลม

14

2.ท าใหทราบถงบรบททางสงคมทสงผลกระทบตอการผลตเนอหาทางดานประวตศาสตร

อสลาม

3.ท าใหเขาใจกระบวนการของการตความประวตศาสตรอสลามในสงคมไทยเปรยบเทยบกบ

นกวชาการมสลมรวมสมย

1.5 นยามศพท

ประวตศาสตรอสลาม หมายถง เหตการณทถกรบรกนในหมนกประวตศาสตรวาเปน

เหตการณส าคญทมความเกยวพนกบบทบาทของศาสนาอสลามและศาสดามฮมมด เปาหมายหลก

ของค าวาประวตศาสตรอสลามในงานวจยชนนหมายถง ประวตศาสตรยคตนของศาสนาอสลามอน

ประกอบไปดวยสมยของทานศาสดามฮมมดและเหลาสาวก

กลมผนพนธประวตศาสตรอสลาม หมายถง นกวชาการ ชนชนน าในสงคมไทยทนพนธ

เรองราวเกยวกบประวตศาสตรหรอท างานอยในแวดวงวชาการประวตศาสตรและสรางขนมาเปนองค

ความรหนงในสงคมไทย

ประวตศาสตรนพนธกระแสหลก หมายถง ประวตศาสตรนพนธอสลามทถกเขยนขนโดยกลม

ผนพนธทมใชมสลม

15

บทท 2

พฒนาการของการเขยนประวตศาสตรอสลามในสงคมไทย : ศกษาผานการสรางวาท

กรรมเรองอสลาม

การกลาวถงพฒนาการของการเขยนประวตศาสตรอสลามในสงคมไทย ในทนจะอาศยการ

อธบายถงพฒนาการของประวตศาสตรนพนธอสลามกระแสหลกอยางสงเขป โดยเนนพจารณาไปยง

การสรางวาทกรรมเรองอสลามในหมนกประวตศาสตรไทยจากแตละชวง อยางไรกตามระยะเวลาของ

การศกษาคอนขางกนชวงเวลา (period) ทยาวนาน สบเนองจากงานเขยนเกยวกบเรองอสลามใน

สงคมไทยคอนขางมอยางจ ากดและยงนอยกวามากเมอเทยบกบการเขยนประวตศาสตรในประเดน

ศกษาอนจงท าใหการพจารณาจากมตของเวลาทยาวนานไมเปนอปสรรคแกการศกษาแตอยางใด

2.1 แนวคดพนฐานทมตอการนพนธประวตศาสตรอสลาม

ในการศกษาประวตศาสตรนพนธเรองอสลาม สงทส าคญในเบองตนคอการส ารวจ

แนวความคดพนฐานทกลมผนพนธงานทางประวตศาสตรตางมรวมกน กลาวคอเปนการส ารวจ

ความคดมลฐานรวมบางประการทผนพนธตระหนกและรบรถงการเปนหนวยการศกษาหนงของหวขอ

ทตนท าการศกษาอนสามารถทจะจดใหเปนองคความรทางประวตศาสตรในหวขอนนไดเชนเดยวกน

การส ารวจแนวคดพนฐานดงทกลาวไปนจะชวยท าใหเราเขาใจความคดองครวม (concept) เกยวกบ

หวขอทเราท าการศกษาได

ศาสนาอสลาม ถอเปนหนงในศาสนาส าคญของโลกทมประชากรผนบถอศาสนามากเปน

อนดบสองรองจากครสตศาสนา การศกษาศาสนาอสลามไดรบความสนใจอยางแพรหลายในวง

วชาการหลากหลายแขนง ดงจะพบการกลาวถง อสลาม (islam) ในฐานะหวขอการศกษาหนงจาก

งานคนควาในหลายสาขาวชา เชน รฐศาสตรอสลาม เศรษฐศาสตรอสลาม วรรณกรรมและภาษา

16

อสลาม กฎหมายอสลาม หรอแมแตวทยาศาสตรอสลาม26 ค าวา อสลาม จงเปนค าทมความหมาย

ครอบคลมศาสตรเกอบทกแขนง สวนหนงมาจากลกษณะทางค าสอนของอสลามทครอบคลมเกอบทก

แงมมอยแลว ค าวา อสลาม จงเปนค าทถกรบรในฐานะหวขอการศกษาหนงทครอบคลมศาสตรเกอบ

ทกประเภท27

ประวตศาสตรอสลาม (islamic history) เปนหนงในหวขอการศกษาเรองอสลามทไดรบการ

คนความาอยางตอเนองในสงคมและแวดวงทสนใจเรองราวของอสลาม ลกษณะเดนของ

ประวตศาสตรอสลามคอ เรองราวทประกอบไปดวยแงมมทางดานความเชอ การเมอง วฒนธรรมและ

การพลวตภายนอกทสงผลกระทบตอประวตศาสตรสวนอนของโลก และเนองจากศาสนาอสลาม

ครอบคลมไปทกพนททางยทธศาสตรของประชาชาตตางๆ จงท าใหการศกษาประวตศาสตรของชาต

ตางๆยอมมเรองราวของมสลมและอสลามเขาไปสมพนธในฐานะองคประกอบหนงของเนอหาเสมอ

โดยเฉพาะอยางยงชาวยโรปซงมการศกษาคนควาเกยวกบประวตศาสตรอสลามมาตงแตยคกลาง

(the Middle Age) จากปจจยทางดานการเมอง, เศรษฐกจและวฒนธรรมททงสองอารยธรรมม

สมพนธกนมาตลอดทงในทางลบและทางบวก28

ในการศกษาประวตศาสตร อสลาม หวขอการศกษาทไดรบการคนความากทสดคอ

ประวตศาสตรในยคสมยของทานศาสดามฮมมด (prophet Muhammad) ทานศาสดามฮมมดหรอท

ชาวมสลมเรยกกนในภาษาอาหรบวา นบ คอ แหลงทมาและรากฐานเดมของค าวา อสลาม ภายใต

ความหลากหลายทางวฒนธรรมและประชากรในประชาคมมสลม (Muslim Community) ชาวมสลม

ทกคนรบรถงอตลกษณของตนเองโดยสบสาวกลบไปหายงตวพระศาสดาทงสน อตลกษณท

หลากหลายของชาวมสลมทวโลกถกหลอหลอมขนภายใตการรบรวาศาสดาคอแหลงทมาแหง

อตลกษณของพวกเขาในปจจบน แมมสลมจะมการรบรตอรากเหงาทางประวตศาสตรและตวตนของ

26 Muzaffar Iqbal, “Center for Islam and Science: History, Vision, Objectives, and Activities,” Islamic Studies 45, 2(Summer 2006): 297. 27 Abdelmadjid Charfi, Islam Between Message and History (Edinburgh: Edinburgh University Press, 2009), 113-120. 28 Mohammad R. Salama, Islam, Orientalism and Intellectual History (London: I.B.Tauris & Co Ltd, 2011), 51-55.

17

ศาสดามฮมมดแตกตางกนไป แตปฏเสธไมไดวาค าวา อสลาม ทถกพฒนากลายมาเปนวาทกรรม

(discourse) ในการศกษาศาสตรแขนงตางๆในปจจบน ลวนแลวพาดพงเชอมโยงกลบไปหาตวของ

ทานศาสดามฮมมดในฐานะแหลงก าเนดตวตนของประชาคมมสลมจากอดตถงปจจบนทงสน29

อทธพลของทานศาสดามฮมมดทมตอชมชนมสลมทวโลก พจารณาไดจากชอ มฮมมด ซง

ไดรบการตงเปนชอของเดกผชายเกดใหมมากทสดในโลก ขอพจารณาอกประการหนงทบงชถง

อทธพลของทานทมมากตอชมชนมสลมทวโลกคอ ระดบความรนแรงของการแสดงปฏกรยา

(reaction) ตอสงคมภายนอกทกาวลวงแตะตองความศกดสทธทศาสดามฮมมดมตอชาวมสลม ดงจะ

เหนไดจากแรงตอตานจากโลกมสลมตองานเขยนเรอง โองการปศาจ (the Satanic Verses) ของ

ซลมาน รชด (Salman Rushdie) ทน าไปสการขดแยงทางอารยธรรมอยางรนแรงระหวางโลก

ตะวนตกและตะวนออกในทศวรรษท 80 แมวาในชมชนชาวพทธและครสตจะมความศรทธามนตอ

พระพทธเจา (Buddha) และพระเยซ (Jesus) มากเชนเดยวกน แตแรงตอตานการคกคามจากสงคม

ภายนอกในหมศาสนกทงสองไมสรางผลกระเทอนทรนแรงเทากบทชาวมสลมแสดงออกทางดานความ

รกตอศาสดามฮมมด โจนาธาน อ บรอคคอพพ (Jonathan E. Brockopp) ไดสรปวามปจจยสาม

ประการทท าใหศาสดามฮมมดมอทธพลเปนอยางมากตอความคดของชาวมสลม

ปจจยทหนง อทธพลของทานศาสดามฮมมดทมตอชาวมสลมทวโลกนน อยในระดบท

มากกวาอทธพลทพระพทธเจาและพระเยซมตอศาสนกชนของทงสองศาสนา กลาวคอ สถานภาพของ

ศาสดามฮมมดในการเปนตนแบบแกชาวมสลมครอบคลมทกมตของชวต ชาวมสลมรบรถงการเปน

ตนแบบของทานศาสดามฮมมดในทกหนวยของชวต อาท การเมอง สงคม เศรษฐกจ ศลธรรม

จรยธรรม การแตงงาน หรอแมแตแนวคดทางประวตศาสตร ชาวมสลมเรยกขานภาวะความเปน

ตนแบบเชนนวา ซนนะฮ (Sunnah) หมายถงแบบฉบบจากศาสดามฮมมดซงถอเปนทมาของบญญต

ศาสนาในล าดบทสอง รองจากพระคมภรอลกรอาน (al-Quran)30 ซงภาวะความเปนตนแบบเชนน

29 Frithjof Schuon, “the Spiritual Significance of the Sustance of the Prophet Muhammad,” in Islamic Spirituality Ed. Seyyed Hossein Nasr (London: Routledge, 2008), 48-50. 30 Seyyed Hiussein Nasr, “Sunnah and Hadith,” in Ibid, 97-110.

18

ประกอบไปดวยความเปนตนแบบทางดานจตวญญาณภายในและความเปนตนแบบทางบคลกภาพ

ภายนอก31

ปจจยทสอง ศาสดามฮมมดมกเปน หวขอ (subject) ความสนใจหลกทสงคมมสลมทวโลกใช

แสดงออกถงความรกทมตอทาน ผานงานวรรณกรรม ต าราเรยน งานศลปะจตรกรรม พธกรรม การ

เฉลมฉลองในงานเทศกาลตางๆ บทกวทงยคเกาและใหม หรอแมแตงานแสดงศลปะทางดานดนตรใน

หลายพนทของโลกมสลม กยงนยมหยบเอาเรองราวของทานศาสดามฮมมดมาเปนสาสนส าคญในการ

สอความ กลาวไดวาอทธพลของทานศาสดามฮมมดเกดขนเนองจากสงคมมสลมหยบใชเรองของทาน

ถายทอดผานองคประกอบทางวฒนธรรมจนน าไปสการกลอมเกลาทางสงคมใหเกดความเคารพ

ศรทธาตอทาน

ปจจยทสาม จตส านกทางประวตศาสตรของชมชนชาวมสลมทวโลกทตางกรบรวา

ประวตศาสตรและรากเหงาทางวฒนธรรมของตนเองมสวนสมพนธเชอมโยงกลบไปหาบทบาทของ

ทานศาสดาในอดตกาลทงสน ซงอทธพลทางประวตศาสตรททานศาสดามฮมมดมมากมายตอชมชน

มสลมทวโลกเชนน ยงคงเปนประเดนทการศกษาในโลกตะวนตกไมคอยเขาใจนก32

จากปจจยตามทไดกลาว นกประวตศาสตรทวโลกโดยเฉพาะอยางยงงานนพนธเรอง

ประวตศาสตรอสลามในโลกยโรปตางกใหความส าคญตอการศกษาถงบทบาทของศาสดามฮมมดใน

ฐานะจดเรมตนของประวตศาสตรอสลามทยาวนานจวบจนปจจบน งานนพนธเรองประวตศาสตร

อสลามไมวาจะศกษาประวตศาสตรอสลามในยคใดกตาม ลวนเรมตนอธบายถงการมาของทานศาสดา

มฮมมดในฐานะปมหลงอนเปนบอเกดของประวตศาสตรอสลามในยครวมสมย33 ลกษณะวธนพนธ

เชนนยงไมถกเปลยนแปลงไปแตอยางใดจวบปจจบน ทงยงสะทอนใหเหนถงการรบรของนก

ประวตศาสตรทวโลกทมตอเคาโครงประวตศาสตรอสลามทไมอาจกาวขามอทธพลของทานศาสดา

31

Frithjof Schuon, Islam and Perenial Philosophy (London: World of Islam, 1971), 111-117. 32 Jonathan E. Brockopp, “Introduction,” in The Cambridge Companion to Muhammad Ed. Jonathan E. Brockopp (New York: Cambridge University Press, 2010), 1-2. 33 John V. Tolan, “European Account of Muhammad‖s Life,” in Ibid, 226-227.

19

มฮมมดไปได ยงไปกวานนวทยาการทางดานองคความรของวชาประวตศาสตรทไดรบการตอยอด

พฒนามากขนตงแตศตวรรษท 19 ผลกดนใหการศกษาประวตชวตและบทบาทของทานศาสดา

มฮมมดในเชงประวตศาสตรเพมขนมากกวายคสมยใดทงสน ความสนใจทก าลงเพมขนอยางตอเนอง

ในงานนพนธเรองประวตศาสตรอสลามเกยวของกบการตรวจสอบความนาเชอถอของเอกสารทาง

ประวตศาสตรเกาแกทเคยใชอางองและมอทธพลตอการตความประวตศาสตร ในโลกอสลามและ

ตะวนตกมาอยางยาวนาน34 การคนควาตอยอดเรองราวทางประวตศาสตรของทานศาสดามฮมมดจะ

ยงคงมอกตอไปหลายศตวรรษเนองจากการคนควาในศตวรรษท 19 เปนเพยงจดเรมตนเทานน

ประวตศาสตรอสลาม จงหมายถง ประวตศาสตรทเกยวของกบเรองราวของมนษยทนบถอใน

ศาสนาอสลาม หรอทเรยกกนวา ชาวมสลม (muslim) ซงเรองราวทเกยวของกบชาวมสลมจะ

เกยวของกบชมชนชาวมสลมเพยงอยางเดยวหรอเกยวของกบปฏสมพนธทชาวมสลมเคยมกบคนตาง

ศาสนา (non-muslim) กตามทงหมดถกพจารณาใหเปนหวขอการศกษาทเกยวของกบประวตศาสตร

อสลามทงสน จากนยามดงกลาว เคาโครงของประวตศาสตรอสลามทแพรหลายในงานนพนธมากทสด

จงเปนเคาโครงทเรมตนการเขยนจากประวตศาสตรในยคการก าเนดศาสดามฮมมด จากนนจงเปนการ

อภปรายถงพลวตทางการเมองและสงคมของประชาคมโลกมสลมทเปนผลผลตจากประวตศาสตรใน

ยคศาสดามฮมมดอกททงสน โดยในการนมการหยบเอาการปกครองในยคสมยตอจากนนตงแตยค

กาหลบผทรงธรรมทงส (Four Righteous Caliphs) พฒนามาเปนยคการปกครองของอาณาจกร

อสลามแบบราชวงศ กอนจะมาถงยคการสนสลายของระบอบการปกครองแบบอาณาจกรอสลามและ

การก าเนดรฐชาตในโลกมสลม35

เคาโครงประวตศาสตรอสลามทเนนอธบายใหเหนถงการสบเนองของอดตโลกอสลามกบโลก

อสลามในปจจบนไดรบการขานรบอยางกวางขวาง งานนพนธเรองประวตศาสตรอสลามในยโรปตงแต

ศตวรรษท 19 จ านวนมากอาศยเคาโครงทางประวตศาสตรเชนน ค าอธบายตอพลวตทางการเมองใน

โลกตะวนออกกลางจงมกถกเชอมโยงกลบไปยงยคสมยแหงศาสดามฮมมดอยบอยครง ซงปจจยส าคญ

34 Harald Motzki, “Introduction,” in the Biography of Muhammad: the Issue of Sources Ed. Harald Motzki (Leiden: E. J. Brill, 2000), xi-xvi. 35 Syed Mahmudunnasir, Islam; its concepts & history (New Delhi: Kitab Bhavan, 1981), 74.

20

ทเออใหเคาโครงทางประวตศาสตรในลกษณะดงกลาวเกดขนผศกษาเหนวามสาเหตมาจากปจจย

ส าคญสามประการ

ประการทหนง การมาของศาสนาอสลามในยคศาสดามฮมมดเปนจดเรมตนของความ

เปลยนแปลงครงใหญในวฒนธรรมของสงคมตะวนออกกลาง ไมวาจะเปน วฒนธรรมทางดาน

เศรษฐกจ ชวต ศลปะและทศนคตของคนในตะวนออกกลางลวนแลวแตถกอทธพลของศาสนาอสลาม

หลอหลอมขนมาดวยกนทงสน พลวตในวฒนธรรมของมนษยโดยมอสลามเปนแรงผลกทส าคญ

ทสดท าใหนกประวตศาสตรหรอกลมผศกษาประวตศาสตรอสลามในโลกตะวนตกและเอเชยตางม

ความเชอในเรองความสบเนองระหวางอดตของอสลามกบโลกอสลามในปจจบนทงสน โดยเฉพาะ

อยางยงคอ เรองความสบเนองทางดานความรทถกหลอหลอมการตความมาตงแตอดต นก

ประวตศาสตรโดยสวนมากเชอค าอธบายทวา สงคมอาหรบในตะวนออกกลางยคกอนการมาของ

อสลามเปนสงคมทวทยาการเรองการเขยนและการอานอยในระดบขนทต า บนทกทางประวตศาสตร

ของฝายอาหรบระบวากอนการมาของศาสนาอสลาม ทวทงดนแดนอารเบยอนกวางขวางมคนอาน

เขยนไดมเกน 17 คน36 วฒนธรรมเรองการเขยนบนทกและการอานไมเคยเปนทรบรภายในสงคม

อาหรบยคกอนอสลามเลย ดงจะเหนไดจากการไมปรากฏหนงสอหรอบนทกของชาวอาหรบยคกอน

อสลามเลย แมแตคมภรทางศาสนา บทสวด บทกลอน หรอแมแตสญญาทางการคากไมเคยปรากฏให

เหน คมภรไบเบลและบทสวดของชาวครสเตยนอาหรบลวนแลวแตถกแปลและเขยนขนครงแรกใน

ตะวนออกกลางหลงการมาของศาสนาอสลามแลว ชาวอาหรบอาศยการสบทอดความรและภมปญญา

จากการบอกเลาผานคนรนตางๆ นกประวตศาสตรโดยสวนมากยงมความเชอวาแมแตทานศาสดา

มฮมมดกเปนคนทอานเขยนไมออก37 เนองจากการเขยน,การอานมใชวฒนธรรมทางสงคมของชาว

อาหรบในภาพรวมแตอยางใด ชาวอาหรบบางสวนทสามารถอานเขยนไดเพราะการตดตอกบชมชน

ชาวยว (jewish community) ทอาศยอยทางตอนเหนอของคาบสมทรอารเบย ซงสงคมชาวยวกมก

เปนสงคมปดและไมคอยมปฏสมพนธกบโลกภายนอกมากนก อยางไรกตามภายหลงการมาของ

36 Mohammad Mustafa Azmi, Studies in Early Hadith Literature With a Critical Edition of Some Early Texts (Indiana: American Trust Publications, 1978), 1-17. 37 R.A. Nicholson, A Literary History of the Arabs (Cambridge: the University of Cambridge, 1962), 151.

21

ศาสนาอสลาม ความจ าเปนทจะตองจดบนทกคมภรทางศาสนาท าใหทานศาสดามฮมมดเรมตนการ

ปฏรปวฒนธรรมการเขยนขนใหม อสลามจงเปนตวแปรส าคญในการผลกดนใหเกดการปฏวตทางดาน

ระบบการเขยนและบนทกในสงคมอาหรบ การปฏวตดงกลาวใกลเคยงกบบทบาทของกลมโปรแตส

แตนทในยโรปทเปนตวการส าคญในการเปลยนแปลงวฒนธรรมการอานและพมพหนงสอ ดวยเหตน

ภายในชมชนมสลม การเรมตนการอานและการเขยนจงเกดขนจากระบบการเรยนรพระคมภร

อลกรอานอนเปนหนาททางศาสนาทส าคญอกประการหนง สถาบนและกลมนกปราชญทางศาสนา

อสลามจงเปนกลมหลกทคอยผลตวชาความรใหแกสงคมมสลม การตความและการรบรของสถาบน

ทางศาสนาจงเปนรากเหงาขององคความรในอารยธรรมตะวนออกกลาง ฟลพ เค. ฮตตย (Philip K.

Hitti) ไดกลาววา การมาของศาสนาอสลามในยคสมยของทานศาสดามฮมมด คอจดเปลยนส าคญทท า

ใหเกดการปฏวตในดานองคความรของโลกอาหรบ องคความรทบรรจอยในต าราวชาการจ านวนมาก

ในอารยธรรมอสลามเปนผลผลตจากการปฏวตของศาสนาอสลามทไดมตอระบบการเขยนและอาน

ของชาวอาหรบ38

ประการทสอง การมอยของจกรวรรดอสลาม (Islamic Empire) ชาวยโรปตางกรบรถง

ผลกระทบทตนเองไดรบจากการมอยและขยายตวของจกรวรรดอสลาม ครงหนงสเปนกเคยตกภายใต

การปกครองของชาวมสลมอาหรบจากแอฟรกาตอนเหนอ รวมถงปญหาการสงครามระหวางกนตงแต

สมยกลางในสงครามครเสด ลวงมาจนถงยคสมยทจกรวรรดออตโตมนแผขยายอ านาจทางการทหาร

ของตนเองไปถงยโรป แมโลกตะวนตกและโลกมสลมจะเคยสรางปฏสมพนธในทางบวกบางเหมอนกน

แตความรบรทเปนลบตอกนดจะเปนความรบรหลกของทงสองฝาย ชาวยโรปรบรถงภยของการมอย

ของจกรวรรดอสลามทมาในรปการปกครองแบบ “ระบอบกาหลบ” ซงไดถกรบรกนมาตลอดวา

ระบอบการปกครองเชนนเปนระบอบการปกครองของพวกมสลมทสบทอดอ านาจการปกครองมา

ตงแตยคของสาวกศาสดามฮมมด การสญเสยอ านาจของจกรวรรดครสเตยนโรมนตะวนออกในพนท

ตะวนออกกลางเพราะการขยายตวของจกรวรรดอสลาม การสญเสยสเปนและอยปต ตลอดจนพนท

อนๆ ท าใหนกประวตศาสตรชาวยโรปนพนธงานประวตศาสตรทสะทอนใหเหนถงการรบรตอ

จกรวรรดอสลามในฐานะ ศตรของศาสนาจกร (Enemies of Christendom) และศาสดามฮมมดกยง

38 ฟลพ เค. ฮตตย, อาหรบ, บรรณาธการแปล, ทรงยศ แววหงษ (กรงเทพฯ: มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2555), 188, 599-615.

22

ถกอธบายใหเปนตนก าเนดส าคญของความคดทตอตานครสตศาสนา39 ทศนคตการมองเชนนยงคงสบ

ทอดมาถงนกวชาการในโลกตะวนตกยคปจจบนทอธบายความลาหลงของจกรวรรดออตโตมนดวย

สาเหตวาไมอาจปรบตวเขากบความกาวหนาของยโรปจนเปนเหตใหเกดการลมสลายลงของจกรวรรด

อสลามในชวงสงครามโลกครงท 1 ค าอธบายเหลานสะทอนใหเหนถงมายาคต (myth) ทยงเหน

จกรวรรดอสลามเปนตวปญหาของระบบการเมองโลก และความลาหลงของจกรวรรดอสลามในสม ย

หลงยงถกอธบายเชอมโยงไปยงประวตศาสตรของทานศาสดามฮมมด40ทศนคตเชนนถกกลาวขานวา

เปนส านกทางประวตศาสตรทชอบอธบายความวนวายทางการเมองในโลกอสลามรวมสมยใหเขาใจวา

เปนผลมาจากความผดพลาดในอดตของอารยธรรมอสลาม41เชนเดยวกบงานนพนธในหมนกคดคน

ส าคญของโลกมสลมกยงสะทอนใหเหนความรบรของชาวมสลมทมองวา ประสบการณทาง

ประวตศาสตรในยคของทานศาสดามฮมมดและเหลาสาวกนนคอตนแบบอนพงปรารถนาและยงเปน

ทางออกของปญหาความตกต าของโลกอสลามในยคปจจบน42

ประการทสาม งานนพนธและกลมเคลอนไหวทางการเมองในโลกมสลมมกแสดงออกเชง

สญลกษณเพอใหเหนถงความสบเนองทางอดมการณระหวางประวตศาสตรของโลกรวมสมยกบ

ประวตศาสตรในสมยศาสดามฮมมด โดยเฉพาะอยางยงงานประวตศาสตรนพนธของฝายมสลมทยงคง

อธบายประวตศาสตรในโลกรวมสมยใหประหนงดเปนประวตศาสตรทสบรากเหงาความสบเนองทาง

อดมการณและเรองราวจากประวตศาสตรอสลามในยคอดต43

เคาโครงประวตศาสตร (the outline of history) ในลกษณะดงทกลาวไปนน เปนเคาโครง

ประวตศาสตรทไมเคยไดรบการรอถอนจากนกประวตศาสตรคนใด งานศกษาถงตวตนของชาวมสลม

โดยเฉพาะมสลมในตะวนออกกลางจงมกกาวไมพนไปจากความพยายามทจะศกษาประวตศาสตร 39 Bernard Lewis, Islam and the West, viii, 10-15, 80. 40 Bernard Lewis, What Went Wrong? (New York: Oxford, 2002), 82-102. 41 Noah Feldman, The Fall and Rise of The Islamic State (New Jersey: Princeton University Press, 2008), 19-23. 42 Yvonne Y. Haddad, “Sayyid Qutb: Ideologue of Islamic Revival,” Voice of Resurgent Islam Ed. John L. Esposito (Oxford: Oxford University Press, 1983). 90-93. 43 Bernard Lewis, The Crisis of Islam Holy War and Unholy War (London: Phoenix, 2004), XV-XXX.

23

อสลามในในสมยแรกดวยเชนกนทงนกเพออธบายถงความเปนมาของชาวมสลมในปจจบนผานปม

หลงทางประวตศาสตรของพวกเขา

ความรบรทมตอเคาโครงประวตศาสตรในลกษณะดงกลาว เปนชดความรบรชดเดยวกนกบท

งานนพนธประวตศาสตรอสลามใช กลมผนพนธประวตศาสตรอสลามในสงคมไทยตางกเลอกนพนธ

ประวตศาสตรอสลามในยคของทานศาสดามฮมมด บนเหตผลและความเขาใจทเชอวา ประวตศาสตร

นพนธอสลามจะชวยบอกตวตนแหงอตลกษณของชาวมสลมในสงคมไทยไดเปนอยางด สงทสะทอนให

เหนไดอยางชดเจนวา คนแขกมสลมในการรบรของสงคมไทยนน ถกมองวาสบรากเหงาบางประการท

เกยวพนกบประวตศาสตรอสลามในยคตน พจารณาจากการทผคนในสงคมตงแตสมยอยธยาเรยกชาว

มสลมวา แขกมะหะหมด หรอ พวกศาสนามะหะหมด การเรยกชาวมสลมวา แขกมะหะหมด เปนการ

จ าแนกชนชาตแขกทแตกตางไปจากการจ าแนกแขกประเภทอน สงคมอยธยารจกแขกทเขามา

ปฏสมพนธภายในสงคมหลายกลม เชน แขกอนเดย เปนตน แตแขกทนบถอในศาสนาอสลามเปนแขก

กลมใหญทสดจงไดมการเรยกรวมๆกนวา แขกมะหะหมด อนเปนการก าหนดเรยกตามนามของผเปน

ศาสดาแหงอสลาม44 การเรยกขานชาวมสลมโดยอาศยนามของศาสดามฮมมด สนนษฐานวาอาจจะ

เปนการเรยกตามบาทหลวงฝรงทเขามาเผยแผศาสนาอสลามตงแตสมยอยธยา ดงปรากฏหลกฐาน

จากบนทกของบาทหลวงตาชารด จากคณะเยซอตซงมชวตอยในรชสมยของสมเดจพระนารายณ

มหาราช (พ.ศ.2199-2231) ทไดเรยกคนแขกมสลมในสงคมอยธยาวา เปนชนผเลอมใสศรทธาใน

ศาสนาพระมะหะหมด45

ค าวา ศาสนามะหะหมด (Mohammedanism) เปนศพทเทคนคทกลมนกประวตศาสตรชาว

ยโรปใชเรยกชาวมสลม โดยกลมนกประวตศาสตรในยโรปอาศยการอนมานเทยบกบหลกความเชอ

ของครสตศาสนาทใหการเคารพบชาในตวพระเยซ จงเขาใจวาชาวมสลมคงจะบชาตวตนของศาสดา

มฮมมดเชนเดยวกน จงไดมการเรยกชาวมสลมดวยค าศพทชดน46เนองจากโดยลกษณะทางความเชอ

44 ชาญวทย เกษตรศร, อยธยา (กรงเทพฯ : มลนธโตโยตาประเทศไทย, 2536), 67-68. 45 บาทหลวงตาชารด, จดหมายเหตการเดนทางสประเทศสยาม , แปลโดย สนต ท. โกมลบตร (กรงเทพฯ : ส านกพมพบรรณกจ, 2539), 68. 46 Hamilton Gibb, Mohammedanism: an historical survey (Oxford: Oxford University Press, 1969), 1.

24

ของชาวครสเตยนยโรปนน นยมเรยกศาสนกชนในศาสนาตางๆผานการน าเอาชอของบคคลผเปนตน

ก าเนดของลทธศาสนาหนงมาเปนนามทเรยกชนกลมใดกตามทมความเชอเกยวพนกบบคคลผนน ชาว

ยโรปจงรจก ศาสนามะหะหมด ในฐานะ ระบอบ (system) ทางความเชอหนงอนประมวลไปดวย

หลกการศรทธาตอพระเจาองคเดยวและระบอบทมการใชภาษาอาหรบเปนภาษาทางศาสนา47

อยางไรกตาม แมจะพบวาสงคมสยามมการรบรถงการมอยของ ศาสดามะหะหมด แตกไม

ปรากฏหลกฐานอนใดทบงชวาชาวสยามรบรถงตวตนของศาสดามฮมมดและประวตศาสตรอสลาม

อยางไรบางในชวงกอนยคสมยของรชกาลท 4 สงทชาวสยามรบรเปนเพยงอตลกษณและการคาของ

คนแขกเทานน ทพอจะมรองรอยปรากฏอยบางคอ พระราชนพนธของพระบาทสมเดจพระพทธเลศ

หลานภาลย (รชกาลท 2) เรอง กาพยเหเรอบทเหเจาเซน ซงไดน าเสนอเรองราวของพธกรรมแขกเจา

เซน(ชอะฮ)ซงจดขนทกปผานวรรณกรรมในรปแบบรอยกรอง48 และสบทอดประเพณดงกลาวนมา

ตงแตสมยอยธยา แตในพระราชนพนธดงกลาวกมไดพดถงถงศาสดามฮมมดแตอยางใด เราจงไมอาจร

ไดวาพระองครจกศาสดามฮมมดและประวตศาสตรอสลามในยคของทานมากนอยเพยงใด

ประวตศาสตรนพนธอสลามทปรากฏอย ในสงคมไทยมลกษณะรวมบางประการกบ

ประวตศาสตรนพนธอสลามในโลกยโรป ศาสดามฮมมดในงานนพนธของโลกยโรปเปนบคคลทลวน

แลวแตถกจนตนาการของผนพนธเตมแตงตวตนของทานจนดราวกบเปนคนละคนกบศาสดามฮมมด

ในงานนพนธประวตศาสตรของโลกมสลม ศาสดามฮมมดในงานนพนธของโลกยโรปไดถกอธบายและ

จนตนาการจากนกประวตศาสตรในโลกตะวนตกหลายรายใหเปนทง ชาวฝรงเศส ชาวสเปน ชาว

เยอรมน ชาวอาหรบ ชาวเปอรเซย และยงถกอธบายใหเปนทง มสลม ครสเตยนทงนกายโปรแตส

แตนทและโรมนคาธอลค ในบางสมยนน ศาสนามะหะหมดหรอแมแตตวของทานศาสดามฮมมด แทบ

จะไมถกรบรจากชาวยโรปในฐานะสงทเปนอนจากความเปนครสตศาสนาเลย กลบกนยงถกมองวา

เปนพลงทหลอมรวมความเชอของครสตศาสนาใหมความแขงแกรง ดงนนงานเขยนบางฉบบในยคแหง

การรแจงทางปญญาของยโรปจงพจารณาสงทพวกเขาเรยกวา ลทธและศาสนามะหะหมด ในฐานะท

47 D.S. Margoliouth, Mohammedanism (London: Thronton Butter Worth LTD., 1928), 7. 48 พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย, ประชมกาพยเหเรอ และเสภาเรองพระราชพงศาวดารของสนทรภ (กรงเทพฯ : มหามกฏราชวทยาลย, 2498), 30.

25

เปนหลกธรรมอนบรสทธดงเดมของครสตศาสนาดวยซ าไป49 กลาวไดวาศาสดามฮมมดในงานนพนธท

ปรากฏในโลกยโรปมกถกอธบายใหเหนในฐานะสญลกษณของการตอตานครสตศาสนาแตในบางยค

สมยกลบไดถกรบรในฐานะครสเตยนทมความเครงครดในศาสนาคนหนง

ประวตศาสตรนพนธอสลามในสงคมไทยกมลกษณะเดยวกนกบประวตศาสตรนพนธในโลก

ตะวนตก ศาสดามฮมมดและประวตศาสตรอสลามในการรบรของสงคมไทยอาจจะมความแตกตางไป

จากการรบรและชดค าอธบายของนกประวตศาสตรมสลมและนกประวตศาสตรในสมยหลงโดยสนเชง

บคลกและบทบาทของทานศาสดามฮมมดตามทปรากฏในงานนพนธเรองอสลามในสงคมไทยเปนคน

ทมบคลกและวฒนธรรมหลากหลายรปแบบ ประวตศาสตรอสลามในบางฉบบอาจจะเปนเพยง

ประวตศาสตรของศาสนาพนบานในสงคมทรายลอมไปดวยพทธศาสนา หรอในบางฉบบอาจจะเปน

ศาสนาของชาวยโรป เชนเดยวกบตวของทานศาสดามฮมมดในงานนพนธบางฉบบอาจจะถกพรรณนา

วานบถอพทธศาสนามากอน หรอเปนศตรของพทธศาสนา หรอมปมหลงทางความเชอรวมกบศาสนา

พราหมณมากอน เชนเดยวกบการท าสงครามของทานทไดถกอธบายแตกตางกนไป แตโดยลกษณะ

หลกๆของทานศาสดามฮมมดในงานนพนธของไทยคอ คนทคอยตอตานบอนท าลายศรทธาของ

ศาสนาอน ขอเขยนในงานศกษาชดนจงมไดมเปาประสงคทจะอภปรายเพอหาความจรงทาง

ประวตศาสตรแตอยางใด หากแตตองการศกษาถงความรบรของสงคมไทยทมตอประวตศาสตร

อสลามและตวตนของทานศาสดามฮมมด

ลกษณะโดยทวไปอกประการหนงของงานนพนธเรองอสลามในหมชาวยโ รป คอการคนหา

มาตรฐานและระดบทางศลธรรมของศาสนาอสลามและของศาสดามฮมมดเพอเปรยบเทยบกบ

พระเยซ นกประวตศาสตรชาวยโรปมกศกษาประวตศาสตรอสลามและเรองราวของทานศาสดามฮม

มดเพอเสาะแสวงหาความเสอมทรามทางศลธรรมทมอยในศาสนาอสลาม เปาหมายการศกษา

ดงกลาวเพอการยกยองและเชดชหลกธรรมของครสตศาสนาใหเหนวาสงสงและเหนอกวา แรงผลกดน

ขางตนมกมาจากความเปนอรกนของทงสองฝายทยาวนาน50 ประวตศาสตรนพนธอสลามในสงคมไทย

หลายฉบบกอาศยวธการเขยนในลกษณะดงกลาว คอเนนการสบสวนมาตรฐานทางศลธรรมของ

49 Matthew Dimmock, Mythologies of the Prophet Muhammad in Early Modern English Culture (Cambridge: Cambridge University Press, 2013), 1. 50 Montgomery Watt William, What is Islam? (London: Longmans, 1979), 2-6.

26

อสลามเพอเชดชหลกธรรมของพทธศาสนา นอกจากนแลวความเปนศตรกนระหวางเจานายชนชน

ปกครองกรงเทพฯกบแขกมสลมมลายกเปนสงทด ารงอยมาอยางยาวนานเชนเดยวกน

ประวตศาสตรนพนธอสลามทเกดขนในโลกตะวนตกและในสงคมไทยยงมจดรวมกนทส าคญ

อกประการหนงคอ การมงความสนใจของการศกษาไปยงประวตศาสตรการเมอง (political history)

และการเปนประวตศาสตรภมปญญา (intellectual history) หมายความวา กลมผนพนธ

ประวตศาสตรอสลามในสงคมไทยยงคงจ ากดการรบรความเปนประวตศาสตรของอสลามในดาน

การเมองและภมปญญาเทานน งานนพนธโดยมากยงไมเขาไปศกษาในประเดนทไกลกวาสองประเดน

ดงกลาว นอกจากงานนพนธของนธ เอยวศรวงศทยงคงสะทอนใหเหนการรบรประวตศาสตรอสลาม

ในเชงเศรษฐกจและภมศาสตรบางในบางจด แตโดยรวมกยงคงเนนแกนเรองทศกษาถงพลวตทาง

การเมองและภมปญญาในประวตศาสตรอสลาม51

กลมผผลตงานนพนธเรองอสลามของโลกตะวนตกในยคแรก (หลงสงครามโลกครงท 1) ตาง

กถกบรบทความรนแรงทางการเมองเขามาชน าการวางเคาโครงประวตศาสตรอสลาม ชาวยโรปรบร

ตวตนของชาวมสลมในฐานะฝายอกษะทสรางความเสยหายในสงครามโลกครงท 1 อาณาจกร

ออตโตมนซงด ารงอยในฐานะประมขของชาวมสลมสวนใหญประกาศเขารวมสงครามโลกครงท 1

เคยงขางประเทศเยอรมน งานนพนธทถกผลตขนในชวงหลงสงครามโลกครงท 1 เปนตนมาจงเนน

การศกษาประวตศาสตรอสลามทเปนประวตศาสตรทางการเมองมากเปนพเศษ วาทกรรมเรองอสลาม

ทงานนพนธโดยสวนใหญผลตขน เปนไปในทางทสรางความแปลกแยกเปนอน (other) แก

ประวตศาสตรอสลาม งานนพนธเรองอสลามในสงคมไทยบางฉบบกสรางความแปลกแยกเปนอนแก

ประวตศาสตรอสลามเชนเดยวกน ในขณะทบางฉบบ เชน ฉบบของพระยาอนมานราชธน กยงคง

อาศยความแปลกแยกเปนอนเปนความคดมลฐานในการเสนอประวตศาสตรอสลาม เพยงแตมจดตาง

ตรงทเปนการสรางความแปลกแยกแกประวตศาสตรอสลามเพอใหสงคมไทยเรยนรทจะอยรวมและท า

ความเขาใจตอความแปลกแยกดงกลาว52

ลกษณะรวมทใกลเคยงกนในประการทสอง คอ การนพนธเรองประวตศาสตรอสลามเกดขน

หลงจากการลมสลายลงของจกรวรรดอสลามออตโตมน หลงการเสอมสลายลงของอาณาจกรอสลาม

51

นธ เอยวศรวงศ, อสลามสมยแรก, 131-132. 52 เสฐยรโกเศศ, ศาสนาเปรยบเทยบ, 256.

27

โลกตะวนตกไดหนมานพนธและศกษาเกยวกบเรองราวของอสลามมากขนกวาทเคยเปนมา นบตงแต

ศตวรรษท 18 ทโลกมสลมออนแอตกต าลง ความออนแอดงกลาวตอกย าความรสกของโลกตะวนตก

ทวาพวกเขาสามารถพชตและยดครองสงคมมสลมไดงายขน ความพายแพตกต าของชาตมสลมอาหรบ

ทงปญหาปาเลสไตนและอนๆในศตวรรษท 20 คลายจะตอกย าความคดดงกลาวใหเปนจรง ผล

สะทอนจากทศนคตทเกดขนทามกลางบรบททางการเมองทรนแรงตอกน งานนพนธ ในโลกตะวนตก

มกเสนอภาพของอสลามในลกษณะทไมมความเปลยนแปลง, ครอบคลมมตของเวลาทยาวนาน,

ปราศจากความหลากหลายภายใน และแสดงถงพลวตทเปนไปตามกระบวนการทางประวตศาสตร

เทานน53ประวตศาสตรนพนธอสลามในสงคมไทยเกดขนทามกลางปมหลงทางสงคมทคลายคลงกน

งานนพนธถกเขยนขนหลงการปราชยอยางถาวรของปตตาน และงานนพนธกสะทอนใหเ หนวา

สงคมไทยรบรอสลามในรปแบบทปราศจากความหลากหลายภายในทงยงเปนประวตศาสตรท

ครอบคลมมตของเวลาทยาวนาน (timeless) อกดวย

2.2 สกลของประวตศาสตรนพนธอสลาม

เราอาจแบงสกลของประวตศาสตรนพนธอสลามทเกดขนในโลกตะวนตกและสงคมไทย

ออกเปน 3 สกลดวยกน

สกลทหนง คอสกลทางประวตศาสตรทนพนธเรองอสลามขนเพอตองการยนยนถงความเปน

ศาสดาของพระเจาทแทจรงของทานศาสดามฮมมด งานนพนธในสกลนจะอาศยการคนควาทเปน

วทยาศาสตร (sciencetific method) เนองจากเปาหมายของผนพนธคอการพสจนในสงทอยเหนอ

ประสาทสมผส ฉะนนงานนพนธจงเนนการอาศยวทยาการสมยใหม ทงวทยาศาสตร ภมศาสตร

โบราณคด รฐศาสตร สงคมวทยา และอนๆ เขามาเปนเครองมอในการนพนธ เพอน าไปสนบสนน

สมมตฐานทผนพนธยดถออย งานนพนธในลกษณะนสวนมากเกดขนในงานนพนธทฝายมสลมเปนผ

นพนธ ตงแตงานนพนธในยคจารตจนถงงานนพนธในยคปจจบน แมจะมการตความทแตกตางไปบาง

53 Richard M. Eaton, “Islamic History as Global History,” in Islamic & European Expansion: the Forging of a Global Order Ed. Michael Adas (Philadelphia: Temple University Press, 1993), 3-5.

28

ตามแตละทศนคตของผนพนธในแตละยคสมย ทวาสมมตฐานในการนพนธจะคลายคลงกน คอการ

นพนธประวตศาสตรอสลามเพอพสจนความสจธรรมของศาสดามฮมมด งานนพนธประเภทนจงม

แงมมทางเทววทยาเขามาเกยวของ ทงยงแฝงความเปนประวตศาสตรศาสนา (religious history) ท

อาศยวทยาการสมยใหมเขามาสนบสนน จดเดนของงานนพนธในสกลนคอการบรรจบกนระหวางเทว

วทยากบประวตศาสตร ทอาศยการโตแยงฝายทตางไปจากตนเปนตวเลาเรองในงานนพนธ

สกลทสอง คอสกลทยนอยตรงขามกบสกลแรก งานนพนธในลกษณะนมเปาหมายในการ

เขยนทส าคญคอการพสจนใหเหนวาศาสดามฮมมดมไดเปนศาสดาทแทจรงของพระเจา ลกษณะของ

งานนพนธในสกลนจงโนมเอยงไปในทางทสรางความแปลกแยกตดลบแกตวของประวตศาสตรอสลาม

ในโลกตะวนตกภายใตอทธพลทางเทววทยาของครสตศาสนา งานนพนธโดยสวนใหญยดสกลทสองน

เปนรากฐานในการนพนธ งานนพนธในสกลทสองยงแยกยอยออกเปนสองลกษณะคอ (1) งานนพนธ

ทอาศยหลกฐานของ สกลทหนง มาตความโตแยงใหมเพอหกลางขออางของสกลทหนงและสนบสนน

ขออางของตนเอง (2) งานนพนธทอาศยหลกฐานทไมเคยอยในการรบรของสกลทหนงแตอยางใด โดย

เปนการน าเสนอทฤษฎและหลกฐานใหมทสกลทหนงไมเคยพบเจอ54

ไมควรเขาใจผดๆวางานนพนธในสกลทสอง ผนพนธจะตองเปนสมาชกในครสตศาสนาหรอ

ศรทธามนในศาสนาหนงศาสนาใด แมงานนพนธในโลกตะวนตกตามสกลทางประวตสาสตรสกลนจะ

ถกนพนธขนจากฝายทศรทธาเชดชในความเชอของครสตศาสนากตาม แตกมบางรายทงานนพนธใน

สกลนผนพนธมไดมเจตนาหรอแสดงออกทจะเชดชศาสนาใดขนมาใหเหนอกวาแตอยางใด ใน

สงคมไทยงานนพนธเรองอสลามสวนมากเปนไปตามวธคดของสกลทางประวตศาสตรประเภทน ใน

จ านวนนมงานนพนธทตองการโตแยงการเปนศาสดาของทานศาสดามฮมมดโดยผนพนธมเปาหมาย

เชดชและศรทธาในพทธศาสนาอยางชดเจน ขณะทงานนพนธบางฉบบมไดเกยวเนองไปถงความ

พยายามทจะเชดชพทธศาสนาใหเหนอกวาแตอยางใด

สกลทสาม เปนงานนพนธทผนพนธมไดมเปาประสงคทจะถกเถยงในประเดนทางเทววทยา

แตอยางใด งานนพนธประเภทนมไดใหความสนใจทจะเขาไปหาค าตอบวาทานศาสดามฮมมดเปน

ศาสดาทแทจรงของพระเจาหรอไม แมอาจจะมบางจดของขอเขยนทผนพนธเหมอนจะมความคดท

54 อานเพมเตมไดใน Minou Reeves, Muhammad in Europe: A Thousand Years of Western Myth-Making (New York: New York University Press, 2000).

29

คลายคลงกบสกลทสอง แตกเปนเพยงการวเคราะหถงสภาพแวดลอมและปมหลงทางประวตศาสตรท

รายลอมตวทานศาสดามฮมมดมากกวาการตองการหาค าตอบถงแหลงทมาของศาสนาอสลาม สงท

งานนพนธในสกลนใหความสนใจคอ เรองของบทบาทของทานศาสดามฮมมดในการสรางชมชน

อสลามในสมยแรก และการพงความสนใจไปยงพลวตของโลกมสลมและมตทางวฒนธรรมตางๆ

ฉะนนงานนพนธในสกลนจงมลกษณะทแฝงไปดวยการแสดงออกของเนอหาทผสมกน ในบางจดก

อาจจะเหนดวยกบสกลทหนง ในบางจดกสนบสนนการวเคราะหของสกลทสอง และในบางจดก

อาจจะสรางทศนะและค าอธบายของตนเองขนมาใหมทแตกตางไปจากสองสกลแรก

2.3 มสลมในสงคมสยาม

เมอกลาวถงความรเกยวกบมสลมหรอ “มสลมศกษา” (muslim studies) กลาวไดวา

สงคมไทยมพฒนาการของการศกษาเรองมสลมมาตงแตสมยอยธยาแลว ดงปรากฏพบใหเหนอยใน

งานสรางสรรคทางศลปกรรมทมกมการกลาวถงคนแขกในสงคมสยาม รวมถงอทธพลของชาวมสลม

เปอรเซยในดานศลปะทมตอวฒนธรรมของสยามในยคนนดวยเชนกน ตลอดจนบนทกรวมสมยทไดม

การพดถงชมชนมสลมและขาราชการมสลมในสมยอยธยา55แมวาจะมนกวชาการจ านวนหนงเสนอวา

55 งานศกษาเกยวกบบทบาทของมสลมในสมยอยธยาสามารถศกษาเ พมเตมได ใน

Muhammad Rabi, The Ship of Sulaiman, tr., John O Kane (London Routledge & Kegan

Paul lid., 1972); Peter Hourdequin, “Muslim Influences in Seventeenth Century

Ayutthaya: A Review Essay,” Explorations: a Graduate Student Journal of Southeast

Asian Studies 7, 2(2007): 37-43; จฬศพงศ จฬารตน, ขนนางกรมทาขวา การศกษาบทบาทและ

หนาทในสมยอยธยาถงสมยรตนโกสนทร พ.ศ.2153-2423 (กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2546); แซรแวส นโกลาส, ประวตศาสตรธรรมชาตและการเมองแหงราชอาณาจกร

สยาม, แปลโดย สนตท. โกมลบตร (พระนคร: โรงพมพกาวหนา, 2506), 28; นทวรรณ (เหมนทร)

ภสวาง, “สถานภาพของชนมสลม สมยอยธยาในครสตศตวรรษท 17,” วารสารธรรมศาสตร 15, 4

(ครบรอบ 15 ป): 215; ลาลแบร, จดหมายเหตลาลแบร ฉบบสมบรณ (พระนคร: โรงพมพรงเรองรตน

30

ชาวสยามมการรจก คนแขก มาตงแตสมยสโขทยแลวโดยอาศยหลกฐานทไดมการกลาวถงแขกหลาย

ประเภทจากเรองนางนพมาศหรอต ารบทาวศรจฬาลกษณ ซงถกประพนธโดยสนมเอกของพอ

ขนรามค าแหง56

การกลาวถงวาทกรรมเรองอสลามทถกสรางขนในสงคมไทยอาจจะไมไดจ ากดพนทการ

ส ารวจเพยงเฉพาะแคการสรางวาทกรรมโดยกลมชนชนน าทางสงคมเทานน อนหมายถงกลมผ

วางรากฐานและมอทธพลทางความคดในการเขยนประวตศาสตรชาต หากแตจะอาศยการส ารวจการ

สรางวาทกรรมจากปจจยทหลากหลายนบตงแตการสรางวาทกรรมในเรองอสลามโดยกลมชนชน

ปกครอง สถาบนทางศาสนา อยางไรกตามผศกษาเนนส ารวจการรบรทปรากฏในหมชนชนน าทาง

สงคมเปนปจจยหลกในฐานะทเปน ตนแบบ ของการผลตชดค าอธบาย จากนนจงคอยส ารวจถงการ

หยบใชการรบรในลกษณะดงกลาวทถกถายทอดสสงคมไทยในวงกวาง สาเหตทตองมการส ารวจการ

สรางวาทกรรมจากปจจยทหลากหลายสบเนองจากวาศาสนาอสลามและชาวมสลมเปนสงทอยคด ารง

มากบสงคมไทยมาอยางยาวนาน วาทกรรมทถกสรางขนมาจากการรบรจ งมอยอยางกวางขวางใน

หลายพนททางความคด

ศาสนาอสลามจงมใชของใหมหรอสงแปลกซงถกน าเขามาใหมผานการสรางองคความรทาง

วชาการจากกลมผนพนธประวตศาสตรอสลามเทานน หากแตการสรางวาทกรรมจนกลายมาเปนองค

ความรเกยวกบอสลามในกลมผนพนธประวตศาสตรอสลามนนลวนแลวแตมาจากการรบรทสงคมไทย

มตอศาสนาอสลามเปนรากเหงาเดมอยแลว หมายความวาศาสนาอสลามเปนสงทปรากฏอยใน

สงคมไทยมาอยางชานานกอนทการเขยนประวตศาสตรจะพฒนามาเปนศาสตรทเกดการเขยนอยาง

กวางขวางในยคเปลยนเขาสความเปนสมยใหมทประวตศาสตรมใชเปนองคความรทจ ากดเพยงเฉพาะ

ชนชนปกครองและขนนางแลวเทานน

, 2510), 45-46; หลวงประเสรฐอกษรนต, ค าใหการชาวกรงเกา ค าใหการขนหลวงหาวดและพระราช

พงศาวดารกรงเกา (กรงเทพฯ: ส านกพมพพระคลงวทยา, 2507), 435. 56 โปรดพจารณาการวจารณวรรณกรรมชนนเพมเตมใน สจตต วงษเทศ, “แมน าล าคลองสายประวตศาสตร,” ศลปวฒนธรรม ฉบบพเศษ (พฤษภาคม 2539): 81; อาล เสอสมง, ประวตศาสตรขนนางมสลมสยาม (กรงเทพฯ: บรษท ออฟเซท เพรส จ ากด, 2546), 73.

31

ชนชนปกครองและกลมผนพนธประวตศาสตรอสลามในสยามมการรบรและปฏสมพนธกบ

ศาสนาอสลามมาโดยตลอดประวตศาสตรอนยาวนาน สวนส าคญทสดคงมาจากความสมพนธกบทาง

หวเมองทางใตทรฐบาลสยามพยายามสรางเสถยรภาพทางการเมองของตนเองใหเกดขนมาโดยตลอด

นบตงแตยคตนของกรงรตนโกสนทร ดงท สมเดจฯกรมด ารงราชานภาพไดทรงพระนพนธไววา

“เมองปตตานเปนเมองขนของสยามประเทศมาตงแตครงสมเดจพระรวงครองนครสโขทย

เปนราชธานชาวเมองปตตานเดมถอพระพทธศาสนา ภายหลงจงเขารดถอศาสนาอสลาม”57

สงครามและความสมพนธทไมราบรนท าใหการรบรตอกนของทงสองฝายเปนสงทมมาโดย

ตลอดไมวาการรบรดงกลาวจะเปนไปดวยดหรอไมกตาม58 นอกเหนอไปจากความสมพนธกบหวเมอง

ทางใตทประชากรสวนมากนบถอในศาสนาอสลามแลว อาณาบรเวณสวนกลางของรฐสยามนบตงแต

เมองหลวงตลอดจนพนทอนๆของภาคกลางกปรากฏอทธพลของชาวมสลมอยตลอดผานการคาขายท

รฐสยามตดตอกบพวกพอคามสลมจากอาวเปอรเซยและดนแดนตะวนออกกลางนบตงแตสมย

อยธยา59

ชาวสยามรจกชาวมสลมในฐานะ “คนแขก” (Khaek) อนเปนการเรยกชาวมสลมทตองการ

สอถงประชากรทอพยพมาจากภมภาคของประเทศทอยในทศตะวนตกของสยาม อาท อนเดย,

อหราน และคาบสมทรอารเบย อยางไรกตามมหลกฐานปรากฏจากเอกสารทางประวตศาสตรวาชาว

สยามจ าแนกคนแขกออกเปนสองลกษณะกวางๆ คอ 1) คนแขกทนบถอในศาสนาอสลาม อน

ประกอบไปดวย แขกมาเลย (Khaek Malay), แขกจาม (Khaek Cham), แขกชวา (Khaek Java),

แขกเจาเซน (Khaek Chao Sen) เปนตน 2) คนแขกทนบถอศาสนาอนซงไมใชศาสนาอสลาม อน

ประกอบไปดวย แขกพราหมณ (Khaek Brahman), แขกฮนด (Khaek Hindu), แขกซกส (Khaek

57 องคการคาของครสภา, ประชมพงศาวดารเลม 3 (กรงเทพฯ: ศกษาภณฑพานชย, 2506), 6. 58 อานเพมเตมไดใน พระยาวเชยรศร, พงศาวดารเมองสงขลา (สงขลา : ม.ป.พ., ม.ป.ป.) 59 Marcinkowski, M. Ismail (Muhammad Ismail), From Isfahan to Ayutthaya : contacts between Iran and Siam in the 17th century, 30-70.

32

Sikh) โดยพนฐานแลวชาวสยามใชค าวาแขกเพอสอความหมายไปยงคนตางชาตทเขามาอาศยแผนดน

สยามอนเปนชนชาตทไมใชชาวยโรป60

แมวาสงคมสยามจะมการสรางองคความรเกยวกบคนแขกมาอยางยาวนานแลวกตาม แตทวา

เมอพจารณาไปยงทศนคตทมตอคนแขกแลว พบวาเอกสารจ านวนหนงของสยามยงคงพจารณาคน

แขกในฐานะพวกทมความแปลกแยกและเปน “มจฉาทฐ” ดงปรากฏการระบถงการหามคนมอญและ

ลาวมความสมพนธทางเพศกบพวกแขกผเปนมจฉาทฐเชนเดยวกบพวกฝรง61 ความรบรตอคนแขกใน

ลกษณะขางตนปรากฏอยในกฎหมายตราสามดวงอนเปนหนงสอประมวลกฎหมายชนส าคญในยคตน

ของกรงรตนโกสนทร62 แมในทางทฤษฎสงคมสยามจะมการตรากฎหมายทสะทอนใหเหนถงทาทท

เปนลบกบคนแขก แตในทางปฏบตแลวดเหมอนชาวสยามจะมความคนเคยกบชาวมสลมกลมตางๆมา

อยางยาวนานไมแพคนจนและชนชาตอนๆเลย เนองจากทงสองฝายตางพจารณาถงผลประโยชนท

เกดขนจากการพงพากนจนพฒนาไปถงขนของการเรยนรและแลกเปลยนวฒนธรรมตอกน ดงปรากฏ

ใหเหนตวอยางจากจตรกรรมฝาผนงวดเกาะแกวสทธาราม จงหวดเพชรบร ศลปะสมยอยธยาตอน

ปลายซงมภาพของพวกเดยรถยทมาลองภมกบพระพทธเจา ในภาพดงกลาวมการจ าลองเหตการณ

โดยใหพวกเดยรถยเหลานนบางพวกแตงกายเหมอนคนแขกมสลม ในขณะเดยวกนในภาพจตรกรรม

เหลานนกมการกลาวถงชาวมสลมในฐานะทเปนพอคา ทหาร หรอแมแตภาพขนททรบใชอยในราช

ส านกซงปรากฏอยทหอเขยนวงสวนผกกาด63

กลาวไดวา สงคมสยามจ าแนกการรบรมสลม(แขก)ออกเปนสองลกษณะ ลกษณะแรกเปน

การรบรถงคนแขกผานศรทธาและศาสนาทพวกเขานบถอ การรบรในลกษณะนมกเปนไปในทางลบ

เนองจากสงคมไทยมกรอบและกตกาทางศลธรรมแบบพทธศาสนาซงสวนทางกบจารตของอสลามโดย

60 Julispong Chularatana, “MUSLIM COMMUNITIES DURING THE AYUTTHAYA PERIOD,” MANUSYA: Journal of Humanities 10, 1(2007): 92-94. 61 กรมศลปากร, กฎหมายตามสามดวง เลม 5 (พระนคร: องคการคาของครสภา, 2506), 98-99. 62 วนย พงศศรเพยร, “ความส าคญของกฎหมายตราสามดวง: แวนสองสงคมไทย,” กฎหมายตราสามดวง: แวนสองสงคมไทย, บรรณาธการโดย วนย พงศศรเพยร (กรงเทพฯ: เฟองฟา, 2547), 1-11. 63 จฬศพงศ จฬารตน, “ขนทแขกในราชส านกอยธยา,” ศลปวฒนธรรม 21, ฉ. 6(เมษายน 2543): 89.

33

สนเชง การพจารณาศาสนาอสลามจงหลกเลยงการใชพทธศาสนาเปนเกณฑส าคญในการตดสนไมได

เมอเปนเชนนทาททมตอหลกธรรมของศาสนาจงคอนขางเปนลบ ขณะทการรบรในลกษณะทสองเปน

การรบรผานแงมมของการปฏสมพนธทางสงคมระหวางคนสยามและคนแขก การรบรในลกษณะหลง

ดจะมทาทเปนบวกกวามากเมอเปรยบเทยบกบลกษณะแรก

เมอพจารณาถงการศกษาถงตวตนของชาวมสลมในยคกอนรตนโกสนทร จะพบวาการ

กลาวถงตวตนของศาสนาอสลามและชาวมสลมเปนไปในลกษณะของการพดถงชนกลมนอยทม

บทบาทตอสงคมสยามเทานน กลาวไดวาเปนเพยงการพจารณาถงบทบาททางสงคมมากกวาจะ

พจารณาถงความเชอและศาสนาของชาวมสลม

กรณเชนนแตกตางอยางสนเชงกบยครตนโกสนทรตอนตนทมการพดถงอสลามและชาว

มสลมในแงมมทเกยวของกบประวตศาสตร,ความเชอและอตลกษณทางศาสนามากขน โดยเฉพาะการ

พดถงประวตศาสตรศาสนาในยคตนของอสลามตงแตการประสตและหลงการสนชพของทานศาสดา

มฮมมด สงนดเหมอนจะไมเคยมการเขยนหรอพดถงอยางเปนลายลกษณเลยในสงคมสยามกอนหนาน

การเปลยนผานจากสมยเกาเขาสรตนโกสนทรตอนตนไดถกอธบายในฐานะทเปนยคสมย

ของการเกดของส านกทางประวตศาสตรชดใหม โดยเฉพาะในสมยของรชกาลท 4 และ 564 โสภา

ชานะมล กลาววา ส านกทางประวตศาสตรชดใหมดงกลาวนปรากฏขนจนเหนเดนชดในยคทสงคม

สยามเรมปรบตวเองเพอเขาสภาวะของการเปนรฐสมยใหมหรอรฐสมบรณาญาสทธราชย ภายใตการ

น าของชนชนน าสยามนบตงแตรชสมยของรชกาลท 4 รชกาลท 5 รชกาลท 6 การเขยนประวตศาสตร

หรอทเรยกกนวา “ประวตศาสตรกระแสหลก” หรอประวตศาสตรทางการจงกอตวขนพรอมๆกบการ

สรางรฐชาต ประวตศาสตรกบการสรางรฐชาตจงสมพนธกนอยางแยกไมออก ยงไปกวานนกลมคนทม

บทบาทในการสรางรฐชาตของสยามกยงเปนกลมเดยวกนกบทท างานขดคนอดตและสรางวรรณกรรม

ประวตศาสตร อาท พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว สมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพ

64 สายชล สตยานรกษ, พทธศาสนากบแนวคดทางการเมองในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก พ.ศ. 2325-2352 (กรงเทพฯ: มตชน, 2546), 110-126; อรรถจกร สตยานรกษ, การ

เปลยนแปลงโลกทศนของชนชนผน าไทย ตงแตรชกาลท ๔-พ.ศ. ๒๔๗๕ (กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2538), 8-59.

34

เจาพระยาทพากรวงษ เปนตน65ซงเปนกลมคนเดยวกนทมบทบาทในการขดคนอดตแหงอสลามขนมา

ดวย

แมความสนใจทมตอประวตศาสตรอสลามและชาวมสลมในหมชนชนน าในสงคมไทยในชวง

ตนและกลางยครตนโกสนทรจะมนอยกวาการใหความสนใจไปยงการสรางวาทกรรมเรองชาตไทย

แตในฐานะทศาสนาอสลามและชาวมสลมเปนองคประกอบหนงทมบทบาทอยในสงคมสยาม

ประวตศาสตรอสลามเองจงเปนผลผลตหนงของสภาพสงคมทก าลงด าเนนไปภายใตการเขยน

ประวตศาสตรดวยจตส านกใหมอนสมพนธกบการสรางรฐชาตดวยเชนกน จากความเปลยนแปลง

ดงกลาวน เอง การศกษาถงเรองราวของคนแขกหรอชาวมสลมทถกผลตขนในตอนตนของ

กรงรตนโกสนทรจงมเนอหาทแตกตางไปจากยคสมยกอนหนาดงทกลาวไป

ชนชนน าสยามไมวาจะเปนพระยาประมลธนรกษ สมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพ

เจาพระยาทพากรวงษ พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนตน ลวนแลวแตเปนกลมคนทม

สวนเกยวของโดยตรงตอการผลตงานประวตศาสตรอสลามในยครตนโกสนทร และยงสามารถกลาวได

วาประวตศาสตรนพนธเรองอสลามเรมขนอยางเปนทางการในสยามในยคสมยทจตส านกทาง

ประวตศาสตรชดใหมก าลงกอตวขนควบคไปกบการสรางรฐชาต เนองจากประวตศาสตรอสลามทถก

นพนธขนในรปของเอกสารทอาศยการเขยนโครงเรองประวตศาสตรอสลามแทบจะไมปรากฏมากอน

เลยในยคกอนรตนโกสนทร ทมอยเปนเพยงการกลาวถงสถานภาพของชาวมสลมเทานน ขณะทงาน

นพนธเรองอสลามในยครตนโกสนทรนอกจากจะเปนครงแรกของการนพนธเรองอสลามทอาศยโครง

เรองของประวตศาสตรอสลามอยางเตมตวแลว ยงเปนผลผลตทเกดขนจากนโยบายการสรางรฐชาต

สมยใหมอกดวย

การพดถงคนแขกผานการใชโครงเรองของประวตศาสตรอสลามตามทกลาวไปน หมายถง

การเขยนประวตศาสตรอสลามโดยอาศยการบอกเลาถงจดก าเนดของอสลามนบตงแตสมยการประสต

ของทานศาสดามฮมมดจวบจนกระทงถงยคของการขยายตวของศาสนาอสลาม

ภายใตความสมพนธระหวางการสรางรฐชาตสมยใหมกบการเขยนประวตศาสตร ความ

จ าเปนทจะตองท าความรจกตอประวตศาสตรอสลามจงเปนผลผลตทสบเนองมาจากประสบการณใน

อดตหากแตอยในรปใหม การอธบายอสลามในแงมมทสมพนธกบการรบรทางการเมองจงเปนโครง

65 โสภา ชานะมล, "ชาตไทย" ในทศนะปญญาชนหวกาวหนา (กรงเทพฯ: มตชน, 2550), 4.

35

เรองทถกเลอกมาใชในสงคมไทยผนวกกบนโยบายของรฐชาตใหมทตองการใชพทธศาสนาเปน

อตลกษณประจ าชาตอยแลวในขณะนน

วาทกรรมเรองอสลามทปรากฏอยในงานนพนธเรองอสลามจงมแนวโนมทจะถกใชเพอสราง

ความชอบธรรมแกพทธศาสนาและชาต เนองจากศาสนาเปนองคประกอบหนงจากการสราง

อดมการณและจตส านกของชาตอยแลว

การสรางวาทกรรมเรองอสลามในสงคมไทยจงเปนไปในมตของการรบรตอความรนแรง การ

แผขยายดวยคมดาบและการปดกนเสรภาพทางศาสนาเชนเดยวกบการสรางวาทกรรมอสลามลกษณะ

นในหมนกประวตศาสตรชาวยโรป กรณของนกประวตศาสตรชาวยโรปปรากฏกนมากในสมย

ศตวรรษท 17 โดยมกสรางวาทกรรมใหอสลามเปนเพยงเครองมอทางการเมอง (a political

instrument) มใชเปนเครองมอทางจตวญญาณ (a spiritual instrument) ชนชาตอาหรบทงหมดจง

ถกสรางขนเปนประชาคมดวยอสลามในฐานะพลงทางการเมอง66 จดรวมทนกประวตศาสตรไทยและ

นกประวตศาสตรยโรปมคลายกนคอการรบรตออสลามในทางลบจากความตงเครยดทางการเมองทม

มาโดยตลอด การรบรเกยวกบอสลามจงใกลเคยงกนมากระหวางคนทงสองกลม นนคอ เนนการ

อธบายวาศาสนาของตนเองคอรากฐานของสงคมเกาอนมผลตอการววฒนาการของศาสนาอสลามใน

ภายหลงและศาสนาดงเดมไดเสยพนททางประวตศาสตรไปเพราะการแผขยายทางศาสนาดวยความ

รนแรงทางการเมองของอสลามดงจะไดกลาวตอไป

2.4 การแบงชวงเวลาของงานนพนธ

จากการศกษา ผศกษาพบวาการนพนธประวตศาสตรอสลามขนในสงคมไทยสามารถแบง

ชวงเวลาออกเปน 3 ชวงคอ

1. การเขยนประวตศาสตรอสลามชวงกอนป พ.ศ. 2475

2. ชวงป พ.ศ. 2475-2509

3. ชวงป พ.ศ. 2511

66 Edward W. Said, Orientalism (New York: Vintage Book, 1994), 149-152.

36

นอกจากเหตผลส าคญทถกใชเปนเกณฑในการแบงชวงเวลาตามทไดแจกแจงไปแลวในบทท

ผานมา ชวงเวลาทงสามระยะขางตนยงเปนชวงเวลาทกลมผนพนธประวตศาสตรอสลามมปมหลง

ทางความคดแตกตางกนอยางสนเชง กลาวคอเมอพจารณาไปยง ความรบร (perception) ของกลม

ผนพนธจากทงสามสมย จะพบวาในชวงระยะเวลากอนป พ.ศ. 2475 นน พทธศาสนาเปนกรอบคด

ส าคญในการเขยนของผนพนธ การนพนธประวตอสลามในชวงนเปนไปในลกษณะของการอธบายถง

ตวตนของศาสนาอสลามในมตทสมพนธกบประวตศาสตรของพทธศาสนา ย งไปกวานนยงเปนการ

นพนธประวตศาสตรอสลามในทศทางทตองการสรางความรสกทสงสง/เหนอกวาแกพทธศาสนา

ขณะทการเขยนประวตศาสตรอสลามทอยในชวงทสองจะพบวา อทธพลของพทธศาสนาในดานการ

เขยนจะเจอจางลงไปแมวาจะยงคงมการอาศยความคดมลฐานแบบพทธศาสนาอธบายถง

ประวตศาสตรอสลามในบางมม แตทวาการเขยนในลกษณะทตองการสรางความรเหนอกวาแก

พระพทธศาสนาแทบจะไมปรากฏอกตอไป สบเนองจากตวผประพนธประวตศาสตรนอกจากจะเปน

ปญญาชนกลมใหมทมรากเหงามาจากชนชนกลางใหมทเตบโตขนหลงป พ.ศ. 2475 แลว ปมหลงทาง

ความคดของสงคมทเปลยนไปจงท าใหชดของค าอธบายและการตความเปลยนแปลงไปดวย

การสรางวาทกรรมเรองอสลามในเอกสารทถกประพนธขนในชวงนมความแตกตางไปจาก

สมยแรก ลกษณะการเขยนประวตศาสตรในชวงนจะเนนไปทการสรางความเปนอนแกตวของศาสนา

อสลามเพอสอดรบกบกระแสความคดในแบบชาตนยม (Nationalism) ทก าลงเฟองฟอยในขณะนน

ตวของศาสนาอสลามไดรบการอธบายอยางชดเจนขนในมตของการเปนพลงทางการเมอง ดงจะ

สงเกตเหนไดจากการเปรยบเทยบสาวกของทานศาสดามฮมมดกบพรรคบอลเชวคในรสเซยเพอ

อธบายใหเหนถงสภาพของศาสนาอสลามอนมจดก าเนดในฐานะพลงทางการเมองทคกคามสงคมเกา

กลาวโดยสรปในเบองตนไดวาการเขยนประวตศาสตรอสลามในชวงเวลานเนนหนกไปยงการ

อธบายถงสถานภาพ ตวตน หรอ “ความเปนมสลม” ในแงมมตางๆทกลมผนพนธแตละคนจะสามารถ

รบรได ตลอดจนการสรางค าอธบายตอศาสนาอสลามในฐานะพลงทางการเมองทมลกษณะเปนลบ

ตอสงคมสยามนนดจะมความชดเจนมากกวาสมยแรก

ส าหรบชวงทสาม คอชวงป พ.ศ. 2511 เปนชวงทสงคมไทยมการพฒนาทางความคดไปมาก

จากบรบททางสงคมทเปลยนไป ยคนเปนยคทนกวชาการมสลมในสงคมไทยตางกผลตงานนพนธ

ประวตศาสตรอสลามของตนเองออกมามากขน รวมถงการเกดขนของนกประวตศาสตรอาชพหรอ

37

กลมคณาจารยทประกอบอาชพเปนอาจารยสอนวชาประวตศาสตรในรวมหาวทยาลย จากการศกษา

พบวาชวงนเปนชวงทความคดและทฤษฎการอธบายประวตศาสตรจากโลกตะวนตกหลงไหลเขาส

สงคมไทยมากขนกวายคกอน การเขยนประวตศาสตรไทยกมการใชมมมองใหม การนพนธ

ประวตศาสตรอสลามเองกไดรบผลกระทบจากกระแสเหลานดวย ยคนจงมงานนพนธประวตศาสตร

อสลามทรบความคดการอธบายจากโลกตะวนตกมากขน

2.5 การเขยนประวตศาสตรอสลามชวงกอนป พ.ศ. 2475: ยคของการสรางความรสกเหนอกวา

แกพทธศาสนา

หลกฐานเกาแกทสดซงผศกษาพบเจอและนบเปนหลกฐานทสามารถสะทอนใหเหนถงความ

พยายามของชนชนน าสยามทจะท าความรจกและเขาใจถงศาสนาอสลามอนเปนศาสนาทประชากร

สยามสวนหนงนบถออยคอ งานนพนธเรอง “พงศาวดารญวณและประวตพระนาบมหะหมด”

ขาราชการในปลายรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (พ.ศ.2408) ไดนพนธ

ขนในรปประชมพงศาวดารซงจดเปนแหลงขอมลแรกเกยวกบประวตของศาสนาอสลามเทาทพบเจอ

อยางเปนลายลกษณอกษรในสงคมไทย จากขอมลทปรากฏระบวางานนพนธชดนมทมาจากตว

พระยาประมลธนรกษ และถกตพมพในเอกสารชด “ประชมพงศาวดารภาคท ๒๘ พงศาวดารญวณ

และประวตพระนาบมหะหมด” อยางไรกตามมขอนาสงสยบางประการเกยวกบตวตนของผประพนธ

เพราะไมมทางเปนไปไดทพระยาประมลธนรกษจะท าการประพนธหนงสอเลมนขนมาเนองจากตาม

ประวต พระยาประมลธนรกษ (นามเดมชอผก บดาชอ ฉม มารดาชอ สระ) เกดเมอ พ.ศ.240067 หาก

งานชดนถกเขยนขนในป พ.ศ. 2408 นนหมายความวาพระประมลธนรกษไดเขยนงานชดนตอนอาย

เพยง 8 ขวบซงเปนไปไดยาก ผศกษาสนนษฐานวาเจาพระยาทพากรวงษอาจจะเปนผประพนธงานชด

นโดยพจารณาจากส านวนการเขยนทคลายคลงกน แมวาจะมแนวคดค าอธบายแตกตางกนโดยสนเชง

จากประวตศาสตรอสลามในฉบบของเจาพระยาทพากรวงษ

สมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพไดแสดงความเหนตองานนพนธชดนไววา

67 “ประวตพระยาประมลธนรกษ ตนตระกล ผโลประการ ,” สมเกยรตดอทคอม, http://www.somkiet.com/LifeStory/Story2.htm (สบคนเมอวนท 14 เมษายน 2557).

38

“สวนประวตเรองพระนาบมหะหมดนน ปรากฏในบานแผนกวารวบรวมเมอวนองคารเดอนย

ขน ๒ ค าปฉล พ.ศ. ๒๔๐๘ ในรชกาลท ๔ แตฉบบทมกไมจบ ถงกระนนเรองราวเพยงทมอยกนาอาน

จงไดรวมพมพเปนประชมพงศาวดารภาคท ๒๘ ส าหรบแจกในงานพระราชทานเพลงศพพระยา

ประมลธนรกษ”68

จากการส ารวจพงศาวดารชนนพบวา การเรยบเรยงเรมตนขน ณ วนท 32 ค า ปจลศกราช

1227 ภายใตการอนเชญโตะอนตนแขกมาเปนผเลาประวตศาสตรความเปนมาของศาสนาอสลาม แม

ทางเนอหาทปรากฏในเอกสารชดนจะมหลายสวนทตางไปจากค าอธบายถงประวตศาสตรอสลาม

กระแสหลกทถกรบรกนในยคตอมา เชนค าอธบายทระบวาศาสนาอสลามเขาสคาบสมทรมลายตงแต

สมยของศาสดามฮมมดแลว เปนตน อยางไรกตามแตพงศาวดารชนนนบวาเป นการเขยน

ประวตศาสตรอสลามครงแรกและยงเปนความพยายามของชนชนน าสยามทตองการเขาถง

แหลงขอมลของศาสนาอสลามจากแหลงตนตอของอสลามเทาทมอยในสงคมไทยเลยกวาได จดเปน

การนพนธเรองอสลามจากแหลงขอมลขนปฐมภม (primary source) เพยงไมกชนเกยวกบ

ประวตศาสตรอสลามทนกประวตศาสตรสยามสามารถทจะใชเปนแหลงขอมลในการประพนธขน

การเรยบเรยงในครงนอาศยการเขยนประวตศาสตรของค าบอกเลาจากความทรงจ า

(oral history) แทบทงหมดของโตะอนตนแขก หรอโตะอนแขกตานซงสนนษฐานไดวาอาจจะเปนผม

ความรในสงคมชาวมสลมจากปตตาน การอาศยวธการนพนธในลกษณะนยอมมความเปนไปไดสงทตว

ผประพนธจะอาศยการตความตวเนอหาตางไปจากเจตนารมณของผเลาตลอดจนการถอดค าสะกด

ทางศาสนา

โครงเรองของประวตศาสตรทงานนพนธชดนสรางขนกลายมาเปน “พมพเขยว” ส าหรบงาน

นพนธเรองอสลามในสมยหลง กลาวคอเปนโครงเรองทเนนพดถงการเปลยนผานทางการเมองและ

ศาสนาอสลามของแตละยคสมย เรมจากการพดถงสภาพสงคมยคกอนก าเนดอสลาม จากนนจงพด

ถงยคสมยทอสลามก าเนดและการขยายตวของกองทพอสลาม ตอมาจงพดถงยคของผสบแทนทาง

ศาสนาในระบอบกาหลบ (Caliphate) และยคสดทายเปนการอภปรายถงปญหาการแตกแยกของ

นกายอนเปนผลมาจากการแยงชงอ านาจทางการเมอง โครงเรองแบบเนนพลวตจากภายในของตว

68 องคการคาของครสภา, ประชมพงศาวดารเลม 17, ค าน าภาคท ๒๘.

39

ศาสนาและการมองพฒนาการทางการเมองจากผลของการก าเนดศาสนาเชนนถอเปนพมพเขยว

ส าหรบการนพนธประวตศาสตรอสลามแกสงคมไทยในสมยหลง

ขอแตกตางอยางเหนไดชดระหวางงานชดนกบงานนพนธเรองอสลามตามทปรากฏอยในหม

นกบรพาคดของโลกตะวนตกคอ งานนพนธชดนมการรบรตอเหตการณความแตกแยกทางนกายใน

ประวตศาสตรอสลาม โดยจดเหตการณขางตนใหเปนยคสมยหนงของหนวยการศกษาประวตศาสตร

อสลาม ขณะทนกประวตศาสตรตะวนตกในยคกอนและหลงสงครามโลกครงท 1 แทบจะไมกลาวถง

ปญหาความแตกแยกทางนกายในฐานะยคสมยหนงของการศกษาประวตศาสตรอสลามเลย69 การ

รบรตอยคสมยแหงความแตกแยกทางนกายเชนนนบวาเปนการเขยนโครงเรองทางประวตศาสตรทม

ความใกลเคยงกบนกประวตศาสตรชาวอาหรบในยคกลางเปนอยางมาก70

สงทสะทอนใหเหนถงการสรางวาทกรรมเรองอสลามจากพงศาวดารชดนคอ การจดให

ศาสนาเปนองคประกอบส าคญในการผกโยงความสมพนธเขากบเหตการณในประวตศาสตรอสลาม

จนตนาการของผประพนธทมตอประวตศาสตรอสลามสะทอนใหเหนวาผ ประพนธ พจารณาบรบท

ทางสงคมและการเมองในสงคมอารเบยวา เปนสงค มท แวดลอมไปดวยพระพทธศาสนา

ประวตศาสตรอสลามในชดค าอธบายจากพงศาวดารชดนเปนประวตศาสตรทมรากเหงามาจากสงคม

ทแวดลอมไปดวยพทธศาสนา ยงไปกวานนตวของศาสนาอสลามยงถกอธบายเพอใหเห นถงการม

รากเหงาทางความเชอและศรทธาทคลายคลงกบพทธศาสนา ดงจะเหนไดจากขอความทกลาววา

“มหะหมดอยในครรภ ๙ เดอนจงคลอด ครงนนตาของมหะหมดมานมสการพระพทธรปอยท

วหาร”71

69 โปรดพจารณางานเหลานไดใน D.S. Margoliouth, Mohammedanism; Gibb, H. A. R. (Hamilton Alexander Rosskeen), Mohammedanism; an historical survey (New York, Gallaxy Book, 1962); John Bagot Glubb, The life and times of Muhammad (London: Hodder & Stoughton, 1970); Maxime Rodinson, Mohammed, tr. Anne Carter (New York, Pantheon Books, 1971); Montgomery Watt William, What is Islam?. 70 Jurji Zaydan, Umayyads and Abbasids: being the fouth part of Jurji Zaydan's history of Islamic civilization (New Delhi: Kibav Bhavan, 1978). 71 องคการคาของครสภา, ประชมพงศาวดารเลม 17, 23.

40

องคความร ในเรองศาสนาอสลามทไดถกสรางขนจากเอกสารชดนสะท อนถงการให

ความส าคญแกพทธศาสนาในฐานะศาสนาทเปนรากเหงาเดมทางสงคมแกศาสนาอสลาม จนตนาการ

ของความรทถกสรางขนในเรองศาสนาอสลามจากเอกสารชดนเปนคนละชดกบค าอธบายกระแสหลก

ของนกประวตศาสตรทวโลกทตางกนยมอธบายวาศาสนาอสลามถอก าเนดขนมาในสงคมทไมมพทธ

ศาสนาด ารงอยเลย เนองจากค าอธบายทมกนยมอธบายกนในสงคมไทยมอยวาศาสนาอสลามม

รากเหงาทางวฒนธรรมจากครสตศาสนาและศาสนายดายมากกวา72

ยงไปกวานนศาสนาอสลามทถกสรางขนผานพงศาวดารชดนยงเปนศาสนาอสลามในฉบบทม

หลกค าสอนใกลเคยงกบพทธศาสนาและศาสนาพราหมณอกดวย ดงจะเหนไดจากขอเขยนทวา

“เมอจะไหวกราบพระใหตงอยในธาตทง ๔ คอยนเปนธาตไฟ กมลงเปนธาตลม กราบลงเปน

ธาตน า นงลงเปนธาตดน จะไหวพระเพลาเชาตรใหไหวนาบอาดม เวลาบายไหวนาบยบราเอล เวลา

เยนไหวนาบนด เวลาพลบใหไหวนาบมซา เวลาจะเขานอนใหไหวนาบอซา”

“พระเปนเจาจงสงมหะหมดกราบพระทง ๕ องคๆละเวลา ดงกลาวมาแลวกอน”73

ขอเขยนขางตนจากพงศาวดารชดนไดอธบายศาสนาอสลามในฐานะเปนศาสนาทยดถอใน

หลกความเชอเรองเทพเจาหลายองค (polytheism) องคความรเรองศาสนาอสลามขางตนจงเปน

องคความรทถกตความใหศาสนาอสลามเปนศาสนาทมจดรวมกบพทธศาสนาอนเปนศาสนาหลกของ

สงคมไทย และธรรมเนยมของชาวมสลมกไมแตกตางไปจากธรรมเนยมของพทธศาสนกชนทนยมการ

เคารพสกการะพทธรปเชนเดยวกน ความเขาใจทถอเอาวาพทธศาสนาเปนรากเหงาทางสงคมของ

72 ธรยทธ สนทรา, ศาสโนปมศาสตร (กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2539), 101; นธ เอยวศรวงศ, อสลามสมยแรก, 41; น าเงน บญเปยม, ประวตศาสตรยโรปสมยกลาง (Medieval Europe) (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง, 2519), 90; เสฐยร พนธรงษ, ศาสนาเปรยบเทยบ (พระนคร: แพรพทยา, 2513), 338; Christopher Catherwood, A Brief History of The Middle East (London : Constable and Robinson, 2010), 78. 73 องคการคาของครสภา, ประชมพงศาวดารเลม 17, 28-29.

41

ศาสนาอสลามไดรบการถายทอดและตอยอดในสงคมไทยสมยหลงทมผลงานในการประพนธเรอง

อสลามและศาสนาเปรยบเทยบ74

หากไมพจารณาถงแหลงทมาของขอมลท “อาง” วาถกเลาผานปากค าของโตะอนตนแขก

แลว การสรางวาทกรรมเรองอสลามผานประวตศาสนาอสลามฉบบหลวงชนนอาจจะเปนการชน าชาว

มสลมในสงคมไทยใหเกดการคลอยตามไปกบหลกค าสอนของพทธศาสนาดวยเหตผลวาปมหลงเดม

ของศาสนาอสลามนอกเหนอจากจะถอก าเนดในดนแดนทอทธพลของพทธศาสนามอยอยางเตมทแลว

หลกธรรมเดมทมสลมสมยแรกหรอตวพระศาสดาเองถอปฏบตอยนนกหาไดมความตางไปจากขอ

ปฏบตของพทธศาสนกชนในสงคมไทยเลยดวยซ า นนคอการยดถอธรรมเนยมของการกราบไหว การ

มององคาพยพมนษยในแงมมของธาตทงส ตลอดจนการเคารพกราบไหวรปเคารพทางศาสนา แมเรา

จะคาดการณไดวาประวตศาสตรอสลามในฐานะศาสนาทววฒนาการมาจากพทธศาสนาของ

พงศาวดารชดนอาจจะไมไดรบการเชอถอจากชาวมสลมเลยดวยซ า แตกนบวาเปนการสรางองค

ความรทมน าหนกแกสงคมภายนอกเพราะมการระบถงแหลงทมาของขอมลนจากบคคลทเปนมสลม

เชนเดยวกน ทงยงเปนการสรางวาทกรรมอสลามทมอบความชอบธรรมแกพทธศาสนาในฐานะ

ศาสนาตนแบบไดอยางด การเนนใหพทธศาสนามภาวะเปนศาสนาตนแบบทงในดานค าสอนและ

รากเหงาเปนวธการนพนธประวตศาสตรอสลามทใกลเคยงกบงานนพนธในตะวนตกทถอเอาครสต

ศาสนาเปนตนแบบของอสลาม75ความคดเรองความเปนตนแบบของพทธศาสนาเชนนไดถกถายทอด

ไปในงานนพนธของพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว76หลวงวจตรวาทการ77

สาเหตทท าใหผประพนธเกดความเขาใจวาพทธศาสนาเปนวฒนธรรมเกาแกของสงคมอาหรบ

ทงยงเปนรากเหงาเดมของศาสนาอสลามนน สนนษฐานไดวาอาจจะเกดขนจากการตความค าบอกเลา 74 คณ โทขนธ, ศาสนาเปรยบเทยบ (กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร, 2537), 39; วพธโยคะ รตนรงษ, แวนสองพระศาสนา (กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร, 2529), 205; สเมธ เมธาวทยกล, ศาสนาเปรยบเทยบ (กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร, 2525), 64. 75 J. Christy Wilson, Introducing Islam (New York: Friendship Press, 1950), 30-31; Philip K. Hitti, Islam and the West: A Historical Cultural Survey (New York: Publishing Company, 1979), 15. 76 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, เทศนาเสอปาและปลกใจเสอปา, 37. 77 หลวงวจตรวาทการ, ศาสนาสากล เลมท 1, 2.

42

ของโตะอนตนแขกของผประพนธเอง กลาวคอความเขาใจโดยทวไปของชาวมสลมและนก

ประวตศาสตรนนมอยวาสงคมอาหรบกอนการมาของอสลามถอเปนสงคมหนงทมการเคารพบชารป

ปนและวตถมงคลมากทสดแหงหนงในเขตตะวนออกกลาง ขอมลสวนนอาจท าใหตวผประพนธเกด

การตความค าบอกเลาของโตะอนตนวาสงคมอาหรบคอสงคมทยดถอศรทธาในพทธศาสนากเปนได

นอกจากนยงมความเปนไปไดในอกทางหนงวาความเขาใจขางตนอาจจะมาจากตวของโตะอนตนแขก

เอง จากความสมพนธในทางประวตศาสตรระหวางศาสนาอสลามและพทธศาสนาเปนสงทด าเนนมา

อยางตอเนองโดยตลอดอยแลว อเลกซานเดอร เบอรซน (Alexander Berzin) ไดระบวาหลงการ

สนชวตของศาสดามฮมมดไมนาน อ านาจของศาสนาอสลามกขยายเขาสดนแดนพทธศาสนาอยาง

รวดเรวจนท าใหสองศาสนามการเผชญหนากนในทางการเมองอยเสมอ และศาสนาอสลามเองกไดแผ

ขยายเขาสดนแดนทพทธศาสนามความรงเรองมาโดยตลอด อาท อฟกานสถาน, ครอซาน, ซะมร

กอนด(ซะมารคาน) เปนตน การแผขยายของศาสนาอสลามท าใหนกวชาการมสลมสมยแรกเกดการ

รบรและกลาวถงพทธศาสนาและชมชนอนเดยมาตลอด ในจ านวนนมทานอบนญะรร อฏเฏาะบะรย

(Muhammad ibn Jarir al-Tabari 830 – 923) นกประวตศาสตรมสลมนามอโฆษทไดกลาวถงพทธ

ศาสนาในงานประวตศาสตรของทานโดยกลาวถงพระในพทธศาสนาวาเปน “กลมคนทสวมใสเสอ

แดง” (Red-Clad Ones) สวนทานวะซล อบนอะฏออ (Wasil Ibn ―Ata‖ 700 -748) นกปรชญา

มสลมในสมยตนอกทานหนงกเปนบคคลทน าเอาปรชญาของพทธศาสนาเขาผสมกบหลกคดของ

ศาสนาอสลาม เชน เรองการตรสรทไดถกขยายความเพมเตมวาเปนการบรรลจดสงสดของความรผาน

การใชตรรกะแบบกระบวนการคดเชงเหตผล78ในการคนควาของ ไกโกะ โอบวส (Kieko Obuse) ระบ

วามนกประวตศาสตรมสลมจ านวนหนงในอดตเชอวาพระพทธเจาหรอเจาชายสทธธตถะนนเปนหนง

ในศาสดาของพระเจาเฉกเชนเดยวกบศาสดามฮมมด ในจ านวนนมทานอลชะฮรอสตานย (Al-

Shahrastani 1086-1153) นกประวตศาสตรมสลมคนส าคญเปนหนงในผสนบสนนความเหนนอก

ดวย ยงไปกวานนนกการศาสนาและนกประวตศาสตรมสลมจ านวนหนงในอนเดยและอาณาบรเวณ

78 Alexander Berzin, “Historical Survey of the Buddhist and Muslim Worlds‖ Knowledge of Each Other‖s Customs and Teachings,” in The Muslim World: A Special Issue on Islam and Buddhism (Hartford: Wiley-Blackwell Publishing Ltd, 2010), 187-203.

43

ใกลเคยงกดจะกลาวถงความเชอเหลานมาโดยตลอดอยแลว79ตวของประวตศาสตรอสลามเองกไดระบ

ถงการท าลายรปเคารพของชาวพทธในการบกเบกศาสนาอสลามในแถบอนเดยและปากสถานของ

บรรดานกรบมสลมในสมยตน ความสมพนธระหวางสองศาสนาตลอดจนบทบาทของศาสนาอสลามใน

การท าลายรปเคารพของชาวพทธอาจท าใหเกดความเขาใจขนในหมมสลมโดยทวไปวาศาสนาพทธ

เปนศาสนาทเปนวฒนธรรมรากเหงาแกศาสนาอสลามในคาบสมทรอารเบยมาตลอด เนองจาก

บทบาทของศาสดามฮมมดเองกมกเปนทรบรกนวาทานคอหนงในผท าลายรปเคารพของชาวอาหรบ

ขอมลทางประวตศาสตรสวนนอาจท าใหชาวมสลมจ านวนหนงเขาใจไปวาจารตการบชารปเคารพใน

สงคมอาหรบสมยทานศาสดามฮมมดเปนจารตเดยวกนกบการบชารปเคารพของพทธศาสนกชนใน

เอเชยกลางและเอเชยตะวนออกเฉยงใตซงศาสนาพทธถกทาทายเนองจากการเขามาของศาสนา

อสลามภายหลงจากพนสมยของทานศาสดามฮมมดไปไมนาน80

งานนพนธเรองอสลามชนนสามารถประมวลลกษณะเนอหาในภาพรวมไดหลายประการดงน

ประการทหนง ตวงานเนนอธบายประวตศาสตรอสลามผานการพจารณาถงรากเหงาของ

พทธศาสนาทมอทธพลตอศาสนาอสลามในมตทางประวตศาสตร ยงไปกวานนงานนพนธชดนยง

อธบายอสลามในฐานะทเปนศาสนาทมววฒนาการและการปรบตวมาจากศาสนาพทธ ดงสะทอนให

เหนจากขอเขยนของผประพนธทระบอยางชดเจนวาศาสนาอสลามมการกราบไหวเทพทง 5 องค

ประการทสอง เปาหมายหลกของพงศาวดารชดนเนนหนกไปทการอภปรายประวตชวตของ

ทานศาสดามฮมมด ดงทผประพนธไดกลาวไววา

“ณ วน ๓๒ ค า จลศกราช ๑๒๒๗ ปฉลสปตศก ขาพระองคไดเชญโตะอนตนแขกมาถามถง

เรองพงศาวดารมหะหมด ผเปนทนบถอของพวกแขกไดความวา มหะหมดนนเกดทเมองมะกา”81

79 Kieko Obuse, “The Muslim Doctrine of Prophethood in the Context of Buddhist-Muslim Relations in Japan: Is the Buddha a Prophet?,” in The Muslim World Special Issue: A Special Issue on Islam and Buddhism Vol.100 (Oxford : Blackwell Publishing Ltd., 2010), 215–232. 80 Alexander Berzin, The Historical Interaction between the Buddhist and Islamic Cultures before the Mongol Empire (Unpublished Manuscripts, 2006) 81 องคการคาของครสภา, ประชมพงศาวดารเลม 17, 23.

44

ประการทสาม พงศาวดารชดนพดถงประวตศาสตรยคตนของอสลามหลงการวายชนมของ

ทานศาสดามฮมมด เนอหาหลกจะเปนการอภปรายถงการเมองและการแกงแยงต าแหนงผปกครอง

อาณาจกรรวมถงการขยายตวของศาสนาอสลามไปสดนแดนรอบนอกซงในความเขาใจของผนพนธ

แลวศาสนาอสลามไดขยายตวมาถงหมเกาะชวาตงแตสมยของทานศาสดาแลว ดงทไดกลาวถงเรองน

วา

“มหะหมดมก าลงมากขนกใหศษยผใหญทงสคนเทยวปราบปรามบานเมองทงปวง ฝายใต

ฝายเหนอตะวนตกตะวนออกจนถงแผนดนฮนดสลตานตลอดถงชวามลาย ผใดรบค าสอนกไวชวต ผใด

ไมเชอดวยกฆาเสย ไวแตเดกๆใหครสอนศาสนาตอไป”82

สงทพงศาวดารชดนไมไดพดถงเลยกคอหลกธรรมของศาสนาอสลาม, ตวตนและอตลกษณ

ของชาวมสลมทงในดานจารตและธรรมเนยมปฏบต แตกยงนบวาเปนงานนพนธทวางรากเหงาของ

ค าอธบายในหลายประเดน โดยเฉพาะค าอธบายเกยวกบการขยายตวของศาสนาอสลามเขาสชมพ

ทวป

งานนพนธเรองประวตศาสตรอสลามจากพงศาวดารชนนจงนบเปนกาวแรกทชนชนน าสยาม

แสดงออกถงความพยายามทจะรจกชาวมสลมและศาสนาอสลาม

2.6 หนงสอ แสดงกจจานกจ ของเจาพระยาทพากรวงษมหาโกษาธบด

งานนพนธเกยวกบประวตศาสตรอสลามทถกผลตขนในชวงเวลาไลเลยกนกคอ หนงสอแสดง

กจจานกจ เรยบเรยงขนในป พ.ศ. 2465 โดยเจาพระยาทพากรวงษ เมอเปรยบเทยบกบพงศาวดาร

ญวนฯ พบวาหนงสอแสดงกจจานกจ ผประพนธสะทอนเปาหมายในการนพนธไดชดเจนกวา

พงศาวดารญวนฯ รปแบบการเขยนตลอดทงเอกสารจะเปนไปในลกษณะของการบอกเลาถงขอมล

และความเปนมาของแตละศาสนาโลกตามทผประพนธเขาใจ พรอมกบหาเหตผลมาโตแยงเพอ

สะทอนความเหนอกวาของพทธศาสนาตอศาสนาเหลานน ดวยลกษณะการเขยนทเปนไปในทศทางน

จงท าใหเจาพระยาทพากรวงษมงเนนการอภปรายไปทตวตนของครสตศาสนาและศาสนาอสลาม

ควบคกนไป

82 เรองเดยวกน, 32.

45

งานนพนธชดนจงเปนงานนพนธทเขยนขนเพอเสนอมมมองของพทธศาสนาทมตอศาสนาโลก

มากเปนพเศษ ขณะเดยวกนเนองดวยเนอหาทผกพนถงเรองราวทางประวตศาสตรจงท าใหมการพด

ถงประวตศาสตรในหลายจดดวยเชนกน

ส าหรบประวตชวตของเจาพระยาทพากรวงษมหาโกษาธบดโดยสงเขปนนมขอมลระบวา

นามเดมของทานคอ ข า บญนาค เปนขนนางสยามคนส าคญในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหว ด ารงต าแหนงทส าคญอยาง ต าแหนงกรมทา หรอต าแหนงเสนาบดกระทรวงการ

ตางประเทศ ทานยงไดรบความไววางใจจากรชกาลท 4 โดยไดรบการแตงตงจากรฐบาลสยามเพอไป

ท าการเจรจาสญญาทางพระราชไมตรกบผแทนของสมเดจพระนางเจาวคตอเรยเมอป พ.ศ. 2398

(ค.ศ. 1855)

นายสกจ นมมานเหมนท อดตรฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการและยงเปนผรบผดชอบ

จดพมพหนงสอแสดงกจจานกจไดระบถงบรบททางสงคมทสงผลใหเจาพระยาทพากรวงษเรยบเรยง

งานชนนขนวา มสาเหตมาจากการคกคามตอพระพทธศาสนาจากน ามอของกลมบาทหลวงครสเตยน

ทก าลงเผยแพรครสตศาสนาอยในสงคมไทยขณะนน กลมนกเผยแพรครสตศาสนาในไทยไดหยบยก

ประเดนทางวทยาศาสตรและวทยาการสมยใหมเขาวพากษวจารณพทธศาสนาจนกระทงกระแสสงคม

ไดเกดการโตเถยงขนวาพทธศาสนาเปนศาสนาทลาหลงหรอไม83งานนพนธชดนจงจดใหพทธศาสนา

เปนอสระจากศาสนาโลกทงมวลอนเปนบรบทจากกระแสธรรมยตกนกายในเวลานนทมความพยายาม

ในหมชนชนน าไทยทจะปฏรปพทธศาสนาใหบรสทธดง เดมและเครงครดในธรรมวนยของ

พระพทธเจา84

อยางไรกตามตวของเจาพระยาฯเองกไดระบในค าน าของหนงสอวา กระแสความคดเหลานได

เขาคกคามความคดของเยาวชนสยาม สวนหนงทานมองวามาจากสภาพของการเรยนหนงสอในสยาม

ประเทศทเนนเพยงแตการสอนใหเดกอานออกเทานนโดยปราศจากสารประโยชนในทางเนอหา กลาว

ไดวาระบบการศกษาในระดบขนประถมทสงคมสยามมอยในเวลานนแทบไมไดสรางภมคมกนทาง

ความรขนเลย ดงขอความทไดกลาวไววา

83 เจาพระยาทพากรวงษ, หนงสอแสดงกจจานกจ, ก-ฌ. 84 พชญา สมจนดา, ถอดรหสพระจอมเกลา (กรงเทพฯ : มตชน, 2557), 16.

46

“ขาพเจาจงคดเรองราวกลาวเหตผลตางๆแกในทางโลกยบาง ทางสาศนาบางทมพยานกชก

มากลาวไว ทไมมพยานเปนของทไมเหนจรงกคดคานเสยบางวาไวแตภอปญญาเดกร ผทเรยนหนงสอร

แลวจะไดอานหนงสอนแทนหนงสอสวดแลหนงสอเรองละคร เหนจะเปนประโยนรการเลกๆนอยๆ

บาง ถาเขาถามสงใด เดกทงหลายจะไดแกไขตามส านวนนวาไวเปนขอถามขอแก กลาวแตภอจ าได”85

เจาพระยาทพากรวงษเสนอประวตศาสตรอสลามในงานนพนธชนนผานรปแบบของการ

พรรณนาถงพฒนาการทางสงคมทสงผลใหความคดของอสลามกอตวขนในประวตศาสตร ความ

แตกตางอยางเหนไดชดระหวางงานพนเรองอสลามชดนกบพงศาวดารญวนฯคอ เนอหาในพงศาวดาร

ชดนจะไมมการผกโยงอทธพลของพทธศาสนาในฐานะรากเหงาพนฐานของอสลาม ดงความเขาใจท

เคยมในพงศาวดารญวนฯอก เนองจากงานนพนธชนนเนนการวพากษหลกธรรมของศาสนาอนเพอ

เชดชพทธศาสนาใหปลอดพนจากการคกคามหรอเพอใหเกดความเหนอกวาอยางเหนไดชด พทธ

ศาสนาจงถกแยกออกไปจากค าอธบายในฉบบน กลบกนผนพนธอธบายถงรากเหงาของค าสอนทาง

ศาสนาในสงคมเซมตกส เชน ค าสอนของอบราฮมและศาสนาพราหมณฮนดวาเปนรากเหงาทาง

วฒนธรรมเดมของศาสนาอสลามแทน

โครงเรองทถกใชในงานนพนธชดนเปนลกษณะของการเขยนเชง ปจฉา -วสชนา โดย

เจาพระยาทพากรวงษจะสมมตค าถามอนเปนทสงสยและวพากษวจารณของคนในสงคมพรอมกบ

ตอบค าถามหกลางขอสงสยทปรากฏอย ในค าถามเหลานน แมจะยงคงยดการใชโครงเรอง

ประวตศาสตรทเนนการเลาประวตศาสตรอสลามผานประวตชวตของทานศาสดามฮมมดจวบ

จนกระทงยคของการขยายตวของอสลามดงรปแบบโครงเรองทอยในพงศาวดารญวนฯอย แตทวา

การใชโครงเรองเชนนไมไดมความชดเจนมากนกเนองจากผประพนธกลาวถงประวตศาสตรอสลามใน

ลกษณะทไมไดอาศยความตอเนองของเรองราวในแตละยอหนา ทงยงมลกษณะเลายอนความและ

กาวกระโดดในจดทเนอเรองสามารถชกน าไปไดภายใตการตงค าถามและตอบ

ขณะทพงศาวดารญวนฯยงไมมการบญญตศพททเปนทางการตอหนวยการศกษานอกจาก

การเรยกตามทคนเคยวาเปน “ศาสนาแขก” เทานน ทวาสงแรกทงานนพนธชดนอภปรายกคอความ

ตางระหวาง “แขก” กบ “อศลาม” กลาวไดวางานนพนธชดนเปนชนแรกทมการใชค าวา “อศลาม”

ในการอภปราย นยามของค าวาอศลามในค าอธบายของเจาพระยาทพากรวงษกคอศาสนาของกลม

85 เจาพระยาทพากรวงษ, หนงสอแสดงกจจานกจ, 2.

47

ชนทมการถอศลสนต (การขลปหนงหมปลายอวยวะเพศชาย) นคอความตางระหวางค าวา “อศลาม”

และ “แขก” ดงททานไดกลาววา

“...คอศลสนตใหตดหนงปลายองก าเนดเสยใหหมดสน ถาไมหมดสนกไมเปนอศลามได ถา

เดกเกดมาไดแปดวนกใหรบศลสนตเสยทกคนจงจะเปนอศลาม ไทยเราเรยกวาอศลาม ไมเรยกแขก

เสยหมดทกภาษา”86

ค านยามของอสลามในค าอธบายของเจาพระยาฯอาศยเรองการขลปปลายอวยวะเพศของ

ผชายเปนองคประกอบส าคญของการรจกค า “อสลาม” ถงขนทไมสามารถใชค าวา “อศลาม” กบหม

ชนทปราศจากการขลป

เนองจากค านยามตอค าวาอสลามจากงานนพนธชดนอาศยกรอบการนยามทกวางขวางมาก

นนคอไมไดนยามค าวาอสลามโดยอาศยเรองความเชอและอตลกษณเฉพาะของชาวมสลมเปนตว

นยาม งานนพนธชดนจงไมจ าแนก “ครสตศาสนา” กบ “อสลาม” ออกจากกน กลาวอกนยไดวางาน

นพนธชดนพจารณาวาครสตศาสนาคอศาสนาเดยวกนกบอสลามในฐานะทสองกลมนมการถอธรรม

เนยมของการขลปปลายอวยวะเพศเหมอนกน ดงสะทอนใหเหนจากค าอธบายถงจดก าเนดอสลามท

ทานไดเขยนไวดงตอไปน

เจาพระยาทพากรวงษไดระบวา จดก าเนดเดมของศาสนาอสลามนนยอนความไปยงศาสนา

พราหมณหรอยคกอนพระพทธเจาจะประสต ซงเปนศาสนาเกาแกทนบถอในเทพเจาสามองค คอทาว

มหาพรหม, พระอศวร และพระนารายนธราชเจา ซงถกเรยกอกแบบวา พระบดา พระบตร พระจตร

ซงทานอธบายวาพระจตรคอดวงจตรของทาวมหาพรหม เรองสามารถยอนความไดวาเมอหลายพนป

กอนมบรษนามวา “อบปรฮม” ซงเปนบตรของพระครพธพราหมณไดหลบฝนวา “พระอาหลา”

(พระผเปนเจา) เสดจเขามาบอกในขณะฝนวาการเคารพกราบไหวรปปนเปนสงตองหามตามหลกการ

ศาสนาและยงก าชบใหถอจารตการขลปเปนหลกการส าคญ ตอมาพระเจาไดสงใชใหอบปรฮมยดถอ

การบชายนตรเปนพธกรรมหนงของศาสนา แตครนเหนอบปรฮมศรทธามนตอพระองคถงขนคดทจะ

ใชบตรชายของตนเองเปนเครองบชายนตรถวายแกพระองค พระเจาจงลงมาบอกวาใหยตการสงหาร

บตรชายตนเองเพราะพระองคเพยงแคลองใจอบปรฮมเทานน นบแตนนมาศาสนาพราหมณ กบ

อสลามกแยกตวออกจากกน ดวยเหตผลทวาศาสนาพราหมณยงยดถอการบชายนตรตอไป ขณะท

86 เรองเดยวกน, 86.

48

ศาสนาอสลามไดยตการบชายนตรนบแตบดนน ขณะทครสตศาสนาหรอตวตนของพระเยซกถก

อธบายวาเปน “อศลาม” เนองจากมการถอธรรมเนยมศลสนตเหมอนกน87

นอกจากงานนพนธชดนจะท าการอภปรายถงความหมายของค าวา “อสลาม” ซงงานนพนธ

กอนหนานไมไดใหความส าคญแลว วาทกรรมเรองอสลามทงานนพนธชดนสรางขนยงอธบายอสลาม

ในความหมายทแตกตางไปจากทผานมา กลาวคอศาสนาอสลามไมไดถกอธบายในฐานะศาสนารวม

บรบทและวฒนธรรมกบพทธศาสนา หากแตเปนศาสนาพราหมณแทนทถกอธบายในฐานะทเปน

รากเหงาเดมของศาสนาอสลาม และขณะทวาทกรรมเรองอสลามทถกอธบายในพงศาวดารญวนฯ

เนนใหเหนภาพทคลายคลงกนระหวางพทธศาสนากบศาสนาอสลามทนบถอในธรรมเนยมการกราบ

ไหวรปปนตามความเขาใจของผประพนธ หนงสอแสดงกจจานกจเลมนกลบแกไขเนอหาสวนนโดย

เลอกอธบายอสลามไดใกลเคยงกบสภาพของมสลมในปจจบนทปฏเสธการกราบไหวรปเคารพแทน

อตลกษณของศาสนกชน (คนอศลาม) ทวาทกรรมชดนสรางขน เลอกอธบายใหเหนภาพวา

ฝรงทคนสยามพบเหนในยคนน ความจรงคอ พวกอศลาม นอกจากจะเนนความแปลกแยกของอศลาม

ในฐานะทเปนศาสนาของพวกฝรงตางชาตซงคกคามพระพทธศาสนาและประเทศไทยในเวลานนแลว

ชนชนน าสยามยงพยายามสรางความเปนอนหนงอนเดยวกนระหวางแขกมสลมในสยามกบชาวยโรป

โดยอาศยการถอธรรมเนยมขลปเปนตวนยามแมกระทงตวของพระเยซกไดรบการอธบายในฐานะ ผ

ถอจารตอศลาม เชนเดยวกน88

กลาวไดวาในขณะทพงศาวดารญวนฯอธบายอสลามในลกษณะทสมพนธคลายคลงกบพทธ

ศาสนา งานนพนธชดนกลบมองอสลามภายใตความรบรทไมเกยวของกบพทธศาสนาเลยทงนก

เพอใหสอดรบกบเจตนารมณของผประพนธทตองการโตแยงใหเหนถงความสงสงกวาของพทธศาสนา

จงไดมการตดพทธศาสนาออกจากความเกยวของกบอสลาม แตกยงคงมการหยบใชค าอธบายกอน

หนานทระบถงการลมสลายของพทธศาสนาในอนเดยเพราะการขยายตวของอสลาม

2.6.1 ศาสนานาบมะหะหมด

87 เรองเดยวกน, 86. 88 เรองเดยวกน, 87.

49

เนองจากวาทกรรมเรองอสลามทไดถกสรางขนมาในงานนพนธชดนมขอบเขตทกวางขวาง

ตามทไดกลาวไปแลว สมเดจเจาพระยาทพากรวงษกลบจ าแนกระหวางศาสนาอสลามกบศาสนา นา

บมะหะหมดออกจากกน กลาวคอในค าอธบายของทานนนศาสนานาบมะหะหมดเปน เพยงศาสนา

ใหมทมรากเหงาของจารตเดมทรบมาจากอสลาม ทานศาสดามฮมมดเองกเคยเปน อศลาม ใน

ความหมายของการขลปปลายอวยวะเพศ ดงทปรากฏพบขอความทจ าแนกระหวางสองอยางนออก

จากกนชดเจนดงน

“ครนภายหลงนบแตนถอยหลงไปไดพนสองรอยยสบแปดป มพวกอศลามคนหนงชอ

มะหะหมดเปนใหญอยในเมองมะดนา แขกเรยกวาระสหลนหลา ประกาศตววาเปนพระคฤศโต มาสง

สอนสาศนาใหมอก เกบเอาค าสอนครงอบปรฮมบาง ครงยาโคบบาง ครงมสาบาง ครงยสบบาง เลอก

เอามาผะสมกนเขาตงเปนศาสนาขนอกอยางหนง”89

“แลสาศนานาบมะหะหมดทแขกเรยกวาระสหลนหลา กเปนสาศนาใหญอยางหนง...แตกอน

นาบมะหะหมดซงเกดในเมองเมดกาในแผนดนหะรบสงสอนใหคนถอสาศนาใหม แปลงสาศนาเกาบาง

ใหคนรบศลสนดถอตามสาศนาอบปรฮมบาง”90

ในความเขาใจของสมเดจเจาพระยาทพากรวงษนน อสลาม จงเปนคนละสงจาก

“ศาสนานาบมะหมด” เพยงแตสบรากเหงาเดมมาเทานน สะทอนภาพของการรบรในหมชนชนน า

สยามทจ าแนกระหวางศาสนาอสลามออกจากสาศนานาบมะหะหมดทมการเคารพนบถอโดยคนแขก

อยในสงคมสยาม ศาสนาอสลามในความรบรของทานจงเปน หลกธรรมสากล ทเปนรากเหงาของ

ศาสนาครสตและอสลามอนเปนศาสนาใหมอกท

2.6.2 อสลามกบความรนแรงในประวตศาสตร

งานนพนธชดนยงคงเลอกใชค าอธบายทใกลเคยงกบฉบบของพงศาวดารญวนฯในเรองของ

การขยายตวของศาสนาอสลาม เจาพระยาทพากรวงษไดกลาวถงลกษณะทเปนลบและความรนแรง

ของศาสนานาบมะหมดไวในหลายจดของงานนพนธดงน

89 เรองเดยวกน, 89. 90 เรองเดยวกน, 130-131.

50

“ครงนนมะหะหมดมอ านาจมากมาบอกคนทงหลายวา พระผเปนเจาเอาวตารเกดมาเพอ

ปราบปรามมนษยทงหลายวาทถอสาศนาผดไป คนทงปวงจงเรยกวานาบมะหะหมดบาง เรยกวา

ระสหลนหลาบาง ครงนนระสหลนหลามพวกพองนบถอเขารศดวยมาก ยกทพมาปราบปรามมาขาง

แผนดนพราหมณ ไดบานเมองใดกไมเอาทรพยสงของอนใด เปนแตกดขขมเหงใหถอสาศานารบศล

สนดเทานน ถาผใดไมถอกฆาเสยทงหญงทงชาย เอาแตเดกๆไวสงสอนเทานน มค ากลางเขามาวาสาศ

นามะหมดถอกวางขวางเพราะมอหนงถอดาบ มอหนงถอสมด ไมไดความดวยค าสอน”91

“อกประการหนงทานสงสอนสษยวาสาศนาอนๆเปนสตรตอสาศนาทาน ถาผใดไปท าลาย

สาศนาอนๆได คอวาไปทบตอยพระพทธรป พระสถปเจดยศรมหาโพธโบถวหารการเปรยญต วดวา

อารามศาลเจาศาลเทพารกษ แลการสาศนาอนๆท าลายลางไดแลวกมบ า เหนจความชอบตายไปได

สวรรค กค าสงสอนดงนควรจะเชอนบถอไดหรอ”92

งานนพนธชดนยงคงเนนใหเหนวาศาสนาของคนแขกหรอศาสนานาบมะหมดนนมลกษณะท

เปนภยคกคามตอพทธศาสนาอนเปนหลกธรรมทไมสมควรใหความเคารพนบถอ โดยทงนมการ

ยกตวอยางการรกรานของอสลามเขาสแผนดนพราหมณหรออนเดยอนเปนค าอธบายเดยวกนกบฉบบ

ของพงศาวดารญวนฯ และชดค าอธบายเชนนยงคงถายทอดไปสงานนพนธเรองอสลามฉบบทถกเขยน

ขนหลงจากนดงจะไดกลาวตอไป

โดยสรป งานนพนธชดนไดแกไขค าอธบายในพงศาวดารญวนฯทเนนการอธบายถงการม

รากเหงาเดยวกนระหวางพทธศาสนากบอสลาม โดยไดตดความเกยวของระหวางพทธศาสนาและ

อสลามออกจากกนโดยสนเชง ซ ายงผลตความเขาใจเรองอสลามสสงคมผานการเลาถงความ

เหนอกวากพทธศาสนาตลอดจนโครงเรองแบบประวตศาสตรสงครามอสลามกคงใชโครงเรองแบบเกา

บนการตความใหม นอกเหนอจากนแลวยงเปนงานนพนธชดแรกทสรางวาทกรรมถงตวตนของชาว

มสลมไดอยางชดเจนขน

91 เรองเดยวกน, 89-90. 92 เรองเดยวกน, 111.

51

2.7 การผลตซ าความเหนอกวาของพทธศาสนาภายใตมาตรการทางการเมองของพระบาทสมเดจ

พระมงกฏเกลาเจาอยหว

วาทกรรมเรองอสลามทไดถกสรางขนในชวงเวลานด าเนนภายใตยคของการสรางความ

เหนอกวาแกพทธศาสนา นโยบายขางตนไดกาวมาถงจดทส าคญทสดเมอพระบาทสมเดจพระมงกฎ

เกลาเจาอยหวไดเรมใชพทธศาสนาเปนเครองมอทางการเมองเพอสรางเสถยรภาพในสงคม ดงปรากฏ

ในผลงานของพระองคทถกใชชอวา “เทศนาเสอปา” งานนพนธชนนเปนการจดพมพจากค าเทศนา

ในหลากหลายวาระของพระองคแกกองพลเสอปาเพอสรางจตส านกของความรกชาตและความ

สามคคภายใตความภมใจและตระหนกในคณคาของพทธศาสนา มาตรการดงกลาวไดอาศยการ

เทศนาถงความเหนอกวาของพทธศาสนาเปรยบเทยบกบศาสนาอสลามและครสตศาสนา พระองคได

นพนธประวตศาสตรอสลามขนเพอเปนปจจยส าคญในการเปรยบเทยบทางดานคณธรรมและบรบทใน

ประวตศาสตรระหวางศาสนา โดยมงหมายทจะยกเกยรตพระพทธเจาและพทธศาสนาไวเปน

สาระส าคญ ดงปรากฏมพระราชด ารสของพระองคความวา

“พระพทธเจาเปนผทนบถอไดโดยไมเสยสกอยางหนงอยางใด นบถอไดโดยเชอแนนอนวา

เปนผประเสรฐ, เดยรถยถงกบตองประกาศวาใครไมเชอถอแลวเจาจะหกคอ พระพทธเจาของเราไม

เคยบอกกลาววาใครไมเชอจะหกคอ แตอยางนนคนนบถอศาสนาพระพทธเจายงกวาศาสนาอน

เพราะเหตใด? เพราะแลเหนแลววาดกวาศาสนาอน พราหมณกด แขกด ากด เมอไมเชออยางเขาๆ ก

แชงใหเจาหรอผหรอเทวดาหกคอลงโทษของเราไมมเลย ขอนจงเปนขอรวมความทขาพเจาพดไวตงแต

ครงกอนวา ท าไมขาพเจาจงนบถอพระพทธศาสนา”93

พระองคไดแสดงพระราชด ารไวอยางยดยาวถงความเหนอกวาทพทธศาสนามเหนอครสต

ศาสนาและศาสนาอสลาม ซงสามารถสรปไดวาพทธศาสนามความเหนอกวาในสามประการคอ 1)

เปนศาสนาทมหลกธรรมอนแสดงถงความใจกวางปราศจากการบงคบเบยดเบยน 2) ศลธรรมทครสต

ศาสนาและอสลามสอนไว ลวนแลวแตเปนสงทพระพทธศาสนาสอนไวกอนแลว 3) หลกค าสอนของ

พทธศาสนาดมเหตผลและนาเชอถอมากกวา และจากเหตผลประการทสอง พระองคไดตรสวาเปน

93 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, เทศนาเสอปาและปลกใจเสอปา, 20.

52

ปจจยทท าใหพระองคสามารถศกษาหลกธรรมของครสตศาสนาไดอยางงายดายเมอครงท าการศกษา

อยในยโรป94

วาทกรรมและประวตศาสตรอสลามทถกนพนธขนในค าเทศนาชดนจงถกอธบายภายใตการ

เปนอนจากสามปจจยขางตน นนคอพระองคไดทรงพระนพนธงานประวตศาสตรชนนขนเพออธบาย

ถงความโหดรายใจแคบของศาสนาอสลามตามทปรากฏในประวตศาสตร, การเปนศาสนาทไมมอะไร

แปลกใหมหรอดไปกวาพทธศาสนาและหลกธรรมอนไรเหตผลของอสลาม การสรางจตส านกตอพทธ

ศาสนาและการสรางวาทกรรมเรองอสลามทพระองคสรางขนในงานนพนธชดนไดรบการผลตซ าตอ

จากพระยาบรมบาทบ ารงในงานนพนธเรอง “ใจความสงเขปพระราชนพนธเทศนาเสอปา” ทเปนการ

สรปค าเทศนาของรชกาลท 6 ในเรองความเหนอกวาของพทธศาสนา95

วาทกรรมเรองอสลามจงถกสรางขนผานโครงเรองทอธบายไปภายใตปจจยทงสาม น น

หมายความวา วาทกรรมอสลามทงานนพนธชดนไดสรางขน เปนอสลามทยงคงถกอธบายภายใตโครง

เรองของประวตศาสตรสงครามบบคนทางศาสนา ทงทโดยแกนแทแลวเปนศาสนาทประมวล

หลกธรรมไรเหตผลทงยงไมมอะไรใหมไปจากพทธศาสนา

เนอเรองในพระราชนพนธชดนมบางจดทยงคงรกษาชดค าอธบายเดมของเจ าพระยา

ทพากรวงษ และในอกบางจดกมการเปลยนแปลงค าอธบายบางประการไป งานนพนธชดนยงคงเนน

ใหพทธศาสนาบรสทธเปนเอกเทศจากศาสนาทงมวล และยงถอค าอธบายทมองวา ศาสนาใหญๆของ

โลกน คอศาสนายดาย ศาสนาพราหมณ ศาสนาครสต และศาสนาอสลาม เปนศาสนาทสบรากเหงา

ทมาเดยวกนจากแหลงทมาเดม นบถอในพระเจาองคเดยวกนเพยงแตไดเกดการแตกแยกไมลงรอยกน

จนแยกเปนศาสนายอยออกมาในภายหลง พระองคไดอธบายวาตนตอของศาสนาทงหมดมาจาก

ศาสนา ยดาย(ยว)และศาสนาพราหมณ ซงในความเหนของพระองคศาสนายวกคอศาสนาพราหมณ

นนเอง เพยงแตชาวยเดยกบพวกพราหมณไดเกดการแยกตวกนไปในพธการบชาบางประการ แมแต

ตวของ โมเซสศาสดาของศาสนายวกถกอธบายวาเปนศาสดาทไดรบอทธพลจากการเรยนรคมภรของ

94 เรองเดยวกน, 20-22. 95 พระยาบรมบาทบ ารง, ใจความสงเขปพระราชนพนธเทศนาเสอปา (พระนคร: โรงพมพภกดประดษฐ, 2480), 1-14.

53

ศาสนาพราหมณดวยเชนกน และในภายหลงพระเยซครสตกดดแปลงค าสอนจากศาสนายดายมาสราง

เปนครสตศาสนาขนมาใหม96

ชดค าอธบายทเนนความผกโยงระหวางศาสนาเชนน เปนการสรางความเขาใจใหเหนวา

ศาสนาครสตทก าลงคกคามพทธศาสนาในสงคมไทยขณะนน ความจรงแลวกเปนศาสนาทสบรากเหงา

ความเชอมาจากศาสนาพราหมณ สอดรบกบบรบทในเวลานนทการปฏรปศาสนาของธรรมยกตนกาย

ก าลงตดทอนอทธพลของพราหมณออกไปจากพทธแทบรสทธ ดงขอความทพระองคไดทรงพระราช

วจารณวา

“โดยมากเปนแตเขาใจวาศาสนาครสตงคอศาสนาของฝรง ไมได สงเกตวาสงบกพรองม

เพยงไร หรอสงทดของเขามเพยงไร ในทนไมใชจะสอนศาสนาครสตงเพราะฉะนนจะขออธบายแต

เพยงหลก วาตามความนยมของเขาปลกเพาะกนมาอยางไร”97

ค าอธบายนอกจากจะท าใหศาสนาทงหมดมจดรวมกนในเรองความบกพรองทพระองคทรง

วจารณแลว ยงฉายภาพใหเหนวาพทธศาสนาเปนศาสนาทพเศษ แมในพระราชนพนธชดนเปาหมาย

หลกในการทรงพระราชวจารณของพระองคจะเนนไปทครสตศาสนา เนองจากตองการตอบโตการ

คกคามพทธศาสนาของกลมนกเผยแผครสเตยนในสยามขณะนน แตกมการวพากษศาสนาอสลามและ

ประวตศาสตรอสลามไปในตวดวยเชนกนในบางจด อาจเปนไปไดวาการหลกเลยงทจะวพากษอสลาม

นอยกวาครสตศาสนานน เปนผลมาจากความจ าเปนทางการเมองทไมควรจะเผชญหนากบความไม

พอใจของพสกนกรชาวมสลมในสยาม เนองจากในรชสมยของพระองคไดมการออก หลกรฐประศาส

โนบายส าหรบปฏบตราชการในมณฑลปตตาน เพอลดความตงเครยดจากการตอตานของชาวมลาย

มสลมในภาคใตลง และหนงในหลกการทจะน าไปสความเขาใจกนคอขอบงคบในขอท 1 ซงระบวา

“ขอ ๑ ระเบยบการหรอวธปฏบตการอยางใดเปนทางใหพลเมองรสกเหนไปวา เปนการ

เบยดเบยน กดขศาสนาอสลาม ตองยกเลกหรอแกไขเสยทนท การใดจะจดขนใหมตองอยาใหขดกบ

ลทธนยมของอสลาม หรอยงท าใหเหนเปนการอดหนนศาสนามะหะหมดไดยงด”98

96

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, เทศนาเสอปาและปลกใจเสอปา, 43-56. 97

เรองเดยวกน, 42. 98 ชชพล ไชยพร, “พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาฯ และสมเดจเจาฟาเพชรรตนฯ กบหวเมองปกษใต,” ศลปวฒนธรรม 33, ฉ. 6(เมษายน 2555): 120-133.

54

และเพอใหเขาใจไปในตววาความบกพรองของครสตศาสนาเปนความบกพรองของอสลาม

เชนเดยวกนโดยไมโจงแจงมากนก พระองคจงไดกลาวถงศาสนาอสลามวาเปนศาสนาทสบรากเหงา

เดมมาจากศาสนายดายเชนเดยวกน99ซงจะชวยชไปในตววาขอวจารณในงานนพนธชดนกนความถง

หลกธรรมของศาสนาอสลามดวย

2.7.1 ศาสนาการเมอง

พระบรมราชาธบายของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวซงปรากฏบอยครงในงาน

พระราชนพนธชดน ความจรงแลวเปนพระบรมราชาธบายเกยวกบพทธประวตมากกวา เพยงแตเปน

การทรงพระราชวจารณเพอเปรยบเทยบใหเหนความสงสงทางศลธรรมทพระพทธเจามเหนอศาสดา

มฮมมด

งานพระราชนพนธชดนอธบายถงตวตนของศาสนาอสลามและศาสดามฮมมดในฐานะภาพ

ของพลงทางการเมองและนกการเมองเตมตว อนเปนค าอธบายทตอยอดจากงานนพนธชนกอนหนาน

โดยทพระองคไดทรงพระบรมราชาธบายถงศาสดามฮมมดวาเปนคนชนไพรทตงศาสนาใหมจน

สามารถขนสอ านาจเปนพระเจาแผนดนไดเปนผลส าเรจ100

งานนพนธชดนนบเปนชนแรกของสงคมไทยทมการนยามถงตวตนทางการเมองของศาสนา

อสลามอยางชดเจนทสด อสลามททรงพระบรมราชาธบายผานงานพระราชนพนธชดนเปนเพยงพลง

ทางการเมองทไมหางไกลไปจากระบอบสมบรณาญาสทธราช ดงพระบรมราชาธบายของพระองคทวา

ศาสดามฮมมดคอผปกครองรฐอสลามในฐานะกษตรยซงในภายหลงไดรบการสงตอไปถงกลมผนพนธ

ประวตศาสตรอสลามในรนตอมา

ดงไดกลาวไปแลววาประวตศาสตรนพนธอสลามฉบบกอนหนานลวนแลวตางกมความเชอวา

ศาสนาอสลามแผขยายดวยคมดาบและการบงคบทางศรทธาไปถงดนแดนเอเชยใตและลวงล ามาถง

แผนดนชวาทชาวมสลมทางหวเมองตอนใตของสยามนบถออย วาทกรรมเรองอสลามทปรากฏอยใน

พงศาวดารและงานนพนธในระยะนจงมแนวโนมทจะเขยนขนในเจตนารมณทใกลเคยงกบการเขยน

99 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, เทศนาเสอปาและปลกใจเสอปา, 45. 100 เรองเดยวกน, 38-39.

55

ประวตศาสตรอสลามโดยกลมนกประวตศาสตรครสเตยนในยโรป ทงนนเพอสรางความชอบธรรมแก

พทธศาสนา เพราะนอกจากจะเปนการสรางความเขาใจวาการสญเสยพทธศาสนาไปจากศรทธาของ

คนในอนเดยและมลายนน สวนส าคญมาจากการบงคบทางศาสนาของกองทพศาสดามฮมมดเปน

สาเหตหลก ยงเปนการจงใจใหผอานไดเกดการเขาใจวาศาสนาอสลามทเขาสดนแดนชวารวมถง

สยามนนเปนผลมาจากการบงคบทางศรทธาของศาสดามฮมมดเอง อนเปนการสรางวาทกรรมเรอง

อสลามในมตของความรนแรง การแผขยายดวยคมและการปดกนเสรภาพทางศาสนาเชนเดยวกบการ

สรางวาทกรรมอสลามในลกษณะนขนโดยนกประวตศาสตรชาวยโรป101

ค าเทศนาเสอปาของรชกาลท 6 ชนนคงทรงอาศยพระบรมราชาธบายจากงานนพนธกอน

หนานทอธบายถงศาสนาในภาพทเปนพลงทางการเมองซงคกคามตอหลกคดแบบพทธศานา สะทอน

ภาพของการใชวฒนธรรมและคณคาแบบพทธอธบายประวตศาสตรแบบเดยวกบค าอธบายของนก

ประวตศาสตรยโรปทวพากษวจารณตวตนของศาสดามฮมมดจากภาพแหงอดมคตทนกประวตศาสตร

รบรกนจากชวประวตของพระเยซครสต

มะญด อะล คาน (Majid Ali Khan) ระบวา การสรางค าอธบายตอศาสนาอสลามในฐานะ

แนวคดทกดกนเสรภาพทางศาสนามกนยมสรางขนผานการเขยนประวตศาสตรอสลามในสมยตนกน

อยางแพรหลายในหมนกบรพาคดตะวนตก ค าอธบายเกยวกบการปดกนเสรภาพทางศาสนาและ

ความรนแรงทมตออสลามมกอาศยเหตการณเฉพาะหนาบางชวงในประวตศาสตรเปนหลกฐานหลกใน

การอธบาย เชน การท าสงครามระหวางมสลมกบครสตศาสนาหรอยว เปนตน โดยมโครงเรองหลกๆ

อยทการท าสงครามในสมยแรกของทานศาสดาและบรรดาสาวก ซงเปนการอธบายท ละเลยถงปจจย

ทวาการสงครามระหวางชาวมสลมและครสศาสนาในยคตนนนสวนส าคญมาจากการตอตานการ

รกรานและการบอนท าลายภายในรฐทอาณาจกรครสเตยนอยางไบแซนตนไดสนบสนนอยดวย

เนองจากมการรบรอยกอนแลววาสงครามเปนเรองนารงเกยจ102

101 Ali Dashti, Twenty Three Years: a Study of the Prophetic Career of Mohammad (London: Routledge, 2008), 181-206. 102 Majid Ali Khan, Muhammad The Final Messenger (New Delhi: Kutub Khana Ishayat-ul-Islam, 2007), 231-232.

56

ไซกล ไดใหขอสรปวาประสบการณททงสองฝายตางพบเจอท าใหการรบรทมตอกนเปนไปใน

ทศทางลบ โดยเฉพาะชาวตะวนตกทสญเสยฐานอ านาจทางการเมองอยางราบคาบในตะวนออกกลาง

จากอทธพลของศาสนาอสลาม ท าใหการรบรทเปนลบสงผลตอการเขยนประวตศาสตรในหม

ชาวตะวนตกตออสลามมาโดยตลอด สวนหนงเปนเรองของการสรางความชอบธรรมใหแกตนเองดวย

ไซกลได เรมตนส ารวจความสมพนธทางประวตศาสตรระหวางประวตศาสตร อสลามและ

ประวตศาสตรครสเตยน โดยเรมตนการส ารวจตงแตโลกทรรศน (perception) ของทงสองศาสนาทม

ตอกนในแตละยคสมย ซงจะวาไปแลวมนกคอการศกษาประวตศาสตรในเชงความคด (mentality)

โดยไซกลไดใหขอสรปในการศกษาของเขาวาปฏสมพนธทางศาสนาททงสองมตอกนในชวงแรกเรมนน

คอนขางเปนไปในทางบวก กลาวคอ ไซกลไดส ารวจขอความในพระคมภรโดยเฉพาะของพระคมภร

ทางศาสนาของชาวมสลมและงานทางดานประวตศาสตรนพนธสมยแรกกยงคงปรากฏการรบรของ

ชาวมสลมในทางทดอย ดงปรากฏขอความหลายบททไซกลไดยกมาซงสะทอนใหเหนถงความสมพนธ

เชงบวกทมสลมมตอครสเตยนเชน การพรรณาถงชาวครสเตยนวาเปนหนงในกลมชนทมความรกและ

ศรทธาในพระเจา ตลอดจนการกลาวถงชาวครสเตยนในสมยแรกเรมวาเปนผอปการะทางการเมองแก

ประชาคมมสลมทพงจะกอตวขนใหมในคาบสมทรอารเบย

อยางไรกตามขอสงเกตของไซกลมอยวาความตงเครยดระหวางตะวนออกและตะวนตกหรอ

ความเปน “ครสตชน” และความเปน “มสลม” เกดขนมาครงแรกในชวงเวลาทชมชนมสลมเตบโตขน

ในระดบกลายเปนรฐ การเตบโตของรฐอสลามท าใหทงสองฝายตองประสบกบภาวะตงเครยดตอกน

เพราะในทางหนงชาวมสลมมความตองการทจะขยายศาสนาของตนเองออกไปจากวงนอกของ

คาบสมทรอารเบยแตนนกหลกเลยงไมไดทจะตองเผชญหนากบการขดขวางของจกรวรรดครสตเตยน

โรมนตะวนออก (Byzantine) ทายทสดสงครามระหวางศาสนากเกดขนพรอมกบชยชนะของฝาย

มสลมซงท าใหชนวนแรกในประวตศาสตรไดถกจดขนเปนความตงเครยดตอกน

ปจจยสวนทสอง ทไซกลไดขอสรปในการส ารวจความผดพลาดในประวตศาสตรกคอ ความตง

เครยดททงสองฝายมตอกนในยคสมยกลาง ไซกลกลาวสรปวาอทธพลของกลมบาทหลวงครสตเตยน

ในสมยกลางมสวนตอการสรางความเกลยดชงใหโลกตะวนตกซงเปนครสตเตยนมตอโลกมสลม ไซกล

ไดส ารวจงานเขยนทางประวตศาสตรนพนธอสลามในสมยกลางทกลมบาทหลวงครสตเตยนได

ประพนธขนแกโลกตะวนออก ซงพบวาการสอนสงกนในทางเทววทยาและทางประวตศาสตรในหมชน

57

ชนนกบวชสมยกลางนนไดท าใหศาสนาอสลามและชาวมสลมเปนเสมอน “ซาตาน” (satan) บนโลก

ส าหรบชาวครสตเตยนดงมปรากฏขอความหยามเหยยดศาสดาของชาวมสลมโดย มารตน ลเธอร ท

เปรยบเปรยศาสดาของชาวมสลมประหนงเปนบตรของซาตานจากขมนรกต าสด

ปจจยสวนทสาม คอ ผลจากลทธอาณานคม (colonialism) ไซกลชวาการศกษาและส ารวจ

ทางประวตศาสตรของเขาท าใหเกดขอสรปทวาระบอบอาณานคมในโลกมสลมนนไดท าใหเกดการ

ตอตานทแตกตางไปจากอาณานคมสวนอน กลาวคอระบอบอาณานคมไดท าใหลทธชาตนยมเฟองฟ

ขนในการเรยกรองเอกราชในหมชาตเมองขนในภมภาคอนๆ อยางไรกตามในโลกมสลมกลบเปน

ขอยกเวน การสรางระบอบอาณานคมในโลกมสลมท าใหแรงตอบโตดวยอดมการณทางศาสนากลบ

ปรากฏเปนประวตการณมากกวาขบวนการชาตนยมใดๆ ดงจะพบวาขบวนการเรยกรองเอกราชใน

โลกมสลมทงในซเรย, เลบานอน, อารเบยกลาง, อยปต แอลจเรย ฯลฯ ลวนแลวแตเปนขบวนการท

แสดงตนเองในฐานะขบวนการศาสนามใชขบวนการชาตนยม ไซกลเรยกปฏกรยาดงกลาวนใน

ประวตศาสตรวา การโตกลบของอสลาม (islamic respond) และในทางกลบกนผลของอาณานคมใน

โลกมสลมไดท าใหการรบรของคนทมตอศาสนาเลปยนไปนนคอขบวนการศาสนาทเกดขนมใชเปน

ขบวนการปฏเสธความเปนสมยใหม (modernity) ดงขอสนนษฐานของลอสแตอยางใด หากแต

ขบวนการศาสนากลบแสดงออกถงการปฏรปศาสนาและสรางระบอบการเรยนศาสนาททนสมยขน

เพอรบมอกบภยคกคามทางความคดของจาวอาณานคมและไดมการน าเอาหลกทางวทยาศาสตร

ขนมาปกปองความคดทางศาสนาของตนเอง103

บรบทระหวางอสลามกบพทธศาสนามสภาพทไมแตกตางกนมากนก แมสยามกบชาวมสลม

จะคนเคยกนมาตลอด ทวาความอคตและชงชงทมตอกนกยงไดรบการถายทอดออกมาผานการ

นพนธประวตศาสตร นกประวตศาสตรไทยรบรถงการลมสลายของพทธศาสนาในอนเดยโดยน ามอ

ของพวกมสลมเตอรกเชนเดยวกบทนกประวตศาสตรยโรปรบรถงการสญเสยอ านาจของครสตศาสนา

ในศตวรรษท 7 ขณะทอสลามซงถกอธบายภายใตความตงเครยดทเกดขนผานสงครามคร เสด

ความสมพนธทไมสดระหวางสยามกบชาวมลายมสลมในหวเมองทางใตกเปนปจจยหนงทสงผลตอการ

รบรตอกน แมกระทงในยคอาณานคมความตงเครยดทเกดขนจากความพยายามทจะรกษาหวเมอง

แขกทางใตใหเปนสวนหนงของสยามตอไปลวนมบรบททไมตางกนมากนกกบความตงเครยดระหวาง 103 Amin Saikal, Islam and the West Conflict or Cooperation?, 24-40.

58

มสลมกบชาวยโรปในยคอาณานคม อสลามในค าอธบายของนกประวตศาสตรไทยจงเปนอสลาม

ภายใตค าอธบายทไดรบผลกระทบจากความตงเครยดระหวางสยามกบหวเมองมลาย

ลอส เองกเชอวาปมหลงของศาสนาอสลามทกอตวขนมาดวยองคประกอบสองสวนคอ

การเมองและจตวญญาณนนท าใหประวตศาสตรในสมยตนของอสลามถกสรางขนมาบนรากฐานของ

การแสวงหาเสถยรภาพทางการเมองเพอค าจนศาสนา จนตนาการทโลกตะวนตกผเปนครสเตยนมตอ

โลกอสลามจงสวนทางกบธรรมเนยมเดมทตนเองม และมกกอใหเกดการเขยนประวตศาสตรอสลามใน

ลกษณะทเปนการเปรยบเทยบระหวางศาสดามฮมมดกบพระเยซครสตอยเสมอ เพราะในขณะทโลก

ตะวนตกแบงแยกระหวางอ านาจรฐกบตวพระครสตออกจากกนโดยสนเชง ภาพตวแทนของศาสดา

มฮมมดในมตทางการเมองกลบปรากฏเปนแบบอยางแกชาวมสลม ยงไปกวานนตวของพระเยซครสต

หรอแมกระทงโมเสสเปนทรบรกนในความคดของนกประวตศาสตรยโรปในฐานะศาสดาของพระเจาผ

มจดจบแหงชวตทอาภพซงแตกตางไปจากภาพของศาสดามฮมมดในประวตศาสตรทจบชวตลงใน

ฐานะผพชตทสรางเสถยรภาพทางการเมองแกศาสนาอสลามไวอยางมนคง104

กลมผนพนธประวตศาสตรอสลามในสงคมไทยกเชนเดยวกนทมกสะทอนใหเหนถงการเขยน

ประวตศาสตรอสลามบนฐานของทศนะคตแบบเดยวกบนกประวตศาสตรยโรปผานการใชแงมมทาง

การเมองเปนตวแปรในการรบรตออสลามอยเสมอ มมมองเชนนไดรบการถายทอดไปยงงานนพนใน

ยคหลงเชนในงานเขยนของพระยาอนมานราชธนมการกลาวถงศาสดามฮมมดไววา

“ในชวประวตเยซตองตายเพราะศตร แมจะมสาวกมากกไมมใครยอมชวยเยซ แมเพยงเปน

พยานในศาล สวนมฮ าหมดนนฉลาดกวาเยซหนอยคอตงกองทพพทกษชวตตนขน”105

เชนเดยวกบการอธบายของหลวงวจตรวาทการ ความวา

“ดวยวธน ศาสนาของพระมะหะหมดกกลายเปนการเมองขนมา พระมะหะหมดเปนนกสไม

ยอมตายอยางพระเยซ”106

หรอในอกจดหนงหลวงวจตรวาทการไดเขยนไววา

104 Bernard Lewis, The Crisis of Islam Holy War and Unholy War, 5-9. 105 เสฐยรโกเศศ, ศาสนาเปรยบเทยบ, 440. 106 หลวงวจตรวาทการ, ศาสนาสากล เลมท 1, 180.

59

“ขอทศาสนาอสลามผดแปลกกบศาสนาอน คอประมขของศาสนามฐานะเปนกษตรย

ดวย”107

โครงเรองส าคญจากวาทกรรมเรองอสลามทถกสรางขนในงานนพนธชวงนลวนเปนไปตาม

ความคดเดยวกนกบระบบการศกษาประวตศาสตรอสลามในโลกตะวนตก นนคอการตความอสลาม

ไวในฐานะพลงหรอลทธทางการเมองมากกวาเปนเรองของธรรมะและปรชญาทางศาสนาพรอมทงม

การผกโยงอสลามเขากบวาทกรรมในเรองความรนแรงทางศาสนา,การเมองและการปดกนเสรภาพ

ของผอนอยางสนเชง การปความคดเชนนยงไดสงอทธพลของชดค าอธบายมาโดยตลอดตองานนพนธ

เรองอสลามในยคหลง108

งานพระราชนพนธของรชกาลท 6 ไดผกโยงตวแบบทางการเมอง(ระบอบกษตรย)และการแผ

ขยายบบคนทางศาสนาเขาดวยกนเปนครงแรก และดวยจากพระบรมราชาธบายประการนเอง

สงคมไทยในในสมยหลงจงไดมการสมาทานทศนะไปใชกนตอ อาท ค าอธบายของพระยาประชากจ

กรจกรทอธบายถงการสญหายของพทธศาสนาในมชฌมประเทศเพราะการเผยแพรดวยคมดาบของ

ทานศาสดามฮมมด ดงปรากฏขอเขยนของทานความวา

“มหหมดมเดชานภาพ ปราบประเทศทงปวงอยในศาสนาแหงตนจนอายได ๖๓ ป ครสต

ศกราช ๖๓๒ พทธศาสนากาลลวงได ๑๓๗๕ มหหมดถงกาลกรยาอบเบกกาบดานางเวยชาภรรยานอง

ของมหหมดแผอ านาจศาสนาดวยใชก าลงอาวธปราบปรามประเทศทงหลาย ตลอดมาจนถงพอเซย

และฮนดสถาน พระพทธศาสนาในมชฌมประเทศโนนจงไดเสอมสญ”109

นอกจากนยงรวมถงค าอธบายของ บณย นลเกษ ทเรยกศาสดามฮมมดวาเปน “กองโจร

มฮมหมด” ผคอยท าหนาทปลนสะดมอฐในทะเลทราย ทงสถาปนาตนเปนพระราชามฮมมด สวน 107 เรองเดยวกน. 108 นนทนา กปลกาญจน, ประวตศาสตรตะวนออกกลางในโลกปจจบน (กรงเทพมหานครฯ: โอเดยนสโตร, 2541), 24; มนต ทองชช, 4 ศาสนาส าคญของโลกปจจบน (กรงเทพมหานครฯ: โอเดยนสโตร, 2530), 134; ฟน ดอกบว, ศาสนาเปรยบเทยบ (กรงเทพมหานคร: บรพาสาสนจากด, 2539), 204; จฬาลงกรณมหาวทยาลย, อารยธรรมสมยโบราณ-สมยกลาง (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540), 226-227. 109 พระยาประชากจกรจกร (แชม), เรองประวตศาสนา (พระนคร: โรงพมพโสภณพพฒนธนากร, 2465), 43.

60

มสลมทศรทธาในศาสนาของทานกเปนเพยงคนโงๆหรอปญญาออนทสามารถเขาใจพระธรรมงายๆท

เทศนาไวได110 นธ เอยวศรวงศ กใชค าอธบายเรองการปลนสะดมและการเมองเพอกอสรางศาสนา

เปนหลกคดส าคญในการอธบายถงศาสนาอสลามอกดวยเชนกน111

นอกจากงานนพนธทงหมดผกโยงอสลามเขากบวาทกรรมในเรองความรนแรง ขณะเดยวกนก

ไดมการสรางวาทกรรมอกชดหนงขนมาเพอสะทอนถงสถานภาพของศาสนาอสลามวาเปนสง

แปลกปลอมไมเหมาะสมกบสงคมสยาม อนเปนชดค าอธบายเดยวกนกบฉบบของพงศาวดารญวนฯท

ไดมการนยามตวตนของทานศาสดามฮมมดวาเปน “ผเปนทนบถอของพวกแขก”112 บงชถงการผก

โยงฐานะของศาสนาอสลามเขากบเชอชาตแขกอนเปนกลมชาตพนธทเขามาพงพาอาศยอยในสงคม

สยามผานการคาขาย

ในงานพระราชนพนธของรชกาลท 6 พระองคพยายามเนนย าอยเสมอถงลกษณะอนสมพนธ

กนเปนพเศษระหวางพทธศาสนาและภมประเทศของสยาม หลงจากทไดทรงอภปรายถงความสงสง

ของพทธศาสนาเหนอศาสนาทงหมดแลว พระองคยงไดระบวาลกษณะสงสงในดานศลธรรมเชนน

เหมาะสมกบคนในภมประเทศของสยามเทานน คนจนกไมเหมาะกบพทธศาสนาแบบแทๆนอกจาก

ตองดดแปลงหลกธรรมของพทธองคใหเขากบวฒนธรรมของคนจน ค าอธบายขางตนเปนความ

พยายามทจะผกลทธชาตนยมเขากบความรสกเหนอกวาทางดานศาสนาโดยมเปาประสงคทจะยนยน

ถงคณลกษณะเฉพาะของคนสยามทสามารถนอมรบศลธรรมสงสงของพทธศาสนาได113สวนหลกธรรม

ของศาสนาอนกเหมาะกบชนชาตและเผาพนธอนๆ ดงพระบรมราชาธบายทวา

“เราทงหลายมสตไตรตรองควรชวน าหนกดวา ศาสดาคนใดเปนผประเสรฐ คนใดเปนคนทด

ยงและคนใดทจะสงสอนมาก สวนตวขาพเจาเองเทาทขาพเจารเหนและพจารณาได ขาพเจาเหนวา

พระพทธเจาองคเดยวเปนศาสดาซงไมตองอาศยการหลอกหลวงตางๆ พระพทธเจาองคเดยวเปนผ

อาศยความสตยความจรง พดจรง เปนเครองประดบผดกบศาสดาอนๆ ซงตองอางวาเปนผรบใชพระ

เปนเจา ขอนเปนขอทแลเหนไดวา พระพทธเจาของเราเปนศาสดาทซอตรงยงกวาศาสดาทงหลาย

110 บณย นลเกษ, ศาสนาเบองตน, 219-225. 111 นธ เอยวศรวงศ, อสลามสมยแรก, 71. 112 องคการคาของครสภา, ประชมพงศาวดารเลม 17, 23. 113 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, เทศนาเสอปาและปลกใจเสอปา, 13, 116.

61

คนเราใครบางทไมนบถอคนซอตรง? เรายอมนบถอคนซอตรงดวยกนทงนนมใชหรอ?พระพทธเจาเปน

เชนนแลวจะไมเปนผทมคนนบถอยงกวาศาสดาอนๆหรอ?”114

สรปความไดวาหลกศลธรรมของอสลามไมเหมาะกบคนสยาม เนองจากเปนศาสนาทอาศย

เรองทพระองคเรยกวาเปนการ “หลอกลวง” มาหลอกใหคนท าความด เชน เรอง พระเจา ซงขดกบ

นสยของคนสยามทนบถอคนทซอสตยไมพดปด

การสรางวาทกรรมเรองอสลามใหกลายเปนเพยงหลกคดประจ าชาตพนธของบางกลมชน

เทานนนอกจากจะท าใหความเปนหลกธรรมสากลสญหายไปจากการรบรของผคนแลว ยงท าใหเกด

การอธบายหลกธรรมของศาสนาอสลามเขากบจารตทองถนของชาตพนธแขกเกดขนในหมนก

ประวตศาสตรไทยในรนตอมาอกดวย ดงทพบวา หลวงวจตรวาทการ ไดสรางค าอธบายถงหลกธรรม

ของอสลามทชาวมสลมถอปฏบตในลกษณะทเปนประหนงจารตเฉพาะส าหรบบางชนชาตเทานน เชน

การอธบายวาชาวมสลมมการถอศลดวยการไมอาบน าเนองจากน าเปนสงหายากส าหรบชาวอาหรบ

ดงนนการไมอาบน าจงเปนศลส าคญของชาวมสลมเพอเกบน าไวในในการดมแทน115

งานนพนธเกยวกบอสลามอกชดหนงทถกเขยนขนในชวงเวลาไลเลยกน (พ.ศ. 2465) คองาน

นพนธ เรองประวตศาสนา ของพระยาประชากจกรจกร งานนพนธชดนอาศยโครงเรองทาง

ประวตศาสตรตามพงศาวดารญวณฯและยงอาศยโครงเรองทางความคดเรองความเหนอกวาของพทธ

ศาสนาสามประการของรชกาลท 6 ในการเขยน อยางไรกตางงานนพนธชดนกลบมความตางในแง

ทวา ผประพนธนบเปนผแรกแรกในสงคมไทยทใชศาสนาครสตและยวเปนปจจยเนนหนกในการ

อธบายบรบทของประวตศาสตรอสลามแทนทจะใชพทธศาสนาดงงานนพนธชดกอน แตกยงคงยดถอ

ค าอธบายทวาพทธศาสนาในอนเดยสญหายไปเพราะการท าสงครามของทานนบมฮมมด116

จากการส ารวจงานนพนธในชวงนพบวา กลมผนพนธประวตศาสตรอสลามโดยสวนใหญมอง

ศาสนาอสลามในฐานะเปนลทธการเมองมากกวาเปนหลกธรรมตามแกนของศาสนา ฉะนนในการ

สรางวาทกรรมเรองอสลามจงไดมการพจารณาศาสนาอสลามในฐานะส านกทองการเมองทถกมฮมมด

กอตงมาอนเปนชดค าอธบายกระแสหลก

114

เรองเดยวกน, 39-40. 115 หลวงวจตรวาทการ, ศาสนาสากล เลมท 1, 186. 116 พระยาประชากจกรจกร (แชม), เรองประวตศาสนา, 38-43.

62

2.8 การเขยนประวตศาสตรอสลามชวง ป พ.ศ. 2475-2509: ยคของการสรางความแปลกแยกแก

อสลามภายใตโครงเรองประวตศาสตรแบบชาตนยม

การนพนธเรองอสลามในชวงทสองเรมตนขนกอนการอภวฒนทางการเมองในสยามป พ.ศ.

2475 ไมกปและไดถกเขยนขนอยางตอเนองหลงป 2475 แมวากระบวนการสรางส านกเรองชาตไทย

หรอกระแสของลทธชาตนยมหลงสยามเปนรฐประชาชาตจะด าเนนเรอยมา แตความสนใจในหมนก

ประวตศาสตรและชนชนน าทางสงคมตอเรองของอสลามนนดเหมอนจะอยในระดบทนอยกวามาก

สวนส าคญทสดอาจจะมาจากความสนใจทจะสรางวาทกรรมเรองชาตไทยมากกวาความสนใจทจะ

อภปรายถงอตลกษณและประวตศาสตรของอสลาม ประวตศาสตรอสลามจงเปนผลสะทอนทเกดขน

จากความพยายามสรางอตลกษณของชาตขนมา ประวตศาสตรนพนธอสลามจงสมพนกบรปแบบการ

เขยนประวตชาตดวยเชนเดยวกน

ในชวงทศวรรษท 2470 เปนตนมา กลมผสรางส านกเรองชาตไทยมการเปลยนแปลงบทบาท

จากปจจยของกระแสการเปลยนแปลงทางการเมอง กลมชนชนน าสยามในรนสมบรณาญาสทธราชได

ลดบทบาทลงพรอมกบเปดทางใหแกกระแสแนวคดใหมๆไดกาวเขามาสรางวาทกรรมใหม ดงจะเหน

ไดจากบทบาทของสมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพในทศวรรษท 2470 ทลดนอยลงมากจน

เกอบจะเรยกไดวาเปนการวางมอจากการนพนธงานดานประวตศาสตร น าไปสการตอยอดการผลต

ความรทางประวตศาสตรของกลมขาราขการรนใหม เชน ขนวจตรมาตรา หลวงวจตรวาทการ พระยา

อนมานราชธน เปนตน

การนพนธประวตศาสตรอสลามในชวงแรก ถอวาเปนเพยงจดเรมตนของการผลตเคาโครง

ประวตศาสตร “อสลาม” ในระยะเรมตนเทานน ยงไปกวานนจะพบวาวาทกรรมเรองอสลามตามทได

ถกผลตในชวงแรกไดถกน าบางอยางมาผลตซ าเพมเตม พรอมกบขยายเคาโครงมากยงขนในชวงทสอง

คอ ยครฐประชาชาต หรอชวงหลงการเปลยนแปลงการปกครอง 2475

ภายใตยคสมยทแนวคดชาตนยมเกดการเบงบานจากนโยบายของชนชนน าสยาม เคาโครง

เรองประวตศาสตรอสลามจงยงไมมการรอถอนจากโครงเรองแบบเดมแตอยางใด โดยเฉพาะโครงเรอง

ทองประวตศาสตรการเมองผานการขยายอ านาจเพอเบบเคนทางศรทธาและการอธบายเรองความ

63

สบเนองของอาณาจกรและผปกครอง(กาหลบ)ทานตางๆซงยงคงเปนแกนหลกของงานนพนธเรอง

อสลามทไดรบการถายทอดไปยงยคตอมา

2.8.1 อสลามในฐานะศาสนาการเมอง

งานนพนธเรองอสลามชนแรกในชวงเวลาน คอหนงสอ ประวตศาสตรสากล ซงถกตพมพครง

แรกในป 2472 และยงมผลงานทถกตพมพ หลงป 2475 คอ ในป พ.ศ. 2495 คอหนงสอ ศาสนา

สากล ทงสองฉบบถกคนควาเรยบเรยงของชนชนน าสยามคนส าคญอยาง หลวงวจตรวาทการ อยางไร

กตามวจตรวาทการมไดนพนธเรองอสลามเพยงอยางเดยวหากยงไดกลาวถงศาสนาอนๆไวดวยเชนกน

งานนพนธชนนแมจะถกตงชอท เปนไปตามกระบวนการขององคความร เรองศาสนา

เปรยบเทยบ แตหลวงวจตรวาทการไดชแจงถงความเกยวเนองระหวางองคความรทางดาน

ประวตศาสตรกบศาสนาไววา

“ศาสนาไมไดเกดขนมาเฉยๆ ไมไดเกดขนมาโดยบงเอญ ทกศาสนายอมไดก าเนดจากอทธพล

ทางภมศาสตร, ประวตศาสตร, สภาพสงคม, ความเปนอยของหมชนทลทธศาสนาไดกอก าเนดขน

ประกอบดวยเหตการณแวดลอม ซงโดยมากมกเปนเหตการณรนแรงจนมนษยตองดหาทพง หรอ

เครองชวยเหลอทสงกวาความสามารถของมนษยเอง การศกษาเรองศาสนาจงจ าตองท าไปพรอมกบ

การศกษาวชาอนๆทเกยวของกน จงจะเขาใจเรองศาสนาถกถวนด การเรยบเรยงศาสนาสากลไดท าไป

ในท านองน”117

วาทกรรมทถกผลตซ าจากงานนพนชดนหากแตกลบมความชดเจนกวางานนพนธในยคกอน

หนานคอ ค าอธบายของหลวงวจตรวาทการทวา อสลามเปนศาสนาทแปลกแยกกวาศาสนาอนทงหมด

เนองจากเปนศาสนาการเมองทอาศยพลงทางการเมองเปนเงอนไขในการขยายตว เชนเดยวกนตวผ

ประกาศศาสนาเองกด ารงตนอยในฐานะกษตรย ดงขอความตอกย าถงความคดเชนนวา

“ดวยวธน ศาสนาของพระมะหะหมดกกลายเปนการเมองขนมา พระมะหะหมดเปนนกสไม

ยอมตายอยางพระเยซ”118

117 หลวงวจตรวาทการ, ศาสนาสากล เลมท ๑, 14. 118 เรองเดยวกน, 180.

64

“แลวพระมะหะหมดกมฐานะเปนเจาครองเมองนน ขอทศาสนาอสลามผดแปลกกบศาสนา

อน คอประมขของศาสนามฐานะเปนกษตรยดวย เปนพฤตการณทสอดคลองตองดวยความพอใจของ

คนในเวลานน”119

“พระมะหมะหมดทรงมความเหนวาอาณาจกรของสวรรค กสามารถจะตงอยบนพนโลกนได

เหมอนกน พระมะหมดจงทรงมฐานะอยางกษตรยทแทจรง และดวยเหตนเองคมภรในศาสนาอสลาม

คอ อลกรอาน จงมลกษณะทเปนกฎหมายอยในตว”120

แมการตความอสลามในฐานะการเมองแบบระบอบกษตรยจะไดรบการพดถงมากอนแลวใน

งานพระราชนพนธของรชกาลท 6 แตพระองคกลบไมไดอธบายอยางชดเจนถงบทบาทและรปแบบ

ของระบอบกษตรยในอสลาม กลบกนงานนพนธของหลวงวจตรวาทการไดถกเขยนขนเพอชใหเหนถง

บทบาทการท าหนาทกษตรยผพทกษศาสนาและบานเมองไดชดเจนทสด

หลวงวจตรวาทการจงเปนชนชนน าสยามคนแรกทเรมตนการเขยนประวตศาสตรอสลามใน

ลกษณะทเปนการเมองทสดผานการผนวกรวมระหวางวาทกรรมเรองอสลามการเมองทถกผลตขนใน

หมนกประวตศาสตรไทยกอนหนานเขากบรปแบบทางการเมองทเปนรปธรรม เพราะเมอพจารณาถง

วาทกรรมเรองอสลามทไดถกผลตกอนหนาน แมจะมความพยายามทจะสอออกมาถงความเปน

การเมองในศาสนาอสลาม แตในหมนกประวตศาสตรไทยกไมมความชดเจนในการพดถงรปแบบทาง

การเมองของศาสนาอสลามนอกจากการเนนบรรยายถงการคกคามของอสลามตอพทธศาสนาดวย

วธการทางการเมอง งานนพนธชดนจงเปนการหยบเอาวาทกรรมแบบเกามาผลตซ าจนเกดความ

ชดเจนขนมานนคอการเสรมตวแบบทางการเมอง (political model) เขาไปในวาทกรรมตวเดมได

อยางชดเจนมากขน และยงเปนตนแบบของการเขยนแกนกประวตศาสตรรนหลง

เมอวาทกรรมเรองอสลามไดถกสรางขนในลกษณะน เนอหาทงหมดทถกเขยนขนในงาน

นพนธชดนจงเปนประวตศาสตรการเมองอสลามผานโครงเรองของกษตรยผคอยท าหนาทประกาศ

และปกปองค าจนศาสนาอสลามและแผนดนของผศรทธา ดงจะพบไดจากการอธบายหลกธรรมของ

ตวศาสนาทยงคงเนนการฉายภาพความสมพนธกบการเมอง เชน ค าอธบายของหลวงวจตรวาทการท

ระบหลกธรรมของอสลามสมพนธกบบรบททางการเมองทงสน อาท ค าอธบายทวา ศาสนาอสลามเชอ

119 เรองเดยวกน, 182. 120 เรองเดยวกน, 183.

65

วาคมดาบคอกญแจไขประตสวรรค, การเสยเลอดในสนามรบประเสรฐกวาทกสง, การออกศกสงคราม

หนงคนดกวาการอดอาหาร 2 เดอนและผใดตายในสนามรบจะไดใชชวตแหงปรภพในสรวงสวรรคของ

พระเจาเปนการตอบแทน121แมกระทงอตลกษณของชาวมสลมกไดรบการอธบายในลกษณะทเปน

การเมองมากขนดงพบการนยามค ามสลมวา หมายถง ผทรยศ หรอกลาวอกนยหนงไดวาหมายถงผ

ทรยศตอศาสนาและเทพเจาเกาแกของชาวอาหรบซงไดรบการยดถอจากชาวมสลมในภายหลง

เชนเดยวกบพฒนาการของค าวาบอลเชวค122

ภาพท 2.1 ภาพวาดศาสดามฮมมดจากจนตนาการของศลปน, หลวงวจตรวาทการ ,

ประวตศาสตรสากล เลม 1, 556.

121 เรองเดยวกน, 188. 122 เรองเดยวกน, 178.

66

อยางไรกตามหลวงวจตรวาทการกลบอธบายวาแมทานศาสดามฮมมดจะท าสงครามขยาย

ดนแดนกจรงแตขอสรปทวาอสลามบงคบทางศรทธาแกผคนนนดจะไมถกตองกบความจรง เนองจาก

ประชากรศาสนกอนทอาศยในดนแดนทถกอสลามพชตยงคงสามารถรกษาการนบถอศาสนาเดมได

โดยปราศจากการบงคบนบถอศาสนาอสลาม บนเงอนไขวาประชากรประเภทนจะตองจายภาษแกรฐ

อสลามเปนการตอบแทน123

เนอเรองหลกของงานนพนธเรองอสลามฉบบน เนนความส าคญของผน าในการสราง

ประวตศาสตรหนาใหมและชาต โดยอธบายถงบทบาทของผประกาศศาสนาในการพยงปกปองศาสนา

ตลอดจนนโยบายการท าสงครามเพอขยายศาสนาทสะทอนความกลาหาญ เขมแขงและโหดเหยมใน

คราวเดยวกนอนเปนลกษณะการเขยนหลกๆทสงคมไทยนยมใชกนในชวงเวลาน ประวตศาสตรนพนธ

อสลามในฉบบของหลวงวจตรวาทการจงเกยวของกบการพดถงบทบาทของผน าในการสรางชาต

อาหรบขนมาครงแรกในประวตศาสตร นอกจากนยงเนนอภปรายถงลกษณะเฉพาะของเชอชาต

อาหรบทเปนผลใหพวกอาหรบกลบกลายมาเปนจกรวรรดทยงใหญของโลกหลงการมาของอสลามอก

ดวย สงทหายไปโดยสนเชงประวตศาสตรนพนธฉบบนคอความพยายามทจะเปรยบเทยบใหเหนวา

พทธศาสนาเหนอกวา และแมจะมการสรางวาทกรรมใหเปนอสลามเปนอนทแปลกแยกไปแตในบาง

จดกยงมการยกยองความดงามยงใหญของประวตศาสตรอสลาม เนอเรองทเนนความส าคญของการ

สรางชาตของทานศาสดามฮมมดปรากฏในขอความทระบวา

“พระมหะหมดกลบตงลทธใหมคอ สอนใหสาวกท าสงครามผลาญชวตผทไมเชอพระเจา...

พระมหะหมดไดแผศาสนาออกไปทวอาหรบและศาสนาของพระมหะหมดนเองไดท าใหประชาชนชาว

อาหรบทแตกหมแตกเหลากนอยมากหลายนนรวมเขากนได”124

ประวตศาสตรอสลามในงานนพนธของหลวงวจตรวาทการไดพฒนาจากประวตศาสตร

ศาสนามาสประวตศาสตรชาตมากขน สวนส าคญมาจากการสอดรบกบกระแสทางความคดในขณะนน

ทการผลตจตส านกเรองชาตไทยแบบรฐชาตเปนสงทไดรบความสนใจจากชนชนน าในสงคมสยาม ตว

123 เรองเดยวกน, 188. 124 หลวงวจตรวาทการ, ประวตศาสตรสากล เลม 1, 559.

67

ของหลวงวจตรวาทการยงเปนผวางพมพเขยวแกโครงเรองประวตศาสตรชาต ดงทสมเกยรต วนทะนะ

ไดใหความเหนวาหลวงวจตรวาทการเปนตนแบบของการผลตโครงเรองประวตศาสตรแบบพาฝน125

ประวตศาสตรอสลามในฉบบของหลวงวจตรวาทการเองแมจะอธบายอสลามในฐานะ

เครองมอทางการเมองแตกลบมกลนอายของโครงเรองแบบพาฝนและตดลบนอยกวางานนพนธกอน

หนา หลวงวจตรวาทการไดวางแนวทางทส าคญในการนพนธประวตศาสตรอสลามในงานชดน คอการ

กลาวถงประวตศาสตรอสลามในลกษณะทสมดลกน เปนการพดถงแงมมในดานดและความยงใหญ

ของชนชาตอาหรบ และแงมมในดานลบของชนชาตอาหรบ ซงกลายมาเปนแมพมพใหแกงานของพระ

ยาอนมานราชธนในเวลาตอมา

แนวความคดเรองววฒนการของศาสนายงคงถกใชเปนทฤษฎในการอธบายปมหลงของ

ประวตศาสตรอสลามเชนเดยวกบงานนพนธยคกอนหนา แตมความแตกตางทวาหลวงวจตรวาทการ

ไมไดใชค าอธบายทผกโยงทกศาสนาเขาดวยกนดงแนวคดของรชกาลท 6 ในค าอธบายของหลวงวจตร

วาทการนน ประวตศาสตรอสลามเปนผลขนจากพฒนาการภายในของศาสนาทมสกลทางความเชอ

เดยวกนเทานน คอ ศาสนายดาย ครสตศาสนาและอสลาม(ไมรวมความไปถงศาสนาพราหมณ)ฉะนน

ทานศาสดามฮมมดจงถกอธบายวาถอก าเนดในมาในครอบครวนบถอในศาสนาครสต126

หากส ารวจถงการเขยนประวตศาสตรไทยในหมชนชนน าสยามตลอดจนแบบเรยนทาง

ประวตศาสตรตงแตทศวรรษท 2490 เปนตนมา จะพบวาจารตการเขยนเคาโครงประวตศาสตรยง

อาศยธรรมเนยมเดมทเคยเขยนในพงศาวดารกอนหนา คอเปนประวตศาสตรทพดถงรฐราชวงศและ

การสบเนองของราชธานในสยาม ผานการพรรณนาถงบทบาทของสถาบนกษตรยเปนแกนเรองหลก

ของค าอธบาย แมกระทงหลกสตรทางประวตศาสตรทใชเรยนสอนในยคหลงป 2475 กไดถกแถลงให

รบทราบถงเจตนารมณของวชาประวตศาสตรวาเปนการศกษาวาดวยเรองของผกลาหาญแหงประเทศ

125 สมเกยรต วนทะนะ, “สงคมไทย ในมโนภาพของสส านกคดไทยสมยใหม,” จดหมายสงคมศาสตร (ฉบบบา) 10, ฉ.4(พฤษภาคม-กรกฎาคม 2531): 91-113. 126

หลวงวจตรวาทการ, ประวตศาสตรสากล เลม 1, 555.

68

สยามและส านกทางดานความเกงกาจของบรรพชนสยาม127โดยเฉพาะอยางยงนบตงแตทศวรรษท

2500 เปนตนมาแบบเรยนทางประวตศาสตรกไดผลตซ าอดมการณเรองชาต ศาสนา พระมหากษตรย

อกครง128

พจารณาจากสงทกลาวไปนน ประวตศาสตรชาตทถกสรางขนเปนวาทกรรมในแบบเรยนและ

หนงสอทางวชาการ ลวนอยภายใตค าอธบายถงความเปนชาต ศาสนาและบทบาทของ

พระมหากษตรย ลกษณะการเขยนประวตศาสตรผานกรอบการมองเชนนไดถกถายเทเขามาสการ

เขยนประวตศาสตรอสลามดวยเชนกน แตมใชในฐานะประวตศาสตรของชาตหากแตเ ปน

ประวตศาสตรของความเปนอนทถกสรางขนภายใตโครงเรองเดยวกนซงผประพนธพจารณา

ประวตศาสตรของผอนผานตวแปรเดยวกนกบชดของอดมการณทตนเองสรางขนมา

สงทส าคญไปกวานน การศกษาประวตศาสตรของผอนในยคชาตนยมยงอาจจะเปนการ

เสรมสรางความรสกภาคภมแกประวตศาสตรของตนเองในทางเดยวกนดวย หากการศกษาดวยโครง

เรองเดยวกนไดสรางความแปลกแยก ดอยกวาแกผ อนควบคไปกบการสรางความเหนอกวาแก

ประวตศาสตรของตนเองอดมการณดงกลาวกจะไดรบการตอกย าอยางทรงพลงมากขน

ดวยเหตตามทกลาวไปน ประวตศาสตรนพนธอสลามในยคชาตนยมจงถกเรยบเรยงขน

ผานการพรรณนาดวยโครงเรองของลกษณะความเปนชาต ศาสนาและพระมหากษตรยของผอนดวย

เชนกน เนองดวยบรบททกลาวไปพทธศาสนา,ศาสนาฮนดดนแดนชมพทวปซงเคยถกอธบายเพอ

สะทอนความเกยวของกบศาสนาอสลามจงไมเคยปรากฏในค าอธบายในชวงนอกเลย อาจจะเพราะ

ความตองการทจะสะทอนความพเศษของประวตศาสตรชาต วฒนธรรมทเกยวพนถงรากเหงาและ

ประเพณของสยามจงไมถกเชอมโยงกบประวตศาสตรอสลามอก

127 ราม วชรประดษฐ, “พฒนาการของประวตศาสตรชาตในประเทศไทย พ.ศ. ๒๔๑๑-๒๔๘๗,” (วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตร มหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2539), 224- 225. 128 วชรนทร มสเจรญ, แบบเรยนสงคมศกษากบการกลอมเกลาทางการเมองในสมยจอมพลสฤษด ธนะรชต : ศกษากรณความมนคงของสถาบนชาต ศาสนา พระมหากษตรย (กรงเทพฯ: ภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2533).

69

การเขยนประวตศาสตรในลกษณะนไดรบการตอยอดจากนกประวตศาสตรรนตอมา หนงสอ

เกยวกบประวตศาสตรอสลามทถกตพมพในชวงไลเลยกนของสงคมไทยอกเลมคอหนงสอ “ลทธของ

เพอน” ในป พ.ศ. 2496 ทไดชนชนน าสยามคนส าคญอยางพระยาอนมานราชธน (นามปากกาคอ

เสฐยรโกเศศ) และได นาคะประทป รวมเรยบเรยงขนเปนฐานขอมลทางวชาการทางดาน

ประวตศาสตรและศาสนาเปรยบเทยบเลมตนๆของสงคมไทย ซงเพยงแคชอทถกตงกสะทอน

เจตนารมณของผประพนธทตองการผกโยงเนอหาเขากบการปฏสมพนธทางสงคมและศาสนากบเพอน

รวมชาต ยงไปกวานนตวผประพนธยงไดแสดงถงความคดส าคญทผลกดนใหเกดการประพนธหนงสอ

เลมนขนจากการปฏสมพนธของผประพนธเองกบเพอนตางศาสนารวมชาต อนสะทอนใหเหนถง

อทธพลพนฐานของความทรงจ าเกยวกบศาสนาอนๆทนกประวตศาสตรแตละรายมอย

กลาวไดวาความพยายามทจะรจก “ผอน” เปนสอส าคญประการแรกในการประพนธหนงสอ

ประวตศาสตรศาสนาขนมา แมวาหนงสอของพระยาอนมานราชธนและนาคะประทปขางตนทถก

จดพมพขนใน พ.ศ. 2496 จะไมใชหนงสอเกยวกบประวตศาสตรอสลามโดยตรง แตเนอหาแตกม

เนอหาทเกยวของอยกบศาสนาอสลามปรากฏเปนบททส าคญบทหนงของหนงสอเลมนดวยเชนกน

โครงเรองหลกยงคงอาศยการอภปรายถงบทบาทของผน าอสลาม(ทานศาสดามฮมมด)ในการ

เผยแพรศาสนาดวยสงครามบงคบเขนฆาทกคนทปฏเสธศาสนาและการปกปองบานเมอง129

ขณะเดยวกนในงานนพนธชดอนยงมการอธบายบคลกของผน าอสลามเสรมไปจากทเคยมมาดวย

ลกษณะทสะทอนใหเหนถงความแปลกแยกจากผน าและวรบรษในอดมคตของสงคมไทย เชน การ

พรรณนาวาทานศาสดามฮมมดเปนโรคลมบาหมมอาการชกดนชกงอ130

งานนพนธเกยวกบอสลามของพระยาอนมานราชธนปรากฏอยในผลงานหลงจากนอกสอง

เลม คอ “เรองพระโมหมดนะบของอสลามกชน”131 อนเปนงานนพนธทอาศยโครงเรองแบบพาฝน

129 เสฐยรโกเศศ-นาคะประทป, ลทธของเพอน (กรงเทพฯ: พราบ, 2540), 6-17. 130 เสฐยรโกเศศ, ศาสนาเปรยบเทยบ, 424-425. 131 พระยาอนมานราชธน, “เรองพระโมหมด นะบของอสลามกชน,” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารย พระยาอนมานราชธน หมวดศาสนา-ความเชอ เลมท ๒-๓ (กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2532), 187-303.

70

เชนเดยวกบทหลวงวจตรวาทการใชมากอน และ “ศาสนาเปรยบเทยบ”132งานนพนธทงสองชนยงคง

อาศยเนอเรองเกยวกบบทบาทของทานศาสดามฮมมดซงถกตความไวในฐานะเปนรฐบรษทตองการ

กอบกชะตากรรมของเพอนรวมชาตใหรอดพนจากความงมงายของศาสนาทองถน ผานการใช

แสนยานภาพทางทหารเพอปกปองศาสนา ดงจะเหนไดจากการทพระยาอนมานราชธนบญญต

ความหมายของค าวา “อสลาม” วา “กองทพของพระอาหลา” สะทอนใหเหนมมมองทางการเมอง

อยางชดเจน

แมวาการผกโยงประวตศาสตรอสลามเขากบประวตศาสตรพทธศาสนาแทบจะไมปรากฏอก

แลวในงานนพนธชวงน กระนนกตามพระยาอนมานราชธนยงคงอาศยมมของพทธศาสนาในการ

ตความตวตนของศาสนาอสลามในบางแงมมอย การเกดขนของศาสนาอสลามถกอธบายดวยวาท

กรรมแบบเดยวกนกบทพทธศาสนาใชอย นนคอการประกาศศาสนาอสลามของศาสดามฮมมดเปน

ผลมาจากการ “ตรสร” ของทานเองตางกนตรงทศาสดามฮมมดถกอธบายในฐานะทเปนการตรสรเปน

ศาสดาซงแตกตางไปจากการตรสรเรองการหลดพน ดวยเหตนเอง เสฐยรโกเศศ จงไดถอเอาคาวาตรส

รมาเปนฐานส าคญในการอธบายความหมายของค าวาอสลามวาหมายถงการพยายามเพอบรรล

ธรรม133

งานนพนธเรองอสลามทถกนพนธขนในชวงเวลาน นอกจากผลงานทถกผลตในหมชนชนน า

ของสงคมไทยแลว ยงมผลงานทถกผลตขนในหมนกวชาการทางดานศาสนาเปรยบเทยบดวยเชนกน

หลงจากพระยาอนมานราชธนไดนพนเรองอสลามในหนงสอศาสนาเปรยบเทยบแลว ผลงานในฟาก

ของนกวชาการทศกษาเชงศาสนาเปรยบเทยบกถกผลตออกมา ตามมาดวยงานของสชพ ปญญาน

ภาพ ในป พ.ศ. 2504 ในชอทวา “ศาสนาเปรยบเทยบ”134 และในป พ.ศ. 2505 ปน มทกนต กได

ออกหนงสอ “ประมวลศพทศาสนา จากศาสนาพทธ ครสต อสลาม พราหมณ ฮนด ซกข และลทธ

ประเพณ”135 ตอมา ในป 2506 มการผลตงานเขยนเกยวกบประวตศาสตรอสลามออกมาพรอมกนถง

132 เสฐยรโกเศศ, ศาสนาเปรยบเทยบ, 255. 133 พระยาอนมานราชธน, “เรองพระโมหมด นะบของอสลามกชน,”, 205-210. 134 สชพ ปญญานภาพ, ศาสนาเปรยบเทยบ. 135 ปน มทกนต, ประมวลศพทศาสนา จากศาสนาพทธ ครสต อสลาม พราหมณ ฮนด ซกข และลทธประเพณ (พระนคร: โรงพมพรงเรองธรรม, 2505)

71

3 เลมคอ งานของ เปยม บญยะโชต ในชอของ “5 ศาสนา”136, งานของ ดอกบวขาว ในป พ.ศ. 2507

ชอวา “นานาศาสนา”137

งานนพนธเรองอสลามทถกผลตขนในฝายทศกษาเชงศาสนาเปรยบเทยบยงคงมการอาศย

โครงเรองทางประวตศาสตรในแบบการตอสเพอขยายศาสนาและปกปองบานอนเปนทนยมเขยนกน

ในชวงน ยงไปกวานนค าอธบายบางสวนทพบเฉพาะในผลงานของหลวงวจตรวาทการกยงคงไดรบการ

หยบยมผลตซ าอกครง เชน ค าอธบายแบบประวตศาสตรกษตรยผครองนครทคอยเบยดเบยนศาสนา

อนและพทกษศาสนาตน138

2.8.2 โครงเรองทางประวตศาสตรและการแบงยคสมย

ดงไดกลาวไปแลววางานนพนธเรองอสลามในชวงนเนนหนกไปทการอาศยการเลาเรองผาน

บทบาทของศาสดามฮมมดในฐานะพระราชาหรอผปกครองทกอบกบานเมองแผขยายอทธพลทาง

ศาสนารวมถงการกลาวถงลกษณะเฉพาะของชนชาตอาหรบ จากการอาศยวธการเลาเรองเชนน ยค

สมยทถกแบงขนเพอเปนโครงเรองหลกในการเลาเรองจงอาศยความตอเนองของราชวงศหรอกาหลบ

เปนโครงหลกในการเขยนประวตศาสตร

ในงานนพนธของหลวงวจตรวาทการ การเลาเรองจะด าเนนไปภายใตการแบงยคสมยทาง

ประวตศาสตรออกเปนสามชวงใหญ ดงน

1. ยคสมยของการตอสเพอกอตงอาณาจกรอสลามโดยทานศาสดามฮมมด

2. ยคสมยของอาณาจกรกาหลบทงสและการแผขยายศาสนาไปยงดนแดนรอบนอก

3. ยคสมยของความแตกแยกในรฐกาหลบและก าเนดอาณาจกรใหมและนกายตางๆ

136 เปยม บณยะโชต, 5 ศาสนา วาดวยพทธศาสนามหายาน ครสตศาสนา โยคะศาสนา อสลามศาสนา และหนยานศาสนา, 166-179. 137 ดอกบวขาว, นานาศาสนา. 138 เสถยร โพธนนทะ, ประวตศาสตรพระพทธศาสนาฉบบมขปาฐะ ภาค 1 (กรงเทพมหานคร: มหา มกฏราชวทยาลย มหาวทยาลยพระพทธศาสนา, 2514), 32.

72

การแบงยคสมยเชนน เปนการแบงทหลวงวจตรวาทการใช เ พอ เปนโครงเรองทาง

ประวตศาสตรในการเลาถงประวตศาสตรของอสลาม เปรยบเทยบกบโครงเรองทถกใชใน

ประวตศาสตรไทยแลวแทบจะไมแตกตางกนมากนก เพราะเปนการพรรณนาถงความสบเนองของ

อาณาจกรและราชธานตางๆผานบทบาทของผกลาในประวตศาสตร แมการอาศยโครงเรองเชนนเปน

องคประกอบในการเขยนจะมมาตงแตงานนพนธเรองพงศาวดารญวนแลวกตาม ทวาหลวงวจตรวาท

การนบเปนนกประวตศาสตรทานแรกทมการแบงหมวดหมหวขอการเขยนอยางชดเจนตามยคสมย

ดงทกลาวไป ขณะทงานนพนธทมมากอนหนานไมไดมการแบงย คสมยอยางชดเจนหรอแมแต

ค าอธบายทชใหเหนถงความเปลยนแปลงของบานเมองระหวางยคของทานศาสดากบยคของรฐ

กาหลบทงสกยงคงขาดความชดเจนอย

โครงเรองทางประวตศาสตรตามทกลาวไปนไดรบการหยบใชจากพระยาอนมานราชธนและ

นกเขยนคนอนๆในยคเดยวกนทงยงเปนโครงเรองทถกหยบใชในหมนกประวตศาสตรสมยหลงเกอบ

ทกคนหลงจากนน ทอาจจะมความแตกตางไปบางคอการเสรมความชดเจนของการเขยนโครงเรองขน

ดงเชน งานนพนธเรอง “อสลามสมยแรก” ของ นธ เอยวศรวงศ ดงจะไดกลาวตอไป

ประวตศาสตรอสลามทถกรบรในยคสมยน คอประวตศาสตรชาตทสะทอนบทบาทของ

พระราชาหรอผน ารฐทกอบกบานเมองของตน แมจะยงคงรกษาความคดเรองการรกรานทางศาสนา

อยกตาม แตการผกโยงกบการลมสลายของพทธศาสนากลบไมปรากฏในค าอธบายของชนชนน าใน

สงคมไทยในยคนอก งานนพนธยคแรกนอกจากจะมความเปน “ประวตศาสตรศาสนา” อยสงยงม

การเนนหนกไปทการสรางความดอยกวาทางดานหลกธรรมเพอเสรมความชอบธรรมแกพทธศาสนา

ขณะทจดเดนของงานนพนธยคนมความเปน “ประวตศาสตรเชอชาตและรฐราชวงศ” มากกวาการ

อภปรายเปรยบเทยบเพอเสรมสรางความเหนอกวาแกพทธศาสนา

2.9 การเขยนประวตศาสตรอสลาม ชวงหลงป พ.ศ. 2510: นธ เอยวศรวงศ กบการสรางการรบร

แบบใหม

ในทศวรรษท 2510 แมความสนใจทจะเขยนเกยวกบประวตศาสตรอสลามจะลดลงมากเมอ

เทยบกบชวงเวลาทผาน เนองจากมเพยงประวตศาสตรอสลามฉบบของ นธ เอยวศรวงศ ทถกตพมพ

73

ในชอ อสลามสมยแรก เทานน แตแมจ านวนของงานนพนธจะลดลงมาก ทวาเมอพจารณาถงเนอเรอง

ในงานเขยนของนธกลบพบถงพฒนาการทกาวหนามากขนของงานนพนธเรองอสลามในสงคมไทย

ในป พ.ศ. 2511 ภายใตการสนบสนนจดพมพของสมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย นธ

เอยวศรวงศ ไดเรยบเรยงหนงสอวาดวยประวตศาสตรและอารยธรรมของอสลามหรออารยธรรมของ

ภมภาคตะวนออกกลางออกมาสทองตลาดวงวชาการดานประวตศาสตรเปนครงแรกของทศวรรษ

2510

เมอพจารณาถงงานเขยนทางประวตศาสตรอสลามทมอยกอนหนาทนธ เอยวศรวงศจะ

ประพนธหนงสอเลมนขนมา สามารถทจะกลาวในเบองตนไดกอนวาหนงสอ อสลามสมยแรก ทนธ

เขยนขนมาน ถอว า เปนหน งสอประวตศาสตร อสลามทมลกษณะเปน “ประวตศาสตร

อารยธรรม” มากกวาจะเปนลกษณะของประวตศาสตรศาสนาหรอประวตศาสตรชาต ดงนนเนอหา

จงมลกษณะทครอบคลมชวงเวลาในทางประวตศาสตรคอนขางยาวนานมาก โครงเรองของหนงสอได

นบเอาตงแตการเขยนถงสงคมชาวอาหรบในคาบสมทรอารเบยกอนการอบตขนของศาสนาอสลามไป

จนถงการลมสลายของจกรวรรดออตโตมน ซงนบเปนโครงเรองทางประวตศาสตรชดใหม

ขณะเดยวกนหนวยการศกษากกวางขวางกวาการพจารณาเพยงแคประวตการก าเนดศาสนาหรอ

บทบาทของผน ารฐในการสรางและปกปองชาต

อยางไรกด แมวานธ เอยวศรวงศ จะเปนนกประวตศาสตรทขนชอในดานองคความรท

กวางขวางและการปทางในการศกษาประวตศาสตรแกแวดวงวชาการในสงคมไทยไวมาก โดยเฉพาะ

อยางยงกบงานนพนธชนนทนธมงหมายจะเขยนขนเพอเปนองคความรเกยวกบประวตศาสตรและ

อารยธรรมของอสลามแกสงคมไทย แตกระนนภาพรวมของเนอหาในงานนพนธชนนนธยงใชการ

เรยบเรยงทอาศยแหลงขอมลทเปน “ทตยภม” (primary source) หรอเอกสารชนรองเกอบทงหมด

ซงถกเรยบเรยงขนผานมมมองและโลกทศนตลอดจนการตความของนกบรพาคดชาวตะวนตก

(Orientalist) ทมตอประวตศาสตรของอสลามทงสน นธปฏเสธหลกฐานทถกเขยนหรอเรยบเรยงขน

โดยนกประวตศาสตรชาวอาหรบทมชวตอยในชวงสมยเดยวกนกบการก าเนดขนของศาสนาอสลาม

ดวยเหตนหลกฐานชนตนจงแทบจะไมปรากฏใหเหนเลยตลอดทงเลมของหนงสอชนน ท าใหในบางจด

ของงานนพนธชนนมการรบเอา “การตความ” ของนกบรพาคดชาวตะวนตกเขามาเปนขอมลในการ

เขยน

74

เนอหาสวนนจะเปนการศกษาถงวธการเขยน การก าหนดโครงเรอง,ประเดน,โลกทศน,หลก

ส าคญในการอธบายและการวเคราะหของนธ เอยวศรวงศ โดยก าหนดความสนใจในการศกษาอยใน

การเขยนประวตศาสตรชวงการเกดขนของศาสนาอสลามไปจนถงชวงตนของการปกครองในรชสมย

ของราชวงศอมยยะฮ

2.9.1 การเขยนประวตศาสตรอสลามในสงคมไทย

งานเขยนของนธ เรอง อสลามสมยแรก เปนความพยายามครงแรกในบรรดากลมผนพนธ

ประวตศาสตรอสลามทพยายามเขยนประวตศาสตรดวยมมมองแบบใหมทตดโลกทศนทเคยน าเอา

ยโรปมาเปนศนยกลางในการศกษาประวตศาสตร งานของนธชดนเปนการเขยนเรองราวของอสลาม

ในฐานะทเปน “ประวตศาสตร” มใชเขยนขนผานมมมองทพจารณาอสลามในภาวะทเปนศาสนาท

ผกพนกบประเดนทางศลธรรมดงทเคยมมา นธ เอยวศรวงศ ไดสะทอนความคดของตนเองออกมาใน

บทน าหนงสอวาการศกษาเรองของอสลามเปนสวนหน งของการศกษาประวตศาสตรโลก

ประวตศาสตรของชาวมสลมนนเคยเปนตวเอกมาแลวในฉากละครทางประวตศาสตรของยคอดต

ในขณะทสงคมไทยนนมกจะหยบยมแนวคดทท าใหยโรปเปนศนยกลางของการศกษาประวตศาสตร

(Eurocentrism) มาเปนโครงเรองหลกในการเขยนวชาประวตศาสตร เขาไดใหขอสงเกตวา หนงสอ

ทางประวตศาสตรในสงคมไทยทแอบอางวาเปน “ประวตศาสตรสากล” นนโดยแกนแทแลวไมใช

ประวตศาสตรสากลหากแตเปนประวตศาสตรของชาวยโรป พรอมกนนนธ ยงไดต าหนตเตยนสถาบน

ทางการศกษาทมบทบาทในการสอนวชาประวตศาสตรแตกลบ ไมใหความส าคญตอการศกษา

ประวตศาสตรอสลามไววา

“การละเลยไมสนใจตอประวตศาสตรของอสลามเสยเลยนนดคอนขางเหลวไหลส าหรบนก

ประวตศาสตรอยไมนอยเลย”

ขอความขางตนสะทอนใหเหนวานธพจารณาความสนใจตอประวตศาสตรอสลามใน

สงคมไทยวายงอย ในระดบทต ากวามาตรฐานอนควรจะเปน โดย ไดแสดงเหตผลของความ

“เหลวไหล” ไววา ทงทนกประวตศาสตรในสงคมไทย โดยเฉพาะสาขาประวตศาสตรของคณะอกษร

ศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยนน นยมในโลกทศนทยดยโรปเปนศนยกลางของการศกษา

75

ประวตศาสตรดงท ไดมการเปดการเรยนการสอนในวชาประวตศาสตรย โรปภายใตชอวา

“ประวตศาสตรสากล” แตความเขาใจของนกประวตศาสตรทนยมในความเปนศนยกลางของยโรปตอ

ประวตศาสตรอสลามนนมนอยมาก ทงทนกประวตศาสตรยโรปบางทานไดเคยใชบทบาทในดาน

ประวตศาสตรของชาวมสลมมาเปนปจจยในการก าหนดเลขศกราชของประวตศาสตรยโรปเองก

ตาม139

เหตผลของนธแสดงใหเหนวาเขาไมไดมองการนพนธเรองประวตศาสตรอสลามทมอยกอน

หนานวาเปนสวนหนงของการศกษาประวตศาสตรเลย ดงจะเหนไดจากการไมอางองงานนพนธเรอง

อสลามทถกเขยนขนกอนหนา พรอมกนนยงไดวจารณงานนพนธเรองอสลามทพระยาอนมานราชธน

เขยนขนวามขอบกพรองทกประการทหนงสอประเภทนจะพงมกน140

เราอาจจะวเคราะหถงแรงจงใจในการเขยนของนธ ในเบองตนไดวา นธ มความสนใจ

ประวตศาสตรอสลามอยกอนแลว ดงทตวเขาไดกลาววาเขาส านกถงความส าคญของประวตศาสตร

และอารยธรรมของอสลามตลอดจนความสนใจตอเรองราวของประชากรมสลมในอนโดนเซย141

อยางไรกตามบรบทในแวดวงวชาการทางดานประวตศาสตรทมอย ณ ขณะนนคงไมไดใหความสนใจ

ในประวตศาสตรอสลามเทาใดนก สาเหตคงมาจากสงทนธไดกลาวไวนนคอการศกษาทางดาน

ประวตศาสตรในสงคมไทยนนเนนการศกษาประวตศาสตรยโรปเปนหลกเพราะมองยโรปเปน

ศนยกลางทางประวตศาสตร

งานเขยนชนนของนธ ในแงหนงจงเปนความพยายามของนธทพยายามจะตอสกบความสนใจ

ทนกประวตศาสตรไทยมตอประวตศาสตรยโรปในขณะนน ครส เบเกอร (Chris Baker) ไดระบวา

ผลงานทางประวตศาสตรของนธเปนการสรางความรสกนกคดแบบใหมทมลกษณะเดนตรงทเนนมอง

ถงพลวตจากปจจยภายในของประวตศาสตร ลกษณะการเนนปจจยภายในของการศกษาถกตความ

วาเปนเสมอนการประกาศอสรภาพทางความคด ดวยเหตนนธจงเลอกศกษาอนโดนเซย, กมพชาและ

139 นธ เอยวศรวงศ, อสลามสมยแรก, 18-19. 140 เรองเดยวกน, 9. 141 เรองเดยวกน, 8.

76

เขยนเรอง อสลามสมยแรก ขนมา จากมลฐานความคดใหมของนธทเนนการศกษาประวตศาสตรจาก

การพลวตภายใน142

สงทสะทอนออกมาใหเหนจากการวางรากฐานของความรสกนกคดแบบใหม คอการทนธ

เนนคณคาและจตส านกของความส าคญทมอยในการศกษาประวตศาสตรตะวนออกกลางทม ความ

เจรญและรงเรองไมแพโลกตะวนตกแตอยางใด เราอาจจะเรยกลกษณะในสวนนวาเปน “การโจมต

ประวตศาสตรนพนธแบบจารต” ทเนนการศกษาประวตศาสตรโดยไมแยแสตอประวตศาสตรอสลาม

ดงทนธไดสะทอนใหเหนในงานเขยนของเขาไววา

“ความเจรญทางปญญา และวชาการในสมยอบบาสดเปนจดเดนทสดในประวตศาสตร

อสลามยคคลาสสคกวาได ความส าเรจของอสลามในการถายทอดวชาการตางๆโดยเฉพาะทาง

วทยาศาสตรของตนมาใหแกโลกตะวนตก ท าใหอารยธรรมอสลามเปนสงสงเดนอยเสมอมา”143

ในอกหนาหนง นธกลาวไววา

“การทอสลามสามารถรกษาและสรางระเบยบใหแกวทยาการกรกในขณะทยโรปยงไม

สามารถจะท าไดนนเปนคณประโยชนอนยงใหญตอประวตศาสตรของมนษยชาตอยแลว”144

เรอง “อสลามสมยแรก” ถอวาเปนหลกหมายส าคญทนธบรรจเรองของประวตศาสตรอสลาม

เขาไปในวชาการศกษาประวตศาสตรสากล เพราะในวถทางความคดแบบทางการทผานมา นก

ประวตศาสตรไทยแทบจะไมเคยรบรวาประวตศาสตรอสลามเปนเสยวหนงของ “อารยธรรมโลก” ทม

ความล าหนาไมแพชาตยโรปมากอน ยงไปกวานนมมมองทมตอประวตศาสตรอสลามกแทบจะเปน

ประวตศาสตรพรรคมารทเบยดเบยนผอนมาโดยตลอด

2.9.2 โครงเรอง

142 ครส เบเกอร, “ประวตศาสตรหลง 6 ตลา : การตอบรบของสงคมไทยตอปากไกและใบเรอ,” ฟาเดยวกน 10, 2 สายชล สตยานรกษ, แปล (กรกฎาคม-ธนวาคม 2555): 160-161. 143 นธ เอยวศรวงศ, อสลามสมยแรก, 215. 144 เรองเดยวกน, 252.

77

ในการประพนธหนงสอเลมน นธเรยบเรยงขนมาบนโครงเรองทพนฐานและเรยบงาย โครง

เรองของนธจะเปนเฉกเชนเดยวกนกบทนกประวตศาสตรชาวอาหรบและนกประวตศาสตร

ชาวตะวนตกนยมเขยนกน คอการใชการก าเนดขนของศาสนาอสลามเปนศนยกลางของ

ประวตศาสตร โดยทมการบรรยายถงสงคมอาหรบกอนการมาของศาสนาอสลามไวในเชง เปนบท

น าไปสความเขาใจตอการอบตของประวตศาสตร อสลาม ในขณะทโครงเรองสวนหลงกจะสะทอนให

เหนถงการวางโครงเรองทใกลเคยงกน นนคอเปนประวตศาสตรของชาวอาหรบทพลวตขนภายใน

ตวเองจากการมาของศาสนาอสลาม โดยทงนนธไดบรรยายประวตศาสตรชวงนผานการใชผปกครอง

และการขยายอ านาจของจกวรรดมสลมเปนแกนเรองในการพรรณนาประวตศาสตรเรอยไปจนกระทง

ถงการเกดขนของจกรวรรดออตโตมน

หนงสอของนธชนนมการแบงหมวดหมหรอบทของเนอหาพอสงเขปดงน

บทท 1 คาบสมทรอาหรบและชาวอาหรบ คอสวนทนธ เอยวศรวงศ เขยนบรรยายถง

ลกษณะทางภมกายภาพ,ความสมพนธทางสงคม,ระบอบเศรษฐกจ,ระบอบการปกครองตลอดจน

ประเพณวฒนธรรมของชาวอาหรบ เนอหาในสวนนจะเขยนขนเพอจ าแนกถงประเพณบางประการ

ของชาวอาหรบทมความแตกตางจากธรรมเนยมของอสลาม อนเปนวฒนธรรมใหมทไดมาลมลางใน

ภายหลง ในขณะเดยวกนกบทไดมการพรรณนาถงบรบทบางประการของสงคมในคาบสมทรอารเบยท

อาจจะสมพนธกบลกษณะบางประการของศาสนาอสลาม

บทท 2 พระมะหะหมด เนอหาสวนนนธพยายามทจะเขยนอธบายถงความเปนมาของศาสนา

อสลามตลอดจนรปแบบการกอตวของประชาคมอสลามทศาสดามฮมมดเปนแกนหลกในการเทศนา

เปนการเขยนถงอตตชวประวตของทานศาสดาของศาสนาอสลามและบทบาทในการสราง

ประวตศาสตรใหม

บทท 3 เปนการพดถงประวตของการรวบรวมคมภรอลกรอานของชาวมสลมและหลกการ

ปลกยอยของศาสนาอสลาม

บทท 4 นธ ไดเขยนพรรณาถงเหตการณทางประวตศาสตรทเปนจดพลกผนส าคญใน

การเมองการปกครองของประวตศาสตรอสลาม ภายใตการขนสอ านาจของอครสาวกแห งศาสดา นธ

พยายามชใหเหนถงความส าคญในประวตศาสตรอสลามชวงน จากปจจยทวามนเปนยคสมยซงชาว

มสลมไดขยายอ านาจตนไปเองไปสเวททางการเมองโลก

78

บทท 5 จกรวรรดอสลามสมยราชวงศอมยยด นธไดชใหเหนถงความเปลยนครงส าคญของ

ประวตศาสตรอสลามนนกคอการเปลยนแปลงในรปแบบของการปกครองซงเปนปจจยส าคญทท าให

ประวตศาสตรอสลามไดรบเอาอทธพลทางการปกครองมาจากอาณาจกรรอบขางอยางเชน โรมน

มากกวาจะธ ารงรปแบบการปกครองทเปนจารตเชนในสมยยคสมยของกาหลบ(คอลฟะฮ)ผทรงธรรม

ทงสกอนหนาน

เนอหาตอจากนนจะเปนการอภปรายถงจกรวรรดอสลามในยคอบบาซดและออตโตมนไป

จนถงการลมสลาย

เกณฑการแบงประวตศาสตรของนธขางตนนนเขาไดใชการแบงในรปแบบอนเปนทนยมกน

อยในประวตศาสตรนพนธอสลามในขณะนน ดงทนธไดกลาวไววา

“การแบงยคในประวตศาสตรอสลามนน นยมแบงออกเปนสามยคคอตงแตพระมะหะหมด

จนถงความพนาศของราชวงศอบบาสดเปนสมยคลาสสค จากนนอสลามกเขาสสมยทอ านาจทางการ

เมองแตกแยกออกเปนแควนหรอประเทศ ราชวงศตามทองถนตองแยงอ านาจกนและความเจรญทาง

ปญญาในสมยอบบาสดกเรมเสอมลง นกประวตศาสตรจดเปนสมยกลางซงมาสนสดลงใน พ.ศ.

๑๙๙๖ เมอพวกออตโตมนสถาปนาจกรวรรดอสลามขนใหม หลงจากนนอสลามกกาวเขาสยคใหม

เรองทจะบรรยายในหนงสอนเปนประวตศาสตรอสลามสมยคลาสสค และสมยกลางรวมกนเปนเวลา

ไดประมาณ ๘๓๑ ป”145

ในเรองทเปนกรอบคดส าคญในการเขยนประวตศาสตรอสลาม แมวานธจะแสดงออกอยาง

ชดเจนถงการปฏเสธหลกคดทระบวาประวตศาสตรทด ารงอยนนคอประวตศาสตรทมแบบแผนหรอ

กฎทางประวตศาสตร (Speculative Philosophy of History) นธกลาววานกประวตศาสตรมหนาท

หลกๆอยเพยงแคการหาค าตอบวาท าไมมนษยจงสามารถสรางความเจรญทางอารยธรรมควบคไปกบ

การสรางความเสอมสลายแกอารยธรรมได146

จากการอาศยการพจารณาถงการพลวตภายในของประวตศาสตรอสลาม นธจงไมไดให

ความสนใจถงบทบาทของจกรวรรดอสลามตอโลกภายนอกมากเทาใดนก แตกตางจากโครงเรองทถก

นพนธในยคกอนซงจะพบวาในขณะทกลมผนพนธประวตศาสตรอสลามใหความสนใจตอการพลวต

145 เรองเดยวกน, 21. 146 เรองเดยวกน, 325.

79

ของอสลามตอโลกภายนอก นธกลบใชมมมองเรองลกษณะเดนภายในเปนโครงเรองส าคญใน

การศกษาประวตศาสตรอสลาม การมองถงพลวตภายในจงเปนโครงเรองหลกทนธใช ในการศกษา

ประวตศาสตรอสลาม เขาหยบใชทฤษฎทางประวตศาสตรของ อารโนลด เจ.ทอยนบ (Arnold J.

Toynbee) มาเปนตววเคราะหถงประวตศาสตรอสลาม ทฤษฎดงกลาวมอยวาอารยธรรมของมนษย

มกเกดขนจากความพยายามทจะตอบโตการทาทาย (challenge and respond) ทส าคญๆ ซงการ

ทาทายททอยนบจดวาเปนการกระตนใหเกดวฒนธรรมหรอารยธรรมนนสามารถกลาวสรปไดวามอย

5 ประการนนคอ 1. การกระตนอนเกดจากความยากล าบากของภมประเทศ 2. การกระตนอนไดจาก

แผนดนใหม 3. แรงกระตนอนเกดจากการกระแทก 4. แรงกระตนอนเกดจากความกดดน 5. แรง

กระตนอนเกดจากความเสยเปรยบ

แมวานธจะกลาวแสดงออกอยางชดเจนวาเขาไมยอมรบในกฎทางประวตศาสตร แตกระนนก

ด เขาเองกเลอกทจะหยบยกเอาแนวคดของทอยนบ มาใชในการอธบายถงความเปนไปใน

ประวตศาสตรอสลามผานการพจารณาถงปจจยภายในและจากปจจยทกลมผนพนธในยคกอนหนาน

ไมเคยใหความสนใจมากอนเลย สงนสะทอนใหเหนถงอทธพลจากโลกทศนทางประวตศาสตรบาง

ประการทสงผลตองานเขยนของนธ เชน เขาไดแสดงออกถงอทธพลทางทฤษฎประวตศาสตรของ

ทอยนบตอประวตศาสตรอสลามอยางชดเจน ดงทนธไดเขยนวา

“เมอมองประวตศาสตรอสลามดวยทฤษฎเชนน จะเหนไดวาการขยายตวของอสลามในสมย

กาหลบผ ทรงจารตนน นอกจากเปนการขยายตวทางภมศาสตรแลวยงไดมการตอบโตการทาทาย

ภายใน ดวยกฎหมายธรรมนญของกาหลบอมารสอใหเหนถงความพยายามทจะตอบโตการทาทายอน

ใหมทจะไดรบ เนองจากการขยายดนแดนไปครอบครองชนตางวฒนธรรมจ านวนมาก แตธรรมนญ

ของกาหลบอมารนนเองกกอใหเกดการทาทายอนใหม กลาวคอประชากรในจกรรดถกแบงแยกโดย

เชอชาตและกอความไมเปนธรรมในสงคมเปนอยางมาก”147

ขอเขยนขางตนของนธทไดวพากษนโยบายการบรหารของกาหลบอมารนนสะทอนใหเหนถง

อทธพลในดานทฤษฎของทอยนบทมตอเขาอยางมาก ทงยงสะทอนใหเหนถงการมองประวตศาสตร

อสลามดวยปจจยทกวางขวางขน

147 เรองเดยวกน, 343.

80

แนนอนทสดวามมมองของนธตอการบรหารการปกครองของกาหลบอมารนนเปนมมมองท

ทาทายกบการอธบายของนกประวตศาสตรชาวอาหรบสวนมากทมกมองวายคสมยของการปกครอง

โดยกาหลบอมารนนเปนยคแหงอดมคตของประวตศาสตรของชนชาตอาหรบและอสลามทงมวล

ส าหรบนกประวตศาสตรอสลามและชาวอาหรบแลว ยคสมยการปกครองของกาหลบอมารเปนยคท

ความยตธรรมทางดานสงคมไดแผขยายไปทวราชอาณาจกรและตวของกาหลบอมารเองนนกท าการ

บรหารบานเมองดวยตวของทานเอง การแสดงออกอยางชดเจนของกาหลบอมารในเรองของการไม

ถอชนถอยศเปนเรองทอยในความรบรของนกประวตศาสตรของชาวอาหรบเสมอ อลเบรต ฮราน

(Albert Hourani) อธบายวาในยคสมยของการขยายอ านาจและดนแดนจากนโยบายของกาหลบ

อมาร(เคาะลฟะฮอมร)นน ความแตกตางทางดานเชอชาตภายใตจกรวรรดอสลามไมไดมผลตอการ

ปกครองอาณาจกรอสลามแตอยางใด เพราะโดยพนฐานแลวความปลอดภยในทรพยสนและการเกบ

ภาษทพอเหมาะท าใหสงคมยอมรบการปกครองของชาวมสลม มหน าซ าความขดแยงทางศาสนาในหม

ชาวครสเตยนทองถนกบจกรวรรดโรมนในเรองความเหนทแตกตางทางดานนกายกท าใหชาวครสต

เตยนและรวมถงชาวยวสวนหนงเลอกทจะนอมรบการยดครองของจกรวรรดอสลามมากกวาทจะทน

อยใตการปกครองของพวกไบแซนไทน148

ค าอธบายของนธทสวนทางกบชดค าอธบายทางการของนกประวตศาสตรอาหรบและ

ตะวนตกสบเนองจากวธการทเนนการพจารณาถงปจจยภายในตามทฤษฎของทอยนบอนสามารถ

สะทอนเหนถงอทธพลทางความคดของทอยนบในฐานะนกบรพาคดคนส าคญทมทฤษฎการอธบาย

ทางประวตศาสตรทแตกตางจากชาวอาหรบและนธกไดหยบยมทฤษฎสวนนมาใชในการอธบาย

เชนเดยวกน

2.9.3 วธการ

148 อลเบรต ฮราน, ประวตศาสตรของชนชาตอาหรบ, แปลโดย จรญ มะลลม, (กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2550), 35-36.

81

การประพนธหนงสอชนน นธ เอยวศรวงศ แจกแจงเอกสารทใชในการเขยนของเขาไว จงท า

ใหเรารบทราบแหลงทมาของความคดไดเปนอยางดและยงถอเปนครงแรกทงานนพนธเรองอสลามม

การแจกแจงเอกสารอางองไวอยางชดเจน

นธใชเอกสารหรอขอเขยนทเปนหนงสอสงพมพ ทงสน ซงลวนแลวแตเปนเอกสารชนรองทถก

เขยนขนโดยนกประวตศาสตรชาวตะวนตก หากไมนบพระคมภรอลกรอานฉบบแปลไทยแลว

หลกฐานทงหมดทนธใชไปจงไมมหลกฐานชนตนเลยหรออยางนอยทสดงานเขยนทางประวตศาสตรท

นกประวตศาสตรชาวอาหรบเปนผประพนธแมจะรวมสมยเดยวกนกไมปรากฏพบแตอยางใด ดงนน

เมอแหลงขอมลทนธใชในงานเขยนเลมนเกอบทงหมดมาจากนกประวตศาสตรชาวตะวนตก อทธพล

หรอมมมองทเปนแบบตะวนตกกยอมมผลตองานเขยนชนนของนธดวยแมไมทงหมดกตาม

รชารด เอม. อตน (Richard M. Eaton) ไดจ าแนกประเภทของการเขยนประวตศาสตร

อสลามวาสามารถจ าแนกกวางๆออกเปนสามประเภท นนคอ

1. การเขยนโดยมสลมเองซงนยมการใชขอมลทเปนหลกฐานชนตนจากนกประวตศาสตรชาว

อาหรบสมยแรกเปนขอมลส าคญ

2. การเขยนของชาวตะวนตกทมองการเขยนประวตศาสตรอสลามของชาวอาหรบอยางเยย

หยนและอธบายประวตศาสตรอยางเปนสงคมวทยาโดยละเลยหลกฐานชนตนของชาวอาหรบแมวาจะ

เปนหลกฐานของคนทเกดขนในยคสมยแรกของประวตศาสตรอสลามกตาม

3. คอนกประวตศาสตรชาวตะวนตกทหยบยมงานเขยนทางประวตศาสตรหรอเอกสารชนตน

ของชาวอาหรบมาใชพรอมกบหลกฐานการเขยนของโลกตะวนตกดวยเชนกนพดอกทางแลวเปนการ

ใชเอกสารชนตนมาพจารณาอยางผวเผนเทานนเพอไปสขอสรปทไดมการตงสนนษฐานไว149

ในงานเขยนของนธแมวาแทบจะจดประเภทใหเปนประเภททสองทไมไดใชเอกสารชนตนของ

ชาวอาหรบเลยกตาม แตกระนนงานนพนธชดนยงมความใกลเคยงกบการเขยนประเภททสาม

เนองจากนธไดหยบใชเอกสารหลายเลมทเปนงานเขยนทมาจากประเภททสามซงอาศยหลกฐานชนตน

ของชาวอาหรบประกอบการเขยนบาง อาท หนงสอ Muhammad at Mecca, Muhammad at

Medina ของ มองโกแมร วตต (Montgomery Watt) จากนนจงคอยท าการตความประวตศาสตร

ตามมมมองและทฤษฎทตนเองใหความเชอถอ

149 Richard M. Eaton, “Islamic History as Global History,”, 5.

82

ส าหรบกรณของ มองโกแมร วตต นนถอวาเปนนกประวตศาสตรของโลกตะวนตกคนส าคญ

และโดดเดนมากในศตวรรษท 19 ทรเรมการใชเอกสารชนตนหรอหนงสอประวตศาสตรของชาว

อาหรบในการอธบายถงการก าเนดของศาสนาอสลามในฐานะทเปนตวการส าคญทสงผลใหเกดความ

เปลยนแปลงทางเศรษฐกจของคาบสมทรอารเบยตะวนตกในศตวรรษท 7

วตตอธบายวา กอนการมาของศาสนาอสลามนนนครมกกะฮอยในฐานะของเมองแหง

เศรษฐกจทตดตอคาขายอยางเปนระบบเครอขายการคาทวตลอดคาบสมทรอารเบยนบตงแตจากตอน

ใตของดนแดนซอนอา(เยเมน)ไปจนถงทางเหนออยางซเรยและตลอดจนการคาขายกบอาณาจกร

ใหญอยางแซสซาเนยนของเปอรเซยและไบแซนตนในขณะนน อยางไรกตามความร ารวยทาง

เศรษฐกจจากการคาทเกดขนในนครมกกะฮท าใหชองวางระหวางชนชนเกดขน การขดรดทาง

เศรษฐกจขจรขจายกนอยางกวาง การกดขและการถอพรรคถอเผาวงศตระกลจนน าไปสความ

แตกแยก ความเสอมโทรมทางสงคมของอารเบยทงหมดเปนแรงผลกดนใหพระศาสดาตองท าการ

ประกาศศาสนาเพอรวบรวมเอาชนชาตอาหรบทกระจดกระจายรวมเขากนเปนหนงเดยวภายใต

อ านาจอธปไตยของพระผเปนเจา การมาของอสลามจงลมลางปฏวตระบบชนชนในสงคมอาหรบและ

การขดรดทงหมด พระศาสดาเองในฐานะเดกก าพราจงไดพยายามสรางกฎระเบยบเพอปกปองคน

ออนแอและการมอบสทธแกชนชนลางทถกกดขในสงคม150

ค าอธบายถงการก าเนดของศาสนาอสลามผานปจจยของเศรษฐกจและแรงผลกดนของ

ความรสกส านกในชาตอาหรบเปนวธการหนงอนเปนทนยมของนกประวตศาสตรชาวตะวนตกและนธ

เองกไดหยบยมการตความทางประวตศาสตรเชนนมาเปนหลกฐานและค าอธบายถงการก าเนดขนของ

ศาสนาอสลาม นธอธบายดวยความคดใหมวา ศาสนาอสลามไดมสวนในการวางรากฐานใหแกลทธ

ชาตนยมของอาหรบ กลาวคอศาสนาอสลามไดหลอมรวมชนชาตอาหรบเขาไวดวยกนอยางกวางขวาง

ขนบนพนฐานของศาสนามใชพนฐานของวงศตระกลดงทเคยมมา ผลจากลทธชาตนยมอาหรบ

ดงกลาวนท าใหศาสนาอสลามไดรวบรวมคนเขาไวภายใตอธปไตยของพระเจาและแผขยายอทธพล

ออกไป นธไดกลาววา

“ศาสนาอสลามเปนพฒนาการขนสดทายของอารยธรรมอาหรบซงแตกแยกกระจดกระจาย

ในดานการปกครองแตมเครองสมานคอวฒนธรรมโดยผานทางกว ธรรมเนยม ประเพณ ทศนคตฯลฯ

150 Ibid, 8-15.

83

ซงรวมกนอยเปนอนหนงอนเดยวกน เมอสภาวะทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมเจรญขนถงระดบ

ทพรอมมลแลว พฒนาการขนตอไปคอการรวมตวกนกอตงเปนชาตยอมเปนสงทตองเกดขนอยาง

หลกเลยงไมได”151

ขอเขยนของนธสะทอนใหเหนถงอทธพลของวตตในการวเคราะหถงการก าเนดขนของศาสนา

อสลามดวยเชนกน แงมมใหมทมองการพลวตของอสลามในฐานะจตส านกของความเปนชาตอาหรบ

สะทอนการพจารณาจากปจจยภายในและแทนทกบชดค าอธบายแบบความบาคลงทางศาสนาทเคยม

มากอน ปจจยทางเชอชาตและเศรษฐกจไดรบการหยบตอจากสงคมไทยในรนตอมา 152 อนเปนผลมา

จากการทนธเลอกงานของวตตในการเปนแหลงขอมลทส าคญอกประการหนง

เราอาจจะไมสามารถตดสนไดอยางชดเจนวาเหตใดงานเขยนชนนของนธจงละเลยทจะใช

เอกสารชนตนทางประวตศาสตรทมอยในหมชาวอาหรบ แตกพอทจะคาดการณจากขอเขยนในบางท

ไดวา นธ เองมขอจ ากดในทางภาษาอาหรบซงท าใหเขาไมสามารถอานเอกสารชนตนไดแลว

นอกเหนอจากนตวนธไมไดไววางใจตอเอกสารชนตนของชาวอาหรบเนองดวยกรงเกรงวามนอาจจะ

ถกเสรมแตงจนเกนจรงจากนกประวตศาสตรชาวมสลมทอาจจะท าไปเพอเสรมความยงใหญแก

พระศาสดา ดงทเขาไดกลาววา

“พระมะหะหมดยอมเหมอนกบศาสดาในศาสนาอนๆอกประการหนง กลาวคอประวตของ

พระองคจะถกทงความรกของศาสนกและความชงของศตรเสกสรรคปนแตงเสรมขนจากทเปนจรง

อยางไรกตามเนองจากเหตผลดงทไดบรรยายไวขางตน ชวประวตของพระมะหะหมดตามทชาว

อสลามเชอถอยอมมความส าคญไมนอยไปกวา หรออาจจะมากกวาชวประวตทเปนจรงของพระองค

เองเสยอก”153

ขอเขยนขางตนสะทอนความคดในการใชหลกฐานของนธในระดบหนงไดวา นธมองถงการ

เขยนประวตศาสตรของชาวมสลมวาไมไดอยบนพนฐานของความจรงมากนก นอาจจะเปนลกษณะ

หนงของความไมไวใจทนธมตอเอกสารชนตนของชาวอาหรบและเลอกทจะใชแตเอกสารชนรองเกอบ

ทงหมดในการเขยนหนงสอเลมน

151 นธ เอยวศรวงศ, อสลามสมยแรก, 63-64. 152 นนทนา กปลกาญจน, ประวตศาสตรตะวนออกกลางในโลกปจจบน, 17. 153 นธ เอยวศรวงศ, อสลามสมยแรก, 47.

84

ขอเขยนสวนนของนธกสะทอนใหเหนวาเขาขาดการรบรหรออาจจะไมรจกถงวธวทยาทาง

ประวตศาสตรของชาวอาหรบในการวพากษหลกฐานเทจทถกเสกสรรปนแตงขนเพอสงเสรมหรอ

ท าลายประวตของพระศาสดา

ความจรงแลวศาสตรในการวพากษหลกฐาน (science of hadith) ดงกลาวนชาวอาหรบ

มสลมมขนตงแตศตวรรษแรกของศกราชอสลาม นนคอหลงการวายชนมของพระศาสดาเพยงไมกป

วชาดงกลาวกไดถกสรางขนมาจากเหลานกปราชญมสลมเพอกลนกรองหลกฐานเทจออกใหมากทสด

แมวาหลกฐานเทจดงกลาวจะถกเสกสรรคปนแตงขนมาเพอเทดพระเกยรตแกพระศาสดากตาม ดง

ตวอยางหลกฐานทางประวตศาสตรทชาวมสลมกลมหนงกขนเพอเสรมพระเกยรตของพระองค เชน

เรองทกลาวกนวาตอนพระศาสดาเสดจไปคาขายทนครดามสกสในวยเดกนนทานไดถกบาทหลวง

ครสตเตยนท านายถงการเปนศาสดาของพระเจาในกาลอนาคตเพราะสญลกษณของความเปนศาสดา

ไดปรากฏขนเบองหนาตวทาน และแนนอนวาหลกฐานสวนนกไดถกนกประวตศาสตรอสลามวพากษ

วาเปนหลกฐานเทจ ซงบงชวาแมในงานนพนธของฝายมสลมจะมเรองเทจทถกสรางขนเพอเฉลมพระ

เกยรตของศาสดามฮมมด แตนกประวตศาสตรมสลมกไดมกระบวนการตรวจสอบหลกฐานดงกลาวมา

โดยตลอด154

2.9.4 สาระส าคญ

อนเนองจากวาหนงสอชนนของนธ เอยวศรวงศ คอนขางมเนอหากวางขวางมากทงนแงของ

ระยะเวลาในการศกษา อกทงขอเขยนสวนนนเปนเพยงการศกษาถงวธคด,วธวทยาในการเขยนของนธ

จงสมควรทจะวเคราะหถงประเดนบางประการทนธไดตงขนในหนงสอเลมน

ประเดนท 1 งานนพนธของนธชดนสามารถจดใหเปนงานนพนธประวตศาสตรอสลามในสกล

ทสอง ซงแตกตางจากงานนพนธของหลวงวจตรวาทการและพระยาอนมานราชธนทมเนอหาไปใน

สกลประวตศาสตรนพนธอสลามประเภททสาม ดงจะเหนไดการตงขอสงเกตเพอชใหเหนอยางออมๆ

วาศาสนาอสลามนนววฒนาการทางเทววทยาและค าสอนตางๆมาจากศาสนาครสตและศาสนายดาย

154 Majid Ali Khan, Muhammad The Final Messenger, 59; Mohammad Mustafa Azmi, Studies in Early Hadith Literature With a Critical Edition of Some Early Texts, 18-27.

85

เปนหลก โดยนธใหเหตผลวาศาสนายวและครสตเตยนไดเขาไปมอทธพลทางการคาในคาบสมทร

อารเบยรวมถงการมนคมชาวยวอยในนครมะดนะฮ ผลจากการปฏสมพนธทางสงคมดงกลาวนจง

อาจจะเปนโอกาศใหหลกความเชอในเรองพระเจาองคเดยวของชาวยวไดแทรกซมเขามาในสงคมชาว

อาหรบจนกอใหเกดศาสนาอสลามขน155แมงานนพนธกอนหนานจะมการอธบายถงความเกยว

เนองกนระหวางศาสนาอสลามกบครสตศาสนากตาม ทวานธ เปนคนแรกทมองถงสภาพทาง

ภมศาสตรและอทธพลทางการคาทสงผลตอการพลวตทางดานความเชอศาสนา มากกวาจะเปนการ

มองไปทตวเนอหาของศาสนาทมความใกลเคยงกนแลวกดงมาเปนขอสรปผวเผน ชดค าอธบายเชนน

ไดรบการหยบใชจากสงคมไทยเสมอนเปนประวตศาสตรทางการในเวลาตอมา156

ประเดนทนธ ไดต งขนขางตนนนไดรบการถกเถยงกนอยางกวางขวางท ง ในหมนก

ประวตศาสตรชาวมสลมอาหรบเองตลอดจนนกประวตศาสตรชาวตะวนตกกไดถกเถยงกนมากวานคร

มกกะฮบานเกดของพระศาสดานนมอทธพลของศาสนาอนหรอไม ฝายทคดคานไดใหเหตผลในการ

คดคานวานครมกกะฮนนไมปรากฏหลกฐานทางประวตศาสตรใดๆเลยทบงชวามศาสนายวและ

ศาสนาครสตอย สงทยนยนในสวนนกคอชาวมกกะฮหลายคนทเขารบศาสนาครสตลวนแลวแตอพยพ

ไปยงดนแดนรอบนอกอยางเอธโอเปย ดงนนในแงนแลวมกกะฮเปนเพยงดนแดนทมเพยงแตลทธบชา

เทพเจาทองถนมากกวาจะเปนความเชอแบบพระเจาองคเดยวแบบยดายและครสเตยน157

ประเดนท 2 นธไดใหขอสงเกตถงววฒนาการของศาสนาอสลามและพระคมภรอลกรอานของ

ศาสนาอสลามวาไดรบอทธพลจากพระคมภรของศาสนาครสต ดงทนธไดกลาววา

155 นธ เอยวศรวงศ, อสลามสมยแรก, 41. 156 คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, อารยธรรมสมยโบราณ-สมยกลาง, 227; นนทนากปลกาญจน, ประวตศาสตรตะวนออกกลางในโลกปจจบน, 18; มนต ทองชย, 4 ศาสนาสาคญของโลกปจจบนพราหมณ-ฮนด พทธ ครสตและอสลาม (กรงเทพฯ: ส านกพมพโอเดยนสโตร, 2530), 131; สเมธ เมธาวทยกล, ศาสนาเปรยบเทยบ, 64. 157 Bernard Lewis, The Middle East: 2,000 Years Of History From The Rise Of Christianity To The Present Day (Phoenix: London, 1996), 45; Richard Bell, The Origin of Islam in its Christian Environment (The Gunning Lectures Edinburgh University & London: Frank Cass and Company Limited, 1968), 42.

86

“ลกษณะของคมภรจงเขาใกลไปทางคมภรใหมของชาวครสตเตยนมากกวาคมภรเกาของยว

ถงแมวาในอล-กรอานจะมเรองราวสวนใหญสอดคลองกบทมในคมภรเกาเชนเรองโนอาห อาดม อบรา

ฮม อชมาแอล ตลอดจนโจเซฟ โมเสส ซาอล เดวด โซโลมอน”158

แนวคดในการอธบายพฒนาการของพระคมภรตามทนธไดเสนอไปนนเปนการอธบายทมมา

อยางยาวนานในหมนกประวตศาสตรชาวตะวนตก ในงานของนกประวตศาสตร ในงานของ พาทรเซย

คราวน (Patricia Crone) ทชอวา The Cambridge History of Islamic World กไดอธบายวา

อสลามไดรบอทธพลอยางลกซงจากศาสนายดายและลกษณะของพระคมภรกใกลเคยงกบของยวในแง

ของชอบคคลทปรากฏไมวาจะอาดม หรอโมเสสกด อยางไรกตามค าอธบายถงพฒนาการของพระ

คมภรตามทนธและปราตเซย คราวนใหขอสงเกตนนไดถกคดคานโดยนกโบราณคดชาวฝรงเศสอยาง

เอม. เจ. เดอจอรจ (M.J. de Goeje) ในงานของเขาทชอวา Quotations from the Bible in the

Qoran and the Tradition และ โนลเดค (Noldeke) ซงทงสองไดกลาวคดคานค าอธบายเชนนวา

พระคมภรไบเบลในภาคภาษาอาหรบนนไมเคยมอยในยคสมยของพระศาสดาหรอยคสมยของกาหลบ

ทงสหลงจากพระศาสดา เพราะฉะนนค าอธบายในสวนนยงคงมจดออนตรงขอเทจจรงทาง

ประวตศาสตรทวาไมมไบเบลในภาคภาษาอาหรบอยในสมยนน159แตหากไมไดพจารณาไปทน าหนก

ของขอเทจจรงแลว การอาศยพระคมภรเปนแหลงขอมลทางประวตศาสตรถอเปนกาวใหมในขณะนน

ส าหรบประวตศาสตรนพนธอสลามในสงคมไทย

ชดค าอธบายใหมทส าคญซงนธโตแยงกบค าอธบายทเคยมมาคอประเดนเรองความรนแรง

และการสงครามทเกดขนในอดต นธอธบายวาการท าสงครามและปลนสะดมมใชเปนสงผดศลธรรม

ในการรบรของชาวอาหรบในยคนน การน าเอาความคดในยคของเราไปตดสนคณคาและศลธรรมใน

อดตท าใหนกประวตศาสตรกอนหนานตดสนอดตจากจดยนของตนเอง และท าใหการรบรตอ

ประวตศาสตรอสลามอยางผดเจตนารมณไป160

พฒนาการของประวตศาสตรนพนธอสลามในสงคมไทยด าเนนไปภายใตยคสมยทางความคด

สามยคหลก คอ 1) ยคสมยท เนนคณคาของพระพทธศาสนาจงท าใหการนพนธเนนไปทาง

158 นธ เอยวศรวงศ, อสลามสมยแรก, 81. 159 Christopher Catherwood, A Brief History of The Middle East, 78. 160 นธ เอยวศรวงศ, อสลามสมยแรก, 71.

87

ประวตศาสตรศาสนาทผกโยงกบการยกยองพทธศาสนา 2) ยคสมยภายใตชดค าอธบายของลทธ

ชาตนยม ประวตศาสตรนพนธอสลามในชวงนจงถกผลตขนภายใตบรบทของการเขยนประวตศาสตร

ชาต และ 3) ยคสมยทเนนการสรางความรสกนกคดใหม ยคสมยถกผลตขนโดยนธ เอยวศรวงศทสราง

การบรตออสลามผานแงมมใหมและปจจยทกวางขวางมากขน เปนยคสมยทประวตศาสตรอสลามถก

อธบายเปนประวตศาสตรโลกแทน

อยางไรกตามแมจะมการพฒนาไปตามยคสมยทงสาม แตชดค าอธบายบางสวนยงคงมการ

ถายทอดไปยงแตละสมยดวยเชนเดยวกนพรอมกบการตความใหมทนกประวตศาสตรแตละคนสราง

ขน

88

บทท 3

บรบทของแตละยคสมยทสงผลตอการนพนธประวตศาสตรอสลามในสงคมไทย

การนพนธประวตศาสตรอสลามในสงคมไทยเรมขนอยางเปนรปธรรมในชวงทสงคมสยาม

ก าลงเปลยนผานเขาสยคกลางของรตนโกสนทร การนพนธดงกลาวด าเนนไปภายใตการเปลยนแปลง

ทางดานจตส านกใหมของชนชนน าสยาม จากเดมทเคยรบรถง “คนแขก” ในมตของอตลกษณ,

การคาและความสมพนธทางการเมองตงสมยอยธยา161 ชนชนน าสยามไดกาวสความเปลยนแปลงใน

เรองการรบรครงส าคญคอ ความพยายามทจะรจกตวตนของคนแขกผานความเชอและประวตศาสตร

ทางศาสนาของพวกเขา

จากยคสมยทง 3 ชวงตามทผศกษาไดอภปรายไปแลวในบททผานมา ไดขอสรปในเบองตนวา

การนพนธประวตศาสตรอสลามในชวงแรกมความสมพนธและสงทอดกรอบคดบางอยางไปยงชวงท 2

ดวย กลาวคอ เมอพจารณาไปยงความคดมลฐานของงานนพนธอสลามในชวงแรก สาระส าคญทกลม

ผนพนธใหความสนใจคอ บทบาทของผน าศาสนาหรอผน ารฐทางศาสนาทสงผลสบเนองไปถงยคสมย

หลงของประวตศาสตรอสลาม กลาวไดวา ตวตนและบทบาทของผน ารฐหรอทานศาสดามฮมมดเปน

ศนยกลางการศกษาของกลมชนชนน าสยามในยคน สะทอนใหเหนถงหลกคดในเรองการสบหาความ

ตอเนองตามคตของการนพนธประวตศาสตรในหมชนชนน าสยามทอาศยวธการดงกลาวในการศกษา

ความเปนมาของชาตสยาม อยางไรกตามจดเดนของงานนพนธในชวงแรกคอการอาศยพทธศาสนา

เปนองคประกอบส าคญในการขบเคลอนโครงเรองของประวตศาสตรอสลาม กอนทจะถกลดทอน

ความส าคญลงโดยกลมนกประวตศาสตรไทยทนพนธเรองอสลามในชวงท 2

หลงการเปลยนแปลงการปกครองในป พ.ศ. 2475 แนวทางการนพนธประวตศาสตรไทยม

การพฒนาตอยอดมากขน จากเดมทประวตศาสตรเนนฉายภาพของสถาบนกษตรยกไดถกแปรสภาพ

ไปสการลดทอนใหสถาบนกษตรย เปนองคประกอบหนงของประวตศาสตรชาตเทานน กลบกน

แนวทางการนพนธมกเนนไปยงหนวยทใหญกวา คอเรองของความเปนชาต (nationhood) ท

ประกอบไปดวยเรองราวของความรงเรอง ความยงใหญของชาต แตทงนกยงคงไวซงการฉายภาพของ

161 George Vinal Smith, The Ducth in Seventeenth Century Thailand (Center for Southeast Asian Studies: Northern Illinoise University, 1977), 75.

89

ผน าชาตเพยงแตเปนผน าชาตในความหมายทสมพนธกบความยงใหญขององคประกอบสวนอนของ

ชาตในภาพรวมอกดวย

3.1 ประวตศาสตรนพนธอสลามกบจตส านกใหมในหมชนชนน าสยาม

ดงไดกลาวไปแลววา งานนพนธวาดวยเรองประวตศาสตรและศาสนาอสลามในสงคมไทย

เกดขนครงแรกในสมยรชกาลท 4 กอนทจะสงผลสบเนองจากบดนนเปนตนมา การจะเขาใจถงบรบท

ทสงผลถงการนพนธประวตศาสตรอสลามอนเปนสงใหมส าหรบสงคมไทยในยคนน จ าเปนทจะตอง

ทราบถงพฒนาการของจตส านกใหมในหมชนชนน าสยาม

นบตงแตสยามเปลยนผานเขาสยคสมยของรชกาลท 4 เปนตนมา สงคมสยามไดรบ

ผลกระทบจากปจจยภายในและภายนอกหลายประการ ผลกระทบเหลานมสวนส าคญอยางยงตอ

การเปลยนแปลงจตส านกการรบรอดตของตนในหมชนชนน าสยาม การเปลยนแปลงทางจตส านก

สงผลใหเกดการเปลยนแปลงทางดานการเขยนเรองราวในอดตอกดวย เดมทชนชนน าสยามนพนธ

เรองราวในอดตผานการบนทกแบบเกาทเปนไปในลกษณะของการเขยนจารก ต านาน และพระราช

พงศาวดารทโครงเรองทางประวตศาสตรไมเสนอภาพความสบเนองและพฒนาการระหวางปจจบนกบ

อดตของชาต แตเมอความเปลยนแปลงทางจตส านกใหมเกดขนในหมชนชนน าสยาม ความรบรทมตอ

การบนทกเรองในอดตกเปลยนไปเปนการบนทกทเนนความสบเนองของเหตการณในแตละสมย

การบนทกเรองราวในอดตอยางไมตอเนองกนระหวางเหตการณ คอสภาพงานนพนธดาน

ประวตศาสตรกอนทอทธพลทางดานวทยาการจากชาวตะวนตกจะเขาสสยามในภายหลง การเขามา

ของวทยาการจากโลกตะวนตกสงผลใหการนพนธประวตศาสตรเปลยนแปลงไป โดยเปน

ประวตศาสตรทหนมาเนนบทบาทและฐานะของสถาบนกษตรย (ผน า)ในฐานะศนยกลางของ

ประวตศาสตร162ชนชนน าของสงคมไทยมงหมายทจะเลาเรองอดตภายใตภาพทถกจดแสดงขนเพอ

อธบายวาสงหนงเปนผลน าไปสการเกดของอกสงหนงไดอยางไร และเพอจดการกบปญหาในเรอง

ความไมตอเนองของเหตการณบางอยางทไมสามารถประสานกบอดตทก าลงถกแสดงใหเหนความ

162 จรานช โสภา, “บนทกเรองผหญงในประวตศาสตรนพนธไทย,” (วทยานพนธ ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2542), 138.

90

ตอเนองได ชนชนน าในสงคมไทยจงตองมการปรบเปลยนวธการเขยนใหมผานการจดเรยงรอย

เรองราวของชาตใหเกดความตอเนอง แมอาจจะตองปดทง พลกผานตดทอนบางเหตการณทเปน

อปสรรคในเรองความตอเนองออกไป163ในงานคนควาของราม วชรประดษฐ164 ทศกษาถงพฒนาการ

ของประวตศาสตรชาตในประเทศไทยระบวา การขยายอทธพลของชาวตะวนตกในพทธศตวรรษท 23

จากนโยบายขยายอาณานคมคอตวแปรส าคญทสงผลตอการเปลยนแปลงทางความคดในหมชนชนน า

สยาม วทยาการทโลกตะวนตกน าเขามาสชนชนปกครองสยามกอใหเกดการเปลยนแปลงทางดานภม

ปญญาอยางกวางขวาง โดยเฉพาะวทยาการทเกยวของกบการผลตความรประวตศาสตรโดยตรง เชน

แทนพมพของหมอบรดเลยทน าไปสการตพมพเอกสารส าคญทางประวตศาสตร อยาง พระราช

พงศาวดารฉบบพมพสองเลม พ.ศ.2407

การเปลยนแปลงทางดานภมปญญาในหมชนชนน าสยามปรากฏชดเจนในมตของความ

สบเนองของเวลา, พทธศาสนาและความสามารถของมนษย ชนชนน าสยามหนมามองระบบเวลาใน

ลกษณะทเปนความตอเนองและกาวไปขางหนา ขณะทความสามารถของมนษยกสมพนธกบมมมอง

ทางดานเวลาในแงทวามนษยจะสามารถผลกดนตนเองไปสความกาวหนาในอนาคตได การให

ความส าคญแกความสามารถของมนษยเทากบเปนการลดทอนมมมองแบบพทธศาสนาทถกตกรอบ

จากเรองเวรกรรมลงไปในตว ทศนคตทเปลยนไปเชนนยงผลใหชนชนน าสยามเร มหนมาเขยน

ประวตศาสตรในลกษณะของอดตทมความตอเนองมาถงปจจบน ผานการตงค าถามเพอหาความ

เปนมาและเปนไปอยางเปนล าดบขนตอน165พรอมกบสรางค าอธบายเกยวกบอตลกษณของชาตท

163 Craig J. Reynolds, “The Plot Of Thai History: Theory and Practice,” in Patterns and illusions: Thai history and thought : In Memory of Richard B. Davis Gehan Wijeyewardene and E.C. Chapman eds, (Singapore : Institute of Southeast Asian Studies, 1992), 313-335. 164 ราม วชรประดษฐ, “พฒนาการของประวตศาสตรชาตในประเทศไทย พ.ศ. ๒๔๑๑-๒๔๘๗,”, 57. 165 กาญจน ละอองศร, “การแบงยคสมยของประวตศาสตรไทย,” ใน สายธารแหงความคด, บรรณาธการ โดย ชาครต ชมวฒนะ., อกฤษฏ ปทมานนท., วฒชย มลศลป (กรงเทพฯ : บรษท พมพสวย จ ากด, 2532), 220.

91

สามารถผนวกเอาความหลากหลายใหเปนสงเดยวกน166ความหลากหลายของชาตทชนชนน าสยาม

ตองการรวมเปนหนงเดยวกนความไปถงการผนวกรวมเอาความหลากหลายทางประวตศาสตรเขา

เชอมตอเปนเนอเดยวกนภายใตโครงเรองเดยว

ความคดในเรองการสบหาความตอเนองจากอดตถงปจจบนน าไปสการเขยนประวตศาสตร

ชาตทเนนการหาความตอเนองและความเปนมาของชาตบานเมอง ไมเพยงเทานนวธการดงกลาวยง

ถกใชกบการเขยนประวตศาสตรทเนนบทบาทของสถาบนกษตรยและพระราชวงศอกดวย อยางไรก

ตามแมในขอเขยนของกาญจนจะระบถงการลดทอนมมมองแบบพทธศาสนาลงไปกตาม ทวาในการ

นพนธประวตศาสตรอสลามนนการใชมมมองของพทธศาสนาเปนกรอบในการเขยนยงคงมอยดงทได

กลาวไปแลวในบทท 2

พฒนาการของความคดในหมชนชนน าสยามดงทไดอธบายไปขางตน ไมเพยงแตสงผลกระทบ

ตอการเขยนประวตศาสตรชาตเทานน คนแขกหรอคนมสลมซงอาศยอยในสงคมสยามถอเปนหนวย

การศกษาทไดรบความสนใจจากชนชนน าสยามดวยเชนกน แนวคดเรองความสบเนองของอดตไดถก

น ามาใชเปนกรอบคดพนฐานในการนพนธประวตศาสตรอสลามเชนเดยวกบการอธบายประวตศาสตร

ชาต การสบหาความตอเนองเรองความเปนมาของชาวมสลมจงเรมตนขนในยคน และยงเปนค าตอบ

ตอค าถามทวาเหตใดชนชนน าสยามจงรบรถงชาวมสลมผานความเชอทางศาสนาและประวตศาสตร

เปนสาระส าคญของงานนพนธในยคนอนถอเปนการรบรในลกษณะทแตกตางไปจากอดตทเคยมมา

การสบหาความเปนมาของชาวมสลมทนบถอศาสนาอสลามจ าตองอาศยการสบสาวราวเรอง

ถงตนตอของศาสนาอสลาม ชาวมสลมมใชประชาคมทางเชอชาตในการรบรของชาวสยามอกตอไป

หากแตเปนประชาคมทางศาสนาทประกอบไปดวยคนหลากเชอชาตภายใตศาสนาเดยวกน ชนชนน า

สยามรจกชาวมสลมในสยามผานตวตนทางศาสนามากขนกวาเชอชาตอยางทเคยเปนมา แมวา

หลกฐานจากพงศาวดารสมยกรงธนบรจะบงชถงการรบรตวตนในแงมมศาสนาของสงคมไทยบางแลว

ดงจะเหนไดจากค าประกาศของพระเจากรงธนบรทหามชาวไทยเปลยนไปเขารตไปนบถอใน

166 นธ เอยวศรวงศ, “ระบอบสมบรณาญาสทธราชยไทย,” ใน ชาตไทย , เมองไทย, แบบเรยนและอนสาวรย : วาดวยวฒนธรรม, รฐและรปการจตส านก (กรงเทพฯ : มตชน, 2538), 73-75.

92

"สาสนามหะหมด"167แตตวเอกสารกลบไมไดระบถงตวตนและสาระของ “สาสนามหะหมด” แตอยาง

ใดเลย

การรบรในลกษณะนสะทอนใหเหนวาชนชนน าสยามรบรตอชาวมสลมในลกษณะทเปน

ประชาคมทางความเชอมากขนกวาเดมแลว ความพยายามทจะสบหาความเปนมาของชาวมสลมจง

มไดถกกระท าไปภายใตความคดของการศกษารากเหงาทางเชอชาตและผลประโยชนทางการคา

อตลกษณของชาตแขกไมไดอยในการรบรของชนชนน าสยาม สงทชนชนน าสยามแสวงหาคอความ

เปนมาของประวตศาสตรศาสนาอสลามซงสามารถใชอธบายถงตวตนทตอเนองมาถงคนแขกในยค

รตนโกสนทร และยงเปนเนอหาทตกหลนไปจากการรบรของชนชนน าในยคตนรตนโกสนทร การ

เลอกทจะศกษาประวตศาสตรก าเนดอสลามนอกจากจะเปนการคนหาถงความเปนมาของคนแขกแลว

ชนชนน าสยามยงมความเชอวาประวตศาสตรอสลามคอรากเหงาของอตลกษณทางดานตวตนของคน

แขกในสงคมสยามอกดวย ดงจะเหนไดจากขอเขยนในพงสาวดารญวนฯทระบวาการศกษา

ประวตศาสตรอสลามและชวตของทานศาสดามฮมมดนนเปนการศกษาประวตชวตของบคคลทพวก

แขกในสยามใหการนบถอ168 นอกจากนยงมขอความทชวนใหเขาใจไดวาผประพนธพงศาวดารญวนฯ

มองประวตศาสตรอสลามในยคของทานศาสดามฮมมดเปนรากฐานของประวตศาสตร และพนท

ทางการเมองในยคปจจบน อาท ค าอธบายถงการสญเสยพนทของพทธศาสนาในชมพทวปและแหลม

มลายซงเปนผลมาจากการขยายตวของศาสนาอสลามในประวตศาสตร169, ตวตนของพวกแขกมะหงน

(เจาเซน)ในสยามทเปนผลมาจากประวตศาสตรอสลามในยคของทานศาสดามฮมมดและสงครามหลง

การสนชพของทานศาสดาในหมญาตวงศ170 งานนพนธของเจาพระยาทพากรวงษกเปนไปในทศทาง

เดยวกน เหนไดจากความพยายามทจะอธบายถงความเปนมาในดานตวตนของคนแขกสยามดวยการ

ผกโยงไปถงเรองราวทางประวตศาสตรในยคตนของอสลาม หนงในตวอยางการอธบายความสบเนอง

167 พนจนทนมาศ (เจม), พระราชพงศาวดารกรงธนบร (กรงเทพฯ : ส านกพมพศรปญญา, 2551), 298. 168 องคการคาของครสภา, ประชมพงศาวดารเลม 17, 23. 169 เรองเดยวกน, 32. 170 เรองเดยวกน, 37.

93

ระหวางมนษยในยคของทานกบรากเหงาเดมในประวตศาสตรปรากฏใหเหนจากขอวเคราะหเรองการ

ขลบของชาวมสลมสยามความวา

“นบถอยหลงขนไปประมาณสามพนปเสศมคนๆหนง แขกเรยกวาอบปรฮม ฝรงเรยกวา

อบปรฮม...แตผทจะเขาสาศนาอบปรฮมนนใหยกศลน าเสย ใหรบศลเสยใหม คอศลสนดใหตดหนง

ปลายองก าเนดเสยใหหมดสน ถาไมหมดสนไมเปนอศลามได...ไทยเราเรยกวาอศลาม ไมเรยกวาแขก

หมดทกภาษา”171

ขอเขยนขางตนสะทอนใหเหนถงจตส านกใหมของชนชนน าสยามทพยายามผกโยงความ

สบเนองในรปเสนตรงระหวางตวตนในปจจบนกบรากเหงาทางประวตศาสตร นอกเหนอจากเรองการ

ขลบแลวยงมการอภปรายเรองราวของการรบประทานเนอสตวทตองผานการเชอดโดยเปลงนาม

พระเจาในลกษณะเดยวกนอกดวย172 ในเรองของการปกครอง เจาพระยาทพากรวงษ มความ

พยายามสบสาวหาความสบเนองในเรองความเปนมาของบานเมอง การผกโยงอดตเพอฉายภาพให

เหนถงความสบเนองของอาณาจกรและการเปนราชธานตอกนตามโครงเรองทมกเขยนกนใน

ประวตศาสตรชาต เพอหาค าตอบตอสภาพบานเมองในแผนดนมสลมทเปนอยในสมยปจจบน

ค าอธบายในเรองความสบเนองระหวางอดตของศาสนาอสลามกบปจจบนจงถกผกโยงแสดงแนวคด

เรองความสบเนองไวดงน

“แลครงนนระสหลนหลาใหอะบบกด อมด อศมาน อาลยะ ซงเปนเสนาบด ใหเปนแมทพคม

ทหารไปเทยวตเมองใหญเมองนอยในแผนดนหะรบ แลแผนดนฮนดสตานตลอดมาถงชะวามลาย ได

บานเมองเปนอนมากกกดขใหถอสาศนาของตว ถาผใดไมเขารศกฆาเสยหมด เอาไวแตเดกๆ ให

อาจารยสอนสาศนาไป สาศนาจงไดกวางขวางมาจนถงทกวนน”173

ลกษณะการเขยนเชนนถายทอดไปยงงานนพนธของพระยาประชากจกรจกร 174และของ

รชกาลท 6 อกดวย175

171 เจาพระยาทพากรวงษ, หนงสอแสดงกจจานกจ, 86. 172 เรองเดยวกน, 140-141. 173 เรองเดยวกน, 132. 174 พระยาประชากจกรจกร (แชม), เรองประวตศาสนา, 43 175 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, เทศนาเสอปาและปลกใจเสอปา, 8-9.

94

การสบหาความตอเนองอนเปนผลผลตจากยคแหงจตส านกใหมน มผลโดยตรงตอการวาง

โครงเรองของประวตศาสตรเรองความสบเนองทางราชวงศของสถาบนพระมหากษตรย อรรถจกร

สตยานรกษ ไดระบวา ในพระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา จะพบการวางโครงเรองของ

เนอหาในลกษณะการแบงยคโดยล าดบราชวงศผานการรบรประวตศาสตรตามล าดบราชวงศ176

ในขณะทสถาบนพระมหากษตรยไดรบการอธบายดวยค าอธบายแบบใหม กลาวคอพระมหากษตรย

มใช เปนผทครองอ านาจดวยบญบารมหรอการเปนพระโพธสตว อกแลว หากแตเปนสถาบน

พระมหากษตรยด ารงอยดวยการสบทอดสายเลอดจากรนสรนผานความเปลยนแปลงของราชวงศ177

งานนพนธในยคนอนจดวาเปนงานนพนธทวางรากฐานแกจตส านกเรองความสบเนองของ

ราชวงศไดอยางชดเจน ปรากฏอยในพระราชนพนธของรชกาลท 4 ทมชอวา “ปฐมวงศ : พระบรม

ราชมหาจกรกษตรยสยาม” พระราชนพนธชดนเปนการกลาวถงความเปนมาและสาแหรกราชตระกล

ทสบเชอสายแตกาลกอนของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก พระบาทสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหวไดทรงพระราชนพนธงานชดนขนในป พทธศกราช 2403 เนอหาหลกเปนการอภปรายให

เหนถงความสมพนธของคนในราชวงศ ตลอดจนการเนนการสรางความชอบธรรมของการสบสนตต

วงศและราชบลลงกของพระมหากษตรยสยามในยครตนโกสนทรทมรากเหงาสบเนองมาจาก

พระมหากษตรยในแผนดนอยธยา178 โดยระบวาเชอสายของพระมหากษตรยสยามทกคนลวนแลวแต

เปนเชอสายทถกตอง อกทงในหมเชอพระวงศตางๆกลวนแลวแตมความสมพนธรกใครปรองดองใน

ฐานะทมเชอสายทมารวมกน ดงขอความทพระองคไดทรงพระบรมราชาธบายไววา

“จะกลาวถงเจานายซงเปนปฐม เปนตนแซตนสกลเจาฟา แลพระองคเจาหมอมเจาหมอม

ราชวงศแลเจาราชนกล..ซงบดนเปนจ าพวกตางๆอย จะใหรใหแจงวาเนองมาแตทานผใดพระองคใด

เปนเดมแตแรกตงกรงเทพมหานครอมรรตนโกสนทรมหนทรายทธยานมา”179

176 อรรถจกร สตยานรกษ, การเปลยนแปลงโลกทศนของชนชนผน าไทย ตงแตรชกาลท ๔-พ.ศ. ๒๔๗๕, 94-95. 177 เรองเดยวกน, 80. 178 พระบาทสมเดจพระเธยรมหาราชเจา, ปฐมวงศ : พระบรมราชมหาจกรกษตรยสยาม (ม.ป.ท.: หนงสอพมพไทย, 2470), 21. 179 เรองเดยวกน, 22.

95

กลาวไดวาพระราชนพนธชดนเปนการแสดงถงความสงสงของสถาบนพระมหากษตรย

ตลอดจนการสรางความส านกรกใครเปนเอกภาพภายในราชตระกล ทงนกเพอความมนคงทางดาน

การเมองการปกครองและพระราชอ านาจของกษตรยสยามโดยทวไป180

การแตงเรองความเปนมาของราชวงศตามทปรากฏในพระราชนพนธชดน มเปาหมายส าคญ

ทตองการอาศยเรองความสบเนองของราชวงศเปนตวสรางสทธธรรมทางการเมองแกราชวงศจกร

โดยเฉพาะอยางยงคอรชกาลท 4 เอง เพราะการแสดงใหเหนถงความสบเนองของราชวงศผานทางเชอ

สายของปฐมกษตรยองคกอนจะชวยเสรมสรางพระราชอ านาจและคว ามส าคญของสถาบน

พระมหากษตรยไดอยางด การเขยนประวตศาสตรทเนนความสบเนองของราชวงศและบทบาทอน

ส าคญของสถาบนกษตรยจงเปนปจจยเสรมสรางความชอบธรรมในโลกทศนการรบรของชนชนน า

สยามในขณะนน ทงยงพฒนามาเปนแบบแผนของการเขยนประวตศาสตรในหมนกประวตศาสตรใน

ยคถดมาอกดวย

เมอพจารณาจากบรบททางสงคมตามทกลาวไปน ผศกษาเหนวา แมงานนพนธเรอง

ประวตศาสตรอสลามในฉบบของพงศาวดารญวนฯซงถกเขยนขนในรชสมยของพระบาทสมเดจ

พระจอมเกลาเจาอยหวจะไมไดมสวนตอการสรางสทธธรรมทางการเมองในทางตรงตอพระราชอ านาจ

ของรชกาลท 4 แตจากเนอหาของงานจะพบวายงมการใชมลฐานความคดและการรบรเชนเดยวกบ

งานพระราชนพน เรอง ปฐมวงศฯ อย เพยงแตปรบการเขยนใหประวตศาสตรอสลามเปน

ประวตศาสตรของผอนทมความดอยกวาในเรองความสบเนองทางประวตศาสตรของสยามสอดรบกบ

นโยบายสยามประเทศของรชกาลท 4 ในขณะนน181ทเนนความเปนเจาเหนอหวของพระองคเหนอ

ประเทศราชทงหลายโดยตความสถานภาพของพระองคในฐานะศนยกลางแหงเอกภาพทผกพนไกลถง

อารยธรรมทวโลก ทงนเพอเปรยบเทยบใหเหนถงความเหนอและสงสงกวาของราชวงศสยาม และเมอ

ปจจยของความสบเนองของราชธาน, อ านาจการปกครองและบทบาทของสถาบนกษตรยเปน

เครองมอทถกใชเพอสรางสทธธรรมแกราชวงศมาแลว การเขยนประวตศาสตรของผอนเพอฉายให

180 ด สจตต วงษเทศ, “ค าน าของบรรณาธการ,” ใน อภนหารบรรพบรษและปฐมวงศ, บรรณาธการโดย สจตต วงษเทศ (กรงเทพฯ: มตชน, 2545), 9-18. 181 จตร ภมศกด, ความเปนมาของค าสยาม ไทย ลาว และเขมร และลกษณะทางสงคมของชอชนชาต (กรงเทพฯ: ส านกพมพกรงสยาม, 2520), 350-359.

96

เหนถงความเหนอกวาของสยามกจ าตองอาศยปจจยเทยบเคยงในการเขยนชดเดยวกนเพอฉายใหเหน

ถงความออนดอยกวาของผอน ในงานนพนธชดน ทานศาสดามฮมมดจงไมไดถกอธบายผานมตทจะ

เออใหถกเขาใจวาทานครอบครองสทธธรรมทางการเมองเลยแมแตนอย ไมวาจะเปนเชอสายของทาน

ทไมมความตอเนองจากชนชนปกครองในยคกอนหนาน สวนทางกบงานนพนธในหมนกประวตศาสตร

มสลมทสรางสทธธรรมแกอ านาจของทานศาสดาในเรองเชอสายมาโดยตลอด 182ขณะทบทบาทของ

ทานศาสดามฮมมดในฐานะผน ากไมไดมลกษณะทถกพรรณนาเพอใหเหนถงฐานะอนสงสงแตอยางใด

สวนค าอธบายในเรองความตอเนองของราชธานกเปนไปในลกษณะทแตกแยกแกงแยงระหวางชนชน

ปกครองในโลกอสลาม ประวตศาสตรนพนธอสลามจงถกเขยนขนผานการอาศยจตส านกใหม

เชนเดยวกนเพยงแตแตกตางจากประวตศาสตรนพนธสยามตรงทประวตศาสตรนพนธ อสลามถก

นพนธขนเพอเปรยบเทยบใหเหนถงความดอยกวา

นอกเหนอจากพระราชนพนธเรองปฐมวงศ หนงสอเรอง พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร

รชกาลท 1-4183 ซงเรยบเรยงขนโดย เจาพระยาทพากรวงษ ตงแตป จลศกราช 1444 หรอ

พทธศกราช 2325 ถอเปนอกหนงในงานนพนธทสะทอนการรบรใหมของชนชนน าสยาม งานนพนธ

ชดนมการวางโครงเรองทคลายคลงกบงานเรองปฐมวงศ โดยเจาพระยาทพากรวงษวางโครงเรอง

หนงสอดวยการแบงรชสมยออกเปน 4 แผนดน ในพงศาวดารสมยรชกาลท 1 เนอหาเรมตนจากการ

บอกเลาถงความเปนมาของการสรางกรงรตนโกสนทร ลวงมาจนถงการประดษฐานพระราชวงศ

พรอมกบมการกลาวถงปมหลงของสยามในสมยกรงธนบรอกดวย ทส าคญไปกวานนคอพงศาวดารชด

นมการบอกเลาถงความสามารถของพระมหากษตรยในการปราบปรามอรราชศตรทคอยรกรานสยาม

ซงถอวานอกจากจะแสดงถงสทธธรรมทางการเมองของสถาบนกษตรยแลว ยงเปนการพสจนใหเหน

ถงความเหมาะสมในการครองราชยของพระมหากษตรยไทยในแตละสมยอกดวย 184ในพระราช

182 Abu Muhammad Abdul Malik Ibn Hisham, As-Seerah An-Nawawiyyah (Cairo: Mustafa Al-Babi Al-Halabi & Sons Press and Bookshop), Vol.1, 43-56; Safi-ur-Rahman Al-Mubarapuri, The Sealed Nectar (Al-Madinah: Darussalam, 1979), 63-70. 183 เจาพระยาทพากรวงศ, พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๑-๔ (กรงเทพฯ: ศรปญญา, 2555). 184 เรองเดยวกน, 43.

97

พงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 4 ปรากฏขอเขยนของเจาพระยาทพากรวงษทสะทอนใหเหนถง

แนวคดเรองการสบเนองของยคสมย อาท นโยบายของรชกาลท 4 ทส งให เฉลมพระนาม

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวขนเปนพระนามใหมแก รชกาลท 1, 2 และ 3185เพอสดดถงความ

ยงใหญของพระมหากษตรยสยามทงสามแผนดน ยงไปกวานนยงมนโยบายใหเรยกนามแผนดนของทง

สรชสมยอนสะทอนใหเหนถงแนวคดเรองความยงใหญของสยามทสบเนองมาตงแตครงปฐมวงศ ดงท

เจาพระยาทพากรวงษไดเขยนไววา

“แลวจงโปรดเกลาใหอางพระนามตามแผนดนวา แผนดนพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟา

จฬาโลกย แลแผนดนพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาไลย แลแผนดนพระบาทสมเดจพระนง

เกลาเจาอยหว แลในแผนดนปตยบนน ใหอางวาแผนดนพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว”186

ครนประเทศสยามเปลยนแผนดนเขาสรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

(รชกาลท 5) เรองของอดตและความสบเนองระหวางปจจบนกบอดตยงไดรบการใหความส าคญอย

มากเชนกน นอกเหนอจากปจจยในเรองการสรางสทธธรรมทางดานการปกครองแลว ปจจ ยทถก

กระตนจากภาวะความวนวายของการเมองภายในและภายนอกยงเรงเราใหการเขยนประวตศาสตร

ไดรบการตอยอดมากขนกวาเดมอก ดงทพระองคไดทรงมพระราชด ารสกลาวถงความส าคญของการ

คนหาอดตของชาตไววา

“เรองราวของประเทศทงหลายซงมนษยอาจจะทรงจ าได ยอมจะมหลกถานอยเพยง ๖๐๐๐

ป แตยอมประกอบดวยเรองราวอนไมนาเชอเจอปนเปนนทาน ขอความซงไดมนคงอยางสงกอย

ภายใน ๓๐๐๐ ป...กรงสยามนเปนประเทศทมเคราะหราย ถกฆาศกศตรซงคดท าลายลางอยางรงแรง

เหลอเกน ยงกวาชาตใดๆทแพชนะกนในสงคราม หนงสอเกาๆซงควรจะสบสวนไดสาบสญไปเสยเปน

อนมาก ตามเรองราวทปรากฏอยในบดน มนอยเกนกวาความจรงทควรจะมเปนอนมากแตความเรา

รอยวาประเทศสยามน ไดมความเจรญบรบรณดในบางกาลบางสมย ถาจะนบกจะไดถง ๑๐๐๐ ป ขอ

185 เจาพระยาทพากรวงศ, พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 4 (นนทบร: ตนฉบบ, 2547), 63. 186 เรองเดยวกน, 71.

98

นยอมรปรากฏอยแกผทเอาใจใสในเรองราวของประเทศสยาม แลมหนงสอซงเปนหลกถานควรอางอง

แตหากจะเปนชวงๆไป จะเรยบเรยงใหตดตอกนบรบรณทง ๑๐๐๐ ปไมได”187

รชกาลท 5 ยงไดทรงพระบรมราชวจารณการละเลยความสนใจในการเขยนประวตศาสตร

ของสงคมไทยแตกาลกอน จนเปนผลใหประวตศาสตรชาตทมเคยมอยไมตางอะไรกบนทานทบอกเลา

กนมาอยางคลาดเคลอนทงยงขาดชวงของการเลาเรองอกดวย188

ผลงานอกชนหนงทซงสะทอนใหเหนถงความพยายามในการสรางอดตอนไกลโพนทผกพนกบ

ปจจบน คอ “เรองพงษาวดารโยนก” ของพระยาประชากจกรจกร (แชม บญนาค) ผเคยด ารง

ต าแหนงขาหลวงส ารวจเขตแดนบรเวณหวเมองเงยวทงหาในชวง พ.ศ. 2432-2435 และด ารง

ต าแหนงผชวยขาหลวงใหญหวเมองลาวฝายตะวนออก งานนพนธชดนไมเพยงแตจะอธบายใหเหนถง

ความสบเนองระหวางกรงรตนโกสนทรกบราชธานเกาอยาง สโขทย และอยธยาเทานน หากแตยงม

การอภปรายทเนนใหเหนถงความสมพนธระหวางดนแดนตางๆในราชอาณาจกร ผานการอาศย

หลกฐานจากทองถนตางๆ เชน พงศาวดารเหนอ พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา พงศาวดารเมอง

ตางๆ งานนพนธชดนเนนการกลาวถงความเปนมาของเมองตางๆทางตอนเหนอของสยาม อาท

เชยงใหม ล าพน ตลอดจนการเลาความเปนมาของการตงเมองและราชวงศตางๆจนพฒนากลายมา

เปนอาณาจกรทแตเดมกอตวมาจากทางภาคเหนอของสยามและไดถกรวมเขาเปนสวนหนงหรอความ

เปนหนงของราชอาณาจกรสยาม ดงทพระยาประชากจกรจกร ไดกลาววา

“เรองต านานโยนกน เปนเรองพงษาวดารไทยในฝายเหนอ ซงเกยวเนองกบเรองตนพระราช

พงษาวดารสยาม”189

พงษาวดารโยนก เปนผลผลตทเกดขนจากบรบททางสงคมทชาตตองการสรางจตส านกเรอง

“ชาตไทย” และความเปนพลเมองสยามแกราษฎรทอาศยอยตามชายขอบของประเทศ วธการเขยน

อาศยระเบยบวจยตามแบบองคความรของโลกตะวนตกเพอสรรหาหลกฐานทถกตองทสดทงยงเปน

งานนพนธประวตภาคเหนอ(ลานนา)ชนแรกทแปรสภาพการเปนประวตศาสตรทองถนสประวตศาสตร

187 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, “สมาคมสบสวนของบราณในประเทศสยาม,” ศลปากร 2, 12 (กรกฎาคม 2511) : 42-43. 188 เรองเดยวกน. 189 พระยาประชากจกรจกร, เรองพงษาวดารโยนก (กรงเทพฯ: กองลหโทษ, 126), 4.

99

“ชาตไทย”190และถายทอดความรเกยวกบชาตไทยทชวาลานนาคอสวนหนงของความเปนชาตไทย

ผานเรองราวทางประวตศาสตรภายใตพระมหากษตรยพระองคเดยว 191โดยไมแบงแยกชาตและ

ภาษา192แมงานนพนธชดนจะเนนหนกไปทการศกษาถงประวตศาสตรของเมองลานนา แตกไดมการ

พดถงประวตศาสตรของแผนดนชวาและการเขามาของศาสนาอสลามในแหลมมลายอกดวย ดงจะพบ

การกลาวถงประวตการเขามาของศาสนาอสลามภายใตชอบทวา “แรกสาสนาอศลามมหมด”193

สะทอนใหเหนถงความพยายามของผประพนธทจะแปลงประวตศาสตรอสลามเขาสโครงเรองของ

ประวตศาสตรชาตตามวธการเดยวกนกบทไดใชในประวตศาสตรลานนา

ประวตศาสตรนพนธในยคนจงถกสรางขนเพอเชอมตอความสบเนองระหวางอดตกบปจจบน

เขาดวยกน และเพอใหสอดรบกบนโยบายรวมชาตภายใตการรวมศนยอ านาจของพระมหากษตรยจง

ตองมการดงประวตศาสตรจากหลายทศทางเขาสโครงเรองประวตศาสตร “ชาตไทย” อยางเปน

เอกภาพ งานนพนธเรองอสลามในฉบบของพระยาประมลธนารกษและพระยาประชากจกรจกรจง

เปนผลมาจากการเปลยนแปลงจตส านกทางประวตศาสตรทตองการแผ “พระราชอ านาจทาง

ประวตศาสตร” ของพระมหากษตรยไปถงชมพทวปและอารเบย พรอมแปรสภาพประวตศาสตร

อารยธรรมเขาสสวนหนงของประวตศาสตร “ชาตไทย”194

3.2 อทธพลของพทธศาสนาทมตอประวตศาสตรนพนธอสลาม

190 วรรษา คชงาม, “การศกษาวเคราะหประวตศาสตรนพนธลานนาระหวาง พ.ศ. 2441-2541,” (ปรญญานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, 2544), 15-23. 191 เรองเดยวกน, 28-35. 192 เตอนใจ ไชยศลป, “ลานนาในการรบรของชนชนปกครองสยาม พ.ศ. 2437-2476,” (วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร ภาควชาประวตศาสตร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2536), 117-128. 193

พระยาประชากจกรจกร, เรองพงษาวดารโยนก, 51. 194 ธดา สาระยา, ประวตศาสตรทองถน : ประวตศาสตรทสมพนธกบสงคมมนษย (กรงเทพฯ: เมอง

โบราณ, 2539), 56-57.

100

แมในหมกลมผนพนธประวตศาสตรอสลามซงเปนชนชนน าในสงคมขณะนนจะสลดการมอง

ประวตศาสตรดวยกรอบคดเรองเวรกรรมของพทธศาสนาไปแลว แตการทชนชนน าสยามรบร

ประวตศาสตรอสลามผานพลวตทางศาสนากยอมสงผลใหชนชนน าสยามอาศยพทธศาสนาเปนปจจย

ส าคญในการนพนธดวยอยางหลกเลยงไมได ชนชนน าสยามมองประวตศาสตรอสลามในฐานะ

ประวตศาสตรท เปนผลสบเนองมาจากอดตกาลท เปนประวตศาสตรของพทธศาสนาอกท

ประวตศาสตรอสลามนอกจากจะเปนปมหลงทสะทอนภาพความตอเนองของคนแขกสยามแลว ยง

เปนประวตศาสตรทเชอมโยงไปยงอดตกอนหนา ซงกคอพทธศาสนาทเมอครงอดตไดเคยรงเรองอยใน

พนทของอสลามมากอนทงสน กระทงตวผประกาศศาสนาอสลามยงถกอธบายวาเคยนบถอพทธ

ศาสนามากอน แมในงานของเจาพระยาทพากรวงษและงานพระราชนพนธของรชกาลท 6 จะไมได

อาศยโครงเรองเกยวกบความตอเนองระหวางพทธศาสนาทเปนอดตกบอสลามทเปนประวตศาสตร

ปจจบน แตการตความประวตศาสตรอสลามกยงด าเนนไปภายใตความคดเรองเวลาชดใหมทตองการ

คนหาอดตในการอธบายความเปนไปแหงปจจบน ศาสนาอสลามในค าอธบายของเจาพระยาทพากร

วงษคอ ผลผลตของศาสนาพราหมณ ขณะทศาสนาแขกมหะหมดคอผลผลตของศาสนาอสลามอกท

สวนรชกาลท 6 กเลอกทจะใชพระบรมราชาธบายศาสนาอสลามตามทปรากฏในประวตศาสตรวาเปน

ผลผลตทสบเนองมาจากอารยธรรมและอทธพลของศาสนากอนหนา อยาง ครสตศาสนาและศาสนา

ยดาย195

การเขยนประวตศาสตรอสลามภายใตความคดเรองความสบเนองระหวางอารยธรรมทาง

ศาสนากอนหนากบอารยธรรมทางศาสนาในยคหลง ใกลเคยงกบโครงเรองความสบเนองของราชธาน

สยาม ซงเปนผลมาจากโลกทศนเรองเวลาทเปลยนไปของยคแหงจตส านกใหม ทงยงสอดรบกบ

อดมการณทางประวตศาสตรแบบเนนศนยกลางซงแสดงออกมาในรปการเขยนประวตศาสตรชาต

โดยอดมการณขางตนไดเคยดดกลนวถทางความคดเกยวกบประวตศาสตรเมอง/ทองถนใหกลายเปน

สวนหนงของประวตศาสตรชาต ตามแบบแผนในพงศาวดารมาแลว ประวตศาสตรศาสนา(อสลาม)

และภมภาคกไดถกดดกลนความเปนประวตศาสตรศาสนาและอารยธรรมสความเปนประวตศาสตร

พทธในฐานะองคประกอบทเกยวพนถงประวตศาสตรชาตดวยเชนกน

195 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, เทศนาเสอปาและปลกใจเสอปา, 41-56.

101

จตส านกใหมในหมชนชนน าสยามไมเพยงแตจะสงผลตอค าอธบายในเรองความเปนมาของ

ชาตและราชธานทสบเนองมาตงแตครงอดตเทานน โครงเรองทพรรณนาถงความสบเนองระหวางพทธ

ศาสนาในสมยกรงเกากบพทธศาสนาในสมยรตนโกสนทรเปนสงทควบคกนมา ดงปรากฏในงานนพนธ

เรองประวตวดมหาธาตของสมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพทฉายใหเหนอยางลางๆถงความ

ตอเนองของบทบาทพระมหากษตรยไทยในการอมชพทธศาสนาตงแตสมยกรงเกาจวบจนรชสมยของ

รชกาลท 5196 ซงถอเปนอกหนงโครงเรองทมการเปลยนไปฉายใหเหนถงบทบาทของสถาบนกษตรย

ในดานการอมชพทธศาสนา และเปนโครงเรองประวตศาสตรทนกเขยนสมยหลงไดหยบใชตอมา197

การนพนธประวตศาสตรผานโครงเรองความเปนมาและสบเนองของพทธศาสนาภายใต

บทบาทของสถาบนกษตรยไดถกหยบยมมาใชในงานนพนธอสลามเชนเดยวกน ในงานนพนธทงฉบบ

ของพงศาวดารญวนฯ, เจาพระยาทพากรวงษ, พระยาประชากจกรจกรและรชกาลท 6 ประวตศาสตร

อสลามถกเขยนขนในลกษณะเชนน คอเนนใหเหนถงความสบเนองของศาสนาในแตละยคสมย แม

งานบางชนจะยงไมมการสรปถงสถานภาพของชนชนปกครองทค าจนศาสนาอสลามกตาม แต

ทายทสดรชกาลท 6 กเปนผแรกททรงพระบรมราชาธบายสถานะของชนชนปกครองในประวตศาสตร

อสลามใหเปนสถาบนกษตรย กอนทหลวงวจตรวาทการจะหยบใชแนวคดดงกลาวพรอมผสานกบ

แนวคดใหมทเนนบทบาทของชาตมากขนอกดวยในเวลาตอมา

ในสมยรชกาลท 4 ความพยายามของพระองคในการจะปฏรปพทธศาสนาเปนบรบททส าคญ

ซงสงผลกระทบตอการนพนธประวตศาสตรอสลาม ความตนตวทจะช าระพทธศานาใหบรสทธเขมแขง

ตามคตของธรรมยตกนกายสวนหนงเปนผลมาจากความรสกไมปลอดภยทเหนครสตศาสนาเขามาเผย

แผในประเทศสยาม ศาสนาพทธไดรบการทาทายจากการเผยแผของคณะมชชนนาร198 การปฏรป

ศาสนาจงเกดขนจากแนวคดพนฐานทตองการผลกดนใหพทธศาสนาเปนหลกการสากลทสามารถเผย

196 สมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพ, เรองประวตวดมหาธาต พระนพนธกรมพระด ารงราชานภาพ (พระนคร: โรงพมพโสภณพพรรฒธนากร, 2461), 11-15. 197 ทนกร ทองเศวต, พระมหากษตรยไทยกบพระพทธศาสนา (พระนคร: ม.ป.ท., 2511) 198 อเลก ซานเดอร บ. กรสโวลด, พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจากรงสยาม, แปลโดย ม.จ. สภทรดศ ดศกล (พระนคร: ม.ป.ท., 2508), 44-47.

102

แผและรบมอกบการทาทายของยคสมยได199งานนพนธอสลามทถกเขยนขนในสมยรชกาลท 4 จงตก

อยภายใตบรบทของการฟนฟพระพทธศาสนาใหเปนสจธรรมหนงเดยว

การเขามาของวฒนธรรมตะวนตกท าใหชนชนน าในสงคมไทยเกดความร สกต าตอยและ

ปราชยในทางวฒนธรรมขนมา จตส านกทเกดขนอยางแหลมคมเชนนท าใหชนชนน าไทยเกดความคด

ทวาการจะขจดการคกคามของตะวนตกไดนน คอการมอ านาจใหเหมอนตะวนตกซงกนความไปถง

การเปลยนตวเองใหเหมอนตะวนตก โดยรกษาจดมงหมายทตองการเปลยนเพอใหมอ านาจหาใช

เปลยนเพอใหเหมอนตะวนตก อนเปนการเปลยนแปลงทไมกระทบกบอตลกษณของตนเอง และหนง

ในสงทถกน ามาเชดชอยางภาคภมใจในยคแหงการสบสนดานอตลกษณคอ พระพทธศาสนา และ

ในชวงเวลาเดยวกนน เองทการศกษาประวตศาสตรไทยไดเ ฟองฟขนในหมชนชนน าไทย200

ประวตศาสตรชาตกบพทธศาสนาจงสมพนธกนในบรบทของการตอตานความเปนอนอยางแยกจาก

กนไมได

ผลสบเนองจากกระแสความคดทเปลยนไปในหมชนชนน าสยามยงสะทอนผานทศนคตวา

ดวยความสมพนธระหวางผน ากบหลกธรรมทางศาสนา แนวคดเรองธรรมราชาถอวาเปนแนวคด

ส าคญทเขามาเปลยนโลกทศนของชนชนปกครองในเรองดงกลาว นบตงแตสมยรชกาลท 1 เปนตนมา

พระมหากษตรยไทยไดรเรมความคดใหมเกยวกบตวตนของพระมหากษตรยและพทธศาสนา ดงจะ

เหนไดจากการยกเลกความเขาใจเกยวกบหลกคดเรองเทวราชาซงแพรหลายกนมากในสมยอยธยา201

ฐานะของผน ารฐทเคยผกโยงกบอ านาจของพระผเปนเจาเบองบนตามคตพราหมณไดถกลดทอนลงใน

สมยรชกาลท 1 นอกเหนอไปจากนยงไดมการหนมาเชดชคณคาของพทธศาสนาแทนทลทธการเชดช

บชาสถาบนกษตรยตามทเคยมมาจากคตเทวราชาพรอมกนนนสถานภาพของรชกาลท 1 กกลายมา

199 อจฉรา กาญจโนมย, “การฟนฟพระพทธศาสนาในสมยรตนโกสนทรตอนตน (พ.ศ. 2325-2394),” (วทยานพนธอกษรศาสตร มหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2523), 148-149. 200 นธ เอยวศรวงศ, “200 ของการศกษาประวตศาสตรไทยและทางขางหนา,” ศลปวฒนธรรม 7, ฉ. 4(กมภาพนธ, 2529): 10-13. 201 David K Wyatt, The beginnings of modern education in Thailand, 1868-1910 (Ann Arbor: University Microfilms, 1966), 16.

103

เปน “อครศาสนปถมภก” (upholder of religion)202 โดยทงนพระมหากษตรยไทยไดถกเนนใหเหน

ภาพของผปกครองทด ารงตนอยใตทศพธราชธรรมซงสอความไดวาพระองคทรงด ารงอยใตกฎหมาย

นนเอง203

กลาวไดวา สยามในการเปลยนผานเขาสยครตนโกสนทรไมเพยงแตจะเปลยนแปลงเรอง

จตส านกทางดานความสบเนองของเวลาเทานน หากแตยงมการเปลยนแปลงทางดานจตส านกในเรอง

ของพทธศาสนาอกดวย กระบวนการสรางความเปนพทธศาสนาภายในรฐถกกระท าผาน 3 ตวแปร

คอ

1. ฐานะของผน า ทไมถกอธบายเชอมโยงไปยงอ านาจศกดสทธเบองบนอกตอไป ตามนยนคต

ในแบบเทวราชาทเคยยดถอกนมาจงไดถกลดทอนลงไป

2. การยกเลกพธการถอน าพระพพฒนสตยาและออกค าสงใหขาราชการหนมาบชา

พระพทธรปแทน เพราะการบชาพระบรมรปเปนราชพธทสะทอนความไมเครงครดศาสนา ฐานะของ

พระมหากษตรยเองไดถกขบขานไมเพยงแคในฐานะของผรกษาบานเมองเทานน หากยงรวมถงการ

เปนอครศาสนปถมภกทคอยรกษาศาสนา ในประมวลกฎหมายรชกาลท 1 ไดระบวา

“สมเดจบรมนารถบรมพตรพระพทธเจาอยหว ผทรงพระคณธรรมอะนนตาสมภาราดเรกเอก

พบลสนธรราชศรทธา เปนอคมหาสาสะนปถมพกพระพทธสาศนาจ าเรญศรสวสดทงพระบรญตและ

ปตปตสาศนาถาวรารงเรองไป เปนทเลอมใสนะมสการบชาแกเทพยดามะนษยทงปอง”204

3. การสงเสรมคณคาในเรองทศพธราชธรรม และการด ารงตนตามกฎพระธรรมศาสตรของ

พระมหากษตรยตามอดมคตของพทธศาสนา205

202 Prince Dhani Nivat, “The Reconstruction of Rama I of the Chakri Dynasty,” Journal of the Siam Society 43, 1(1955): 25-27. 203 หมอมราชวงศอคน รพพฒน, สงคมไทยในสมยตนกรงรตนโกสนทร พ.ศ. ๒๓๑๕-๒๔๑๖ (กรงเทพฯ: มลนธต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2527), 64. 204 ประมวลกฎหมายรชกาลท ๑ จลศกราช ๑๑๒๖ พมพตามฉะบบหลวงตรา ๓ ดวง เลม ๓ (ม.ป.ท.: มหาวทยาลยธรรมศาสตรและการเมอง, ม.ป.ป.), 50. 205 หมอมราชวงศอคน รพพฒน, สงคมไทยในสมยตนกรงรตนโกสนทร พ.ศ. ๒๓๑๕-๒๔๑๖, 65-70.

104

จตส านกใหมเกยวกบตวตนและฐานะของพระมหากษตรยทเปลยนไปนไดถกสบทอดตอไปใน

หมกษตรยองคตอมาของราชวงศจกร แมในทางปฏบตพระมหากษตรยยงคงถกเคารพสกการะจาก

ประชาชนอยกตาม แตกมใชในฐานะขององคอวตารมาจากพระเจาตามคตของลทธฮนด ทวา

พระมหากษตรยถกสกการะในฐานะทเปนสญลกษณของธรรมะ ซงด ารงตนเปนหลกใหแกชาต

บานเมอง สมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพไดอธบายวา พระมหากษตรยกคอผทท าการสะสมบญ

บารมเพอจะไปเกดเปนพระพทธเจาในอนาคต ฉะนนพระราชาสยามจงถอเปนพระโพธสตวเจา

พระองคหนง206ในขณะทพระบาทสมเดจพระจลจอมเจาเกลาเจาอยหวไดอธบายถงสาเหตของความ

รงเรองยาวนานของราชวงศจกรวาเปนผลมาจากการด ารงตนอยในธรรมะของพระมหากษตรยใน

ราชวงศจกรทกพระองคทผานมา207ทงยงทรงพระบรมราชาธบายวาความรงเรองของพทธศาสนาเปน

ผลมาจากความรงเรองของราชอาณาจกร208พระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหวกไดทรงพระบรม

ราโชวาทไววาการทพระองคสามารถขนด ารงต าแหนงเปนพทธอครศาสนปถมภก(ภายใตฐานะ

พระมหากษตรยควบคกนไป)นนมาจากการทตวของพระองคเปนผททรงพระปรชาสามารถใน

พระบรมพทโธวาทดกวาใครทงสน209

สงคมสยามในยคตน-กลางของกรงรตนโกสนทรจงสามารถนบวาเปนยคแหงการฟนฟพทธ

ศาสนาขนภายในรฐ อทธพลของพทธศาสนาทไดรบการฟนฟขนภายในโครงสรางอ านาจรฐยงไดรบ

การถายทอดเขาสงานนพนธประวตศาสตรอสลามอกดวยเชนกน

ในการนพนธประวตศาสตรอสลาม ภายใตกระแสความคดเรองพทธศาสนาทก าลงเฟองฟอย

ในหมชนชนน าของสยาม การอาศยพทธศาสนาเปนกรอบคดในการเขยนประวตศาสตรอสลามจงเปน

สงทตดตามควบคกนมา ภายใตจตส านกใหมน การนพนธประวตศาสตรอสลามเร มตนจากการ

206 สมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ, สมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพ, สาสนสมเดจ เลม ๒ (พระนคร: กรมศลปากร, พ.ศ. 2474), เลม 2 น, 596. 207 หมอมราชวงศอคน รพพฒน, สงคมไทยในสมยตนกรงรตนโกสนทร พ.ศ. ๒๓๑๕-๒๔๑๖, 70. 208 พระยามหาอ ามาตยาธบด (เสง วรยศร) , จดหมายเหตเสดจประพาสยโรป ร.ศ. 116 (กรงเทพฯ: แสงดาว, 2553), 823. 209 พระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว, พระราชด ารสในพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว (พระนคร: บ ารงนกลกจ, 2472), 173-174.

105

เปรยบเทยบกบหลกธรรมของพทธศาสนา พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดแสดง

พระราชด ารของพระองคอนสามารถชชดไดถงโลกทศนของชนชนน าสยามทมตอศาสนาอนๆความวา

“...แตการพธทงปวงกยอมเลอกเฟนแตการสจรตในไตรทวาร ไมรบลทธรายกาจเชน เขนฆา

บชายญ เปนตน มาถอเปนธรรมเนยมบานเมองใหเปนการขดขวางตอพระพทธศาสนา”210

พระบรมราโชวาทของรชกาลท 5 ขางตนสะทอนใหเหนถงโลกทศนของชนชนน าสยามทมตอ

หลกธรรมของศาสนาตางๆ โดยพจารณาวาการฆาสตวตดชวตอนมอยในลทธธรรมเนยมของผอนนน

เปน “ลทธรายกาจ” ทเปนภยตอการคกคามสถานภาพของพทธศาสนาในสงคมสยาม แมพระราช

โอวาทจะไมไดพงเปาวจารณในทางตรงไปยงตวตนของศาสนาอสลาม แตกสามารถเขาใจไดวาชนชน

น าสยามมความรงเกยจตอลทธศาสนาทถอหลกการของการฆาชวต ทศนคตดงกลาวยอมมอทธพลใน

ทางตรงตอการนพนธประวตศาสตรอสลามเนองจากตวของศาสนาอสลามมลกษณะทผกพนอยกบ

ประวตศาสตรของการตอสท าสงครามมาตลอด ศาสนาอสลามอนมหลกธรรมในเรองการเขนฆาแฝง

อยในค าสอนของศาสนาจงเปนไปไดงายทจะถกพจารณาในฐานะลทธรายกาจ ทอาจเปนภยตอ

พระพทธศาสนา และยงมความเปนไปไดสงวาวาทกรรมเกยวกบอสลามทถกสรางขนในลกษณะนจะ

เปนการรบรทส าคญทนกประวตศาสตรและกลมชนชนน าสยามไดใชเปนความคดมลฐานในการนพนธ

ประวตศาสตรอสลาม นนคอการนพนธผานการรบรตออสลามในฐานะลทธทมแนวโนมทจะเปนภย

คกคามตอพทธศาสนา และยงสมพนธกบค าอธบายของนกประวตศาสตรท ระบวารากเหงาเดมของ

อสลามมความสมพนธกบพทธศาสนาในทางลบทงยงเปนตวแปรส าคญในทางประวตศาสตรทจะตอง

รบผดชอบตอการสญหายของพทธศาสนาในคาบสมทรชวาและดนแดนชมพทวป

กระบวนการสรางความเปนอนจากสงคมสยามแกศาสนาอสลามไมเพยงแตจะปรากฏใน

แงมมของหลกธรรมค าสอนของศาสนาเทานน ดเหมอนวาชาวมสลมจะถกนบวาเปนชนชาตอนทไมใช

ชาวสยามดวยเชนกน ดงประกาศของรชกาลท 4 ในป พ.ศ. 2399 ทไดทรงระบวา

“บดนไดทราบขาวคนนอกประเทศแลคนนอกกรงเทพฯ เปนลาวแลเขมรและชาวหวเมอง

ดอนใชน าบออนๆ หลายพวกยอมตเตยนวาชาวกรงเทพมหานครนท าโสมมนกในแมน าล าคลอง”211

210 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, พระราชพธสบสองเดอน (พระนคร: ศลปากรบรรณาการ, 2511), 4.

106

ประกาศของรชกาลท 4 ขางตนยอมรวมความไปถงชาวมลายมสลมวาเปน “คนนอก

ประเทศ” และหากพจารณาเทยบกบชาวลาวและเขมรทมพทธศาสนารวมกบสงคมไทยแตทวายงถก

นบเปนอนทไมใชสยาม ชาวมสลมผถอศาสนาอสลามยอมเปนกลมชนอนจากสงคมสยามทหาง ไกล

ทสด212

โลกทศนทางศลธรรมดงกลาวไมเพยงแตสะทอนออกมาผานการนพนประวตศาสตรอสลาม

เทานนหากแตยงเกยวพนไปถงการเลอกเฟนรบธรรมเนยมราชพธของศาสนาพราหมณมาปรบใชกบ

ราชส านกอกดวย ผลจากการปฏรปศาสนาและจตส านกใหมทางศลธรรมทเกดขนในหมชนชนน า

สยาม ปรากฏใหเหนผานหลกคดอนส าคญทงสามสวนตอไปน

จากตวแปรท 1 ตามทกลาวไป สงคมไทยในขณะนนมการปฏเสธแนวคดเกยวกบผน าซง

เชอมโยงกบอ านาจศกดสทธ กรอบคดเชนนสงผลใหเกดการวพากษวจารณตวผน าในประวตศาสตร

อสลามตดตามมา ดงจะเหนไดจากพระบรมราโชวาทของพระมงกฏเกลาเจาอยหวท ไดทรง

วพากษวจารณทานนบมฮมมดและพระเยซในเรองททงสองทานนมการอางตนเองวาไดรบการแตงตง

จากพระผเปนเจาเพอมาท าหนาทสอนศาสนา ในกรณของทานศาสดามฮมมดนนชดเจนทสดเนองจาก

ทานด ารงต าแหนงผปกครองควบคกบการประกาศตนเปนศาสดาของพระเจาทไดรบววรณจากฟากฟา

มาท าหนาทเทศนาธรรมแกมนษย ในงานนพนธชดอนๆกมกมลกษณะทใกลเคยงกนจนสรปไดวางาน

นพนธเรองอสลามในชวงนเปนงานนพนธทถกเขยนขนในลกษณะวภาษฐานะของผน าอสลามท

ประกาศตนวาตดตอกบอ านาจเบองบน ซงเปนทศนะทางการเมองทไดถกปฏเสธไปแลวในสงคมสยาม

ขณะนน คตเรองเทวราชาของฮนดยงสอดรบกบค าอธบายของเจาพระยาทพากรวงษทจดอสลามเปน

ศาสนาทสบรากเหงาเดยวกนกบศาสนาฮนด ฐานะของผน าอสลามในประวตศาสตรจงเปนสงท

“ตรงกนขาม” อยางสนเชงกบผน าในอดมคตของพทธศาสนาทชนชนน าสยามยดถออย งานนพนธจง

เนนไปทการวภาษแหลงทมาของอ านาจในตวศาสดามฮมมดผน าแหงอสลามและยงรวมความถงการ

วภาษผลทตดตามมาจากระบอบการปกครองของผน าเชนน ดงพบค าอธบายวาดวยการสญหายของ

211 มนฤทย ไชยวเศษ, “ประวตศาสตรสงคม : สวมและเครองสขภณฑในประเทศไทย พ.ศ. 2440-2540,” (วทยานพนธ ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2542 ), 177. 212 เรองเดยวกน.

107

พทธศาสนาจากการรกรานของอสลาม อนเปนการตอกย าใหเหนถงความไมชอบธรรมของระบอบการ

ปกครองเชนนตามความรบรของชนชนน าสยาม

จากตวแปรท 2 เราพบวาแนวคดเรองศาสนปถมภกมสวนส าคญในการนพนธประวตศาสตร

อสลาม ความคดเรองศาสนปถมภกทถกยดถออยางเครงครดในหมชนชนน าสยามไมจ ากดเพยงแค

การสนบสนนอมชพทธศาสนาเทานน หากแตยงรวมความไปถงการสนบสนนค าจนศาสนาอนๆภายใน

รฐ เพราะการเปนองคอครศาสนปถมภกแกทกศาสนานนเปนคณธรรมททางชนชนน าสยามพยายาม

จะเชดชเพอประดบบารมมาตลอด ดงจะเหนไดจากพระบรมราโชวาทของรชกาลท 6 แกชาวมสลมถง

การเปนองคอครศาสนปถมภกของกษตรยสยามความวา

“ชนอสลามไดมาเหนความจรงโดยแนแทแหงพระราโชบายของพระเจาแผนดนสยามตงแต

อดตรชชกาลมาวา ไดมพระราชหฤทยทจะทะนบ ารงไมวาชาตใดภาษาใดและศาสนาใดทไดเขามาพง

พระบรมโพธสมภารแลว ยอมทรงสงเคราะหเสมอหนากนหมด ตวเราผเปนรชชทายาทกไดตงใจ

เชนเดยวกนเสมอ ไดมน าใจไมตรตอชนอสลามไมผดกบชนในศาสนาอนบรรดาทมาอาศยอยใน

แผนดนสยาม เรามนใจอยวาชนอสลามไดรสกแลววาไดรบความสขและรมเยน คงมน าใจกตญร

พระคณของพระมหากษตรยทมมาแลว และเมอมาขอใหเราเปนผอปถมภอสลามศาสนก เรากมความ

ยนดเตมใจรบการอนนไว”213

พระบรมราโชวาทขางตนสะทอนใหเหนวาพระองคตลอดจนกษตรยไทยในอดตเปนองคอคร

ศาสนปถมภกใหแกชาวมสลมอกดวย พระองคยงทรงมพระราชด ารสตอไปวาการทกษตรยสยามได

อปถมภชาวมสลมนน พระองคทรงมพระประสงควาชาวมสลมจะชวยปองกนชาตและสถาบน

พระมหากษตรยในยามจ าเปนเสมอนดงททานศาสดามฮมมดไดเคยสอนใหปกปองศาสนาของ

ตนเอง214

แมพระบรมราโชวาทขางตนไมไดแสดงออกอยางชดเจนวาอะไรคอการปกปองศาสนาตามท

ทานศาสดามฮมมดไดสอนไว แตสามารถตความจากขอความไดวามนหมายถงการใชอาวธรกษา

ศาสนา เมอพจารณาจากขอความทพระองคทรงพระราชด ารสวาอยากใหมสลมปกปองชาตและ

213 พระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว, พระราชด ารสในพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว, 175. 214 เรองเดยวกน, 176, 188.

108

สถาบนกษตรยซงยอมกนความไปถงการใชอาวธปกปองรกษา เสมอนทชาวมสลมใชอาวธรกษา

ศาสนาตามบญญตวาดวยสงครามของศาสนาอสลาม ขอความสวนนสะทอนใหเหนวาพระองคยงทรง

ฝงใจกบการตอสบงคบทางศรทธาของชาวมสลมตามทไดเขยนไวอยางตรงไปตรงมาในเทศนาเสอปา

วา

“ฝายครสตงหรอมะหะหมดใครไมนบถอแลวเปนปาปะชนทงนน แปลวาบงคบ คอขาง

ครสตงวาเปนค าพระยะโฮวา ขางมะหะหมดวาเปนค าพระอะหลา ถาใครไมนบถอตองตกนรกแสน

กลป ค าสงสอนของพระพทธเจาของเราการท าโทษไมมเลย เทานกแลเหนไดวาขางไหนจะดกวา

กน”215

ประวตศาสตรนพนธในหวงเวลานเปนไปในลกษณะทตองการสอความเปรยบเทยบใหเหนถง

ความใจแคบของศาสนาอสลาม เพราะในขณะทสงคมสยามก าลงเชดชความคดเรองศาสนปถมภกของ

พระมหากษตรยไทย ชนชนน าสยามทนพนธประวตศาสตรอสลามกลบตองการชใหเหนถงความ

เหนอกวาและสงสงกวาของผน าในสงคมสยามทถกกลอมเกลามาจากค าสอนของพทธศาสนา ผดกบ

ผน าของอสลามทไมมความใจกวางตอศาสนาพทธทงยงเปนตนเหตใหพทธศาสนาสญหายไปจากชมพ

ทวปและแผนดนชวาอกดวย ในทางหนงการเขยนเชนนเปนการสรางความรสกส านกผดแกชาวมสลม

ตออดต และยงเปนการสรางความชอบธรรมแกสถาบนกษตรยไทยทไมเคยถอโทษกบอดตทชาวมสลม

เคยกระท าไวตอพทธศาสนา กลบกนพระองคยงทรงใจกวางพอทจะลมอดตและหนมาอปถมภศาสนา

อสลามและชาวมสลมในสยาม งานนพนธในท านองนจะสามารถท าใหชาวมสลมรสกส านกตอความผด

และหนมาจงรกภกดตอพระมหากษตรยไทย ฉะนนค าอธบายทมตออสลามในทศทางลบนนอาจจะ

เกยวของไปถงการสรางความชอบธรรมตอการไดรบการจงรกภกดตอชาวมสลม

จากตวแปรท 3 แนวคดเรองทศพธราชธรรมและบญญตพระธรรมศาสตรอนเปนคณธรรมท

พระมหากษตรยไทยทรงยดถอกนอยนนเปนการสรางความรสกศรทธามนในหมประชาชน เพราะการ

ประชาสมพนธถงแนวคดนสามารถสรางสมพนธอนแนนแฟนระหวางราษฎรกบสถาบนกษตรย ในการ

นพนธประวตศาสตรอสลาม ฐานะของผน าอสลามในสมยแรกถกอธบายใหเหนประหนงราวผน าทไม

ทรงมทศพธราชธรรม นอกจากจะเบยดเบยนศาสนาอนแลวยงมการท าสงครามเขนฆาซงถอเปนการ

ผดศลธรรมอกดวย ในฉบบของพงศาวดารญวนฯผน าในโลกมสลมถกอธบายในบทบาททมแตการ

215 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, เทศนาเสอปาและปลกใจเสอปา, 20.

109

แยงชงอ านาจเสวยสขกนมาตลอด รชกาลท 6 เองกทรงมพระราชวจารณเรองความซอสตยของผน า

มสลมโดยกลาวเปรยบเปรยวาคนไทยไมนบถอคนเชนนทงยงไรคณสมบตของคนผจะด ารงตนเปน

กษตรยงานนพนธของ งานนพนธของพระยาประชากจกรจกรกมกเนนการเขยนซงสอความวาทาน

ศาสดามฮมมดไมมหลกการปกครองตามทศพธราชธรรมแตอยางใด ดงปรากฏขอเขยนความวา

“ครงมหมดบญญตศาสนาได ๑๓ ป จงไดมาตงมนในเมองมตนาแลวไดแตงตงศษยทฉลาดคม

กองทพแยกยายไป เทยวประกาศศาสนาทวไปในประเทศอารเบยร ประเทศใดแหงใดขดขนกรบราฆา

ฟนบงคบใหเขารบรดจนได”216

อทธพลของแนวคดเรอง ธรรมราชา จงเปนอทธพลทขบเคลอนความคดของผนพนธ

เนองจากเปนแนวคดเกาแกของสงคมและการเมองของพทธศาสนาแนวเถรวาท บทบาทของทาน

ศาสดามฮมมดในประวตศาสตรไมวาจะเปนการท าสงครามเพอแผขยายศาสนา หรอการอางการเปน

ศาสดาทไดรบการแตงตงจากพระเจา ลวนแลวเปนก าแพงทสรางความไมเขาใจ/เกลยดชงของกลมผ

นพนธทยงฝกใฝในแนวคดแบบธรรมราชา โดยเฉพาะหลงสยามเขาสยคสมยใหมแนวคดแบบธรรม

ราชาไดละทงค าอธบายทองความศกดสทธของพระราชาทศพธราชธรรม แลวหนมาเนนธรรมราชาท

ทรงพระราชกรณยกจมากกวา217สงนอาจท าใหกลมผนพนธเกดความอคตกบประวตศาสตรของ

อสลามทตวแสดงในประวตศาสตรมความเกยวพนกบการอางสทธของอ านาจเบองบน ทงยงเปนการ

สรางความดอยกวาแกประวตศาสตรอสลามทถกแปลงใหเปนสวนหนงของประวตศาสตรชาต

การสรางภาพใหเกดความรสกแปลกแยกตอผน าทางศาสนาของคนมสลม ยอมน าไปส

ความรสกเปรยบเทยบกบกษตรยไทยททรงมทศพธราชธรรมตามหลกเกณฑของพทธศาสนา หาก

ค านงถงบรบททางสงคมในขณะนนทวา กลมชนชนน าสยามทมอยอยางจ ากดเทานนทสามารถ

ควบคมทศทางของการนพนธประวตศาสตร นนยอมหมายความวาการนพนธประวตศาสตรอสลามใน

หมชนชนน าสยามเปนเพยงเครองมอในการสรางความชอบธรรมแกสถาบนทส าคญของชาตอยางพทธ

ศาสนาและพระมหากษตรย ซงสามารถน าไปสการผกใจชาวมสลมเพอสรางความจงรกภกดตอชาต

อยางไดผล

216 พระยาประชากจกรจกร (แชม), เรองประวตศาสนา, 43. 217 ธงชย วนจจะกล, ประชาธปไตยทมกษตรยอยเหนอการเมอง : วาดวยประวตศาสตรการเมองไทยสมยใหม (นนทบร : ฟาเดยวกน, 2556), 13.

110

3.3. การเปลยนแปลงจากโลกทศนเกาสโลกทศนใหม: จากจกรวาลวทยาแบบไตรภมสจกรวาล

วทยาใหม

ไดกลาวไปแลวในบททผานมาวา งานนพนธเกยวกบอสลามทถกผลตในชวงท 1 สะทอนให

เหนถงการรบรของชนชนน าสยามเกยวกบความสมพนธ/เกยวโยงกนระหวางภมศาสตรทวโลก อน

เปนการรบรทแตกตางไปจากการรบรเชงประจกษบนองคความรดานภมศาสตรของนกประวตศาสตร

ยคหลง การนพนธถงประวตศาสตรอสลามไดฉายภาพของภาคพนทวปทเรารบรกนในพนทโลก

ปจจบนอยางสมพนธเกยวโยงกนกบบทบาทของนครมกกะฮ (Mecca) อนเปนแหลงก าเนดของ

ประวตศาสตรอสลาม โดยมเรองราวของพทธศาสนาเปนตวละครส าคญในการผกโยงภมศาสตรตางๆ

เขาดวยกน ดวยเหตนผนพนธพงศาวดารญวนฯจงมการอธบายถงรากเหงาของพทธศาสนาทฝงรากอย

ในสงคมอาหรบสะทอนใหเหนถงความตอเนองกนของภมภาคเอเชยใตกบตะวนออกกลางทสามารถ

แผขยายอทธพลของพทธศาสนาเขาไปได หรอค าอธบายของพระยาประชากจกรจกรเกยวกบ

ความสมพนธระหวางแผนดนอสลามกบชมพทวปโครงเรององการเมองบอกเลาถงการขยายอ านาจ

ของอสลามเขาถงดนแดนภารตะจวบจนถงแผนดนชวา

ขอเขยนทคลายคลงกนในลกษณะดงกลาวสะทอนใหเหนเปนอยางดถงจนตนาการอกชดหนง

ของชนชนน าสยามทแตกตางไปจากจนตนาการของนกประวตศาสตรสมยหลงอยางสนเชง

ความสมพนธระหวางพทธศาสนากบศาสนาอสลามถ กถายทอดออกมาผานสองปจจยคอ 1)

ประวตศาสตรทางการเมองของทงสองฝาย 2) การเชอมตอ/เกยวโยงกนทางดานภมศาสตร ซงมกจะ

ถกอธบายผานการเชอมโยงของสามพนทหลก คอตะวนออกกลาง,ชมพทวปและหมเกาะชวามลาย ซง

อาจจะมนยแฝงทตองการผกโยงไปยงพนททางตอนใตของไทยอยางปตตานดวยกเปนได

จนตนาการทเชอมตอกนนสมพนธกบขอเสนอของ นธ เอยวศรวงศ เกยวกบเรอง “พรมแดน

ของศาสนา” ทระบวาชนชนน าไทยเดมทมไดมองศาสนาในรปลกษณของ “ศรทธา” ทมพนทแยกจาก

กนกบศรทธาอนทเปนขวตรงขามอยางวธคดของคนปจจบน กลบกนชนชนน าไทย มองศาสนาบน

สถานะทเปน “ความประพฤต” ของมนษย(คนประพฤตศาสนา)อนเปนสดสวนยอยจาก “ระบบฮนด”

ทครอบคลมวฒนธรรมของคนในแถบเอเชยเปนวงกวาง ฉะนนพนทของศาสนาตางๆจงทบซอนกนอย

เปนจ านวนมากภายใน “ระบบฮนด” จนไมอาจแยกไดวาพนทใดเปนของศาสนาใด ศาสนาใน

111

ความหมายของศรทธาทสรางพรมแดนทางความเชอแยกจากกน เปนอทธพลทสงคมไทยไดรบจาก

โลกตะวนตกซงกาวขามการปฏรปศาสนามากอนแลว ความหมายของค าวา ศาสนาจงเปลยนมาเปน

“คนถอศาสนา” ในภายหลง218การรบรตอศาสนาในรปลกษณนมโอกาสเปนไปไดสงทจะท าใหชนชน

น าสยามจดวางอสลามในลกษณะททบซอนกบพราหมณฮนด ดงจะเหนไดจากชดค าอธบายทสราง

ความเกยวของในรากเหงาเดมระหวางศาสนาพราหมณฮนดและศาสนายว,ครสต,อสลาม ชนชนน า

สยามอาจจะมองศาสนาอสลามทเกดขนในประวตศาสตรในฐานะทเปนสวนหนงของ “ระบบฮนด” ท

เปนภาพใหญครอบคลมสดสวนยอย โดยทงนทานศาสดามฮมมดผมาหลงไดถกตความใหเปน “คน

ประพฤตศาสนา” เนองจากชนชนน าสยามเขาใจวาวถชวตเปนอยางเดยวกนกบตวของศาสนา

ประวตศาสตรอสลามและศาสดามฮมมดจงถกวางทบซอนในฐานะอตลกษณยอยทเปนสดสวนหนง

ของระบบฮนดอนกวางขวาง เพราะมองศาสนาอสลามในสภาพของหลกประพฤตแหงมนษยท

กระจายแทรกซมอยในวฒนธรรมของผคนในระบบฮนดการเชอมตอประวตศาสตรรากเหงาของทง

สามศาสนา(พทธ,พราหมณและอสลาม)เปนองคาพยพเดยวกนกอาจจะเปนผลมาจากพรมแดนแหง

ศาสนาในการรบรของชนชนน าสยามยงไมปรากฏอยางชดเจนมากนกในชวงแรก กอนทเจาพระยา

ทพากรวงษจะตดพทธศาสนาออกจากชดความคดของระบบฮนด เนองจากความเปลยนแปลงทาง

สงคมทเกดขนจากอทธพลของแนวคดพรมแดนศาสนาซงรบมาจากกลมมชชนนารและการปฏรปพทธ

ศาสนาของธรรมยตกนกาย แตกยงคงชดค าอธบายทองแนวคดเรองพรมแดนศาสนาทอาศยระบบ

ฮนดเปนค าอธบายไวในประวตศาสตรอสลามไวดงเดม

นอกจากนยงมการเชอมตอภมศาสตรตางพนทเขาดวยกนภายใตสภาพทขดแยงกบความรบร

และขอเทจจรงทถกพสจนดวยวทยาการสมยใหม ลกษณะขางตนปรากฏใหเหนในแผนภมของ

อาณาจกรโบราณของสยาม ไมเคล ไรท (Michael Wright) ไดใหขอสงเกตวา จากการส ารวจภาพ

แผนทโบราณของไทยยคกอนปรบตวเขาสความเปนสมยใหม พบวามการเขยนแผนทของเมองตางๆ

ในลกษณะทผดพลาดอยางมหนตซงไมนาจะเกดความผดพลาดเชนนไดเลย เชน การเขยนแผนท

เพอใหลานนากบสถานทในพทธประวตเชอมตอกนโดยปราศจากพมาขนกลาง หรอการเขยนทตงของ

ประเทศอนเดยกบศรลงกาสลบกนคนละดานจากขอเทจจรงทางภมศาสตร อยางไรกตามไรทกลบ

218 นธ เอยวศรวงศ, พทธศาสนาในความเปลยนแปลงของสงคมไทย, บรรณาธการ, อรศร งามวทยาพงศ (กรงเทพฯ : มลนธโกมลคมทอง, 2543), 54-58

112

สรปวาทงหมดเปนความผดพลาดของผเขยนแผนทในสงคมสยามซงเกดขนจากขอจ ากดของความร

ดานภมศาสตรทจะตองถกแกไข219ขอเสนอของไรทถกธงชย วนจจะกล คดคานวาความผดพลาดใน

การเขยนแผนททงหมดเปนความจงใจทเกดขนจากการใชโลกทศนและจกรวาลวทยาแบบไตรภมเปน

ฐานคดส าคญในการเขยน อนเปนลกษณะวธการพรรณนาพทธประวตในงานนพนธของพนทสวรรณ

ภม หาใชการเขยนขนตามพนผวโลกทเปนจรงไม220

จกรวาลวทยาแบบไตรภมคอชดค าอธบายทางดานภมโลกทศนของชนชนน าสยามทตความ

เอาจากลกษณะของการเขยนแผนทตามทปรากฏอยในแผนทไตรภม ซงมลกษณะเปรยบเสมอนภาพ

ตวแทน (representation) ของสงมชวตทงหลายทด ารงชพอยในสามโลกออกมาเปนรปภาพและ

รปลกษณ ยงไปกวานนจกรวาลวทยาแบบไตรภมมใชการสรางแผนทของภมศาสตรโลกตามกายภาพ

จรงแตอยางใด แนวคดอยางจกรวาลวทยาแบบไตรภมมสวนส าคญมากตอการผลตงานเขยนทาง

ประวตศาสตร โดยเฉพาะการพรรณนาถงพทธประวตและการแผขยายของพทธศาสนาจากภมภาค

ตางๆทสมพนธกน สงทผศกษาจะกลาวในทนคอแนวคดจกรวาลวทยาแบบไตรภมทสอดแทรกอยใน

ต านานการขยายตวของพทธศาสนาสดนแดนสวรรณภมหรออษาคเนยภาคพนทวปปจจบน

แนวคดเรองจกรวาลวทยาแบบไตรภมเสนอวาแผนททางภมศาสตรไมจ าเปนตองเปนภาพตว

แทนทสอถงสภาพของพนผวโลกตามความเปนจรงเทานน กลบกนมนสามารถทจะเปนภาพทแสดงถง

ความสมพนธของพนท/ภมชนดอนๆไดอกดวย ความสมพนธระหวางภม/พนทตามจนตนาการของ

จกรวาลวทยาแบบไตรภม มจดเนนส าคญและเปนคณคาของคนในภมภาคนในเรองของความรงเรอง

ของพทธศาสนาในดนแดนสวรรณภม แนวคดเหลานสะทอนออกผานภาพวาดแผนภมทบอกเลาถง

ความรงเรองของพทธศาสนาและความสมพนธระหวางดนแดนสวรรณภมกบดนแดนในพทธประวต

โดยมกจะเนนไปทโครงเรองการสบสานพทธศาสนาในดนแดนสวรรณภม โดยมจดเนนอยทการแสดง

ภาพความสมพนธระหวางพทธศาสนาจากชมพทวปตงแตสมยพทธกาลและการแผขยายของพทธ

ศาสนาเขาสดนแดนสวรรณภมจากศรลงกา โครงเรองทงหมดนจะเปนกรอบและแผนทส าคญทจะถก

219 ไมเคล ไรท, “คนโบราณมองภมศาสตรโลก,” ศลปวฒนธรรม 6, ฉ. 3 (มกราคม 2528), 90-96. 220 ธงชย วนจจะกล, ก าเนดสยามจากแผนท : ประวตศาสตรภมกายาของชาต, แปลโดย พวงทอง ภวครพนธ, ไอดา อรณวงศ, พงษเลศ พงษวนานต (กรงเทพฯ : โครงการจดพมพคบไฟ รวมกบ ส านกพมพอาน, 2556), 38.

113

จดวางเชอมโยงในรปของสถานทตางๆทสมพนธกน ซงธงชย เรยกวาเปน เทศะของพทธประวต

จากนนจงเปนการน าเอาความรเกยวกบภมศาสตรพนผวโลกตามทผวาดรบรมาบรรจลงในกรอบการ

พรรณนาทใหญกวา นนคอเทศะของพทธประวตผานการพรรณนาถงรายละเอยดของสวรรณภม ชมพ

ทวป และศรลงกาไวในกรอบการพรรณนาชดเดยวกน ฉะนนภาพเขยนแผนทหรอพทธประวตทถก

สรางขนผานอทธพลของจกรวาลวทยาแบบไตรภมจงเปนจนตนาการลวนๆทผประพนธมไดตองการ

ออกแบบมาเพอใหเปนภาพทแทจรงของภมภาคนตามทไรทคาดหวง ธงชย ไดระบวาแนวคดจกรวาล

วทยาแบบไตรภมยงปรากฏในต านานพทธศาสนาทองถนจ านวนมากทเปนการพรรณนาความ

เชอมโยงระหวางลานนากบพทธกาลในลกษณะเดยวกน จกรวาลวทยาแบบไตรภมจงเปนจนตนาการ

ประเภทตางๆทตางออกไปจาก “ความเปนจรง” ทางภมศาสตรทเราคนเคยกนจกรวาลวทยาแบบไตร

ภมจงเปนประเดนของความเปนพนท/ภมแบบศาสนาหรอจนตนาการทไมจ าเปนตองสอดรบกบความ

เปนจรงของพนผวโลกเชงประจกษ ความเปนจรง ความหมาย

สารทถกสอออกมาในความสมพนธเชงเทศะเหลานจงไมมความเกยวของกบขอเทจจรงทาง

ภมศาสตรเชงประจกษ ผลกคอผประพนธสามารถเสนอสารเดยวกนดวยภาพพนท/ภมตางกนมากมาย

นบไมถวน แนวคดจกรวาลวทยาแบบไตรภมจงเปนแรงบนดาลใจใหกบศลปนมากมายทงแนวจารต

เดมและสมยใหมเปนเวลาหลายศตวรรษ221

แนวคดจกรวาลวทยาแบบไตรภมไมเพยงแตจะมอทธพลทางความคดในเรองการสรางแผนท

เทานน แตยงมอทธพลโดยตรงตอการนพนธเรองราวในประวตศาสตร หากพจารณาถงงานนพนธเรอง

อสลามในฉบบ พงศาวดารญวนฯ และฉบบของพระยาประชากจกรจกร แมงานชดนจะเปนการนพนธ

ประวตศาสตรอสลามแตกลบมเนอหาทสะทอนรองรอยของแนวคดจกรวาลวทยาแบบไตรภมปรากฏ

อย เพยงแตมการปรบลกษณะของโครงเรองไป จากแตเดมแนวคดเรองจกรวาลวทยาแบบไตรภมจะ

เนนไปทการสบสานพทธศาสนาเขาสดนแดนตางๆรวมถงสวรรณภม โครงเรองแบบเดมกไดเปลยนมา

เปนโครงเรองทพรรณนาถงการสญสลายของพทธศาสนาในดนแดนสวรรณภมและเอเชยอาคเนย ใน

พงศาวดารญวนฯ ผประพนธพรรณนาถงการมอยของพทธศาสนาในคาบสมทรอารเบยกอนจะโดน

ท าลายลงเพราะนโยบายการขยายศาสนาดวยสงครามของทานศาสดามฮมมด รวมถงพทธศาสนาใน

221 เรองเดยวกน, 37-39.

114

สวรรณภมและชมพทวปกสญสลายลงไปเพราะการขยายตวของกองทพอสลาม 222 ค าอธบายของ

พระยาประชากจกรจกรกไมแตกตางกนเลยแตอยางใด223 ในขณะทหนงสอแสดงกจจานกจของ

เจาพระยาทพากรวงษ แมธงชยจะเสนอวาแนวคดทางดานภมศาสตรของทพากรวงษไดเปลยนไปเปน

แบบสมยใหมทอาศยความรทางดานภมศาสตรเชงประจกษแลวกตาม 224 แตผศกษาเหนวา

เจาพระยาทพากรวงษยงคงอาศยแนวคดจกรวาลวทยาแบบไตรภมในการพรรณนาความเกยวโยงกน

ของศาสนาอสลามกบศาสนาทอยในภมภาคอน เหนไดจากการอธบายความสบเนองสบสานกนของ

ศาสนาพราหมณในอนเดย ศาสนาครสตทชาวยโรปนบถอและศาสนาอสลามในตะวนออกกลาง

บคคลผมบทบาทในสามศาสนา ไมวาจะเปนอบราฮม,พระเยซ,ทานนบมฮมมด,พระกฤษณะถก

พรรณนาเชอมโยงกนเพอชใหเหนถงการสบสานถายทอดความเชอตอกน ในลกษณะทขามเสนเขต

แดนทางภมศาสตรเชงประจกษ แมวาบคคลทงหมดจะอยกนคนละภมภาคในความเขาใจขององค

ความรในยคหลงกตาม225

อทธพลจากจกรวาลวทยาแบบไตรภมท าใหการนพนธประวตศาสตรอสลามเปนเรองของ

ความเปนพนท/ภมแบบศาสนาและจนตนาการ ในดานหนงเพออธบายใหเหนถงการสบเนองและ

ความรงโรจนของพทธศาสนาทแผขจรไกลไปทวภาคพนโลก อกดานหนงกเพอพรรณนาถงภาวะการ

สญเสยพนทอ านาจของพทธศาสนาจากนโยบายการท าสงครามของลทธรายกาจในการรบรของชนชน

น าสยาม ฉะนนการทพทธศาสนาจากชมพทวปถกพรรณนาในลกษณะของความรงโรจนทเคยด ารง

อยในคาบสมทรอารเบยมากอน หรอการพรรณนาวาศาสนาอสลามเปนตวการส าคญในการท าลาย

พทธศาสนาในสามภมภาค (ชมพทวป,อารเบยและสวรรรภม) ทงหมดเปนจนตนาการของจกรวาล

วทยาแบบไตรภม การพรรณนาในลกษณะดงกลาวมเปาหมายทจะบอกกลาวถงการอยตดกนของสาม

ภมภาคทมพทธศาสนาเปนเสนเขตแดน เพราะการอยตดกนหมายถงจดเรมตนของพทธศาสนา

222 องคการคาของครสภา, ประชมพงศาวดารเลม 17, 32. 223 พระยาประชากจกรจกร (แชม), เรองประวตศาสนา, 43. 224 ธงชย วนจจะกล, ก าเนดสยามจากแผนท : ประวตศาสตรภมกายาของชาต, 58-59. 225 เจาพระยาทพากรวงษ, หนงสอแสดงกจจานกจ, 90-130.

115

ทองถนทมาจากก าเนดอนเปนสากล สวนการสญสลายของพทธศาสนาทองถนกเปนผลมาจากการลม

สลายของพทธศาสนาอนเปนสากลเชนเดยวกน226

ภาพท 3.1 แผนทต านานทสะทอนแนวคดจกรวาลวทยาแบบไตรภม ปรากฏ

ในคมภรไตรภม, ธงชย วนจจะกล, ก าเนดสยามจากแผนท : ประวตศาสตรภม

กายาของชาต, 114.

226 ธงชย วนจจะกล, ก าเนดสยามจากแผนท : ประวตศาสตรภมกายาของชาต, 45-46.

116

อยางไรกตามประวตศาสตรอสลามทถกนพนธขนใน หนงสอแสดงกจจานกจ ของเจาพระยา

ทพากรวงษนน มความแตกตางไปจากหนงสอสองเลมทกลาวไป บทบาทของเจาฟามงกฏหรอรชกาล

ท 4 ทตองการรอถอนจกรวาลวทยาแบบไตรภมเปนสงทด าเนนมาโดยตลอดนบตงแตกอนทพระองค

จะเสดจขนครองราชยเสยอก เจาพระยาทพากรวงษเปนหนงในขนนางชนสงของสยามคนหนงท

เตบโตมากบกระแสทางความคดทตองการปฏรปเรองจกรวาลวทยาในหมชนชนน าสยาม โดยท

หนงสอ แสดงกจจานกจ เปนผลงานททานประพนธขนเพอตอบโตจกรวาลวทยาแบบดงเดมและตอบ

โตครสตศาสนาหรออสลามททานมองวาเปนอนเดยวกน หนงสอแสดงกจจานกจ เปนหนงสอท

สะทอนใหเหนถงการเดนตามญาณวทยาของขบวนการธรรมยตของเจาฟามงกฏ กลาวคอเปนแนวคด

ทถอวาปรมณฑลทางโลกกบทางศาสนาตางจากกน สจจะของปรมณฑลทางโลกอยทวทยาศาสตร

สจจะทางธรรมอยทพทธศาสนา227การเคลอนไหวขางตนสอดรบกบอดมการณของกลม “สยามหนม”

ในเวลานนทตองการผลกดนสยามไปสความเปลยนแปลงใหม228

ในชวงตนของ หนงสอกจจานกจ เจาพระยาทพากรวงษ ไดอภปรายอยางยดยาวถง

ภมศาสตรสมยใหมและดาราศาสตรในฐานะทเปนสวนหนงของความรทแทจรงเกยวกบโลกธรรมชาต

ประเดนเรองการสรางสรรคจกรวาลและโลกไดรบการวพากษวจารณอยางรนแรง เจาพระยา

ทพากรวงษวจารณความเชอของครสตศาสนาและอสลามในเรองการสรางโลกของพระเจาวาเปน

ความเชอทขาดพยานยนยน ทานใหเหตผลโตแยงการสรางของพระเจาดวยการยกสงทอยในธรรมชาต

ททานมองวาไรประโยชนเพอเปนหลกฐานบงชถงสภาพของการปราศจากผสราง โดยอาศยความรทาง

วทยาศาสตรทมเพยงนอยนดในยคนนพจารณา เชน การถอวาภเขาไฟและหนโสโครกเปนสงไร

ประโยชนจนสามารถเปนหลกฐานบงชถงสภาพของการปราศจากผสราง ทงทวทยาศาสตรสมยใหม

กลบบงชถงประโยชนในทางระบบนเวศของทงสองสง229เนองดวยหนงสอชดนเปนความพยายามของ

เจาพระยาทพากรวงษทตองการจะสรางความเปนสจจะในปรมณฑลทางธรรมะแกพทธศาสนา

หนงสอชดนจงเปนการเขยนประวตศาสตรอสลามในลกษณะทตองการวพากษใหดดอยกวาความเปน

227 เรองเดยวกน, 58. 228 David K. Wyatt, The politics of reform in Thailand: education in the reign of King Chulalongkorn (Bangkok: Thai Wattana Panich, 1969), 44-50. 229 เจาพระยาทพากรวงษ, หนงสอแสดงกจจานกจ, 60-61.

117

สจจะของพทธศาสนาในปรมณฑลทางธรรม โดยอาศยวธการเขยนซงธงชย เรยกวา “วธการเอาตว

รอด” อยางอหลกอเหลอ กลาวคอ ดวยเจตนาเดมของของผประพนธทตองการสรางความเหนอกวา

และเปนสจธรรมแกพทธศาสนาเพยงหนงเดยว จงมความเปนไปไดอยางมากท เจาพระยาทพากรวงษ

จะรวบรดการวจารณศาสนาทงหมดดวยการเหมารวมใหศาสนาทงหมดในโลกนมรากเหงาทสบเนอง

มาเหมอนกนหมด ทงยงมหลกธรรมใกลเคยงกนดวยตามความเขาใจของทานจากนนจงสามารถท า

การวพากษไปพรอมๆกนทงหมด ในการน เจาพระยาทพากรวงษอาจอาศยแนวคดททานเองตอตาน

และมองวาลาหลงอยางจกรวาลวทยาแบบไตรภมมาใชอธบายอยางแอบแฝงถงก าเนดศาสนาโลก

ทงหมดอยางเชอมโยงเกยวพนกนในดานการสบสานและภมศาสตร ในขณะเดยวกนกตดพทธศาสนา

ออกจากความเกยวของกบศาสนาอสลามไปเพราะตวทานเองไมยอมรบค าอธบายเชนนทงยงไมสอด

รบกบเจตนาเดมทตองการท าใหพทธศาสนาเปนสจจะสงสดของปรมณฑลทางธรรม ฉะนนจงไม ใช

เรองแปลกทเจาพระยาทพากรวงษจะเลอกอธบายวาอสลามคอธรรมะดงเดมกอนจะแตกสาขายอย

ออกเปนศาสนาพราหมณและครสตศาสนาในภายหลง แตประเดนส าคญคอทงหมดมาจากแกนแทอน

เดยวกน ประวตของทานนบมฮมมดจงถกถกพรรณนาในลกษณะทเชอมโยงกบศาสนาโลกทงหมด

ทานนบมฮมมดมใชผประกาศศาสนาอสลาม หากแตเปนผน าหลกธรรมของอสลามซงมมาแตเดมมา

ดดแปลงเปนลทธมฮมมดและตวทานยงถกพรรณนาวาเปนพนองรวมศรทธากบพระเยซ,อบราฮม

,พระกฤษณะตลอดจนนกบญพราหมณในอนเดย การพรรณนาใหศาสนาทงหมดเปนหนงเดยวโดย

ยกเวนพทธไวทงนกเพอการงายและรวดเรวในการวพากษ ถอวาเป นการจดประเภทใหแกสงท

ตองการวจารณหากหลกธรรมหนงหลกธรรมใดถกวจารณวาเทจ ทงหมดกจะถกเหมารวมวาเปน

ปรมณฑลทางธรรมอนเปนเทจ

ลกษณะอนสะทอนใหเหนถงสภาพความขดแยงกนเองกคอ ทงทหนงสอชดนเดมตามญาณ

วทยาของธรรมยตกนกายของเจาฟามงกฎทแบงแยกสจธรรมทางธรรมกบทางโลกออกจากกนอยาง

สนเชง ทวาในการวจารณศาสนาโลกและประวตความเปนมาของอสลามเจาพระยาทพากรวงษกลบ

พยายามใชหลกวทยาศาสตรและการตรวจสอบเชงประจกษเขาท าการวจารณ230 แมกระทงในบางจด

230 เรองเดยวกน, 64

118

กเปนการใชความเชอสวนตวเขาคดคานวทยาศาสตรดงขอความททานแสดงออกวาความเชอทวาโลก

หมนรอบดวงอาทตยเปนความเชอทพนๆไมไดมความนาเชอถอแตอยางใด231

วธการเอาตวรอดจากความเชอทขดแยงกนเองของเจาพระยาทพากรวงษเหนไดชดจากการ

ตอบค าถามเรองสณฐานของโลกททานยนกรานอยางหนกแนนวาโลกกลมและยงตอบโตความเชอท

เปนอนไปจากนอกดวย พรอมยกหลกฐานสนบสนนความเชอเรองโลกกลมไมวาจะเปนการอาศย

ปรากฏการณทเหนไดดวยตาอยางแสงแดดและเรองราวของโคลมบส อยางไรกดการกระท าเชนนนท า

ใหทานตองเผชญหนากบความเชอเรองโลกแบนทฝงรากอยในจกรวาลวทยาแบบไตรภม ดวยเหตนจง

มการอธบายในลกษณะทเอาตวรอดดวยการอางวาสงทพระพทธเจาไดทรงตรสไปนนขนอยกบบรบท

ในยคนนทสมควรเหนวาเปนจรงส าหรบยคนน สวนขอเทจจรงทคนพบในสมยหลงเปนความจรงทพระ

พทธองคไดทรงรแจงมากอนแลว แตเนองเพราะตระหนกวาสงทรขดกบความเขาใจของคนสวนใหญ

ในสมยนน จงเลอกทจะนงเงยบเพราะความเปนจรงของธรรมชาตและโลกนนไมมประโยชนในทศนะ

ของพระพทธองคและยงอาจท าใหประชาชนหมกมนขดแยงกบเรองดงกลาวจนละท งการแสวงหา

มรรคหรอเรองการหลดพนไป232

3.4 ประวตศาสตรนพนธอสลามในสมยมณฑลเทศาภบาล (พ.ศ. 2436-2475)

การปฏรปการปกครองในสยามภายใตรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

ไดรบการพดถงในฐานะความเปลยนแปลงทางการเมองทสงผลอยางมากตอพฒนาการของ

ประวตศาสตรนพนธในสยาม ความจรงแลวนโยบายทางการเมองของสยามทเปนไปตามกระบวนการ

ปฏรปมณฑลเทศาภบาลปรากฏใหเหนมาตงแต ป พ.ศ. 2320 เมอสยามสามารถขยายอ านาจรฐของ

ตนเองเขาสดนแดนทราบสงกอนทจะสามารถผนวกดนแดนนเขาเปนสวนหนงของสยามไดอยาง

สมบรณในป พ.ศ. 2436 ไมเพยงแตรฐสยามจะเขาจดการการปกครองแบบใหมในพนทเหลานเทานน

แตยงกระชบความสมพนธระหวางหวเมองอสานกบสวนกลางใหมมากขนอกดวย นโยบายการกระชบ

ความสมพนธขางตนกระท าผานการถายทอดขนบธรรมเนยมประเพณจากสวนกลางใหคนพนเมอง

231 เรองเดยวกน, 82. 232 เรองเดยวกน, 83-102.

119

เปนผลให “ความเปนไทย” เรมเขามามบทบาทตอวถชวต ความคดและจตส านกของผคน รวมถงการ

บนทกประวตศาสตรทปรบเปลยนเขาสจารต “พงศาวดาร” ตามแบบราชส านกของไทย233

พนททางตอนใตของสยามหรอหวเมองมลายปตตาน เปนหนงในพนทตงเครยดทไดรบ

ผลกระทบจากนโยบายมณฑลเทศาภบาล นอกจากสงครามระหวางสองรฐทยดเย อยาวนานมาตงแต

สมยรชกาลท 1 แลว ความแตกตางระหวางศาสนายงท าใหปญหาการปฏรปมณฑลเทศาภบาลใน

พนทนดมความซบซอนมากขน ดนแดนปตตานทมประชากรนบถอศาสนาอสลามเปนสวนใหญคอ

หนงในดนแดนทางหวเมองตอนใตทรฐบาลสยามพยายามด าเนนการปฏรปตามนโยบายมณฑล

เทศาภบาลมาโดยตลอด

ในวนท 18 มกราคม พ.ศ. 2439 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดมพระราช

กระแสรบสงใหสมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพปรบปรงเปลยนแปลงการปกครองหวเมองทว

ราชอาณาจกรเสยใหมเพอใหสอดคลองกบสถานการณและความเปลยนแปลงทมอยในภมภาค ดงนน

สมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพจงไดน าระบบเทศาภบาลมาใชในการปกครองในสวนภมภาค

ระบบนเปนการรวมหวเมองทกระจดกระจายกนไปใหเปนเขตหนงเรยกวา “มณฑล” ซงในขณะนนทว

ราชอาณาจกรมจ านวน 18 มณฑล ในแตละมณฑลจะมผวาราชการมณฑลเปนผรบผดชอบ หรอ

เรยกวาขาหลวงเทศาภบาลขนตรงตอรฐมนตรกรมมหาดไทย

ในเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2440 รฐมนตรกรมมหาดไทยไดออกกฎหมายท เรยกวา

“พระราชบญญต ลกษณะการปกครองทองท” และในเดอน กมภาพนธ 2442 ไดออกขอบงคบวาดวย

การปกครองหวเมองมลายมการมอบอ านาจการแตงตงเจาเมองแกพระมหากษตรยสยามเทานน

กลาวคอการแตงตงเจาเมองมลายจะตองมพระบรมราชโองการจากพระมหากษตรย เสยกอนถงจะถอ

วาบคคลจะสามารถขนด ารงต าแหนงเจาเมองได

หลกการปกครองแบบใหมนถอเปนการตดอ านาจและรดรอนสทธของเจาเมองมลายมสลมลง

อยางสนเชง และยงขดกบจารตการปกครองเดมของเจาเมองปตตานทอาศยการสบสนตตวงศมาอยาง

อสระโดยตลอด ยงไปกวานนระบอบเทศาภบาลยงใหอ านาจแกรฐมนตรกรมมหาดไทยในการแตงตง

233 อนชต สงหสวรรณ, “ประวตศาสตรนพนธอสาน พ.ศ. 2475-สนทศวรรษ 2520,” (วทยานพนธหลกสตรปรญญาอกษรศาสตร มหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, 2553), 31.

120

ผชวยเจาเมองหรอทเรยกกนวา ปลดเมอง อกดวย ตลอดจนผเกบรายไดแผนดน กลาวไดวาผวา

ราชการเมองนนมอ านาจเพยงแคการแตงตงเจาหนาทระดบต าในจงหวดและเสมยนระดบลาง การ

แตงตงจะตองไดรบความเหนชอบจากผส าเรจราชการดวย ขาราชการชนผใหญทไดรบการแตงตง

เหลานนจะตองถกจ ากดในการประกอบอาชพ เชน คาขายหรอรบเหมา ขาราชการเหลานมสทธเพยง

แคการรบเงนเดอนประจ าต าแหนงจากฝายรฐเทานน234

จากระเบยบการปกครองใหมน ผวาราชการจงหวดหรอเจาเมองททางรฐบาลสยามแตงตงมา

จะตองรบผดชอบตอผวาราชการมณฑลหรอภาคอนถอวาเปนการลดทอนอ านาจของเจาเมองทเคยม

มาลงอยางสนเชง เพราะการปกครองในรปแบบใหมของสยามเปนการรวมศนยอ านาจจากรฐชายขอบ

เขาสรฐสวนกลางอยางกรงเทพฯ235 แตหากพจารณาในอกทางหนงนโยบายมณฑลเทศาภบาล

สามารถสกดกนอทธพลของมหาอ านาจตะวนตกทก าลงขยายอ านาจเขาสดนแดนมลายในชวงเวลานน

โดยเฉพาะอยางจกรวรรดองกฤษทมการตดตอกบบรรดาเจาเมองในปตตานเพอผลกดนใหปตตานเปน

อาณานคมของตนเอง เนองจากนโยบายการปฏรปการปกครองในครงนเปนการตดชองทางของการ

สรางอทธพลขององกฤษตอกลมเจาเมองเกาทงหลายลงอยางไดผล ในขณะเดยวกนรฐบาลสยามเองก

พยายามทจะสรางสมพนธทดกบองกฤษอกดวย236

นโยบายมณฑลเทศาภบาลนเปนผลผลตจากการรบรใหมในเรองตวตน (Body) ของชาต

เพราะเกยวพนไปถงการก าหนดขอบเขตของรฐทแนนอน ดงจะเหนไดจากการจดท าแผนทสมยใหม

ขนมาเพอยนยนถงอ านาจอธปไตยเหนอดนแดนตามระบบคดของภมศาสตรสมยใหม ในงานศกษา

ของธงชย วนจจะกล ไดระบวา ผลกระทบจากเหตการณ ร.ศ.112 ทไทยจ าตองสละอ านาจเหนอ

ดนแดนฝงซายแมน าโขงใหกบประเทศฝรงเศส สงผลทางตรงตอการการรบรของรชกาลท 5 เกยวกบ

234 อารฟน บนจและคณะ, ปาตาน—ประวตศาสตรและการเมองในโลกมลาย (สงขลา : มลนธวฒนธรรมอสลามภาคใต, 2550), 201-202. 235 Ben Anderson, “Withdrawal Symptoms: Social and Culture Aspects of the October 6 Coup,” Bulletin of Concerned Asian Scholar, IX, 3 (1977): 21. 236 พรรณงาม เงาธรรมสาร, “กระบวนการบรณาการรฐชาตไทยกรณจงหวดชายแดนใต : บทเรยนจากระบบเทศาภบาลในสมยรชกาลท 6,” วารสารวชาการคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร 5, ฉ.1(ม.ค. - ม.ย. 2552): 8-9.

121

เรองของเขตแดนจนน าไปสความพยายามทจะก าหนด “ดนแดนและอาณาเขตทแนนอน” นบตงแต

นนเปนตนมา ตวตนของประเทศไทยจงก าเนดขนเปนรปรางอยางแทจรงบนพนผวโลกนเพราะเทากบ

วาไทยไดรบดนแดนทเคยมอ านาจอยางคลมเครอในสมยจารตสอ านาจของเจาอยางแทจรง 237และ

ความคดเกยวกบรฐเชงดนแดนสมยใหมดงทกลาวไปยอมมสวนสมพนธอยางยงกบการปฏรปการ

ปกครองในหวเมองทางใตและหวเมองอนๆในประเทศสยามอกดวย ยงไปกวานนรฐบาลจ าตองสลาย

“ตวตน” ดงเดมของผทมความผกพนกบพนทตางๆใหเลอนหายไปทงนกเพอใหสอดรบกบความหมาย

ใหมของการเปนรฐ

อนทจรงแลวการด าเนนการปฏรปการปกครองในหวเมองมลายตอนใตเร มขนตงแตสมย

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวแลว แตอาจกลาวไดวาเปนการปฏรปทยงไมมความเปนระบบ

อยางชดเจน ดงจะเหนไดจากนโยบายการแบงหวเมองปตตานออกเปน 7 หวเมอง ทเรมขนในป พ.ศ.

2359 รฐบาลสยามไดจดการแบงการปกครองในดนแดนปตตานออกเปน 7 หวเมองดงน

1. ปตตาน ใหตวนสหลงเปนผรกษาการพระยาเมองปตตาน

2. หนองจก แตงตงใหตวนนค เปนผรกษาการพระยาเมองหนอกจก

3. รามน แตงตงใหตวนมาโซ เปนผรกษาการพระยาเมองรามน

4. ยะลา แตงตงใหตวนยาลอ เปนผรกษาการพระยาเมองยะลา

5. สายบร แตงตงใหนดะห เปนผรกษาการพระยาเมองสายบร

6. ยะหรง แตงตงใหนายพาย เปนรกษาการพระยาเมองยะหรง

7. ระแงะ แตงตงใหนเดะ เปนรกษาการพระยาเมองระแงะ

แมในทางปฏบตกลมเจาเมองอาจจะเกดความพอใจตอการเปลยนแปลงระบบการปกครอง

ภายในเมองปตตานเนองจากมการสนองผลประโยชนแกกนจนเปนทพอใจ แตสงทตดตามมากคอ

ความออนแอของคนมลายเพราะเทากบเปนการแยกปตตานออกจากกนและทงนกเพอเปนการกรย

ทางไปสการผนวกปตตานเขากบสยามดวยระบอบมณฑลเทศาภบาลในภายภาคหลง238

237 ธงชย วนจจะกล, “การไดดนแดนกบความทรงจ าอ าพราง,” สมดสงคมศาสตร 12, ฉ.3-4 (กมภาพนธ กรกฎาคม 2533): 101-106. 238 อารฟน บนจและคณะ, ปาตาน—ประวตศาสตรและการเมองในโลกมลาย, 164-165.

122

กระบวนการทตดตามมาหลงประกาศใชนโยบายปฏรปมณฑลเทศาภบาลคอการท าลาย

ตวตนของคนในพนทลงอยางตอเนอง ดงจะเหนไดจากการยนขอเสนอของเจาเมองปตตานทมตอ

สมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพ ในวนท 23 ธนวาคม พ.ศ.2444 ซงระบถงการเรยกรองสทธใน

การใชภาษามลายในระบบราชการ นโยบายในเรองภาษาตามทกลาวไปนสรางความไมพอใจอยางมาก

ตอคนในปตตานเพราะการใชภาษาไทยในระบบราชการเปนกระบวนการสรางจตส านกความเปน

สยามทมผลตอการละลายตวตนของชาวมลายลงอยางสนเชง การเปลยนแปลงภาษาในระบบราชการ

จากเดมคอภาษามลายสภาษาไทยตลอดจนการเปลยนชอของเจาเมองเปนชอไทยทงหมดนบเปน

กระบวนการลดทอนความแตกตางทางชาตพนธ239

การหลอมรวมผคนทมอยหลากหลายกลมและหลากหลายคตทางศาสนามอาจจะเกดขนได

อยางสมบรณเพยงเพราะการสรางจตส านกของความเปน “ชาต” เฉพาะในทางกายภาพเทานน สงท

ส าคญกวาในการสรางจตส านกเรองชาตคอการสรางอตลกษณของชาตทเปน “รปธรรม” ขนมา

เพอใหทกคนมจตส านกทยดถอรวมกนในสงนน ในยคสมยการปฏรปมณฑลเทศาภบาลสญลกษณทสอ

แทนความเปนชาตไดดทสดยอมเปนตวของ องคพระมหากษตรยหรอกคอพระบาทสมเดจพระ

จลจอมเกลาเจาอยหว การสรางส านกความเปนชาตทถกกระท าในสมย รชกาลท 5 แสดงออกผาน

พระราชพธทงหลายทถกจดขนตลอดจนทศนคตทางการเมองทพระองคทรงกลอมเกลาสพลเมองใน

สยาม โดยทงนพระองคทรงแสดงใหเหนวาการปกครองของสยามทพระมหากษตรยเปนผน าสงสดนน

เปนการปกครองทเหมาะสมกบเมองไทยทสด และพระองคยงทรงใหความส าคญแกพระราชกรณยกจ

ทางพทธศาสนาเพอเนนบทบาททส าคญของพระองคในการเปนองคอครศาสนปถมภกทส าคญทสด

ของโลกในสมยนน อกทงยงทรงน าเอาศลธรรมของพทธศาสนามาชวยจดระเบยบและการควบคม

สงคม

พทธศาสนาจงเปนหวใจทส าคญอกหนงอยางของความเปนไทย โดยพระองคทรงยกให

พระมหากษตรยมความส าคญเหนอกวาพทธศาสนา จนกลาวไดวาอดมการณหลกของชาตเกยวกบ

239 อารฟน บนจและคณะ, ปาตาน—ประวตศาสตรและการเมองในโลกมลาย, 218-220.

123

“ชาต”, “ศาสนา”, “พระมหากษตรย”, ไดถกผลตขนในหวงเวลานแลว240ซงกระบวนการในการสราง

ชาตดงกลาวน นธ เอยวศรวงศ เรยกวา “การสรางจนตนากรรมของความเปนชาต” และเพอให

กระบวนการดงกลาวบรรลเปาหมายจ าตองมการสราง “ศตรแหงชาต” ขนมาเพราะการสรางศตร

แหงชาตขนมาเทากบเปนการสรางประวตศาสตรแหงชาตขนมาโดยปรยายดงกรณของการสรางให

พมาเปนประวตศาสตรชาตทถกจองจ ามาอยางยาวนาน241

งานประวตศาสตรชนส าคญทปรากฏในยคนอกชดหนงคอ งานพระนพนธของสมเดจฯกรม

พระยาด ารงราชานภาพเรอง พระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา แนวคดหลกทปรากฏในงาน

นพนธชดนคอการกลาวถงการรบรของชาวสยามถงการเปน “คนไทย” ทมเอกภาพทางดาน

อตลกษณและชาต สะทอนผานการสศกของชาตสยามทมองคพระมหากษตรยจอมราชนยเปนผกร า

ศกรกษาบานเมอง พรอมกนนกไดมการสอดแทรกค าอธบายทางศลธรรมทบงชใหเหนถงคณธรรมและ

การเปนฝายธรรมะของพระมหากษตรยไทย ทส าคญไปกวานนยงมการสอดแทรกเรองราวของวรสตร

ไทยผรกชาตเยยงบรษ เชน เรองราวของสมเดจพระสรโยทย242

ความคดในเรองอดมการณของชาตขางตนเปนสงทชวยจรรโลงสงคมไทยใหด ารงอยไดอยาง

มนคงตลอดมาภายใตโครงสรางการเมองแบบรวมศนยอ านาจของสมบรณาญาสทธราช ความคด

ดงกลาวไดถกสงผานสสงคมผานมาตรการทางการเมองตางๆหลากรปแบบ ทส าคญคอมาตรการทาง

กฎหมายทปรบเปลยนประเพณและวถชวตของชาวมลายมสลมใหเปนแบบแผนเดยวกนกบสวนกลาง

โดยเฉพาะในดานภาษา ตลอดจนการจดการระบบการศกษาใหเปนมาตรฐานเดยวกนทงประเทศ ซง

จากทงสองมาตรการดงกลาวน เปนมาตรการทลดทอน “ความเปนมสลม/อสลาม” หรอแขกลงไป

พรอมๆกบสรางส านกของความเปนไทยทมพทธศาสนาเปนตวชโรงเขาไปด วย ในยคสมยทพทธ

240 สายชล สตยานรกษ, “ประวตศาสตรการสรางความเปนไทยกระแสหลก,” จนตนาการความเปนไทย, บรรณาธการ, กฤตยา อาชวนจกล (นครปฐม: สถาบนวจยประชากรและสงคม และศนยศกษาและพฒนาสนตวธ มหาวทยาลยมหดล, 2551), 62. 241 นธ เอยวศรวงศ, วาดวย "การเมอง" ของประวตศาสตรและความทรงจ า (กรงเทพฯ: มตชน, 2545), 90-94. 242 สมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพ, พระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา (พระนคร: หางหนสวนจ ากด, 2511), 313.

124

ศาสนาเปนคณและอดมการณของชาตทส าคญ การจะหลอมรวมชาวมสลมเขาสความเปนไทยใหมาก

ทสดคอ การตดจตส านกทางประวตศาสตรและศาสนาทพวกเขามอยออกไปผานการสรางภาพ

ตวแทนอนนาสะพรงกลวแกประวตศาสตรอสลาม ในฐานะทอสลามและประวตศาสตรของมนลวน

แลวแตเปนสงอนจากความเปนไทยทงสน พรอมกนนกมการเชดชพทธศาสนาขนมาควบคกนไปใน

ฐานะศลธรรมอนสงสงทถกบนทอนก าลงลงจากการรกรานของอสลาม

กลาวไดวาการเขยนประวตศาสตรอสลามในทางปฏบตแลวมเปาหมายแฝงคอการเชดชความ

ยงใหญของพทธศาสนาดวยการแปรประวตศาสตรใหเปนบทละครการตอสกนระหวาง “ธรรมะ-

อธรรม” โดยถอใหพทธศาสนาเปนธรรมะทตองถกรกรานรงควานจากอธรรม(อสลาม)มาตลอดใน

ประวตศาสตร ขณะทพทธศาสนาในประเทศไทยทยงคงอยรอดรงเรองมาไดจากการรกรานของ

อสลามสบเนองจากบญบารมของพระมหากษตรยไทยทงสน

การปฏรปการปกครองมณฑลเทศาภบาลในทางหนงเปนการสรางความเปนอาณานคม

(colonization) แกปตตาน เปนการสรางความเปนเจาอาณานคมของสยามเหนอปตตาน และการ

สรางอาณานคมทตามมาคอ การสรางอาณานคมในทางประวตศาสตรทอธบายปตตานในฐานะ

ประวตศาสตรสวนหนงของรฐชาตจากทศนะและความทรงจ าของอ านาจกรงเทพฯเทานน

ความสมพนธแบบอาณานคมผลกดนใหเกดการท าใหต าตอยแกปตตานและปฏเสธตวตนของปตตาน

กลายเปนส านกทางประวตศาสตรอนคบแคบตามคตของประวตศาสตรแบบราชาชาตนยมทม

ทองเรองคอ สยามทามกลางการคกคามของชาตตางๆ243แมการปฏรปการปกครองทเนนอ านาจแบบ

รวมศนยจะเปนความส าเรจของสยามในการสรางบรณภาพแหงดนแดน แตในทางประวตศาสตรแลว

กลบเปนการสรางประวตศาสตรบาดแผลขนแกปตตานเพราะถอวาเปนจดจบของปตตานอยางถาวรท

สรางความอปยศแกปตตานอยางทสด244

243

ธงชย วนจจะกล, ประชาธปไตยทมกษตรยอยเหนอการเมอง : วาดวยประวตศาสตรการเมองไทยสมยใหม, 56-58. 244 เตช บนนาค, การปกครองระบบเทศาภบาลของประเทศสยาม พ.ศ. 2435-2458, แปลโดย ภรณ กาญจนษฐต (กรงเทพฯ: ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2548), 195; อบรอฮม ซกร, Hikayat Pattani (The Story of Pattani) (ปตตาน: สถาบนสมทรรฐ มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน, 2543), 128.

125

การเปลยนผานของปตตานไปสความเปนประเทศราชหนงของสยาม ไดผานภาวะการแยงชง

พนทรองรบทางความคดและความทรงจ าในชวงทความชดเจนของการเปลยนแปลงยงไมปรากฏ การ

กบฏของปตตานคอผลสะทอนของการด ารงอยของพนทแหงการรองรบความคดแหงความเปน

ดนแดนปตตานทก าลงถกคกคาม และภายหลงจากทปตตานไดกลายเปนจงหวดหนงของไทยอยาง

เบดเสรจ บรณภาพแหงความคด ความทรงจ า โดยมบรณภาพแหงดนแดนเปนพนทรองรบไดเกดการ

เปลยนแปลงไป กลาวไดอกนยหนงวาไมมรฐปตตานอกตอไปแลว ดงนนระบบความคด ความทรงจ า

และประวตศาสตรชาตนยมของอ านาจกรงเทพฯจงกลายเปนระบบความคดของความเปนอน ทไมใช

ความเปนไทยอกแลว

งานนพนธเรองอสลามทถกผลตขนในสมยรชกาลท 5 เปนตนมา อาท งานนพนธเรอง

ประวตศาสนา ของพระยาประชากจกรจกรและงานพระราชนพนธเรอง เทศนาเสอปา ของรชกาลท

6 ลวนเปนไปตามกระบวนการการสรางชาตตามทกลาวไปน ประวตศาสตรอสลามเปนผลผลตท

เกดขนจากความพยายามทจะรวมคนเขาสการเปนชาตเดยวกน ประวตศาสตรทมรากเหงาทหางไกล

จากชาตจงตองท าการสรางอาณานคมในทางประวตศาสตรขนพรอมการปฏเสธสรางความต าตอย

ใหแกประวตศาสตรอนๆทไปไมไดกบอดมการณของชาต ประวตศาสตรนพนธอสลามเปนผลผลตจาก

คตประวตศาสตรราชาชาตนยมทพยายามเขยนใหประวตศาสตรอสลามมทองเรองเขากบ

ประวตศาสตรชาต โดยแปลงทองเรองใหเปนประวตศาสตรของพทธศาสนาทามกลางลทธคกคามของ

อสลามอนถอดแบบทองเรองของประวตศาสตรชาต งานนพนธในยครฐประชาชาตจงไมเพยงแคใชรฐ

เพอนบานเปนตวแสดงเนอเรองสยามทามกลางลทธคกคามเทานน หากแตยงใชศาสนาอสลาม(และ

อนๆ)เปนตวแสดงโครงเรองพทธศาสนา(ของสยาม)ทามกลางลทธอนธพาลทคกคามสยาม อสลามจง

ถกเขยนขนในฐานะผทแบกรบบท “มาร” ทคอยขดขวางความเจรญรงเรองของพทธศาสนา การ

ถายทอดความรบรดงกลาวลงสงานนพนธสอดรบกบยคสมยทรฐบาลสยามตองการใชพทธศาสนาเปน

ระเบยบทางสงคมและตองการใหสงคมด ารงไวซงระเบยบดงกลาวนเปนแบบแผนเดยวกนทงหมด การ

ลดทอนและผลกไสจตส านกทางศาสนาของคนแขกจงเปนมาตรการทจะชวยเกอหนนตอมาตรการ

ของรฐบาลทตองการเชดชพทธศาสนาอกดวย และในขณะทการสญหายไปของรฐปตตานจะสราง

ความทรงจ าของเจากรงเทพฯใหเหนปตตานเปนประวตศาสตรของความเปนอนแลว ประวตศาสตร

อสลามกถกสรางใหกลายเปนประวตศาสตรของความเปนอนดวยเชนเดยวกน

126

เมอพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหวไดทรงขนครองราชยตอจากพระราชบดา แมวา

จะเปนหวงเวลาทการเผชญหนากบลทธลาอาณานคมของมหาอ านาจตะวนตกไดเบาลงแลวกตาม แต

ทวาสถานการณทางการเมองภายในของสยามกลบมแตความลอแหลมมากขน โดยเฉพาะในหม

ประเทศทปกครองดวยระบอบสมบรณาญาสทธราชทมพระมหากษตรยทรงเปนประมขของชาต นน

คอการเปลยนแปลงการปกครองของตางประเทศมาสการปกครองแบบสงคมนยม เชน จนและรสเซย

เปนตน เหตการณระหวางป พ.ศ.2455-2460 ทเกดการปฏวตขนในรสเซยน าไปสการโคนลมราชวงศ

โรมานอฟของพวกบอลเชวก เหตการณเหลานสงผลกระทบตอพระราชหฤทยของรชกาลท 6

เนองจากพระองคทรงเกรงวาจะมการเคลอนไหวของกลมสาธารณรฐในพระราชอาณาจกรของ

พระองค อกทงราชวงศโรมานอฟกมสมพนธทดกบราชวงศจกรท าใหทรงสะเทอนพระราชหฤทย245

พระองคจงตองสรางความคดรวบยอดทวาชาตและพระมหากษตรยเปนอนหนงเดยวกน ยคของ

พระองคจงเปนยคท ประวตศาสตรชาต (national history) เดนชดทสด246

นอกจากนเหตการณ กบฏ ร.ศ.130 ทมกลมหวกาวหนาตองการใหเกดการเปลยนแปลงการ

ปกครองขนมาโดยพระมหากษตรยจะด ารงสถานภาพในฐานะประมขของชาตทอยภายใตกฎหมาย

แมการปฏวตครงนลมเหลวลงเนองจากการรวไหลออกไปของแผนการ กระนนกตามเหตการณนท าให

พระองคทรงเรมรสกไมมนคงในพระราชอ านาจอกแลว ผลจากสถานการณทกดดนเชนนท าให

พระองคทรงหนมาเอาพระราชหฤทยใสในการปกครองแบบระบอบราชาธปไตยตอไปมากยงขน

บรบททางสงคมขางตนท าใหพระองคหนมาเอาใจใสถงการสรางจตส านกเรองการสรางชาตหรอ

ชาตนยมในแบบฉบบของพระองคใหกบราษฎรในประเทศไทย ดงจะพบไดจากค าเทศนาของ

พระองคทมการต าหนตเตยนฝายหวกาวหนาทตองการเหนการเปลยนแปลงการปกครองขนในสยาม

ประเทศ โดยพระองคไดชแนะวาคนพวกนควรจะรกชาตและค านงลกษณะการปกครองของชาตทมมา

แตเดมซงเปนสญลกษณทบงชถงความรกใครสามคคของคนในชาต

245 กรรภรมย สวรรณานนท, “พระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหวกบการสรางชาตไทย,” (วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2524), 74-75. 246 ธดา สาระยา, ประวตศาสตรทองถน : ประวตศาสตรทสมพนธกบสงคมมนษย, 58.

127

งานพระราชนพนธเกยวกบอสลามของรชกาลท 6 กเปนไปตามบรบททางสงคมตามทกลาว

ไปนดงจะเหนไดจากพระบรมราโชวาทของพระองคทไดกลาวไวในหนงสอ “ปลกใจเสอปา” ความวา

“ขอเสยของคนไทยชนใหมทมอยส าคญคอ สงใดทเปนของเกาจะทงเสยใหหมด แตของใหมท

มมาแทน ไดยนฝรงเขาพดอะไร ไดยนแววๆฟงไมไดศพทกจบเอามากระเดยด...ฝรงเขารกชาต

บานเมองของเขา ท าไมเราไมรกบาง...คนไทยทไมรจกรกชาตของตนเอง อยาเผลอไปวาชาวยโรปเขา

จะนบถอมแตจะดถก”247

พระบรมราโชวาทขางตนของพระองคสะทอนใหเหนถงบรบทในขณะนนทสงผลตอเนอหาใน

พระราชนพนธเรองเทศนาเสอปา ทจตส านกเรองชาตตลอดจนอตลกษณของชาตในแบบเกาก าลงจะ

สญหายไปจากสงคมไทยเพราะกระแสนยมในขณะนนทก าลงเบงบานขนในหมประชาชน งานพระราช

นพนธเสอปาจงเปนผลผลตหนงในยคของการฟนฟจตส านกเรองชาตทพระองคทรงตระหนก ฉะนน

เนอหาทปรากฏในพระราชนพนธจงเปนไปในลกษณะของการเชดชโครงสรางทฝงรากลกอยใน

สงคมไทยอยางพระพทธศาสนา เนองจากพระองคทรงมองวาศาสนาคอองคประกอบของการสราง

ชาตไทยและยงเปนจดเดนทสดทชนชนน าไทยตระหนกมาตลอดวาสามารถใชเชดชเปนอตลกษณ

ทดเทยมกบชาตตะวนตกได ดงจะพบพระบรมราชาธบายอยางอนยดยาวในบททพระองคใชชอวา

“ศาสนาเปนของส าหรบชาต”248

จากบรบทแวดลอมดงกลาวจงเกดความจ าเปนทจะตองทรงพระราชวจารณสงอนจาก

“ความเปนไทย” ทคอยลดทอนความเปนชาตลงซงกคอ ครสตศาสนาและศาสนาอสลาม หาก

ค านงถงขอเทจจรงทางการเมองทวาการตอตานรฐไทยโดยกลมผน าศาสนาในจงหวดปตตานตงแต ป

พ.ศ. 2452 ลวงมาจนถง พ.ศ. 2454 อนเปนรชสมยของรชกาลท 6 ไดสรางความหวาดระแวงแก

พระองคอยางมาก เนองจากรชกาลท 5 เองกไดมเคยมกระแสพระราชด ารสมากอนแลววาการกบฏใน

หวเมองปตตานนนเนองเพราะเปนผลมาจากตวของศาสนาอสลามทฝายไทยไมอาจเขาถงได249ควบค

247 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, เทศนาเสอปาและปลกใจเสอปา, 35-36. 248 เรองเดยวกน, 58. 249 สมโชต อองสกล, “กบฏผวเศษ : ผบญในภาคใต,” ใน ความเชอพระศรอารยและกบฏผมบญในสงคมไทย, บรรณาธการ, พรเพญ ฮนตระกล และ อจฉราพร กมทพสมย (กรงเทพฯ : ส านกพมพสรางสรรคจ ากด, 2527), 148-151.

128

ไปกบสถานการณทตงเครยดภายใน ในรชกาลของพระองคประเทศไทยเปนชาตหนงทเขารวมใน

สงครามโลกครงท 1 โดยประเทศไทยไดเลอกขางฝายสมพนธมตรดวยการประกาศสงครามกบ

เยอรมนและออสเตรย-ฮงการ ซงในขณะนนจกรวรรดออตโตมนเปนพนธมตรกบเยอรมนใน

สงครามโลกครงท 1 การประกาศสงครามกบเยอรมนเทากบวาไทยไดประกาศสงครามกบออตโตมน

ดวย และในฐานะจกรวรรดออตโตมนด ารงฐานะเปนองคประมขของชาวมสลมทวโลกยอมท าใหการ

ประกาศสงครามของไทยกระทบกระเทอนตอความรสกของชาวมสลมในไทยดวยเชนกน แรงกดดน

ทางการเมองดงกลาวในขณะนนคงไมสท าใหพระองคทรงมทศนคตตออสลามดนก

พระบรมราโชบายการสรางชาตของพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหวเนนหนกไปท

ความสามคคของคนในชาต กลาวคอพระบรมราโชบายชาตนยมของพระองคมแกนหลกอยทสถาบน

พระมหากษตรยซงเปนเปาหมายหลกในการปกครอง กลาวไดวาการปลกฝงจตส านกเรองชาตของ

พระองคนบเปนการตอยอดไปสความคดแบบชาตนยมขนในสยาม การสรางชาตของพระองคจงเปน

หลกคดทางการเมองทตองการสรางความสามคคของคนในชาตภายใตบทบาทการเปนผน าในการ

สรางความสามคคของสถาบนพระมหากษตรย250ในการด าเนนพระบรมราโชบายเรองการสรางชาต

ของพระองคนน พระองคทรงไดน าแนวคดขององกฤษเรองชาต ศาสนา และพระมหากษตรย (God,

King, and Country) มาใชเพอสรางความสมครสมานสามคคและจตส านกรวมของคนในชาต251

การใหความส าคญตอสถาบนพระมหากษตรยถอเปนหวใจหลกของพระบรมราโชบายการ

สรางจตส านกเรองชาตของพระองค และเพอใหสอดรบกบกระแสธารทางความคดของประชาธปไตย

ทก าลงคบคลานเขาสสยาม พระองคจงท าการตความวาอ านาจประชาธปไตยทพระองคทรงมอยเปน

สงทไดมาจากการมอบอ านาจใหของประชาชน พระมหากษตรยไทยจงด ารงตนในฐานะผทไดรบการ

ยอมรบจากประชาชนเปนศนยรวมของความสามคค ชาตกบพระมหากษตรยจงเปนของคกนทมอาจ

แยกจากกนได ความรกของประชาชนทมตอชาต จงหมายถงการมความจงรกภกดควบคไปกบการ

250 หมอมราชวงศพฤทธสาณ ชมพล, “การสรางชาตกบการมสวนรวมทางการเมอง : กรณของไทย,” วารสารสงคมศาสตร 24 (เมษายน 2530): 50-55. 251 พระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว, ปลกใจเสอปาและโคลนตดลอ พมพแจกในงานพระราชทานเพลงศพพลตร สวสด ลมานนทปรญญา ณ วดมกฏกษตรยาราม วนท 29 พฤษภาคม 2494 (พระนคร: มหาชยการพมพ, 2494), 56.

129

ปกปองสถาบนพระมหากษตรยจากภยทงภายนอกและภายใน ประชาชนชาวไทยจงมหนาทยอม

เสยสละ เชน ความสขสวนตว ความรก แมกระทงชวต เพอแสดงความจงรกภกดตอสถาบน

พระมหากษตรย ศาสนาและชาตบานเมอง252

ประวตศาสตรพระราชนพนธอสลามของรชกาลท 6 จงถอวาเปนผลผลตทเกดขนจากยคสมย

ทลทธชาตนยมของพระองคก าลงไดรบการประชาสมพนธโฆษณาถงอดมการณเรอง ชาต ศาสนาและ

พระมหากษตรย และเพอใหลดทอนสงทอาจท าใหความรกชาตของประชากรบางจ าพวกทมรากเหงา

ทางประวตศาสตร วฒนธรรมและศาสนาแตกตางจากทเปนอยในสงคมไทยเจอจางลง จงมความ

จ าเปนทจะตองวพากษตวตนของสงนนเพอดงออกไปจากจตใจของผคน การพระราชนพนธ

ประวตศาสตรอสลามของพระองคจงตความฐานะของทานศาสดามฮมมดในลกษณะทตรงขามกบ

อดมการณชาตของพระองค นบตงแตการทพระองคทรงเปนพระองคแรกทตความฐานะของทาน

ศาสดามฮมมดใหเปนกษตรยทไรความชอบธรรมและคณธรรมซงตรงขามกบฐานะของพระองค หรอ

การวพากษวจารณหลกธรรมของอสลามเพอเชดชพทธศาสนาใหสงสงกวา เพราะพระองคทรงเนนย า

ถงความส าคญของพทธศาสนาในฐานะอดมการณหลกของชาตทสรางความพเศษแกชนชาตไทยดงท

ไดกลาวไปแลว

กลาวไดวาประวตศาสตรนพนธอสลามในระยะนมลกษณะโดดเดนตรงทงานนพนธแสดงให

เหนถงการปทางการเขยนประวตศาสตรไทยแบบรฐชาตทแสดงออกถงการเปนชาตและมศนยกลาง

อยทสถาบนพระมหากษตรย อยางไรกตามลกษณะงานเขยนในชวงแรกนยงคงเปนงานเขยนทมความ

เปนพงศาวดารอย กลาวคอเรองทางประวตศาสตรยงเนนความผกพนของเหตการณไปยงสถาบน

พระมหากษตรย เชนเดยวกนงานนพนธอสลามจงเนนหนกไปทการพจารณาตวตนของทานศาสดา

มฮมมดมากกวาองคประกอบสวนอน กอนทการวางรากฐานของพระองคจะสงผลใหนกประวตศาสตร

ยคหลง พ.ศ. 2475 น าไปตอยอดขนจนมความเปนประวตศาสตรของชนชาตมากขนดงจะไดกลาว

252 หมอมราชวงศพฤทธสาณ ชมพล, “การสรางชาตกบการมสวนรวมทางการเมอง : กรณของไทย,” 54.

130

ตอไป สมเกยรต วนทะนะ ไดกลาวถงลกษณะของประวตศาสตรนพนธในชวงนวาเปนการสราง

ประวตศาสตรนพนธเชงพงศาวดารดวยเนอเรองใหมวาดวย “ชาต” ทถกผนวกเขามา253

3.5 ประวตศาสตรนพนธอสลามกบการอภวฒนในป พ.ศ. 2475

การอภวฒนสยามในป พ.ศ. 2475 ทกลมชนชนกลางท าการยดอ านาจการปกครองมาจากชน

ชนน าในสมยสมบรณาญาสทธราชถอวาเปนจดเปลยนครงส าคญของการเปลยนประเทศไทยจากรฐ

จารตสรฐประชาชาต การเตบโตขนของกลมชนชนกลางทงในดานการมสวนรวมตอการปกครอง

ประเทศ ทางดานเศรษฐกจ โดยเฉพาะอยางยงคอการมบทบาทตอการสรางจตส านกเรองชาต

การสรางจตส านกเรอง “ชาตไทย” นบตงแตตนทศวรรษท 2470 เปนตนมาดเหมอนวา

บทบาทของชนชนน าจากในยคสมยสมบรณาญาสทธราชจะคอยๆลดลงซงสมพนธกบกระแสการ

เปลยนแปลงทางการเมองของสยามทเปดโอกาสใหแนวคดของกลมชนชนกลางเฟองฟขนอยางทไม

เคยเปนมากอน การสรางจตส านกเรองชาตไทยในยคนเปนการผลตค าอธบายทางประวตศาสตรอก

แนวหนงทมความแตกตางจากยคกอนหนาน แมภายนอกดเหมอนจะเปนการอธบายประวตศาสตร

ชาตทตอเนองมาจากยคกอนหนา แตหากพจารณาไปยงองคประกอบของชาตอยางสถาบน

พระมหากษตรยแลว จะพบการเสนอโครงเรองทางประวตศาสตรทเปลยนแปลงไป แทนทจะเปนการ

เนนเรองราวและบทบาทสถาบนพระมหากษตรยในฐานะศนยกลางชาตกหนมาเนนเรองราวของชาต

ประชาชนและรฐธรรมนญ เพอใหสอดรบกบคณคาของยคสมยทเนนหนกไปทความเปนรฐชาตแบบ

ประชาธปไตยอนมรฐธรรมนญเปนตวจ ากดอ านาจการปกครองของพระมหากษตรย กระนนกตาม

อดมการณเดมทถกสรางขนในสมยรชกาลท 5 และ 6 อยาง ชาต ศาสนา พระมหากษตรย(อนม

รฐธรรมนญเขามาเกยวของ)กยงคงปรากฏอยในประวตศาสตรนพนธของยคน

การเขยนประวตศาสตรไทยในชวงเวลานเนนหนกไปทการน าเสนอชาตผานแนวคดชาตนยม

(Nationalism) ความจรงแลวหลกฐานทปรากฏอยบงบอกไดเปนอยางดวากระแสชาตนยมมไดเกดขน

หลงป พ.ศ.2475 ดงทเขาใจกน หากแตเรมมการขยายตวของลทธชาตนยมตงแตกอนป พ.ศ.2475

253 สมเกยรต วนทะนะ, “สองศตวรรษของรฐและประวตศาสตรนพนธไทย,” วารสารธรรมศาสตร 13, ฉ. 3(กนยายน 2527): 160.

131

ดวยซ า ดงจะเหนไดจาก งานนพนธเรอง หลกไทย ของ ขนวจตรมาตรา (สงา กาญจนาคพนธ) ซงได

ถกตพมพเผยแผในป พ.ศ.2471 งานนพนธชดนไดกลาวถงความยงใหญของชนชาตไทยทมรากเหงา

ถนฐานดงเดมในบรเวณเทอกเขาอลไตของมองโกเลย กอนทจะถกรกรานจากจนและอพยพลงมาทาง

ตอนใตจนกระทงมาตงถนฐานใหมในประเทศไทยปจจบน กาญจน ละอองศร ไดกลาววางานนพนธ

ของขนวจตรมาตราชดนสะทอนใหเหนถงลกษณะของความเปนงานเขยนทแฝงไปดวยแนวคดเชอ

ชาตนยมอยางชดเจน254โครงเรองทางประวตศาสตรจากทเคยเนนหนกไปทความเปนปกแผนของชาต

ไทยภายใตบทบาทของพระมหากษตรยกหนเปลยนมาเปนงานทเนนเรองของความยงใหญ ตอเนอง

ของชาตและเชอชาตไทยใหดมความยงใหญมากขน255

แกนเรองของประวตศาสตรไทยยคนในภาพรวม ยงไมถอวามการเปลยนแปลงรอถอนแกน

เรองแบบเกาออกไปแตอยางใดเลยโดยเฉพาะประเดนเรองความสบเนองของราชอาณาจกรและราช

ธานตางๆกยงคงเปนแกนหลกของการเขยนโครงเรองทางประวตศาสตรในยคนและสบทอดแกนเรอง

เชนนจวบกระทงยคปจจบน แนวคดการสรางจตส านกเรองชาตในลกษณะนไดรบการสนบสนนมา

อยางตอเนองในสมยของรฐบาลจอมพล ป. พบลสงครามซงไดใหความส าคญและเนนย าแกแนวคดน

เพมมากขน เนองจากจอมพล ป. มความตองการทจะสรางชาตดวยนโยบายชาตนยมทเสนอภาพของ

ความยงใหญของชาตจนสามารถทดเทยมกบอารยประเทศได

เมอพจารณาไปยงกลมบคคลทนพนธเรองของชาตไทยในทศวรรษท 2470 จะพบวากลม

บคคลดงกลาวไดกาวเขามามบทบาทตอการนพนธประวตศาสตรชาตในชวงเวลาเดยวกนกบทสมเดจฯ

กรมพระยาด ารงราชานภาพไดวางมอจากการนพนธงานดานประวตศาสตร กลมนกประวตศาสตร

กลมใหมนเปนกลมขาราชการจากชนชนกลาง เชน ขนวจตรมาตรา เขยน หลกไทย (2471) หลวง

วจตรวาทการ เขยน สยามกบสวรรณภม (2476) และยงเขยน งานคนควาเรองชาตไทย (2479)

ขนศรวฒนอาณาทร (ผล ศรวฒนกล) เขยน เมองทองหรอสวรรณภม (ปรบปรงจากค าบรรยายและ

ตพมพ 2479) หลวงโกษากรวจารณ (บญศร ประภาศร) เขยน บทวเคราะหถนไทยและเมองเกา

254 กาญจน ละอองศร, “ถนก าเนดไทย : พรมแดนแหงความร,” วารสารธรรมศาสตร 10 (มถนายน 2524): 4-5. 255 ราม วชรประดษฐ, “พฒนาการของประวตศาสตรชาตในประเทศไทย พ.ศ. ๒๔๑๑-๒๔๘๗,”, 225.

132

(2491) พระบรหารเทพธาน เขยน พงศาวดารชาตไทย (2496) และอกทานหนงทนบวามผลงานทโดด

เดนกวาคนในยคเดยวกนคอ พระยาอนมานราชธน (เสฐยรโกเศศ) เขยนเรอง แหลมอนโดจนสมย

โบราณ (2482,2483,2497) เรองของชาตไทย (2483, 2502) เชอชาต ภาษา วฒนธรรม (2498)

ทงหมดนคอกลมนกประวตศาสตรคนส าคญทมบทบาทในการสรางจตส านกเรองชาตและวาง

โครงเรองใหกบการนพนธประวตศาสตรไทยยคหลงป 2475 นอกเหนอจากทกลาวไปแลวยงมหนงสอ

แบบเรยนทางประวตศาสตรจ านวนมากทไดรบการตพมพในหวงเวลานนอนสะทอนใหเหนถงความ

ตนตวในการเรยนประวตศาสตรในสงคมสยามจากในหมชนชนกลางทเปนขาราชการยคนน

ปรากฏการณดงกลาวแสดงใหเหนวาจตส านกทางประวตศาสตรไดขยายตวเขาสสามญชนอยางทไม

เคยเปนมากอนและยงสะทอนความคดของชนชนกลางทวาสามญชนกเปนสวนหนงของประวตศาสตร

ดวยเชนกน256ผนวกกบสถานการณของประเทศในทศวรรษท 2480 จอมพล ป. พบลสงคราม ไดใช

รณรงคเพอสรางอตลกษณชาตแบบใหมทฉกแนวไปจากนยามของชาตทถกนยามในสมยสมบรณาญา

สทธราชซงองอยกบสถาบนกษตรยเปนหลกกอใหเกดการตนตวของนกประวตศาสตรรนใหมท

ตองการคนหานยามของชาตมากขน257

อยางไรกตามเนอหาในภาพรวมของงานประวตศาสตรในหวงขณะนยงเปนการคดลอกมาจาก

พระราชพงศาวดารเกาเกอบทงหมด ดงนนเนอหาทางประวตศาสตรทถกผลตขนจงยงคงเปนการสบ

ทอดจารตงานเขยนเชนเดมไว นนคอการรกษาเคาโครงประวตศาสตรแบบรฐราชวงศอย อนเปนโครง

เรองทเนนการยกยองสถาบนพระมหากษตรยและฉายใหเหนความสบเนองของราชธานสยาม กลาว

ไดวาแมจะมการตพมพหนงสอและแบบเรยนประวตศาสตรมากขนกวายคกอนหนา แตทวาในดาน

เนอหาแลวยงคงเปนการถายทอดรกษากระบวนการรบร เดมทงยงขยายตวสวงกวางมากขน

โดยเฉพาะอยางยงในชวงทศวรรษท 2490 ทอดมการณกษตรยนยมไดถกฟนฟขนอกครงจากภาวะท

ชาตถกคกคามจากคอมมวนสม258 ลวงเลยมาถงทศวรรษท 2500 เปนตนมา แบบเรยนทาง

256 โสภา ชานะมล, “ชาตไทย” ในทศนะปญญาชนหวกาวหนา, 19. 257 สายชล สตยานรกษ , พระยาอนมานราชธน ปราชญสามญชนผนรมต "ความเปนไทย" (กรงเทพฯ: มตชน, 2556), 66-67. 258 เรองเดยวกน, 120-124.

133

ประวตศาสตรไทยกกลายมาเปนเครองมอในการผลตซ าอดมการณชาต ศาสนา และพระมหากษตรย

ไปอกครง259

อยางไรกตามในทางประวตศาสตรความคดและประวตศาสตรวฒนธรรม ชนชนน าไทยยค

หลง 2475 กลบมมมมองในแงของการสรางชาตตางไปจากยคแรก คนเหลานลวนแลวแตเปนผลผลต

ของการศกษาแบบตะวนตกและมมมมองเกยวกบอนาคตของชาตชดเจนอยแลว ทตางกนไปคอวธการ

ในการเปลยนแปลงชาต ค าถามของคนเหลานคอจะน าของภายนอกมาเปลยนแปลงเขากบสงคมไทย

ไดอยางไร ไมใชวาคนไทยควรเปลยนเปนอะไร ผลจากความคดทเปลยนไปจงท าใหความสนใจตอ

ประวตศาสตรชาตลดลงจนกลายเปนยคแหงความซบเซาของประวตศาสตรนพนธ ไทย แตเฟองฟใน

ประวตศาสตรสากลขนแทน ผลจากความสนใจทเปลยนไป ท าใหระบบการนพนธงานประวตศาสตร

เปลยนแปลงไปดวย หลกฐานพนเมองในการศกษาประวตศาสตรหายไปทดแทนดวยการเกบความ

จากหลกฐานชนสองในภาษาองกฤษ260

ภายใตบรบททางสงคมทเปลยนแปลงไป งานนพนธประวตศาสตรอสลามในยคนจงมไดอาศย

การตความจากงานนพนธในยคกอนหนาอก แมจะยงคงรกษาโครงเรองบางประการไว แตงานนพนธ

จะอาศยการคนควาจากหลกฐานชนสองในภาษาองกฤษหรองานคนควาของชาวยโรป เชน งานนพนธ

ของหลวงวจตรวาทการทอาศยงานคนควาเรองอสลามจากนกประวตศาสตรชาวเยอรมน โครงเรอง

และอารมณทสอดแทรกในงานนพนธจงตางจากงานนพนธยคกอนหนา เนองจากมการรบการตความ

และชดค าอธบายทกวางขนจากนกประวตศาสตรยโรป เชน ความคดเกยวกบการท าสงครามของ

อสลามในประวตศาสตรกไดรบการยอมรบมากขนเนองจากคตของครสตศาสนาวาดวยสงครามในหม

นกประวตศาสตรยโรปเปนสงทใกลเคยงกบอสลามอยแลว หรอความคดในทางเทววทยากดจะเปนท

เขาใจมากขนของผประพนธในยคน อยางไรกตามแมเนอหาของงานนพนธจะมองอสลามในดานบวก

มากขนกวาเดม แตโครงเรองหลกทเนนความเปนอนแปลกแยกของอสลามกลบเพมมากขน จากปจจย

ทไดกลาวไปแลววา ชนชนน าไทยในยคนตองการตอบค าถามทวา จะน าอตลกษณจากโลกภายนอกมา

เปลยนแปลงสคนไทยอยางไร และคนไทยควรเปนอะไรในโลกทกวางขวางสากลมากขน ผลพวงจาก

ค าถามเหลานท าใหงานนพนธอสลามในยคนมเนอหาทกลาวถงอสลามและศาสดามฮมมดในดานด

259 โสภา ชานะมล, “ชาตไทย” ในทศนะปญญาชนหวกาวหนา, 19-21. 260 นธ เอยวศรวงศ, “200 ของการศกษาประวตศาสตรไทยและทางขางหนา,” 22-23.

134

และในบางจดกเปนการพดถงอสลามในดานลบแปลกแยก เนองจากชนชนน าไทยตองการสบเสาะหา

บางอยางของอสลามทสามารถผสานกบความเปนไทยได และอะไรคอความแปลกแยกของอสลามท

ไปไมไดกบคนไทย ความสงสยดงกลาวจงท าใหงานนพนธในยคนเปนการแสวงหาตวตนของอสลามใน

ดานบวกและลบไปในตว

3.6 ประวตศาสตรนพนธอสลามกบค าอธบายของหลวงวจตรวาทการ

ความเปลยนแปลงและเฟองฟของการเขยนประวตศาสตรในหวงเวลาดงกลาวนปรากฏให

เหนอยางชดเจนจากบทบาทของกลมขาราชการในระดบลางทมตอการเขยนประวตศาสตร “ชาต”

มากขน ความแตกตางทส าคญระหวางการสรางประวตศาสตรชาตในยครฐประชาชาตกบ

ประวตศาสตรชาตในยคสมบรณาญาสทธราชคอ ประวตศาสตรชาตทถกผลตขนในยคหลง 2475 ม

การเพมเตมเหตการณทางประวตศาสตรทส าคญเขาไป เชน การปฏวต 2475, กบฏ ร.ศ. 130 แม

เนอหาในภาพรวมจะไมไดทลายหรอรอถอนกรอบโครงทางประวตศาสตรกระแสหลกทอาศยความร

เรองชาตจากวาทกรรมทถกผลตขนผานพงศาวดารยคเกา แตการผนวกเหตการณทงสองเขาเปนสวน

หนงของประวตศาสตร “ชาต” กบงบอกไดเปนอยางดวานกประวตศาสตรในยคนมส านกทาง

ประวตศาสตรแบบสามญชนอนเปนส านกคนละชดกบประวตศาสตรทเคยมอยในชดค าอธบายของชน

ชนเจาแลว261

การผนวกเหตการณทงสองเขาเปนสวนหนงของประวตศาสตรกระแสหลกมนยทชใหเหนถง

พลงของชนชนกลางหรอสามญชนในทางประวตศาสตรเชนเดยวกน โครงเรองทางประวตศาสตรใน

ลกษณะนแมจะเปนเรองใหมในชวงเวลานนแตทายทสดกขาดพฒนาการในระยะตอมา นบตงแตการ

เขาผกขาดอ านาจรฐของกลมเผดจการทหารในตนศวรรษท 2500 เปนตนมา กรอบโครงของ

ประวตศาสตรชาตกดเหมอนจะไมไดพฒนาไปไกลกวานเลย ทงนเพราะการครอบง าของอ านาจรฐทม

ตอการเขยนประวตศาสตรแบบชาตนยม หากไมนบรวมผลงานของจตร ภมศกด ทเขามาทาทายไป

แลวกอนหนานน (2490)

261 โสภา ชานะมล, “ชาตไทย” ในทศนะปญญาชนหวกาวหนา, 21.

135

พลงของโครงเรองประวตศาสตรชาตกระแสหลกไดรบการผลกดนจนสามารถครอบสงคมได

หลงจากหลวงวจตรวาทการไดตพมพผลงานทางประวตศาสตรออกเผยแผ แมจะมรากเหงาเดมมาจาก

ฐานะของขาราชการผนอยแตกสามารถไตเตาเขาสการเปนตวน าในการสรางวาทกรรมเกยวกบ

ประวตศาสตรชาตไดอยางโดดเดน จนสามารถกลาวไดวาหลวงวจตรวาทการเปนหนงในผทมบทบาท

ส าคญในการสรางประวตศาสตรชาตตามแนวคด “ชาตนยม” ในยคนมากทสดคนหนง262

ลกษณะงานเขยนของหลวงวจตรวาทการยงคงเปนการเชอมตอกบผลงานของสมเดจฯกรม

พระยาด ารงราชานภาพ ตรงทมการเนนประวตศาสตรของพระมหากษตรยสยามและความรงเรองใน

อดต อยางไรกตามในการเชอมตอค าอธบายของคนในอดต หลวงวจตรวาทการมการบกเบกแนว

ทางการเขยนของตนเองขนผานการแสดงออกในทางความรสกชาตนยม โดยการเนนหนวยของชาตท

ใหญกวาสถาบนพระมหากษตรยนนคอ ความเปนชาต263และสอดแทรกโครงเรองทปลกใจใหรกชาต

หรอบชาวรบรษของชาตเปนตอนๆไป264 อยางไรกตามเพอใหสอดรบคณคาของยคสมย ชาตนยมของ

หลวงวจตรวาทการมการพวงประเดนเรอง “รฐธรรมนญ” หรอรฐในทางประชาธปไตยเขาผนวกกบ

การเปนองคประกอบส าคญของชาตอกดวย แทนทอดมการณของชาตจะจ ากดอยเพยงแค ชาต

ศาสนา และบทบาทของพระมหากษตรยทสบทอดราชวงศตามล าดบเพยงอยางเดยว หลวงวจตรวาท

การไดเพมประเดนเรองรฐธรรมนญเขาเปนตวขยายอดมการณดงกลาวในฐานะองคประกอบทส าคญ

ของชาตอกดวย ดงนนเนอหาจะเปนการเดนเรองตามล าดบตงแตประวตความเปนมาอนยงใหญของ

เชอชาตไทย มงเนนสบหาถนก าเนดของชนชาตไทย ความสมครสมานสามคคของชนชาตไทยจดน

ตองการเนนใหเหนถงความส าคญของการเปนเอกภาพของคนในชาต265ในขอเขยนของหลวงวจตร

วาทการ เขาไดแสดงทศนะในเรองของชาตไววา

262 สายชล สตยานรกษ, ความเปลยนแปลงในการสราง "ชาตไทย" และ "ความเปนไทย" โดยหลวงวจตรวาทการ (กรงเทพฯ : มตชน, 2545), 33-38. 263 หลวงวจตรวาทการ, การเมองการปกครองของกรงสยาม (พระนคร: ม.ป.พ., 2475), 90-95. 264 นธ เอยวศรวงศ, “200 ของการศกษาประวตศาสตรไทยและทางขางหนา,” , 26. 265 ประอรรตน บรณามาตร, หลวงวจตรวาทการกบบทละครประวตศาสตร (กรงเทพฯ, ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร และมลนธโครงการ ต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2528), 47.

136

“ดวยเหตนลทธชาตนยมจงหนกไปในทางรกคน คอรกคนทสบสายโลหตและมประวตศาสตร

รวมกนมา โดยไมจ ากดเขตวาคนเชนนนจะอยในประเทศใด โดยทชาตนยมหนกมาในทางคน จงเปน

ลทธทชวนใหเกดความรวมแรงรวมใจ รวมเปนรวมตายเพอสทธและเสรภาพของชาต”266

ในฐานะคนสนทและผรบใชของจอมพล ป. พบลสงคราม การเขยนประวตศาสตรชาตของ

หลวงวจตรวาทการมสวนผลกดนนโยบายชาตนยมของจอมพล ป. อยางส าคญ กลาวคอในสมยรฐบาล

จอมพล ป. พบลสงคราม รฐบาลพยายามสรางชาตผานนโยบายลทธชาตนยมเพอผลกดนประเทศให

ทดเทยมกบอารยประเทศอน นบตงแตการออกนโยบายรฐนยมขนหรอ “นโยบายสรางชาต” อนม

ความหมายดงทปรากฏในค ากลาวปราศยของจอมพล ป. เองวา

“ความหมายของการสรางชาตนนมวา ชาตไทยมอยแลว แตสถานะบางอยางของชาตยงไม

ขนถงขนระดบสมความตองการของประชาชาตไทย เราจ าเปนตองพรอมใจกนสรางเพมเตมใหด ขน

กวาเดม ชวยกนปรบปรงไปจนกวาเราจะพอใจ หรออยางนอยกไดระดบเสมออารยะประเทศ”267

จดเรมตนแรกของนโยบายสรางชาตแบบชาตนยมคอ การประกาศสงทเรยกกนวา “รฐ

นยม”268 อนเปนประกาศเกยวกบรปแบบการปฏบตทางวฒนธรรมส าหรบประชาชนทจะแสดงใหเหน

ถงความเปนชาตทมวฒนธรรมซงเปนแนวทางทก าหนดขนเพอแกไขปรบปรงวฒนธรรมบางอยางของ

ชาตส าหรบใชเปนหลกใหประชาชนไดยดถอไว

ประกาศรฐนยมดงกลาวออกมาระหวางป พ.ศ.2482-2485 รวมทงสน 12 ฉบบและม

บทลงโทษส าหรบผทฝาฝนอกดวย รฐนยมทง 12 ฉบบนเปนการปรบปรงวฒนธรรมชาตทส าคญหลาย

ประการโดยเฉพาะรฐนยมฉบบท 11 เรอง กจประจ าวนของคนไทย ซงถกประกาศใชในวนท 8

กนยายน 2484 อนเปนรฐนยมทเขาไปแทรกแซงความเปนอยของคนไทยอยางละเอยดทสดนบตงแต

266 หลวงวจตรวาทการ, ชาตนยม (กรงเทพฯ: ศนยวฒนธรรรมมหาวทยาลยธรกจบณฑต, 2528), 37-38. 267 จรานช โสภา, บนทกเรองผหญงในประวตศาสตรนพนธไทย, 173. 268 ชาญวทย เกษตรศร, ประวตการเมองไทย (กรงเทพฯ : ดอกหญา, 2538), 183-194.

137

ขอก าหนดใหคนไทยเปลยนแปลงเรองการแตงกายโดยหนมาการสวมหมวก นงกระโปรง ยกเลกการ

หมอบคลาน การใชฤกษ การกนหมาก เปนตน269

งานประวตศาสตรนพนธของหลวงวจตรวาทการจงมความส าคญอยางมากในสมยของรฐบาล

จอมพล ป. พบลสงคราม เนองจากรฐบาลไดมอบหมายใหหลวงวจตรวาทการซงในขณะนนด ารง

ต าแหนงเปนอธบดกรมศลปากรเปนผด าเนนนโยบาย “ปลกตนรกชาต” ซงถอวาเปนสวนหนงจาก

นโยบายการสรางชาตในขณะนน งานนพนธของหลวงวจตรวาทการจงตอบสนองตอนโยบานของ

รฐบาลไดเปนอยางด โดยเฉพาะอยางยงการทรฐบาลมงเนนสรางจตส านกทางดานประวตศาสตรการ

ตอสของสยามทงนกเพอใหประชาชนเหนเปนบทเรยนแหงความรก ความสามคคของคนในชาตอนจะ

น าไปสการกลอมเกลาคนในชาตใหหลอมรวมเขาเปนปกแผนบนจตส านกเดยวกน ซงหลวงวจตรวาท

การเปนผท าหนาทเหลานไดดทสด

3.6.1 ทฤษฎมหาบรษกบศาสนา

หลวงวจตรวาทการมผลงานมากมายทงในรปของงานเขยนทางประวตศาสตร บทเพลง บท

ละคร อยางไรกตามดเหมอนวาผลงานทเปนงานเขยนทางประวตศาสตรของหลวงวจตรวาทการจะ

ไดรบการจดจ ามากเปนพเศษ หากพจารณาในภาพรวมจะพบวางานเขยนของหลวงวจตรวาทการม

ลกษณะทไมแตกตางแตอยางใดกบงานเขยนของสมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพ อจฉราพร

กมทพสมย ไดกลาววาในดานเนอหานน หลวงวจตรวาทการถกมองวาตามสมเดจฯกรมพระยาด ารงฯ

ในเรองทเกยวกบประวตศาสตรแทบทกเรอง270ยงไปกวานนสงทเปนความคลายคลงกนอยางมากกคอ

การทงานนพนธของหลวงวจตรวาทการมการหยบยมวธการเขยนแบบ “ทฤษฎมหาบรษ” (great

man theory) ซงเปนทฤษฎทอธบายวาภาวะผน าของบคคลในประวตศาสตรเปนสงทเกดขนเองตาม

269 มานตย นวลละออ, การเมองไทยยคสญลกษณรฐไทย (กรงเทพฯ: บรษทรงเรองรตนพรนตง จ ากด, 2540), 109-122. 270 อจฉราพร กมทพสมย, “แนวการเขยนประวตศาสตรของหลวงวจตรวาทการ,” ใน ประวตศาสตรและนกประวตศาสตร ไทย , บรรณาธการโดย ชาญวทย เกษตรศรและส ชาต สวสด ศร (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพประพนธสาสน, 2519), 270.

138

ธรรมชาตหรอโดยก าเนด (born leader) และเปนสงทไมสามารถเปลยนแปลงแตสามารถพฒนาได

ผน าทดและมประสทธภาพในการปกครองไดสงจะตองประกอบไปดวยองคประกอบของความเปน

ผน าหลากชนด เชน ความเฉลยวฉลาด มบคลกภาพซงแสดงถงการเปนผน าและจะตองเปนผท

ความสามารถพเศษกวาผอนอกดวย บคคลส าคญในชดวาทกรรมของประวตศาสตรสยามทไดรบการ

อธบายภายใตทฤษฎมหาบรษน เชน พอขมรามค าแหง สมเดจพระนเรศวร พระเจาตากสน เปนตน

เชนเดยวกบในประวตศาสตรยโรปกจะมการยกยอง นโปเลยน กษตรยปเตอรมหาราช ฮตเลอร เปน

ผน าตามทฤษฎมหาบรษ

วธการเขยนประวตศาสตรแบบทฤษฎมหาบรษปรากฏในงานเขยนประวตศาสตรไทยมานาน

แลว ตงแตในประวตศาสตรนพนธของสมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพ เพยงแตการเนนและให

ความส าคญตอบคคล และจดประสงคของการเขยนของนกประวตศาสตรแตละคนและแตละสมยนน

ตางกนมาก ธงชย วนจจะกล ไดอธบายวา ประวตศาสตรไทยทถกผลตขนในยคโบราณมจดเนนท

ตองการแสดงใหเหนถงบารมของพระมหากษตรย เปนเรองของการพรรณนาถงการสะสมบญแขงบญ

ระหวางองคราชนย แตความพายแพสงครามกบฝรงเศสในกรณ ร.ศ.112 ไดใหก าเนดการรบร

ประวตศาสตรแบบราชาชาตนยม ทสลดประวตศาสตรการเมองแบบพงศาวดารมาสประวตศาสตร

การรกษาชาตจากภยคกคามของตางชาต โดยมวรกษตรยทเขามากอบกอสรภาพของชาตจากตางชาต

ไวได271สวนประวตศาสตรชาตนยมหลงป พ.ศ.2475 มการตความใหมทหยบยก “ชาต” มาเปน

จดหมายของประวตศาสตร มใชกษตรยอกดงเดม ทวากยงไมสามารถสลดทงภาพความทรงจ าเดมท

มองวากษตรยเปนองคประกอบของชาตทส าคญ ในยคนกษตรยถกตความในฐานะผเชดชรบใชชาต

แกนสารเรองการรกษาเอกราชและกอบกชาตยงคงอยแตไดรบการสบทอดมายงมอของผน าแหงชาต

กลาวไดวาเปนการสรางวรบรษและวรสตรขนมาแขงกบวรกรรมของวรกษตรย เปนบทเพมเตมลงไป

ในประวตศาสตรราชาชาตนยมทท าใหหนงสอประวตศาสตรหนาขนเทานน272เนองจากการยกยอง

271 ธงชย วนจจะกล, “ประวตศาสตรไทยแบบราชาชาตนยม จากยคอาณานคมอ าพรางสราชาชาตนยมใหมหรอลทธเสดจพอของกระฎมพไทยในปจจบน,” ศลปวฒนธรรม 23 ฉ. 1(พฤษจกายน 2544): 58. 272 เรองเดยวกน, 62.

139

สถาบนพระมหากษตรยมากเกนไปกจะเปนอนตรายตอระบอบการเมองการปกครองใหมซงยงขาด

ความมนคงอยมากจงจ าเปนทจะตองยกผน าในระบบใหมขนมาแทน273

3.6.2 ศตรของชาต

ภายใตพลวตทางความรของชนชนน าสยาม การเกดขนของ เสนพรมแดน (border line) ใน

ยคน เปนองคประกอบทควบคมากบการมอยของรฐชาต เสนพรมแดนทถกสรางขนในยครฐ

ประชาชาตเปนไปเพอก าหนดเขตแดนใหมความแนนอนระหวางรฐหลงจากทไมเคยมระบบความคด

ในลกษณะนมากอน ทงนกเพราะตอบสนองตอขอบงคบของมหาอ านาจตะวนตก อยางองกฤษและ

ฝรงเศสทตองการใหรฐตางๆก าหนดเสนเขตแดนของตนเองขน ผลจากการก าหนดปรมณฑลทาง

อ านาจแบบใหมนท าให ราชธานกรงเทพจ าตองท าการอางสทธเหนอดนแดนและรฐทเคยตกอยใต

ปรมณฑลทางอ านาจของตนเอง ดงจะเหนไดจากการท รชกาลท 4 ไดท าการอางสทธเหนอเจา

ประเทศราชทงหลาย อาท ลาว ลานชาง กมพชา ตลอดจนหวเมองทางตอนเหนอ274ในสมยรชกาลท

5 กไดมการอางสทธเหนอหวเมองทางตอนใตคอบรรดาหวเมองมลาย275แมวาในทางปฏบตบานเมอง

ทไทยถอวาเปนประเทศราชของตนจะเปนเมองสองฝายฟา คอขนตรงกบราชส านกของหลายรฐใน

ขณะเดยวกนกบทขนตรงกบราชส านกกรงเทพฯดวยกตาม

การเกดขนของรฐชาตน าพาใหเกดความชดเจนของเสนพรมแดนขนมาระหวางรฐนน ท าให

การแบงแยกระหวางรฐเกดขนอยางไมเคยปรากฏมากอน การแบงแยกดงกลาวไมจ ากดอยเฉพาะเรอง

ของพรมแดนเทานน หากแตจะไดน าการแบงแยกในทางประวตศาสตร อตลกษณ และภาษาตดตาม

มาดวย พรอมกนนชนชนน าของสยามยงไดอางสทธเหนอดนแดนประเทศราชทงในดานศาสนาและอต

ลกษณของชาต ดงปรากฏในขอเขยนสมเดจฯกรมด ารงราชานภาพทอางสทธของความเปนเมองพทธ

273 นครนทร เมฆไตรรตน, ความคด ความรและอ านาจการเมองในการปฏวตสยาม 2475 (กรงเทพฯ : สถาบนสยามศกษา สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, 2533), 220. 274 สเนตร ชตนธรานนท, บเรงนองกะยอดนนรธา : กษตรยพมาในโลกทศนไทย (กรงเทพฯ : อมรนทรวชาการ, 2538), 91. 275 อารฟน บนจและคณะ, ปาตาน—ประวตศาสตรและการเมองในโลกมลาย, 202.

140

และการถอธรรมเนยมพทธแตดงเดมในเมองปตตาน276 ตลอดจนพระบรมราโชวาทของรชกาลท 5 ได

ทรงมพระราชด ารสวาชาวมลายมสลมในปตตานมความเปนไทยอยในตวตน277

สภาพของรฐชาตสมยใหมทมพระมหากษตรยไทยเปนศนยกลางของชาตตองเผชญกบปญหา

ในเรองความแตกตางทางดานเชอชาต ภาษา และวฒนธรรม ซงการจะหลอมรวมความหลากหลาย

เหลานเขาสปรมณฑลรฐชาตทเปนเอกภาพไมเปนการงายเลยส าหรบชนชนน าสยาม การสรางและ

วางรากฐานของอดตหรอ “ประวตศาสตร” จงเปนเรองจ าเปนส าหรบการสถาปนาเอกภาพทางของ

สงคมของสยามในยครฐชาต โดยใชประวตศาสตรเปนตวสงผาน “ตวตน” ของอดตชดใหมนขนมา

การสรางประวตศาสตรชาตใหมนเรมตนขนในสมยรชกาลท 4 ลวงเลยมาถงรชสมยของ

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยมการน าเอาเรองราวทถกบนทกอยในพงศาวดารอน

เปนเรองราวทพระมหากษตรยและคนในราชส านกไดเคยศกษาคนเคยกนมากอนแลวมาท าการ

ตความและดดแปลงใหมขนมา นอกเหนอไปจากรชกาลท 5 แลว สมเดจฯกรมพระยาด ารงราชา

นภาพยงมบทบาทส าคญทสดในการนพนธประวตศาสตรใหมของสยามรฐ

โครงเรองหลกๆนอกเหนอไปจากการฉายวรกรรมความยงใหญของพระมหากษตรยแลว การ

สรางศตรของชาตและการตอสเพอรกษาเอกราชเปนแนวเรองทถกผลตซ าอกครงในยคน และกลบ

กลายมาเปนมนตวเศษส าหรบการผลตวาทกรรมเรองความมนคงของชาตตงแตอดตจนถงปจจบน

การสรางความเปนอนโดยเฉพาะอยางยงการเปนศตรรายเปนสงจ าเปนเพอสรางความชอบธรรมและ

การควบคมทางสงคมใหเกดประสทธภาพ กระบวนการสรางศตรของชาตเปนรปธรรมในสมยของ

รชกาลท 6 พระองคไดทรงจดตงกองก าลงเสอปาขนเพอตอกย าแนวเรองศตรแหงชาต ซงค าวาเสอปา

มทมาถงการเฝาเขตแดนประวตศาสตรสยามจากเหลาอรราชศตร มนยบงชถงอดตทแยกจากกน

ระหวางไทยกบความเปนอน278แนวเรองศตรแหงชาตไดรบการผลตซ าโดยหลวงวจตรวาทการอกครง

276 องคการคาของครสภา, ประชมพงศาวดาร เลม 3, 6. 277 แพทรค โจร, “จากมลายสมสลม : ภาพหลอนแหงอตลกษณทางชาตพนธในภาคใตของไทย ,” ใน นอกนยามความเปนไทย" ไทย-ปตตาน: เมอเราไมอาจอยรวม และแบงแยกจากกนได, บรรณาธการ, ปรญญา นวลเปยน (สงขลา: สถาบนสนตศกษา มหาวทยาลยสงขลานครนทร และศนยทะเลสาบศกษา, 2551), 28-29. 278 ธงชย วนจจะกล, ก าเนดสยามจากแผนท : ประวตศาสตรภมกายาของชาต, 267.

141

ทงในบทละครประวตศาสตรและงานนพนธของเขา การสรางศตรแหงชาตคอการสราง “จตส านกวาม

คนอนทอาจกอปญหาแกพวกเรา” อนจะเอออ านวยใหกบแนวคดชาตนยมทเรยกหาความสามคคใน

ขณะเดยวกนดวย279

ววฒนาการในขนทสองทเปนผลตดตามมาจากการสรางรฐชาตคอ การอาศยเรองราวของชน

ชาตมาเปนเครองมอในการศกษาประวตศาสตรอนเปนวทยาการจากโลกตะวนตกทสยามน ามาใช

สเนตร ชตนธรานนท กลาววา ความรในเรองชาตพนธน สยามไดซมซบมาจากกลมผปกครองอาณา

นคมฝรงเศสซงแบงกลมชนตางๆตามลกษณะของกายภาพ ภาษาและเครองนงหมตลอดจนวฒนธรรม

การกนอยออกเปนชนชาตแลวอยางตายตว280หลกคดในเรองการหยบยมเรองชนชาตมาใชเปน

ประเดนการศกษาทางประวตศาสตรไดรบความนยมอยางมากในยคหลงการอภวฒนป 2475

ชนชนน าสยามหรอผสรางประวตศาสตรกลมใหมนไดยอนอดตอนไกลโพนเพอเสาะหาความ

เปนมาทางประวตศาสตรและชาตพนธของสยาม ซงมขอสนนษฐานทเชอกนวาชนชาตไทยไดอาศย

หลกแหลงเดมอยในทางตอนใตของประเทศจน แตเนองดวยการขบไลของชาวจนจงท าใหชนชาตไทย

ตองอพยพลงมายงดนแดนสวรรณภม ประวตศาสตรในชวงเวลานจงเปนประวตศาสตรทมกลนอาย

ของความเปนชนชาตทสามารถรกษาบานเมองใหคงอยไดจวบจนทกวนนมากกวาจะฉายใหเหนถง

บทบาทของพระมหากษตรยเพยงผเดยว งานชนส าคญทถกผลตขนในยคนคอ งานเรอง หลกไทย ของ

ขนวจตรมาตรา ซงผลงานทสะทอนความคดเรองประวตศาสตรชนชาตไดเปนอยางด เนอหาโดยรวม

เกยวของกบการตอสกบชนชาตตางๆเพอความอยรอดของคนไทย ตงแตชนชาตจน เขมร มอญและ

ตะวนตก เปนตน โดยสงครามกบชนชาตขอมทบรรพบรษไทยในอดตตองท าสงครามเสยเลอดเนอมา

หลายครงกวาจะไดรบอสรภาพจนสามารถกอตงราชธานสโขทยเปนเมองแรกขนมา281

กลาวไดวาภายใตยคของการสรางชาตดวยลทธชาตนยม ประวตศาสตรชาตถกสรางขนบน

พนฐานทตองการนยามตวตนของชาตและพาดพงถงประเทศเพอนบานในฐานะศตรและอดตประเทศ

279 สายชล สตยานรกษ, ความเปลยนแปลงในการสราง "ชาตไทย" และ "ความเปนไทย" โดยหลวงวจตรวาทการ, 36. 280 สเนตร ชตนธรานนทและคณะ, ชาตนยมในแบบเรยนไทย (กรงเทพฯ: มตชน, 2552), 22-23. 281 ขนวจตรมาตรา (สงา กาญจนาคพนธ), หลกไทย (พระนคร: โรงพมพกรงเทพบรรณาคาร สกกพระยาศร, 2478), 188-200.

142

ราช อทธพลของลทธชาตนยมมจดเนนอยทการสรางความเปนไทยและความเปนอนบนสถานภาพ

ความเปน “ศตร” ของเพอนบานมาโดยตลอด ทศนะคตดงกลาวหลอหลอมขนเปนการยดเอาตวเอง

เปนใหญ/ศนยกลาง พรอมกบมอบความแปลกแยก/ความเปนศตร/และความดอยกวาขนในงาน

นพนธ เปนประวตศาสตรของ “รฐ” ทแมแตวฒนธรรมในสงคมกยงถกเปนผลผลตแหงรฐขนอกท282

ประวตศาสตรนพนธอสลามทถกเขยนขนในยคนจงมทศทางของความเปนประวตศาสตร “รฐ” อนท

แปลกแยกไปจากความเปนไทย

กลมชนชนน าในสงคมไทยไมเพยงแคตองการจะสรางชดค าอธบายทางประวตศาสตรแบบ

ชาตนยมเพยงแคกบประวตศาสตรของประเทศเพอนบานเทานน ชาตเพอนบานของไทย อยาง ลาว

เขมร พมา ตางกถกกลมชนชนน าสยามสรางความแปลกแยกและความเปนอนในทางเชอชาตและ

ประวตศาสตรมาแลว แตเมอพจารณาในมตของศาสนา การสรางความเปนอนตอศาสนานนกลบไม

ปรากฏพบซงอาจจะมาจากปจจยทชาตเพอนบานของไทยลวนแลวแตนบถอในพทธศาสนาอนเปน

องคประกอบทส าคญเชนเดยวกบของชาตไทยทงสน ในทางกลบกนตวตนและสถานภาพของชาว

มลาย/มสลมในประเทศไทยมความแตกตางไปอยางสนเชง การกลนกนอตลกษณของชาวมสลมใน

ประเทศไทยไมเพยงแคจะตองละลายจตส านกทางประวตศาสตรและเชอชาตลงไปเทานน หากแต

จะตองสรางความเปนอนใหปรากฏขนแกตวหลกธรรมศาสนาและประวตศาสตรศาสนาในยคแรกท

ชาวมสลมรบรอกดวย กลาวไดวาการเขยนประวตศาสตรอสลามของชนชนน าสยามในชวงนเปนผลมา

จากบรบทของสงคมทกลมชนชนน าตองการสรางประวตศาสตรชาตขน แตในฐานะทชาวมสลมยงคง

เปนประชากรกลมหนงในรฐไทย การสรางความแปลกแยกแกประวตศาสตรของพวกเขานอกจากจะ

เปนไปตามกฎเดมของงานนพนธประวตศาสตรในชวงนแลว ยงเปนกระบวนการกลนกนจตส านกทาง

ประวตศาสตรของชาวมสลมใหโนมเอยงมาสรฐไทยดวย

มาตรการทางความร เหลานสอดรบกบสถานการณทางการเมองในขณะนนทรฐบาล

จอมพล ป. พบลสงครามก าลงใชนโยบายกลนกนอตลกษณของชาวมสลมผานค าประกาศใชรฐนยม

อนสงผลกระทบไปถงการปกครองในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใตและบานปลายกลายเปนการ

282 นธ เอยวศรวงศ, ประวตศาสตร ชาต ปญญาชน (กรงเทพฯ: มตชน, 2548), 50.

143

ตอตานอ านาจรฐของขบวนการหะยสหลง283จากค าสมภาษณของนายแชม พรหมยงค หนงในสมาชก

ของคณะราษฎรและเปนคนสนทของนายปรด พนมยงคระบวา นโยบายรฐนยมของจอมพล ป.

พบลสงครามเปนมาตรการท าลายอตลกษณทางศาสนาของชาวมสลมโดยตรง หลวงวจตรวาทการ

เปนตนขวความคดทเสนอใหทลายอตลกษณของชาวมสลมลงถงขนออกค าสงใหน าพระพทธรปไป

ประดษฐานไวในมสยดทกแหงรวมถงการสงหามเรยนพระคมภรอลกรอานทเปนภาษาอาหรบอกดวย

การกดทบทางดานอตลกษณขางตนน าไปสความไมพอใจของชาวมสลมอยางมากจนกระทงกลมผน า

ศาสนาในกรงเทพฯคดจะกอการจลาจลแตถกนายปรดหามไว284

งานนพนธเกยวกบประวตศาสตรอสลามของหลวงวจตรวาทการมอย 2 ชด เลมแรกถกเขยน

ในหนงสอชอ ประวตศาสตรสากล ซงเขยนขนในป พ.ศ. 2472 และมาแกไขเพมเตมขนในป พ.ศ.

2492 สงคมไทยในขณะนนถกลากเขาเปนสวนหนงของระบบโลกทมความขดแยงสง ชาตเอเชยทถก

ยดครองจากมหาอ านาจตางเกดจตส านกทางประวตศาสตรทจะสบสาวหาตนตอของอดตแหงชาต

ภายใตความตกต าของชาต หลวงวจตรวาทการจงเกดความคดทจะสรางชาตไทยให เปน

“มหาประเทศ” ทยงใหญ285ในการจะน าประเทศสการเปนมหาอ านาจกจ าตองสรางความรสกในทาง

“ชาตนยมขน” พรอมกบนยาม “ความเปนไทย” ททนสมยตามมาตรฐานตะวนตก286งานนพนธชนน

จงเปนความพยายามทจะท าความรจกกบอารยธรรมโลกทมความกาวหนา โดยเฉพาะอารยธรรม

ตะวนตกและอารยธรรมอสลามซงหลวงวจตรวาทการไดกลาววาเปนรากเหงาของความเจรญแหง

ยโรป287แตกยงคงแนวเรองทสรางความเปนศตรและความนาสะพรงกลวแกประวตศาสตรอสลาม

283 เฉลมเกยรต ขนทองเพชร, หะยสหลง อบดลกาเดร : กบฏ—หรอวรบรษแหงสจงหวดภาคใต (กรงเทพฯ : มตชน, 2547), 29-43. 284 ทางน า, “ร าลกลงแชม พรหมยงค อดตจฬาราชมนตรกบมรดกทรอการสานตอ,”, 15. 285 หลวงวจตรวาทการ, “ปฐกถาเรอง การเสยดนแดนไทยใหฝรงเศส,” ใน วจตรอนสรณ (กรงเทพฯ: ส านกท าเนยบนายกรฐมนตร, 2505), 150-158. 286 สายชล สตยานรกษ, ความเปลยนแปลงในการสราง "ชาตไทย" และ "ความเปนไทย" โดยหลวงวจตรวาทการ, 30-33. 287 หลวงวจตรวาทการ, ประวตศาสตรสากล, 565.

144

ไว288ตามฉบบของประวตศาสตรนพนธสยามทมกมองชาตตะวนตกเปนศตรพรอมกบการยอมรบใน

ความกาวหนาของตะวนตก

หนงสอ ประวตศาสตรสากล นบเปนการเขยนประวตศาสตรไทยโดยอาศยการวางเรองของ

ชาตในบรบทสากลโดยเปรยบเทยบกบพฒนาการทางประวตศาสตรกบประเทศอนๆ คนไทย

ถกวาดภาพให เปนชาตนกรบเ พอบรรลถ ง เอกราชของชาต 289ภายใต เจตนารมณดงกลาว

ประวตศาสตรในงานนพนธชดนจงถกวาดใหเหนประวตศาสตรชาตนกรบของชนชาตอาหรบเปนการ

เปรยบเทยบ พรอมสอดแทรกความดอยกวาในทางคณธรรมและความแปลกแยกบางประการจาก

ความรบรของสงคมไทย

เนองจากประวตศาสตรในสมยนเปนการเขยนเพอรบใชนโยบายการสรางชาต ดงนนเรองราว

ของบรรดาบคคลส าคญในอดตจงเปนสวนหนงในการสรางชาต เนนการมองประวตศาสตรในฐานะท

เปนบทเรยนหลอมรวมความสามคคของคนในชาตเพอเปนหนทางน าไปสการสรางความเจรญใหแก

ชาต เนอเรองหลกในงานนพนธของหลวงวจตรวาทการจงเปนการพดถงทานศาสดามฮมมดในฐานะ

มหาบรษคนหนงทมดานแหงความกลาหาญนายกยองในตวเอง เปนผน าทตรงกบความตองการของ

ชนชาตอาหรบ ประวตศาสตรอสลามในงานนพนธของหลวงวจตรวาทการยงเนนความเปนชนชาต

ของชาวอาหรบทสมพนธกบการสรางชาตอกดวย เนอหาในงานนพนธเปนผลผลตมาจากพฒนาการ

ทางความคดของหลวงวจตรวาทการในทศวรรษ 2480 ซงไดเนนประวตศาสตรทองแนวความคด

"ชาตไทย" ตามคตเชอชาตนยม และเรอง "มนสสปฏวต" กบ "มตมหาชน" ทสงเสรมอ านาจของผน า

พรอมกนนนกเนน "ความเปนไทย" ในแงคณลกษณะหรอ "อปนสยของชนชาตไทย" ทเหนวาจ าเปน

ตอการสราง "ชาตไทย" ใหเปนมหาอ านาจในแหลมทอง290

288 เรองเดยวกน, 559. 289แพทรค โจร, “สงครามประวตศาสตรนพนธไทย : การตอสของสถาบนกษตรยในประวตศาสตรสมยใหม,”, แปลโดย จรวฒน แสงทอง, ฟาเดยวกน 6, ฉ. 1 (มกราคม-กนยายน 2553): 105. 290 สายชล สตยานรกษ, “ประวตศาสตรวธคดเกยวกบสงคมและวฒนธรรมไทยของปญญาชน ๑๐๐ ป: การปลกฝงวธคดสงคมและวฒนธรรมไทย (พ.ศ.๒๔๓๕-๒๕๓๕),”, มดไนคยนวดอทโออารจ , http://v1.midnightuniv.org/midnight2544/0009999473.html (สบคนเมอวนท 14 เมษายน 2557).

145

จดเดนของหลวงวจตรวาทการคอ การเรมมองประวตศาสตรอสลามในฐานะทเปนอารยธรรม

มากขน ท าใหหนวยของการศกษากวางขวางขนจากเดม หลวงวจตรวาทการยกยองอารยธรรมของ

ชาตอาหรบโดยเฉพาะอยางวทยาการของชาตอาหรบทสงผลตอการพฒนาชาตยโรป ทานศาสดา

มฮมมดถกกลาวขนในฐานะบรษผเปนบอเกดแหงอารยธรรมของชนชาตน การยกยองอารยธรรม

อสลามในงานนพนธของหลวงวจตรวาทการสวนหนง เปนผลมาจากชาตนยมทตองการเชดชวาคน

เอเชยมไดดอยพฒนาไปกวาชาตยโรป ทงยงเปนอทธพลของวธเขยนประวตศาสตรอสลามในหมนก

ประวตศาสตรชาวเยอรมน ทมกยกยองผลงานทางดานสงคม,วฒนธรรมและวรรณกรรมของชาว

อาหรบแตในขณะเดยวกนกมกรสกเปนลบตออตลกษณทางศาสนาทถกควบคมจากเทววทยาแบบ

อสลาม291 ซงหลวงวจตรวาทการไดอาศยงานนพนธเรองอสลามในหมนกประวตศาสตรเยอรมนเปน

แหลงขอมลในการคนควาอกท292

ประวตศาสตรนพนธอสลามยงปรากฏในหนงสอ ศาสนาสากล แมจะถกนพนธขนในยคทจอม

พล ป. ด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรครงทสอง คอในป พ.ศ. 2494 งานเขยนชนนยงสะทอนภาพ

ความคดแนวชาตนยมสรางศตรแหงชาตของหลวงวจตรวาทการไดเปนอยางด โดยรวมแลวเนอหา

ไมไดพฒนาไปจาก ประวตศาสตรสากล มากนก เพยงแตมการกลาวถงอตลกษณทางศาสนาของชาว

มสลมมากขน

สงทเพมเตมเขามาคอ งานนพนธเลมน มลกษณะของเนอหาทผสมผสานหลายความคดและ

รปแบบเขาไป เชนเดยวกบโครงเรองการศกษาทอาศยการสบสาวเรองราวทางชาตพนธ หลวงวจตร

วาทการเรมตนเนอหาดวยการกลาวถงความเปนมาของชนชาตอาหรบดงทเขาไดกลาววา

291 Ian Almond, History of Islam in German thought from Leibniz to Nietzsche (New York: Routledge, 2010); Bradley L. Herling, “Review of Ian Almond, History of Islam in German Thought: From Leibniz to Nietzsche,” Sophia 50, Issue 4 (December 2011): 709-711. 292

หลวงวจตรวาทการ, ศาสนาสากล เลมท 1, 15.

146

“ศาสนาอสลามเกดขนในประเทศอาหรบ ในหมชนชาวอาหรบ และมประวตเกยวของกบ

เมองส าคญของอาหรบ ฉะนนเราจงตองศกษาศาสนาอสลามดวยการเรมตนศกษาเรองหมชน และภม

ประเทศของอาหรบอนเปนรากฐานแหงศาสนานพอสมควร”293

สวนการสรางความแปลกแยกแกชาวมสลมนน ปรากฏอยในงานนพนธชนนของหลวงวจตร

วาทการในหลายจด เชน การนยามความหมายของค าวา “มสลม” วาหมายถง “ผทรยศ”294ศาสนา

อสลามเปนศาสนาทแปลกกวาศาสนาอนตรงประเดนทวาอสลามเปนศาสนาการเมองและทานนบ

มฮมมดครองอ านาจในฐานะกษตรย295และอธบายวาดาบทใชในการท าสงครามปราบปรามเมองอนๆ

คอกญแจไขประตสวรรค296งานนพนธชดทสองนถกตพมพขนในหวงเวลาทความคดของหลวงวจตร

วาทการเปลยนไปจากชวงแรก หากพจารณาจะพบวางานนพนธชดนเปนการอภปรายหลกธรรม

ศาสนาองประวตศาสตร มากกวาจะเปนการคนควาในทางประวตศาสตรชาตอยางทมอยใน

ประวตศาสตรสากล สาเหตอาจจะมาจากชวงเวลาหลงทศวรรษท 2490 ซงหลวงวจตรวาทการหนมา

สงเสรมเรองความสมพนธระหวางชาตกบพทธศาสนาในการทจะเกอกลกนแตไมควรใหบทบาทแก

ศาสนาในการวางโครงสรางอ านาจรฐมากเกนไป297พรอมกนนหลวงวจตรวาทการเองกตระหนกใน

ปญหาทางการเมองทเกดขนจากชาว “ไทยอสลาม” เนองเพราะ “ความแตกตางทางศาสนา”298งาน

นพนธชดนจงเนนหนกไปทการสอบสวนหลกธรรมของศาสนาอสลามมากกวาเลมแรก ทงยงมการ

วพากษวจารณการเมองในประวตศาสตรอสลาม

ในงานนพนธเรองอสลามของพระยาอนมานราชธนนพนธ ซงถกตพมพในยคสมยเดยวกนกบ

งานของหลวงวจตรวาทการลวนแลวแตเปนไปในลกษณะเดยวกนกบงานของหลวงวจตรวาทการ

ทงสน นอกจากพระยาอนมานราชธนจะเปนทสนใจจากหลวงวจตรวาทการจนไดรบการเชอเชญให

293 หลวงวจตรวาทการ, ศาสนาสากล เลมท 1, 172. 294 เรองเดยวกน, 178. 295 เรองเดยวกน, 182. 296 เรองเดยวกน, 188. 297 หลวงวจตรวาทการ, “ค าบรรยายเรองชาตกบศาสนา,”, 238. 298 เรองเดยวกน, 240.

147

มารวมงานดวยกนในกรมศลปากรในปลายทศวรรษท 2470 แลว พระยาอนมานราชธนยงไดผลต

ผลงานอนเปนสงทสามารถตอบสนองตอนโยบายของจอมพล ป. พบลสงครามไดเปนอยางด299

งานนพนธเรองอสลามทถกผลตขนในยคหลงป 2475 มตนตอมาจากชนชนน าไทยอยสองคน

หลก คอหลวงวจตรวาทการและพระยาอนมานราชธน ภายใตบรบททไทยตองการสรางความสงสง

และนยามตวตนใหมแกชาต ประวตศาสตรอสลามถกเขยนขนเพอเปนภาพตรงขามในสถานะทดอย

กวาความเปนไทยโดยเทยบกบสงทเปนหนวยการศกษาเดยวกน ในประเดนเรองของความเปน

ปกแผนของชาต ขณะทงานเขยนสวนใหญของพระยาอนมานราชธนจะพดถงความจ าเปนทเชอชาต

ไทยจะตองเปนเอกภาพในการรวมแรงรวมใจตอสเพอชาตบานเมอง300ภาพของชาวอาหรบใน

ประวตศาสตรกเปนตวอยางของความเปนอนทแตกแยกไรเอกภาพ301ในดานคณธรรมนกรบซง

พระยาอนมานราชธนไดกลาวไวถงเชอชาตไทยทเปนชาตนกรบกลาหาญโดยยกกรณเบ งเฮกมา

น าเสนอไว302ภาพของทานศาสดามฮมมดในฐานะนกรบกลบเตมไปดวยภาพทขาดคณธรรมในการ

รบ303เชนเดยวกบการสรางความรเพอเนนความเกลยดชงแกองกฤษและฝรงเศสของพระยาอนมาน

ราชธน304การกลาวถงอสลามกเปนไปในลกษณะเดยวกนกบตะวนตก คอเนนแสดงภาพของสงคม

อสลามในสมยพระศาสดาวาเปนบานปาเมองเถอนทตดสนคดความและใชอาวธเผยแผศาสนา แมจะม

การใชส านวนทแกตางไปบางแตกดดอยกวาความเปนไทยทสงสงไปดวยกฎหมายอยางมาก305

299 สายชล สตยานรกษ, พระยาอนมานราชธนปราชญสามญชนผนรมต “ความเปนไทย”, 58. 300 พระยาอนมานราชธน, “เรองของชาตไทย,” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารย พระยาอนมานราชธน หมวดประวตศาสตร-โบราณคด เลมท ๔ (กรงเทพฯ: องคการคาของครสภาและมลนธเสฐยรโกเศศ-นาคะประทป, 2531), 135-151. 301 พระยาอนมานราชธน, “เรองพระโมหมด นะบของอสลามกชน,”, 278-279; เสฐยรโกเศศ-นาคะประทป, ลทธของเพอน, 38-39. 302 พระยาอนมานราชธน, “เรองของชาตไทย,”, 22. 303 เสฐยรโกเศศ, ศาสนาเปรยบเทยบ, 255-256. 304 พระยาอนมานราชธน, “องกฤษสรางความชวบนชวตชาวเอเชย,” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารย พระยาอนมานราชธน หมวดประวตศาสตร-โบราณคด เลมท ๖ (กรงเทพฯ: องคการคาของครสภาและมลนธเสฐยรโกเศศ-นาคะประทป, 2531), 85-95. 305 พระยาอนมานราชธน, “เรองพระโมหมด นะบของอสลามกชน,”, 236.

148

ในบทบาทและสถานภาพของผน า กระบวนการสรางจตส านกใหราชาเปนหนงเดยวกบชาตซงเปน

กระแสความคดทเฟองฟในชวงนถกกระท าขนทงในผลงานของหลวงวจตรวาทการและพระยาอนมาน

ราชธน โดยมกจะกระท าออกมาในสองรปลกษณ ในรปแรกเปนการสรางราชาใหเปนหนงเดยวกบชาต

แบบอนรกษนยม หรอเปนการสรางใหราชาเปนหนงเดยวกบชาตพนธ ในรปทสองคอการสรางราชา

ใหเปนหนงเดยวกบชาตแบบเสรนยม โดยใชค าอธบายวาราชาคอผทประชาชนเลอกมา 306ภายใต

กระบวนการเชนนประวตศาสตรอสลามจงถกเขยนขนเพอสะทอนถงความเปนชาตและความเปน

ราชาของทานศาสดามฮมมดเพอสรางความเปนหนงเดยวระหวางราชากบชาตพนธ ซ งดเหมอนวา

ศาสนาจะถกตความไวในฐานะเดยวกบชาตพนธเพยงแตเปนราชาทเปนหนงเดยวกบชาตแบบอนรกษ

นยมเทานน สวนหนงเปนความตองการทจะรกษาความพเศษของราชาของไทย ฉะนนความเปนหนง

เดยวกบชาตแบบเสรนยม(ประชาธปไตย)จงเปนลกษณะเดนของชาตไทยเทานน307และเนองดวย

บรบททกลาวไปพทธศาสนา,ศาสนาฮนด,ดนแดนชมพทวปซงเคยถกอธบายเพอสะทอนความ

เกยวของกบศาสนาอสลามจงไมเคยปรากฏในค าอธบายในชวงนอกเลย อาจจะเพราะความตองการท

จะสะทอนความพเศษของประวตศาสตรชาต วฒนธรรมทเกยวพนถงรากเหงาและประเพณของ

สยามจงไมถกเชอมโยงกบประวตศาสตรอสลามอก ตลอดจนการรบรในภมศาสตรทเปลยนไปจงท าให

ค าอธบายทเนนความเกยวของกนระหวางพทธศาสนาและอสลามเปนอนตองสนสดลง

3.7 ประวตศาสตรนพนธอสลาม ในทศวรรษท 2510: กาวใหมของประวตศาสตรนพนธอสลาม

งานนพนธทางดานประวตศาสตรอสลามในสงคมไทยจากทงสองยคทไดกลาวมา ลวนแลวแต

เปนผลผลตของกลมชนชนน าไทยทมบทบาทในการสรางประวตศาสตรชาตมาโดยตลอด

ประวตศาสตรอสลามเปนเสมอนผลกระทบทเกดขนจากกระแสการผลตประวตศาสตรชาต บรบททาง

สงคมทมสวนโดยตรงตอการผลตประวตศาสตรชาตคอบรบทเดยวกนทสรางประวตศาสตรนพนธ

306 ปฤน เทพนรทร, “อดมการณราชาชาตนยมกบกระบวนการแปลงเจตจ านงมหาชนใหกลายเปน

เจตจ านงแหงราชา,” ฟาเดยวกน 10, ฉ. 2 (กรกฎาคม-ธนวาคม 2555): 56. 307 เกษยร เตชะพระ, จากระบอบทกษณสรฐประหาร 19 กนยายน 2549 : วกฤตประชาธปไตยไทย (กรงเทพฯ: มลนธ 14 ตลา, 2550), 40-41.

149

อสลามขนเพยงแตจดวางประวตศาสตรอสลามในสถานภาพของ “องคความรชายขอบ” ทตอกย า

ความยงใหญของประวตศาสตรชาต

ชนชนน าทางความรของสยามในสองยคเวลาทผานมาลวนผลตประวตศาสตรนพนธขนบน

ฐานคดของ สกลด ารงราชานภาพ เปนหลก นอกเหนอไปจาก งานนพนธในพงศาวดารญวนฯแลว งาน

นพนธชนอนลวนแลวแตเขยนขนเพอเปาหมายสองประการหลกคอ 1) แสวงหาตวตนและเชดชความ

สงสงของประวตศาสตรชาต 2) สรางความแปลกแยกแกศตรทคกคามเสถยรภาพของชาต

อยางไรกตามเมอเปรยบเทยบกบ “ศตร” ของชาตในกรณอนอยาง พมา เขมร ลาวและ

มหาอ านาจตะวนตกแลว การสรางองคความรใหชาวมสลมและอสลามเปนความแปลกแยกส าหรบ

ชาตยงคงปรากฏนอยกวาชาตอนมาก สาเหตดงกลาวอาจจะมาจากบรบททางการเมองในสมยรชกาล

ท 5 เมอคราวทองกฤษเขามาปกครองมลายแทน ชดความรทางประวตศาสตรชาตไทยทเคยม

“มลาย” มาสมพนธดวยกจบสนลงเนองจากการตดขาดกนระหวางสองรฐจากการเขามาขององกฤษ

ประวตศาสตรชาตไทยกบประวตศาสตรของชาวมลายมสลมจงตางคนตางมไปคนละชด แมวาจะยงคง

มพนทมลายบางสวนซงตกอยในการปกครองของไทยกตาม แตประวตศาสตรของชาวมลายกไมไดถก

จดใหเปนประวตศาสตรชาตแตอยางใด ความสนใจตอประวตศาสตรมลายถกลดฐานะลงเปนเพยง

ประวตศาสตรทองถนเทานน และในทางปฏบตการคนควาหรอพดถงประวตศาสตรของชาวมลายก

แทบไมปรากฏในงานนพนธของชนชนน าสยามเลย จากเงอนไขดงทกลาวไปการพดถงประวตศาสตร

ของชาวมลายในหนงสอประวตศาสตรหรอแมแตแบบเรยนไทยจงไมปรากฏมากนกทงในทางลบและ

ทางบวก ผดกบการพดถงประวตศาสตรของชาตเพอนบานอยางพมา ลาว เขมร แมจะเปนการพดถง

ในลกษณะทตองการเชดชลทธชาตนยมของชาตกตาม308

แมการรบรตอประวตศาสตรชาตของชาวมลายจะมอยนอยมากในงานนพนธของไทยยคหลง

รชกาลท 5 แตแมประวตศาสตรหวเมองใตจะถกลมเลอนไปหลงการสรางรฐชาต แตทวากลบถก

แทนทดวยการสรางความรบรตอประวตศาสตรและตวตนของศาสนาอสลามขนแทน อสลามใน

วาทกรรมทถกสรางขนจากงานนพนธเหลานมลกษณะไมตางไปจากงานนพนธเกยวกบเพอนบานอยาง

พมาและเขมร คอสรางความแปลกแยกขนในงานศกษาผานความรสกเหนอกวาของฝายผนพนธ

หากแตปรบเปลยนประวตศาสตรนพนธแบบชาตนยมทเคยใชในการศกษาประวตศาสตรชาตเพอน

308 สเนตร ชตนธรานนทและคณะ, ชาตนยมในแบบเรยนไทย, 225-234.

150

บานสชาตนยมในการศกษาประวตศาสตรศาสนาของผอนทมไดถกแบงดวยพรมแดนของชาตหากแต

เปนพรมแดนทางความเชอแทน

ประวตศาสตรนพนธอสลามจงถกเขยนขนบนฐานคดและการตความประวตศาสตรของสกล

ด ารงราชานภาพทปรบเปลยนพนทการศกษาไปไกลเกนกวาความเปนชาต อยางไรกตามแมงานนพนธ

เรองอสลามทถกผลตขนในหลงอภวฒน 2475 จะยงคงสบชวงความรบรตามกรอบของสกลด ารง

ราชานภาพอยเหมอนเดมกตาม แตกยงมแงมมทสะทอนการพฒนามากขนในกระบวนการศกษา ใน

หนงสอ ประวตศาสตรสากล ของหลวงวจตรวาทการ พบวาแมโดยรวมจะยงคงภาพความแปลกแยก

ของประวตศาสตรอสลามปรากฏอย แตกพบการตความเหตการณเดมแตกตางไปจากการรบรกอน

หนา ดงจะเหนไดจากความพยายามทจะอธบายใหเหนถงความชอบธรรมบางของอสลามในการใช

สงครามเพอธ ารงความอยรอดของศาสนา รวมถงการอภปรายไวอยางยดยาวถงคณปการอนส าคญท

อารยธรรมอสลามมตอการพฒนาและฟนตวในดานวทยาการจากชาวยโรป มมมองการรบรใหมนเปน

ผลมาจากการอาศยขอมลทางประวตศาสตรจากโลกตะวนตกมากขน งานนพนธของพระยาอนมาน

ราชธนกมพฒนาการใกลเคยงกน พบวาในบางจดของหนงสอมการอาศยทฤษฎทางสงคมในเรอง

ววฒนาการทางศาสนาเขามาอธบายก าเนดของอสลามโดยอาศยการสบสวนทางมานษยวทยาเปน

หลกฐาน ในบางจดกใชองคความรทางดานจตวทยาเขามาอธบายลกษณะพเศษของผเปนศาสดาแหง

อสลาม วทยาการใหมๆททะลกเขาสสงคมไทยยคหลงอภวฒนป 2475 ท าใหเกดการน าวทยาการ

เหลานนมาใชนพนธประวตศาสตรอสลาม สงผลใหเนอหามความแตกตางไปจากเดมมากขน แตทวา

กรอบคดแบบสกลด ารงราชานภาพกยงคงมอย

หลงจากพระยาอนมานราชธนแลว ไมปรากฏการนพนธประวตศาสตรอสลามขนมาอกแต

อยางใดนอกจากประวตศาสตรอสลามทถกเขยนขนในหนงสอ ภมศาสตรวดโพธ ป พ.ศ. 2509 เรยบ

เรยงขนโดย ขนวจตรมาตรา (กาญจนาคพนธ) ซงเปนหนงสอทเสมอนรอยตอระหวางยคทสองกบยค

ของนธ เนองจากหนงสอชดนมเนอเรองเกยวกบอสลามทสะทอนความตองการของชนชนน าสยามใน

การท าความเขาใจตอประวตศาสตรและศาสนาอสลาม มากกวาจะเปนประวตศาสตรนพนธทสะทอน

ลกษณะการกดทบชนกลมนอยของสยามในยคกอนหนา และกไมถงขนทตองการรอถอนงานนพนธท

151

เคยมมาดงทปรากฏในงานของนธซงมาหลงจากน แตอยางไรกตามแหลงขอมลของขนวจตรมาตรา

ยงคงอาศยงานนพนธในยคกอน เชน แสดงกจจานกจ ของเจาพระทพากรวงษ309

กระทงลวงเลยมาถง ป พ.ศ.2511 นธ เอยวศรวงศ กไดผลตงานศกษาเรองอสลามทฉกแนว

ไปจากกอนหนาทงหมด งานนพนธชดนมชอวา “อสลามสมยแรก” เปนการรอถอนชดค าอธบายเดมท

สกลด ารงราชานภาพไดสรางไวกอนหนาน นธ ไดต าหนงานนพนธเรอง “ลทธของเพอน” ท พระยา

อนมานราชธนไดนพนธขนมาวา “มขอบกพรองทกอยางทหนงสอประเภทนนจะพงม”310

ขอเขยนขางตนสะทอนใหเหนถงเจตนารมณของนธทตองการสะสางกบความบกพรองของ

งานนพนธทมในยคกอนหนา

3.7.1 บรบทในสงคมไทยทเกยวเนองกบประวตศาสตรนพนธชดน

ส าหรบบรบทในทางสงคมขณะนน ปญหาเกยวกบตวตนและประวตศาสตรของโลกอสลาม

เปนปญหาส าคญประการหนงทไดรบการถกเถยงกนในวงวชาการทงในประเทศไทยและตางประเทศ

ความสนใจดงกลาวเกดขนจากปญหาขอพพาททางการเมองระหวางปาเลสไตนและอสราเอลซงนบวา

เปนปญหาทางการเมองทยดเยอรนแรงทสดในตะวนออกกลางยคหลงสงครามโลกครงท 2 งานนพนธ

ของนธชดนตพมพขนหนงปใหหลงจากสงคราม 6 วนระหวางชาตอาหรบซงประกอบไปดวยอยปต

ซเรย และจอรแดนกบอกฝายคออสราเอล สงครามครงนเรมขนตงแตวนท 5 มถนายน - 10

มถนายน พ.ศ. 2510 แมวาสงครามครงนจะไมไดสรางผลกระทบใหญโตอะไรมากกบสงคมไทยหาก

เทยบกบภยสงครามเยนภายในประเทศ แตผลของสงครามในครงนกไดท าใหสงคมไทยเกดปฏกรยา

แสดงออกตอความชอบธรรมของคสงครามอยางอสราเอลในระดบหนง อกทงตวของสหรฐอเมรกาเอง

ซงไดสนบสนนการจดตงรฐอสราเอลในตะวนออกกลางกไดใชความพยายามโนมนาวชาตตางๆในเวท

การเมองเพอสนบสนนความถกตองของรฐบาลอสราเอล ในขณะทฝายชาตอาหรบซงไดรบการ

สนบสนนจากโซเวยตและมนโยบายฝกใฝลทธสงคมนยมตางถกประณามจากชาตตางๆทวโลกในฐานะ

309 กาญจนาคพนธ, ภมศาสตรวดโพธ (พระนคร : ประพาสตนการพมพ, 2509), 600-637. 310 นธ เอยวศรวงศ, อสลามสมยแรก, 9

152

รฐอนธพาล311 สงครามระหวางอาหรบกบยวเปนปจจยหนงทดงสงคมไทยเขาสการรบรปญหาความ

ขดแยงของชาตตางๆในตะวนออกกลาง ประเทศไทยเองกไดถกดงเขาสสนามแหงความขดแยง

ระหวางสองรฐอนเปนผลพวงจากการทไทยมสมพนธทางการทตทดกบอสราเอลมาตงแตป พ.ศ.

2497 นอกจากนยงมโครงการความรวมมอระหวางไทย-อสราเอล ไดแก โครงการความรวมมอทาง

ดานการเกษตรซงอสราเอลรวมกบมหาวทยาลยขอนแกน ภายใตการสนบสนนของ “มาชาฟ” หรอ

ศนยความรวมมอระหวางประเทศของอสราเอล เรมด าเนนงานตงแต พ.ศ. 2503-2512 ผเชยวชาญ

ไทยทเขารวมหลกสตรมาชาฟทอสราเอลมสองสาขาหลก คอ ดานการเกษตรและการศกษา โดยจะ

มงเนนการพฒนาการศกษาของเดกปฐมวย โดยมหมอมหลวงอนงค นลอบลและหมอมดษฎ บรพตร

เปนผจดท าหลกสตร312

สงครามระหวางชาตอาหรบกบยวทเกดขนในป พ.ศ. 2510 น าไปสความขดแยงระหวางสอ

ไทยกบชาวมสลมในประเทศไทย โดยเฉพาะอยางยงคอ หนงสอพมพทลงบทความวเคราะหขาวโจมต

ชาตอาหรบและโลกอสลามวาเปนฝายทกระหายเลอด ไมปรารถนาทจะอยอยางสนตกบชาตอสราเอล

สงครามหกวนท าใหโลกอสลามตกเปนจ าเลยของสอไทย โดยเฉพาะหนงสอพมพ สยามรฐ ซงมนาย

อาร สทธเกษม เปนนกเขยนคนส าคญทคอยโจมตประณามโลกอสลามในฐานะจ าเลยของสงครามครง

น ความเหนทางการเมองของสอไทยทออกตวสนบสนนรฐอสราเอล ท าใหปญญาชนในฝายมสลมไทย

เกดความไมพอใจน าไปสการเขยนจดหมายเปดผนกของ ดเรก กลสรสวสด ตอหนงสอพมพ สยามรฐ

ซงไดรบการสนบสนนจากเจาหนาทจากสถานทตซาอดอารเบย และชาตอาหรบอนๆ 313ความ

หวาดระแวงตอโลกอสลามและประวตศาสตรอสลามแผขยายไปตามสอและสงคมไทย โลกอสลามถก

มองในฐานะจ าเลยผกอสงคราม ความหวาดระแวงดงกลาวนยดเยอไปถง ป พ.ศ. 2516 ดงจะพบได

311 ศรสราง พลทรพย, ปญหาปาเลสไตน (กรงเทพฯ: คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร , ม.ป.ป.), 24-28. 312 สถานเอกอครราชทตอสราเอลประจ าประเทศไทย, “ความสมพนธทางการทตระหวางร า ช อ า ณ า จ ก ร ไ ท ย แ ล ะ ร ฐ อ ส ร า เ อ ล , ” เ อ ม บ า ซ ซ ส ด อ ท โ ก ว ด อ ท ไ อ แ อ ล , http://embassies.gov.il/bangkok/relations/Pages/thaiisrael1.aspx (สบคนเมอวนท 17 เมษายน 2557). 313 อาล อซา, ค าแถลงตอพนองมสลมทวไป (กรงเทพฯ: จรญสนทวงศ, 2520), 9-10.

153

จากการทหนงสอพมพ สยามรฐ ไดลงบทความปลกปนใหสงคมไทยระวงภยกอการรายจากพวก

อาหรบ เนองจากชาตอาหรบก าลงใชน ามนบบคนอสราเอลและซองสมอาวธเพอสนบสนนชาวอาหรบ

ในประเทศไทยใหท าการแบงแยกภาคใตของไทย ทงยงใชประเทศไทยเปนพนทปฏบตการตางๆ

ดวย314

สงครามและความขดแยงระหวางอสราเอลกบชาตอาหรบ ถอเปนสวนหนงจากภาวะสงคราม

ตวแทนในยคสงรามเยน ชาตอาหรบทงหมดโดยเฉพาะอยปตไดรบความชวยเหลอทางดานอาวธจาก

สหภาพโซเวยตซงเปนมหาอ านาจในโลกฝายสงคมนยม ขณะทอสราเอลเองไดรบสนบสนนอยางเตมท

จากสหรฐอเมรกาซงเปนมหาอ านาจในโลกฝายเสรนยม กลาวไดวาสงครามขอพพาทรฐปาเลสไตน

เปนผลพวงจากสงครามเยนในชวงขณะนน งานนพนธเรองอสลามของนธมสวนสมพนธโดยตรงกบ

บทบาทการตอตานสหรฐอเมรกาของเขาในยคสงครามเยน

เปนทเขาใจกนวา สงคมไทยเกดความเปลยนแปลงทางดานความคดและวฒนธรรมตลอดจน

การเมองภายหลงจากเหตการณ 14 ตลา 2516 อยางไรกตามเมอพจารณาถงการเปลยนแปลง

ทางดานความคดของปญญาชนสยามแลว จะพบวาการเปลยนแปลงดงกลาวเรมตนขนตงแต พ.ศ.

2510 แลว เมอปญญาชนสยามในรวมหาวทยาลยตางเรยกรองการแสวงหา ความหมายของความเปน

ไทย ทฉกแนวไปจากเดมจนถงการมการเรยกการเคลอนไหวกอนป 2516 วา “ยคของการแสวงหา

ความหมาย” หวหอกส าคญในการผลกดนความคดและจตส านกใหมในสงคมไทย คอวารสาร

สงคมศาสตรปรทศน ทตพมพครงแรกในป 2506 จนจดกระแสการตนตวทางดานวชาการในหม

นกศกษาและสามารถผลกดนใหปญญาชนออกมาผลตวารสารนกศกษาอยางแพรหลาย จนเรยกยคน

วาเปนยคทมการผลตวารสารนกศกษาออกมามากทสด วาทกรรมเรอง “ความรสกใหม” และ

“จตส านกใหม” เปนทแพรหลายในหมนกศกษาขณะนนทงหมดกเพอตอตานวฒนธรรมของสงคมไทย

เดมทถกปดกนจากความคดใหมๆ ทงยงสมพนธกบการเมองแบบเผดจการทหารในขณะนนดวย315

314 อาล อซา, “เมอวารสารสายสมพนธเผชญกบมรสม,” ใน 42 ป สายสมพนธ (พระนครศรอยธยา: สายสมพนธ, 2551), 94. 315 มาล จนทโรธรณ, “การเขยนปญญาชน : ศกษาตวบทวาดวยปญญาชนในสงคมไทยตงแต พ.ศ. 2500- ปจจบน,” (วทยานพนธ สงคมวทยาและมานษยวทยามหาบณฑต คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2536), 63-64.

154

ความเปลยนแปลงทางความคดของปญญาชนสยามเรมตนขนกอนป 2516 แลว นธเปนหนง

ในผมบทบาทส าคญตอการแสวงหาความหมายใหมของชาตและปญญาชน ดงพบบทบาทของเขาใน

ฐานะนกเขยนคนส าคญของ สงคมศาสตรปรทศน316

สงคมศาสตรปรทศน เปนทางออกของปญญาชนสยามซงตองการฉกตวจากวฒนธรรมเดม

ของสงคมไทย นกเขยนคนส าคญในสมยนนประกอบไปดวย นธ เอยวศรวงศ, สลกษณ ศวรกษ, ชาญ

วทย เกษตรศร, วทยากร เชยงกล, อมมาร สยามวาลา เปนตน สงคมศาสตรปรทศนเปนเวทเด ยวใน

สมยนนทเปดโอกาสใหปญญาชนหวกาวหนาสามารถตอบโตวพากษกลบตอองคความรของกลไกรฐ

ประเดนส าคญทนธตลอดจนนกวชาการทานอนทมบทบาทในสงคมศาสตรปรทศนเสนอคอ การ

วพากษและตอบโตการครอบง าชาตของสหรฐอเมรกาในยคสงครามเยน ภยจากการครอบง าทา ง

เศรษฐกจของญปน ปญหาเรองระบบการศกษาและองคความรในดานตางๆ บทบาทของนธในฐานะ

นกวชาการของสงคมศาสตรปรทศนจงเปนการตอตานอทธพลของสหรฐอเมรกาในยคสงครามเยน317

ซงเปนบรบาททางความคดของนธในชวงกอนการเขยนเรอง อสลามสมยแรก

กลาวไดวา สงคมไทยในชวงป พ.ศ. 2510-2516 เปนชวงทชาวมสลมตกเปนจ าเลยในขอ

พพาททางการเมองระหวางเหลาชาตอาหรบกบอสราเอล ยงไปกวานนในหมปญญาชนไทยทมอ านาจ

อยในกลไกรฐบางสวนยงมผลงานทสรางทศนคตตอชาวยวในอสราเอล ดงจะพบไดจากการตพม พ

หนงสอเรอง ยว ของ หมอมราชวงศคกฤทธ ปราโมช ในป พ.ศ. 2510318

ผลจากความขดแยงดงกลาวนอาจท าใหสงคมไทยสวนหนงเกดความอคตตอชาวมสลมและ

ศาสนาอสลาม โดยมกคดวาอสลามเปนศาสนาปาเถอนลาหลงทสนบสนนความรนแรงทางการเมองท

เกดขน บรบทในสงคมไทยดงกลาวท าให นธ เอยวศรวงศ เขยนงานชดนขนเพอสรางความเขาใจ

เกยวกบอสลามและประวตศาสตรอยางถกตองมใชพจารณาอยางหยาบๆเพยงแคผลของสงครามท

เกดขนระหวางโลกอสลามกบอสราเอล จากบรบททางสงคมคมดงกลาวจงท าใหงานนพนธชดนม

316 นธ เอยวศรวงศ, “ปญญาชนไทย,” สงคมศาสตรปรทศน 7, (กนยายน-พฤศจกายน, 2512): 100-112. 317

มาล จนทโรธรณ, “การเขยนปญญาชน : ศกษาตวบทวาดวยปญญาชนในสงคมไทยตงแต พ.ศ. 2500- ปจจบน,”, 68-69. 318 หมอมราชวงศคกฤทธ ปราโมช, ยว (พระนคร, กาวหนา, 2510).

155

ลกษณะทแกตางความอคตตออสลามไปในตว นธ เองไดสะทอนความรสกทรบรถงความอคตดงกลาว

ซงฝงอยในสงคมไทยดงขอความทเขาไดเขยนวา

“ในหมผรงเกยจศาสนาอสลามนน (ซงกไดพบอยบางเหมอนกนในโลกปจจบน) คงจะมขอ

โจมตหนงสอนไดมาก และในหมผทใจกวางของผรงเกยจเหลานนกมกจะกลาวใหขาพเจาไดยนอย

เสมอวา อสลามคอศาสนาทใจแคบทสด...นกอดตนยม (ซงไมใชนกประวตศาสตร) อาจจะกลาววา

ศาสนาอสลามเปนสาเหตของการเสยชวตของมนษยหลายลานคนมาแลวในอดต แตถาเรามองอดตให

กวางขนกวานน ดเหมอนจะไมมศาสนาใดเลยทไมพวพนกบการฆาคนโดยไมยตธรรม...ส าหรบชาว

พทธทมขอรงเกยจอสลาม ดวยประการหนงประการใด โปรดจงส านกดวยวา ขนตธรรมทางศาสนา

เปนผลผลตอยางเยยมยอดอนหนงของพทธธรรม ถาทานบกพรองในเรองน พทธธรรมของทานกยงไม

บรบรณ”319

นอกจากบรบททางการเมองทสงผลตอความพยายามของนธแลว ยงมบรบททางสงคมในแวด

วงการศกษาทเปนปจจยอกประการหนงซงสนบสนนการคนควาเรองประวตศาสตรอสลามของเขา นธ

เสนอแนวคดพนฐานในการนพนธของเขาวาเขาตองการเปลยนมมมองของนกประวตศาสตรใน

สงคมไทยทสอนอยในสถาบนอดมศกษาทยงคงยดถอยโรปเปนศนยกลางในการศกษา นธระบวา

ภาวะการขาดแคลนอาจารยผสอนประวตศาสตรอสลามในมหาวทยาลยท าใหเขาตองอาสากาวเขามา

ท างานชนนขน การขาดแคลนงานเขยนทางประวตศาสตรเกยวกบอารยธรรมอสลามตงแตป 2496-

2510 ถกนธเรยกวาเปน 15 ป ของความสญเปลาของวงวชาการในสงคมไทย320 โดยทนธระบวาการท

สงคมไทยนยมชมชอบโลกตะวนตกนนท าใหเรามองขามความส าคญทางประวตศาสตรของโลกอสลาม

ไปอยางสนเชง แมกระทงจฬาลงกรณวทยาลยกยงเนนการศกษาประวตศาสตรยโรปเปนหลกและไมม

พนทใหกบความสนใจตอประวตศาสตรอสลามเลย321งานนพนธเรอง “อสลามสมยแรก” ของนธจง

เปนมาตรการในการเปลยนแปลงทศนคตการมองประวตศาสตรของสงคมไทยในขณะนน เมอหนไป

ส ารวจงานเขยนเกยวกบประวตศาสตรทถกผลตเพอใชเรยนใชสอนในเวลานน พบวาสงคมไทยให

ความสนใจตอการศกษาประวตศาสตรยโรปเปนหลก อาท ประวตศาสตรสากล ทแมจะกลาวถง

319 นธ เอยวศรวงศ, อสลามสมยแรก, 10-11. 320 เรองเดยวกน, 9. 321 เรองเดยวกน, 18-19.

156

ประวตศาสตรจนและชาตเอเชยไวแตกแทบไมไดกลาวถงประวตศาสตรอสลามในยคของทานศาสดา

มฮมมดเลย322ของหมอมเจาทองทฆาย ทองใหญ, งานคนควาทางดานประวตศาสตรของเจรญ ไชย

ชนะ323ในขณะทมหาวทยาลยธรรมศาสตรกไดมการตพมพหนงสอ ประวตศาสตรการเกยวพนระหวาง

ประเทศ ของหมอมเจาวงศานวตร เทวกล324หนงสอ ประวตศาสตรเศรษฐกจ ของ บณฑต เจนการ

กจ325งานเขยนทางประวตศาสตรเหลานลวนแลวแตเนนการศกษาไปยงประวตศาสตรยโรปและ

ตะวนตกทงสน

บทบาทในฐานะอาจารยประจ าภาควชาประวตศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ของนธอาจม

สวนสมพนธกบความพยายามทจะสรางใหมหาวทยาลยเชยงใหมสามารถผลตองคความรทางดาน

ประวตศาสตรขนมาส กบชดความรแบบเกาของมหาวทยาลยในสวนกลาง จากบรบทท

มหาวทยาลยเชยงใหมเปนมหาวทยาลยแหงแรกททางราชการจดตงขนในสวนภมภาคของประเทศ

ไทย ตามโครงการพฒนาการศกษาในสวนภมภาค พ.ศ.2501326 นธอาจจะตองการผลกดนให

มหาวทยาลยเชยงใหมเปนผบกเบกองคความรทางดานประวตศาสตรแบบใหมทสามารถท าใหทด

เทยบและโดดเดนเหนอหลกสตรวชาประวตศาสตรของจฬาลงกรณวทยาลย

ครส เบเกอร ไดแบงพฒนาการทางความคดของนธ เอยวศรวงศ ออกเปน 3 ชวงใหญ คอ 1)

ยคกอนปากไกและใบเรอ ซงเปนยคสมยทนธเขยนหนงสอเรอง อสลามสมยแรก 2) ยคหลงป พ.ศ.

2519 ซงเปนยคทนธน าเสนอแนวคดเรองการวพากษประวตศาสตรนพนธแบบเกาดวยความรสกนก

คดใหมอยางเตมตวและศกษาถงวฒนธรรมของกระฎมพในสมยรตนโกสนทร โดยกลาวไดวายคทสอง

นเปนพฒนาการทางความคดทนธตอยอดมาจากเคาโครงเดมทตนเองไดบกเบกไปกอนแลวในชวงแรก

322 หมอมเจาทองทฆาย ทองใหญ, ประวตศาสตรสากล (พระนคร: โรงพมพกรงเทพบรรณาคาร, 2481). 323 เจรญ ไชยชนะ, ประวตศาสตรสากล (พระนคร: เกษมบรรณกจ, 2507); เจรญ ไชยชนะ, ประวตศาสตรสากลสมยปจจบน ( พระนคร: คลงวทยา, 2509). 324 หมอมเจาวงศานวตร เทวกล, ประวตศาสตรการเกยวพนระหวางประเทศ (พระนคร : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2478). 325 บณฑต เจนการกจ, ประวตศาสตรเศรษฐกจ (พระนคร: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2502). 326 “เกยวกบมช.ประวตและความเปนมา,” ซเอมยดอทเอซดอททเอช, http://www.cmu.ac.th/info_desc.php?id=1 (สบคนเมอวนท 10 พฤศจกายน 2557).

157

3) ยคหลงปากไกและใบเรอ (หลง พ.ศ. 2529) เปนยคทนธทใหความสนใจกบเรองปจจบนมากกวา

เรองของอดต ดงจะพบการเขยนหนงสอและบทความทกระตนวงวชาการใหเขามามบทบาทตอการ

เปลยนแปลงสงคมอยางเปนรปธรรมมใชเกบตวอยบนหอคอยงาชางทความรของนกวชาการไมอาจ

กาวเขาสสงคมเพอการปฏรป327

งานนพนธของนธชดนเปนการเปดทางไปสการคนควาประวตศาสตรอสลามในสงคมไทยดวย

จตส านกการรบรแบบใหม ทงยงท าใหมหาวทยาลยเชยงใหมสามารถขนมาตอบโตตอความสนใจ

กระแสหลกทภาควชาประวตศาสตรในมหาวทยาลยจากสวนกลางก าลงใหความสนใจกนอย

3.7.2 การรอถอนประวตศาสตรสกลด ารงราชานภาพ

หนงสอเรองอสลามสมยแรกของนธ มสวนสมพนธกบบทบาทของนธในการวพากษความคด

ทางประวตศาสตรของสกลด ารงราชานภาพ บทบาทของนธในการวพากษประวตศาสตรสกลด ารง

ราชานภาพเรมตนขนตงแตป พ.ศ. 2500 หรอ 11 ปกอนทนธจะเขยนหนงสอเลมนขน

นอกเหนอไปจากความพยายามทจะวพากษประวตศาสตรตามแบบจารตแลว นธยงมแนวโนมในการ

ตอตานการสรางอาณานคมใหมของสหรฐอเมรกาอกดวย โดยไดรวมงานกบสลกษณ ศวรกษ ท าการ

ตพมพบทความตอตานอทธพลของสหรฐอเมรกาใน สงคมศาสตรปรทศน ซงสามารถกลาวไดวา

บทบาทของนธกบสลกษณในขณะนนมลกษณะทยนตรงขามกบฝายรฐบาลไทยและคอยท าหนาทเปน

กระบอกเสยงทางสงคมตอตานความเหนของรฐบาลไทยทฝกใฝอเมรกา328นธไดเสนอประเดนในการ

ทาทายตอแนวคดทางประวตศาสตรกระแสหลกทฝงอยในสงคมไทยขณะนนออกเปนสองประเดน คอ

1). วาดวยบทบาทของปญญาชนตอสงคมไทยในการ “ถามค าถาม” และตงค าถามกบค าตอบ 2) การ

ทาทายและลมลางแนวพนจทางประวตศาสตรแบบจารตนยม ซงนธไดวพากษสมเดจฯกรมพระยา

327

ครส เบเกอร, “ประวตศาสตรหลง 6 ตลา: การตอบรบของสงคมไทยตอ ปากไกและใบเรอ ของนธ เอยวศรวงศ,”, 145-174. 328 Benedict Anderson and Richard O'Gorman, “Introduction,” in In the mirror : literature and politics in Siam in the American era, edited and translated by Benedict R.O'G. Anderson, Ruchira Mendiones (Bangkok : Duang Kamol, 1985), p. 27.

158

ด ารงราชานภาพในบทความของเขาทมชอวา “สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพกบอารโนลด

ทอยนบ” แมผลงานชดนจะตพมพขนในป 2512 หลงการตพมพหนงสอ อสลามสมยแรก ออกมาแลว

แตเนองจากชวงเวลาทใกลกนชนดขามป คาดการณวาหนงสอ อสลามสมยแรก ของนธมเคาโครง

ส าหรบปทางไปสการเขยนบทความชนนในปตอมา ดงจะเหนไดจากตวของนธเองใหความส าคญตอ

แนวการพนจประวตศาสตรของ ทอยนบ ทมตอประวตศาสตรอสลามเปนอยางมากโดยนธหยบยม

ทฤษฎทางประวตศาสตรของทอยนบมาใชวเคราะหถงความเปนไปของประวตศาสตรอสลามดวย 329

นธไดประกาศกราวถงเจตนารมณในการเขยนบทความของเขาชดนไววา

“การศกษาประวตการเขยนประวตศาสตรของไทยยงไมเรมตนในประเทศน นเปนเหตผล

ประการหนงทนกประวตศาสตรปจจบนตองตกอยในภาวะคอนขางจะอบจน มดทบ ไมรจะกาวตอไป

อยางไร และแนนอนวาเราจะกาวไปไมไดถาเราไมรวาขณะนเรายนอยทใด อยางไรหรอกลาวโดยสรป

เรามขอไดเปรยบและขอจ ากดในตวเองอยางไร”330

นธยงไดตอกย าถงอทธพลของสกลด ารงราชานภาพในสงคมไทยวา

“การเขยนประวตศาสตรของไทยในปจจบนยงมลกษณะเหมอนสมยสมเดจฯกรมพระยา

ด ารงราชานภาพทกประการ โดยไมเปลยนแปลงเลย”331

ขอเขยนของนธขางตนสะทอนใหเหนวา นธรบรบรบททางสงคมในการศกษาประวตศาสตร

ในขณะนนวาลวนเปนไปตามอทธพลของสกลด ารงราชานภาพ แตทลกไปกวานนคอนธวพากษสกล

ด ารงราชานภาพไปทตนขวของแนวคด นนคออทธพลของนกประวตศาสตรตะวนตก 3 ทานอยาง

รงเก (Ranke) มอมเซน (Mommsen) และโดยเฉพาะอยางยงคอ ทอยนบ ประเดนส าคญในการ

วพากษของนธมอยสองประเดน

ประเดนแรก เกยวกบการยดตดกบประวตศาสตรทมแตเพยงหลกฐานเพยงอยางเดยว นธ

เสนอวานกประวตศาสตรเหลานเชอวาประวตศาสตรคอสาขาวชาหนงของวทยาศาสตรธรรมชาต

ฉะนนภารกจหลกของนกประวตศาสตรคอการรวบรวมหลกฐานทางประวตศาสตรใหมากเพอจะได

329 นธ เอยวศรวงศ, อสลามสมยแรก, 336-350. 330 นธ เอยวศรวงศ, “สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพกบอารโนลด ทอยนบ,” สงคมศาสตรปรทศน 7, ฉ. 1(มถนายน-สงหาคม, 2512): 17-18. 331 เรองเดยวกน.

159

น ามาตรวจสอบอยางเปนวทยาศาสตรซงสงผลใหนกประวตศาสตรเหลานเลอกแตจะศกษาเฉพาะ

หวขอทมหลกฐานรองรบเพยงอยางเดยว นธไดกลาวถงปญหาทางความคดนวา

“อปาทานเชนนแทรกซมเขามาสการศกษาประวตศาสตรในรปของความพยายามอยางแรง

กลาของนกประวตศาสตรในอนทจะศกษาและสนใจเฉพาะประวตศาสตรตอนทมหลกฐานอเนกอนนต

โดยไมค านงถงคณคาของประวตศาสตรตอนนนวามอยมากนอยเทาใด”332

ประเดนทสอง ทนธไดเสนอไปในงานชดนคอ ภายใตอทธพลครอบง าของลทธชาตนยมสมย

นน นกประวตศาสตรไดเขยนประวตศาสตรแหงชาตโดยการน าเอารฐสมยใหมยอนกลบใสในอดต นธ

ระบวาลทธชาตนยมเปนปจจยส าคญทท าใหเกดการอางวาตนคอจกรวาล นกประวตศาสตรเองกม

แนวโนมเชนนอกดวยในการผลตงานทางประวตศาสตร การเกดขนของรฐประชาชาตชวยใหนก

ประวตศาสตรสะดวกใจทจะแบงประวตศาสตรออกเปนหนวยเลกๆทอยไดดวยตนเอง ดงจะเหนได

จากแนวทางของนกประวตศาสตรองกฤษทจ ากดองกฤษใหแคบลงจากการเปนอารยธรรมมาสการ

เปนหนวยหนงของอารยธรรมเทานน โดยทนกประวตศาสตรตางพากนหลงคดไปวาประวตศาสตรของ

ชาตใดชาตหนงยอมส าเรจในตวเองและอธบายไดอยางถองแท (intelligible) โดยไมตองอาศยการ

มองภาพในมมกวางซงตองเกยวกบสงคมอนในอารยธรรมเดยวกน333

นธยงไดวพากษ “สกลประวตศาสตรแบบสมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพ” วาเปนสกล

ทางประวตศาสตรทไมกลายอมรบความจรงในเรองความอคตทมอยในการศกษาของตนเองเพยง

เพราะยดตดกบการมองประวตศาสตรทมหลกฐานรองรบเพยงอยางเดยวเทานน โดยเฉพาะอยางยง

การไมยอมสนใจกบแนวโนมและบรบทแหงยคสมย หากแตเนนการมองไปทบคคลเพยงผเดยววาม

บทบาทในการสรางประวตศาสตร ในกรณของสกลด ารงราชานภาพนนคอพระมหากษตรย ซงวธท

นยมกนมากทสดคอการสรางภาพเหตการณในอดตวาเปนผลมาจากการกระท าทยงใหญของบคคล

เพยงคนเดยวโดยปราศจากความเกยวของกบสงคม เศรษฐกจและวฒนธรรม นธเรยกเรยกความเชอ

ของนกประวตศาสตรกลมนวาเปน ความเชอเกยวกบ “ชนกลมนอยผทรงอ านาจ” (dominant

minorities) การศกษาประวตศาสตรของสกลนจงไมมความพยายามทจะมองภาพในมมกวางเลย นธ

332 เรองเดยวกน, 20. 333 เรองเดยวกน, 22-23.

160

ระบวาภาพในมมกวางทนกประวตศาสตรสกลนมกปฏเสธคอเรองของ พนท นกประวตศาสตรสกลน

ไมชอบเชอมโยงประวตศาสตรของหมชนอนเพออธบายอยางเชอมโยงถงพลวตของชาต

เวลา เปนอกปจจยหนงทนกประวตศาสตรสกลนไมคอยใหความสนใจ นธวพากษจดออนของ

ประวตศาสตรสกลนวาไมไดใหความส าคญตอการมองพฒนาการทางประวตศาสตร หากแตเนนการ

มองความสบเนองดวยศกราชมากกวา หาใชการมองพฒนาการของสงใดสงหนงไปสอกสงหนง ดวย

เหตนเองนกประวตศาสตรสกลด ารงราชานภาพจงไดเนนการศกษาประวตศาสตรสมยสโขทยเพราะ

นอกจากจะมหลกฐานตกทอดเหลอใหศกษาอยบาง ประวตศาสตรในหวงสมยดงกลาวยงสามารถเปน

เครองมอในการสรางชาตนยมมากกวาจะเหนคณคาทมอยในตวเองของวชาประวตศาสตร334

อทธพลของสกลด ารงราชานภาพทก าลงเฟองฟถงขดสดในขณะนนคอบรบททางสงคมท

ผลกดนใหนธ เอยวศรวงศขนมาท าการทาทายชดค าอธบายทครอบง าสงคมในเวลานน แมวาการทา

ทายในสกลด ารงราชานภาพจะปรากฏเปนรปธรรมในบทความชนนซงถกตพมพใน ป พ.ศ. 2512 แต

ทวาความคดในการทาทายลกษณะการเขยนประวตศาสตรแบบสกลด ารงราชานภาพปรากฏหลายจด

ของประวตศาสตรนพนธเรองอสลามสมยแรก หลายประการดงน

ประการทหนง โดยตวของการศกษาประวตศาสตรอสลามเองแลวนน หลกฐานเปนสงทเกด

ปญหาทสดเนองจากนกประวตศาสตรไทยไมอยในวสยทจะหาหลกฐานในการศกษาประวตศาสตร

อสลามไดอยเลย หลกฐานทางประวตศาสตรชนเดยวทอาจนบเปน “เอกสารชนตน” ของนธคอ

พระมหาคมภรอลกรอานของชาวมสลมทนธอาศยการตความเนอหาและบญญตทางสงคมทมอยใน

อลกรอานเพอเชอมตอเหตการณทางประวตศาสตรยคตนของโลกอสลาม วธการศกษาของนธเชนน

สะทอนอดมการณของเขาทตองการสลดตนเองออกจากกรอบคดของสกลด ารงราชานภาพทอาศย

การศกษาในประเดนทมหลกฐานสนบสนน โดยไมไดสนใจศกษาประวตศาสตรจากตวเนอหาของ

คณคาทางวชาการ นธเองไดระบไวในตอนตนของหนงสอวาเขาท าการศกษาประวตศาสตรอสลาม

เนองดวยการตระหนกรในคณคาของตวประวตศาสตรอสลามเอง

ประการทสอง นธพยายามรอถอนการเขยนประวตศาสตรอสลามบนฐานคดชาตนยมทเคยม

มากอน จากเดมทประวตศาสตรนพนธอสลามเปนเพยงเครองมอในการเสรมสรางลทธชาตนยมและ

ชาต นธจดวางประวตศาสตรอสลามในฐานะ “หนวยทางอารยธรรม” ทมพนทการศกษากวางไกล

334 เรองเดยวกน, 26.

161

กวาบทบาทของตวบคคลทสกลด ารงราชานภาพไดเคยอาศยกนมา แมกอนหนานหลวงวจตรวาทการ

จะพอมเคาโครงทจดวางประวตศาสตรอสลามในฐานะประวตศาสตรอารยธรรมทเปนหวขอการศกษา

ทมสาระโดยตวของมนเองแลวกตาม แตโดยเคาโครงของเนอหายงคงมแรงผลกทางความคดทตองการ

สอใหเหนถงภาพดอยกวาในทางออมอย ในขณะทงานศกษาของนธเปนการเลอกศกษาประวตศาสตร

อสลามในฐานะทมนมคณคาโดยตวของมนเอง ทงยงปราศจากการผกโยงเขากบพลวตของตะวนตกท

หลวงวจตรวาทการเคยท ามาแลวในหนงสอ ประวตศาสตรสากล

ความเชอทนธเรยกวา “ชนกลมนอยผทรงอ านาจ” ซงสกลด ารงราชานภาพใชเปนแกนเรอง

ทางประวตศาสตรมาโดยตลอดนน นธรอถอนความเชอเชนนออกไปจากงานนพนธเรองอสลาม

การศกษาของนธ ไมไดม งเนนไปทบทบาทของทานศาสดาม ฮมมดในฐานะผสรางพลวตใน

ประวตศาสตรเพยงผเดยว แตการศกษาของนธมการเสนอมมมองทพจารณาไปยงปจจยทางเศรษฐกจ

ในสงคมอาหรบทมสวนตอการก าหนดทศทางของประวตศาสตรอสลาม 335รวมถงตวแปรทาง

วฒนธรรมและสงคมเชน เรองของวงศตระกล ชนชนในสงคม และหลกศลธรรรมแบบอาหรบ 336ซง

เปนจดสนใจทกวางขวางออกไป และเพอใหแตกตางไปจากรอยเทาของสกลด ารงราชานภาพ นธได

ขยายพนทการศกษากวางออกไปจากจดสนใจเดมทเคยคบแคบเพยงแคบทบาทของทานศาสดา

มฮมมด หรอหากกวางหนอยกเชอมปฏสมพนธระหวางอสลามกบตะวนตกดงทปรากฏในงานนพนธ

เรองอสลามของหลวงวจตรวาทการซงนธไดเคยวจารณลกษณะทเชอมปฏสมพนธเชนนในสกลด ารงรา

ชานภาพมาแลว การศกษาของนธเนนมองปฏสมพนธระหวางอาณาจกรอสลามกบรฐอาหรบรอบขาง

อยางเปอรเซยและเยเมนเปนตน ขณะทพนททางดานเวลากไดมการหยบใชในการศกษา นธเนนหนก

ไปทการพจารณาถงพฒนาการของสถาบนทางสงคมในโลกอสลามในระยะยาว เชน สถาบนการ

ปกครองทถกเรยกวาระบอบ “กาหลบ”

อปสรรคของสกลด ารงราชานภาพทน ธพยายามจะสลดออกไปไม ใชประเดนว า

ประวตศาสตรสกลด ารงราชานภาพไมมความสนใจตอประวตศาสตรทกวางกวาประวตศาสตรชา ต

ความจรงแลวนธระบวาสมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพกมความสนใจในประวตศาสตรทไกลกวา

ประวตศาสตรชาตอยแลว เชนงานนพนธเรอง เทยวเมองพมา, นราศนครวด และงานนพนธเรอง

335 นธ เอยวศรวงศ, อสลามสมยแรก, 132-133. 336 เรองเดยวกน, 11-48.

162

ประดษฐานพระสงฆ สยามวงศ ในลงกาทวป เปนตน นธระบวาความสนใจเหลานเปนความสนใจใน

ลกษณะทม “สงคมไทยสงกดอยดวย” เปนประวตศาสตรของผอนทมไทยเปนศนยกลางของทองเรอง

จนน าไปสความไขวเขวในเนอหาค าอธบายหลายประการ นธไดแสดงทศนะในเรองนไวอยางชดเจนวา

“เดกนกเรยนถกสอนใหเชอในเรอง ราชสหองกฤษ และ จงจอกของฝรงเศส ทพยายามจะฉก

ชงดนแดนไปจากไทยทกวถทาง จนดราวกบวาประเทศเหลานนขยายอ านาจของตนมาทางตะวนออก

เพอมงรายตอประเทศสยามอนมงคงเปนส าคญ ผลประโยชนของประเทศเหลานนในประเทศสยาม

เมอเทยบกบ จน ญปน อนเดย มลายหลงป ค.ศ. 1900 ไมเคยมนกประวตศาตรไทยน ามาพจารณา

ยงภาวะการเมองในโลกกวางทงหมด เชน การแขงกนแสวงดนแดนในอาฟรกา ปญหารสเซยใน

อฟกานสถาน ประเทศในตะวนออกกลาง ในแหลมบลขาน ฯลฯ ยงไมมผใดน ามาพจารณายงขนไปอก

การศกษาประวตศาสตรไทยยอมจะมไทยเปนของทองเรอง แตไมควรจะท าใหนกประวตศาสตรคดวา

จะเขาศนยกลางนนได โดยขาดความเขาใจภาวะทแวดลอมศนยกลางอย ในโลกปจจบนทการ

คมนาคมแผนใหมท าใหแคบลงน การศกษาประวตศาสตรไทยจะท าไมไดเลยถาไมพจารณา

ภาวะการณของโลกทงหมดประกอบดวย”337

ประวตศาสตรนพนธอสลามทถกผลตขนภายใตอทธพลของสกลด ารงราชานภาพเปนเพยง

ความสนใจในฐานะทมองคประกอบของชาตไทยสงกดอยดวยเทานน มใชการศกษาเพอใหเหนวา

ชาตเปนสวนหนงของหวขอการศกษาเหลานน วาชาตมบทบาทและสถานะอยางไร งานนพนธเ รอง

อสลามของนธเองเปนความตองการทจะสลดพนจากฐานคดของสกลด ารงราชานภาพทไมไดใหความ

สนใจอนใดตอรากเหงาทางอารยธรรมของอสลามเลย(นอกจากพยายามลากใหพทธศาสนาเปน

ทองเรอง) ความจรงแลวสงทนธเรยกวา “ภาวะการเมองในโลกกวาง” ทสกลด ารงราชานภาพไมให

ความสนใจนน ลวนแลวแตเปนสงทเกยวของกบโลกอสลามทงสน ปญหาการรกรานดนแดนแอฟรกา

ทครงหนงเปนเขตอ านาจของอารยธรรมอสลาม ปญหาในตะวนออกกลาง อฟกานสถาน หรอแมแต

บอลขาน(บอสเนย)ทนธเสนอแนะใหนกประวตศาสตรไทยท าการศกษา ลวนแลวแตเปนเขตทมมสลม

และประวตศาสตรอสลามเปนรากเหงาของการพพาททงสน

แมวาทอยนบจะเปนเปาการวจารณอยางหน งของนธ ในแงทว า ทอยนบ เสนอวา

ประวตศาสตรคอแขนงหนงของวชาวทยาศาสตรธรรมชาตทไมอาจมอคตเขามาแปดเปอนในงาน

337 นธ เอยวศรวงศ, “สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพกบอารโนลด ทอยนบ,”, 21.

163

นพนธได อยางไรกตามแนวคดของทอยนบหลายประการกลบเปนอทธพลทางความคดในการเขยน

ประวตศาสตรอสลามของนธแมกระทงการอธบายความเปนไปของประวตศาสตรอสลาม นธเองกได

หยบยกทฤษฎของทอยนบมาน าเสนอราวกบเปน เหตผล (reason) สากลทอยเบองหลงพลวตของ

ประวตศาสตรอสลาม

3.7.3 การเดนทางสายกลาง : ระหวางส านกแบบสกลด ารงราชานภาพกบวถการตความ

ทางเศรษฐศาสตร

ชวงเวลากอนการจดพมพหนงสอเรอง อสลามสมยแรก ขนมานน สงคมไทยมขอพพาท

เกยวกบแนวทางการเขยนประวตศาสตรอยสองแนวทางดวยกน คอแนวทางทนธเรยกวาสกลด ารง

ราชานภาพฝายหนง และแนวทางมารกซสตหรอเศรษฐศาสตรการเมอง แนวทางการเขยน

ประวตศาสตรจากสองส านกนเปนชดค าอธบายหลกส าหรบสงคมไทยในขณะนนทตองการหาค าตอบ

และตวตนของชาต นธเองเรมเขยนประวตศาสตรไทยในปลายทศวรรษท 2510 กอนการตพมพ

หนงสอ อสลามสมยแรก เพยงแคปเดยว

ดวยกบบรบททางสงคมวชาการในขณะนน นธมไดเหนพองกบค าอธบายทางประวตศาสตร

ของทงสองแนวแตอยางใด หากแตนธไดเลอกทจะเรยนรจดเดนและจดดอยจากประวตศาสตรของทง

สองแนว บางแงกเหนพองดวยกบค าอธบายและบางแงกคดคานกบกระบวนทศนของทงสองแนวทาง

อยางเปดเผย จดเดนของนธคอการสงสมความรเกยวกบประวตศาสตรและอารยธรรมตลอดจน

ปรชญาและศาสนาของโลกตะวนตกและตะวนออก โดยเฉพาะอยางยงการศกษาถงอารยธรรมอสลาม

ตงแตสมยโบราณจนถงสมยใหมอยางกวางขวาง ดวยการศกษาทกวางขวางของนธ จงท าใหเนนท า

ความเขาใจไปทลกษณะเฉพาะของแตละสงคม ซงนนคอการมองวธคดและมมมองตอโลกและชวต

ของมนษยในแตละสงคม

ในยคสมยทการววาทะกนระหวางแนวคดมารกซสตกบสกลด ารงราชานภาพก าลงด าเนนไป

อยางดเดอด นธเสนอแนวคดของตนเองขนเพอเปนทางออกของวกฤตอตลกษณในสงคมไทย แมวานธ

จะเปนนกวพากษตอระเบยบเกาทางสงคมในไทยเชนเดยวกบงานประวตศาสตรของแนวมารกซสต

แตทวานธกลบปฏเสธทจะสมาทานทศนะแบบมารกซสตใหเปนระเบยบใหมทจะเขามาแทนทระเบยบ

164

เกาของชาต นธไดแสดงทาทของตวเองออกมาอยางชดเจนในบทความทใชชอวา จดหมายจาก

เชยงใหม ของเขาซงไดตพมพในวารสาร สงคมศาสตรปรทศน ปเดยวกนกบการตพมพ อสลามสมย

แรก เขาแสดงทศนะของตนเองออกมาชดเจนเพอสลดตนออกจากการยดตดกบค าอธบายแบบหน ง

แบบใดจากทงสองแนวคดน เขาไดกลาวถงความจ าเปนทจะตองเดนทางสายกลางวาหากเราเลอก

เดนทางบนแนวคดไดอะเลคตคของคอมมวนสตทงดนแลว กจะเกดการตอตานขนอยางรนแรงในหม

ประเทศเอเชยทหวาดกลวตอสงครามประชาชน อยาง ไทย มาเลเซยและอนโดนเซย ในขณะเดยวกน

นธกปฏเสธวธการของรฐทปลกปนความเกลยดกลวตอคอมมวนสตแบบฝงหว เขาคดคานการแซงชน

ทางกฎหมายและสงคมอยางชดเจน338นธไดกลาวไวในเวลาตอมาวาเขามความสนใจตอแนวคดมารก

ซสตนอยมาก จนกลาวเสยดสวาเขาอานงานของมารกนอยกวานยายรกของโจรอยางงานของ ป.

อนทรปาลต339

การววาทะกนระหวางสองส านกคดทางประวตศาสตรน ในดานหนงสะทอนใหเหนวา

สงคมไทยในขณะนนก าลงประสบกบภาวะ “วกฤตอตลกษณชาต” ค าถามทวารฐไทยคออะไร ม

ปญหาอะไร ทางแกคออะไรถงจะบรรลสสงคมอดมคตได คอสงทอย ในความสนใจของสงคมใน

ขณะนน และแนนอนทสดวากลมปญญาชนสวนมากเลอกทจะรบค าอธบายแบบมารกซสตเปนค าตอบ

ในการแกไขวกฤตอตลกษณชาต จากแรงผลกดนทางสงคมเพอหาขอยตขางตน นธไดสรางแนวพนจ

ทางประวตศาสตรแบบใหมเฉพาะตวขนมาซงเปนวธคดแบบองครวมทเกดจากการมองมนษยในบรบท

ทกวางขวางและหลากหลาย ทงบรบททางการเมอง เศรษฐกจ วฒนธรรมและสงแวดลอมทาง

ธรรมชาต340

สงทตกผลกมาจากความพยายามทจะเสนอทางสายกลางในการวเคราะหสงคมไทย คอการท

นธเนนความส าคญแกมตทางวฒนธรรมอยางมาก ใชมตทางวฒนธรรมเปนตวอธบายความ

338 นธ เอยวศรวงศ, “จดหมายจากเชยงใหม,” สงคมศาสตรปรทศน 5, ฉ.4 (มนาคม 2511): 119-120. 339 สายชล สตยานรกษ, บทวจารณงานวจยเรอง “เมองไทยในความคดและความใฝฝนของศาสตราจารย ดร.นธ เอยวศรวงศ (อดส าเนา), 7-8. 340 สายชล สตยานรกษ, “ปญญาชนนกประวตศาสตร : ศ.ดร. นธ เอยวศรวงศ,” ใน พเคราะห "นธ" ปราชญเจกๆ (กรงเทพฯ : มตชน, 2544), 97-100.

165

เปลยนแปลงทางเศรษฐกจ,การเมอง ทงยงวเคราะหปญหาทางสงคมจากมมมองทางวฒนธรรม ซงนธ

มองวามมมองทางวฒนธรรมจะเปนสงทชวยใหเราเกดความเขาใจถงความเปลยนแปลงในสงคมทม

ความซบซอน

ดวยเหตทนธมองวาวฒนธรรมคอหวใจของการเปลยนทางดานเศรษฐกจและสงคม เมอนธ

หนมาจบงานทตองการอธบายถงความเปลยนแปลงของสงคมไทย ไมวาจะในอดต ปจจบน หรอมอง

ไกลไปยงอนาคต นธกจะหนมาใชปจจยทางวฒนธรรมเปนตวแปรส าคญในการศกษาประวตศาสตร

ไทยทงสน หากไมถอปจจยทางวฒนธรรมเปนปจจยหลกในการวเคราะหแลว นธกจะถอวาวฒนธรรม

เปนปจจยหนงของความเปลยนแปลง341

ในงานเรอง อสลามสมยแรก ทถกผลตขนในหวงเวลาน นธไดชใหเหนวาวฒนธรรมทาง

ความคดมผลอยางชดเจนตอความเปลยนแปลงในอาณาจกรของชาวมสลมในเวลาน น นธไดระบถง

การเปลยนแปลงทางความคดของคนเกยวกบสถานภาพของผน าทสบทอดอ านาจของทานศาสดา

มฮมมดในปลายยคการปกครองของทานอษมานสงผลอยางลกซงตอนโยบายและรปแบบการปกครอง

รฐตลอดจนเสถยรภาพในอ านาจของผปกครองในสมยตอมาอยาง ยคสมยของอะลยและมอาวยะฮ342

เชนเดยวกบทนธมองวาการทสงคมอาหรบเปลยนแปลงความเชอจากลทธทองถนมาสศาสนาอสลาม

นนน าไปสการกอสรางระเบยบทางการปกครองใหมและกอเกดจตส านกของลทธชาตนยมอาหรบทใช

ในการรวมชาตขน343นธยงไดเชอมโยงความเปลยนแปลงทางวฒนธรรมในสงคมอาหรบเขากบบรบท

ทางสงคมในหลายแงมม เชน

นธมองวาการทสงคมอาหรบมจารตศาสนาทเขมแขงตลอดจนลทธปจเจกนยม ปจจยเหลาน

สามารถท าใหศาสนาเกดการววฒนาการโดยศาสนาใหมจะรกษาค าสอนเกาและกระตนใหบคคลสงสม

บารมในการตอยอดคนควาทางศาสนาตอไป จกรวรรดอสลามในภายหลงกเกดขนจากรากเหงาทาง

สงคมเชนน344

341 เรองเดยวกน, 111. 342 นธ เอยวศรวงศ, อสลามสมยแรก, 112-130, 146-150. 343 เรองเดยวกน, 63, 76-78. 344 เรองเดยวกน, 15, 36-37, 50-51.

166

นธยงมองสภาพอนแรนแคนทางสงคมของชมชนชาวยวในคาบสมทรอารเบยตอนเหนอวา

เปนปจจยทกอใหเกดวฒนธรรมทางศาสนาทปลกฝงกนในเร องของพระมหาไถ นธอธบายวา

วฒนธรรมทางความเชอทปลกฝงอยในสงคมชาวยวเชนนมสวนผลกดนใหชาวยวนอมรบศาสนา

อสลาม อยางไรกตามนธอธบายตอวาการแตกหกทางวฒนธรรมเรองพธกรรมทางศาสนาระหวาง

ชาวยวและชาวอาหรบมสลมเปนปจจยส าคญในการวางรากฐานของลทธชาตนยมอาหรบและพฒนา

ใหอสลาม “มลกษณะเดนเปนวฒนธรรมของชนทะเลทรายทเรยกวาอาหรบ”345 ในสวนของ

วฒนธรรมการสรบของชาวอาหรบ นธมองการท าสงครามปลนสะดมกนระหวางชาวอาหรบวาเปน

คณธรรมและอาชพทไดรบการยอมรบ ทงยงเปนกระบวนการในการจดการทางสงคมทจะใหท าให

สมาชกในชมชนเกดการอยรอดและหลอมรวมความกลาหาญขนได346นอกจากนยงมองการอพยพ

โยกยายถนฐานของชาวมสลมวาเปนการเปลยนอตลกษณและการกอรางสรางตวของศาสนาอยางเปน

รปรางทสด347

งานนพนธทอาศยมตทางวฒนธรรมมาเปนปจจยหลกในการอธบายเชนน สงผลอยางเปน

รปธรรมมากขนในอกหลายปตอมา โดยเฉพาะงานทส าคญทงสามเลม คอ ประวตศาสตรรตนโกสนทร

ในพระราชพงศาวดารอยธยา (2520) ปากไกและใบเรอ (2525) และ การเมองไทยในสมยพระเจากรง

ธนบร (2528) อยางไรกตามใชวางานนพนธเรองอสลามชดนจะปลอดพนจากแนวคดมารกซสต

ทงหมดกหาไม ในบางจดนธอาศยแงมมเรองความขดแยงของสงคมภายในทเกดขนจากปญหาทาง

เศรษฐกจทขยายตวมากขนจนเปนเหตน าไปสความขดแยงคนในสงคมมสลมทงในทางเชอชาตและ

การเมอง348 สอดรบกบขอวเคราะหของ ครสต เบเกอร ทมองวาในทศวรรษท 2510 นธยงคงสะทอน

อทธพลของการโนมเอยงและมองเหนคณคาแนวคดมารกซสตพอสมควรดงปรากฏขอเขยนของเขาใน

ยคตนๆของวารสาร สงคมศาสตรปรทศน349

345 เรองเดยวกน, 59-64. 346

เรองเดยวกน, 71-72. 347 เรองเดยวกน, 58-59.. 348 เรองเดยวกน, 340-343. 349 ครส เบเกอร, “ประวตศาสตรหลง 6 ตลา: การตอบรบของสงคมไทยตอ ปากไกและใบเรอ ของนธ

เอยวศรวงศ,”, 150.

167

บทท 4

การทาทายประวตศาสตรนพนธอสลามกระแสหลก : เปรยบเทยบเนอหาค าอธบายระหวางสอง

ส านก

ประวตศาสตรนพนธอสลามกระแสหลกหรอทถกเขยนขนโดยชนชนน าในสงคมไทยม

พฒนาการทางดานเนอหาหลกๆอยสามลกษณะ คอลกษณะการนพนธทเนนเนอหาในเชงต านานอง

ความสมพนธระหวางพทธศาสนากบอสลาม มาสการนพนธทเนนความเปนประวตศาสตรชาตมากขน

จากนนจงพฒนามาสความเปนประวตศาสตรอารยธรรมทเนอหาและค าอธบายแบบเดมไดรบการรอ

ถอนออกไปจนหมด พฒนาการของเนอหาเปนผลมาจากบรบทแหงยคสมยทภมปญญาและจตส านก

ของชนชนน าในสงคมไทยไดเกดความเปลยนแปลงขนจากการคนพบทฤษฎทางความรแบบใหม

อยางไรกตามสงท เปนบรบทรวมกนระหวางทงสามสมยดงทกลาวไปคอ การนพนธ

ประวตศาสตรอสลามถกกระท าขนจากกลมนกวชาการทางสงคมทไมใชมสลมทงสน กลาวไดวางาน

นพนธทงหมดไมไดเกดขนจากแรงจงใจทจะทาทายและรอถอนค าอธบายของนกวชาการฝายมสลมใน

สงคมไทยแตอยางใด แรงจงใจทน าไปสการนพนธประวตศาสตรอสลามลวนแลวแตเกดขนจากความ

ตองการของคนจากวงนอกศาสนาอสลาม เปนผลผลตทเกดขนจากสภาพแวดลอมภายนอกสงคม

มสลมซงผลกดนใหสงคมไทยหวนกลบมาหาตวตนของชาวมสลมในไทย มากกวาความพยายามทจะ

หาตวตนของชาวมสลมเองกอน กรณนแตกตางจากบรบทของงานนพนธเรองอสลามในยโรปทเกด

ขนมาจากความพยายามทจะรอถอนชดค าอธบายของนกประวตศาสตรชาวอาหรบทครอบง างาน

นพนธเรองอสลามมาอยางยาวนาน กลมนกประวตศาสตรชาวยโรปทหนมาสนใจทจะเขย น

ประวตศาสตรอสลามลวนแลวแตถกบบใหพงพาเอกสารชนตนทฝายอาหรบเปนผเขยน จงเกดความ

พยายามทจะวพากษเนอหาทอยในงานนพนธเกาของฝายอาหรบลง350ขณะทความพยายามทจะเขยน

งานนพนธเรองอสลามในสงคมไทยมความเปนอสระจากชดค าอธบายของฝายมสลมตงแตเรมแลว

ความขาดแคลนทจะผลตงานประวตศาสตรเพอคนหาอตลกษณของตวเองในฟากฝายสงคม

มสลมเหนไดจากงานนพนธเรองประวตศาสตรอสลามชนเกาแกทสดของฝายมสลมไทยซงพงจะถก

350 F. E. Peter, “the Quest of the Historical Muhammad,” International Journal of Middle East Study23, Issue 3 (Aug 1991): 290-307.

168

ตพมพขนใน เดอนธนวาคม ป พ.ศ. 2492 ในชอ “พระศาสดามหมหมดและค าวจารณ” โดย ดเรก

กลสรสวสด351 งานนพนธชดนเกดขนหลงงานนพนธของฝายชนชนน าไทยอยหลายป

งานนพนธเรองประวตศาสตรอสลามจากฟากฝายมสลมไทย เปนผลผลตทเกดขนจากความ

พยายามทจะทาทายและตอบโตตองานนพนธกระแสหลก งานนพนธดงกล าวมไดเกดขนจากความ

เปลยนแปลงในทางจตส านกของนกวชาการมสลมเพอเสาะแสวงหาอตลกษณในอดตอยางเปนเอกเทศ

หรอจากพลวตภายในแตอยางใด หากแตเกดขนจากการคกคามของภายนอกทมตอศรทธาทางศาสนา

ของตน จงไดมความพยายามทจะสรางค านยามแหงอดตของตนเองขนมาเพอทาทายกบวาทกรรม

เรองอสลามทถกผลตขนในทางลบจากฟากฝายสงคมไทยทมใชมสลม งานนพนธเรองประวตศาสตร

อสลามจากฝายมสลมไทยจงมลกษณะของเนอหาทเนนแนวการตอบโตเพอรกษาสถานภาพของพระ

ศาสดาเปนเนอเรองหลก

การเคลอนไหวเพอสรางอตลกษณทางศาสนาและฟนฟตวตนของความเปนมสลมขน เปนสง

ทด าเนนอยในสงคมไทยกอนการปฏวต ป 2475 แลว อยางไรกตามแมวาจะมความตนตวจากฝาย

มสลมในการทจะสรางองคกรและการเคลอนไหวทางศาสนาขนในสงคมไทย แตทวาการตนตวทาง

ประวตศาสตรของตนเองกลบไมปรากฏใหเหนแตอยางใด หลกฐานทสนบสนนขออางขางตนคอ การ

เกดขนของสถาบนและองคกรศาสนาในเขตภาคกลางของประเทศไทยทมมาตงแตกอนป พ.ศ. 2475

แลว องคกรทางศาสนาเหลานมบทบาทอยางมากในการปลกฝงจตส านกของความเปนมสลม ผานการ

จดงานบรรยายธรรมและตพมพเอกสาร อยางไรกตามในการเคลอนไหวเพอธ ารงศาสนาขนในสงคม

มสลม กลบไมปรากฏกระบวนการเสาะหาตวตนในอดตของตนเอง งานนพนธเรองประวตศาสตร

อสลามจงไมปรากฏใหเหนแตอยางใดเลยจากภายในของสงคมมสลมไทยเอง

องคกรทางศาสนาทมบทบาทในการสรางจตส านกแกชาวมสลมไทยมลกษณะหลกๆอย 2

ประเภท คอ 1) สถาบนทางศาสนาทกอตงในรปของสมาคมหรอสมาพนธ การท างานจะเนนไปใน

ทางการกศลเพอเยยวยาสงคมมสลม ในดานศาสนาจะเนนการผลตผลงานทางศาสนาในรปของ ต ารา,

เทปบรรยายศาสนาและการจดงานศาสนาประจ าเดอน สถาบนศาสนาในประเภทนจะไดรบการเขาถง

351 คณะผจดท า, “ประวตโดยยอของคณดเรก กลสรสวสด (อบรอฮม กเรช),” (เอกสารประกอบการอภปรายเรอง บทบาทของอ.ดเรก กลสรสวสดตอสงคมมสลมไทย ณ มลนธเพอศนยกลางอสลามแหงประเทศไทย วนท 20 กรกฎาคม 2550), 10.

169

จากสงคมวงกวางมากกวา เนองจากไมไดจ ากดกจกรรมเฉพาะแคนกศกษาหรอผเรยน ทงยงมลกษณะ

ทเปดกวางตอการเขาถงมากกวาสถาบนทางศาสนาในประเภททสองทอยในรปของปอเนาะ 2)

สถาบนทางศาสนาทกอตงในรปของโรงเรยนหรอ ปอเนาะ สถาบนทางศาสนาในลกษณะนจะจ ากดวง

การศกษาทแคบลงมา นนคอชมชนและกลมทสงบตรหลานเขาเรยนประจ าโดยเทานนทจะมโอกาส

เรยนรหลกการศาสนาจากสถาบนประเภทน กจกรรมเดยวทสถาบนทางศาสนาประเภทนจะเชอมตอ

กบสงคมไดคอการจดงานมสยด

สมาคมหรอสมาพนธทางศาสนาทกอตงขนในรปแบบท 1 มองคกรทมชอเสยงและนาสนใจ

ดงจะกลาวถงตอไปน

4.1 บทบาทของสมาคมญมอยะตลอสลามแหงประเทศไทยในการฟนฟอสลาม

สมาคมญมอยะตลอสลามแหงประเทศไทย เปนสมาคมทางศาสนาทถกกอตงขนราวป พ.ศ.

2472 มส านกงานและการเคลอนไหวหลกอยทกรงเทพมหานคร แตกยงมกจกรรมทเคลอนไหวอยใน

เขตตางจงหวดเชนเดยวกน ในค าแถลงกอตงสมาคมทถกตพมพขนในป พ.ศ. 2522 ระบวาสมาคมได

ถกกอตงขนในชวงแรกจากชาวมสลมเชอสายอนเดยในประเทศไทย จดประสงคในการกอตงเพอเผย

แผหลกค าสอนของศาสนาอสลามขนในหมประชาชนมสลม กจกรรมหลกของทางสมาคมคอการใช

พนทของสมาคมในการชมนมและศกษาหลกการของอสลามจากผสนใจทงทเปนมสลมและมใชมสลม

พรอมกนนกไดมการจดสงนกบรรยายศาสนาไปยงทองทชมชนตางๆทวประเทศเพอเผยแผความเขาใจ

เกยวกบหลกการอสลามใหถกตองขนในหมประชาชน จดเดนของสมาคมฯคอการจดท าวารสาร

“อลญฮาด” ขนเปนวารสารรายเดอนทมอทธพลตอสงคมมสลมในขณะนน นอกเหนอจากการท า

วารสารรายเดอนทางสมาคมยงมการตพมพหนงสอทใหความรเกยวกบศาสนาอสลามและยงไดมการ

จดตงโรงเรยนขนมาอกดวย352

นกวชาการทมบทบาทตอการขบเคลอนการท างานของสมาคมมากทสดคออบรอฮม กเรช

หรอ ดเรก กลสรสวสด353 ตามประวตระบวานายดเรก กลสรสวสดมบดาเปนชาวปากสถานและ

352 Ismail Ahmad, “Jam‖Iyatul Islam Bi Tailandi,” Al-Dawah 706 (Shaban 1399): 48. 353 ดเรก มนามปากกาทเขาใชในวารสาร อล-หดา คอ อล-มศบาห

170

อพยพเขามาตงถนฐานอยในประเทศไทย เมอป พ.ศ. 2460354บทบาทของ ดเรก กลสรสวสด ทมตอ

การท างานของสมาคมฯปรากฏใหเหนผานการประพนธต าราเกยวกบวชาการอสลามมากทสด ทงยง

ด ารงต าแหนงเปนประธานสมาคมฯมาหลายสมย อยางไรกตามแมวาสมาคมฯจะมผลงานและบทบาท

ตอสงคมมสลมในกรงเทพฯและตางจงหวดมากเพยงใด แตกลบไมพบความพยายามทจะผลตงาน

นพนธเกยวกบประวตศาสตรอสลามแตอยางใดเลยในชวงแรกเรมกอตงสมาคม ผลงานสวนมาก

เกยวของกบหลกการศาสนาและแงมมทางสงคมทเกยวเนองกบหลกการของอสลามมากกวา355

ตอมาในป พ.ศ. 2492 ดเรก กลสรสวสด ไดจดท าวารสารของตนเองขนมาอกฉบบหนง มชอ

วาวารสาร “อล-หดา” ส านกงานแรกตงอยท ถนนวานช วดเกาะ กรงเทพฯ นอกเหนอจากดเรกแลว

ยงม อนนต ซาลวาลาและอนวร หเซน เปนผรวมกอตงอกดวย การจดตงวารสาร อลหดา ขนในป

2492 นบเปนครงแรกทฝายมสลมไทยรเรมงานวชาการทเปนการสอสารกบ “คนนอก” มากขน ดงจะ

เหนไดจากถอยแถลงของทางวารสารในฉบบแรกทระบวา

“อล-หดา เปนมยลละฮ356รายเดอนของส านกพมพ อล-หดา มความมงหมายในทางเผยแพร

ศาสนาอสลามดวยหลกฐาน-เหตผล และความจรงแกบคคลทวๆไป แกการใสไคลศาสนาอสลาม

โดยศาสนกชนอน สงเสรมความรในภาควชาการ”357

ในปเดยวกนกบท อล-หดา ไดรบการจดตงขน ดเรก กลสรสวสดกไดมการประพนธหนงสอ

“พระศาสดามหมหมดและค าวจารณ” ขนมาครงแรก นบเปนหนงสอประวตศาสตรอสลามเลมแรกๆ

ทฝายมสลมไทยเขยนขน358 งานนพนธชนนเปนความพยายามของฝายมสลมทตองการสบหาอดตของ

ตนเอง รากเหงาและความเปนมาทางประวตศาสตรของชาวมสลม ภายหลงจากวาทกรรมกระแสหลก

เรองอสลามจากฝายชนชนน าไทยไดสรางภาพลบใหชาวมสลมมาอยางตอเนอง งานนพนธชดนจง

อาศยหลกฐานและการตความทแปลกใหมเพอทาทายงานนพนธเรองอสลามทเคยมมากอนหนาน งาน

354คณะผจดท า,“ประวตโดยยอของคณดเรก กลสรสวสด (อบรอฮม กเรช),”, 1. 355คณะผจดท าวารสารสายสมพนธ, ตอบ “อลญฮาด” และสมาคมญมอยะตลอสลาม (กรงเทพฯ: สายสมพนธ, ม.ป.ป.), 29-33. 356ค าวา มยลละฮ เปนค าภาษาอาหรบ หมายถงวารสาร 357คณะผจดท า,“ประวตโดยยอของคณดเรก กลสรสวสด (อบรอฮม กเรช),”, 4-5. 358ดเรก กลสรสวสด, พระศาสดามหมหมดและค าวจารณ (พระนคร: ไทยวฒนาพานช, 2492).

171

นพนธอสลามทชนชนน าในสงคมไทยสรางขนเปนผลมาจากพลวตจากภายนอกประเทศทสงผล

กระทบตอประวตศาสตรนพนธในประเทศ สวนงานนพนธอสลามทฝายมสลมผลตขนกเปนผลกระทบ

จากปรากฏการณแรกอกท

ความตนตวและจตส านกทางประวตศาสตร(อสลาม)ของชาวมสลมไทยจงเกดขนจาก

แรงผลกดนทมาจากภายนอก ความหวาดกลวในการถกคกคามจากค าอธบายทางประวตศาสตรของ

สงคมไทยท าใหความพยายามทจะเสาะหาอดตของตนเองปรากฏขนในหมนกวชาการมสลม

สมมตฐานขางตนมใชตองการจะสรปวาสงคมมสลมไทยมเคยมความรบรหรอจตส านกเกยวกบความ

เปนมาทางประวตศาสตรของตนเองแตอยางใด เนองจากพอจะปรากฏหลกฐานในเอกสารเกาของ

สถาบนทบงชถงการเกดจตส านกทางประวตศาสตรขนในหมมสลมไทย ดงค าแถลงการณของ อล-อศ

ลาหสมาคม ในป พ.ศ. 2470 ซงเปนสมาคมศาสนาอสลามในชมชนบางกอกนอยความวา

“หนงสอของ อล-อศลาหสมาคมนอกจากจะเรองเกยวแกศาสนาอสลามแลว ยงจะลงเรอง

ประวตการณของวระบรษและสตรคนส าคญๆในวงของอสลามอกดวย”359

อยางไรกตามแมจตส านกทางประวตศาสตรจะเกดขนในหมมสลมไทยกอนป พ.ศ. 2475

แลว แตการสบทอดเรองราวทางประวตศาสตรอสลามมไดเปนไปในลกษณะของการบนทกหรอเรยบ

เรยงขนเปนหนงสอ ทมอยเปนเพยงประวตศาสตรในรปการบอกเลาถงประวตศาสตรของตนเองผาน

สถาบนศาสนา อยางมสยดและงานบรรยายเทานน

งานนพนธเรองประวตศาสตรอสลามของดเรก กลสรสวสด ไมเพยงแตจะเกดขนจากความ

ตองการทจะตอบโตชดค าอธบายทมมาเดมแลวเทานน หากแตยงตองการรอถอนเรองชดค าบอกเลา

แบบเกาทถกสบทอดอยในสงคมมสลมอกดวย เนองจากการนพนธประวตศาสตรอสลามของ ดเรก

เปนความพยายามทจะตอบโตการคกคามจากวงนอกอกท ความจ าเปนทจะตองปฏรปศาสนาจาก

ภายใน อนเปนสงทตนมองวาคอชองโหวในศาสนาจงตดตามมา ดเรก โจมตชดค าบอกเลาทาง

ประวตศาสตรแบบเกาทมอยในสงคมมสลมวาเปนเรองลาสมย เพราะประกอบไปดวยเรองราว

ปรมปราทไมอาจยอมรบไดดวยค าอธบายแบบวทยาศาสตร เชน ประวตศาสตรอสลามทเนนการ

พรรณนาถงอภนหารของผเปนศาสดาและเหลาสาวก360รวมถงการโจมตค าอธบายแบบเกาวาดวย

359 อล-อศลาหสมาคม, ระเบยบการและขอบงคบ (กรงเทพฯ: ม.ป.พ., ม.ป.ป.), 16. 360 อบรอฮมกเรช, ค าบรรยายอลกรอานภาษาไทยเลม 3, ค าน า.

172

เรองการขยายตวของศาสนาอสลามดวยคมดาบ361 ซงดเรกมองวาเปนการขาดความเขาใจในเงอนไข

ของสภาวะทางการเมองในขณะนนและความจ าเปนทตองพงพาสงครามในการพทกษศลธรรม362

ความเคลอนไหวของ ดเรก กลสรสวสดในการทาทายประวตศาสตรนพนธอสลามกระแสหลก

ทมอยในเวลานน สอดรบบรบททางสงคมและการเมองของโลกมสลมทเชอมโยงกนทวโลก เรมอนด

สควพน (Raymond Scupin) ในบทความของเขาทกลาวถงการปฏรปศาสนาอสลามในประเทศไทย

ไดอธบายถงความเชอมโยงกนระหวางแนวคดการปฏรปศาสนาทเกดขนในอยปตชวงป ค.ศ. 1890 น า

โดย ขบวนการของมฮมมด อบดฮ (Muhammad Abduh) และขบวนการวะฮาบย (Wahabi

Movement) ทเคลอนไหวเพอตอสกบ อสลามแบบทองถน (folk islam) ทปราศจากความบรสทธ

ตามตนฉบบเดม สายธารความคดในเรองการปฏรปศาสนาดงกลาวสงผลกระทบถงประเทศไทย เมอ

นายอะฮมด วะฮาบ (Ahmad Wahab) นกวชาการมสลมจากเกาะมนงกะเบา ประเทศอนโดนเซยท

หนการจบจบกมจากรฐบาลดชทไดลภยเขามาอาศยอยในประเทศไทยตงแตป ค.ศ. 1926 (พ.ศ.

2469) บรเวณถนนตก กรงเทพมหานคร และดวยกบความโดดเดนในวชาความร ทงดานภาษาอาหรบ

และความเจนจดในพระคมภร ในป 1930 (พ.ศ.2473) อะฮมด วะฮาบจงไดจดตงองคกร

อนศอรศศนนะฮ (Ansorisunnah) ขนเพอท าการเผยแผแนวคดการปฏรปอสลามขนในประเทศไทย

จนไดรบความศรทธาจากชาวมสลมในเขตยานนาวา,บางกอกนอยและธนบร ในเวลาตอมา ดเรก

กลสรสวสด ซงเปนศษยและยงไดรบอทธพลจากแนวคดการปฏรปอสลามจาก อะฮมด วะฮาบ จง

รเรมบทบาทของตนเองในการตอสกบ อสลามแบบทองถน ดเรกโจมตความเชอในเชงไสยศาสตรท

แพรหลายอยในสงคมมสลมขณะนน ทงยงพยายามรอถอนการตความศาสนาทเคยถกผกขาดอยกบ

ส านกคดทางกฎหมายดงเดมในสงคมไทยทเรยกกนวา ชาฟอย (Shafi‖i School) ความพยายาม

ดงกลาวของ ดเรก น าไปสความขดแยงและเผชญหนาอยางรนแรงระหวางมสลมสองฝาย ฝายทยดถอ

อสลามแบบทองถนถกเรยกกนวา คณะเกา ซงมส านกจฬาราชมนตรในขณะนนสนบสนน กบฝายของ

นายดเรก ทถกเรยกวา คณะใหม363

361ฟลพเค. ฮตตย, อาหรบ, 226. 362ดเรก กลสรสวสด, พระศาสดามหมหมดและค าวจารณ,85-87. 363 Raymond Scupin, “Islamic reformism in Thailand,”Journal of the Siam Society 68, 2(1980): 2-8.

173

ปญหาความขดแยงระหวางคณะเกาและคณะใหมนน าไปสการแยงชงต าแหนงจฬาราชมนตร

ตลอดจนมมมองทมตอบทบาทของจฬาราชมนตรกแตกตางกนดวย เนองจากคณะเกาตองการผลกดน

ใหต าแหนงจฬาราชมนตรเลอกขางความสมพนธกบอ านาจของสถาบนพระมหากษตรย ขณะทคณะ

ใหมตองการใหส านกจฬาราชมนตรมสายสมพนธทเลอกขางฝายของนายปรด พนมยงคมากกวา364

กระแสการปฏรปศาสนาอสลาม (islamic reformism) ทมขนในประเทศไทยจงเปนสวน

ส าคญทผลกดนการเคลอนไหวของทางสมาคมฯ การเปลยนแปลงทางดานภมปญญาเชนนสงผลให

การตความศาสนาอสลามแตกตางขนจากอสลามแบบทองถนทเคยครองอ านาจอยในสงคมไทย กลาว

ไดวาการเกดขนของระบบสอสงพมพศาสนาอสลาม นอกจากจะเปนผลมาจากการเฟองฟของตลาด

หนงสอพมพทเพมมากขนหลงการปฏวตในป พ.ศ. 2475 แลวยงเปนผลมาจากแนวคดเรองการปฏรป

ศาสนาอสลามทชาวมสลมตางหวนกลบมาตงค าถามกบอตลกษณทางศาสนาของตนเองใหม พรอมกบ

พยายามสรางตวตนในความเปนมสลมของตนเองมากขนกวาเดม โดยเฉพาะกรณของ ดเรก กลสร

สวสด นนถอวาไปไกลกวานกเคลอนไหวคนอนๆในยคเดยวกน ตรงทมความพยายามน าเอาเรองราว

ของวทยาศาสตรมาผสมผสานกบการตความศาสนาอสลาม ความเคลอนไหวขางตนน าพาไปสการ

เผชญหนากบส านกจฬาราชมนตร(คณะเกา)ในเวลานนทยงองค าอธบายในทางไสยศาสตรและเรอง

อภนหารทางศาสนาอยมาก365

อยางไรกตามยงมบรบททนาสนใจอกประการหนงซง สควพน มไดใหขอสงเกตไว ขบวนการ

ปฏรปศาสนาอสลามของ ดเรก กลสรสวสดไมเพยงแตจะไดรบอทธพลทางความคดจากการฟนฟ

อสลามในตะวนออกกลางเทานน หากแตยงไดรบอทธพลทางความคดจากขบวนการอะฮมะดยะฮ

(Ahmadiyya Movement) ขบวนการดงกลาวนเปนขบวนการศาสนาขบวนการหนงในชมพทวป ม

ส านกงานใหญอยท เมอง ลาโฮร (Lahore) ประเทศปากสถาน โดยมนาย มฮมมด อะลย

(Muhammad Ali) เปนแกนน าคนส าคญ

ขบวนการอะฮมะดยะฮไดถกกอตงขนในยคสมยทประเทศอนเดยยงตกเปนอาณานคมของ

รฐบาลองกฤษ ลกษณะเดนของขบวนการนคอ การเสนอแนวการตความอสลามแบบใหมทแตกตางไป

364 Raymond Scupin, “The Politics of Islamic Reformism in Thailand,” in Asian Survey 20, 12 (December 1980): 1225-1230. 365 อล มศบาห, “ตอบนายตวน,” อล-หดา2, ฉ. 2(กนยายน 2497): 24.

174

จากความเขาใจเดมทสงคมมสลมเชอถอกนอย เนองจากอทธพลของวทยาการจากโลกยโรปท

ถายทอดสองคความรในโลกมสลมจงท าใหขบวนการอะฮมะดยะฮมความประสงคทจะช าระศาสนา

อสลามใหหลดพนไปจากความเชอดงเดมของสงคมมสลม ขบวนการอะฮมะดยะฮจงมลกษณะเฉพาะ

ตรงทนยมอาศยหลกเกณฑทางวทยาศาสตรมาเปนเครองมอในการสนบสนนและตความทางศาสนา

นอกจากนยงตองการท าลายพธกรรมทางศาสนาในหมคนมสลมอนเดยพนบานทพวกเขามองวาเปน

พธกรรม “งมงาย” ซงถกสอดแทรกมาจากหลกความเชอของชาวฮนด366

การกระท าของขบวนการอะฮมะดยะฮเทากบเปนการรอถอนหลกศรทธาของชาวมสลมและ

สงผลกระทบตอการเผชญหนากนในวงกวาง เนองจากขบวนการอะฮมะดยะฮมกจกรรมการ

เคลอนไหวทกาวหนาและรวดเรว โดยทขบวนการอะฮมะดยะฮไดจดพมพคมภรอลกรอานฉบบแปล

องกฤษ,ฮนดและอรด ซงอาศยการตความตามแนวทางของตนเอง ทงยงไดประกาศวาจะด าเนนการ

แปลอลกรอานตามแนวทางการตความของตนเองใหไดมากถง 100 ภาษา ทวโลก ไมเพยงแคการ

เคลอนไหวเพอแปลพระคมภรเทานน ขบวนการอะฮมะดยะฮยงจดท าวารสาร Islamic Review ซง

ไดรบการตอบรบจากโลกมสลมอยางลนหลาม เนองจากเปนวารสารทเสนอเนอหาวชาการไดอยาง

กาวหนากวาทสงคมมสลมในอนเดยเปนอยในขณะนน วารสารดงกลาวน าเสนอหลกการอสลามทง

แงมมของ ความเชอ เศรษฐกจ สงคม การเมอง อารยธรรมตลอดจนวทยาศาสตร พรอมกนน

ขบวนการอะฮมะดยะฮยงไดจดท าหนงสอเกยวกบอสลามทกแขนงเพอแยงชงการครอบง าทาง

ความคดในสงคมมสลมใหได

ผลจากการเคลอนไหวทตนตวของขบวนการอะฮมะดยะฮท าใหเกดปฏกรยาหลากหลายใน

สงคมมสลม มสลมสวนใหญซงยดมนในจารตการศรทธาแบบเดมถอวาขบวนการอะฮมะดยะฮเปน

ขบวนการนอกรต (infidel) เนองจากมการตความทรอถอนหลกความเชอเดมของศาสนาไปจนหมด

สน แมกระทงจากกลมวะฮาบยในโลกมสลมเองกยงถอวาขบวนการอะฮมะดยะฮไมใช “มสลม” เปน

พวกนอกศาสนาทถกรฐบาลองกฤษจดตงขนเพอท าลายชาวมสลม แมวาขบวนการวะฮาบยและ

ขบวนการอะฮมะดยะฮจะมเจตนารวมกนตรงทตองการท าลายความเชอทองถนและไสยศาสตรทฝง

รากลกอยในสงคมมสลม อยางไรกตามขบวนการวะฮาบยมไดปฏเสธเรองอภนหารทางศาสนาทถก

กลาวไวในพระคมภรโดยสนเชงเหมอนทขบวนการอะฮมะดยะฮไดกระท า ขณะทสงคมมสลมอก

366 Ehsan Elahi Zaheer, Qadiyaniat (Lahore: Idara Tarjuman Al-Sunnah, 1984), 24-50.

175

จ านวนหนงกลบตอบรบการท างานของขบวนการอะฮมะดยะฮเพราะเหนวาขบวนการนม

ความกาวหนาและตนตวในเรองการเผยแผอสลามมาก ดเรก กลสรสวสด เปนหนงในนกวชาการของ

มสลมไทยทออกตวตอบรบการเคลอนไหวของขบวนการอะฮมะดยะฮ ดงจะพบวาในป ค.ศ.1951 ด

เรก ไดเขารวมประชมกบขบวนการอะฮมะดยะฮ ณ ประเทศปากสถาน ในการประชมทางวชาการ

ครงนนายดเรกไดน าเอาค าอธบายพระมหาคมภรอลกรอานทตนเรยบเรยงขนเปนภาษาไทยและค า

แปลพระมหาคมภรอลกรอานฉบบภาษาไทยน าเสนอตอ มฮมมด อะลย แกนน าของขบวนการอะฮมะ

ดยะฮ และเนองจากหนงสอทงสองเลมเปนหนงสอทอาศยเอกสารภาษาองกฤษของขบวนการอะฮมะ

ดยะฮเปนแหลงอางองทส าคญ จงท าใหเขาไดรบค าชมจากขบวนการอะฮมะดยะฮอยางมาก 367อกทง

ในการตพมพหนงสอของเขาบางเลมยงไดรบทนจากสมาชกของขบวนการอะฮมะดยะฮ368นอกจากน

ในวารสาร The Islamic Review ทขบวนการอะฮมะดยะฮจดพมพขนไดมการระบวา ดเรก กลสร

สวสด คอตวแทนจ าหนายวารสารดงกลาวในสงคมไทย369

ผลงานของ ดเรก กลสรสวสด จ านวนมากสะทอนใหเหนถงอทธพลทางความคดของ

ขบวนการอะฮมะดยะฮทมตอตวเขา บอยครงในหนงสอทเขาอาศยขอมลและการตความจากหนงสอ

ของมฮมมด อะลย เปนแหลงอางองทส าคญทสด อทธพลและสายสมพนธของขบวนการอะฮมะดยะฮ

ทมตอการท างานของนายดเรก กลสรสวสดท าใหสงคมมสลมไทยจ านวนมากเกดการตอตานการ

ท างานของสมาคมฯ แมกระทงในฝายทถกพจารณาใหเปนคณะใหมหรอวะฮาบยกไมไดตอบรบการ

ท างานของดเรกไปเสยทกภาคสวน ชมชนคณะใหมบางสวนในเขตบางกอกนอยและอยธยามทาท

ตอตานการท างานของดเรกและทางสมาคมฯอยางรนแรงมาตลอด โดยเฉพาะอยางยงคอกลม

367 Mumtaz Ahmad Furuqui, A Mighty Striving (Wembley: Ahmadiyyah Anjuman Lahore Publication, 2004), 409. 368 อบรอฮม กเรช, บยานลกรอาน : ค าบรรยาย อล-กรอาน ภาคภาษาไทย เลม 1 (พระนคร : อกษรโสภณ, 2496), รองปก. 369 “To Our Subscribers And Contributor,” The Islamic Review 8, Vol. Xl (August 1952): 1.

176

เครอขายของวารสาร “สายสมพนธ” ทถกกอตงขนใน ป พ.ศ.2505 ถอวาเปนเครอขายของทางคณะ

ใหมทมบทบาทตอตานดเรก กลสรสวสดมากทสด370

ขอสรปของ สควพน ทระบวาขบวนการวะฮาบยจากตะวนออกกลางคอ รากเหงาทาง

ความคดทสงผลตอการปฏรปศาสนาอสลามในประเทศไทยเพยงอยางเดยวจงไมนาจะถกตองทงหมด

เนองจากละเลยการพจารณาถงอทธพลทถกสงมาจากชมพทวปและยงละเลยทจะพจารณาถงความ

ขดแยงภายในของชมชนทางศาสนาทถกเรยกวา คณะใหม กนเองซงบงชวาอทธพลเบองหลงการ

เคลอนไหวของ ดเรก กลสรสวสด ไมไดเปนผลมาจากขบวนการวะฮาบยเพยงอยางเดยว371

ดงทไดกลาวไปแลววา การนพนธประวตศาสตรอสลามของ ดเรก กลสรสวสด เพอคดคานชด

ค าอธบายกระแสหลกของสงคมไทยนน เรมตนขนในป พ.ศ. 2492 ทงทตวดเรกมบทบาทกบสงคม

มสลมมากอนหนานนแลว ผศกษามความเหนวาความลาชาดงกลาวเกดขนมาจากการรบรของดเรกท

มตอการคกคามอสลามจากประวตศาสตรนพนธกระแสหลกไดถกบดบงไปจากภาวะความตงเครยด

ระหวางคณะเกาและคณะใหม สงคมมสลมในเวลานนดเหมอนจะมความตองการทจะแสวงหาตวตน

และปฏรปตนเองจากภายในมากกวาจะสนใจถงเสยงสะทอนจากภายนอก การเรมตนเคลอนไหว

ศาสนาของดเรกและสมาคมฯเปนผลมาจากความรสกททนเหนความตกต าของอสลามจาก อสลาม

แบบทองถนไมไดอกตอไป ภาวะความแตกตางกนจากภายในสงคมมสลมกนเองระหวางสองคณะท า

ใหการรบรถงความเปนปฏปกษตอกนมมากกวาการรบรถงความเปนศตรจากภายนอก ความรสกทไม

เหมอนกนจากวงในผลกดนใหการท างานปฏรปอสลามพงเปาไปทการรอถอนโรครายในสงคมมสลม

กนเองกอน ดวยเหตนการท างานของดเรกตงแตกอนป 2492 หรอแมกระทงหลงปดงกลาวไปแลว

ยงคงเปนเรองของการทาทายอสลามแบบทองถน ของกลมคณะเกาทถกสนบสนนจากส านก

จฬาราชมนตรในสมยนน372

ลกษณะ “ความขดแยง” ภายในเปนปจจยส าคญทท าใหเกดความพยายามทจะนยามตวเอง

ขนมาเพอเอาชนะอตลกษณของฝายตรงขาม ยงไปกวานนจะตองมกระบวนการทางสงคมทผลกดนให

370 อาล อซา, “การตพมพความหมายกรอานมะญดครงลาสดกบการบดเบอน,” สายสมพนธ36, ฉ.393-394 (พฤศจกายน-ธนวาคม 2544): 3. 371 อาล อซา, นหรอความจรงตอบโตขอเขยนของรฎอ สมะด (พระนคร: สายสมพนธ, ม.ป.ป.), 9. 372 “แปลกแตจรง,” คณะกรรมการอสลามแหงประเทศไทย 2, ฉ. 3(ระมะดอน 1372):37.

177

รสกวาอตลกษณและตวตนทถกหยบยนจากฝายตรงขามไดเขาคกคามสงคมของตน สถานการณความ

ขดแยงดงกลาวปะทขนเมอต าแหนงจฬาราชมนตรตกไปอยในอ านาจของฝายคณะเกา โดยม นายตวน

สวรรณศาสน ด ารงต าแหนงเปนจฬาราชมนตรและไดมบทความตอบโตทางวชาการกบดเรกอย

ตลอด373

ความขดแยงและแตกตางกนระหวางมสลมสองคณะดเหมอนจะผลกดนใหเกดการคนควา

ทางวชาการของทงสองฝาย วารสาร อล-หดา ซงเปนกระบอกเสยงของดเรกเปนหลกฐานทสะทอน

แนวคดการปฏรปศาสนาอสลามของดเรกในชวงแรกไดเปนอยางด ดเรกไดแสดงเจตนารมณของการ

ปฏรปศาสนาของตนเองไวในหลายจดของวารสาร เขากลาววาหลกการอสลามและวถปฏบตของ

สงคมมสลมตองวางอยบนขอชแนะจากตวบททางศาสนาทถกกลนกรองมาจากคมภรอลกรอานและ

วจนะของทานศาสดามฮมมดเทานน ความลาหลงของสงคมมสลมเกดขนจากการถอศาสนาโดยตาม

จารตของสงคมโบราณและการตามพวกผรทไมรตนตอแหลงทมาของความเชอทางศาสนา สกแตสอน

ศาสนาโดยไมมแหลงทมาทชดเจน การปฏรปศาสนาเพอน าสงคมมสลมไทยกลบไปสอสลามอน

บรสทธเทานนทจะชวยใหมสลมเจรญกาวหนาขน374

อยางไรกตามดเหมอนการตความของทงสองส านกจะไมไดมจดขดแยงตรงทประวตศาสตร

นพนธอสลามมากนก หรอไมกอาจจะมาจากการทฝายคณะเกาซงเปนฝายทมากอนไมไดมผลงาน

ทางดานประวตศาสตรนพนธอสลามเลย จงท าใหการนพนธประวตศาสตรอสลามของฝายคณะใหมไม

เกดขนดวย ขอเขยนของดเรกและสมาคมฯสวนมากเปนการตอบโตและรอถอนการตความของฝาย

คณะเกา ไมวาจะเปนเรองของหลกศรทธา พธกรรมทางศาสนา จารต ประเพณ และเรองไสยศาสตรท

ฝงรากลกอยในสงคมมสลม แมจะมการกลาวถงประวตศาสตรอสลามอยบาง แตก มกเปนไปใน

ลกษณะทตองการหกลางการตความหลกธรรมบางอยางทเกยวพนกบประวตศาสตรนพนธอสลาม

เชน การตอบโตขอเขยนของจฬาราชมนตรทระบวาอสลามยอมรบเรองราวของการรกษาเชงไสย

ศาสตร โดยทนายตวน จฬาราชมนตรในเวลานนไดยนยนวามหลกฐานทางประวตศาสตรทยนยนวา

ทานศาสดามฮมมดเคยถกไสยศาสตรจากบาทหลวงยวในนครมะดนะฮ ขอเขยนดงกลาวท าใหดเรก

373อล มศบาห, “เขาวาควรเปลยนจฬาราชมนตร,” อล-หดา2, ฉ. 20(เมษายน2497): 7. 374บรรณาธการ, “บรรณาธการแถลง,” อล-หดา 1, ฉ. 12(สงหาคม 2496): 7-8.

178

เขยนบทความตอบโต ซงถอเปนการกลาวถงประวตศาสตรนพนธอสลามของเขาขนในชวงแรก 375

นอกจากนยงมหนงสอทถอดค าบรรยายของเขาทไดตอบค าถามเรองประวตศาสตรอสลามแกกลม

พระสงฆ ณ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วดมหาธาต ในป พ.ศ. 2492 กอนหนาทเขาจะออกหนงสอ

เรอง “พระศาสดามหมหมดและค าวจารณ”376ขอเขยนในชวงแรกของดเรกเกยวกบประวตศาสตร

นพนธอสลามยงขาดความชดเจนในลกษณะทเปนงานเขยนเชงประวตศาสตร

บรบททสงผลใหดเรกหนมาเขยนงานเกยวกบประวตศาสตรอสลามจงมใชพลวตทเกดขนจาก

ความขดแยงทรบรไดจากภายในสงคมมสลม หากแตเปนพลวตทเกดขนจากการคกคามของ

ประวตศาสตรนพนธทมาจากวงนอกสงคมมสลม จตส านกและความเปลยนแปลงทางดานการรบ ร

ประวตศาสตรเปนผลสบเนองมาจากวทยากรจากสงคมวงนอกอกท

นกวชาการในฟากฝายมสลมไทยอกคนทมบทบาทในการทาทายประวตศาสตรนพนธอสลาม

กระแสหลกคอ มฮมมด ซอลฮย มผลงานทเขยนเกยวกบประวตศาสตรอสลาม 2 เลม คอ หนงสอ

สงเคราะหคนตาบอด377และ มฮมมด รซลลลอฮ ชวประวตศาสนทตของอสลาม378 หนงสอทงสองเลม

ถกตพมพขนในป 2506 เพอตอบโตและทาทายงานนพนธเรองอสลามของพระยาอนมานราชธน

สะทอนใหเหนถงบรบททใกลเคยงกบผลงานของดเรกทวางานนพนธเรองอสลามจากฟากฝายของ

มสลมเกดขนมาจากความตองการทจะทาทายงานนพนธกระแสหลก ทงงานนพนธของดเรกและมฮม

มด ซอลฮยจงเปนผลจากจตส านกทางประวตศาสตรทถกสรางขนจากประวตศาสตรนพนธของ

สงคมไทยทมใชมสลม

ตามประวตทวารสารอล-หดาไดบนทกไวระบวามฮมมด ซอลฮยเปนนกวชาการศาสนาของ

สงคมมสลมในชมชนบางกอกนอย จบการศกษาดานอสลามจากมหาวทยาลย อลอซฮร กรงไคโร

ประเทศอยปต บทบาททปรากฏอยในชมชนบางกอกนอยคอการตระเวนสอนศาสนาอสลามตาม

บานเรอนและมสยดตลอดทวทงชมชน โดยการนงเรอไปตามบานเรอนตางๆ จากความมมานะขางตน

จงท าใหมฮมมด ซอลฮย ไดรบการเคารพนบถอทงจากชาวมสลมในชมชนบางกอกนอย ตลอดจนกลม

375 กลมผรกสจจธรรม, ใครสรางความปนปวนใหกบสงคมมสลม? (ม.ป.ท.: ม.ป.พ., 2527), 12-13. 376 คณะผจดท า,“ประวตโดยยอของคณดเรก กลสรสวสด (อบรอฮม กเรช),”,10. 377 ม. ซอลฮย, สงเคราะหคนตาบอด (พระนคร: ศกษาพานชย, 2506). 378 ม. ซอลฮย, มฮมมด รซลลลอฮ ชวประวตศาสนทตของอสลาม (ม.ป.ท.: ม.ป.พ., 2506), 7-8.

179

นกท างานของทางสมาคมฯและวารสาร อล-หดา รวมถง นายดเรก กลสรสวสดดวยเชนเดยวกน

เนองจากบทบาทของ มฮมมด ซอลฮย ไมเพยงแตจะปรากฏใหเหนในดานของการปฏรปอสลามให

ปลอดพนจาก อสลามแบบทองถน แลว ยงมบทบาทในการทาทายตองานนพนธเรองอสลามกระแส

หลกในเวลานนอกดวย379

นกวชาการในฟากฝายมสลมไทยดเหมอนจะรบรถงการคกคามของประวตศาสตรนพนธ

กระแสหลกทถกผลตขนในชวงท 2 เทานน จากการส ารวจไมปรากฏพบการทาทายตอเนอหาของ

ประวตศาสตรนพนธอสลามในชวงแรก (กอนป พ.ศ. 2475) แตอยางใด งานนพนธเรองอสลามในฝาย

มสลมทาทายตองานนพนธในชวงท 2 เปนหลก ทแตกตางไปจากทกลาวไปคอ งานของดเรกทถกผลต

ขนในป 2521 ในชอวา สเราะตนนบภาค 1 หนงสอชดนเปนผลงานชนส าคญของ ดเรก และถอเปน

ประวตศาสตรนพนธอสลามเรองสมบรณทเขาเคยเขยนมา ภาพรวมของเนอหาจากงานนพนธชดน

แตกตางไปจากงานชดอนทงหมด เนองจากเปนงานทดเรกตงใจเขยนเรองราวของประวตศาสตร

อสลามใหสมบรณทสด จงไดมระบบการอางองและการอาศยองคความรทกาวหนามากขนกวาทเคยม

มากอนหนาน อาท การใชองคความรทางดาน เศรษฐศาสตร วทยาศาสตร โบราณคด ภาษาศาสตร

เขามาท าการอธบายเนอหาในประวตศาสตรอสลาม และเมอพจารณาจากบรบทในชวงทหนงสอถก

ตพมพ ผลงานชดนตพมพขนหลงจาก อสลามสมยแรก ของนธ เอยวศรวงศ เปนเวลา 21 ป งานของ

ดเรกชดนอาจจะเปนความพยายามทจะทาทายตองานนพนธของนธซงแตกตางไปจากงานนพนธในยค

ท 2 กอนหนานนโดยสนเชง ผลงานของนธเปนการยกระดบองคความรเรองอสลามใหมความกาวหนา

มากขนทงในทางสมมตฐาน การใชหลกฐาน และทฤษฎตางๆทอธบายซงเปนไปตามการวพากษจาก

กระบวนการอนเปนวทยาศาสตรพฒนาการในชวงทายของประวตศาสตรนพนธอสลามกระแสหลกจง

ท าใหดเรกตองพฒนางานนพนธเรองอสลามเพอใหสามารถทาทายตอชดค าอธบายของอกฟากฝงท

ก าลงพฒนาขนมาก380

โครงเรองหลกทถกเขยนขนในงานนพนธของฝายมสลมวางอยบนฐานความเชอทางศาสนา

ชาวมสลมมความเชอในเรองการเปน ศาสดาพยากรณ (prophecy prophet) ทพระเจาแตงตงมา

ของทานศาสดามฮมมด ดงนนในการเปนงานนพนธทางดานประวตศาสตร สงททบซอนอยในเนอหา

379 เพอนเกา, “จดหมายจากผอาน,” อล-หดา3, ฉ. 33 (พฤษภาคม 2497): 1997-1999. 380 ดเรกกลสรสวสด, สเราะตนนบภาค 1, 1ก-19ก.

180

คอความเชอในเชงเทววทยาทขบเคลอนการตความประวตศาสตรอสลาม ฮตตย ไดกลาววางานนพนธ

เรองอสลามจากฝายมสลมตามฉบบจารตเดมทนยมใชกนวางอยบนทศนคตและความเชอในเรองการ

ท าหนาทเพอพระเจาขององคพระศาสดาและเหลาอครสาวก381

ความซบซอนของเนอหาอยตรงทการมาของศาสนาอสลามเปนปจจยส าคญทพลกผน

การเมองและภมศาสตรรวมถงระบบเศรษฐกจในตะวนออกกลาง ประวตศาสตรอสลามจงไมสามารถ

เขยนขนเพยงแคเปนประวตศาสตรศาสนา ดงเชน พทธประวต หรอแมแตประวตของพระเยซครสต ท

เนอหาของมนเปนเพยงประวตศาสตรเอกเทศทไมมผลตอการสบสวนขอเทจจรงทางดานการเมอง

,เศรษฐกจและสงคม ในทางกลบกนประวตศาสตรอสลามมแงมมทเปนไปตามหลกคดฝายฆราวาส

(Secularism) แฝงอยในตวเนอหามาก ชาวมสลมรบรประวตศาสตรของตนเองในมตทเปนการเมอง

มากพอกบประวตศาสตรในเชงเทววทยา (theological history) โดยเฉพาะโลกมสลมหลงการลม

สลายของจกรวรรดออตโตมนในชวงสงครามโลกครงท 1 ความเจบแคนทสญเสยฐานะอนยงใหญใน

ประวตศาสตรท าใหการตความประวตศาสตรอสลามมลกษณะทเปนการเมอง(ฆราวาส)มากขนจาก

เดมทเคยเปนประวตศาสตรทองกรอบคดเชงเทววทยา

เมอนพนธเรองอสลามขน ความเชอในทางเทววทยาและการสบสวนอนเปนวทยาศาสตรตอ

ประวตศาสตรจงเดนมาบรรจบกนเพอจะยนยนความถกตองของเนอหา วธการดงกลาวเปนลกษณะ

เดนของงานนพนธเรองอสลามทถกผลตขนในยคหลงอาณานคมทวโลก โครงเรองทงหมดของงาน

นพนธอสลามในฟากฝายมสลมวางอยบนฐานคดทตองการสนบสนนและรกษาสถานภาพการเปน

ศาสดาพยากรณทแทจรงของทานศาสดามฮมมด ผานการอภปรายในประเดนยอยทนกวชาการเหนวา

อาจจะสงผลกระทบตอสถานภาพการเปนศาสดาของทานนบมฮมมด ซงมประเดนหลกในการทาทาย

คอ

1. บคลกและบารมของพระศาสดาทถกพรรณนาในประวตศาสตรนพนธกระแสหลกใน

ลกษณะทเปนลบ

2. การหกลางวาทกรรมเรองอสลามทถกฉายใหเหนถงภาพความโหดเหยมและการเปน

ศาสนาทองสงครามความรนแรง

381 ฟลพเค. ฮตตย, อาหรบ, 226.

181

3. ประเดนในทางศลธรรม ประวตศาสตรนพนธอสลามกระแสหลกท าใหฝายมสลมรสกวา

หลกธรรมทางศาสนาของตนถกสรางขนเพอตอบสนองตอคนมงม ใหคนครองอ านาจเปน

ราชา เปนศาสนาทมไวเพอคนรวยเทานน

4. หลกธรรมของศาสนาอสลามทเปนตวการขดขวางความเจรญกาวหนาของสงคมมสลม

บมเพาะเชอแหงความแตกแยกและงมงายขน382

ความพยายามทจะรอถอนโครงเรองทสนบสนนวาทกรรมอสลามในลกษณะขางตน คอ

แรงจงใจส าคญทผลกดนใหสงคมมสลมเกดจตส านกทางประวตศาสตรของตนเองขนมา โครงเรองท

ฝายมสลมเขยนขนในงานนพนธจงมลกษณะทลอกบโครงเรองกระแสหลก ผานการสรางวาทกรรม

ขนมาใหมคอวาทกรรมเรอง “อสลามแท” (pure islam) ขนมา383 ความจรงแลววาทกรรมเรอง

อสลามแทเปนชดวาทกรรมทนกวชาการมสลมสรางขนมาเพอตอกรกบอสลามแบบทองถน วาทกรรม

ดงกลาวมจดมงหมายทตองการน าพาสงคมมสลมไปสความเขาใจทางศาสนาและการตความแบบ

บรสทธดงเชนในสามสมยแรกของศกราชอสลาม วาทกรรมเรองอสลามแทอางวาศาสนาอสลามท

สงคมโลกมอยในขณะนนเปนผลมาจากการกาวขามอ านาจการตความของศาสนาทเคยถกจ ากดอยาง

เครงครดอยแคตวบทไปสการอาศยทศนะของนกวชาการ รวมถงอทธพลทางวฒนธรรมพนบานทถก

สอดแทรกจากความเชอของศาสนาอนและสงแปลกปลอมทมใชอสลาม384

การท างานของวาทกรรมเรอง “อสลามแท/ดงเดม” ในชวงแรกพงเปาไปทการวพากษ

อสลามของกลมคณะเกา กอนทวาทกรรมตวนจะเขาไปสการวพากษงานนพนธเรองอสลามจากผ

นพนธประวตศาสตรอสลามกระแสหลก โดยวาทกรรมเรองอสลามดงเดมมกอธบายวาความเขาใจผด

เกยวกบหลกธรรมและประวตศาสตรอสลาม เกดขนจากสองปจจยหลก คอการรบรขอมลเรองอสลาม

จากกลมคณะเกา ซงมการตความอสลามในลกษณะทลาหลงสรางการเดยดฉนทตออสลาม พธกรรม

ทางศาสนาของกลมคณะเกาลวนแลวไดรบอทธพลทางความเชอจากพทธและพราหมณทงสน 385

382 ม. ซอลฮย, สงเคราะหคนตาบอด, ก-ข. 383 เรองเดยวกน, 3. 384 อล-มศบาฮ, “ถาฉนเปนจฬาราชมนตร,”อล-หดา1, ฉ.11(กรกฎาคม 2496): 38-41. 385 Raymond Scupin, “Popular Islam in Thailand,” in The Muslims of Thailand Vol.1 Ed. Andrew D.W. Forbes (Gaya, Bihar:Centre for South-East Asian Studies, 1988), 33-36.

182

โดยเฉพาะมสลมทอาศยอยในเขตตวเมอง (urban muslim) อยางกรงเทพมหานคร,อยธยา การ

เปดรบอทธพลทางวฒนธรรมของพทธจะมโอกาสสงกวาเนองจากอตลกษณเดมของตนเองไดถกเจอ

จางลงไปจากสภาพแวดลอมในชมชนตวเมองทรายลอม386ปจจยอกประการหนงทวาทกรรมอสลาม

แบบดงเดมไดอธบายไวคอ โลกตะวนตกทเคยดแคนตออสลาม วาทกรรมอสลามแบบดงเดมระบวา

อคตแบบครสเตยน คอปจจยส าคญทท าใหสงคมไทยพลอยเกลยดชงอสลามไปดวยเนองจากสงคมไทย

อาศยการตความและขอมลทางวชาการจากโลกตะวนตก วาทกรรมขางตนคลายคลงกบแนวคดเรอง

บรพาคตนยม (Orientalism) ของ ซาอด387

4.2 กระบวนการนยามตวเองจากภายในภายใตรฐนยมของจอมพล ป. พบลสงคราม

การประกาศใชนโยบายรฐนยมของรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม ตงแตป พ.ศ. 2482 -

2485 นอกจากจะสรางผลกระทบเปนวงกวางตอวฒนธรรมและสงคมไทยในภาพรวมแลว ชาวมสลม

ในสงคมไทยทมความเชอและศาสนาแตกตางไปอยางสนเชงจากอดมการณของรฐเปนคนอกกลมหนง

ทไดรบผลกระทบจากนโยบายดงกลาวมากทสด ความจรงแลวรากเหงาทบมเพาะลทธชาตนยมใหแก

สงคมไทยในเวลานนลวนแลวแตมาจากบรบททางสงคมทสงคมไทยก าลงเผชญหนาอยในเวลานน

นบตงแตทศวรรษท 2470-2480 มหาอ านาจตะวนตกไดเขามายดครองชาตในทวปเอเชย

ความวนวายและผนผวนทางการเมองดงกลาวท าใหชาตเอเชยตงค าถามถงอตลกษณของตนเองเพอ

น าไปสการพฒนาศกยภาพของชาตตนเองในการกาวขนสความเปนมหาอ านาจ พดอกนยหนงไดวา

ชาตเอเชยส านกในความลาหลงของตนเองจงไดเกดกระบวนการทพยายามผลกดนตวเองใหมความ

ทนสมยขนมา ชนชนน าในสงคมไทยขณะนนอยาง หลวงวจตรวาทการ และ จอมพล ป. พบลสงคราม

เองตางกตระหนกดถงภาวะทชาตไทยถกดงเขาสระบบการเมองโลกทมความซบซอนสง ความพวพนท

หลกเลยงไมไดเชนนนท าใหชนชนน าในสงคมไทยหนมาศกษาประวตศาสตรของชาตตางๆเพอรบรถง

386 Angela Burr, "Religious Institutional Diversity — Social Structural and Conceptual Unity: Islam and Buddhism in a Southern Thai Coastal Fishing Village,”Journal of Siam Society60, 2(1972): 183-210.

387ดเรกกลสรสวสด, สเราะตนนบภาค 1,4ก-5ก.

183

ปมหลงแหงสถานการณทางการเมองทเปนอยในเวลานน แรงกดดนดงกลาวเองทท าใหหลวงวจตร

วาทการ นพนธงานเรองอสลามขนในหนงสอ ประวตศาสตรสากล ปฏกรยาทเกดขนจากความผนผวน

ทางการเมองดงกลาวกระตนใหชนชนน าในสงคมไทยคดทจะสรางชาต เปนมหาอ านาจ388

นอกเหนอจากความผนผวนทางการเมองทเกดขนแลว การปฏวตในป 2475 น าพาประเทศสยามไปส

การแสวงหาอดมการณใหม ปญญาชนในสยามเกดความคดตางขวกนในเรองการแสวงหาอดมการณท

จะน ามาขบเคลอนทศทางของชาต เชน ระบอบสาธารณรฐ ระบอบกษตรยภายใตรฐธรรมนญ ระบอบ

สมบรณาญาสทธราช ลทธสงคมนยม ลทธคอมมวนสม และลทธชาตนยม เปนตน

สงคมมสลมเองกไมไดถกยกเวนจากความเปลยนแปลงทเกดขนจากบรบททางสงคมภายใน

ชาตดงทกลาวไป บางทความรสกของปญญาชนมสลมอาจจะมการรบรทซบซอนมากกวาชนชนน าใน

สงคมไทยดวยซ า เมอพจารณาถงความเปลยนแปลงจากปจจยภายนอก ชาวมสลมทวโลกตางรบรถง

ความตกต าสญเสยของตนเอง ในฐานะทเปนหนวยหนงของประชาชาตอสลาม การลมสลายลงของ

จกรวรรดออตโตมนจนน าไปสการยดครองดนแดนมสลมรวมถงดนแดนศกดสทธอยาง นครเยรซาเลม

(Jerusalem) ของชาตอสราเอล เปนตน ความเปลยนแปลงทางการเมองเหลานกระตนให

เกดปฏกรยาโตกลบจากโลกมสลมในหลายลกษณะ ไมวาจะเปนลทธชาตนยม, ลทธสงคมนยมแบบ

อสลาม, และรวมถงกลมอสลามนยม389งานเขยนของ ดเรก กลสรสวสดเองในหลายสวนกบงชถงการ

รบรถงความตกต าดงกลาวเชนเดยวกน390

กลมฟนฟอสลาม (Islamic Reformist) ทเกดขนทวโลกหลงการลมสลายของจกรวรรดออต

โตมนตางกเหนพองตองกนถงความจ าเปนทจะตองรอฟนสถานภาพการเปนมหาอ านาจขนมาใหมใน

โลกมสลม แนวคดของกลมฟนฟอสลามเหลานตองการทจะหวนกลบไปสรางการปกครองแบบ

จกรวรรดอสลามทสามารถทลายเขตพรมแดนการปกครองแบบรฐชาตขนดวยซ า ความตองการหวน

คนสอสลามดงกลาวกอเกดกระบวนการช าระอสลามขนมาเปนล าดบแรก นกวชาการมสลมทม

388 หลวงวจตรวาทการ, “ปฐกถาเรองการเสยดนแดนไทยใหฝรงเศส,”, 158-160. 389 Ira M. Lapidus, “Revival and Modernity: The Contemporary Movements and the Historical Paradigms,” Journal of the Economic and Social History of the Orient 40, 4 (1997): 445-457. 390อบรอฮมกเรช, ค าบรรยายอลกรอานภาษาไทยเลม 4, 671-673.

184

อทธพลตอกลมฟนฟอสลามทวโลก อาท อบดฮ, รอชด รฎอ (Rashid Ridha), ตลอดจนกลม

ขบวนการวะฮาบย ตางเรมตนงานฟนฟอสลามของตนเองจากการช าระสะสางความเช อนอกรตอตร

จากหลกธรรมของอสลาม กลมฟนฟอสลามเหลานมองขนตอนทจะน าไปสการเปนมหาอ านาจดงเชน

ในอดตวาตองเรมตนจากการสรางจตส านกรกในศาสนาของตนเองขนมากอน และสวนส าคญทจะท า

ใหคนรกศาสนาของตนเองได คอการสราง “ความเปนมสลม(แท)” ทเจรญทดเทยมกบมาตรฐานของ

ความเปนสมยใหม391งานศกษาทเกยวของกบหวขอเรองการฟนฟอสลามหลายเลมมกมความเขาใจ

อยางหยาบๆวากลมขบวนการศาสนาเหลานเปนปฏกรยาทตอตานตะวนตก 392ซงผศกษามองวากลม

ฟนฟอสลามเหลานมไดตอตานตะวนตกไปเสยทงหมด เนองจากมความพยายามทจะรบเอาภมปญญา

และวทยาการจากโลกตะวนตกเขามาเปนสอในการฟนฟอสลามดวยกนทงสน อาท การปฏเสธหลก

ความเชอในเชงอภนหารทมอยในหลกค าสอนทางศาสนามาแตยาวนาน, การอาศยการตความทาง

ศาสนาดวยวทยาศาสตรหรอแมแตการหยบยมทฤษฎววฒนาการ (evolution theory) มาใชอธบาย

ศาสนา กระทงในกระบวนการผลตสอสงพมพและวารสารโลกตลอดจนการสรางมหาวทยาลย โลก

มสลมกหยบยมกระบวนการเหลานจากวทยาการของตะวนตกทงสน หากแตตอตานเพยงแคเรองทถก

พจารณาวาเปนอบายมขทขดกบหลกการศาสนาเทานน393ขอเขยนของดเรกจ านวนมากกไมไดม

ลกษณะทคงค าสอนตามแบบแผนเดมของอสลามแตอยางใด เขาพยายามรอถอนการตความทาง

กฎหมายหลายอยางทเขาเหนวาลาสมยไมมในบญญตอสลาม เชน เรองการใสผาปดหนาของสตร394

การสรางความเปน “อสลามแท” แบบดงเดมในนยามของกลมฟนฟอสลามในทางเดยวกน

คอการสรางอสลามใหสามารถเปนทยอมรบตามมาตรฐานของโลกตะวนตกไดดวย เนองจากการจะ

เปนชาตมหาอ านาจไดจะตองมวฒนธรรมทประเทศตะวนตกยอมรบไดดวย เพราะในเวลานนทงคน 391 Ira M. Lapidus, “Revival and Modernity: The Contemporary Movements and the Historical Paradigms,”, 449. 392 A Shadid, PS Van Koningsveld, Religious Freedom and the Neutrality of the State: The Position of Islam in the European Union (Leuven: Peeters, 2002), 174-190. 393Murat Çalışkan, “Ideas and Activities of Sayyid Jamal-al din Afghani,” (Paper Presented at the Seminar by the Middle East Technical University, 10 June 2010), 1-14. 394อบรอฮมกเรช, ค าบรรยายอลกรอานภาษาไทยเลม 4, 689.

185

ตะวนตกและคนในภมภาคอนๆของโลกรวมทงคนไทยทไดรบการศกษาแบบตะวนตกทงโดยตรงและ

โดยออมตางกมทศนคตตอการเปลยนแปลงของมนษยและวฒนธรรมตามแนวทางของโลกตะวนตก

ทงสน แมกระทงกลมวะฮาบยทถกมองวาเปนกลมอสลามสายจารตทเปดรบการเปลยนแปลงไดนอย

ทสดแลว กยงตองปรบตวเขาสการเปลยนแปลงเพอประสานชองวางกบคานยมของโลกตะวนตก395

สมาคมฯและการเคลอนไหวของดเรก กลสรสวสดเปนการเคลอนไหวทตอบสนองตอค าถาม

ทเกดขนมาจากความรสกในฐานะทเปนมสลม ค าถามทวา อสลามไปกบโลกสมยใหมไดหรอไม ?

อสลามคอศาสนาทลาหลงหรอไม ? อะไรคออสลามแบบบรสทธดงเดมทจะน าพามสลมไปสความ

เจรญเหมอนครงอดต ? ค าถามเหลานคอแรงผลกดนส าหรบกระบวนการฟนฟอสลามทก าลงคกรนอย

ในชวงเวลาทมสลมรสกถงการสญเสยสถานภาพอนยงใหญในครงอดตลงไป

ผลงานชนแรกท ดเรก กลสรสวสดเขยนขนคอ สวสดภาพของสงคม ตพมพขนในป พ.ศ.

2492 สะทอนภาพความเคลอนไหวทตองการตอบโจทยเกยวกบศกยภาพของศาสนาในโลกสมยใหม

การรบรถงศาสนาอสลามในลกษณะทเปนฆราวาสมากขนเปนสงแปลกใหมในสงคมมสลมขณะนน

จากเดมทศาสนาถกมองเปนเพยงหลกธรรมและพธกรรม ดเรกใชความพยายามของเขาท าการอธบาย

ใหเหนถงศกยภาพของศาสนาอสลามในการเยยวยาสงคม เขาประณามการเขาใจอสลามในลกษณะ

แขงทอจมปลกอยกบพธกรรม ทส าคญคอแนวคดทมองศาสนาอสลามในลกษณะกาวหนาเหมอนกฎ

ทางวทยาศาสตร กลาวคอยงโลกพฒนาวทยการมากไปเทาใดมสลมจะยงเขาใจถงแกนแทของ

หลกธรรมอสลามมากขน เพราะอสลามทนกปราชญถายทอดนนเปนผลผลตจากการตความของยค

สมย396ความคดดงกลาวแตกตางจากความเขาใจของมสลมทเคยมองวาชนรนแรกของอสลามคอผ ท

เขาใจศาสนาดทสด

ในป2495 ดเรกไดตพมพหนงสอ อสลามศาสนาแหงมนษยชาต ซงเปนการถอดความเทป

ปาฐกถาทเขาตอบขอสงสยเกยวกบศาสนาอสลามแกกลมพระสงฆและพทธศาสนกชน ณ พระต าหนก

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย หนงสอเลมนสะทอนแนวคดของดเรกทมองอสลามในฐานะหลกธรรม

อนเปนสากลกาวหนาซงสามารถตอบสนองตอความตองการของมนษยชาตไดพรอมกบเสนอมมมอง

395 Raymond Scupin, “Interpreting Islamic movements in Thailand,” Crossroads: An Interdisciplinary Journal of Southeast Asian Studies 3, 2(1987): 78-88. 396อบรอฮมกเรช, ค าบรรยายอลกรอานภาษาไทยเลม 3, ค าน า.

186

การตความอสลามทองกบหลกคดทางวทยาศาสตร397 หลงจากนนในป พ.ศ. 2493 เขาไดออกผลงาน

ดานประวตศาสตรเรอง คอลฟะฮอบบกร และอมรอบนลคอฏฏอบ หนงสอทงสองเลมเปนผลงานท

สะทอนใหเหนถงความพยายามทจะคนหาตวตนของอสลามทเคยยงใหญเมอครงอดต ดเรกใชความ

พยายามทจะอภปรายใหเหนถงความรงเรองของชาวมสลมเมอครงอดตในยามทพวกเขายดมนตอ

หลกการอสลามอนบรสทธ398

กระบวนการสรางจตส านกตอศาสนาของตนเองดงทกลาวไปขางตน คลายคลงกบมาตรการ

ของหลวงวจตรวาทการในเรองการสรางชาต นอกจากจะตองเปลยนแปลงวฒนธรรมไทยเดมใหสอด

รบกบความเจรญแบบยโรปแลว หลวงวจตรวาทการยงตองหาทางพสจนวาคนไทยและวฒนธรรมไทย

ไดเคยบรรลความเจรญขนสงมาแลวในอดตกาล มาตรการการสรางความภมใจตอวฒนธรรมไทยใน

อดตกาลของหลวงวจตรวาทการปรากฏใหเหนในหนงสอของเขาหลายจด ทคลายคลงกนไปมากกวา

นนคอการอธบายวาชนชาตไทยในอดตเคยรงเรองมากอนในชวงทโลกตะวนตกเคยลาหลงมาแลว 399

ซงเปนวธการเดยวกนกบทดเรกใชอธบายความเจรญรงเรองของอสลามในยคอดต

ปญหาความมนคงภายในของสงคมมสลมเปนอกปญหาหนงทสรางเงอนไขการท างานใหดเรก

และสมาคมฯ การแตกแยกเปนคณะนกายเปนปญหายดเยอภายในสงคมมสลม กลมฟนฟอสลาม

จ านวนมากพยายามแกปญหาดงกลาวมาตลอดทกยคสมย แมภายในสงคมไทยการรวมศนยอ านาจ

เขาสสวนกลางตงแตทศวรรษท 2430 จะเปนจดเรมตนของรฐสมยใหมทหลอมรวมคนใหเปนเอกภาพ

ได แตในทางปฏบตรฐสมยใหมนยงไมสามารถรวมคนในชาตใหเปนอนหนงอนเดยวกนทงในเชง

การเมอง เศรษฐกจ และวฒนธรรม โดยเฉพาะอยางยงในแงของจตส านกทคนในรฐจะรสกถง

อดมการณรวมในการรกษาผลประโยชนของชาตรวมกนยงถอวามนอยอย

397 ดเรก กลสรสวสด, อสลามศาสนาแหงมนษยชาต (กรงเทพฯ: ชมรมหนงสอวทยปญญา, 2547), 30-34. 398 ดเรก กลสรสวสด, อมรอบนลคอฏฏอบ (พระนคร: ไทยวฒนาพานช, 2493). 399 หลวงวจตรวาทการ, “ความสมพนธทางเชอชาตระหวางไทยกบเขมร,” ใน สารคดและสงนารจากปาฐกถาและค าบรรยายของพลตร หลวงวจตรวาทการ (กรงเทพฯ : เสรมวทยบรรณาคาร, 2516), 7-9.

187

ชาวมสลมไมเพยงแตจะตองเผชญหนากบความแตกแยกทางความคดทเกดขนจากการรบร

ตอผลประโยชนของชาตอนเหนไมตรงกน จตใจของชาวมสลมซงตดตามรบรขาวสารความตกต าและ

แบงแยกของโลกมสลมดวยกนในพนทตะวนออกกลางหลงสงครามโลกครงท 1 ท าใหชาวมสลม

เกดปฏกรยาตอความแตกแยกเหลานนแตกตางกนไป บางกลมเลอกทจะแกปญหาดวยการปดกนการ

อภปรายถงความแตกตางทางดานส านกคดศาสนาเพอลดชองวางระหวางกน กลมฟนฟอสลามทเหน

ดวยในแนวคดเชนนจงเลอกทจะสรางวาทกรรมเรอง “ความเปนพนอง” (brotherhood) ขนเพอ

ประสานรอยราวระหวางส านกคด แตกมจ านวนไมนอยทถอวาการแตกแยกทางส านกคดและการแบง

พรรคแบงพวกตางๆเกดขนจากการละทงค าสอนอนเปนสากลของอสลาม

กลมฟนฟอสลามกลมหลงนพจารณาวา การแตกแยกทางความคดเกดขนจากการละทงการ

ถอศาสนาแบบดงเดม น าไปสการยดตดกบความคดและทศนะของนกปราชญทไมสามารถหาจดจบ

ของขอถกเถยงได ความสามคคกนในทศนะของกลมนคอการยดถอในพระคมภรและวจนะของทาน

ศาสดาอยางเครงครด เมอนนการเปนคณะเกาและคณะใหมจงจะจบสนลงไป มไดหมายความวาการ

นงเงยบกบความนอกคอกคอการรกษาไวซงความสามคค ดเรก ไดกลาวถงเรองนวา

“ทกๆแหง(ของโลกอสลาม)ก าลงปรบปรงการตนตวของตนดวยการมองกลบไปหาหลกเดม

คอหลกของกตาบลลอฮ(คมภรอลกรอาน)และททานนบมฮมมดไดน ามาเทศนา การเชอถอโดยดหนา

คน เชอหนาอละมา(นกการศาสนา)โดยไมไดตรวจสอบหลกฐานก าลงจะตายจากเราไปชวนรนดรแลว

ระบอบเชนนกปรากฏตวอยางแพรหลายในเมองไทยเชนกน...เพราะฉะนนการกลาวหาทวาเราเปน

พวกนนพวกนโดยไมไดส ารวจการงานของเราจงไมตางกบการกลาวหาทมมากอนๆแลว บรการของ

เราไมรจกใหมหรอเกา นอกจากหนทางทมาจากกตาบลลอฮและสนนะฮ(ค าสอน)ของทานนบมฮมมด

เทานน ถาการกระท าเชนนเปนทไมสบอารมณของบางทาน เรากจนใจไมสามารถจะใหความพอใจอน

นอกลนอกทางทจะท าใหเราบกพรองในอมาน(การศรทธา)อะอมล(ศาสนกจ)ของเราได”400

ขอเขยนขางตนของดเรกเปนสงทสะทอนใหเหนวาเขาพจารณาการละทงแนวทางของศาสนา

แบบบรสทธดงเดมเปนบอเกดแหงการแตกแยกออกนอกลนอกทาง การเปนคณะเกาหรอคณะใหม

เปนสงทไมมประโยชนทจะถกเถยงกน คณะเดยวทอยในวาทกรรมของดเรกคอคณะของทานนบมฮม

มด เชนเดยวกบทเมอเขาไดรบการทวงตงวาเปนตนเหตของความแตกแยกเนองจากการทเขาวพากษ

400 กลมผรกสจจธรรม, ใครสรางความปนปวนใหกบสงคมมสลม?, 1-2.

188

การท างานของส านกจฬาราชมนตร ดเรกกตอบโตกลบไปวาการรกษาความถกตองของหลกการ

ศาสนาไมมสวนใดๆตอการสรางความแตกแยกขนในสงคมมสลม401

นโยบายรฐนยมของจอมพล ป. พบลสงครามน ามาซงปฏกรยาตอบโตจากสงคมมสลมไทย

เปนสองฟากฝง นบตงแตเกดการปฏวตขนในป พ.ศ. 2475 ลวงมาจนถงการประกาศใชรฐนยมของ

จอมพล ป. สงคมมสลมเกดความตนตวขนอยางทไมเคยเปนมากอน การแสวงหาอตลกษณและรกษา

ตวตนของตนเองในสถานการณทสงคมเกดการเปลยนแปลงไดปรากฏขน ธเนศ อาภรณสวรรณ ไดให

ความเหนวาตงแตเกดการปฏวตในป 2475 เปนตนมา การปฏรปอสลามไดเกดขนเพอทาทายและ

ตอรองกบอ านาจรฐใหมทเปลยนแปลงไป อยางไรกตามการปฏรปอสลามมไดเปนเอกภาพในแนว

เดยวกนแตอยางใด สงคมมสลมถกแบงแยกออกเปนสองฟากฝายจากสองผน าแหงการปฏรปอสลาม

ฐานอ านาจแหงการปฏรปอสลามสวนหนงอยทภาคใตของประเทศไทย คอขบวนการของหะยสหลง

โตะมนา ขณะทอกสวนหนงมฐานอ านาจอยทภาคกลางภายใตการเคลอนไหวของ นายแชม พรหม

ยงค ซงขณะนนด ารงต าแหนงเปนจฬาราชมนตรคนแรกในฝายซนนย ปจจยหลกทท าใหรฐบาลไทยใน

ขณะนนมนโยบายตอมสลมในพนทภาคใตแตกตางไปจากมสลมในเขตภาคกลางมาจากการแสดงออก

ถงความไมพอใจตออ านาจรฐอยางเปดเผยในพนทสาธารณะ อาท มสยดและปอเนาะซงเปนชนวนท า

ใหรฐบาลจอมพล ป. ไมไววางใจตอการเคลอนไหวของชาวมสลมในภาคใต402

นกวชาการทศกษาเรองราวของมสลมในสงคมไทย มกใหความสนใจทจะศกษาถงผลของ

ขบวนการปฏรปอสลามในตอนใตของหะยสหลง ตลอดจนพลวตทเกดขนหลงจากการตายของเขา ใน

งานของธเนศเองกไมไดอภปรายถงการเคลอนไหวเพอปฏรปอสลามทเกดขนจากพนทสวนกลางของ

ประเทศแตอยางใด

ทศทางการปฏรปอสลามในพนทสวนกลางของประเทศไทยมความแตกตางไปจากพนท

ภาคใต ในขณะทการตอสของหะยสหลงเปนผลมาจากนโยบายรฐนยมของรฐบาลจอมพลป. ชาว

มสลมในพนทภาคกลางมไดแสดงออกในรปของการเคลอนไหวทางการเมองอยางทเกดขนในภาคใต

แตอยางใด เมอเปรยบเทยบแลวจะพบวาการเคลอนไหวของหะยสหลงเปนการรกษาอตลกษณของ

401 อบรอฮมกเรช, ค าบรรยายอลกรอานภาษาไทยเลม 4, 670. 402 Raymond Scupin, “South Thailand: Politics, Identity, and Culture,” The Journal of Asian Studies 72, 2(May 2013): 426.

189

ชาวมสลมทมความเปน “การเมอง” มากกวา ขอเรยกรองตางๆเกยวของกบเรองการรกษาอตลกษณ

ทางดานเชอชาต และสทธทางการเมองทงยงรวมถงประเดนของการปกครองตนเองดวย ขณะทชาว

มสลมในพนทสวนกลางไมไดรบผลกระทบจากประเดนเรองภาษาและเชอชาต การแสดงออกถงการ

ตอตานการคกคามศาสนาจากนโยบายของรฐบาลกมไดปรากฏใหเหนในรปลกษณของการกระดาง

กระเดองทางการเมอง ชาวมสลมในในเขต กทม. เลอกทจะประดษฐพธกรรมทางศาสนาขนมาเพอ

แสดงออกถงการตอตานอ านาจในเชงสญลกษณ เชน การจดงาน วนเมาลด(ประสต)ของทานศาสดา

มฮมมด โดยส านกจฬาราชมนตรและคณะกรรมการอสลามในพนทภาคกลาง พธงานเมาลดเป นกล

ยทธทางการเมองทแชม พรหมยงค สรางขนเพอหวงใหเปนพธกรรมศาสนาทจะชวยปกปองชาวมสลม

จากการคกคามของรฐบาลจอมพล ป. แมงานเมาลดจะเปนประเพณทางศาสนาทชาวมสลมได

ด าเนนการจดงานมาเปนเวลาหลายปกอนหนาแลว

พธงานเมาลดไดถกเปลยนใหเปนเครองมอตอรองทางการเมองขน ในป พ.ศ. 2486 ในครงน

ไดนายบรรจง ศรจรญ อดตสมาชกของคณะราษฎรเปนประธานจดงาน พธงานเมาลดจดขนทพระราช

อทยานวงสราญรมยโดยเชญหลวงวจตรวาทการมาเปนประธานในพธและมกลมขาราชการมสลมใน

วงการทหาร ต ารวจเขารวมงานดงกลาวดวย ในการจดงานเมาลดนบครงนมเปาหมายส าคญเพอแสดง

ใหรฐบาลของจอมพล ป. พบลสงครามรบรถงพลงของประชาคมมสลม การเชญหลวงวจตรวาทการ

มาเปนประธานเปดงาน สวนหนงเปนความพยายามทจะสงสญญาณทางการเมองบางอยางไปยง

หลวงวจตรวาทการในฐานะทมสวนในการสรางแนวคดแบบชาตนยมและยงเสนอใหจอมพล ป. พบล

สงครามออกค าสงใหน าพระพทธรปไปประดษฐานในมสยดทกมสยด ผลจากการจดงานเมาลดนบใน

ครงนนท าใหรฐบาลตองปรบทาทซงมตอประชาคมมสลมในประเทศไทยและมการยกเลกค าสง

ดงกลาวไป403

งานเมาลดจงถอเปนประเพณประดษฐของสงคมมสลมในภาคกลางทตองการใชพธกรรมทาง

ศาสนาเพอสรางเกราะคมกนทางการเมองแกตนเอง การจดงานเมาลดทเชญบคคลส าคญภายในคณะ

รฐบาลของจอมพล ป. มาเปนประธานในพธเปนการกระชบความสมพนธและลดความหวาดระแวงท

403อาล เสอสมง, “มมมองและขอเสนอเกยวกบการจดงานเมาลดกลางแหงประเทศไทย,”, อาลเสอส ม ง ด อ ท ค อม , http://www.alisuasaming.com/main/index.php/article/articles/3 0 7 3 -reform-maulid-fair (สบคนเมอวนท 26 มถนายน 2557).

190

รฐบาลจอมพล ป. มตอแชม พรหมยงค ในฐานะคนสนทของนายปรด พนมยงค อกทงยงเปนการ

สรางการยอมรบใหแกรฐบาลอกดวย นอกจากนการจดงานเมาลดยงชวยเสรมสรางความสมพนธ

ระหวางมสลมกบทางราชส านกเนองจากในการจดงานเมาลดครงตอๆมาไดมการกราบบงคมทลเชญ

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช รชกาลท 9 เปนองคประธานในพธ นบแตนนมางาน

เมาลดจงกลายมาเปนกลไกทางการเมองทชวยรกษาอตลกษณทางศาสนาของชาวมสลมไดและยงชวย

เสรมสรางฐานอ านาจทางการเมองใหแกชาวมสลมผานการอปถมภของสถาบนพระมหากษตรย404

กระแสความเคลอนไหวเรองการปฏรปอสลามในพนทภาคกลาง สวนส าคญเปนผลมาจาก

ความตองการตอบโตการคกคามจากนโยบายรฐนยมของจอมพล ป. และกระแสชาตนยมทยงคงมมา

อยางตอเนองซงคกคามเสถยรภาพทางศาสนาของชาวมสลม ชาวมสลมในภาคกลางเลอกทจะ

รกษาอตลกษณทางศาสนาของตนเองขนจากการสรางอตลกษณและตวตนของตนเองจากภายใน

พธกรรมเมาลดเปนการประดษฐตวตนของตนเองขนมาในชวงแรกเพอตอรองกบขวอ านาจทาง

การเมองทตนเองรสกไมปลอดภย ซงแตกตางจากการรกษาอตลกษณตามกระบวนการทเกดขนในหม

มสลมภาคใตโดยสนเชง การแสดงออกของชาวมสลมในภาคใตกระท าผ านการทาทายทางการเมอง

เพอทวงคนสทธและอสระในดานการเมอง อนเปนการทาทายทมเปาหมายสนคลอนนโยบายชาตนยม

ทเนนการรวมศนยอ านาจและเอกภาพของชาตโดยตรง ความลมเหลวและการตายของหะยสหลงจง

เปนเสมอนหลกหมายทปกแนวทางการรกษาอตลกษณของตนเองในทศทางทสรางเงอนไขการตอรอง

ทเนนความรนแรง405 ดงจะเหนไดจาก การเกดขนขบวนการแบงแยกดนแดนและการปลกฝงแนวคด

ทางการเมองของสถาบนศาสนาอยาง ปอเนาะทเนนการตอตานอ านาจรฐโดยตรงในชวงเวลาตอมา406

ขณะทการปฏรปอสลามในพนทภาคกลางเนนการสรางตวตนในเชงศาสนาของตนเองออกมาเพอสราง

404อนสรณงานเมาลดกลาง ฮจเราะฮศกราช 1392 (พระนคร: วงศเสงยมการพมพ, 1392), ค ากราบทลของจฬาราชมนตร เนองในงานเมาลดกลาง ฮ.ศ. 1392. 405 Mosiie Yegar, Between Integration and Secession (Oxford: Lexington Books, 2002), 101-108. 406 Raymond Scupin, “Understanding South Thailand: Ladd Thomas,” in Bureaucracy and National Security in SoutheastAsia Ed. Daniel H. Unger and Clark D. Neher (Illinois : Naperville, 2006), 11-25.

191

การยอมรบจากรฐบาลมากกวาจะเปนไปในแนวทตองการตอตานอ านาจรฐ การประดษฐตวตนทาง

ศาสนาของตนเองออกมาจงเปนแนวทางการปฏรปอสลามของมสลมในพนทภาคกลางทสงผลตอเนอง

มาถงการเกดขนของสมาคมฯและการเคลอนไหวของดเรก กลสรสวสด งานเขยนและคนควาเรอง

อสลามของดเรกหลายชนลวนแลวแตตองการสรางนยาม “ความเปนอสลาม” ททนสมยเพอสรางการ

ยอมรบของสงคมไทยทเคยเดยดฉนทอสลามในวาทกรรมกระแสหลกมาตลอดกอนทการแสวงหา

ตวตนดงกลาวจะน าไปสความขดแยงระหวางคณะเกาและคณะใหมในภายหลง407

การเปลยนแปลงทางดานความเปนศนยกลางแหงกจการอสลาม (Islamic Affairs) จาก

ภาคใตสภาคกลางยงเปนบรบททสมพนธกบการผลตงานนพนธเรองประวตศาสตรอสลามในฉบบ

ภาษาไทย การเปลยนแปลงในต าแหนงของส านกจฬาราชมนตรจากอ านาจของกลมชอะฮ มาสมสลม

สวนใหญ (popular muslim) ทนบถอในแนวทางซนนยเปนจดเปลยนทส าคญตอวงการศกษาอสลาม

ในภาคกลางของไทย เดมทส านกจฬาราชมนตรทเคยอยในอ านาจของฝายชอะฮและบางตระกลทสบ

เชอสายจากอหรานนนเปนเพยงหนวยงานทรบผดชอบทางดานการคาและกจการทางเศรษฐกจของ

ชาวมสลมเทานน แตการปฏวตในป 2475 ท าใหต าแหนงจฬาราชมนตรเปลยนมาอยในอ านาจทาง

การเมองของฝายซนนย ขอแตกตางทเหนไดชดทสดคอ ส านกจฬาราชมนตรยคหลง 2475 มบทบาท

ในการเคลอนไหวเพอผลกดนกจการของศาสนาอสลาม ทงประเดนเรองของการจดตงศาลอสลามและ

สทธทางการเมองของมสลม ทงยงเปนการสรางฐานอ านาจแกสงคมมสลมซนนยและระบบอปถมภ

ระหวางสถาบนกษตรยกบพลเรอนมสลม408

แมหลงการประกาศใชนโยบายรฐนยมของจอมพล ป. พบลสงคราม จะท าใหกจการของ

ศาสนาอสลามโดยเฉพาะในเขตภาคใตถดถอยลง แตในทางกลบกนภยคกคามจากนโยบายทาง

407อานงานวเคราะหเกยวกบบทบาทของดเรก กลสรสวสด เพมเตมไดใน Raymond Scupin, “Muslim Intellectuals in Thailand: Exercises in Reform and Moderation,” in Dynamics and Dimensions of Inter-Religious Contact in Southeast Asia : Examining Buddhist-Muslim Relations in Thailand, Ed. Omar Farouk (Singapore : Marshall Cavendish, 2006). 408 Carool Kersten, “The Predicament of Thailand‖s Southern Muslims,” The American Journal of Islamic Social Sciences 21, No.4 (2004): 14-15.

192

วฒนธรรมของรฐบาลจอมพล ป. พบลสงครามกลบเสรมสรางระบอบอปถมภระหวางมสลมกบ

สถาบนกษตรยมากขน ภยจากการคกคามดงกลาวเสมอนแรงกระตนการพงพาสถาบนกษตรยโดยพล

เรอนฝายมสลมเพอทาทายกบการกดกนศาสนาจากนโยบายของรฐบาล409 ในขณะเดยวกนการ

ถดถอยลงของกจการทางศาสนาอสลามในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใตของไทยกอใหเกดความ

พยายามจากสวนกลางทจะชวงชงความเปนศนยกลางของอสลามมาสพนทภาคกลางเพอตอบสนอง

ตอการเปลยนแปลงในสถาบนทางศาสนาอยางส านกจฬาราชมนตร การเคลอนไหวเพอด ารง

สถานภาพและอตลกษณทางศาสนาในยคทรฐบาลคกคามมสลมจงเกดขนจากพนทสวนกลางอาจจะ

บนความรสกทพงพาการชน าทางศาสนาจากพนทภาคใตเชนเดมไมไดอกแลว ทงยงประจวบเหมาะ

กบความพยายามของรฐบาลไทยตงแตกอนป พ.ศ. 2488 ทตองการนยามตวตนของชาวมสลม ดงพบ

นโยบายของรฐบาลทเรยกชาวมสลมวา พวกแขกมะหะหมด สะทอนใหเหนถงการรบรของสงคมไทย

ตอตวตนของชาวมสลมทเชอมโยงไปยงแหลงก าเนดเดมของศาสนาคอองคพระศาสดา กอนทจะมา

นยามตวตนเปน “ชาวไทยผนบถอศาสนาอสลาม” ขนในป พ.ศ. 2488410กลาวไดวาการตนตวในเรอง

การปฏรปศาสนาของชาวมสลมในภาคกลางของไทยเปนปฏกรยาทตอเนองมาตงแตการประกาศ

นโยบายรฐนยมซงแตกตางไปจากปฏกรยาทเกดขนจากพนททางภาคใตของไทยทแสดงออกใน

รปลกษณของความรนแรงและการยอแยงอ านาจรฐ411

4.3 บทบาทของของมสลมคณะเกาภายใตอ านาจของส านกจฬาราชมนตร

409 Farouk,“The Muslims of Thailand: A Survey,” in The Muslims of Thailand Vol.1, 16-28. 410 A.V.N. Diller, “Islam and Southern Thai Ethnic Reference,” in Ibid, 155-167 411 Raymond Scupin, "Parallels between Buddhist and Islamic Movements in Thailand," Prajna Vihara 2, No. 1(2001): 105-120; Raymond Scupin, "Thailand as a Plural Society: Ethnic Interaction in a Buddhist Kingdom," Crossroads 2, No. 3(1986): 115-140.

193

ต าแหนงจฬาราชมนตร เปนต าแหนงทมความส าคญตอสงคมมสลมมาชานาน เพราะ

นอกจากจะเปนต าแหนงทางศาสนาทชวยผลกดนใหกจกรรมทางศาสนาของชาวมสลมด าเนนไปอยาง

ราบรนแลว ยงเปนต าแหนงทเสรมสรางอ านาจทางการเมองจากความสมพนธทตวของจฬาราชมนตร

มตอพระมหากษตรยในฐานะทปรกษาสวนพระองค ต าแหนงจฬาราชมนตรสบทอดมาตงแต สมย

อยธยาในรชสมยของพระเจาทรงธรรม โดยพระองคไดเลอกเอาเชคอะฮมด กมมย นกการศาสนาของ

ฝายชอะฮขนด ารงต าแหนงเปน เจากรมทาขวา หรอเทยบเทาต าแหนงจฬาราชมนตร คอยด าเนนการ

ดแลกจการดานการคาของอยธยา412 ต าแหนงจฬาราชมนตรไดเปลยนไปอยในอ านาจของมสลมสวน

ใหญสายซนนยหลงเกดการปฏวตขนในป พ.ศ. 2475 คณะราษฎรภายใตการน าของนายปรด พนม

ยงคไดแตงตงให แชม พรหมยงคด ารงต าแหนงจฬาราชมนตรของฝายซนนยคนแรกในประเทศไทย

อยางไรกตาม หลงจากรฐบาลจอมพล ป. พบลสงครามไดขนด ารงต าแหนงนายกรฐมนตร ไดมการ

แกไขพระราชบญญตวาดวยการเลอกสรรจฬาราชมนตร โดยกฎหมายใหมระบวาจฬาราชมนตร

จะตองไดรบการเลอกสรรจากคณะกรรมการอสลามประจ าจงหวดทวประเทศไทย413 กระบวนการ

เลอกสรรจฬาราชมนตรดวยวธการใหมเชนนเปดทางให นายตวน สวรรณศาสนและมสลมฟากคณะ

เกาสามารถผกขาดต าแหนงจฬาราชมนตรไดอยางเบดเสรจถงปจจบน เนองจากมสลมคณะเกาเปน

มสลมกลมใหญของสงคมไทยและคณะกรรมการอสลามประจ าจงหวดกมพนฐานทางสงคมทถก

สนบสนนจากมสลมคณะเกาในทองถนอยแลว

สถาบนทางศาสนาอสลามอกรปแบบหนงทมบทบาทในการชน าสงคมมสลมฟากคณะเกาใน

ชวงเวลาไลเลยกนคอ สมาคมนกเรยนเกาอนยมนอสลาม และเครอขายของส านกจฬาราชมนตรตวน

สวรรณศาสน ซงมโรงเรยนอนยมนอสลามเปนเครอขายทางสงคมในการผลกดนการท างานอสลาม

ลกษณะการท างานของกลมมสลมคณะเกาแตกตางจากการท างานของกลมมสลมคณะใหม การ

ท างานของเครอขายอนยมนอสลามมกเนนการท างานในลกษณะทเนนแบบแผนจารต นนคอการ

412 Omar Farouk, “Shaikh Ahmad: Muslims in the Kingdom of Ayutthaya,” Journal of the History Department Universiti Kebangsaan Malaysia 10 (1980/1): 206-214. 413 Wan Kadir Che Man, The Administration of Islamic Institutions in Non-Muslim States – The Case of Singapore and Thailand (Singapore: Institute of Southeast Asian Studies, 1991), 4-5.

194

อบรมศาสนาทองกบสถาบนทมการปกหลกกจกรรมอยในชมชนทองถน การท างานโดยมากมกเนน

การจดบรรยายเสยงตามสายโดยอาศยชมชนทกอรางสรางตวขนบรเวณสเหรา การเรยนศาสนามก

เนนการเรยนเปนบทๆจากต าราเรยนทสบทอดมาตงแตโบราณ ท งจากต าราศาสนาในภาคภาษา

อาหรบและภาษามลายยาว เนอหาโดยมากในต าราเรยนมกไมคอยมประเดนรวมสมยและแงมมทาง

สงคมมากนก โดยมากจะเปนการเรยนจากหวขอทถกก าหนดมาในจารตเดม อาท ภาษาอาหรบ การ

ศรทธา คณธรรมจรยธรรม และทถกเนนมากทสดคอการจดกจกรรมทางศาสนาทเปนการเนนใหเหน

ถงพธกรรมและวฒนธรรมของชาวมสลม

ผน าคนส าคญของเครอขายศาสนาแนวคณะเกาคอ ตวน สวรรณศาสน มชอทางศาสนาวา

ฮจญอสมาแอล ยะหยาว เกดทกรงเทพฯ ไดไปศกษาวชาการทางศาสนาอสลามจากกรงมกกะห

ประเทศซาอดอาระเบย เปนอาจารยสอนศาสนาอสลามทมชอเสยงและมลกศษยมากมาย414

งานนพนธเกยวกบประวตศาสตรอสลามของ ตวน สวรรณศาสน มเพยงชนเดยวคอ “ศาสนา

อสลาม ฉบบของส านกจฬาราชมนตร” ซงถกตพมพในป 2519 ภายใตการสนบสนนของ กรมการ

ศาสนา กระทรวงศกษาธการ เมอพจารณาจากปทจดพมพจะพบวาประวตศาสตรอสลามฉบบน

ออกมาคอนขางลาชาอยางมากเมอเทยบกบประวตศาสตรนพนธอสลามกระแสหลกและฉบบททาง

คณะใหมจดพมพ สะทอนใหเหนถงการรบรทางประวตศาสตรทลาชามากกวาของฟากคณะเกา

414

หลงจากต าแหนงจฬาราชมนตรวางลงเพราะนายแชม พรหมยงคลาออกและลภยไปตางประเทศเนองจากโดนขอหาวามสวนรวมในการลอบปลงพระชนม รชกาลท 8 รวมกบนายปรด พนมยงค จอมพล ป. พบลสงคราม นายกรฐมนตรในขณะนน จงเชญประธานกรรมการอสลามประจ าจงหวดมาประชมเพอเลอกจฬาราชมนตรคนใหม ทประชมลงมตเลอก นายตวน สวรรณศาสน อาจารยโรงเรยนอนยมนอสลามและประธานกรรมการอสลามจงหวดพระนครในขณะนน เปนจฬาราชมนตรคนแรกทมาจากการเลอกตง ผลงานทส าคญของ ตวน สวรรณศาสนคอการสนบสนนการแปลคมภร อลกรอานเปนภาษาไทย ผลงานแปลของทานไดรบพระราชทานสนบสนนจากพระบาทสมเดจ พระเจาอยหว นายตวนถงแกอนจกรรมเมอ รวมอายได 94 ป ศพของทานฝงอยทมสยดฮารน เขตบางรก โดยมสมเดจพระเทพรตนราชสดา และพลเอกเปรม ตณสลานนท นายกรฐมนตรในขณะนน มารวมพธฝงศพของทานดวย ด เอกราช มเกม, จฬาราชมนตร ประวตศาสตรผน าไทยมสลมจากสมยอยธยาถงยคทกษณ (กทม: รวมดวยชวยกน, 2549), 44-46.

195

ส านกจฬาราชมนตรและเครอขายศาสนาในซกคณะเกากเชนเดยวกน ทมความพยายาม

แสวงหาอตลกษณใหมของตนเองขนมาในสงคมไทยทก าลงเปลยนแปลงไป ความจรงแลวฝายคณะเกา

อาจจะไมรวมอยในกระบวนการแสวงหาอตลกษณใหมของสงคมมสลมดวยซ า เนองจากสงทฝายคณะ

เกากระท าอยคอการรกษาและตอตานอตลกษณใหมทมถกคกคามจากฝายมสลมคณะใหม ความ

จ าเปนเดยวทฝายคณะเกาตองการท าคอ การรกษาอตลกษณของอสลามแบบทองถนเดมผานการ

สรรหาเหตผลและหลกฐานเขามาปกปองรกษา ชาวมสลมคณะเกาดเหมอนจะตนตระหนกในภย

คกคามของมสลมคณะใหมมากกวาสงคมวงนอกเสยอก ดงจะเหนไดจากบทบาทของนายตวนและ

เครอขายของสมาคมอนยมนทมการจดพมพเอกสารและวารสาร อนยมนสาสน ในทศทางทตองการ

ตอตานการขยายตวของกลมคณะใหม415 อยางไรกตามการรกษาอตลกษณของตนเองในชมชนคณะ

เกาดเหมอนจะไมสามารถตอบสนองตอวกฤตการณการคกคามของฝายคณะใหมไดอยางเพยงพอ ดง

จะเหนไดจากการเปลยนแปลงเปนคณะใหมของชมชนมสลมในกรงเทพจ านวนมาก ความ

เปลยนแปลงทางสงคมดงกลาวท าใหกลมคณะเกาตกเปนรองในการรบมอเสมอ การใชเวลาเพอ

ตอตานการคกคามคณะเกาจงกนเวลานานในจตส านกของแกนน าศาสนาแนวคณะเกา ผลจากความ

ขดแยงกนเองภายในเชนนคอสาเหตทท าใหการตอบโตประวตศาสตรนพนธอสลามกระแสหลกเปนไป

อยางลาชาในฟากฝายมสลมไทย โดยเฉพาะอยางยงในฝายคณะเกาทรบรตวตนของตนเองจากอสลาม

ทองถนทเนนพธกรรมเปนหลก การรอถอนประวตศาสตรนพนธอสลามกระแสหลกจงมไดเปนไป

เทาทควรนก หนงสอ “ศาสนาอสลาม ฉบบของส านกจฬาราชมนตร” จงถกตพมพออกมาอยางลาชา

และยงเปนไปภายใตบรบทหลงจากทต าหนงจฬาราชมนตรตกไปอยในมอของคณะเกาแลวเทานน

ความลาชาในเรองการนพนธประวตศาสตรอสลามจากฟากฝายของกลมคณะเกาอาจจะมา

จาก ความลาหลงทางวฒนธรรม (cultural lag) การเปลยนแปลงทางวฒนธรรมในประเทศใดกตาม

มกจะกอใหสงคมในบรบทนนเกดภาวะทไมทนตอการปรบตวเสมอ สงทนบวาปรบตวยากทสดกบ

วฒนธรรมทเปลยนแปลงไปคอ วฒนธรรมทมใชวตถ (non-material culture) เชน ประเพณ ความ

เชอ ในขณะทวฒนธรรมทางวตถ (material culture) เปลยนแปลงไปไดงายกวาแตวฒนธรรมทมใช

415 อล มศบาห, “ตอบนายตวน,” อล-หดา 2, ฉ. 20(เมษายน 2497): 24.

196

วตถจะเกดความลาชาในการเปลยนแปลง เพราะกลวการเปลยนแปลง ท าใหไมกลาเปลยนนสยหรอ

พฤตกรรม น าไปสการเปลยนไปในกระบวนการศกษาทลาชาตดตามมา416

สงคมมสลมไทยโดยพนฐานเปนสงคมทปรบตวเขากบความเปลยนแปลงทางวฒนธรรมไดชา

ความเชอทางศาสนาและคานยมในสงคมหลอหลอมสงคมมสลมใหเกดการปรบตวทลาชากบความ

เปลยนแปลงทเกดขนหลงการปฏวตป 2475 ความลาชาเหลานนเปนผลมาจากความหวาดกลววา

ตนเองจะสญเสยอตลกษณทางศาสนาลงไป ไมเพยงแตในสงคมมสลมคณะเกาเทานน สงคมมสลม

คณะใหมกเกดความกลวในการเปลยนแปลงทสงคมก าลงเปนไป สงทสะทอนใหเหนถงความหวาดกลว

ขางตนแสดงออกผานการปฏเสธความคดในเรองการประพนธต าราศาสนา แมเทคโนโลยทางดานการ

พมพจะถกรบรในฐานะสอการเรยนรศาสนามาแลวกตาม แตวฒนธรรมทมใชวตถอยาง ความเชอกลบ

ปรบตวไมทนตอความเปลยนแปลง ความลาชาในการนพนธประวตศาสตรอสลามอาจจะมไดเปนผล

มาจากความขดแยงภายในอยางเดยว หากแตยงเปนผลสบเนองมาจากความลาหลงทางวฒนธรรมท

ฝงรากลกในสงคมมสลม ดงจะเหนไดจากการโจมตแนวทางการผลตเอกสารต าราศาสนาของทาง

สมาคมฯและดเรก กลสรสวสด โดยใหเหตผลวาการทดเรกรเรมแปลคมภรอลกรอานจากตนฉบบ

ภาษาอาหรบมาสภาษาไทยนน น าไปสการท าลายความเชอของศาสนาอสลาม เนองจากระบบการ

แสวงหาความรดวยวธการใหมเชนนไมเปนทยอมรบของสงคมมสลม สงคมมสลมมจารตเดมจากการ

เรยนรศาสนาผานการสอนของผรตามสถาบนศาสนา ยงการเขยนต าราศาสนาผานการอางองเอกสาร

ภาษาองกฤษดวยแลวเปนสงทยากแกการยอมรบ417

ระบบการสบทอดค าสอนศาสนาผานวธการใหมเชนนยงเปนของใหมส าหรบสงคมมสลมใน

เวลานน เนองจากวธการเชนนถกพจารณาวาเปนการแสวงหาความรในลกษณะผดธรรมเนยมเดม ทง

ยงเปนการน าไปสชองวางระหวางนกการศาสนาและประชาชน การผลตต าราศาสนาออกสตลาด

หนงสอถกมองวาเปนการเปดชองวางใหคนแสวงหาความรโดยไมพงพาการตความศาสนาจากกลมผร

416 William P. Glade, “The Theory of Cultural Lag and the Veblenian Contribution,” American Journal of Economics and Sociology 11, No. 4(July 1952): 427–437. 417

อาล อซา, นหรอความจรงตอบโตขอเขยนของรฎอ สมะด, 170.

197

ทสงคมใหความไววางใจ ซงอาจน าพาไปสการยดถอเขาใจหลกการศาสนาผานการตความทนอกรตได

อนเปนสงทดเรกไดถกกลาวหาจากสงคมมสลมไทยในชวงเวลานน418

การหลอหลอมทางความคดดวยวธการดงกลาว สงผลใหการเรยนรศาสนาในสงคมมสลมถก

ผกขาดดวยกบการตความและศกษาจากต าราทสบทอดกนมาตงแตยคจารต กลายเปนการสราง

ก าแพงปดกนการเปดรบความคดและการรบรจากโลกภายนอก สภาพการณดงกลาวสอดรบกบ

ภาวะการขาดแคลนต าราเอกสารทางศาสนาในฉบบภาษาไทยของสงคมมสลม และยงน าไปสการปด

กนไมรบรตองานนพนธประวตศาสตรอสลามกระแสหลก การทาทายตองานนพนธดงกลาวจงไม

เกดขนภายใตบรบททการเรยนรศาสนายงด าเนนไปในสภาพทสงคมถกปดกนจากความคดภายนอก

การนพนธประวตศาสตรอสลามของฝายมสลมคณะเกาจงเรมตนขนหลงจากประวตศาสตรนพนธ

อสลามกระแสหลกไดครอบง าวงวชาการตามรวมหาวทยาลยไปแรมทศวรรษแลว ภายหลงจากท

นกการศาสนาของกลมคณะเกา อาท ตวน สวรรณศาสน ด ารงต าแหนงจฬาราชมนตร การปรบตว

ภายในสงคมคณะเกาจงคอยๆเกดขนและความจ าเปนทจะตองผลตเอกสารวาดวยหลกการอสลามจง

ตดตามมาเพอแกไขความเขาใจผดทเคยมมาตลอดในแวงวงวชาการระดบมหาวทยาลย

สภาพการณทางสงคมขางตนแตกตางไปจากปมหลงของชวตดเรก กลสรสวสด เนองจากตว

ของดเรกมไดผานการศกษาอสลามตามระบบการศกษาแบบจารตเดมทองอยกบการปลกฝงจารตใน

การเรยนรของนกการศาสนา ปมหลงชวตของดเรกเปนพอคาทเดนทางท าธรกจไปทวโลก โดยเฉพาะ

ในโลกมสลมทตกภายใตระบอบอาณานคมขององกฤษ การเปลยนแปลงทางวฒนธรรมทรดหนาไป

มากแลวของสงคมมสลมในเอเชยใตท าใหดเรกไดรบอทธพลในเรองการศกษาอสลามตางจากรปแบบ

ทสบทอดอยในสงคมไทย ในประวตชวตของดเรกระบวาเขาศกษาอสลามผานการอานหนงสอดวย

ตนเองเปนหลก ซงหนงสอเหลานนโดยมากเปนภาษาองกฤษทถกตพมพและด าเนนการเผยแผโดย

กลมมสลมหวกาวหนาในอนเดยและยโรป ปมหลงชวตทแตกตางกนเชนนจงท าใหการท างานของกลม

เครอขายดเรกมลกษณะทกาวรดหนาไปกวากลมคณะเกามาก

ประวตศาสตรนพนธอสลามทลาชายงสอดรบกบ บคลกภาพ (personality) ของสงคมมสลม

ซงถกหลอหลอมมาจากสภาพทางดานวฒนธรรม บคลกภาพประจ าสงคมบางประการทมอยในสงคม

มสลมเปนสงทสมพนธกบวฒนธรรมของสงคมมสลม รธ เบเนดกต (Ruth Benedict) ระบวา

418 อล-มศบาห, “อะไรกนแน?,” อล-หดา 2, ฉ. 14(ตลาคม 2497): 38-40.

198

วฒนธรรมแตละอยางมลกษณะเฉพาะประจ าตวและเปรยบเทยบกนไมได เพราะวฒนธรรมแตละชนด

ถกคดสรร เปลยนแปลง และตกผลกมาจากพฤตกรรมทตางกน เบเนดกตกลาววาแบบแผนพฤตกรรม

สมพนธกบทางเลอกทไมเฉพาะเจาะจงซงคอยๆพฒนาขนในวฒนธรรม เบเนดกซเชอวาวฒนธรรมเกด

มาจากสวนประกอบทางจตวทยาทเฉพาะตว419

วฒนธรรมทางศาสนาทหลอหลอมสงคมมสลมมาตลอดจนกลายมาเปนบคลกภาพเฉพาะตว

คอ ความคดทถอวาเรองศาสนาเปนพนทเฉพาะสวนอนถกแยกขาดจากสงคมภายนอก แมสงคมมสลม

ไทยจะคลายคลงกบมสลมในสงคมอนทมองวาศาสนาคอสาสนอนเปนสจธรรมทผปฏเสธจะตอง

ประสบกบความทกขในโลกหนา อยางไรกตามความเชอในลกษณะดงกลาวมไดผลกดนใหสงคมมสลม

คดจะเปดพนทของตนเองสสงคมภายนอกแตอยางใด กลบกนสงคมมสลมไดเกดภาวะทางจตวทยาท

มองวาศาสนาเปนหลกธรรมสจธรรมน าพาคนไปสทางรอดยอมมใชสงทจะไขวควากนมางายดาย

ความคดดงกลาวหลอหลอมใหคนมองหลกการศาสนาในฐานะทเปนธรรมะทยากแกการเขาถง

นอกจากจะตองอาศยการเรยนทงชวตจงจะเขาถงแกนแทของธรรมะได ค าพดทวา ยงเรยนยงรวาตน

โง(หมายถงความรนนกวางขวาง)หรอจงเรยนตงแตในเปลจนถงหลมฝงศพ เปนประโยคค าพดในสงคม

ศาสนาของชาวมสลมทสะทอนภาพความคดดงกลาวไดเปนอยางด หลกการของอสลามเองกม

ลกษณะทแยกขาดจากพธกรรมทางศาสนาของผอนมาโดยตลอด สภาพค าสอนของอสลามในเรองการ

เคารพพระเจาองคเดยวท าใหพธกรรมของอสลามมลกษณะทสงหามการเกยวของกบพธกรรมของ

ศาสนาอนทงสน สภาพดงกลาวหลอหลอมใหเกดความคดทางจตวทยาในเรองการแบงแยกพนท

ศาสนา สงผลใหเกดวฒนธรรมภายในสงคมมสลมทถอวาเรองศาสนาเปนพนทสวนตว บคลกภาพของ

สงคมมสลมจงเปนไปในลกษณะปด ความพยายามทจะเผยแผอสลามแกคนตางศาสนกจงมอตรานอย

มากเมอเทยบกบความตนตวของศาสนาครสต การแตงงานกบคนนอกศาสนากเปนเรองทถกต าหน

ประณามมาตลอดในสงคมมสลม บคลกภาพทเปนผลมาจากความสมพนธทมตอวฒนธรรมเชนนน

อาจจะท าใหงานนพนธเรองประวตศาสตรอสลามในฟากฝายของมสลมซงจะขนมาทาทาย

ประวตศาสตรนพนธกระแสหลกมนอยมาก จากบคลกภาพอนสมพนธกบวฒนธรรมซงปลกฝง

ความคดทมองวาศาสนาเปนพนทสวนตวทไมเกยวของกบบทบาทและการรบรของโลกภายนอก

419 Robert H. Winthrop, Dictionary of Concepts in Cultural Anthropology (Greenwood Press : New York, 1991), 213-216.

199

แมวาการนพนธประวตศาสตรอสลามในฟากฝายมสลมไทยจะวางอยบนฐานคดทยงคงมอง

ประวตศาสตรอสลามแบบขวตรงขามกบประวตศาสตรนพนธกระแสหลก อยางไรกตามประวตศาสตร

นพนธอสลามกระแสหลกกลบถกผลตขนบนบรบททเปนอสระจากการก าหนดหวขอศกษาของฝาย

มสลม ความสนใจทจะเขยนประวตศาสตรนพนธอสลามในหมชนชนน าสยามเปนความสนใจตอหวขอ

การศกษาทเกดขนจากการรบรไดจากพลวตภายในเองวา อะไรคอตวตนของอสลามทจะตองศกษา

สะทอนความคดทวาการศกษาเรองอสลามในสงคมไทยนนเปนผลมาจากการสรางกรอบความคด

(conceptualize) ใหประวตศาสตรอสลามเปนประเดนหนงของการศกษาเกยวกบตวตนของชาว

มสลม กลาวไดวาการศกษาถงตวตนของคนแขกในไทยไดถอเอาประวตศาสตรอสลามเปนหวขอหนง

ของโครงสรางทางสงคมทตองท าการศกษาเพอเปาหมายบางประการไว

อสลามทสงคมไทยรบรกนมเปาหมายของการศกษาในทางทฤษฎอยทประวตศาสตร และ

เปนอสลามทสงคมไทยสรางขนมาเปนเครองหมายเพอหลอมรวมเอาตวแปรทหลากหลายในสงคมเขา

ไวเปนโครงสรางอนหนง โดยรวมเอาทกอยางทมรากเหงาทางประวตศาสตรอนมความแตกตางเขา

เปนโครงสรางหนงในชวตทางสงคมของมสลมไทย ไมเคล กลสแนน (Michael Gilsenan) ไดระบวา

นกมานษยวทยาหรอแมแตนกประวตศาสตรมกถกกฎเกณฑทางสงคมภายในหมชาวมสลมก าหนดให

เขาใจวาอสลามในฐานะสงทถกศกษา คออะไรและมขอบเขตอยางไร แตนนไมสามารถก าหนดให

อสลามเปนรปแบบหนงของการศกษาทางดานมานษยวทยาและประวตศาสตรได องคประกอบของ

หลายสงทผศกษาอสลามตดออกไปจากความสนใจเพราะคดวาสงนนมใช อสลามทแทจรง อนจะถก

ศกษา ทงทสงทตดออกไปยงไมอาจตดสนวามนไมใชอสลาม หากแตมสลมในแตละพนทตางหากทเปน

ตวก าหนดใหเกดการรบรวาอะไรคออสลาม เทาทชมชนแตละทเขาใจอสลามในรปแบบใด ฉะนน

การศกษาอสลามจงตองพจารณามากกวาปจจยของความเชอ (beliefs) และหลกปฏบต (practice)

ในสงคมมสลมเทานน แนวคดนสะทอนใหเหนวา สงคมมสลมไทยในชวงแรกแทบจะขาดการรบร

เกยวกบประวตศาสตรของตนเอง งานนพนธเรองประวตศาสตรอสลามจงตกหลนไปดวย อะซาดกได

ตอบค าถามโดยองความเหนของ เออนเนสต เกลน (Ernest Gellne) ทระบวาตวแบบ (model) ของ

200

อสลามกคอการทโครงสรางทางสงคม ศรทธาและพฤตกรรมทางการเมองไดกระท าความสมพนธ

รวมกนจนเกดขนเปนอสลามทงหมด420

การนพนธเรองประวตศาสตรอสลามในสงคมไทยเปนผลมาจากความพยายามทจะสราง

กรอบความคดเกยวกบอสลามในฐานะหนวยการศกษาหนงทางสงคมท ด ารงสถานภาพเปน

องคประกอบหรอศาสนารวมชาตไวในรปแบบตางๆทตนเองเขาใจ เพยงแตมขอแตกตางจากแนวคดท

ไดกลาวมาตรงจดทวาประวตศาสตรนพนธอสลามเปนการสรางกรอบความคดจากสงคมทมใชมสลม

ในขณะทสงคมมสลมเปนผรบทอดการสงผานความคดดงกลาวนนมาจากสงคมภายนอกอกท

ประวตศาสตรนพนธอสลามจากฟากฝายมสลมไทยจงเปนผลมาจากพลวตทสงคมภายนอกสงไป

ประเดนและโครงเรองของประวตศาสตรจงเปนการก าหนดโครงเรองของสงคมภายนอกไปในตว แม

งานนพนธจะตองการทาทายการนพนธกระแสหลกแตโครงเรองและเน อหากมไดกาวพนไปจากงาน

นพนธกระแสหลกเพยงแตมการตความดวยการรบรใหมตอโครงเรองเดมทมมา เนอหาในงานนพนธ

อสลามของฝายมสลมจงถกหลอหลอมขนจากการรบรของชนชนน าสยามอกท โครงเรองใน

ประวตศาสตรนพนธอสลามของฝายมสลมจงมไดเกดขนจากความรบรทเปนอสระของกลมผนพนธ

ฝายมสลมแตอยางใด

4.4 บทบาทดานการเมองของทานศาสดามฮมมด ในงานนพนธทงสองฝง

ประวตศาสตรนพนธเรองอสลามจากฟากฝายของมสลมไทยจะเนนการกลาวถงบทบาท

ทางดานการเมองเปนหลก เนองจากโครงเรองจากประวตศาสตรนพนธกระแสหลกไดใหความสนใจใน

ประเดนนมากอนแลว เมอสงคมมสลมไทยรเรมเขยนประวตศาสตรนพนธอสลามการใหความส าคญ

กบบทบาทของทานศาสดามฮมมดในแงมมทางการเมองจงตดตามมาเพอท าการรอถอนชดค าอธบาย

ในประวตศาสตรนพนธกระแสหลก

420 Talal Asad, The Idea of An Anthropology of Islam (Washington D .C.: Center For Contemporary Arab Studies Georgetown University, 1986), 1-14.

201

โดยสรปสามารถกลาวไดวาบทบาททางดานการเมองทถกบนทกไวในประวตศาสตรนพนธ

อสลามของฝายมสลมไทยสามารถแบงออกเปน 2 ลกษณะกวางๆ คอ บทบาททางการเมองในการ

สรางรฐอสลามของทานศาสดามฮมมด กบบทบาททางการเมองในดานการทตและการท าสงคราม

บทบาทของทานศาสดามฮมมดทางดานการเมอง ในดานการสรางรฐ เปนหวขอเดนทฝาย

มสลมไทยใหความสนใจอภปรายเปนพเศษ ในประวตศาสตรนพนธอสลามกระแสหลกจะไมมการ

กลาวถงบทบาทของทานศาสดามฮมมดในดานการสรางรฐมากนก นอกจากงานนพนธของหลวงวจตร

วาทการกบงานนพนธของ นธ เอยวศรวงศ แตกยงเปนการกลาวถงในลกษณะทมเนอหาซงฉายภาพ

ความรนแรงอยคอนขางมาก ในฉบบของหลวงวจตรวาทการ บทบาทของทานศาสดามฮมมดทางดาน

การสรางรฐถกพรรณนาใหเหนวาทานคอ กษตรยทมการปกครองทเดดขาด การสรางรฐอสลามของ

ทานศาสดามฮมมดเปนเรองของการสถาปนาอ านาจการปกครองแบบระบอบกษตรยขน พรอมกนนก

ไดท าการปราบปรามชมชนศาสนาอนเพอมใหเกดการแขงขอตอการปกครองของทานศาสดา421

สวนบทบาททางการเมอง ท งทางดานการทตและการท าสงคราม มปรากฏอย ใน

ประวตศาสตรนพนธอสลามจากทงสองกระแส จดตางทเหนไดชดคอภาพลกษณของการท าสงครามท

ไดถกฉายออกมา ลกษณะส าคญของศาสดามฮมมดในงานนพนธกระแสหลกจะมลกษณะทโหดราย

เดดขาด และไรเหตผลและความชอบธรรมในการกอสงคราม ขณะทประวตศาสตรนพนธของฝาย

มสลมจะเนนฉายภาพสงครามทสอดแทรกความรสกเชดช กลาหาญ เสยสละและยงแฝงไปดวยการ

โตแยงเพอสรางความชอบธรรมตอตอการท าสงคราม

4.4.1 บทบาททางการเมองดานการสรางรฐอสลาม

ส าหรบบทบาททางการเมองในดานการสรางรฐอสลาม จะพบมากในงานนพนธของฝาย

มสลมไทย ภาพทถกพรรณนาไวโดยมากจะเนนใหเหนถงอจฉรยภาพของทานศาสดามฮมมดท

สามารถกอตงการปกครองทเปนปกแผนขนมาครงแรกในประวตศาสตรของสงคมอาหรบ โครงเรอง

หลกจะกลาวอธบายคลายคลงกนวา ฝายทานศาสดามฮมมดและเหลาสาวกนนเดมทเปนชาวอาหร บ

ในนครมกกะฮ อนเปนเมองทตงอยในเขตตอนใตของคาบสมทรอารเบย หลงการประกาศศาสนา

421 หลวงวจตรวาทการ, ศาสนาสากล เลมท 1, 188.

202

อสลามในนครมกกะฮทน าไปสการเขารบอสลามของคนจ านวนหนง ทานศาสดามฮมมดจงอพยพออก

จากเมองมกกะฮเพอมาตงหลกปกฐานสรางชมชนอสลามขนมาใหม ในชดค าอธบายจะกลาววา

ประชากรในนครมะดนะฮศรทธาตอศาสนาอสลามกอนการอพยพมาแลว เมอทราบขาววาทานศาสดา

มฮมมดก าลงจะอพยพมาอยกบพวกตน ชาวเมองจงเกดความหวงทจะสรางรฐและการปกครองใหม

ขนในนครมะดนะฮ ซงกอนหนานนครมะดนะฮไมเคยมเจาผปกครองอย สภาพของบานเมองม

ลกษณะเปนบานปาเมองเถอน ไมมระบบกฎหมาย ไมมการปกครอง ไมมเจาผครองแควน

งานนพนธของฝายมสลมจะเนนจดส าคญวา อสลามคอปจจยส าคญทหลอมรวมความสามคค

ของคนในสงคมใหบงเกดขนจนท าใหทานศาสดาสามารถจดตงการปกครองขนในพนททแตกแยกได

เปนครงแรกในประวตศาสตร การใหความส าคญตอบทบาทการสรางรฐและความสามคคของคน

มสลมในสงคมอาหรบ เปนภาพทผนพนธฝายมสลมตองการลบลางประวตศาสตรนพนธอสลามกระแส

หลกทมกสอใหเหนภาพความแตกแยกสบสนอลหมานของสงคมอาหรบมสลม การกลาวถงสภาพรฐ

อาหรบทแตกแยกปาเถอนในยคกอนอสลามจนสามารถรวมกนไดหลงการมาของอสลามเปนการสราง

ค าอธบายทเสรมความชอบธรรมตอฐานะผปกครองของทานศาสดามฮมมด ซงสามารถฉายใหเหน

อจฉรยภาพและความสามคคของคนในสงคมภายใตการเปนผน าของทาน ชดค าอธบายขางตนเปน

การน าเอาอดมการณเกยวกบรฐทส งคมไทยในเวลานนเชดชมาแทรกเปนค าอธบายลงใน

ประวตศาสตรนพนธอสลาม

นอกจากนยงมความพยายามทจะทาทายและรอถอนค าอธบายในประวตศาสตรนพนธ

อสลามกระแสหลกทมกใชค าอธบายวา รฐอสลามสรางขนมาดวยลกษณะทอาศยการใชก าลงทหาร

ก าราบชนเผาและชมชนทางศาสนาตางๆ จากความตองการขางตนจงปรากฏค าอธบายทสรางภาพให

เหนถงการผกสมพนธกนระหวางชมชนชาวพนเมองดงเดม ชมชนชาวยว และชมชนชาวมสลมทอพยพ

มาใหม เพอใหเหนถงลกษณะทเปนสนตและภาพบวกมากกวา โดยทรฐอสลามในชดค าอธบายของ

ฝายมสลมเนนอธบายผานวาทกรรมการปกครองในระบอบประชาธปไตย เปาหมายสงสดของการ

นพนธกเพอสรางความเขาใจใหมวารฐอสลามเกดขนจากความเหนชอบยนยอมพรอมใจของคนใน

ชมชนเมองมะดนะฮ มใชการใชก าลงสถาปนาอ านาจการปกครองขนอยางเบดเสรจแตอยางใด

ลกษณะการเขยนเชนนนอกจากจะฉายใหเหนถงความสามารถในการชน าประชาคมของผน าอสลาม

203

แลว ยงเสรมสรางความชอบธรรมตออ านาจการปกครองของทานศาสดามฮมมดตามความคดทองการ

ปกครองในระบอบประชาธปไตยอกดวย ดงปรากฏในขอเขยนของ ดเรก กลสรสวสด หลายจดดงน

“ทนครมะดนะฮ มพวกนบถอศาสนายดายอาศยอยเปนเวลานาน แบงออกเปนสามกกคอ

บนกอยนกออะ, บนนะฎร และบนกรอยเซาะฮ อกพวกหนงเปนอรบกกเอาสและกกคอซรอจญ ซงได

อพยพมาจากแควนยะมนหลายรอยปแลว แตเดมมาพวกนไมมศาสนาเปนแกนสาร ทงสองกกไดรบพง

กนมาชานาน พวกยวกกบนกรอยเซาะฮเขาขางอรบกกเอาส และพวกยวนะฎรเขาขางอรบ

กกคอซรอจญ เมอสวนมากในกกเอาสและคอซรอจญมารบนบถอศาสนาอสลาม ทานนบจงจดใหพวก

อนศอรและพวกมฮาญรนรวมเปนพนองกน (33:6) ทานไดท าสญญากบพวกยวสรปใจความวา พวก

มสลมและยวจะอยรวมเปนพลเมองใตความคมครองเดยวกน ตางคนตางนบถอศาสนาของตน หามม

ใหฝายใดยแหยอกฝายหนง ในกรณทมสงครามกบฝายทสาม ทงสองพวกนจะตองชวยเหลอกนรวม

ตอสขาศก แตถาฝายทสามเปนฝายถกรกราน กไมใหฝายใดเขาชวยฝายทรกราน

ในกรณทนครมะดนะฮถกโจมต ทงสองพวกจะตองชวยกนปองกน ในกรณท าสญญาสงบศก

ทงสองพวกจะตองปรกษากนกอนใหถอนครมะดนะฮเปนนครตองหามแกทงสองพวก จะกอการรบพง

ฆาฟนกนในนครนไมได ใหถอทานนบมฮมมด ศอลฯ เปนผชขาดในกรณพพาทใดๆทอาจมขน”422

จากขอความนเหนไดวางานนพนธของดเรกมความพยายามทจะสรางความยงใหญสงสงแก

ศาสนาอสลาม โดยเนนฉายใหเหนวาอสลามคอหลกธรรมและพลงทางการเมองอนกาวหนาทสามารถ

รวมความหลากหลายของคนในชาตขนมาได ชาวอาหรบในสงคมยคกอนอสลามตางกมแตการแบง

ฝกฝายและชงชงกน การมาของอสลามจงเปนสาสนสากลทสามารถหลอหลอมความรกใครและจด

ระเบยบสงคมทลาหลงใหกลายเปนสงคมทพฒนาได อนเปนผลงานทไมมผใดเคยท าไดเลยนอกจาก

ทานศาสดามฮมมดผเปยมอจฉรยภาพ

ขอความดงกลาวยงพยายามทจะสรางภาพประวตศาสตรใหเหนวาอสลามเปนศาสนาทใฝใน

ความสนตและหาไดเบยดเบยนศาสนาของผอนดงวาทกรรมทถกสรางขนในงานนพนธกระแสหลกไม

ในดานความสนตนนสะทอนใหเหนจากการจดระเบยบใหมในสงคมมะดนะฮขนมา นนคอทานศาสดา

มฮมมดไดยกเลกคตของชาวอาหรบทยกยองเชดชความกลาหาญของการรบพงระหวางตระกลลง

422 ดเรก กลสรสวสด, ความหมายของ อล-กรอาน เลม 2 (พระนคร : วฒกรการพมพ, 2513), 1008-1009.

204

พรอมกนนยงไดถอวาการรบพงประหตประหารกนดงทไดเคยมมาเปนทสงไมชอบดวยกฎหมายอก

ตอไป ค าอธบายเชนนเปนการแฝงความคดทตองการเสนอใหเหนวาอสลามเปนศาสนาทกาวหนาซง

สามารถจดระเบยบการปกครองทผาสกดวยกฎหมายไปในตว

ในมตของขนตธรรมทางศาสนา ขอความขางตนสะทอนใหเหนวาดเรกตองการเสนอภาพท

ตางออกไป ศาสนาอสลามมไดมความตองการจะเบยดเบยนชมชนศาสนาอนๆดงค าอธบายใน

ประวตศาสตรนพนธกระแสหลกแตอยางใดไม การทศาสดามฮมมดลงมอท าสนธสญญาสนตภาพเพอ

การอยรวมกบชมชนชาวยวเปนการผลตค าอธบายใหเหนวาอสลามเปนศาสนาทมความใจกวาง

ทางดานศาสนา มอารยะและความกาวหนาทสามารถอยรวมกบชนชนศาสนาอนได การเกรนน าดวย

การกลาวถงบรบทในนครมะดนะฮเชนนเปนโครงเรองทสรางขนเสมอนบทน าทจะน าไปสการสราง

ความชอบธรรมแกการท าสงครามของทานศาสดามฮมมดในเวลาตอมา เพราะจากโครงเรองเชนน

สงครามททานศาสดาไดกระท าไปหลงจากนจะถกอธบายไวในฐานะการปราบปรามหมชนทไมฝกใฝใน

สนตภาพทอสลามยนให423ซงถอวาเปนจดเดนของประวตศาสตรนพนธอสลามของสกลน ทงยงเปน

จดตดกบค าอธบายในประวตศาสตรนพนธอสลามกระแสหลกเนองจากมกละเลยทจะกลาวถง

นโยบายการสรางสนตภาพของทานศาสดามฮมมดในชวงแรก งานนพนธประวตศาสตรอสลามใน

กระแสหลกจงมโครงเรองทกลาวถงการสถาปนาอ านาจทางการเมองดวยการศกของศาสดามฮมมด

ตงแตแรกเรม ขณะทฝายมสลมอธบายวาสงครามทงหมดเปนผลจากการปฏเสธสนตภาพทฝายมสลม

หยบยนให

สนตภาพในรฐอสลามทดเรกอธบายไปไมจ ากดเพยงแคการอยรวมกนของหลากชมชนศาสนา

เทานน แตทโดดเดนกวาคอการสราง “รฐธรรมนญ” แหงนครมะดนะฮขนมาเพอเปนหลกค าประกน

ถงความผาสกภายในรฐ ดงทเขาไดกลาวถงความพเศษของการท าสญญาครงนไววา

“นบวาเอกสารชนส าคญนเปนความภาคภมของมสลมทวโลก ทธรรมนญการปกครองชนตาง

กกตางศาสนาไดถกรางขนโดยค าบอกของทานนบ ศอลฯ ผเปนมหาบรษของโลก เปนธรรมนญฉบบ

แรกของโลก”424

423 เรองเดยวกน, 1010-1014; อบรอฮม กเรช, ค าบรรยายอลกรอานภาษาไทย เลม 4, 775-776. 424 ดเรก กลสรสวสด, สเราะตนนบภาค 1, 198.

205

การอาศยความคดเรองรฐธรรมนญมาเปนจดเดนของการอภปรายบทบาททานนบมฮมมด

เปนการตความทแปลกใหมทสดในงานนพนธอสลามของสงคมไทย ภายใตยคสมยทรฐธรรมนญถก

พจารณาวาเปนองคประกอบของชาตทพฒนาและเปยมอารยธรรม การจะลบลางวาทกรรมทสรางกน

มายาวนานวารฐอสลามแหงนครมะดนะฮถกสรางขนดวยการพงพาคมดาบ จ าตองอาศยองคประกอบ

บางอยางทมอยในรฐสมยใหมเขามาฉายใหเหนถงความกาวหนาของรฐอสลาม แนวคดเกยวกบสญญา

สนตภาพของรฐมะดนะฮ เปนเรองทถกบนทกกนมายาวนานในงานนพนธประวตศาสตรอสลามจาก

นกประวตศาสตรชาวอาหรบมสลมตงแตสมยกลาง425ตอมาภายหลงจากแนวคดเกยวกบธรรมนญแหง

รฐไดเบงบานขนในสงคมโลก ธรรมนญของนครมะดนะฮจงไดถกตความไวในฐานะ “ธรรมนญ” ฉบบ

แรกของโลก ซงงานนพนธประวตศาสตรอสลามในสงคมไทยกมเพยงแตงานนพนธของดเรกเทานนท

ใหความส าคญกบ ธรรมนญแหงนครรฐมะดนะฮ และยงถอวาเปนผนพนธประวตศาสตรอสลามใน

สงคมไทยคนเดยวในยคนนทตความเรองขอตกลงระหวางทานศาสดามฮมมดกบชมชนชาวยวไวใน

ฐานะ “ธรรมนญฉบบแรก” ของโลก การตความดงกลาวสะทอนใหเหนวาดเรกใหความเลอมใสตอ

ระบอบการปกครองแบบประชาธปไตยทมรฐธรรมนญเปนกฎหมายสงสดของชาต ขอเขยนของเขา

ตงแตกอนป 2500 หลายจดบงชวาเขาตระหนกในคณคาของการปกครองในระบอบประชาธปไตย ใน

ป พ.ศ. 2492 เขาไดชแจงแกลกคาของ วารสาร อล-หดา เกยวกบระบบการท างานวาเปนไปตามวถ

ประชาธปไตยทอาศยการหารอลงเสยงของคณะผจดท าวารสารสวนมาก426เขายงไดกลาวถงระบอบ

การปกครองของรฐอสลามทถกเรยกวา เคาะลฟะฮ อกดวยโดยพยายามอธบายใหเหนวาหลกการ

อสลามสงเสรมในเรองของการปรกษาหารอซงใกลเคยงกบการลงคะแนนเสยงในระบบรฐสภา ผน าใน

รฐอสลามแมจะมต าแหนงเปนผน าสงสดแหงรฐทผกขาดอ านาจทงทางโลกและทางธรรม แตกหาใช

ผน าเผดจการทจะท าอะไรตามใจชอบไดไม หากแตตองรบฟงความคดเหนจากผคนในกจการการ

ปกครอง427

425 Ibn Hiasham, Sirat Ibn Hisham, Translated By INas A. Farid (Cairo: Falah Foundation For Translation Publication, 2000), 108-108. 426 ดเรก กลสรสวสด, “อลหดา-เปนของใคร,” อล-หดา 1, ฉ. 2(ตลาคม 2491): 9. 427 อบรอฮม กเรช, ค าบรรยายอลกรอานภาษาไทย เลม 4, 720-721.

206

ค าอธบายเกยวกบ ธรรมนญแหงรฐอสลาม ขางตนสะทอนใหเหนถงการตนตวของสงคม

มสลมไทยบางสวนตอคณคาทางการเมองในระบอบการปกครองแบบประชาธปไตยซงเบงบานขน

ตงแตป พ.ศ. 2475 ความเปลยนแปลงทางดานการเมองการปกครองในสงคมไทยอาจสงผลใหการ

รบรทางการเมองในหมนกการศาสนาภายในสงคมมสลมเกดการพลวตตดตามมา อยางไรกตาม

ความคดเกยวกบ ธรรมนญแหงรฐอสลาม มไดเปนทรบรของผนพนธประวตศาสตรคนอน ในงาน

นพนธของนธ แมจะมการกลาวถงบทบาทของทานศาสดามฮมมดในการปฏรประเบยบการปกครอง

ภายในสงคมอาหรบและวางรากฐานทางกฎหมายขนเปนบรรทดฐานใหม แตนธมไดกลาวถงเรองการ

ท าหนงสอหรอกฎบตรอะไรเลยระหวางชมชนทางศาสนาในนครมะดนะฮ ยงไปกวานนนธเลอกทจะ

ตความวาลกษณะการใชอ านาจทางกฎหมายของทานศาสดามฮมมดวายงคงมความคลายคลงกบ

ระบอบเทวราชาอยบาง ในแงทวากฎหมายอสลามมกขนอยกบลกษณะพเศษของบคคลคนเดยวใน

สงคม ฉะนนคนทมสทธออกกฎหมายจงเปนบคคลเพยงคนเดยว ในระบอบเทวราชาพระราชเปนสอ

ของพระเจา ในระบอบการปกครองของอสลามภายใตอ านาจของทานศาสดามฮมมด ทานด ารงตน

เปนผสอสาสนของพระเจาแตตางจากระบอบกษตรยทวาทานศาสดามฮมมดถอวาตนเปนมนษย

ธรรมดาทมไดมชนชนอนใดทเหนอกวาประชาชน แตอยางไรกตามอ านาจในการรางกฎหมายใน

ระบอบประชาธปไตยกบระบอบอสลามของทานศาสดามฮมมดนนตางกน428

ดเรกเปนเพยงผเดยวจากผนพนธประวตศาสตรอสลามฝงมสลมไทย ทอาศยประเดนเรอง

ธรรมนญมาใชอธบายเพอฉายใหเหนบทบาทของทานศาสดามฮมมดในการสรางชาต ขณะทงาน

นพนธประวตศาสตรอสลามฉบบของ ม. ซอลฮย และ ของส านกจฬาราชมนตร แทบมไดกลาวถง

สนธสญญาฉบบนเลยแตอยางใด สะทอนใหเหนถงความรบรของดเรกในเรองการปกครองทไปไกล

กวาผนพนธของฝายมสลมคนอนๆ เพราะในประวตศาสตรอสลามฉบบของ ม. ซอลฮย มกเนนฉาย

ภาพใหเหนบทบาทของทานศาสดามฮมมดในการสรางรฐทปลกฝงจรยธรรม, สถาบนทางศาสนาและ

การวางรากฐานพธกรรมทางศาสนาขนในสงคม429สวนฉบบของส านกจฬาราชมนตรกแทบไมได

กลาวถงบทบาทของทานศาสดามฮมมดในการสรางรฐมากนก สวนใหญเนนหนกใหเหนถงบทบาท

ของการเผยแผศาสนาและกาวกระโดดเนอเรองไปสบทบาทในการท าสงครามอยางไมปะตดปะตอ

428 นธ เอยวศรวงศ, อสลามสมยแรก, 27-28. 429 ม. ซอลฮย, มฮมมด รซลลลอฮ ชวประวตศาสนทตของอสลาม, 108.

207

หากไมนบงานนพนธของดเรก โครงเรองของประวตศาสตรอสลามในฟากฝายมสลมมไดเปน

อสระจากความตองการทจะตอบโตโครงเรองและชดค าอธบายของประวตศาสตรนพนธกระแสหลก

จงท าใหการคนควาเพอผลตค าอธบายในประเดนทส าคญตกหลนไปดวย ทงนเพราะความคดของผ

นพนธยงคงองอยกบโครงเรองกระแสหลกทถกมองวาเปน “การบดเบอนอสลาม” ฉะนนเมอ

ประวตศาสตรนพนธกระแสหลกมไดวพากษถงบทบาทของการสรางรฐอสลามของทานนบมฮมมดไว

ในลกษณะทเปนลบมากนก การทาทายตอโครงเรองสวนนนจงมนอยลงไปดวย โครงเรองของ

ประวตศาสตรนพนธอสลามในงานนพนธของฝงมสลมจงเปนโครงเรองทถกจดวางมาจาก

ประวตศาสตรนพนธกระแสหลกอกท โดยเฉพาะอยางยงประวตศาสตรอสลามในฉบบของส านก

จฬาราชมนตร หากตดการพดถงบทบาททางดานการสงครามทตองการโตแยงตอประวตศาสตรนพนธ

กระแสหลกออกไปแลว ประวตศาสตรอสลามฉบบของส านกจฬาราชมนตรแทบจะเปนประวตศาสตร

ศาสนามากกวาเปนประวตศาสตรการเมองของอสลามดวยซ า การกลาวถงทานศาสดามฮมม ดจะม

ลกษณะทคลายกบวธการเขยนหนงสอพทธประวต ศาสดามฮมมดในฉบบของส านกจฬาฯไมไดรบ

ความสนใจทจะถกอธบายใหเหนถงลกษณะของผน าทางการเมองทดโดดเดนแตอยางใด เนอหาโดย

สวนใหญมลกษณะทองแนวคดเชงเทววทยามากกวาจะเปนการเขยนในเชงฆราวาส ดงจะพบการ

เขยนถงคณสมบตพเศษของทานศาสดามฮมมดไววา

“พระองคอลเลาะหไดทรงแตงตงพระศาสนทตเหลานนใหด ารงต าแหนงพระศาสนทต เปน

อธบดในหมเหลาชน เพอประกาศศาสนธรรมของพระองค ใหปวงชนเหลานน หมนนปฏบตตามเปน

คลองธรรม ดงนนพระศาสนทตแตละทานจงตองมคณสมบต ๔ ประการดงน...มสจวาจา...เปนท

ไววางใจไดในทกๆดาน...มการเผยแพรขอบญญตศาสนธรรมของอลเลาะหโดยทวถง...ยงในปฏญาน

ชาญฉลาด แตเตมไปดวยความสขมคมภรภาพ”430

ขอความขางตนเปนการอธบายถงลกษณะพเศษของทานศาสดาม ฮมมด แตเปนลกษณะ

พเศษในทางเทววทยามากกวาจะเปนความพเศษในทางการเปนผน าทโดดเดนในประวตศาสตร

ประวตศาสตรอสลามในฉบบของส านกจฬาฯจงดเหมอนจะยงขาดการรบรตอทานศาสดามฮมมดใน

มตทเปนการเมองมาก เปนประวตศาสตรทยงแยกไมขาดจากโครงเร องแบบประวตศาสนา อน

430 ตวน สวรรณศาสน, ศาสนาอสลาม ฉบบของส านกจฬาราชมนตร ( กรงเทพฯ, กรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการ, 2519), 59-60.

208

สมพนธกบสภาพและบรบทของความเปนอสลามแบบทองถนทการตความอสลามในมตทเปน

การเมองและสากลนนยงไมปรากฏมากนก เนองจากความเปนอสลามแบบการเมองเกดขนจากในซก

ฝายคณะใหมไดมากกวา431

สงทเปนความไมตอเนองในประวตศาสตรอสลามฉบบของส านกจฬาฯ คอความพยายามทจะ

กลาวซ าไปซ ามาถงความชอบธรรมของการท าสงครามทเกดขนในประวตศาสตรอสลาม ดเหมอนวา

วาทกรรมเรองอสลามกบสงครามจะเปนสงทท าใหสงคมมสลมรบรและเกดปฏกรยาขนในใจมากทสด

งานนพนธเกอบทกเลมจงพยายามแจกแจงหาเหตผลเพอสรางความชอบธรรมแกทานศาสดามฮมมด

ความไมตอเนองอกประการหนงของงานนพนธชดนคอ การพดถงเรองสงครามโดยปราศจาก

การกลาวถงบทบาทของทานศาสดามฮมมดในมตทองกบอ านาจทางโลก เปนการพรรณนาถงศาสดา

มฮมมดในลกษณะทองแนวคดเทววทยาจากนนกกระโดดมาพดเรองสงครามในลกษณะท ไมเชอมตอ

สงทตดตามมา เปนการขาดหายไปของกระบวนการสรางความรสกภาคภมใจตอบทบาทผน าและแม

ทพ คลายเหมอนกบวาจะถกประวตศาสตรนพนธกระแสหลกกดทบไวมาก การกลาวถงบทบาทใน

การท าสงครามจงฉายใหเหนเพยงแค “ความจ าเปน” มากกวาจะเปน “ความปรชาสามารถ” เนอ

เรองทจะฉายใหเหนความภาคภมใจและยงใหญจงไมปรากฏมากนก ราวกบวาความภาคภมใจใน

ทศนะของส านกจฬาฯจะเปนไปในทางเทววทยามากกวา ตางไปจากประวตศาสตรอสลามฉบบของ

ดเรกทสรางโครงเรองเพอบอกเลาถงพระปรชาสามารถของทานศาสดามฮมมดในฐานะผน าชาต

อาหรบและสงคมอสลาม ทมความเปน “มนษย” ธรรมดามากกวาฉบบของส านกจฬาฯ และบทบาท

ของทานศาสดามฮมมดกถกตความใหมความรบผดชอบทหลากหลายมากขน ท งบทบาททางดาน

การเมอง ผน า ศาสนา สงคม เศรษฐกจ ครอบครว กระทงบทบาทในการรบผดชอบทางการทต432ซงด

เหมอนวาประวตศาสตรอสลามฉบบของคณะใหมจะขยายเนอหาการศกษาไดกวางขวางและ

ครอบคลมกวา

431 Imtiyaz Yusuf, “The Role of the Chularajmontri (Shaykh al-Islam) in Resolving Ethno-religious Conflict in Southern Thailand,” American Journal of Islamic Social Sciences 27, 1(2010): 31-53. 432 ดเรก กลสรสวสด, ความหมายของ อล-กรอาน เลม 3 (พระนคร: ห.จ.ก. ล. กรงศลปพรนทงเพรส, 2513), 1474-1480,1592-1593,1602-1603.

209

องคประกอบทส าคญในการฉายใหเหนถงบทบาทของการสรางรฐของทานศาสดามฮมมดคอ

เรองของเชอสายและสถานภาพของผปกครอง ปจจยสองประการนถกพรรณนาในลกษณะทแตกตาง

กนอยางสนเชงจากประวตศาสตรนพนธของทงสองฟาก กลมชนชนน าในสงคมไทยทนพนธเรอง

ประวตศาสตรอสลามลวนแลวแตตระหนกถงความส าคญทางดานเชอสายในงานนพนธกระแสหลก

การเอยถงความพเศษของเชอสายเปนประเดนส าคญในการเขยนประวตศาสตรนพนธเรองชาตมา

ตลอด ในงานพระราชนพนธเรอง ปฐมวงศ ทถกนพนธขนในสมยรชกาลท 4 เปนตวอยางทดซง

สะทอนใหเหนถงแนวคดในเรองการอางความเกยวพนกนทางสายเลอดในหมผมบทบาทใน

ประวตศาสตรชาต นอกจากนยงมความพยายามในการสรางความเชอมโยงทางดานสายเลอดของ

ราชวงศจกรและราชวงศทเคยปกครองอยธยาในกอนหนา ลกษณะการนพนธขางตนเปนไปเพอ

สะทอนใหเหนความตอเนอง ความยงใหญและความถกตองตามสทธธรรมทางการเมองในการขน

ครองอ านาจของพระมหากษตรยในราชวงศจกร ความคดเกยวกบการสบเนองของเชอสายเชนนไดรบ

การพดถงในประวตศาสตรนพนธเรองชาตไทยมาตลอด433ในการนพนธประวตศาสตรอสลาม งาน

นพนธกระแสหลกไมไดกลาวถงความพเศษทางดานเชอสายของทานศาสดามฮมมดแตอยางใด ใน

ฉบบทรชกาลท 6 ทรงพระราชนพนธขนมานนพระองคตองการตอกย าความพเศษกวาของ

พระพทธเจา จงไดทรงด ารสตเตยนศาสดามฮมมดวา “เดมเปนคนไพรทเดยว...แลวไดสมบตเปนพระ

เจาแผนดน”434

ขอความขางตนอธบายใหเหนวาระบอบกษตรยในอ านาจการปกครองของทานศาสดา

มฮมมดนน กอรางสรางตวขนจากคนชนไพรทคดการใหญตงตวเปนพระเจาแผนดน สะทอนใหเหนวา

สงคมไทยมองการปกครองทเคยเกดขนในประวตศาสตรอสลามวาเปนการปกครองของชนชนต าท

ขาดความสทธธรรมในดานเชอสายโดยสนเชง แมนธเองกไดกลาวถงสายสกลของทานศาสดามฮมมด

ไวบางวาเปนสายสกลทมเกยรตในหมชาวอาหรบ แตกหาไดมบารมอนใดมากมายในสงคม435

433 พระเจาบรมวงศเธอ พระองคเจาจลจกรพงษ, เจาชวต (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพคลงวทยา, 2517), 74. 434 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, เทศนาเสอปาและปลกใจเสอปา, 38. 435 นธ เอยวศรวงศ, อสลามสมยแรก, 48.

210

เชอสายของทานศาสดามฮมมดเปนปจจยส าคญทนกเขยนฝายมสลมไทยใหความส าคญ ใน

ฉบบของดเรก กลสรสวสด เขาไดอภปรายถงเชอสายของทานศาสดามฮมมดไวอยางยดยาว ซงสรป

ใจความส าคญไดวาทานศาสดามฮมมดเปนผทสบเชอสายจากชนชนน าทางสงคมในหมชาวอาหรบ436

ค าอธบายเรองเชอสายบรสทธในงานนพนธของฝายมสลมแตกตางจากมาตรฐานใน

ประวตศาสตรนพนธกระแสหลก สายสกลอนทรงเกยรตในค าอธบายของดเรกสมพนธกบจารต,ความ

เชอและวฒนธรรมของสงคมอาหรบในพนทตะวนออกกลาง ในสงคมอาหรบทระเบยบแบบแผน

ทางการเมองยงไมปรากฏขนเลยกอนการมาของอสลาม การรบรของคนถงความสงสงแหงเชอสายท

สบทอดมาจากราชวงศกอนหนาเปนสงทไมมอยในความเขาใจของชาวอาหรบ ระบบการปกครองของ

ชาวอาหรบในยคกอนการมาของอสลามอาศยการปกครอบแบบชนเผา ซงเผาทประเสรฐทสดจะ

ตดสนจากการสบเชอสายมาจากศาสดาของพระเจาในกาลกอน ในสงคมทมความเชอเรองพระเจา

และศาสนทตของพระองคเปนความเชอพนฐาน เผาทถกรบรกนมาวาสบเชอสายมาจากศาสดาองค

นนๆจะถกยกยองวาเปนบรษทมเชอสายประเสรฐสงสง ดเรกอธบายวาในธรรมเนยมการปกครองของ

ตะวนออกกลาง เชอสายของศาสดามความสงสงกวาเชอสายของราชวงศ ดงจะเหนไดจากความ

พยายามของราชวงศยโรปและอาหรบทพยายามอางความสบเนองในเรองเชอสายไปยงพระศาสดาใน

อดตทงสน ทานศาสดามฮมมดไดรบการอธบายวาสบเชอสายมาจาก อบราฮม (Abraham) ศาสดาผ

เปนทนบถอของสามศาสนาส าคญของโลกอยาง ยดาย ครสตและอสลาม เขาไดยกเอกสารในงาน

นพนธของชาวอาหรบในยคกลางทบนทกการพดคยระหวางจกรพรรดเฮราคลอสของโรมนทปกครอง

เมองดามสกสในยคนนกบพอคาชาวอาหรบ ซงการสนทนาไดระบวาทานศาสดามฮมมดสบเชอสายมา

จากจากอชมาเอล (Ishmael) ผเปนบตรของ อบราฮม หรอทเรยกกนในภาษาอาหรบวาเผา “กเรช”

(Quraysh Tribe) การอางเชอสายเชนนท าใหจกรพรรดโรมนทเปนครสเตยนเกดการยอมรบในตว

ศาสดามฮมมด เพราะพระเยซครสตเองกสบเชอสายจากอบราฮมเหมอนกน437

เชอสายอนสงสงของชาวอาหรบยงพจารณาจากบทบาททางสงคมทมสวนตอการค าจน

ศาสนา ชาวอาหรบตงแตยคกอนการมาของอสลาม พวกเขาใหความเคารพตอวหารอลกะอบะฮท

ประดษฐานอยในนครมกกะฮ วหารอลกะอบะฮถกมองวาเปน “บานของพระเจา” ทชาวอาหรบจะ

436 ดเรก กลสรสวสด, สเราะตนนบภาค 1, 57. 437 เรองเดยวกน, 58-63.

211

เดนทางมาจากทกสารทศเพอท าการแสวงบญตอวหารน ตระกลของทานศาสดามฮมมดเปนตระกล

เดยวทผกขาดการท าหนาทรบผดชอบดแลวหารอลกะอบะฮรวมถงการจดหาสงอ านายความสะดวก

แกผแสวงบญโดยเฉพาะน าดม หนาทซงตกทอดมาในตระกลเปนบทบาททางสงคมอกมตหนงท

สะทอนความสงสงของสายตระกลทานศาสดามฮมมด ดงทดเรก กลสรสวสด ไดกลาววา

“พระองคสบเชอสายในสกลบนฮาชมซงอยในตระกลกเรช เปนตระกลทไดรบการเคารพยก

ยองจากชาวเมองโดยทวกน และมหนาทพทกษวหารกะอบาดวย”438

เชอสายของทานศาสดามฮมมดยอมสงผลตอการสนบสนนความชอบธรรมในการเปน

ผปกครองของทานศาสดา อยางไรกตามงานนพนธของฝายมสลมปฏเสธการนยามฐานะของทาน

ศาสดามฮมมดเปน “ราชา” หรอ “กษตรย” ดงทดเรก ไดกลาววา

“ขาพเจาสงเกตวาผเขยนบางคนแสดงการรงเกยจเมอใชราชาศพทพาดพงพระศาสดา ขอน

อาจเนองดวยการเขาใจผด การใชราชาศพทนนแสดงถงการยกยองและมไดหมายความวา พระศาสดา

ทรงด ารงต าแหนงพระราชา”439

ในอกจดหนงของผลงาน ดเรกไดแสดงทศนะของตวเองออกมาอยางชดเจนวา

“ผปกครองตามทศนะของอสลามจงไมเนองมาจากการสบสนตตวงศ ปจจบนนเราไดละทง

หลกการเชนน ตงเคาะลฟะฮ440กนตามทายาทและทจะเลอกเอาจากผมความรและรางกายสมบรณ

อาณาจกรทวๆไปของมสลมนจงตกต า โปรดทราบดวยวาในทศนะของอสลามนนไมมกษตรย แตม

เคาะลฟะฮซงเลอกตงจากหมชนทมความร เทยบไดกบต าแหนงประธานาธบดในปจจบน”441

ม. ซอลฮย ไดกลาวไวเชนเดยวกนวา

438 ดเรก กลสรสวสด, พระศาสดามหมหมดและค าวจารณ, 1. 439 เรองเดยวกน, ก-ข. 440 เคาะลฟะฮหมายถง กาหลบหรอผปกครองรฐในอาณาจกรอสลาม 441 อบรอฮม กเรช, บยานลกรอาน ค าบรรยายอล-กรอานภาคภาษาไทย เลมท 2 (พระนคร : จมม ดาลาล, 2497). น, 472.

212

“ทานนบมฮมมดไมไดสถาปนาตนเองหรอมใครแตงตงให เปนกษตรยหรอราชา ทาน

ด ารงชวตหรอสามญชนอยตลอดเวลา...การสถาปนาตนเองขนเปนกษตรยหรอราชา จงไมอยในความ

ปรารถนาของทาน”442

อยางไรกตาม แมจะมการออกตวชดเจนจากงานนพนธของฝายมสลมวาพวกเขาไมยอมรบ

การตความใหทานศาสดามฮมมดด ารงต าแหนงกษตรย แตงานนพนธของฝายมสลมมไดระบชดเจนวา

ทานศาสดามฮมมดด ารงต าแหนงผปกครองในรปแบบใด สงทปรากฏใหเหนคอ ฝายมสลมจะอธบาย

วาทานศาสดามฮมมดรบต าแหนงผปกครองผานความเหนชอบของประชาชนสวนใหญ ในค าอธบาย

ของ ม. ซอลฮย ทานศาสดาเปนผปกครองท “ชนะจตใจประชาชนสวนใหญ”443 ขณะทดเรกอธบาย

วาศาสดามฮมมดเปน “ผตดสน”444สงสดของนครมะดนะฮทไดรบการเหนชอบจากประชาชนทก

ศาสนา

การพรรณนาสถานภาพทางการเมองของทานศาสดามฮมมดใหเปนไปตามวถทางการเมอง

แบบประชาธปไตยดจะเปนวาทกรรมหลกทปรากฏในงานนพนธประวตศาสตรอสลามฉบบของฝาย

มสลม บรบททผลกดนการตความเชนนนมาจากคณคาทางการเมองทเฟองฟขนหลงป 2475 ธงชย

วนจจะกล ระบวา ประชาธปไตยอนเปนการปกครองทถกรบรวาดทสดในระยะหลงป 2475 มกเปนท

เขาใจกนในสงคมไทยวาเปน การปกครองใหมทอ านาจการปกครองเปนของสามญชน445ความเขาใจท

มตอการเมองในอดมคตเชนนนสงผลโดยตรงตอการตความใหศาสดามฮมมดเปนผปกครองทสอดรบ

กบคณคาทระบอบประชาธปไตยในความเขาใจของสงคมไทยเนนหนก

4.4.2 บทบาททางการเมองในดานการทตและการท าสงคราม

442 ม. ซอลฮย, สงเคราะหคนตาบอด, 25. 443 เรองเดยวกน, 25. 444 ดเรก กลสรสวสด, สเราะตนนบภาค 1, 198. 445

ธงชย วนจจะกล, ประชาธปไตยทมกษตรยอยเหนอการเมอง : วาดวยประวตศาสตรการเมองไทยสมยใหม, 7.

213

ส าหรบบทบาททางดานการเมองทส าคญอกประการหนง คอ บทบาทในดานการท าสงคราม

ของทานศาสดามฮมมด ประเดนนดเหมอนจะเปนประเดนหลกของประวตศาสตรนพนธอสลามใน

ฝายมสลม เนองจากฝายมสลมตระหนกดวาภาพพจนในทางลบทคนทวไปรบรตอทานศาสดามฮมมด

มากทสดคอ ภาพพจนในดานการท าสงคราม ประวตศาสตรนพนธกระแสหลกใหความสนใจตอการ

พดถงภาพพจนและบทบาทของทานศาสดามฮมมดในดานนมาก จงท าใหงานนพนธของฝายมสลมม

การกลาวถงประเดนนมากดวยเชนเดยวกน

รปแบบของสงครามทปรากฏอยในงานนพนธของฝายมสลมจะถกแบงออกเปน 2 ลกษณะ

คอ สงครามปองกนการรกราน และสงครามในลกษณะทเปนการขยายอ านาจของทานศาสดา

มฮมมด การจ าแนกประเภทของรปแบบสงครามในลกษณะนแตกตางจากงานนพนธกระแสหลกโดย

สนเชงทมกอธบายใหเหนภาพวาสงครามของทานศาสดามฮมมด คอสงครามในลกษณะรกรานเพอ

การขยายตวของศาสนาเพยงอยางเดยว ตรงนคอจดตางทส าคญระหวางงานนพนธของทงสองฝาย

อยางไรกตามแมในงานนพนธของฝายมสลมจะมการจ าแนกรปแบบของสงครามออกเปนสองลกษณะ

แตการพดถงสงครามในลกษณะทสอง มกจะเปนการพดทไมละเอยดเพยงแตกลาวถงในลกษณะ

คลมเครอ ไมกลาวถงสาเหตและจดประสงคของการท าสงครามใหชดเจนวาเปนอยางไร ผดกบการ

พรรณนาถงสงครามในรปแบบของการปองกนการรกราน สงครามในรปแบบนจะถกเนนหนกและถก

กลาวเสมอนเปนสงครามหลกในบทบาททางการทหารของทานศาสดามฮมมด ทงหมดเปนไปเพอ

เสนอความชอบธรรมในการท าสงครามของทานศาสดามฮมมด

บทบาทของทานศาสดามฮมมดในดานการท าสงครามจะถกวางระบบการเลาเรองโดยยอนไป

ยงปมหลงของสงคมอาหรบซงเปนวธเดยวกนกบระบบการเขยนประวตศาสตรนพนธอสลามทปรากฏ

อยอยางกวางขวางในงานนพนธของฝายมสลม446 งานนพนธจะพดถงสภาพของสงคมอาหรบทราย

ลอมไปดวยการท าสงครามรบพงระหวางกน ในบานเมองทปราศจากทงผปกครองรฐและระเบยบแบบ

แผนทางการเมอง การสงครามเปนวธการจดการปญหาทางการเมองแบบเดยวทสามารถท าได และ

446 Muhammad Hamidullah, The Battlefields of the Prophet Muhammad (Madras: Manorama Press, 1973); Muhammad Husayn Haykal, The life of Muhammad, Translated by Isma'il Ragi A. al Faruqi (Indianapolis: North Americam Trust Publications, 1976).

214

จากบรบททางสงคมเชนนเองทศาสดามฮมมดจ าเปนตองทจะตองอาศยเรองการศกสงครามเขามา

เปนเครองมอในการเผยแผศาสนาอสลาม งานนพนธจะสอดแทรกคตเรองความกลาหาญของชาว

อาหรบไปในเนอหาดวย ตวทานศาสดามฮมมดไดถกพรรณนาวาเปนผรกการสนโดษมาตลอดชวชวต

ทานเตบโตมาในสงคมอาหรบทเขาสยคมดอนตกต าทสด ในชวงชวตกอนการประกาศศาสนาทานเกด

ความรสกเออมระอาตอสงคมอาหรบทมแตความเสอมทรามทางศลธรรมและการรบพงระหวางเผา จง

ท าใหทานสละตนจากสงคมเพอแสวงหาทางน าในชวตจนไดรบการตดตอจากพระผเปนเจาเพอท าการ

เทศนาศาสนา ชวงชวตในวยหนมของทานเคยมประสบการณในการท าศกมาดวยความกลาหาญ เชน

ในสงครามทถกเรยกวา อลฟญาร ซงเปนสงครามทตระกลของทานตองเขารวมรบกบอกเผาหนง

อยางไรกตามงานนพนธจะอธบายวาตวทานไมพงปรารถนาในการท าสงครามเลย ทไดท าสงครามไปก

เพราะหนทางในการเจรจากนอยางสนตไมสามารถท าไดอก ซงนนเปนสงครามครงเดยวทตวทานได

เคยท ามากอนการประกาศศาสนาอสลาม

ในฐานะศาสดาของพระผเปนเจา ทานศาสดามฮมมดถกอธบายใหเหนวาทานเปนผรก

สนตภาพ หลงจากทานประกาศตวเปนศาสดาและเทศนาศาสนาอสลามแลว แมทานจะแสดง

เจตนารมณอยางชดเจนวาทานเพยงแตมาท าการสอนศาสนาเพอใหมนษยละทงการเคารพกราบไหว

รปเคารพแลวหนมาเคารพกราบไหวพระเจาองคเดยวแทน กระนนกตามชาวอาหรบทงหลายหาได

ซาบซงในความหวงดททานหยบยนให หน าซ าชาวอาหรบกลบหนมาตอตานปองรายตวทานและเหลา

สาวกจนน าไปสการอพยพของทานศาสดามฮมมดออกจากนครมกกะฮไปยงนครมะดนะฮ การอพยพ

ไปยงนครมะดนะฮของทานศาสดามฮมมดเปนการหลกเลยงการเผชญหนากบสงคราม แตภายหลง

จากทานศาสดามฮมมดไดอพยพมาสรางรฐอสลามขนในนครมะดนะฮ ชาวอาหรบจากนครมกกะฮก

ยงตามมาราวสงคมมสลม จงเปนเหตใหทานศาสดามฮมมดตองหนมาใชการท าสงครามเพอปกปกษ

รกษาชวตและบานเมองของชาวมสลม ซงสงครามทมสลมกระท าไปเกดขนหลายครง สวนมากของ

สงครามมกจะถกอธบายใหเหนวามสลมเปนฝายถกรกรานจงมความชอบธรรมในการท าสงคราม

โดยตรง รายละเอยดของสงครามกจะถกกลาวถงโดยผกโยงไปยงปมหลงของสภาพแวดลอมเชนน ศก

สงครามจะถกกลาวผานขวตรงขามสองฝาย คอฝายมสลมทศรทธาในศาสดามฮมมดกบฝายชาว

อาหรบเปนหลก

215

การทงานนพนธของฝายมสลมไมกลาวถงสงครามในลกษณะเชงรกททานศาสดามฮมมดได

กระท าไวในประวตศาสตร สะทอนใหเหนวาสงคมมสลมในยคนนเองกไมยอมรบหลกคดเรองการใช

สงครามในการเผยแผและขยายอทธพลของศาสนา ในความรบรเบองลก สงคมมสลมยงโอนเอยงไป

ยงความคดทมองสงครามเปนเรองเลวรายนอกจากเหตผลของการปองกนตนเองเทานน การพรรณนา

ถงบทบาททางการทหารของทานศาสดามฮมมดจงตดภาพของการขยายอ านาจทางการทหารเพอเผย

แผศาสนาออกไปซงขดกบโครงเรองของประวตศาสตรนพนธอสลามทมมาในยคจารตของโลกอสลาม

การละเลยไมกลาวถงบทบาทของทานศาสดามฮมมดทไดท าสงครามขยายดนแดนและ

ศาสนาอสลามออกไปท าใหความตอเนองของเนอหาไมไหลลน แมกระทงวาทกรรมเรอง “สงคราม

ศกดสทธ” (holy war) ซงประวตศาสตรนพนธกระแสหลกไดกลาววาเปนปจจยส าคญในการแผขยาย

ของศาสนาอสลามในประวตศาสตร ฝายมสลมกไดวจารณวาเปนการใสไคลของบางคนเทานน447

ค าอธบายเรองสงครามในลกษณะขางตน เปนค าอธบายทเกดขนในงานนพนธเรองประวตศาสตร

อสลามในโลกรวมสมย ภายหลงจากอสลามมกถกเชอมโยงกบความรนแรงทางการเมองทเกดขน เปน

ผลใหมสลมมกนยามขอบเขตของสงครามในอสลามใหเปนสงครามปองกนตวเอง มากกวาจะมอง

สงครามในฐานะยทธศาสตรทางการเมองในการใชเผยแผอสลาม ซงชดค าอธบายเชนนขดกบ

ประวตศาสตรนพนธอสลามในยคจารตทกลาวเชดชถงแนวคดการท าสงครามศาสนาไวอยางชด 448 ผ

นพนธประวตศาสตรอสลามทเปนมสลมในสมยหลง มกหยบใชงานนพนธในยคกลางเปนขอมลดบ

พรอมผนวกค าอธบายและตความแบบใหมเขาไป

ขอแตกตางอกประการหนงระหวางงานนพนธกระแสหลกกบงานนพนธของฝายมสลมคอ

บทบาทในดานราชการสงครามของเหลาสาวกหรอผชวยของทานศาสดามฮมมด ในงานนพนธกระแส

หลกแทบจะไมไดกลาวถงบทบาทของเหลาสาวกทไดชวยทานศาสดามฮมมดท าศก แตในงานนพนธ

ของฝายมสลมจะกลาวถงบทบาทของบรรดาสาวกในการชวยทานศาสดาท าศกสงครามอยางกลาหาญ

การกลาวถงบทบาทของบรรดาสาวกในการชวยทานศาสดาท าศกสงครามจนขนาดพลชพตายแทน

ศาสดาไดเปนการแสดงใหเหนถงความจงรกภกดทบรรดาสาวกมตอทานศาสดามฮมมดและศาสนา

ท าใหเรองดงกลาวสามารถปลกเราผอานทเปนมสลม อนเปนการสมควรเผยแผใหคนในสงคมรบรและ

447

อบรอฮม กเรช, บยานลกรอาน ค าบรรยายอล-กรอานภาคภาษาไทย เลมท 2, 421. 448 Bernard Lewis, The Crisis of Islam Holy War and Unholy War, 25-29.

216

เอาเปนเยยงอยาง เหลาสาวกทถกพรรณนาไวใหเหนถงบทบาทอนส าคญในการชวยทานศาสดามก

เปนสาวกของทานศาสดามฮมมดตงแตสมยทพ านกอยในนครมกกะฮ ในจ านวนน มทโดดเดน คอ

อบบกร อมร ฮมซะฮ และอะลย บคคลทงสคนนไดรบการถายทอดตลอดมาในงานนพนธเรอง

ประวตศาสตรอสลาม โดยเฉพาะอบบกร อมร และอะลย จะถกกลาวถงตวอยางแหงความหาวหาญ

ในการท าศกเปนพเศษ เนองจากทงสามทานนไดกาวขนมาเปนผน าหรอ กาหลบ ในอาณาจกรอสลาม

ยคหลงสนพระศาสดา การกลาวถงคณความดของสาวกทงสามทานนเปนการเสรมสรางความรบรใน

ดานสทธธรรมทางการเมองแกทงสามทานน เพอใหเหนถงคณความดบารมของคนทงสาม ทงยงเปน

การลบลางค าอธบายประวตศาสตรนพนธกระแสหลกทมกกลาวถงทงสามทานในทางลบวาเปนคนท

มกใหญในอ านาจ449

เปนทนาสงเกตไดวา การพดถงบทบาทในการท าสงครามของทานศาสดามฮมมดนนจะ

กลาวถงศตรหลกๆอยสองกลม คอ ชาวอาหรบทนบถอศาสนาดงเดมซงปกหลกอยในนครมกกะฮ กบ

ชาวยวทปกหลกอยในนครมะดนะฮและยงเคยเปนพนธมตรกบทานศาสดามฮมมดในชวงแรกเรม

ประเภทของคสงครามเชนนมกไมไดกลาวถงมากนกในงานนพนธกระแสหลกนอกจากงานของนธ โดย

สงครามระหวางทานศาสดามฮมมดกบชาวยวนนไมไดถกกลาวไวเลย สงครามหลกๆทถกกลาว ไวใน

งานนพนธของฝายมสลม อาท สงครามบดร, สงครามอฮด, สงครามคเมอง สงครามพชตนครมกกะฮ

ลวนแลวแตเปนสงครามทสมพนธอยกบศตรทเปนคนสองกลมนทงสน โดยเฉพาะชาวยวนนเปนค

สงครามทไดรบการพดถงบอยทสดในงานนพนธ ชาวยวจะถกกลาวถงในลกษณะทเปนหมชนทดอรน

ปลนปลอน ทรยศและคดรายตอชมชนมสลมมากทสด ในการพดถงการท าสงครามคเมองของทาน

ศาสดามฮมมดทลงเอยดวยการสงหารผชายชาวยวทงเผาไปกวาสามรอยคน งานนพนธของฝายมสลม

สนบสนนการประหารครงนชดเจนและแสดงเหตผลหลากหลายประการเพอเสนอถงสทธอนชอบธรรม

ทางกฎหมายในการตดสนโทษเดดขาดเชนน450 ลกษณะความคดของฝายมสลมทมตอชาวยวเชนนใน

งานนพนธอาจเปนผลเกยวเนองมาจากปมปญหาสงครามอนยดเยอระหวางมสลมยวในกรณพพาท

449 ดเรก กลสรสวสด, คะลฟะฮอบบกร (พระนคร: ไทยวฒนาพานช, 2493); อบรอฮม กเรช, ค าบรรยายอลกรอานภาษาไทย เลม 4, 691. 450 ม. ซอลฮย, มฮมมด รซลลลอฮ ชวประวตศาสนทตของอสลาม, 142; ดเรก กลสรสวสด, ความหมายของ อล-กรอาน เลม 2, 1013.

217

ปาเลสไตนทเกดขนหลงสนสงครามโลกครงท 2 ดงจะเหนไดจากขอเขยนของ ดเรก ทผกโยงความ

อนตราของชนชาตยวในยคของทานศาสดามฮมมดกบชาวยวในประเทศอสราเอลปจจบนวา

“พวกยวมความเกลยดชงและผกพยาบาทมสลมนในสมยของทานนบฯ ศอลฯเพยงใด มใชแต

ในสมยนนเทานน เหตการณในปาเลสไตนเวลานกยนยนพฤตการณของบนอสรออล 451จะแจงอย

แลว”452

สงครามทประวตศาสตรนพนธในฝายของมสลมเนนหนกย าเปนพเศษ เนองจากเปนสงคราม

ทแสดงความหาวหาญของทานศาสดามฮมมดและเหลาสาวกไดเปนอยางด นนคอ สงคราม ณ ต าบล

บดร (Badr War) สาเหตทสงครามครงนถกเนนย าเปนพเศษเพราะผนพนธในฝายมสลมตองการ

น าเสนอเรองราวของสงครามอนจะสะทอนใหเหนภาพของความรกศาสนา,บานเมอง ตลอดจนยง

แสดงใหเหนภาพของความเมตตาออนโยนของทานศาสดามฮมมดทกระท าตอเชลยสงคราม เนอเรอง

ของสงครามครงนเปนการยกพระเกยรตของทานศาสดามฮมมดไดอยางดทสด และยงตอกย าแนวคด

ทมองวาสงครามเปนสงชอบธรรมอนสามารถยอมรบไดหากไดถกใชในบรบททจ าเปนและเปยมความ

เมตตา

ประวตศาสตรอสลามฉบบของพระยาอนมานราชธนไดใหความส าคญตอสงครามครงนดวย

เชนกน ดงพบวาเรองราวของสงครามครงนไดรบการเขยนไวเปนบทหนงของหนงสอ โดยทพระยา

อนมานราชธนตงชอเรองของบทนวา “วนรอดพน” สะทอนความรบรทมองสงครามครงนในฐานะจด

เปลยนทปลดปลอยสงคมมสลมจากภาวะความออนแอทเคยประสบมา อนเปนความรบรทใกลเคยง

กนกบงานนพนธของฝายมสลม

เนอเรองในฉบบของพระยาอนมานราชธนระบวา สงครามครงนเกดขนอนเนองจากฝาย

มสลมเปนฝายเรมลงมอกอน สบเนองจากวาชาวอาหรบจากนครมกกะฮไดน ากองคาราวานออก

เดนทางมงสประเทศซเรยเพอท าการคาขาย ในการเดนทางของกองคาราวานฝายนครมกกะฮนน

เสนทางการเดนทางจ าตองเดนเลยบพรมแดนของนครมะดนะฮอนเปนฐานทมนของฝายมสลม เมอ

การณเปนเชนนนฝายมสลมจงเรมตนโจมตกองคาราวานของฝายอาหรบทม อาบสฟยน (Abu

Sufyan) เปนแมทพ การโจมตดงกลาวสรางความโกรธแคนแกฝายอาหรบเดยรถยจนน าไปสการยก

451 หมายถง ชนชาตยว 452 อบรอฮม กเรช, ค าบรรยายอลกรอานภาษาไทย เลม 4, 682.

218

ทพจากนครมกกะฮสเมองมะดนะฮหวงวาคงจะไดบดขยชมชนมสลมอยางราบคาบ เมอไดทราบความ

เคลอนไหวจากฝายอาหรบเดยรถยเชนนน ทานศาสดามฮมมดจงน าเอากองทพอสลามออกจากนคร

มะดนะฮเขาเผชญหนากบกองทพของฝายอาหรบดวยความหาวหาญ การสเปนไปอยางดเดอด

จนกระทงสงครามจบลงดวยชยชนะจากฝายมสลม สงครามครงนจงนบวาเปน “วนทรอดพนภยของ

ชาวอสลาม”453

ภาพท 4.1 ภาพวาดการสงครามทต าบลบดร(พทระ)หรอวนทรอดพน, พระยา

อนมานราชธน, “เรองพระโมหมด นะบของอสลามกชน,”, 238.

453 พระยาอนมานราชธน, “เรองพระโมหมด นะบของอสลามกชน,”, 239-243.

219

พระยาอนมานราชธนเปนผนพนธประวตศาสตรอสลามในฟากกระแสหลกเพยงคนเดยวท

กลาวถงรายละเอยดของสงครามครงน ในฉบบของนธแมจะกลาวอภปรายถงการสถาปนาอ านาจทาง

การเมองของทานศาสดามฮมมดไวอยางยดยาวแตกลบไมพบการพดถงสงครามครงนเลย สะทอนให

เหนวานอกเหนอจากพระยาอนมานราชธนแลว ไมมผนพนธคนใดรบรถงความส าคญของสงครามครง

นในฐานะจดเปลยนชะตากรรมของประวตศาสตรอสลาม

โดยภาพรวมแลว เนอเรองของสงครามในฉบบของพระยาอนมานราชธนมความคลายคลงกบ

ฉบบของฝายมสลมมาก ในฉบบของพระยาอนมานราชธนเรยกสงครามครงนวา “สงครามพทระ” ซง

ยงคงอาศยการสะกดค าตามส าเนยงภาษาบาล ในขณะทฝายมสลมเรยกสงครามครงนวา บดร

อยางไรกตามมรายละเอยดในหลายประเดนทดจะไมตรงกนระหวางทงสองฉบบดงน

เนอเรองในฉบบของพระยาอนมานราชธนสอความออกมาอยางชดเจนวา สงครามครงนฝาย

มสลมเปนฝายเรมท าสงครามกอน โดยอาศยเหตการณเรองการลอบโจมตกองคารวานสนคาเปน

ชนวนผกโยงใหเขาใจวามสลมเปนตนเหตของสงคราม ในงานนพนธของฝายมสลมกไดมการกลาวถง

การบกโจมตกองคารวานเชนเดยวกน หากแตไดถกตความวาเปนเรองการหาเหตประกาศสงครามของ

ฝายอาหรบเดยรถย

บนทกของฝายมสลมระบวา เมอทานศาสดามฮมมดทราบเรองทฝายอาหรบเดยรถยตองการ

เดนทางไปคาขายยงเมองหลวงของดนแดนซเรย ทานศาสดามฮมมดจงคดหาทางขดขวางเสนทาง

การคาของฝายอาหรบเดยรถยเนองจากทานทรงทราบดวาหากเศรษฐกจการคาของฝายอาหรบ

รงเรองขน นนจะเปนปจจยทสนบสนนใหพวกอาหรบพฒนาศกยภาพทางการศกและอาจยกทพมา

ท าลายนครมะดนะฮทชาวมสลมอาศยอยได ดวยเหตนทานศาสดาจงตองลงมอหาทางท าลายเสนทาง

การคาของฝายอาหรบ มใชเพราะทานเปนคนใฝในการกอกวน หากแตทานคดวาการเจรจาดวยสนต

ไมอาจจะกระท าไดกบฝายอาหรบอก ดวยเหตนทานศาสดามฮมมดจงสงใหสาวกคนหนงของทานไปด

ลาดเลาเสนทางการคาของพวกอาหรบ พรอมกนนกไดก าชบมใหฝายมสลมลงมอโจมตแตอยางใด

เนองจากเหตการณดงกลาวอยในชวง สเดอนแหงการแสวงบญ ซงวฒนธรรมของชาวอาหรบจะไมส

รบกนภายในสเดอนนอยางเดดขาด อยางไรกตามเมอสาวกของทานศาสดาไดเหนกองทพของฝาย

อาหรบจงเกดความรสกโกรธแคนจากเรองแตความหลงทฝายมสลมไดถกเนรเทศออกจากนครมกกะฮ

หลงการประกาศศาสนาของทานศาสดามฮมมด การโจมตจงเกดขนแลวน าไปสการท าสงคราม ฝาย

220

มสลมไดอธบายวาการกระท าของสาวกผนไดถกปฏเสธโดยทานศาสดา การอธบายเชนนเปนการ

แสดงใหเหนวาทานศาสดาเปนผใฝสนต อยางไรกตามเมอปญหาบานปลายจากการกระท าของสาวก

บางทาน สงครามจงเปนสงทหลกเลยงไมไดทายทสดการสรบกนระหวางสองฝายจงเกดขนและจบลง

ดวยชยชนะของฝายมสลม

ในฐานะทสงครามบดรเปนสงครามครงแรกของทานศาสดามฮมมดทเกดขนในประวตศาสตร

ฝายมสลมจงเนนความส าคญของสงครามครงนอยางมากและพยายามสนบสนนค าอธบายใหเหนวา

ฝายทานศาสดามฮมมดมใชเปนฝายเรมกอสงคราม หากแตเปนฝายอาหรบเดยรถยตางหากทฉกฉวย

สถานการณบางอยางเพอสรางสงครามทตนเองแคนเคองชาวมสลมอยกอนแลว การตความให

สงครามครงแรกของทานศาสดามฮมมดเปนสงครามทไมอาจแกไขไดดวยหลกการแหงสนตวธ

นอกจากจะเปนการลบลางภาพความรนแรงทถกสรางจากประวตศาสตรนพนธอสลามกระแสหลก

แลว ยงสรางความชอบธรรมแกทานศาสดามฮมมด ทงยงสอดรบกบเนอเรองทอธบายใหเหนถงความ

กลาหาญ โอบออมอารของทานศาสดามฮมมดและเหลาสาวก ฝายมสลมตองการเหนภาพของทาน

ศาสดามฮมมดในฐานะนกรบทใฝสนต มากกวาภาพของนกรบทเขมแขงกลาหาญในการศก แตแฝง

ความโหดเหยมไว งานนพนธของฝายมสลมจงพยายามสรรหาหลกฐานทจะมาตอบสนองภาพ

ดงกลาว454

ความแตกตางอกประการหนงทปรากฏพบ ในระหวางประวตศาสตรทงสองฉบบคอ เรอง

เจตนารมณแหงการท าสงคราม ในฉบบของพระยาอนมานราชธนอธบายวาสงครามครงนเกดขนโดยม

ปจจยทางเศรษฐกจเขามาเกยวของ ดงขอความทปรากฏตอไปน

“ฝายทานนะบจงสงใหสานศษยเตรยมอาวธเพอปราบพวกมจฉาทฐ ใหสญญาวาถาเปน

ผลส าเรจจะไดทรพยสมบตเปนของไมนอย ทานนะบไมอนญาตใหชาวเมดนาหซงไมใชชาวอสลามไป

ดวย อนทจรงชาวเมองขอสมครไปดวยกหลายคน เพราะหวงประโยชนในทรพยสนและของทจะไป

ปลนไดมา แตพระโมหมดกลาววาจะไปอยางนไมได ตองมความเชอจงจะไปรบได บรรดาศษยซงเปน

พวกหนภย คอเปนชาวเมองมกกะมาแตเดมเขาในกองทจะไปเกอบทงหมด”455

454 ม. ซอลฮย, มฮมมด รซลลลอฮ ชวประวตศาสนทตของอสลาม, 115-119; ดเรก กลสรสวสด, พระศาสดามหมหมดและค าวจารณ, 37-38. 455

พระยาอนมานราชธน, “เรองพระโมหมด นะบของอสลามกชน,”, 240.

221

ขอความขางตน อธบายใหเหนภาพวาการสงครามของทานศาสดามฮมมดในครงนมเรองของ

ทรพยสงครามมาเปนแรงจงใจในการรบ และเนองจากแรงจงใจทางดานทรพยสงครามเชนนเองทท า

ใหทานศาสดามฮมมดปฏเสธการอนญาตใหชาวเมองมะดนะฮทใชมสลมเขารวมสงคราม เพราะไม

ตองการแบงสวนของทรพยสงครามใหแกคนนอกศาสนา ค าอธบายในลกษณะนยอมเปนการสราง

ภาพทไมบรสทธแกสงครามครงนตลอดจนความสงสงของทานศาสดามฮมมด การอาศยเรองทรพย

สงครามเปนตวพจารณาแสดงใหเหนวาในงานนพนธชดนเรมมความคดทจะสนใจไปยงปจจยทาง

เศรษฐกจซงอยเบองหลงการท าสงครามมากขน แมจะยงคงไวซงแกนเรองทองหลกคดทางเทววทยา

แบบจารตเดมของประวตศาสตรนพนธอสลามอยกตาม

ฝายมสลมคดคานค าอธบายเชนน เพราะการอาศยแรงจงใจทางเศรษฐกจมาเปนอธบายให

เหนราวเปนเปาหมายของการท าสงครามนอกจากจะกระทบกระเทอนตอคณธรรมของผเปนศาสดา

แลวยงท าลายภาพลกษณแหงความกลาหาญบรสทธในอดมคตของฝายมสลมอกดวย ในบนทกของ

ฝายมสลมระบวา การท าสงครามครงนมไดมเรองของแรงจงใจทางเศรษฐกจเขามาเกยวของเลย อก

ทงตวทานศาสดามฮมมดกมไดคดคานการเขารวมกองทพของคนตางศาสนาแตอยางใด กลบกนทาน

เรงรดขอความชวยเหลอจากคนตางศาสนาทเปนชนพนเมองของนครมะดนะฮเนองจากฝายมสลมม

อาวธและก าลงพลดอยกวาฝายศตรมาก

หลกฐานทงานนพนธของฝายมสลมน ามาสนบสนนบนทกทางประวตศาสตรของฝายมสลมใน

สมยกลาง และขอความจากพระคมภรอลกรอาน

อนง ไมควรเขาใจวาพระคมภรอลกรอานเปนเพยงบทสวดทางศาสนาทประมวลไปดวย

เนอหาทางดานเทววทยา กฎหมาย และจรยธรรมเทานน คมภรอลกรอานถกใชอางองในฐานะเปน

แหลงอางองหรอเอกสารทางประวตศาสตรดวยเชนกน เนองจากปญหาหรอความเปนไปของสงคม

มสลมในยคของทานศาสดามฮมมดลวนแลวแตจะตองกลายมาเปนภาพตนแบบทางสงคมใหแกมสลม

ยคหลง ดงทอลกรอานระบวาสงคมมสลมในสมยทานศาสดาเปนสงคมทดทสดในหมมนษยชาต456

ดงนนการบนทกเรองราวของสงคราม การทต การท าสญญาทางการเมองจงปรากฏอยในคมภร

อลกรอานทงสนเพอเปนอทาหรณแกอนชนมสลม

456 Maulana Abdullah Yusuf Ali, The Meaning of the Holy Qur’an (New Delhi: Kutub Khana Ishayat-ul-Islam, 1934), 155.

222

ในคมภรอลกรอานมขอความทบนทกถงการขอความชวยเหลอชนพนเมองในนครมะดนะฮ

เพอเขารวมสงครามเคยงขางทานศาสดามฮมมด ทวาชนพวกนนกลบปฏเสธและทอดทงทานศาสดา

มฮมมดในหวงเวลาทสงครามใกลเรมตนขนทนท ดงปรากฏขอความวา

“และไดถกกลาวแกพวกเขาวาจงมากนเถด จงตอสในทางของอลลอฮกน หรอไมกจงปองกน

พวกเขากลาววา หากเรารวามการสรบกนแลว แนนอนเรากตามพวกทานไปแลว ในวนนน พวกเขา

ใกลแกการปฏเสธศรทธายงกวาพวกเขามศรทธา พวกเขาจะกลาวดวยปากของพวกเขา สงทไมใชอย

ในหวใจของพวกเขา และอลลอฮนนทรงรยงในสงทพวกเขาปกปดกน

บรรดาผทพดเกยวแกพนองของพวกเขา โดยทพวกเขานงเฉยอย วาถาหากพวกเขาเชอฟงเรา

พวกเขากไมถกฆา จงกลาวเถด(มอมมด) วา พวกทานจงปองกนความตายใหพนจากตวของพวกทาน

เถด หากพวกทานพดจรง” (3:167-168)

จากขอความในคมภรอลกรอานทงสองวรรคขางตน ฝายมสลมอาศยเปนหลกฐานในการ

สนบสนนค าอธบายทวา การสงครามในวนบดรนนฝายมสลมไมเคยกดกนชนพนเมองทมใชมสลมจาก

การเขารวมสงคราม เพยงเพราะตองการครอบครองทรพยสงครามไวแตเพยงฝายเดยวแตอยางใด

เนองจากฝายของทานศาสดามฮมมดมขอสญญาในการรวมสรบชวยเหลอกนระหวางชนมสลมกบชน

พนเมองอยแลว457

นอกเหนอจากขอความในพระคมภรอลกรอานทระบวาฝายมสลมมไดกดกนการเขารวม

สงครามของชนพนเมอง เรองของทรพยเชลยยงมค าอธบายทแตกตางกนออกไป งานนพนธของฝาย

มสลมระบวาความคดทจะครอบครองทรพยเชลยไมไดมอยกอนการท าสงครามแตอยางใด เนองจากม

หลกฐานทบงชวาฝายมสลมไดเกดค าถามและโตเถยงกนวาจะท าอยางไรกบทรพยเชลยทยดมาได

ภายหลงจากสงครามจบสนลง ปญหาเกยวกบการจดการกบทรพยสงครามซงถกบนทกไว ไดถกหยบ

ยกมาใชเพอสนบสนนความคดทวากอนการท าสงคราม สงคมมสลมไมเคยมความคดเรองการได

ทรพยเชลยมากอน เพราะหากวาความคดเกยวกบการยดทรพยเชลยเปนสงทมมากอนการท าสงคราม

ทงยงเปนเรองททานศาสดาน ามาใชปลกเราจตใจเหลาทหารเพอท าการสรบแลว ฝายมสลมกจะไมม

ความคดทเหนตางกนหลงสงครามและรายงานทบนทกวาทานศาสดามฮมมดไดตดสนวาจะจดการ

457 สมาคมนกเรยนเกาอาหรบ, พระมหาคมภรอลกรอานพรอมความหมายภาษาไทย (อลมาดนะห: ศนยกษตรยฟะฮดเพอการพมพอลกรอาน, 2541), 156.

223

อยางไรกบทรพยเขลยกเปนหลกฐานบงชวา ความคดเกยวกบทรพยเชลยพงจะมาเกดขนหลงสงคราม

จบลง บนทกจากคมภรอลกรอานไดกลาวถงเรองนไววา

“พวกเขาจะถามเจา เกยวกบบรรดาทรพยสนเชลย จงกลาวเถด (มฮมมด) วา บรรดา

ทรพยสนเชลยนนเปนสทธของอลลอฮและของรอซล458 ดงนนพวกทานจงย าเกรงอลลอฮเถด และจง

ปรบปรงความสมพนธ ระหวางพวกทานเถดหากพวกทานเปนผศรทธา” (8:1)

“พวกเจาตองการสงเลกนอย แหงโลกน แตอลลอฮทรงตองการปรโลก และอลลอฮเปนผทรง

เดชานภาพผทรงปรชาญาณ” (8:67)459

อลกรอานยงไดระบถงกฎเกณการแบงทรพยเชลยออกเปน 5 สวนไววา

“และพงรเถดวา แทจรงสงใดทพวกเจาไดมาจากการท าศก นน แนนอนหนงในห าของมน

เปนของอลลอฮ และเปนของรอซล และเปนของญาตทใกลชด และบรรดาเดกก าพรา และบรรดาผขด

สน และผเดนทาง หากพวกเจาศรทธาตออลลอฮและสง ทเราไดลงมาแกบาวของเราในวนหนงแหง

การจ าแนกระหวางการศรทธา และการปฏเสธ คอวนทสองฝาย เผชญกน และอลลอฮนนเปนผทรงเด

ชานภาพเหนอทกสงทกอยาง” (8:41)460

คมภรอลกรอานยงไดกลาวถง กฎในการปฏบตตอเชลยศกไววา

“โอ นะบ! จงกลาวแกผทอยในมอของพวกเจา จากบรรดาผเปนเชลยศกเถดวา หากอลลอฮ

ทรงรวามความด ใดๆ ในหวใจของพวกทานแลว พระองคกจะทรงประทานใหแกพวกทาน ซงสงทดยง

กวาสง ทถกเอามาจากพวกทานและจะทรงอภยโทษแกพวกทานดวย และอลลอฮนนเปนผทรงอภย

โทษเปนผทรงเอนดเมตตา” (67:70)

เนอเรองของสงครามบดรในงานนพนธของฝายมสลมไทย ไมไดมความแตกตางไปจากเนอ

เรองทถกเขยนกนในงานนพนธประวตศาสตรในสงคมตะวนออกกลางยคกลางมากนก เนองจากขอมล

และผลงานของนกประวตศาสตรมสลมอาหรบในยคกลางยงคงเปนแหลงขอมลอางองส าคญของงาน

นพนธในสงคมมสลมไทยอย เพยงแตงานนพนธในในสงคมมสลมไทยไดประยกตเอาคณคาและ

อดมการณรวมสมยบางอยางมาใชตความเนอเรองใหเกดความแตกตางไปจากงานนพนธยคจารต เชน

458 หมายถง ศาสดามฮมมด 459

สมาคมนกเรยนเกาอาหรบ, พระมหาคมภรอลกรอานพรอมความหมายภาษาไทย, 408, 429. 460 แหลงเดยวกน, 420.

224

เรองการท าสงครามทไดลดทอนความศกดสทธในชดค าอธบายเกาลงไปและแทนทดวยค าอธบายท

เนนใหเหนถงความจ าเปนทางการเมอง

แมงานนพนธในยคจารตจะไมไดกลาววาสงครามทกครงศาสดามฮมมดเปนฝายเรมตนกระท า

กอน แตเนอหาหลายสวนของงานนพนธในยคจารตแสดงออกถงการยอมรบความชอบธรรมในการท า

สงครามปราบปรามพวกนอกศาสนาในลกษณะเชงรก สงคมมสลมทปดแคบในยคจารตซงมไดถก

คณคาเรองเสรภาพและสนตภาพมามอทธพลเหนองานเขยน จงรอดพนจากการตความทมแนวคด

สมยใหมเปนมลฐานความคดส าหรบค าอธบาย ขณะทงานนพนธของฝายมสลมไทยซงไดถกเขยนขน

หลงป 2475 คณคาและอดมการณทางการเมองในเวลานนยอมสงผลตอการตความเนอหาทาง

ประวตศาสตรโดยตรง ดวยเหตนเองแนวคดเกยวกบการญฮาดเชงรก(การท าสงครามเพอแผขยาย

ศาสนา)จงถกตดออกไปจากโครงเรองในงานนพนธของฝายมสลมไทย แมวาแนวคดดงกลาวจะเปน

แนวคดทางประวตศาสตรทส าคญในงานนพนธจากยคจารตของโลกอสลาม การเผยแผศาสนาดวย

กองทหารซงถกมองวาเปนสงทขดกบอดมการณเรองสนตภาพและเสรภาพในโลกรวมสมยจงไดถก

ลดทอนไปในงานนพนธของฝายมสลม

นอกเหนอจากสงครามบดรแลว ยงไดมการยกตวอยางจากสงครามอนๆเพอเนนใหเหนถง

ความเมตตาของทานศาสดามฮมมด สงครามทถกเนนใหเหนถงความเมตตาและใฝสนตของทาน

ศาสดามฮมมดมากทสดคอ สงครามพชตนครมกกะฮ สงครามคร งนไดรบการยกยองจากงานนพนธ

ของฝายมสลมในฐานะทสงครามซงฝายมสลมมชยชนะเหนอศตรคอาฆาตอยางเบดเสรจ อยางไรก

ตามแมทานศาสดาจะไดชยชนะอยางสมบรณแบบแตทานกลบเลอกทจะไวชวตพลเรอนในนครมก

กะฮอยางปราน การไวชวตของทานศาสดามฮมมดแกพลเรอนชาวมกกะฮทเปนศตรกบทานมาอยาง

ยาวนาน ถอวาเปนวรกรรมอนกลาหาญทฝายมสลมเหนวาสามารถใชเปนหลกฐานหกลางค าอธบาย

ของประวตศาสตรนพนธกระแสหลกได ดงขอเขยนของ ม. ซอลฮย ซงไดยกเรองการพชตนครมกกะฮ

ขนมาตอบโตขอเขยนของสมโรจน สวสดกล ณ อยธยา ซงเปนขาราชการในกระทรวงศกษาธการและ

หลวงชาญภเบศร (สวสด ภมรตน) ในขณะนน ความวา

“และวนททานนบมฮมมดไดยาตรากองทพเขาสพระนครมกกะหในฐานะผมชยนน ทานไดสง

นรโทษกรรมแกพวกกไรช461 ซงเปนฝายปราชยทกคน เมอทานเปนคนมกใหญใฝสง มจตใจโหดราย

461 กไรช หมายถงอาหรบทเปนศตรกบทานศาสดามฮมมด

225

ทารนจรงอยางทคนใจสกปรกเขาใจกนแลว ทานจะสงใหฆาฟนฝายตรงขามเสยทกคน รบทรพยสน

เงนทองเสยทงหมด ทานกท าไดจะมอะไรมาขดขวาง เพราะทานเปนฝายชนะ มอทธพลเหนอกวาทก

ทาง”462

ดเรก กลสรสวสด ไดกลาวถงความเมตตาของทานศาสดามฮมมดทแสดงออกในสงครามครง

นวา

“การเขายดมกกะหจงเปนไปโดยสนตวธ ปราศจากการนองเลอด พระศาสดาไดประกาศอภย

โทษทวๆไป ใหความปลอดภยแกทกๆคนทมาชมนมอยในบานของอาบซฟยาน หรอผทปดบานแนน

อยเพราะกลวภย หรอผทชมนมอยในวหารกะอบา และไดทรงรบสงมใหรบพงหรอกอการนองเลอด

ขนเปนอนขาด”463

“ควรส าเหนยกดวยวา การอภยโทษน เปนการปฏบตตอพวกกเรชผไมศรทธา ผไมไดรบจารต

ศาสนาอสลาม ผไมไดเปนมสลม กระนนกดพระองคไมไดทรงบงคบชาวเมองวาจะตองนบถอศาสนา

อสลาม พระองคทรงใหอนาคตและคณธรรมเปนผตดสน นเปนการปฏบตตามแบบทวา จงรกศตรของ

เจา มใชแตเมองมกกะหจะถกยดครองเทานน แตชาวเมองทกๆคนตางฉงนตอความเปนไปของมสลม

และวธการของอสลาม”464

มความแตกตางกนเลกนอยกบกรณของสงครามครงน กลาวคอสงครามพชตนครมกกะฮใน

ครงนประวตศาสตรนพนธกระแสหลกหลายฉบบมการพดถงอยบาง แมจะไมไดถอวาเปนทแสดงออก

ถงความเมตตาของทานศาสดามฮมมดมากนก ขณะทหลวงวจตรวาทการไมไดกลาวไวชดเจนวาทาน

ศาสดามฮมมดเขนฆาหรอไวชวตพลเรอนในนครมกกะฮกนแน465แตมบางขอเขยนทสออยางไมชดเจน

เพยงแตชวนใหตความวาหลวงวจตรวาทการตองการบอกวาทานศาสดามฮมมดไดสงหารพลเรอนชาว

มกกะฮ466

462 ม. ซอลฮย, สงเคราะหคนตาบอด, 23. 463 ดเรก กลสรสวสด, พระศาสดามหมหมดและค าวจารณ, 51-52. 464 เรองเดยวกน, 53. 465 หลวงวจตรวาทการ, ศาสนาสากล เลมท 1, 188. 466 หลวงวจตรวาทการ, ประวตศาสตรสากล เลม 1, 559.

226

พระยาอนมานราชธนเปนผทกลาวถงสงครามครงนไวอยางละเอยดทสดในฝงกระแสหลก แต

กยงคงมความแตกตางจากฉบบทฝายมสลมบนทกไวในรายละเอยด พระยาอนมานราชธนอธบายวา

การสงครามในครงนเกดขนอยางฉบพลนโดยฝายมกกะฮไมทนตงตวจงท าใหการสรบจากฝายมกกะฮ

ไมปรากฏขน นอกจากนยงไดอธบายวาอบซฟยาน หวหนาของฝายมกกะฮหนมาเขารบนบถอใน

ศาสนาอสลาม เพราะหวนเกรงในอทธพลตลอดจนการยดครองของฝายมสลม แมจะมค าอธบายท

สรางความเขาใจวาฝายมกกะฮไมไดเขานบถอในศาสนาอสลามเนองจากถกบงคบ แตกมบางคนทเขา

มานบถอในศาสนาอสลามเพราะอยากไดประโยชนจากการเปนพวกเดยวกบผชนะ467

ภาพท 4.2 ภาพวาดวนแหงการพชตนครมกกะฮและการท าลายรปเคารพของ

ทานศาสดามฮมมดในวหารอลกะอบะฮ, พระยาอนมานราชธน, “เรองพระโม

หมด นะบของอสลามกชน,”, 261.

467 พระยาอนมานราชธน, “เรองพระโมหมด นะบของอสลามกชน,”, 264-266.

227

ในบนทกของฝายมสลมอธบายแตกตางกนออกไป สงครามครงนฝายมสลมระบวาเปนการบก

นครมกกะฮโดยทสาวกของทานศาสดามฮมมดไดแจงขาวไปกอนแลว เนองจากมบนทกในหนงสอ

ประวตศาสตรเลมเกาแกของฝายมสลมทระบวาทานศาสดามฮมมดไดประกาศใหความปลอดภยแก

พลเรอนทหลบอยในบานของตนหรอเขาไปหลบในบานของอบซฟยานรวมถงศาสนสถานภายในเมอง

นอกจากนฝายมสลมยงบนทกวาอบซฟยานเขารบอสลามกอนการพชตมกกะฮจะเกดขนหลายวน

แลว468

ขอสรปทเหนตรงกนคอ การพชตนครมกกะฮเปนหลกหมายส าคญทสถาปนาอ านาจทาง

การเมองอนมนคงของทานศาสดามฮมมด อ านาจและสถานภาพของมสลมเปลยนไปอยางรวดเรวหลง

การพชตมกกะฮ เนองจากการพชตมกกะฮไดท าใหฝายมสลมกาวขนมาอยในฐานะขวอ านาจทาง

การเมองใหมทกอรางใหจกรวรรดอสลามเรมปรากฏขน นโยบายทางการเมองของทานศาสดามฮมมด

และเหลาสาวกทสบทอดตอจากนสะทอนภาพของการใชนโยบายเชงรกมากขน และยงสะทอนภาพ

การพลวตทางการเมองภายในฝายมสลมทประวตศาสตรนพนธอสลามไมไดกลาวถงมากนก

468 ม. ซอลฮย, มฮมมด รซลลลอฮ ชวประวตศาสนทตของอสลาม, 157-160; ดเรก กลสรสวสด, พระศาสดามหมหมดและค าวจารณ, 51-55.

228

บทท 5

บทสรปและขอเสนอแนะ

จากการนพนธเรองประวตศาสตรอสลามในหมชนชนน าไทย โดยศกษาจากงานนพนธทถก

เขยนขนจากสามยคสมย ซงประกอบไปดวย ยคกอนปฏวตป พ.ศ. 2475 ยคหลงปฏวตป 2475 และ

ยคหลงป พ.ศ. 2510 พบวาเรองราวของประวตศาสตรอสลามทมเรองราวหลกอยทตวของทาน

ศาสดามฮมมดนน มความเปลยนแปลงแตกตางไปตามจดประสงคและบรบททางสงคมของสมยทท า

การนพนธขน

ในประวตศาสตรนพนธอสลามกอนป 2475 ซงเปนชวงเวลาทถกเรยกวาเปนประวตศาสตร

นพนธในแบบจารต เรองราวของทานศาสดามฮมมดและประวตศาสตรอสลามในภาพรวมจะเกยวของ

กบดานศาสนา การเมอง การสงครามและความเปนผน าของทานศาสดามฮมมด รวมทงในดาน

พธกรรมความเชอตางๆของอสลามทงทถกผกโยงความสมพนธเขากบพทธศาสนาและแตกตางกนไป

โดยเฉพาะอยางยงในดานหลกธรรมของศาสนาอสลามทถกกลาวควบคกนไปอยางตอเนองกบ

เหตการณในประวตศาสตร งานนพนธในยคนใหความส าคญทจะสบสาวเรองราวของประวตศาสตร

อสลามเพออภปรายเปรยบเทยบกบบรบทในประวตศาสตรของพทธศาสนาและค าสอน งานนพนธใน

ยคนทกชนมเปาหมายส าคญคอการเชดชพทธศาสนาใหดสงสงกวาศาสนาอสลาม ประวตศาสตร

อสลามในบางชวงบางตอนจงถกเขยนขนเพอใหดดอยกวา ผานการวพากษและผกโยงเนอเรองตางๆ

เขาดวยกนของผนพนธแตละราย ในบางฉบบศาสนาอสลามถกอธบายใหเหนภาพเปนหนงในลทธท

ววฒนาการมาจากพทธศาสนา และมหลกธรรมพนฐานทไมไดแตกตางอนใดจากพทธศาสนา เชน

เรองของการกราบไหวรปเคารพ เปนตน เนอเรองทอธบายใหอสลามเปนศาสนาทววฒนาการมาจาก

สภาพแวดลอมทางสงคมทมพทธศาสนาเปนรากเหงา พรอมสอดแทรกภาพลบใหอสลามดเปนลทธ

รายกาจทอบตขนในประวตศาสตร เปนการเขยนทชวยสรางภาพความเหนอกวาของพทธศาสนา

เนองจากค าอธบายดงกลาวนอกจากจะชวยเสรมสรางความโดดเดนของพทธศาสนาในฐานะทเปน

ตนแบบแกศาสนาอสลามแลว การอธบายใหอสลามเปนลทธหนงทเกดขนจากสภาพแวดลอมของพทธ

ศาสนาเปนการสรางความนอกรตใหแกศาสนาอสลามทถกชโรงดวยลทธกระหายสงครามเปนเนอเรอง

หลก กอนทงานนพนธในฉบบถดมาจะคอยๆลดทอนความเปนพทธศาสนาออกจากอสลามไป

229

ตามล าดบโดยยงเหลอเนอเรองทผกโยงประวตศาสตรอสลามเขากบศาสนาโลก เชน พราหมณ ครสต

และศาสนายดาย

เนองจากการเขยนประวตศาสตรอสลามเกดขนภายใตบรบททชนชนน าสยามเกดความสบสน

ในเรองอตลกษณของชาตและก าลงใชพทธศาสนาทถกปฏรปจาก ธรรมยกตนกาย เปน อตลกษณ

ส าคญของชาต การนพนธประวตศาสตรอสลามจงถกเขยนขนเพอรบใชเปาหมายของชนชนน าสยามท

ตองการผลกดนใหพทธศาสนากลายเปนองคประกอบส าคญของชาตทสามารถตอกรกบการคกคาม

ทางวฒนธรรมของสงคมภายนอก ในฐานะทศาสนาอสลามมพฒนาการและหลกค าสอนใกลเคยงกบ

ครสตศาสนา การเขยนประวตศาสตรนพนธอสลามนอกจากจะทาทายตอการคกคามพทธศาสนาจาก

บรรดามชชนนารได ยงเปนการตอกย าความส าคญและสงสงของพทธศาสนาในฐานะองคประกอบท

ส าคญของชาตในยคของความสบสนทางอตลกษณ สงคมสยามกอนป 2475 นอกเหนอจากพทธ

ศาสนาแลว ศาสนาอสลามและครสตศาสนากเปนเพยงสองศาสนาทมประชากรจ านวนมากนบถอใน

สยามรองจากพทธศาสนา การสรางความเหนอกวาศาสนาทงสองยอมเปนการสรางเกยรตภมแกชาว

สยามทงหมดอยางเดดขาด งานนพนธในยคนจงถกเขยนขนบนพนฐานทผนพนธตงหลกไวแลววาจะ

ปกปองค าสอนของพทธศาสนาและหกลางค าสอนของศาสนาอนทสวนทางกบหลกธรรมของพทธ

ศาสนา

นอกเหนอจากบรบททางสงคมทเกดขนจากกระแสปฏรปศาสนาในหมชนชนน าสยามแลว

การเปลยนแปลงในดานจตส านกและความรบรของชนชนน าสยามยงมสวนส าคญตอการผลกดนให

เกดการคนหาอดตของชาต การเขามาของวทยาการตะวนตกในสยามชวง รชกาลท 4 ท าใหเกดความ

เปลยนแปลงความรบรและจตส านกในอดตโดยสนเชง ชนชนน าสยามเรมเกดจตส านกทจะหาตวตน

และรากเหงาในอดตของตนเพอเสรมสรางความมนคงใหเกดขนในกระบวนการของการเปลยนไปสรฐ

ประชาชาต ความเปลยนแปลงในดานจตส านกของชนชนน าสยามเกดขนในมตความคดเรองเวลา

กลาวคอ ระบบเวลาของยโรปทมองเหตการณในรปของเสนตรงสงผลใหเกดการเขยนประวตศาสตร

ดวยโครงเรองแบบใหมทเชอมโยงอดตกบปจจบนเขาดวยกนในรปแบบทตอเนองเปนผลตอกน โครง

เรองประวตศาสตรชาตทเนนความสบเนองของราชธานเกดขนภายใตการเปลยนแปลงทางความคด

เชนน ความตอเนองระหวางอดตกบปจจบนทสบสานกนมาเปนตวนยามอตลกษณของชาตและยง

สรางความชอบธรรมทางการเมองแกกลมราชวงศทปกครองชาต การเปลยนในทางความคดเรองเวลา

230

ท าใหประวตศาสตรเปนผลผลตทเกดขนจากบรบทเหลานดวย ความรทมตอคนแขกมสลมเพยงแค

ดานวฒนธรรมและการคาไมเพยงพอแลวตอการจดการคนในยคทชาตก าลงเปลยนผาน การคนหา

อดตอนไกลโพนของชาวมสลมจงเกดขนตดตามมาในรปของประวตศาสตรนพนธอสลาม ซงไมเคยเกด

ขนมากอนในยคกอนรชกาลท 4

การปฏรปมณฑลเทศาภบาลในสมยรชกาลท 5 เปนอกหนงบรบททางการเมองทผลกดนให

เกดประวตศาสตรนพนธอสลาม ความตองการทจะสรางรฐชาตอนเปนเอกภาพภายใตอ านาจอน

ครอบคลมของสวนกลาง กอใหเกดการรวมศนยในหลายดานไมเพยงแคในดานของการบรหาร

ปกครองเทานน หากแตยงตองสรางความรสกในทางเชอชาตและความเปนมาทเปนมาตรฐานของชาต

ดวยเชนกน สภาพดงกลาวผลกดนให เกดการเขยนประวตศาสตรชาตขน งานนพนธแนว

ประวตศาสตรชาตทเกดขนในยคนเนนการดดแปลงประวตศาสตรทองถนใหกลายเปนสวนหนงของ

ประวตศาสตรชาต เชน ประวตศาสตรของอาณาจกรทางเหนอ และรวมถงประวตศาสตรอสลามดวย

เชนเดยวกน ประวตศาสตรอสลามถกผกโยงเขาเปนสวนหนงของประวตศาสตรชาตผานการบอกเลา

ถงการขยายตวของอสลามเขาสดนแดนพทธศาสนา อยางไรกตามเนองจากบรบทของประวตศาสตร

อสลามไมเออตอการรวมศนยเปนประวตศาสตรชาตในทางอาณาจกรและดนแดน จงอาศยการใช

เรองราวของศาสนาเปนทองเรองแทนความสมพนธแบบอาณาจกรเพอโยงเขาสประวตศาสตรศาสนา

อนเปนองคประกอบของชาต เชน ค าอธบายเกยวกบการเดนทางของศาสนาอสลามเขาสชมพทวปจน

เปนเหตใหพทธศาสนาสญหาย หรอการเดนทางของศาสนาอสลามเขาสเกาะชวาและสวรรณภม

ในทศวรรษท 2470 ชนชนน าสยามทเคยมบทบาทในการเขยนประวตศาสตรชาตไดลด

บทบาทลง ควบคไปกบกระแสชาตนยมทเรมกอตวขนสงในหมชาตเอเชย จตส านกในเรองชาตมได

จ ากดอยเพยงแคชนชนน าของสยามอกตอไป กลมชนชนกลางและกลมขาราชการทเตบโตมาจากชน

ชนกลางเรมเขามามบทบาทในการเขยนประวตศาสตรชาต การรบรทเกยวของกบบทบาทของสามญ

ชนในการสรางชาตเรมปรากฏขน กอนจะน าไปสการเปลยนแปลงโครงเรองของประวตศาสตรทเนน

บทบาทของประชาชนและชนชาตมากขนจากเดมทประวตศาสตรชาตมกเนนบทบาทของกษตรยและ

ชนชนสงแตเพยงอยางเดยว โครงเรองประวตศาสตรในยคนเนนเรองราวของความกลาหาญของการ

ท าสงครามของชนชาตไทย ภายใตโครงเรองทเปลยนไป ประวตศาสตรอสลามกถกพฒนาใหเปน

ประวตศาสตรทมทองเรองของชนชาตอาหรบมากขน ทานศาสดามฮมมดถกเนนใหเหนถงบทบาทของ

231

การสรางชาตผานความหาวหาญของการสรบ การเชดชพทธศาสนาไมเปนทสนใจอกตอไปในงาน

นพนธยคน เนองจากชนชนน าสยามในยคนมเปาหมายทตองการน าเอาวฒนธรรมจากโลกภายนอก

เขาเปลยนแปลงสสงคมไทยอยแลว

จากบรบททางสงคมขางตนท าใหการเขยนประวตศาสตรนพนธอสลามมลกษณะของการ

สรางความแปลกแยกไปในตวแกศาสนาอสลาม เนองจากกลมผนพนธในยคนตงค าถามถงความเปนไป

ไดในการน าวฒนธรรมภายนอกมาเปลยนแปลงสงคมไทย พนฐานความคดเชนนท าใหบางจดของ

เนอหาในงานเขยนเปนการสรางความแปลกแยกไปในตวเพอสะทอนภาพความเปนอนทไมใชความ

เปนไทย ในขณะทบางเรองกไดถกยกยองสรรเสรญบนพนฐานทยอมรบไดของผนพนธ งานนพนธใน

ยคนจงมทงแงมมทยกยองและต าหนประวตศาสตรอสลาม เนองจากผนพนธมไดตองการปฏเสธ

วฒนธรรมภายนอกโดยสนเชงอยแลว

ประวตศาสตรนพนธอสลามไดรบการพฒนาขนอกครงในทศวรรษท 2510 เนอเรองของ

ประวตศาสตรในยคนไดรอถอนเนอเรองแบบเกาออกจนหมด ประวตศาสตรอสลามถกมองในภาพท

กวางขนจากประวตศาสตรของชนชาต หากแตเปนประวตศาสตรอารยธรรมทเกยวของกบชนชาต

ตางๆไมเพยงแคชนชาตอาหรบ แงมมทไมเคยไดรบการพดถง เชน เศรษฐกจ วฒนธรรม และพลวต

จากภายในของอารยธรรมอสลาม ไดรบการหยบใชเพออภปรายถง พฒนาการของประวตศาสตร

อสลาม การตความและชดของแหลงขอมลแบบใหมเขามาแทนทโครงเรองแบบเกา ความ

เปลยนแปลงดงกลาวเกดขนควบคไปกบยคสมยทเปลยนแปลงไป การรอถอนสกลประวตศาสตรแบบ

เกาทเนนใหความส าคญกบประวตศาสตรยโรปเกดขนในยคน ประวตศาสตรนพนธอสลามจงเปน

ผลผลตจากความเปลยนแปลงทางสงคมในยคนดวยเชนกน และยงเปนแบบแผนการเขยน

ประวตศาสตรอสลามใหแกงานเขยนในยคตอมา

ประวตศาสตรอสลามมไดถกเขยนขนจากชนชนน าสยามเพยงอยางเดยว ในฟากฝายของ

มสลมไทยกมการเขยนประวตศาสตรอสลามควบคกนไปดวย การเขยนประวตศาสตรของฝายมสลม

เกดขนจากความตองการทจะตอบโตและทาทายงานนพนธกระแสหลก จตส านกทางดาน

ประวตศาสตรอสลามของฝายมสลมไทยเกดขนมากอนป 2475 อยางไรกตามการเขยนประวตศาสตร

อสลามจากฝายมสลมยงไมปรากฏขนจนกระทงเขาทศวรรษท 2490 แลว การเขยนประวตศาสตร

อสลามของฝายมสลมเกดขนหลงจากประวตศาสตรอสลามกระแสหลก ความตองการทจะทาทาย

232

ประวตศาสตรนพนธอสลามกระแสหลกเกดขนจากความตองการทจะรกษาประวตศาสตรของศาสนา

ภายใตบรบทของการปฏรปศาสนาภายในสงคมมสลม สงคมมสลมตองแสวงหาความบรสทธของ

อสลามและสรางอตลกษณของมสลมในโลกยคใหมจากสงคมภายในเพอรบมอกบการคกคามจาก

สงคมภายนอก ประวตศาสตรอสลามจงเปนผลผลตจากยคของการหาตวตนทชาวมสลมสรางขนเพอ

ตอสกบการนยามตวทไมพงประสงคจากงานเขยนของชนชนน าไทย โครงเรองในประวตศาสตรนพนธ

อสลามจากฝายมสลมจงมลกษณะทเปนขวตรงขามจากโครงเรองในประวตศาสตรอสลามกระแสหลก

เรองของสงครามและจรยธรรมของอสลาม เปนเนอเรองส าคญทสดซงงานเขยนในฝงมสลม

ใหความสนใจ ศาสดามฮมมดไดถกเนนใหเหนถงภาพของความเมตตา โอบออมอาร ตอคนตาง

ศรทธา นอกจากนยงมการผลตค าอธบายทสรางความชอบธรรมแกการท าสงครามของทานศาสดา

มฮมมด นอกจากจะเปนการทาทายตอค าอธบายในงานกระแสหลกแลว ยงเปนการปกปองศรทธาทม

ตอสถานภาพความเปนศาสดาของทานอกดวย

การเขยนประวตศาสตรอสลามในฝงของมสลมไทย นอกจากจะมลกษณะทตองการรอถอน

ชดค าอธบายในประวตศาสตรกระแสหลกแลว ยงพยายามเพมเตมเรองราวในหลายแงมมทไมปรากฏ

อยในประวตศาสตรกระแสหลก เชน เรองของเชอสายของทานศาสดามฮมมด รฐธรรมนญของการ

ปกครอง การทต วทยาศาสตรจากค าสอนของอสลาม ภมศาสตร เทววทยา และความเปน

ประชาธปไตยของอสลาม ซงสงเหลานไดรบการตอยอดมากขนในงานเขยนเรองประวตศาสตรอสลาม

ทเกดขนในยคหลงจวบปจจบน

งานวจยชนนมไดมความประสงคทจะสรปหาขอยตแตอยางใด งานวจยมงหวงแตเพยงให

เนอหาสาระสามารถน ามาตอยอดคนควาดวยสมมตฐานใหมไดเทานน ทงนเพอทจะท าใหเน อหา

เกยวกบการนพนธประวตศาสตรอสลามในสงคมไทยมความชดเจนสมบรณยงขนในภายภาคหนา

ประเดนส าคญทสามารถพฒนาตอยอดจากงานชนนไดกคอ การศกษางานนพนธเรองอสลาม

ในหมชนชนน าสยามทไมไดเปนไปในเชงกดทบตอประวตศาสตรนพนธอสลามฉบบของชาวมสลม

โดยทวไป จากงานวจยชนน พบวายงคงเนนศกษาถงความสมพนธท เปนปฏปกษระหวาง

ประวตศาสตรนพนธของอ านาจรฐสวนกลางกบประวตศาสตรนพนธของชนกลมนอยมสลมไทย ซง

นอกเหนอจากประวตศาสตรนพนธในแบบดงกลาวแลว ยงมประวตศาสตรนพนธอสลามของชนชนน า

สยามทไมไดแสดงออกถงการกดทบและขดแยงกบประวตศาสตรอสลามในฉบบของชาวมสลมไทย

233

เชน หนงสอ ภมศาสตรวดโพธ ของขนวจตรมาตรา ทแสดงออกชดเจนถงความสมพนธในทางบวก

ระหวางชนชนน าสยามกบชาวมสลมไทย นอกจากนยงสามารถตอยอดคนควาถงประวตศาสตรนพนธ

อสลามทเกดขนหลงยคของนธ เอยวศรวงศ เพอทจะไดเหนมมมองและพฒนาการของประวตศาสตร

นพนธอสลามทมขนในภายหลงไดชดเจนมากขน

234

รายการอางอง หนงสอและบทความในหนงสอ กรมศลปากร. กฎหมายตามสามดวง เลม 5. พระนคร: องคการคาของครสภา, 2506. กลมผรกสจจธรรม. ใครสรางความปนปวนใหกบสงคมมสลม?. ม.ป.ท.: ม.ป.พ., 2527. กาญจนาคพนธ, ภมศาสตรวดโพธ. พระนคร : ประพาสตนการพมพ, 2509. กาญจน ละอองศร. “การแบงยคสมยของประวตศาสตรไทย.” ใน สายธารแหงความคด, บรรณาธการ

โดย ชาครต ชมวฒนะ., อกฤษฏ ปทมานนท., วฒชย มลศลป. กรงเทพฯ : บรษท พมพสวย

จ ากด, 2532.

เกษยร เตชะพระ. จากระบอบทกษณสรฐประหาร 19 กนยายน 2549 : วกฤตประชาธปไตยไทย.

กรงเทพฯ: มลนธ 14 ตลา, 2550.

ขนวจตรมาตรา (สงา กาญจนาคพนธ). หลกไทย. พระนคร: โรงพมพกรงเทพบรรณาคาร สกกพระยา

ศร, 2478.

คณะผจดท าวารสารสายสมพนธ. ตอบ “อลญฮาด” และสมาคมญมอยะตลอสลาม. กรงเทพฯ: สายสมพนธ, ม.ป.ป.

คณะผจดท า. “ประวตโดยยอของคณดเรก กลสรสวสด (อบรอฮม กเรช) .” เอกสารประกอบการ

อภปรายเรอง บทบาทของอ.ดเรก กลสรสวสดตอสงคมมสลมไทย ณ มลนธเพอศนยกลาง

อสลามแหงประเทศไทย วนท 20 กรกฎาคม 2550.

คณ โทขนธ. ศาสนาเปรยบเทยบ. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร, 2537.

จตร ภมศกด. ความเปนมาของค าสยาม ไทย ลาว และเขมร และลกษณะทางสงคมของชอชนชาต .กรงเทพฯ: ส านกพมพกรงสยาม, 2520.

จฬศพงศ จฬารตน . ขนนางกรมทาขวา การศกษาบทบาทและหนาท ในสมยอยธยาถงสมยรตนโกสนทร พ.ศ.2153-2423. กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2546.

จฬาลงกรณมหาวทยาลย. อารยธรรมสมยโบราณ-สมยกลาง. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540.

เจรญ ไชยชนะ. ประวตศาสตรสากล. พระนคร: เกษมบรรณกจ, 2507. . ประวตศาสตรสากลสมยปจจบน. พระนคร: คลงวทยา, 2509.

235

เจาพระยาทพากรวงษ. หนงสอแสดงกจจานกจ. กรงเทพฯ: องคการคาของครสภา, 2514. เจาพระยาทพากรวงศ. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๑-๔. กรงเทพฯ: ศรปญญา,

2555.

. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 4. นนทบร: ตนฉบบ, 2547.

เฉลมเกยรต ขนทองเพชร . หะยสหลง อบดลกาเดร : กบฏ—หรอวรบรษแหงสจงหวดภาคใต .กรงเทพฯ: มตชน, 2547.

ชาญวทย เกษตรศร. อยธยา. กรงเทพฯ : มลนธโตโยตาประเทศไทย, 2536. . ประวตการเมองไทย. กรงเทพฯ : ดอกหญา, 2538. ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. รฐชาตกบ(ความไร)ระเบยบโลกชดใหม. กรงเทพฯ: วภาษา, 2549.

แซรแวส นโกลาส. ประวตศาสตรธรรมชาตและการเมองแหงราชอาณาจกรสยาม, แปลโดย สนตท .

โกมลบตร. พระนคร: โรงพมพกาวหนา, 2506.

ดอกบวขาว. นานาศาสนา. กรงเทพฯ: คลงวทยา, 2507.

ดเรก กลสรสวสด. พระศาสดามหมหมดและค าวจารณ. พระนคร: ไทยวฒนาพานช, 2492.

. คะลฟะฮอบบกร (พระนคร: ไทยวฒนาพานช, 2493);

. อมรอบนลคอฏฏอบ. พระนคร: ไทยวฒนาพานช, 2493. . ความหมายของ อล-กรอาน เลม 2. พระนคร : วฒกรการพมพ, 2513.

. ความหมายของ อล-กรอาน เลม 3. พระนคร: ห.จ.ก. ล. กรงศลปพรนทงเพรส, 2513)

. สเราะตนนบภาค 1. กรงเทพมหานคร: อกษรสมย, 2521. . อสลามศาสนาแหงมนษยชาต. กรงเทพฯ: ชมรมหนงสอวทยปญญา, 2547. ตวน สวรรณศาสน . ศาสนาอสลาม ฉบบของส านกจฬาราชมนตร . กรงเทพฯ, กรมการศาสนา

กระทรวงศกษาธการ, 2519.

เตช บนนาค. การปกครองระบบเทศาภบาลของประเทศสยาม พ.ศ. 2435-2458, แปลโดย ภรณ

กาญจนษฐต. กรงเทพฯ: ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2548.

ทนกร ทองเศวต. พระมหากษตรยไทยกบพระพทธศาสนา. พระนคร: ม.ป.ท., 2511. ธงชย วนจจะกล. ก าเนดสยามจากแผนท : ประวตศาสตรภมกายาของชาต, แปลโดย พวงทอง ภวคร

พนธ, ไอดา อรณวงศ, พงษเลศ พงษวนานต. กรงเทพฯ : โครงการจดพมพคบไฟ รวมกบ

ส านกพมพอาน, 2556.

236

. ประชาธปไตยทมกษตรยอยเหนอการเมอง : วาดวยประวตศาสตรการเมองไทยสมยใหม .

นนทบร : ฟาเดยวกน, 2556.

ธดา สาระยา. ประวตศาสตรทองถน : ประวตศาสตรทสมพนธกบสงคมมนษย. กรงเทพฯ: เมอง

โบราณ, 2539.

ธรยทธ สนทรา. ศาสโนปมศาสตร. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2539.

นครนทร เมฆไตรรตน . ความคด ความรและอ านาจการเมองในการปฏวตสยาม 2475 . กรงเทพฯ: สถาบนสยามศกษา สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, 2533.

นนทนา กปลกาญจน. ประวตศาสตรตะวนออกกลางในโลกปจจบน. กรงเทพมหานครฯ: โอเดยนส

โตร, 2541.

น าเงน บญเปยม. ประวตศาสตรยโรปสมยกลาง (Medieval Europe). กรงเทพฯ: มหาวทยาลย

รามค าแหง, 2519.

นธ เอยวศรวงศ. อสลามสมยแรก. พระนคร: สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, 2511.

. “ระบอบสมบรณาญาสทธราชยไทย.” ใน ชาตไทย , เมองไทย, แบบเรยนและอนสาวรย : วา

ดวยวฒนธรรม, รฐและรปการจตส านก. กรงเทพฯ : มตชน, 2538.

. พทธศาสนาในความเปลยนแปลงของสงคมไทย , บรรณาธการ, อรศร งามวทยาพงศ.กรงเทพฯ

: มลนธโกมลคมทอง, 2543.

. วาดวย "การเมอง" ของประวตศาสตรและความทรงจ า. กรงเทพฯ: มตชน, 2545. . ประวตศาสตร ชาต ปญญาชน. กรงเทพฯ: มตชน, 2548.

บณฑต เจนการกจ. ประวตศาสตรเศรษฐกจ. พระนคร: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2502.

บาทหลวงตาชารด. จดหมายเหตการเดนทางสประเทศสยาม, แปลโดย สนต ท. โกมลบตร. กรงเทพฯ : ส านกพมพบรรณกจ, 2539.

บณย นลเกษ. ศาสนาเบองตน. กรงเทพฯ: แพรพทยา, 2527. ปฤน เทพนรทร. “อดมการณราชาชาตนยมกบกระบวนการแปลงเจตจ านงมหาชนใหกลายเปน

เจตจ านงแหงราชา.” ฟาเดยวกน 10, ฉ. 2 (กรกฎาคม-ธนวาคม 2555): 56.

ประมวลกฎหมายรชกาลท ๑ จลศกราช ๑๑๒๖ พมพตามฉะบบหลวงตรา ๓ ดวง เลม ๓. ม.ป.ท.: มหาวทยาลยธรรมศาสตรและการเมอง, ม.ป.ป.

237

ประอรรตน บรณามาตร. หลวงวจตรวาทการกบบทละครประวตศาสตร . กรงเทพฯ, ส านกพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร และมลนธโครงการ ต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2528.

ปน มทกนต. ประมวลศพทศาสนา จากศาสนาพทธ ครสต อสลาม พราหมณ ฮนด ซกข และลทธประเพณ. พระนคร: โรงพมพรงเรองธรรม, 2505.

เปยม บณยะโชต. 5 ศาสนา วาดวยพทธศาสนามหายาน ครสตศาสนา โยคะศาสนา อสลามศาสนา และหนยานศาสนา. พระนคร: เกษมบรรณกจ, 2506.

พชญา สมจนดา. ถอดรหสพระจอมเกลา. กรงเทพฯ : มตชน, 2557. พนจนทนมาศ (เจม). พระราชพงศาวดารกรงธนบร. กรงเทพฯ : ส านกพมพศรปญญา, 2551. พระเจาบรมวงศเธอ พระองคเจาจลจกรพงษ . เจาชวต. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพคลงวทยา,

2517.

พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย. ประชมกาพยเหเรอ และเสภาเรองพระราชพงศาวดารของสนทรภ. กรงเทพฯ : มหามกฏราชวทยาลย, 2498.

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว. พระราชพธสบสองเดอน. พระนคร: ศลปากรบรรณาการ,

2511.

พระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว. พระราชด ารสในพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว .

พระนคร: บ ารงนกลกจ, 2472.

. เทศนาเสอปาและปลกใจเสอปา. กรงเทพมหานคร: ธรรมบรรณาคาร, 2516.

พระบาทสมเดจพระเธยรมหาราชเจา . ปฐมวงศ : พระบรมราชมหาจกรกษตรยสยาม . ม.ป.ท.:

หนงสอพมพไทย, 2470.

. ปลกใจเสอปาและโคลนตดลอ พมพแจกในงานพระราชทานเพลงศพพลตร สวสด

ลมานนทปรญญา ณ วดมกฏกษตรยาราม วนท 29 พฤษภาคม 2494. พระนคร: มหาชยการ

พมพ, 2494.

พระยาบรมบาทบ ารง. ใจความสงเขปพระราชนพนธเทศนาเสอปา. พระนคร: โรงพมพภกดประดษฐ,

2480.

พระยาประชากจกรจกร (แชม). เรองประวตศาสนา. พระนคร: โรงพมพโสภณพพฒนธนากร, 2465.

. เรองพงษาวดารโยนก. กรงเทพฯ: กองลหโทษ, 126.

พระยาวเชยรศร. พงศาวดารเมองสงขลา. สงขลา: ม.ป.พ., ม.ป.ป.

238

พระยาอนมานราชธน. “เรองของชาตไทย.” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารย พระยา

อนมานราชธน หมวดประวตศาสตร-โบราณคด เลมท ๔. กรงเทพฯ: องคการคาของครสภา

และมลนธเสฐยรโกเศศ-นาคะประทป, 2531.

. “องกฤษสรางความชวบนชวตชาวเอเชย,” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารย

พระยาอนมานราชธน หมวดประวตศาสตร-โบราณคด เลมท ๖. กรงเทพฯ: องคการคาของ

ครสภาและมลนธเสฐยรโกเศศ-นาคะประทป, 2531.

. “เรองพระโมหมด นะบของอสลามกชน.” ใน งานนพนธชดสมบรณของศาสตราจารย

พระยาอนมานราชธน หมวดศาสนา-ความเชอ เลมท ๒-๓. กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2532.

แพทรค โจร. “จากมลายสมสลม : ภาพหลอนแหงอตลกษณทางชาตพนธในภาคใตของไทย ,” ใน

นอกนยามความเปนไทย" ไทย-ปตตาน: เมอเราไมอาจอยรวม และแบงแยกจากกนได ,

บรรณาธการ, ปรญญา นวลเปยน. สงขลา: สถาบนสนตศกษา มหาวทยาลยสงขลานครนทร

และศนยทะเลสาบศกษา, 2551.

ฟน ดอกบว. ศาสนาเปรยบเทยบ. กรงเทพมหานคร: บรพาสาสนจากด, 2539.

ฟลพ เค. ฮตตย. อาหรบ, บรรณาธการแปล, ทรงยศ แววหงษ. กรงเทพฯ: มลนธโครงการต ารา

สงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2555.

ม. ซอลฮย. สงเคราะหคนตาบอด. พระนคร: ศกษาพานชย, 2506. ม. ซอลฮย. มฮมมด รซลลลอฮ ชวประวตศาสนทตของอสลาม. ม.ป.ท.: ม.ป.พ., 2506. .

มนต ทองชช. 4 ศาสนาส าคญของโลกปจจบน. กรงเทพมหานครฯ: โอเดยนสโตร, 2530.

มานตย นวลละออ. การเมองไทยยคสญลกษณรฐไทย. กรงเทพฯ: บรษทรงเรองรตนพรนตง จ ากด, 2540.

มรด ทมะเสน. ต าราทเสนอขอมลเกยวกบอสลามอยางคลาดเคลอน . กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ, 2542.

ลาลแบร. จดหมายเหตลาลแบร ฉบบสมบรณ. พระนคร: โรงพมพรงเรองรตน, 2510.

วชรนทร มสเจรญ. แบบเรยนสงคมศกษากบการกลอมเกลาทางการเมองในสมยจอมพลสฤษด ธนะ

รชต : ศกษากรณความมนคงของสถาบนชาต ศาสนา พระมหากษตรย . กรงเทพฯ: ภาควชา

ประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2533.

239

วนย พงศศรเพยร. “ความส าคญของกฎหมายตราสามดวง: แวนสองสงคมไทย.” กฎหมายตราสามดวง: แวนสองสงคมไทย, บรรณาธการโดย วนย พงศศรเพยร. กรงเทพฯ: เฟองฟา, 2547.

วพธโยคะ รตนรงษ. แวนสองพระศาสนา. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร, 2529. ศรสราง พลทรพย. ปญหาปาเลสไตน. กรงเทพฯ: คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ,

ม.ป.ป.

สมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพ. เรองประวตวดมหาธาต พระนพนธกรมพระด ารงราชานภาพ .พระนคร: โรงพมพโสภณพพรรฒธนากร, 2461.

. พระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา. พระนคร: หางหนสวนจ ากด, 2511. สมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ, สมเดจฯกรมพระยาด ารงราชานภาพ. สาสนสมเดจ เลม

๒. พระนคร: กรมศลปากร, พ.ศ. 2474. สมโชต อองสกล. “กบฏผวเศษ : ผบญในภาคใต.” ใน ความเชอพระศรอารยและกบฏผมบญใน

สงคมไทย, บรรณาธการ, พรเพญ ฮนตระกล และ อจฉราพร กมทพสมย. กรงเทพฯ : ส านกพมพสรางสรรคจ ากด, 2527.

สจตต วงษเทศ. “ค าน าของบรรณาธการ.” ใน อภนหารบรรพบรษและปฐมวงศ, บรรณาธการโดย สจตต วงษเทศ. กรงเทพฯ: มตชน, 2545.

สมาคมนกเรยนเกาอาหรบ. พระมหาคมภรอลกรอานพรอมความหมายภาษาไทย. อลมาดนะห: ศนย

กษตรยฟะฮดเพอการพมพอลกรอาน, 2541.

สายชล สตยานรกษ. “ปญญาชนนกประวตศาสตร : ศ.ดร. นธ เอยวศรวงศ.” ใน พเคราะห "นธ"

ปราชญเจกๆ. กรงเทพฯ : มตชน, 2544.

. ความเปลยนแปลงในการสราง "ชาตไทย" และ "ความเปนไทย" โดยหลวงวจตรวาทการ . กรงเทพฯ : มตชน, 2545.

. พทธศาสนากบแนวคดทางการเมองในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก พ.ศ. 2325-2352. กรงเทพฯ : มตชน, 2546.

. “ประวตศาสตรการสรางความเปนไทยกระแสหลก .” ใน จนตนาการความเปนไทย , บรรณาธการ, กฤตยา อาชวนจกล. นครปฐม: สถาบนวจยประชากรและสงคม และศนยศกษาและพฒนาสนตวธ มหาวทยาลยมหดล, 2551.

. พระยาอนมานราชธน ปราชญสามญชนผนรมต "ความเปนไทย". กรงเทพฯ: มตชน, 2556.

สชพ ปญญานภาพ. ศาสนาเปรยบเทยบ. พระนคร: เกษมบรรณกจ, 2513.

240

สเนตร ชตนธรานนท. บเรงนองกะยอดนนรธา : กษตรยพมาในโลกทศนไทย. กรงเทพฯ : อมรนทรวชาการ, 2538.

. ชาตนยมในแบบเรยนไทย. กรงเทพฯ: มตชน, 2552. สเมธ เมธาวทยกล. ศาสนาเปรยบเทยบ. กรงเทพฯ, โอเดยนสโตร, 2525. เสฐยรโกเศศ. ศาสนาเปรยบเทยบ. พระนคร: สทธสารการพมพ, 2508. เสฐยรโกเศศ-นาคะประทป. ลทธของเพอน. กรงเทพฯ: พราบ, 2540. เสฐยร พนธรงษ. ศาสนาเปรยบเทยบ. พระนคร: แพรพทยา, 2513. เสถยร โพธนนทะ. ประวตศาสตรพระพทธศาสนาฉบบมขปาฐะ ภาค 1. กรงเทพมหานคร: มหา

มกฏราชวทยาลย มหาวทยาลยพระพทธศาสนา, 2514. โสภา ชานะมล. "ชาตไทย" ในทศนะปญญาชนหวกาวหนา. กรงเทพฯ: มตชน, 2550.

หมอมราชวงศคกฤทธ ปราโมช, ยว. พระนคร, กาวหนา, 2510.

. ลทธและนกาย. กรงเทพฯ: สยามรฐ, 2524. หมอมราชวงศอคน รพพฒน. สงคมไทยในสมยตนกรงรตนโกสนทร พ.ศ. ๒๓๑๕-๒๔๑๖. กรงเทพฯ:

มลนธต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2527. หมอมเจาทองทฆาย ทองใหญ. ประวตศาสตรสากล. พระนคร: โรงพมพกรงเทพบรรณาคาร, 2481. หมอมเจาวงศานวตร เทวกล . ประวตศาสตรการเกยวพนระหวางประเทศ . พระนคร :

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2478. หลวงประเสรฐอกษรนต. ค าใหการชาวกรงเกา ค าใหการขนหลวงหาวดและพระราชพงศาวดารกรง

เกา. กรงเทพฯ: ส านกพมพพระคลงวทยา, 2507.

หลวงวจตรวาทการ. การเมองการปกครองของกรงสยาม. พระนคร: ม.ป.พ., 2475.

. “ปฐกถาเรอง การเสยดนแดนไทยใหฝรงเศส.” ใน วจตรอนสรณ. กรงเทพฯ: ส านกท าเนยบ

นายกรฐมนตร, 2505.

. ประวตศาสตรสากล เลม 1. พระนคร: เสรมวทยบรรณาคาร, 2514. . “ความสมพนธทางเชอชาตระหวางไทยกบเขมร,” ใน สารคดและสงนารจากปาฐกถาและ

ค าบรรยายของพลตร หลวงวจตรวาทการ. กรงเทพฯ : เสรมวทยบรรณาคาร, 2516. . ชาตนยม. กรงเทพฯ: ศนยวฒนธรรรมมหาวทยาลยธรกจบณฑต, 2528. . ศาสนาสากล เลมท 1. กรงเทพฯ: สรางสรรคบคส, 2546. องคการคาของครสภา. นทานอหรานราชธรรม เลม 1. พระนคร: องคการคาของครสภา, 2505. . ประชมพงศาวดารเลม 3. กรงเทพฯ: ศกษาภณฑพานชย, 2506.

241

. ประชมพงศาวดารเลม 17. กรงเทพฯ: ศกษาภณฑพานชย, 2507. อรรถจกร สตยานรกษ. การเปลยนแปลงโลกทศนของชนชนผน าไทย ตงแตรชกาลท ๔-พ.ศ. ๒๔๗๕.

กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2538.

อนสรณงานเมาลดกลาง ฮจเราะฮศกราช 1392. พระนคร: วงศเสงยมการพมพ, 1392. อจฉราพร กมทพสมย. “แนวการเขยนประวตศาสตรของหลวงวจตรวาทการ.” ใน ประวตศาสตรและ

นกประวตศาสตรไทย , บรรณาธการโดย ชาญวทย เกษตรศรและส ชาต สวสดศร .กรงเทพมหานคร: ส านกพมพประพนธสาสน, 2519.

อลเบรต ฮราน. ประวตศาสตรของชนชาตอาหรบ, จรญ มะลลม, แปล. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2550.

อล-อศลาหสมาคม. ระเบยบการและขอบงคบ. กรงเทพฯ: ม.ป.พ., ม.ป.ป.

อเลก ซานเดอร บ. กรสโวลด. พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจากรงสยาม, แปลโดย ม.จ. สภทรดศ

ดศกล. พระนคร: ม.ป.ท., 2508.

อารฟน บนจและคณะ. ปาตาน—ประวตศาสตรและการเมองในโลกมลาย. สงขลา : มลนธวฒนธรรมอสลามภาคใต, 2550.

อาล เสอสมง. ประวตศาสตรขนนางมสลมสยาม. กรงเทพฯ: บรษท ออฟเซท เพรส จ ากด, 2546.

อาล อซา. ค าแถลงตอพนองมสลมทวไป. กรงเทพฯ: จรญสนทวงศ, 2520.

. “เมอวารสารสายสมพนธเผชญกบมรสม.” ใน 42 ป สายสมพนธ. พระนครศรอยธยา: สาย

สมพนธ, 2551.

. นหรอความจรงตอบโตขอเขยนของรฎอ สมะด. พระนคร: สายสมพนธ, ม.ป.ป. อบรอฮม กเรช. บยานลกรอาน : ค าบรรยาย อล-กรอาน ภาคภาษาไทย เลม 1. พระนคร : อกษร

โสภณ, 2496.

. บยานลกรอาน ค าบรรยายอล-กรอานภาคภาษาไทย เลมท 2. พระนคร : จมม ดาลาล,

2497.

. ค าบรรยายอลกรอานภาษาไทย เลม 3. กรงเทพฯ: ส านกพมพอล-หดา, 2500. . ค าบรรยายอลกรอานภาษาไทย เลม 4. กรงเทพฯ: ส านกพมพอล-หดา, 2503. อบรอฮม ซกร. Hikayat Pattani (The Story of Pattani). ปตตาน: สถาบนสมทรรฐ

มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน, 2543.

242

เอกราช มเกม. จฬาราชมนตร ประวตศาสตรผน าไทยมสลมจากสมยอยธยาถงยคทกษณ . กทม: รวม

ดวยชวยกน, 2549.

บทความ กาญจน ละอองศร. “ถนก าเนดไทย : พรมแดนแหงความร.” วารสารธรรมศาสตร 10 (มถนายน

2524): 4-5.

ครส เบเกอร. “ประวตศาสตรหลง 6 ตลา : การตอบรบของสงคมไทยตอปากไกและใบเรอ.” ฟา

เดยวกน 10, 2 สายชล สตยานรกษ, แปล (กรกฎาคม-ธนวาคม 2555): 160-161.

จฬศพงศ จฬารตน. “ขนทแขกในราชส านกอยธยา.” ศลปวฒนธรรม 21, ฉ. 6(เมษายน 2543): 89.

ชชพล ไชยพร. “พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาฯ และสมเดจเจาฟาเพชรรตนฯ กบหวเมองปกษใต.”

ศลปวฒนธรรม 33, ฉ. 6(เมษายน 2555): 120-133.

ดเรก กลสรสวสด. “อลหดา-เปนของใคร,” อล-หดา 1, ฉ. 2(ตลาคม 2491): 9.

ทางน า. “ร าลกลงแชม พรหมยงค อดตจฬาราชมนตรกบมรดกทรอการสานตอ.” ทางน า (24 กนยายน. 2532): 15-20.

ธงชย วนจจะกล. “การไดดนแดนกบความทรงจ าอ าพราง.” สมดสงคมศาสตร 12, ฉ.3-4 (กมภาพนธ

กรกฎาคม 2533): 101-106.

. “ประวตศาสตรไทยแบบราชาชาตนยม จากยคอาณานคมอ าพรางสราชาชาตนยมใหมหรอ

ลทธเสดจพอของกระฎมพไทยในปจจบน.” ศลปวฒนธรรม 23 ฉ. 1(พฤษจกายน 2544):

58.

นทวรรณ (เหมนทร) ภสวาง. “สถานภาพของชนมสลม สมยอยธยาในครสตศตวรรษท 17.” วารสารธรรมศาสตร 15, 4(ครบรอบ 15 ป): 215.

นธ เอยวศรวงศ. “จดหมายจากเชยงใหม,” สงคมศาสตรปรทศน 5, ฉ.4 (มนาคม 2511): 119-120. . “สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพกบอารโนลด ทอยนบ.” สงคมศาสตรปรทศน 7, ฉ.1(

มถนายน-สงหาคม, 2512): 17-18. . “ปญญาชนไทย,” สงคมศาสตรปรทศน 7, (กนยายน-พฤศจกายน, 2512): 100-112. . “200 ของการศกษาประวตศาสตรไทยและทางขางหนา .” ศลปวฒนธรรม 7, ฉ. 4

(กมภาพนธ, 2529): 10-13.

243

บรรณาธการ. “บรรณาธการแถลง.” อล-หดา 1, ฉ. 12(สงหาคม 2496): 7-8.

“แปลกแตจรง.” คณะกรรมการอสลามแหงประเทศไทย 2, ฉ. 3(ระมะดอน 1372): 37. พรรณงาม เงาธรรมสาร. “กระบวนการบรณาการรฐชาตไทยกรณจงหวดชายแดนใต : บทเรยนจาก

ระบบเทศาภบาลในสมยรชกาลท 6.” วารสารวชาการคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร 5, ฉ.1(ม.ค. - ม.ย. 2552): 8-9.

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว. “สมาคมสบสวนของบราณในประเทศสยาม.” ศลปากร 2, 12 (กรกฎาคม 2511): 42-43.

เพอนเกา. “จดหมายจากผอาน.” อล-หดา 3, ฉ. 33 (พฤษภาคม 2497): 1997-1999.

แพทรค โจร. “สงครามประวตศาสตรนพนธไทย : การตอสของสถาบนกษตรยในประวตศาสตรสมยใหม.”, แปลโดย จรวฒน แสงทอง, ฟาเดยวกน 6, ฉ.1(มกราคม-กนยายน 2553): 105.

ไมเคล ไรท. “คนโบราณมองภมศาสตรโลก.” ศลปวฒนธรรม 6, ฉ.3(มกราคม 2528): 90-96. วนย พงศศรเพยร. “ประวตศาสตรนพนธ.” โลกประวตศาสตร 2 (มกราคม-มนาคม. 2531): 3-5. สมเกยรต วนทะนะ. “สองศตวรรษของรฐและประวตศาสตรนพนธไทย.” วารสารธรรมศาสตร 13, ฉ.

3(กนยายน 2527): 160.

. “สงคมไทย ในมโนภาพของสส านกคดไทยสมยใหม.” จดหมายสงคมศาสตร (ฉบบบา)

10, ฉ.4(พฤษภาคม-กรกฎาคม 2531): 91-113.

สายชล สตยานรกษ. บทวจารณงานวจยเรอง “เมองไทยในความคดและความใฝฝนของศาสตราจารย

ดร.นธ เอยวศรวงศ (อดส าเนา).

สจตต วงษเทศ. “แมน าล าคลองสายประวตศาสตร.” ศลปวฒนธรรม ฉบบพเศษ (พฤษภาคม 2539):

81.

หมอมราชวงศพฤทธสาณ ชมพล. “การสรางชาตกบการมสวนรวมทางการเมอง : กรณของไทย.”

วารสารสงคมศาสตร 24 (เมษายน 2530): 50-55.

อล-มศบาฮ. “ถาฉนเปนจฬาราชมนตร.”อล-หดา 1, ฉ.11(กรกฎาคม 2496): 38-41.

. “เขาวาควรเปลยนจฬาราชมนตร.” อล-หดา 2, ฉ. 20(เมษายน2497): 7.

. “ตอบนายตวน,” อล-หดา 2, ฉ. 20(เมษายน 2497): 24.

. “ตอบนายตวน.” อล-หดา 2, ฉ. 2(กนยายน 2497): 24.

. “อะไรกนแน?,” อล-หดา 2, ฉ. 14(ตลาคม 2497): 38-40.

244

อาล อซา. “การตพมพความหมายกรอานมะญดครงลาสดกบการบดเบอน .” สายสมพนธ36, ฉ.393-394 (พฤศจกายน-ธนวาคม 2544): 3.

วทยานพนธ

กรรภรมย สวรรณานนท . “พระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหวกบการสรางชาตไทย .”

วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, ภาควชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2524.

จรานช โสภา. “บนทกเรองผหญงในประวตศาสตรนพนธไทย.” วทยานพนธ ศลปศาสตรมหาบณฑต,

สาขาวชาประวตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2542.

มนฤทย ไชยวเศษ. “ประวตศาสตรสงคม : สวมและเครองสขภณฑในประเทศไทย พ.ศ. 2440-

2540 .” วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต , สาขาวชาประวตศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2542 .

มาล จนทโรธรณ. “การเขยนปญญาชน : ศกษาตวบทวาดวยปญญาชนในสงคมไทยตงแต พ.ศ. 2500-

ปจจบน.” วทยานพนธ สงคมวทยาและมานษยวทยามหาบณฑต คณะสงคมวทยาและ

มานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2536.

ราม วชรประดษฐ . “พฒนาการของประวตศาสตรชาตในประเทศไทย พ.ศ. ๒๔๑๑-๒๔๘๗.”

วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต , สาขาวชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2539.

วรรษา คชงาม. “การศกษาวเคราะหประวตศาสตรนพนธลานนาระหวาง พ.ศ. 2441-2541.” ปรญญานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต , สาขาวชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, 2544.

เตอนใจ ไชยศลป. “ลานนาในการรบรของชนชนปกครองสยาม พ.ศ. 2437-2476.” วทยานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาประวตศาสตร ภาควชาประวตศาสตร คณะศลปศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2536.

245

อนชต สงหสวรรณ. “ประวตศาสตรนพนธอสาน พ.ศ. 2475-สนทศวรรษ 2520.” วทยานพนธ

หลกสตรปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต, ภาควชาประวตศาสตร มหาวทยาลยศลปากร,

2553.

อจฉรา กาญจโนมย. “การฟนฟพระพทธศาสนาในสมยรตนโกสนทรตอนตน (พ.ศ. 2325-2394).”วทยานพนธอกษรศาสตร มหาบณฑต, ภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2523.

สออเลกทรอนกส “เกยวกบมช.ประวตและความเปนมา.” ซเอมยดอทเอซดอททเอช, http://www.cmu.ac.th/info_desc.php?id=1 (สบคนเมอวนท 10 พฤศจกายน 2557).

“ ป ร ะ ว ต พ ร ะ ย า ป ร ะม ล ธ น ร ก ษ ต น ต ร ะก ล ผ โ ล ป ร ะ ก า ร .” ส ม เ ก ย ร ต ด อท ค อม ,

http://www.somkiet.com/LifeStory/Story2.htm (สบคนเมอวนท 14 เมษายน 2557).

สถานเอกอครราชทตอสราเอลประจ าประเทศไทย. “ความสมพนธทางการทตระหวางราชอาณาจกรไ ท ย แ ล ะ ร ฐ อ ส ร า เ อ ล . ” เ อ ม บ า ซ ซ ส ด อ ท โ ก ว ด อ ท ไ อ แ อ ล , http://embassies.gov.il/bangkok/relations/Pages/thaiisrael1.aspx (สบคนเมอวนท 17 เมษายน 2557).

สายชล สตยานรกษ. “ประวตศาสตรวธคดเกยวกบสงคมและวฒนธรรมไทยของปญญาชน ๑๐๐ ป:

การปลกฝงวธคดสงคมและวฒนธรรมไทย (พ.ศ.๒๔๓๕-๒๕๓๕).”, มดไนคยนวดอทโออารจ,

http://v1.midnightuniv.org/midnight2544/0009999473.html (สบคนเมอวนท 14

เมษายน 2557).

อาล เสอสมง. “มมมองและขอเสนอเกยวกบการจดงานเมาลดกลางแหงประเทศไทย ,”, อาลเสอสมง

ดอทคอม , http://www.alisuasaming.com/main/index.php/article/articles/3073-

reform-maulid-fair (สบคนเมอวนท 26 มถนายน 2557).

Books

246

Abdelmadjid Charfi. Islam Between Message and History. Edinburgh: Edinburgh

University Press, 2009.

Abu Muhammad Abdul Malik Ibn Hisham. As-Seerah An-Nawawiyyah. Cairo: Mustafa

Al-Babi Al-Halabi & Sons Press and Bookshop.

Alexander Berzin. The Historical Interaction between the Buddhist and Islamic

Cultures before the Mongol Empire. Unpublished Manuscripts, 2006.

. “Historical Survey of the Buddhist and Muslim Worlds‖ Knowledge of Each Other‖s Customs and Teachings.” in The Muslim World: A Special Issue on Islam and Buddhism. Hartford: Wiley-Blackwell Publishing Ltd, 2010.

Ali Dashti. Twenty Three Years: a Study of the Prophetic Career of Mohammad. London: Routledge, 2008.

Amin Saikal. Islam and the West Conflict or Cooperation?. New York: Palgrave

Macmillan, 2003.

A Shadid, PS Van Koningsveld. Religious Freedom and the Neutrality of the State: The Position of Islam in the European Union. Leuven: Peeters, 2002.

A.V.N. Diller. “Islam and Southern Thai Ethnic Reference.” in The Muslims of Thailand

Vol.1 Ed. Andrew D.W. Forbes. Gaya, Bihar: Centre for South-East Asian

Studies, 1988.

Benedict Anderson and Richard O'Gorman. “Introduction.” in In the mirror: literature and politics in Siam in the American era, edited and translated by Benedict R.O'G. Anderson, Ruchira Mendiones. Bangkok : Duang Kamol, 1985.

Bernard Lewis. Islam and The West. New York: Oxford University Press, 1993.

. The Middle East: 2,000 Years Of History From The Rise Of Christianity To The

Present Day. Phoenix: London, 1996.

. What Went Wrong?. New York: Oxford, 2002.

. The Crisis of Islam Holy War and Unholy War. London: Phoenix, 2004.

247

Christopher Catherwood. A Brief History of The Middle East. London: Constable and

Robinson, 2010.

Craig J. Reynolds. “The Plot Of Thai History: Theory and Practice.” in Patterns and illusions: Thai history and thought : In Memory of Richard B. Davis Gehan Wijeyewardene and E.C. Chapman eds,. Singapore: Institute of Southeast Asian Studies, 1992.

D.S. Margoliouth. Mohammedanism. London: Thronton Butterworth Ltd, 2003. David K Wyatt. The beginnings of modern education in Thailand, 1868-1910. Ann

Arbor: University Microfilms, 1966. . The politics of reform in Thailand: education in the reign of King

Chulalongkorn. Bangkok: Thai Wattana Panich, 1969.

Edward W. Said. Orientalism. New York: Vintage Book, 1994. Ehsan Elahi Zaheer. Qadiyaniat. Lahore: Idara Tarjuman Al-Sunnah, 1984. .

Farouk. “The Muslims of Thailand: A Survey,” in The Muslims of Thailand Vol.1 Ed.

Andrew D.W. Forbes. Gaya, Bihar: Centre for South-East Asian Studies, 1988.

Frithjof Schuon. Islam and Perenial Philosophy (London: World of Islam, 1971),

. “the Spiritual Significance of the Sustance of the Prophet Muhammad.” in Islamic Spirituality Ed. Seyyed Hossein Nasr. London: Routledge, 2008.

Gibb, H. A. R. (Hamilton Alexander Rosskeen). Mohammedanism; an historical survey.

New York: Gallaxy Book, 1962.

George Vinal Smith. The Ducth in Seventeenth Century Thailand. Center for

Southeast Asian Studies: Northern Illinoise University, 1977.

Hamilton Gibb. Mohammedanism: an historical survey. Oxford: Oxford University Press, 1969.

Harald Motzki. “Introduction.” in the Biography of Muhammad: the Issue of Sources

Ed. Harald Motzki. Leiden: E. J. Brill, 2000.

Ian Almond. History of Islam in German thought from Leibniz to Nietzsche. New York:

Routledge, 2010.

248

Ibn Hiasham. Sirat Ibn Hisham, Translated By INas A. Farid. Cairo: Falah Foundation For Translation Publication, 2000.

J. Christy Wilson. Introducing Islam. New York: Friendship Press, 1950.

John Bagot Glubb. The life and times of Muhammad. London: Hodder & Stoughton,

1970)

John V. Tolan. “European Account of Muhammad‖s Life.” in The Cambridge

Companion to Muhammad Ed. Jonathan E. Brockopp. New York: Cambridge

University Press, 2010.

Jonathan E. Brockopp. “Introduction.” in The Cambridge Companion to Muhammad Ed. Jonathan E. Brockopp. New York: Cambridge University Press, 2010.

Jurji Zaydan. Umayyads and Abbasids: being the fouth part of Jurji Zaydan's history of Islamic civilization. New Delhi: Kibav Bhavan, 1978.

Kieko Obuse. “The Muslim Doctrine of Prophethood in the Context of Buddhist-Muslim Relations in Japan: Is the Buddha a Prophet?.” in The Muslim World Special Issue: A Special Issue on Islam and Buddhism. Oxford : Blackwell Publishing Ltd., 2010.

Majid Ali Khan. Muhammad The Final Messenger. New Delhi: Kutub Khana Ishayat-ul-

Islam, 2007.

Marcinkowski, M. Ismail (Muhammad Ismail). From Isfahan to Ayutthaya: contacts

between Iran and Siam in the 17th century. Singapore: Pustaka Nasional,

2005.

Matthew Dimmock. Mythologies of the Prophet Muhammad in Early Modern English

Culture. Cambridge: Cambridge University Press, 2013.

Maxime Rodinson. Mohammed, tr. Anne Carter. New York, Pantheon Books, 1971.

Maulana Abdullah Yusuf Ali. The Meaning of the Holy Qur’an. New Delhi: Kutub

Khana Ishayat-ul-Islam, 1934.

Minou Reeves. Muhammad in Europe: A Thousand Years of Western Myth-Making. New York: New York University Press, 2000.

249

Montgomery Watt William. What is Islam?. London, Longmans, 1979.

Mohammad Mustafa Azmi. Studies in Early Hadith Literature with a Critical Edition of

Some Early Texts. Indiana: American Trust Publications, 1978.

Mohammad R. Salama. Islam, Orientalism and Intellectual History. London: I.B.Tauris

& Co Ltd, 2011.

Mosiie Yegar. Between Integration and Secession. Oxford: Lexington Books, 2002.

Muhammad Hamidullah. The Battlefields of the Prophet Muhammad. Madras:

Manorama Press, 1973.

Muhammad Husayn Haykal. The life of Muhammad, Translated by Isma'il Ragi A. al

Faruqi. Indianapolis: North Americam Trust Publications, 1976.

Muhammad Rabi. The Ship of Sulaiman, tr., John O Kane. London Routledge & Kegan

Paul lid., 1972.

Mumtaz Ahmad Furuqui. A Mighty Striving. Wembley: Ahmadiyyah Anjuman Lahore

Publication, 2004.

Noah Feldman. The Fall and Rise of The Islamic State. New Jersey: Princeton

University Press, 2008.

Philip K. Hitti. Islam and the West: A Historical Cultural Survey. New York: Publishing

Company, 1979.

R.A. Nicholson. A Literary History of the Arabs. Cambridge: the University of

Cambridge, 1962.

Raymond Scupin. “Popular Islam in Thailand.” in The Muslims of Thailand Vol.1 Ed.

Andrew D.W. Forbes. Gaya, Bihar: Centre for South-East Asian Studies, 1988.

. “Understanding South Thailand: Ladd Thomas,” in Bureaucracy and

National Security in Southeast Asia Ed. Daniel H. Unger and Clark D. Neher.

Illinois: Naperville, 2006.

250

. “Muslim Intellectuals in Thailand: Exercises in Reform and Moderation,”

in Dynamics and Dimensions of Inter-Religious Contact in Southeast Asia :

Examining Buddhist-Muslim Relations in Thailand, Ed. Omar Farouk. Singapore

: Marshall Cavendish, 2006.

Richard Bell. The Origin of Islam in its Christian Environment. The Gunning Lectures

Edinburgh University & London: Frank Cass and Company Limited, 1968.

Richard M. Eaton. “Islamic History as Global History.” in Islamic & European Expansion: the Forging of a Global Order Ed. Michael Adas. Philadelphia: Temple University Press, 1993.

Robert H. Winthrop. Dictionary of Concepts in Cultural Anthropology. Greenwood

Press : New York, 1991.

Safi-ur-Rahman Al-Mubarapuri. The Sealed Nectar. Al-Madinah: Darussalam, 1979. Spalding, R. and Parker, C.. Historiography: An introduction. Manchester: Manchester

University Press, 2009.

Seyyed Hiussein Nasr. “Sunnah and Hadith.” In Islamic Spirituality Ed. Seyyed Hossein

Nasr. London: Routledge, 2008.

Syed Mahmudunnasir. Islam; its concepts & history. New Delhi: Kitab Bhavan, 1981.

Talal Asad. The Idea of An Anthropology of Islam. Washington D .C.: Center For

Contemporary Arab Studies Georgetown University, 1986.

Wan Kadir Che Man. The Administration of Islamic Institutions in Non-Muslim States –

The Case of Singapore and Thailand. Singapore: Institute of Southeast Asian

Studies, 1991.

Yvonne Y. Haddad. “Sayyid Qutb: Ideologue of Islamic Revival.” Voice of Resurgent

Islam Ed. John L. Esposito. Oxford: Oxford University Press, 1983.

Article

251

Angela Burr. "Religious Institutional Diversity — Social Structural and Conceptual

Unity: Islam and Buddhism in a Southern Thai Coastal Fishing Village.”Journal

of Siam Society 60, 2(1972): 183-210.

Ben Anderson. “Withdrawal Symptoms: Social and Culture Aspects of the October 6 Coup.” Bulletin of Concerned Asian Scholar, IX, 3 (1977): 21.

Bradley L. Herling. “Review of Ian Almond, History of Islam in German Thought: From

Leibniz to Nietzsche.” Sophia 50, Issue 4 (December 2011): 709-711.

Carool Kersten. “The Predicament of Thailand‖s Southern Muslims.” The American Journal of Islamic Social Sciences 21, No.4 (2004): 14-15.

F. E. Peter. “the Quest of the Historical Muhammad.” International Journal of Middle East Study23, Issue 3 (Aug 1991): 290-307.

Imtiyaz Yusuf. “The Role of the Chularajmontri (Shaykh al-Islam) in Resolving Ethno-religious Conflict in Southern Thailand.” American Journal of Islamic Social Sciences 27, 1(2010): 31-53.

Ira M. Lapidus. “Revival and Modernity: The Contemporary Movements and the

Historical Paradigms.” Journal of the Economic and Social History of the

Orient40, 4 (1997): 445-457.

Ismail Ahmad. “Jam‖Iyatul Islam Bi Tailandi.” Al-Dawah 706 (Shaban 1399): 48.

Julispong Chularatana. “MUSLIM COMMUNITIES DURING THE AYUTTHAYA PERIOD.” MANUSYA: Journal of Humanities 10, 1(2007): 92-94.

Murat Çalışkan. “Ideas and Activities of Sayyid Jamal-al din Afghani.” (Paper Presented at the Seminar by the Middle East Technical University, 10 June 2010), 1-14.

Muzaffar Iqbal. “Center for Islam and Science: History, Vision, Objectives, and Activities.” Islamic Studies 45, 2(Summer 2006): 297.

Omar Farouk. “Shaikh Ahmad: Muslims in the Kingdom of Ayutthaya.” Journal of the History Department Universiti Kebangsaan Malaysia 10 (1980/1): 206-214.

252

Peter Hourdequin. “Muslim Influences in Seventeenth Century Ayutthaya: A Review

Essay.” Explorations: a Graduate Student Journal of Southeast Asian Studies

7, 2(2007): 37-43.

Prince Dhani Nivat. “The Reconstruction of Rama I of the Chakri Dynasty.” Journal of

the Siam Society 43, 1(1955): 25-27.

Raymond Scupin. “Islamic reformism in Thailand.” Journal of the Siam Society 68,

2(1980): 2-8.

. “The Politics of Islamic Reformism in Thailand.” Asian Survey 20, 12 (December 1980): 1225-1230.

. "Thailand as a Plural Society: Ethnic Interaction in a Buddhist Kingdom,"

Crossroads 2, No. 3(1986): 115-140.

. “Interpreting Islamic movements in Thailand.” Crossroads: An

Interdisciplinary Journal of Southeast Asian Studies 3, 2(1987): 78-88.

. "Parallels between Buddhist and Islamic Movements in Thailand."

Prajna Vihara 2, No. 1(2001): 105-120.

. “South Thailand: Politics, Identity, and Culture.” The Journal of Asian

Studies 72, 2(May 2013): 426.

“To Our Subscribers And Contributor.” The Islamic Review 8, Vol. Xl (August 1952): 1. William P. Glade. “The Theory of Cultural Lag and the Veblenian Contribution.”

American Journal of Economics and Sociology 11, No. 4(July 1952): 427–437.

253

ประวตผเขยน

ชอ นายอามน ลอนา

วนเดอนปเกด 26 มถนายน 2531

วฒการศกษา ปการศกษา 2554: ศลปศาสตรบณฑต

มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน

ประสบการณท างาน 2554 วทยากรประจ าสถานโทรทศน ทวมสลม

2555-2557 บรรณาธการส านกพมพอซซาบกน