7. srednovardarski region - verzija 3

Лорандитот од Алшар

The Lorandite from Alsh ra411

Познати светски геолози рудникот Алшар гонарекуваат најголема тајна на планетата, бидејќиво неговата утроба се криела тајната за настанувањетона Космосот и на Сончевиот систем...

World recognized geologists call Alshar thebiggest secret on the Planet, due to the factthat it hides the secret how the Cosmos andthe Solar System were born...

region

MID

DLE

-CO

UR

SE

VA

RD

AR

ррегионСРЕДНОВАРДАРСКИ

392

СРЕДНОВАРДАРСКИ

СРЕДНОВАРДАРСКИОТ РЕГИОНГО ЗАФАЌА ЦЕНТРАЛНИОТДЕЛ ОД РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА.ЗАФАЌА ДЕЛОВИ ОД ДОЛИНИТЕНА ВАРДАР И ЦРНА РЕКАСО СЛИВОВИТЕ НА РЕКИТЕ БАБУНА,ТОПОЛКА, БОШАВА И ДОШНИЦА.

регион

Гроздобер во Тиквеш - настан, доживување, традиција

Grape Harvest in Tikvesh - happening, traditionadventure,


393

Daphne cneorumредок вид од Јакупица

rare species from Jakupica

традиција на уживањево винската приказна

tradition of enjoymentin a wine story

ТИКВЕШ

TIKVESH

единствено наоѓалиштена талиум во светот ипотенцијален „рудник“ наеколошки чиста енергија

кога милениумите ќе сеспојат во единственораскошно чувство

АЛШАР

ALSHAR

СТОБИ

STOBI

a unique thallium sitein the world anda potential "mine"of ecological pure energy

when millenniumsjoin into the uniquelavish feeling

Планини. Средновардарскиот регион гокарактеризираат поголем број планинскимасиви. Такви се масивот Мокра Планинасо ограноците Голешница и Јакупица,планините Бабуна, Дрен на запад, Кожуфна југ, Конечка и Градиштанска Планинана исток. Неколку пониски планинисе наоѓаат во централните делови нарегионот, како што се планината Клепаи висорамнината Витачево. Како посебницелини се издвојуваат областите Азотоколу долината на Бабуна, Тиквеш околудолината на Вардар, Росоманското Полево долниот тек на Црна Река,Неготинското Поле и слично.

Клисури и пештери. Овој регион е инте-ресен со неколкуте клисури: Таорската иВелешката на Вардар, дел од Скочивир-ската Клисура на Црна Река, РаечкатаКлисура и клисурите на Бабуна и Тополканепосредно пред вливот во Вардар.Во овој регион се наоѓаат и неколкупештери: Понор, Макароец и МарковаЦрква во клисурата Пешти на Бабуна,Бела Вода во Демиркаписката клисураи други. На Кожуф е присутен вулканскирелјеф, каде се наоѓа локалитетот Алшар.Релјефот во височина се простира одоколу 150 до 2.540 метри, на врвотСолунска Глава.

Клима. Климата се одликува со одреденимедитерански влијанија. Температуратана воздухот просечно годишно изнесува13,8 . Просечната годишна количина на

0Cврнежи изнесува околу 500 мм, така штоовој регион се смета за еден од потоплитеи најсушните во Република Македонија.

Реки и извори. Во регионот има повеќехидрографски објекти. Покарактеристи-чен е изворот на реката Бабуна. Се сре-ќаваат поголем број поголеми реки коисе вливаат во Вардар: Црна Река, Раец,Брегалница, Бабуна, Тополка, Бошава,Дошница, Луда Мара и Мајданска Река.Во регионот постојат акумулациитеТиквешко Езеро и езерото Лисиче.

Флора и фауна. Големо е богатствотоод растителни, дрвенести и тревнивидови. Тоа особено доаѓа до израз наКожуф и Мокра Планина. Токму затоа

-во овој регион се наоѓа строгиот природен резерват Мешник. Богат и разнови-ден е и животинскиот свет, каде се при-сутни мечката, волкот, срната, диватакоза, дивата свиња, зајакот, еребицитеи орелот како посебен во деловиод овој регион.

Сообраќајна поврзаност. Овој регионсообраќајно е поврзан по долинатана Вардар кон Скопје на север и конГевгелија и Грција на југ. Од него еденпатен правец кај Градско се одвојувакон Прилеп и Битола на запад, а еденкон Штип на исток. По долините наВардар од Велес кон Гевгелија, Битола иШтип се одвива и железнички сообраќај.

Mountains. Larger number of mountain massifs aretypical for the Central Vardar Region. There are themassif Mokra Mountain with the arms Goleshnicaand Jakupica, as well as the mountains Babuna andDren to the west, Koz uf to the south, Konechkahand Gradishtanska to the east. There are somelower mountains in the central region, such asMountain Klepa and Highland Vitachevo. The areasAzot around the valley of the River Babuna, Tikvesharound the valley of the River Vardar, the Field ofRosoman in the lower course of the River Crna andthe Field of Negotino are particularly importantunities.

Ravines and caves. There are several interestingravines in this region, such as Taor and Veles alongthe River Vardar, one part of Skochivir on the RiverCrna, Raec and the ravines of the Rivers Babuna andTop lka , prior to the inflow into Vardar. There areoseveral caves in this region, such as: Ponor, Markoecand Markova Crkva in the ravine Peshti on Babuna,Bela Voda in the Ravine of Demir apija and someKothers. Volcanic relief is noticeable on Koz uf,hwhere is situated the locality Alshar. The reliefspreads from approximately 150 to 2.540 meterson the peak Solunska Glava.

Climate. Climate is characterized by particularMediterranean influence. The average airannualtemperature is 13,8 C. The average annual

0

precipitation is 500 mm therefore this region isconsidered as one of the hottest and driest in theRepublic of Macedonia.

Rivers and sources. There are more hydrographobjects in this region. One of more eminent sourcesis the source of Babuna. There is a greater numberof larger rivers which flow into Vardar, such as theRiver Crna, Raec, Bregalnica, Babuna, Toplka,B shava, Doshnica, Luda Mara and the RiveroMajdanska. Tikvesh Lake and the lake Lisiche arelocated In this region.

Flora and fauna. There is abundance of herbaceousand ligneous species. This is particularly pro-nounced on the mountains Koz u and Mokra.h fBecause of this the Natural Sanctuary Meshnikis situated in this region. There is abundance andvariety of wild life, such as bears, wolves, deer,wild goats, boars, hares, partridges and particularlyeminent are eagles in this region.

Traffic connection. Referring to traffic connection,this region is connected along the valley of the RiverVardar towards Skopje to the north and towardsGevgelija and Greece to the south. One branch ofthis road at Gradsko leads towards Prilep and Bitolato the west and another branch leads towards Shtipto the east. There is a railway connection along thevalley of Vardar from Veles towards Gevgelija, Bitolaand Shtip.

THE MIDDLE-COURSE VARDARREGION COVERS THE CENTRALPART OF THE REPUBLIC OFMACEDONIA IT COVERS PARTS.OF THE VALLEYS OF THE RIVERSVARDAR AND CRNA WITH THECONFLUENCES OF THE RIVERSBABUNA, TOPOLKA, BOSHAVAAND DOSHNICA.

MIDDLE-COURSE VARDARregion

црквата е под заштитана УНЕСКО и е соборенхрам на Повардарскатаепархија

this church is underprotection of UNESCOand it is a Cathedralof the Povardarie Eparchy

ЦРКВА СВ. ПАНТЕЛЕЈМОН

ST. PANTELEIMON CHURCH


middle-course vardar reg ion

394

средновардарски регион

150-260

50.000

III

метринадморскависочина

век се споменувапод иметоВила Зора

жители

metersaltitude

centuryit was mentioned

as Vila Zora

inhabitants

ВелесГРАД НА ПРЕРОДБЕНИЦИ,

РЕВОЛУЦИОНЕРИ И ПОЕТИ

- ЛУЛКА НА МАКЕДОНСКАТА КУЛТУРА

Во Велес се отворени првото училиштена македонски јазик, првата гимназија,првиот театар, првата библиотека,првиот музеј и првото музичко училиште.

Стариот дел има амфитеатрален облик, со куќи распоредени по долинските страни на двата брега на Вардар.Новиот дел се шири надвор од клисурата од десната страна на реката.

The old part has an amphitheatric form, the houses are arranged on both banks of the valley of Vardar.The new part of the city spreads out of the gorge from the right side of the river.

395

Veles is located in the central part of the country, in themiddle-course of Vardar. It lies on the major artery ofthe Balkan Peninsula along the Valley of Morava and

Vardar, and the major railway line in the Republic ofMacedonia passes through this city. The railway is separatedin two branches: one of them leads towards the eastern partof Macedonia (Shtip and Kochani) and the other one leads tothe south-western part (Prilep and Veles). Therefore, Veles isthe second important railway node in the Republic of Mace-donia followingSkopje.

Veles is an old city. It has changed its name frequently duringits existence. In the third century, it is mentioned as Vila Zorawhichmeansabridge-city. Later, it got thenameK upurli. Thejpresent name of the city was given by Slavs when they cameonBalkans itoriginates fromSlav whichmeans inwoods; v les

(because thecityused tobesurroundedbydensewoods).

Велес се наоѓа во централниот дел на државата, восредното течение на реката Вардар Лежи на главната.сообраќајница на Балканскиот Полуостров по Морав-

ско-вардарската долина, а низ градот минува главнатажелезница во Република Македонија, од која се одделуваатдвакрака: едниотзаисточниотделодМакедонија (ШтипиКо-чани) и другиот за југозападниот дел (Прилеп и Битола).После Скопје, Велес е најважниот железнички јазол во Репуб-ликаМакедонија.

Велес е стар град. Во текотнаисторијата градот често гомену-вал името. Се споменува во III век под името Вила Зора, со зна-чење град-мост. Подоцна, градот го носел името Ќупурли. Де-нешнотоиме го добилвоVII век со доаѓањетонаСловенитенаБалканот, од словенското што значи в шума (зарадив лес,

густитешумиштогоопкружувале).

Во XVII и XVIII век Велес претставува познат град и владичкоседиште. Имал улога на важен сообраќаен крстопат и познат

трговски град со силноразвиено занаетчист-во, а посебно грнчар-ство. По Балканскитевојни и Првата светскавојна градот губи делод функциите. Тоа сеодразува врз неговиотпопулацискиразвој.

По Втората светскавојна Велес се развиваво силен индустриски,управен и културенцентар. Со тоа му сезголеми улогата награвитациски и ими-

VelesA CITY OF REFORMERS,REVOLUTIONARIES AND POETS -A CRADLE OF MACEDONIAN CULTURE

The first school in Macedonian language,the first gymnasium, the first theatre,the first library, the first museum and thefirst music school were opened in Veles.

Коњаникот во центарот на градотСпоменик подигнат во чест на велешкитеилинденци Јован Наумов - Алабакот, АндрејаДимов - Докурчев и Тодор Христов - Офицерчетои на сите други учесници во илинденскатаепопеја за слобода на Македонија

The horse rider in the centre of the cityA monument erected in honour of Veles Ilindenrebels Jovan Naumov-Albakot, Andreja Dimov-Dokurchev and Todor Hristov-Oficirchetoand all other participants in Ilinden epopeefor freedom of Macedonia.

Првобитно наменета каконабљудувачница за турскитевласти, кулата потекнува од XVIвек. Во век во периодотXVIII ,на преродбата во Велес била,претворена во градски часо-вник. Градена од делканeкамен со раскошен врви претставува главен симболна градот. Кулата овозможувапростран и убав поглед нацентралното градско подрачје,што ја прави интереснатуристичка атракција.

Originally it was meant to bean observing post of TurkishAuthorities, the tower was builtin the 16th century. Duringreform period in the 18thcentury, the tower was convertedinto a city clock. It was builtof stone with luxurious vertexand because of this it representsa major landmark of the city.

Саат-кула

The Clock Tower

396

грационен центар, така штоод околу 20.000 жители во1953 година Велес израснаво град со околу 50.000 жи-тели(2002година).

Главна одлика на велешко-то стопанство е индустрија-та: хемиска, индустријатананеметали и градежни мате-ријали, металопреработу-вачката, керамичката, тек-стилната, прехранбената,крзнарската.

Како развиен сообраќаен ја-зол, Велес претставува об-ластен центар во СреднотоПовардарие. Има големавлијателна гравитацисказона, особено изразена посливните подрачја на реки-те Бабуна и Тополка, која сешири и кон Овчеполието иТиквешијата.�

Veles represented an important cityand bishop's seat during the 17thand 18th century. It had a role of asignificant crossroad and a famouscommercial city with highly deve-loped craftsmanship and pottery inparticular. After the Balkan Warsand theFirstWorldWar, the city lostsome of its functions therefore ithad an impact on its populationgrowth.

After the Second World War, Veleshas developed as an industrial, ad-ministrative and cultural centre.Due to this its gravitational and im-migration role has grown thereforefrom about 20.000 inhabitants in1953, Veles has grown into a citywith approximately 50.000 inhabi-tants (2002).

Themajor feature of Veles economyis industry: non-ferrousmetallurgy,chemical industry, non-metal andconstruction materials, metal pro-cessing, ceramic, textile, food, furindustryetc.

Being a developed traffic node, Ve-les represents a regional centre ofthe Middle-Course Vardar egion. Itrhas a major influential gravitationzone, particularly emphasizedalong the confluences of the RiversBabunaandTopolka,which spreadstowards the areas of OvchepolieandTikvesh.�

Староградска архитектура

Old-city architecture

Релјефната конфигурација на просторот на стариотдел од градот од двете страни на Вардар придонелада се развие специфична велешка урбана архитек-тура. Куќите во приземјето се градени со необработенкамен, што е солидна основа на фундирање. Имаатдва или три, а поретко повеќе катови. Горните катовиимаат и чардаци, се одликуваат со поголем број про-зорци и најчесто се со бела фасада. Главна одлика наархитектурата е присуството на еркерот, кој овозмо-жува проширување на горните катови и нивно уштепоголемо истакнување. Во Велес се присутни ситеовие одлики. Куќите се скалесто наредени една наддруга, а најпознати куќи во староградска архитектурасе куќите на Паунови, Тренчови, Прнарови, Ѓоргови,Шукареви.

Relief configuration on the area of the old city on bothbanks of Vardar contributed to development of thespecific Veles urban architecture. Ground floors of thehouses are built of unprocessed stone which is solid basefor founding. The houses have two, three and rarely morefloors. Upper floors have balconies and numerouswindows, the facades are usually painted white. Themajor feature of architecture is bay window providingmore spacious and emphasized upper floors. All thesefeatures are present in Veles. The houses have a scalearrangement - one above the other, and referring tothe most eminent houses featured by the old-cityarchitecture should be mentioned the following housesof Paunovi, Trenchovi, Ponarovi, Gjorgovi, Shukarevi.

Куќата на Васил Главинов, еден одпрвите организатори на работничкото

движење во Македонија и поборникза Балканска федерација

The House of Vasil Glavinov, one of thefirst organizers of workers movement in

Macedonia and a fighter for BalkanFederation.


397

Споменикот е посветен на дванаесетте гемиџии, поголемиот делвелешани, кои во предвечерјето на Илинденското востание во Солунизвршија серија атентати, со цел да го свртат вниманието на Европакон македонското прашање. Споменикот висок 6,5 метри е дело наскулпторот Станко Павлевски и поставен е во чест на стогодишнинатаод Илинденското востание. Изработен е како сплет од 12 металнизраци, кои ги симболизираат дванаесеттемина гемиџии. Крајспоменикот е испишана нивната порака „Се арчиме за Македонија“.

Во чест на патронот на велешката гимназија, во 1968 година наКочо Солев Рацин во неговиот роден град за прв пат му е поставенспоменик. Споменикот е дело на академскиот вајар ДимкоТодоровски, кој преку натприродната големина на фигурата на Рациннаправил обид за претставување на големината на македонскиотнарод. Изработен е од глина и излиен во бронза. Секоја година предовој споменик започнува меѓународната средба на поетите посветенана делото на Рацин. Другиот споменик на основоположникотна современата македонска поезија е поставен во 2002 годинаво центарот на Велес, наспроти Саат-кулата. Споменикот е делона академик Томе Серафимовски, висок е 2,80 метри и тежок500 килограми.

This monument is devoted to twelve dynamiters most of them were,from Veles. On the eve of Ilinden Uprising, they committed a seriesof assassinations in Thessaloni in attempt to direct European's attentionkito Macedonian issue. The monument is 6,5 meters high and it is a creationby the sculptor Stanko Pavlevski, it was erected in honour of 100thanniversary. It is made of 12 metal rays which symbolize the twelvedynamiters. There is an inscription by the monument “We squanderourselves for Macedonia”.

In 1968, a monument was erected In honour of thepatron of Veles gymnasium - Kocho Solev Racinfor first time in his born city. This monument is acreation by the academic sculptor Dimko Todorovskiwho made an attempt to represent the greatnessof Macedonian people by making a supernatural sizefigure of Kocho Racin. It is made of clay and it is castin bronze. Every year, an international poet meetingdedicated to work of Racin is held in front of thismonument. The other monument is devoted tocontemporary Macedonian poetry, it was erected inthe centre of Veles opposite the Clock Tower in 2002.This creation is by the academic Tome Serafimovski,it is 2,80 meters high and its weight is 500 kilograms.

renaissance beginning of fresco painting,140 years before the appearance

“We squander ourselves for Macedonia"

“The night is dragging away…"

Tvrdina Kitino Kale The monument of the Thessaloniki Dynamiters

The monument of Kocho Racins

Споменик на Гемиџиите

Споменици на Кочо Рацин

„Се арчиме за Македонија“

„Се к`ти ноќта црна...“

398

this church is under protection of UNESCO and it is a Cathedral of the Povardarie Eparchy

St. Panteleimon Church, Veles (1840)

Црква (1840)Св. Пантелејмон

црквата е под заштита на UNESCOи е Соборен храм на Повардарската епархија

Градската соборна црква Св. Пантелејмонсе наоѓа во една длабнатина југозападно одВелес, неколку стотини метри од последнитекуќи. Теренот е прилично стрмен, особено одзападната страна, каде над црквата високосе издига ридот Вршник, а од источната естрмниот терен до Велешката Клисура, бреготна Вардар и главниот пат кон југ. Заради тоа,соѕидана е подлога за црквата, а како бедем одисточната страна изграден е потпорен ѕид одделкан камен, како кај одбранбените тврдини.

Црквата е изградена од мајсторот АндрејаДамјанов, како што е напишано над јужниотвлез: „Мајсторо Андреја што прави црквата“.Фреските и иконите се дело на познати маке-донски зографи од Мијачијата, од Папрадиштеи од Велес. Најмногу икони изработиле тален-тираните зографи Ѓорѓи Дамјанов и Ѓорѓи ЈаковЗографски.

Денешната црква е изградена врз старата,која постоела како мала црквичка, која можное да служела како манастир на Стар Велес.Црквата била оспособена за богослужба заоколу четири години - од 1837 до 1840 година.Дефинитивното завршување на црквата траелодо 1847 година, а во 1849 година е поставеноклепалото. Во дворот на црквата, при самиотвлез, во 1904 и 1905 година е поставенакамбанаријата, а десно од неа во правецна црквата се изградени неколку зградичкиза разни потреби. Нејзиниот денешен изгледдатира од 1837-1940 година.

The city cathedral is located in a recess,St. Panteleimonsouthwester from Veles, a few hundred meters from the lastnhouses. The land is quite steep, especially in the western side,where the hill called Vrshnik rises highly over the church, andon the east there is steep terrain from Veles canyon to RiverVardar banks and to the main road towards south. Therefore,foundations of the church were built, and on the east sidea carved stone wall was built as a bulwark, the same as thedefence fortresses.

The church was built in 1840 by the master-builder AndrejaDamjanov, as it is written above the entrance: "The master-builder Andreja made church". The frescoes and thethisicons are work by famous Macedonian icon-painters from

Miyak Area, from Papradishte and from Veles. The mostof the icons were made by the talented icon-painters GjorgjiDamjanov and George Jakov Zografski.

The present church older one, which existedis built on theas a small church, there are some presumptions that it servedas a monastery of Old Veles. The church was enabled toperform worship for about four years, from 1837 to 1840.The final work of the church lasted until 1847 and in 1849the chatterbox was set up. In 1904 and 1905, in the yardof the church, upon the entrance, the bell tower was set,and on the right from it, in the direction of the church,several smaller buildings were constructed for various needs.Its present appearance dates from the period 1837-1940.

Градбата е преубава трикорабна базилика со тремовиод двете страни, кои на катот минуваат во галерии,

каде е сместена женската црква, а од западнатастрана е изградена галерија на два ката

The construction is a gorgeous three-nave basilica withporches from the both sides that become galleries on the

floor, where the women's church is situated. A two floorgallery was built at the western part.


399

Езеро Младост(Велешко Езеро)

вештачка акумулација со атрактивнисодржини и зона за рекреација

Езерото Младост се наоѓа на реката Отовица, лева притокана Вардар, осум километри северно од Велес. Изградбатана акумулацијата е започната во 1960 година, а завршенае во 1962 година. Опфаќа слив од 97 км . Езерото е долго2

околу 2 км, широко 0,4 км и зафаќа површина од 0,84 км .2

На езерото има тенка армирано-бетонска лачна брана,висока 35 метри, со кота на круната од 247 метри.

Основната намена на езерото е наводнување на околу1350 ха обработлива површина во атарот на с. Отовица и,поради близината на градовите Велес и Скопје, да секористи за туристичко-рекреативни и спортски цели.Денес се задоволуваат двете основни функции. Езеротое опремено со неопходните туристичко-угостителскиобјекти, а со специјално организираниот и уреден брод-ресторан претставува центар за туризам и рекреацијаво овој крај.

The Lake Mladost is located at Otovica River, left tributaryof Vardar, eight kilometres north of Veles. The constructionof the accumulation was started in 1960, and finished in 1962.It covers 97 km basin. The Lake is around 2 km long, 0.4 km2

wide and it covers an area of 0.84 km . Thin ferroconcrete2

lacquered weir is established at the lake, having 35 metersheight, and elevation of the crown 247 meters.

The basic aim of the lake is of about 1350 ha arableirrigationarea in the region of Otovica village and, due to the vicinityof Veles and Skopje, it is used for tourist, recreational andsport purposes. Nowadays, both functions have been satisfied.The lake is equipped with the necessary tourist and cateringindustry object, as well as by specially organized and adjustedboat-restaurant it presents centre of tourism and recreationin this region.

Брод - Со своите димензии, бродот се одвојува од целинатана питомиот езерски предел. Долг е 56, широк 10 и висок 8,5метри. Тежи 560 тони и има 2.000 квадратни метри кориснаповршина. Спаѓа во категоријата туристички јахти. Бродот,изграден на три нивоа, може да прими 800 гости. На палубатаима ресторан, на натпалубата се сместени 13 апартмани сосателитска телевизија и интернет, кафе-бар и слаткарница,а во потпалубата работат кабаре и пивница. До бродотсе стигнува преку понтонски мост долг 30 метри.

Ship - With its dimensions, the is divided from the wholeshipof the dovelike lake area. It is 56 meters long, 10 meters wideand 8,5 m high. It weighs 560 tones and it covers usable areaof 2.000 square meters. It belongs to the category of touristyachts. The , built at three levels, may accept 800 quests.shipThere is a restaurant on the deck and 13 suits (apartments)located in the upper - deck, with satellite TV and internet,coffee-bar and sweetshop, and in the under-deck there is acabaret and beer-cellar. To reach the ship you will have to

sgo over a 30 meter pontoon bridge.

Lake Mladost (Lake Veles)artificial accumulation withattractive contents and recreational zone


400

Стоби се наоѓа на вливот на Црна Рекаво Вардар. Се наоѓа на левиот брегна реката, а се простира на неколкутераси на земјиштето. Под македонскавласт потпаднал во 217 година п.н.е.,во времето на кралот Филип V. Вопредримскиот период бил мал градсо површина од 2,5 хектари. Порадисвојата локација на патот меѓу Дунави Бело Море во долината на Вардар,малата населба станува стратегискизначајна. На преминот од старатаво новата ера, кога станал римскапровинција, Стоби прераснува воголем и развиен муниципиум (градсо самостојна управа и право на глас).

Својот најрепрезентативен изгледградот го добил во доцноримскиотпериод, кога станал значаен трговски,административен, воен и културенцентар. За економскиот и културниотрастеж на градот особено сведочатпалатите и базиликите, украсувани софрески и мозаици, кои во најголем делпотекнуваат од и V век. Тоа е времеIV

на највисокиот процут и значењена Стоби, кога тој станал главен градна новоформираната провинцијаMacedonia Secunda. За кратко времеградот бил изграден на осум патипоголема површина од дотогашнатанаселба.

Доказите за развојот на христијан-ството во Стоби потекнуваат од 325година. Во овој период Стоби бил градсо единствена христијанска религијаво царството и епископско седиште.Стобскиот епископ учествувал наПрвиот црковен собир во Никеа.За растежот на христијанствотосведочи големиот број откриеникрштелници во катедралните цркви.

Градот доживеал големи пустошењапри нападите на Хуните и Остроготитево V век. Во VI век настрадал одземјотрес и никогаш повеќе не билобновен. Значењето на Стобиго зголемуваат сознанијата запостоење голем број сеуштенеистражени артефакти.

Големата базилика, еден од монументалнитеобјекти со непроценлива вредност во Стоби

The Great Basilica, one of the most luxuriousobjects with priceless value in Stobi

Археолошки локалитет СТОБИЕДИНСТВЕНО РАСКОШНО ЧУВСТВОКОГА МИЛЕНИУМИТЕ ЌЕ СЕ СПОЈАТ ВО


401

Голем археолошки капацитет ипотенцијал - Во локалитетот Стоби сеоткриени северна базилика, цивилнабазилика, мала бања, централна базиликаи синагога, куќа на псалмите, улица Axia,градска чешма, голема бања, улицаPrincipalis Inferior, Перистериевата куќа,улица Teodosia, Теодосијанска палата,куќата на Партениј, валавица, улицаPrincipalis Superior, епископскарезиденција, полукружен плоштад, стараепископска базилика, порта Heraklea,театар, источен градски бедем, гробишнабазилика, паликура базилика, западнигробишта, базилика екстра мурос.

Great archaeological capacity andpotential - The most significant foundobjects in Stobi are the northern basilica,the civil basilica, the small spa, the centralbasilica, the synagogue, the psalm house,Via Axia, the great spa, Via PrincipalisInferior, palace Peristerei, Via Theodosia,Theodosia Palace, the house of Partenius,the house of weaver, Via PrincipalisSuperior, Episcopal Residence, the semi-circular square, the Old Episcopal Basilica,the gate Heraclea, the theatre, Eastern CityBulwark, the Graveyard Basilica, thePalicura Basilica, western graveyard, TheExtra Muros Basilica and others buildings.

Куќа Фулоника -Семејна куќа од крајотна век, повеќе патиIIIобновувана идоградувана до векVI

The house ofFullonica (DomusFullonica) - A familyhouse dates back tothe 3rd century,which was restoredand built up severaltimes till the 6thcentury.

Првите пишани документи за овојпајонски, хеленистичко-македон-ски и римски град потекнуваатод 197 година п.н.е., а некои рим-ски историчари уште тогашго нарекувале „стар град“.

The first written documents aboutthis Paionian, Macedonian-Hellenistic and Roman city datesback to 197 BC, and some Romanhistorians even then called it "theancient city".

Archaeological locality STOBITHE UNIQUE LAVISH FEELING

WHEN MILLENNIUMS JOIN INTO

Театарот - Можел даприми над 7.600 гледачи.Кон крајот на век билIIIпретворен во арена загладијаторски натпреварии борби со ѕверови. Билнапуштен во век.V

The Theatre - It had capacityfor 7.600 spectators. It wasconverted into an arena forgladiators' competitions andbeasts' fights at the end ofthe 3rd century. It wasdeserted in the 5th century.

Stobi is located at the inflow of the RiverCrna to the Vardar. It is located on the leftriver bank covering several terraces. Stobicame under Macedonian rule in 217 BC,during the rule of Macedonian king Philip V.In the Pre-Roman period it was a small townwith an area of 2.5 hectares. Its location ontothe road between Danube and White Sea inthe valley of Vardar contributed to gainstrategic importance. Leaving the Old Era andentering the New Era it grew into a Romanprovince. It became a large and prosperousmunicipum (a city with an independentgovernment and regulated rights for voting).

Its monumental appearance, the city gotin the late Roman period and had grown intoan important commercial, administrative,military and cultural centre. Welfare of thecity is particularly captured through thepalaces and basilicas, decorated withfrescoes and mosaics, which mostly originatefrom the 4th and 5th century, the time

of highest importance and flourishing of Stobi,the time when it became the capital ofthe newly formed province of MacedoniaSecunda. For a short period of time, the new citywould be built on an area eight times larger thanthe previous settlement.

Evidences for the development of Christianity inStobi date back to 325. During this period, Stobideveloped itself into a city with a unique Christianreligion in the kingdom and an Episcopal Seat.Stobi's Bishop participated in the first churchmeeting in Nicaea. The large number of baptisteryin cathedrals found testifies about the growthof Christianity.

The city suffered great devastation during theHuns and Ostro-goth's attack in the 5th century.In 6th century, it was destroyed by an earthquakeand has never been restored. The findings ofexistence of of artefacts that waitnumerousto be explored have increased the importanceof Stobi.


402

200-300

30.000

XVII

метринадморскависочина

век населбатабила забележана

со топонимот Кавадар

жители

metersaltitude

centurysettlement noted

by Kavadar toponym

inhabitants

Кавадарци

ГРАД НА ВИНОТО

- ЦЕНТАР НА ВИНОГОРЈЕТО

Тиквеш е најголемиот лозарски регион во Македонија. Околу Кавадарци и Неготино е сконцентрирано најголемотои најквалитетно производство на винова лоза, каде се развиени голем број винарии со прекрасни сортни вина.Најзначаен стопански објект во Кавадарци од оваа област е винарската визба „Тиквеш“.

Tikvesh is one of the biggest wine region in Macedonia. The biggest and the quality production of wine grapesbestis concentrated around Kavadarci and Negotino, where major number of vineries have been developed offering delicious wines.The most significant economic object in Kavadarci is Tikvesh Vinery.

403

Кавадарци се наоѓа во централнаМакедонија и претставува најголем градскицентар на Тиквешката област. Стопанствотосе потпира на лозарството и индустријатаза производство на вино, така што грозјетое заштитен знак на градот и регионот.

Кавадарци сообраќајно се поврзува со магистрал-ниот пат Скопје-Гевгелија и со патот што од Град-сководизаПрилеп, односно сомагистралниотпат

кон Охрид. Низ градот тече реката ЛудаМара. Населбатанастанала кон крајот на XVII век, по Австро-турскатавојна (1689-1690).Лоциранана сообраќајницатаПрилеп- Демир Капија - Солун, имала погодна местоположба,што ја направило привлечна за доселување на друго на-селениеодоколината.

Како градска населба се споменува дури во 1823 година.Во 1857 година претставува мало гратче со околу 2.000жители и посебен економски центар. Населението сезанимавало со земјоделство, трговија и занаетчиство.Поизразен раст е забележан по изградбата на железнич-ката линија Солун-Скопје (1872-1874), кога се развилатрговијата со вино и афион. Уште тогаш Кавадарци имаулога на управно-административен центар за Тиквеш-ката област. Во 1879 година управното седиште за крат-ко време епреместеновоНеготино. КонкрајотнаXIX векгратчетоброело1.300куќи.

Regarding the communication Kavadarci is connectedwith the magistral road Skopje-Gevgelija as well aswith the road running toward Prilep, that is thes

magisterial road to Ohrid. The River LudaMara runs throughthe city. The settlement originated in the end of 17th century,after Austrian-Ottoman War (1689-1690). Located at thetraffic road Prilep - Demir Kapija - Thessaloni , it hadkiappropriate position thus making it attractive for migrationofotherpopulation fromthesurrounding.

KavadarciTHE TOWN OF WINE

THE CENTRE OF VINEYARDS-

Kavadarci is located in central Macedoniaand it presents the biggest urban centrein Tikvesh area. The economy leansto winegrowing and wine productionindustry, so the grapes are trademarkof the city and the region.

Спомен-костурницана загинатите борци во НОВод Кавадаречко, подигнат во1976 година, во еден од поубавоуредените и веројатнонајголемите градски паркови

,во Македонија на надморскависочина од 305 метрисо прекрасна панорамана Кавадарци и Тиквешијата.

The Memorial Ossuaryof fallen fighters duringNational Liberation Struggleof Kavadarci Region. It waserected in 1976 in one of thebest and probably the biggestcity parks in Macedonia,at 305 meters altitude with amagnificent panorama towardsKavadarci and Tikvesh region.

Споменикот на дванаесеттемладинци во Ваташае подигнат на местото на едноод најголемите злосторства вотекот на Втората светска војнаво Македонија. Спомен-паркоте отворен на 11 октомври 1961година. Посадените 12 јаворисведочат за 16 јули 1943година, кога од бугарскитеокупатори се стрелани имасакрирани дванаесетмладинци од с. Ваташа навозраст од 15 до 27 години.

The monument of twelveyoung people in Vatashais raised at the place of oneof the biggest crimes duringthe Second World War inMacedonia. The Monument -park was opened on 11ththeOctober 1961. The planted 12maple trees witness the 16thJuly 1943 when the Bulgarianoccupies shooted andmassacre the twelve youngpeople from Vatasha villagebeing at age of 15 to 27 years.


404

As urban settlement it ismentioned even in 1823. In 1857anit was a small townwith about 2.000 inhabitants and specialeconomic centre. The population deal with agriculture, tradeand craftwork. More expressing growth was noted after theconstruction of the railway line Thessaloni -Skopje (1872-ki1874) when the trade in wine and poppy was developed.Even then Kavadarci has the role of administrative centre forTikvesh region. In 1879 the administrative seat wastransferred in Negotino. Till the end of 19th century the citycounted1.300houses.

By population and by economy the city grew after the SecondWorldWar. In 1948 the city counted about 6.000 inhabitants,and in 2002 the number of population increased at about30.000.


Црква (1834)Св. Димитрија

St. Dimitrija Church (1834)

Црквата претставува трикорабна базилика со полу-кружна апсида од источната страна. Подигнати сетремови од јужната и западната страна. Иконостасотго сочинуваат престолни икони на апостолите ипразнични икони. Поголемиот број икони се од понововреме. На јужната страна постои параклис посветенна св. Петка, а на западната страна од црквата постоигалерија на кат. Внатрешноста е сликана со трет слојна фрескоживопис од поново време.

This church represents athree-nave basilica witha semi-circular apse onthe eastern side. There areporches on its southern andwestern sides. The icon-painting is consisted oficons depicting enthronedapostles and festive icons.The larger number of iconshas recent origin. A chapeldedicated to St. Petkais located on its southernside and there is an upstairsgallery on the western side.The interior of the churchhas a more recent thirdlayer of wall-painting.

Музеј-галерија

Museum-gallery

Музеј-галеријата во Кавадарци работи од 1976 година.Располага со историско, археолошко, етнолошко иодделение за заштита на спомениците на културата.Покрај со прибирање, обработка, заштита и презен-тација на музејски материјал, се занимава и со гале-риска дејност. Во дворното место е сместен Лапида-риумот - камени споменици со огромно културнои историско значење.

Бел крупно-зрнест мермерлокалитет Струплива Чешма, с. СирковоII-I век п.н.е. - II-III век

Фигура на богот Меркурлокалитет Буниште, Камен Долримски царски период

Керамички садовилокалитет Градиште, с. ГлишиќII век п.н.е.

Ceramic potslocality Gradishte,Glishikj village2nd century BC

Сад во форма на бокалчелокалитет Моклишко Кале, с. Ваташажелезно време II

www.ii.edu.mk

Pot in form of juglocality Moklishko Kale Vatasha village,iron age II

Figure of the God Mercurylocality Bunishte, Kamen DolRoman Emperor's period

White grit-grainy marblelocality Strupliva Cheshma, Sirkovo village2nd-1st century BC - 2nd-3rd century

Museum-Gallery in Kavadarci 1976.has nee working sinceIt has at disposal historical, archaeological, ethnologicaland unit for cultural monument protection. Besidescollection, procession, protection and presentationof museum material, it deals with gallery activities.Within the yard the Arockery - stone monuments havingenormous cultural and historical significance is located.

Градот популациски и стопански расте по Втората свет-ска војна. Во 1948 година броел околу 6.000 жители, а во2002 година бројот на населението пораснал на околу30.000жители.

Кавадарциимазначајна административно-управна, еко-номска, културно-просветна и здравствена функција ворегионот. Имаширока зона на влијание врз околните се-ла, но и врз селата во јужниот, ридско-планински дел накотлината.�

Kavadarci has significant administrative, economic,acultural, educational andmedical function in theregion. Ithaswidezoneof impact to the surroundingvillages, but aswell asto thevillages in thesouth,hill-mountainpartof thevalley.�

405

Тиквешијата претставува најголемо виногорјена Балканот. Од Велес кон Кавадарци,Неготино, Демир Капија, па до Гевгелија,патот го преплавуваат лозови насади и големброј винарии, кои со својата архитектурана автентичен начин ја раскажуваатмакедонската винска приказна. Винотое еден од симболите на македонската земја.Најголемата тајна на вкусовите намакедонските вина е Сонцето, кое вопределите на Централна Македонијаму дава специфика на секое зрно грозје.

Околу Кавадарци и Неготино се развинајголемото и најквалитетно производство навинова лоза. Лозовите насади во Тиквешијатасе распространети на околу 11.000 хектари(8.000 на подрачјето на Општина Кавадарции 3.000 на подрачјето на Општина Неготино).Најзастапени сорти грозје се смедеревка

кратошија вранец,и а на помали површинисе одгледуваат и десертните и трпезнитесорти грозје: кардинал, хамбург, афус али,рибиер и други. Како резултат на големителозови насади, во Тиквешијата има големброј винарски визби, кои грозјето гопреработуваат во вино и ракија и гопласираат на странските пазари.

Tikvesh Region is the biggest vineyard theinBalkans. There is abundance of vineyards andvineries along the road from Veles towardsKavadarci, Negotino, Demir Kapija to Gevgelija.The vineries through their architecture in anauthentic way retell Macedonian wine story.The greatest taste secret of Macedonian winesis the Sun which gives specific feature to everygrape in the regions of Central Macedonia.

The biggest and the best quality of vinery hasbeen developed in the vicinity of Kavadarci andNegotino. The grapevine plantations in TikveshRegion are situated on the area of 11000hectares (out of which 8000 is in the area ofthe Municipality of Kavadarci and the other3000 belong to the Municipality of Negotino).The most common sorts of grapes are so-calledsmederevka cratoshija vranec,and while thedessert and table vines, such as cardinal,hamburg, afus ali ribierand and others.As a result of the huge grapevine plantations,Tikvesh Region abounds with numerous vinerieswhich the grapes into vine and brandyprocesswhich are placed on the foreign markets.

Тиквеш

Tikvesh

традиција на уживањево винската приказна

tradition of enjoymentin a wine story

Производство - Во Македонија годишносе произведуваат повеќе од 135 милионилитри вино и 150 милиони литри ракија.

Production - Macedonia produces overmillion million135 litres wine and 150

(rakia)litres brandy per year.

Историја - Македонија е една од првите европски земји во кои се одгледувала лозоватакултура. Во науката се смета дека лозовата култура на Балканот била распространетауште пред околу 4.000 години. Речиси нема античко-македонски машки гроб (особеновојнички), во кој археолозите немаат откриено садови за пиење вино.

History - Macedonia is one of the first European countries which has been cultivating vine.There is a scientific claim that vine the Balkans was spread 4000 years ago.inArchaeologists have found wine vessels in almost all ancient Macedonia male graves(especially soldiers' graves).


406

Тиквешкото Езеро е изградено во долното течение на ЦрнаРека, пред излезот на реката во Возарско Поле. Езерото е едноод поголемите вештачки акумулации, со површина од 14 км ,2

должина од 28 км и зафатнина од 475х10 м . Езерото е6 3

создадено во 1968 година со преградување на кањонот нареката со брана висока 104 метри, изградена од нафрланкамен со глинено јадро. Акумулацијата е наменета занаводнување и производство на електрична енергија. Денес,езерото има и туристичко-рекреативен карактер, со поголемброј викенд-куќи и угостителски објекти. Езерото се користии за спортски риболов. Богато е со риба, при што особено сеистакнува сомот, кој може да достигне должина над два метра.

Lake Tikvesh is created along the course of the river Crna,before the outflow of the river in Vozarsko Field. This lake isone of the bigger artificial lakes, which occupies territory of14 square km and is 28 km long and the total gross of the lakeis 475х10 m . The lake was constructed in 1968 by partitioning6 3

the river canyon with 104 meters-high dam, made of clayessence stones. This accumulation is used for irrigation andproduction of electricity. Today, this lake has obtained a tourist-recreative character and there are larger number of holidayhouses and catering objects. This lake is also used for sportsfishing. The lake abounds in great variety of fish, especiallyin catfish, which can be over 2 meters long.

Тиквешко Езеро Lake Tikveshод најсушна област во државата, Тиквешпрерасна во зелена оаза на непрегледниплантажи под лозја и овоштарници

from the driest area in the state,Tikvesh has grown into a green oasis of infiniteplantations of vineyards and orchards


Островот Градот - Средновековниотград Тиквеш се наоѓа на околу двакилометри од с. Ресава, на рид висок80 метри над устието на Тиквешка Рекаво Црна. Во век п.н.е. на тоа местоIIIпостоела населба, која во доцнатаантика била обновена и зацврстена сокули. Покрај бедемите се пронајденитемели на голем број градби. Соизградбата на акумулационото езеро,на денешниот остров се зачувале самогорните остатоци од населбата.

The Island City - The medieval townTikvesh is located at about twokilometres from Resava village, at thehill of 80 meter height above the estuaryof Tikveshka Rover in Crna. In the 3rdcentury BC there was a settlement beingrenovated later in the late antique andfixed with towers. Besides the walls,basis of major number of buildings havebeen found. Only the upper remains fromthe settlement left after theconstruction of accumulation lake.

407

Моклишкото Езеро се наоѓаво месноста Моклиште,непосредно над Кавадарци,во долината на реката ЛудаМара. Настанато е во 1956година, така што со уривањена ридот е направенаприродна преграда (брана)на долината на Луда Мара инепосредно потоа простороте исполнет со вода. Порадитоа, во стручната литератураова езеро се класифициракако урниско езеро. Така,природата само за неколкуминути ја изгради бранатана езерото. Во текот на оваслучување се затрупанистадо овци со нивнитепастири.

Манастирот претставува бисер на македон-ската средновековна уметност. Изграден е вопрвата половина на XIV век, на 20 километријугозападно од Кавадарци во подножјетона планината Вишешница, на левиот брегна сегашното Тиквешкото Езеро.

Внатрешноста на црквата е во целост живо-писана. Позната е по својот фрескоживописод XIV век, а уште повеќе по полиелајот(црковен лустер) резбан во дрво од 1492година, што претставува најстара датиранарезба во Македонија.

The monastery is a pearl of the Macedonianmedieval art. Built in the first half of 14thcentury, 20 km southwest of Kavadarci, in thefoothills of Mount Visheshnica, it is on the leftbank of the current Lake Tikvesh.

The interior of the church is entirelypicturesque. It is famous for its XIV centuryfrescos, and even more for the churchchandeliers carved in wood, datingback to 1492, which is the oldest datedwoodcut in Macedonia.

Lake Moklishko is locatedin the community ofMoklishte, right aboveKavadarci along the valleyof the river Luda Mara.It was created in 1956,by demolishing the hill.Therefore, a naturalpartition (dam) was madein the valley of Luda Maraand afterwards the spacewas filled by water. Due tothis, the lake is classifiedas an urnic lake by theofficial literature. Naturetook only few minutes tobuild the lake dam. Duringthis event sheep flockswith their shepherds wereburied.

Моклишко Езеро

Полошки манастирСв. Ѓорѓи ( век)XIV

Lake Moklishko

Polog MonasterySt. George (St. Gjorgji) ( century)14th

најмлад природен хидрографски објектво Европа, а можеби и во светот

до манастиротсе стигнува само со чамец

the youngest natural hydrographicalobject in Europe, and perhaps in the world

the monasterycan be reached only by boat

middle -course vardar reg ion

408

Неготино се наоѓа воцентралниот дел на средноПовардарие, во регион кој

изобилува со лозови насади,карактеристични за оваа област,кои ја нудат можноста за развојна алтернативен вински туризам.

Negotino is located in thecentral part of middlePovardarie in a region full ofwine plantations, characteristicfor this area offering thepossibility for developmentof alternative wine tourism.

Неготино се наоѓа на околу два километри западноод Вардар, на надморска височина од околу 150метри. Има поволна географско-сообраќајна по-

ложба. Во непосредна близина поминува автопатот ижелезницата од Скопје за Солун, а тука се вкрстуваат ипатните правци конПрилеп иШтип, односно, слично ка-кои воминатото, тука се сечелеВардарскиотпатипатотдолж Црна Река, кој минувајќи низ превојот Плетвар инизПелагонија, сеповрзувалсоВиаИгнација.

Името на градот е изведено од топонимот Антигонеа,населба која постоела до 518 година во античкиот пери-од во непосредна близина на денешно Неготино. Какоград се споменува во првата половина на XIX век. Со из-градбатанапатотПрилеп -ШтипвоXIX векНеготинодо-бива важност како попатна станица и прераснува вогратче. Уште поголем развој забележува со изградбатанаВардарскатажелезница.

Предбалканскитевојни,Неготинобилогратче со700ку-ќи. Вистинскиот раст на градот во демографска и еко-номска смисла се случува по Втората светска војна. Воповоениотпериоднаселениетоевопостојанпораст, такаштоод2.683жителиво1948годинадостигнувадооколу13.000жителиво2002година.

Negotino is located at about two kilometres west ofVardar, at about 150 meters altitude. It has wellgeographic and traffic position. The highway and the

railway fromSkopje toThessaloni pass in thevicinity of thiskitown and it is also a crossroad of all roads towards Prilep andShtip that is similar as in the past, Vardar road and the roadalong Crna River intersect here passing through Pletvar foldand throughPelagonia thusconnecting toVia gnatia.E

The name of the city is derived from the toponym Antigonea,settlement that existed till 518 year of the antique period inthe vicinity of current Negotino. As a city it is mentioned inthe first half of 19th century. The construction of the roadPrilep-Shtip in 19th century increases the importance ofNegotino as road station and it grows into city. The construc-tionofVardar railwaymakesbiggerdevelopment.

Before Balkan wars, Negotino was a with 700 houses.townThe real of the city in demographic and economicgrowthsense happened after the SecondWorldWar. In the post-warperiod thepopulation is inpermanentgrowthand from2.683in1948 it reachedabout13.000 inhabitants in2002.

Negotino

Саат кулаПрепознатлива градба од векXIX ,изградена во 1821 година

Clock TowerA recognizable building dates back tothe 19th century, built in 1821

Неготино


409

Црква Св. АтанасијИзградена e во прватаполовина од XIX век, во1837 година. Класично делоза црковната архитектураод тој период. Патроненпразник е 31 јануари.

The Church of St. AtanasijBuilt in the first half of the 19thcentury, more precisely in 1837.It is a classic example of thechurch architecture during thatperiod. Its patron holiday ison the 31st of January.

Манастир Св. ЃорѓиСе наоѓа во непосредна близинана Неготино, покрај рекатаВардар и автопатот. Изграденe во 1860 година. Манастироте во мошне уредна состојба иуслови за престој во конаците.

The Monastery of St. GeorgeLocated in the vicinity ofNegotino by the river Vardarand the highway. It was builtin 1860. This monastery offerssuitable conditions inits quarters for visitors.

Во стопанството на градот доминира земјоделството(лозарство) и индустријата (прехранбена индустрија,индустријазапијалаци, електроиндустријата).ДенесНе-готиное современо гратче соразвиениградскифункциии претставува второстепен центар во Тиквешкиот ло-зарски регион. Неговото гравитациско подрачје зафаќаоколу 28 селски населби, за коиНеготино е главен адми-нистративен, културно-образовен и здравствен центар.Во Неготино има Дом на културата, Градски музеј, Град-ска библиотека. Тука на 21 септември се одржува Него-тинскиотпанаѓур.�

The agriculture (wine growing) and the industry(catering industry, beverage industry, electroindustry) dominate in the economy of the city.Nowadays Negotino is modern city with developedacity functions and it presents second-level centre inTikvesh wine region. Its gravitational area coversabout 28 village settlements and Negotino is main,administrative, cultural, and educational and healthcentre. House of Culture, the City Museum, the CityLibrary are located inNegotino. Negotino Fair heldison21stSeptember.��

Грозје и вино - Општина Неготино имагодишно производство од 20 до 25 мили-они килограми грозје. Во Неготино елоцирана втората по големина винарскавизба во Македонија, „Повардарие“.Во поново време се забележува отворањена повеќе приватни винарии.

Grapes and wine - The municipalityof Negotino has annual production rangingfrom 20 to 25 million kilos of grapes.The second larger winery in Macedonia“Povardarie” is located in Negotino.Opening more private wineries has beennoticed recently.

Празник Св. Трифун - Се празнува на14 февруари. Манифестацијата прераснаво стопанско-туристичка манифестацијапод мотото „Недела на виното“. Централнатапрослава се одржува на Градскиот плоштад.

The holiday of St. Trifun - It is celebrated onthe 14th of February. The manifestation hasgrown into a trade-touristic manifestationunder the motto “The week of the Wine”. Thecentral celebration is held on the City Square.


410

Alshara unique thallium site in the worldand a potential "mine"of ecological pure energy

Алшар е минералошкилокалитет, 40 километријужно од Кавадарци напланината Кожуф, воблизина на селото Мајдан.Единствен е по многу нештаво светот. Во Алшар досегасе регистрирани десетицивидови минерали, од коидури седум ги има само воМакедонија. Во 250.000 тонируда се содржат 2% арсен,2,5% антимон и 0,1% талиум,што го прави рудникотнајбогато и единственонаоѓалиште на талиум восветот, кој се користи завселенски истражувања и вотелекомуникацискитетехнологии.

Посебен и најзначаенраритет во Алшар елорандитот, минерал наталиумот, првпат научноопишан во 1894 година.Станува збор за мошнередок минерал, за кој еутврдено дека во целиотсвет единствено воМакедонија го има во чистаформа.

Денешното име на рудникоте кратенка од првите буквина имињата на луѓето штоуправувале со него во прватаполовина на XX век -француското банкарскосемејство Алатини ирударскиот инженер Шарто.Од 2004 година рудникот еевидентиран како споменикна природата и е дел од„Емералд“, мрежа зазаштита на природнитереткости.

Alshar is a mineralogicallocality, which is situated40 kilometres to the southfrom Kavadarci on themountain Koz uf, in thehvicinity of the villageMajd n. Numerous thingsamake it a unique place inthe world. There are manytypes of mineralsregistered in Alshar andeven seven of them arepresent only in Macedo-nia. 250.000 tones minecontain 2% arsenic, 2,5%antimony 0,1% thallium,which make this mine therichest and uniquethallium site in the world.It is used in spaceresearches as well as fortelecommunicationtechnology.

Special as well as the mostsignificant rarity in Alsharis the lorandite a mineralof thallium mine lorandite,it was scientificallydescribed in 1894. It isa very rare mineral, whichis only found in Macedoniain its pure form.

The present name of themine is an abbreviationof the first letters of themanagers in the first halfof the 20th century -French bank family Altiniand the mining engineerCharto. Since 2004, thismine has been recorded asa natural monument and itis a part of "Emerald" a netfor protection on naturalrarities.

Ендеми - На локалитетот се среќаваат повеќе ендемичнирастителни и животински видови: арсенската и алшарскататемјанушка ( ), зимзелената молика, ретки видовиViola Alsharicaречни ракови, како и еден подвид на човечка рипка за која се,сметало дека го има само во словенечката пештера Постојна.

Endems - There are more endemic herbaceous and animal specieson this locality: arsenic and Alshar violet ,( )Viola Alsharicaevergreen molika, some rare species of river crabs as well asone type of human fish which was thought to be present onlyin Slovenian cave Postojna.

Алшарединствено наоѓалиште на талиумво светот и потенцијален „рудник“на еколошки чиста енергија


411

Називот Солунска Глава потекнува одверувањето дека од овој врв се гледаСолун во егејскиот дел од Македонија.На Солунска Глава е сместена највисокатаметеоролошка станица во Македонија.

The name Solunska Glava originatesfrom the belief that from this peak

ki can be seenThessaloni in Aegean partof Macedonia. The highest weather forecaststation is located on this peak.

Солунска Глава е врв на Мокра Планина, со надморска височинаод 2.540 метри. Алпинистички објект е јужната страна на врвот,која претставува амфитеатар со широчина од околу петкилометри и височина од 500 до 1.000 м. Геолошкиот составе претежно од варовници, низ кои се формирани поголем бројјами. Една од нив е длабока 450 метри и се смета за една однајдлабоките на Балканот. Солунска Глава е и живописна ипријатна, така што е постојан предизвик за освојување, но самоза добро подготвени алпинисти, заради комплицираниот приоддо карпата по див и непристапен кулоар во време од три до петчаса од најблискиот планинарски дом. Најдобар период закачување е од јуни до септември.

Solunska Glava is the peak of the mountain Jakupica at altitude of 2.540meters. Alpine characteristics are present there. The alpine object is onthe southern side of the peak, which represents a wide amphitheatre,about 5 km wide and 500 to 1.000 meters high. Its geological structureis mainly consisted of limestone as a result of that numerous pits aremade. One of them is 450 meters deep and it is believed to be one ofthe deepest in the Balkan. Solunska Glava is picturesque and pleasant;therefore it is a constant challenge waiting to be conquered, but onlyby well prepared and experienced climbers, because the rock hasa complicated approach and wild inapproachable kuloar within threeto five hours from the nearest mountain house. The best periodfor climbing is from early June to late September.

Лорандитот од Алшар

The Lorandite from Alsh ra

gordostpride

Познати светски геолози рудникот Алшар го нарекуваат најголематајна на планетата, бидејќи во неговата утроба се криела тајната занастанувањето на Космосот и на Сончевиот систем. Како единственприроден детектор на сончевото неутрино, најмалата досега познатачестичка, проѕирно-црвениот минерал лорандит, е од посебенинтерес за светската наука во фундаменталните истражувања заоткривање на неговата улога низ експерименти со лабораторисковештачко сонце, со што би се следеле термонуклеарните реакции.

Со овие истражувања се очекува да се покаже како се создаваенергијата на Сонцето и врз таа база да се создаде нов моќененергетски извор, соодветен на оној од Сонцето. Ова значи декаби можело да се произведуваат т.н. мали сонца, што би ги заменилеатомските централи, а не би биле радиоактивни.

За лорандитот голем интерес пројавиле НАСА, како и врвни научниинститути од Австрија, Германија и Јапонија. Лорандитот во помаликоличества се наоѓа и во САД и Кина, но во македонскиот Алшарго има најмногу и во најчиста форма.

World recognized geologists call Alshar the biggest secret on thePlanet, due to the fact that it hides the secret how the Cosmos andthe Solar System were born. As a unique natural detector of Sunneutrino, the smallest particle ever known, transparent-redlorandite which has a special in fundamental scientific researcheshaving the leading role to create an artificial lab sun followed bythermonuclear reactions.

It is expected that these researches will help to understand theprocesses by which energy of the Sun is being generated thereforea new powerful energy source could be created equal to the Sun.It means that small Suns could be produced which could replaceatomic centrals and they wouldn't be radioactive.

Great interest for lorandite has been shown by NASA, as well assome leading scientific institutes from Austria, Germany and Japan.Smaller quantities of lorandite are also found in USA and China, butMacedonian Alshar has possession of it in the greatest quantitiesas well as its purest form.

the most remarkablealpine challenge in Macedonia

Solunska GlavaСолунска Главанајмаркантниот алпинистичкипредизвик во Македонија

412

Пештера Бела Вода - Се наоѓа покрај стариот пат за Гевгелија,со вкупна должина на пештерските канали од 955 м. Горниотканал има пештерски накит, а долниот канал е млад по своетонастанување и по дното има песоци, што укажува на повременводотек низ пештерата. На крајот на каналот се наоѓа МаргаритноЕзеро со пречник од 8 12 метри и длабочина 4-8 метри.x

White Water Cave - is located along the old road to Gevgelija,covering a total length of 955 of cave channels. There is cavemetersjewelry in the upper channel, and the lower channel is young in itsformation, and there is a sand bottom, indicating occasional waterflow through the cave. There is Marguerite Lake at the end of thechannel with a radius of approximately 8x12 meters and a depthvarying from 4 to 8 meters.

Пештера Змејовец - e :Составена од два дела едниот има должинаод 150 метри и тркалезна форма, а другиот има должина од 40 метри.Пештерата е богата со украсни предмети драпери, сталактити:и сталагмити. Отворот на Змејовец е голем, но затоа два и полкилометри треба да се оди пеш.

Cave ZmejovecIt is consisted of twoparts: a larger, roundpart with a length of150 meters, and theother section of 40meters. The cave isrich with decorativeobjects, such asdrapery, stalactitesand stalagmites. Theopening to Zmejovecis large, but to reachit you must hikeapproximately2.5 kilometers.

Демир Капија е лоцирана пред влезот на живопи-сниот кањонски дел на Демиркаписката Клисура,непосредно покрај Вардар, автопатот и железни-

цата Скопје-Солун. Спаѓа во пограничната територија соРепублика Грција, со оддалеченост на општинскиот цен-тарод60километриодмакедонско-грчката граница.На-селбата е рамничарска, на надморска височина 110-130метри.ОдНеготиноеоддалечена19километри.Атаротемализафаќапростородоколу4км .2

Во општина Демир Капија се сретнуваат разнообразниклиматски карактеристики на медитеранската, конти-ненталната и планинската клима. Главно, преовладу-ваат два правци на ветрови: северен (Вардарец) и јужен(медитерански-југо). Средната годишна температураизнесува 13,8 . Температурата на земјиштето ретко е0Cпониска од 0 C, што е од посебно значење за развој на0

земјоделското стопанство. Годишната сума на сончевичасовиизнесува2.322,6часа.

Demir Kapija is located in front of the entrance of thepicturesque part of Demir Kapija Canyon along theriver Vardar, the highway and the railway Skopje-

Thessaloniki. It belongs to the bordering territory with theRepublic of Greece, and themunicipality center is only 60 kmfromMacedonian-Greek border. It is a flat land settlement at110-130meters altitude. It is 19 kilometres fromNegotino. Itoccupiesasmall areaofapproximately4km .2

There are diverse climate characteristics in the municipalityof Demir Kapija: Mediterranean climate, continental andmountain. There are two dominant winds in the area - northVardarec and southern (Mediterranean-south). The averageannual temperature is 13.8 C. Soil temperature is rarely0

below 0°C, which is of particular importance to theagricultural economy. The annual amount of sunshine is2,322.6hours.

The Municipality of Demir Kapija also has an importantgeographic-road connection. In ancient times, it is familiar

Demir KapijaДемир Капија


413

Еден од петте објекти во Македонија под заштитана UNESCO - Винаријата нуди прекраснаЕленови

приказна со комплетна винска прошетка и дегу-стација. Се произведуваат црвени и бели вина,од кои еден дел се чуваат во барик, а остатокотво цистерни. Тука ќе го почувствувате духот наминатото на еден кралски имот, денес преточенво модерен објект со пријатен амбиент. Од 2003година имотот е ставен под заштита на Управатаза заштита на културното наследство, а неколкугодини подоцна и под заштита на UNESCO.

One of the five objects in Macedoniaunder protection by UNESCO - One ofthe five objects in Macedonia underprotection by UNESCO - Elenov

Winery offers a wonderful storywith a complete wine tour and winetasting. This winery produces bothred and white wines, partially storedin barrels and the rest of it into tanks.Here you will feel the spirit of the past

of a royal winery convertedinto a modern facilitywith a pleasant ambience.Since 2003 the propertyhas been placed underthe protection of theAdministration for theProtection of CulturalHeritage, and severalyears after that underprotection by UNESCO.

Вардар во Демиркаписката КлисураНајмалата, но една од најубавите клисурина Вардар во Македонија. Демиркапискатаклисура е планинска и долга е околу 30 км.

Vardar in Demir Kapija CanyonThe smallest but one of the mostbeautiful canyons of Vardar in Macedonia.Demir Kapija Canyon is mountainousand approximately 30 km long.

Канадски див орев, кој го имаединствено во Демир Капија.Се зборува дека го донелеработниците од времето наградењето на железницата.

Canadian wild nut, there is onlyone in Demir Kapija. It is said thatit was brought by some workersduring railway construction.


Демир капија има важна географ-ско-сообраќајна поврзаност.Познато е дека по долината на ре-ката Вардар уште во дамнешнивремиња минувал значајниот Вар-дарски пат, кој водел од Солун иПела на југ, минувал низ Демирка-пискатаКлисураи гиповрзувалнасевер градовите Антигонеа (Него-

that the important Vardar Road wasalong the river Vardar, running fromThessalonica and Pella in the souththrough the Demir Kapija gorgeconnecting the northern cities ofAntigonea (Negotino), Stobi, VilaZora (Veles), and Skupi (Skopje).Today, the international highway E-75 runs through the Vardar river

Орнитолошки резерват

Демиркаписката Клисура е еден однајбогатите орнитолошки резервативо Европа, вклучена во мрежата зазаштита на подрачја . ТукаEMERALDможат да се сретнат повеќе птици-грабливки: бел и египетскимршојадец, златен орел, орел-змијар, орел-глувчар, како и другиретки видови птици. Белоглавиоторел присутен во оваа клисура, којспаѓа во родот птициFalconiformes -грабливки, е заштитен со закон.

The Demir Kapija gorge is one of therichest ornithological reserves inEurope, which is included in theEMERALD network of protected areas.Here, more birds of prey can be found:the white and Egyptian vulture, thegolden eagle, greater spotted eagle,eastern imperial eagle and variousother rare bird species. The white-headed eagle, which belongs to the

genus Falconiformes-birds of prey isalso present around Demir Kapija

and it is protected by law.

Ornithological Reserve

White-headed Eagle

Egyptian Vulture

Белоглав орел

Египетски мршојадец

414

DAYS OF TRADITION

14th February, Demir Kapija

Традицијата на прославувањена патроните на лозарствотои винарството од античковреме продолжува до денессо славење на христијанскиотпатрон на лозарството,св. Трифун. Манифестацијатае посветена на зачувувањена традиционалнитевредности и на културнотонаследство од овие краишта.Во текот на манифестацијатасе одржуваат натпревариза најдобро вино и ракијаи најдобро подготвенатрадиционална храна,се организираат трибиниповрзани со лозарството,изложби и аукции на архивскивина, како и разни културно-уметнички програми.

Celebrating tradition of wineryand wine patrons has continuedsince the Antique by honouringChristian patron St. Triphun.This manifestation is dedicatedto preservation of traditionalvalues and cultural heritagefor this regions. During thismanifestation, there are heldcompetitions for the best wineand rakia (plum brandy)as well as for the bets preparedtraditional dish, organizedwinery grandstands, exhibitionsand auctions of archive winesas well as various culturalartistic programmes.


МУЗЕЈ НА ВИНОТОМузејот во Демир Капијае основан во 2010 годинаи располага со трипоставки: винска поставка,единствена од ваков видво Македонија, археолошкапоставка и галерија соцентар за презентација.Со импозантна бројкаартефакти, современитехники за презентацијаи ексклузивен ентериер,Музејот на виното стануванеодминлива дестинацијаза домашните и странскитетуристи. Оваа културнаризница континуирано гизбогатува своите содржини.

MUSEUM OF WINE - The museum in DemirKapija was founded in 2010 and there are threestages: winery stage which is unique of thiskind in Macedonia, archaeological stage anda gallery with centre. The Museumpresentationof Wine has become an inevitable destinationfor home as well as for foreign tourists. It has apossession of an impressive number of artefacts,modern presentation techniques and exclusiveinterior. This cultural treasury has beenenriching its contents continuously.

тино), Стоби, Била Зора (Велес) и Скупи (Скопје). По до-лината на Вардар денес води меѓународниот автопат Е-75, кој како и железничката линија, има големо регио-налнозначење.

ДемирКапија енаселба сополјоделскафункцијаи со зна-чителен пораст на популацијата. Од 1.900 жители во1961 година, во 2002 година бројот се зголемил на околу3.500жители.�

valley, as well as the railway line, both of them have greatregional importance.

Demir Kapija is an agricultural settlement and it has had asignificant increase of its population. There were 1.900inhabitants in the year 1961 and the number increased up to3.500 inhabitants in theyear2002.�

ДЕНОВИ НА ТРАДИЦИЈАТА14 февруари, Демир Капија

415

M ANIFESTACII

RACIN MEETINGS

TIKVESH GRAPE HARVEST

THE FESTIVAL OF ANCIENT DRAMA IN STOBIJune, Veles

September, Kavadarci

July, Stobi

РАЦИНОВИ СРЕДБИ ТИКВЕШКИ ГРОЗДОБЕР ФЕСТИВАЛ НА АНТИЧКА ДРАМА ВО СТОБИ

Од 1964 година Велес е домаќин на поетитеод Балканот кои, во родниот град наосновоположникот на современатамакедонска поезија Кочо Рацин, го славатпоетскиот збор. Покрај презентацијата напоетското творештво, во рамките на оваамеѓународна манифестација се одржуваати научни собири посветени на животот итворештвото на Рацин. Традиционалносе доделува и Рациновото признание занајуспешно литературно остварувањемеѓу две манифестации, како и почеснотоРациново признание за научни трудови,

преводи и други делапосветени натворештвото на Рацин.Секоја годинаманифестацијатасе збогатува со разнисодржини - настапина истакнати музичкиуметници, изложби,саеми на книги.

Since the year 1964 Veles has been a hostof the writers from the Balkans in thebirthplace of the contemporary Macedonianpoetry and literature Kocho Racin, where thepoetic word has been glorified. Besides thepresentation of the poetic work, in theframework of this international manifestationthere are also scientific meetings devotedto the life and work of Racin. Traditionally,Racin's Award is given to the best literaturework of both manifestations as well as thehonourable Racin's Award for scientific works,translations and other types of performancesdedicated to the work of Racin. Every year,this event is enriched with various contentsby performances of famous musical artists,exhibitions and a book fair.

На иницијатива навелешкиот театар,од 1992 година сеодржуваат претставина древната сценаво Стоби. Од 2001година оваа традиција прерасна вомеѓународен фестивал на античка драма.Фестивалот е атракција за љубителите натеатарот од целата држава за што сведочи,огромниот број посетители кој се движи од,2 500 до 3.000 по претстава. На фестивалот.традиционално се доделува награда занајдобра претстава, за режија за најдобри,актери. Стоби е особено привлечен затеатарските уметници поради можностаза креација на вистински спектакли воамбиентот на античкиот амфитеатар.

Оваа се организира од 1964 годинаи претставува своевидно продолжувањена традициите од античкиот период, когаво чест на богот на грозјето и на винотоДионис биле одржувани т.н. Дионисовиденови. Манифестацијата започнува сокарневалско дефиле, на кое со откинувањена еден грозд симболично се означувапочетокот на гроздоберот во Тиквешијата.Тиквешкиот гроздобер претставувасвоевидна регионална атракција,која предизвикува големо вниманиеи е вистинско доживување за посетителите,особено со Винскиот Карневал идегустацијата на вино. Во рамките

на манифестацијатасе одржува богатакултурно-уметничкапрограма (изложби,музички мани-фестации, богатствоод гастрономскиелементии специјалитети)со општ народенсобир и веселба.

A manifestation takes place within thecelebration the 7th September, the dayonof Kavadarci's Liberation and lasts for severaldays. It has been organized since 1964 andit represents a continuation of the traditionsince the Ancient Period in honour of the godof wine Dionysus were held so called DionysusDays. This manifestation begins with a carnivalparade and tearing off a single bunch, whichsymbolizes the beginning of the grape harvestin Tikvesh Region. Tikvesh grape harvestrepresents an original attraction that attractsgreat attention and it is a real enjoyment forvisitors, particularly because of Wine Carnivaland wine degustation. This manifestationincludes a rich cultural – artistic programme(exhibition, musical manifestations, richgastronomic dishes) and public assemblyand celebration.

Since 1992, performances have beenpresented on the ancient scene of Stobiand this was initiated by Veles Theatre.This tradition has grown into an internationalfestival of ancient drama since 2002.This festival is an attraction for loversof theatre all over the country and thisis confirmed by great number of visitors i.e.every performance is watched by 2.500 -3.000 viewers. Traditionally, there are rewardsfor the best performance, director as well asthe best actors. Stobi offers an opportunitygreat spectacle to be created in ambientof ancient amphitheatre; therefore it isespecially attractive for theatre artists.

јуни, Велес септември, Кавадарци јули, Стоби

cdnh.edu.mk

mani fes ta t i ons


416

КРАТКИ

SHORT recommendationsfor memorieseverlasting

преп раки

за трајни сеќавања

Една од дестинациите кои треба да ги посетите.Градот на гемиџиите, грнчарството, споменициод културата, старата архитектура, градсо повеќе манастири во непосредна близина.

One of destinations that should be visited.The town of Thessaloniki Dynamiters, pottery,monuments of culture, old architectureand plenty of monasteries in its vicinity.

Интензивно се развива винскиот туризам и веќефункционираат вистински мали оази со винскикуќи и винарии, кои низ оригиналната атмосферанудат прекрасни повеќедневни понудиза љубителите на уживањето и дегустацијатана вина, како и автентична македонска храна.

There is an intensive development of wine tourismand some small oases have already started tofunction with wine houses and vineries, whichoffer tour for couple of days with originalatmosphere enjoyment and wine degustationas well as authentic Macedonian food.

Необично и атрактивно место. Земјата е мека, испол-нета со разни минерали во сите бои. Во рудникот севлегува низ осум широки отвори во земјата. На двестеметри од Алшар има еден вечно зелен рид, на којне смее да стапне ниту човекова нога ниту преживари.Волшебниот терен околу Алшар е познат како ЦрвенаДолина и претставува вистинска енигма за научниците.

It is an unusual and attractive place. The soil is soft, filled withdifferent minerals in all colours. You can enter in the minethrough eight wide craters on the ground. There is aneverlasting green hill at a distance of the two hundred metersfrom Alshar, where any human or ruminants are forbidden toenter. Magic terrain around Alshar among the locals, is knownas the Red Valley and it is a real enigma for the scientists.

Македонското грозје и виносе ценети по високиот квалитет.Грозјето, здраво и вкусно овошје,во гастрономијата се користи заразни преливи и сосови, а лисјатаод лоза служат за подготвувањена познатите македонски сарми.

Macedonian grape and wine are wells– known because of the high quality.This fruit is delicious as well healthy,it is used for various dressings andsauces in gastronomy and grapevineleaves are used for preparationof Macedonian cabbage rolls.

Велес

Тиквеш Грозје и вино

Алшар

Veles

Tikvesh Grapes and wine

Alshar


417

Тиквешкигроздобер

Tikveshgrape harvest

Црква Св. Пантелејмон

St. Panteleimon Church

Во Стоби биле поди-гнати сите вообичаенијавни градби што гиимал еден град наРимското Царство:театар, терми, аква-дукт, храмови,судници.

There were all publicobjects which werecommon for a cityin Roman Empire,such as: a theatre,spas, an aqueduct,temples andcourthouses.

Изобилува со христијанскиобјекти и исклучителновредни археолошки предмети.Грижливо одржуван и подго-твен за посетителите, Стобипродолжува да биде неисцрпнамакедонска археолошкаприказна.

There is abundance of Christianobjects and extraordinaryvaluable archaeological objects.They are well-maintained andprepared for tourists Stobi;continues to be a priceless,archaeological storyof Macedonia.

Посебно интересна е источнатастрана на црквата, украсена сополигонални лизени и крстовиденпрозорец на олтарот. Ѕидањетона црквата е карактеристичнопо тоа што столбовите се дрвени,а се зајакнати и декориранисо малтер. Тула не е применета.

The eastern side of this churchis particularly interesting, this sideis decorated with polygonal lysinesand the altar window has a form of across. Wooden pillars supported anddecorated by mortar make specificthe construction of this church.Bricks are not used in its building.

Македонските вина се со интензивни вкусови и аромаи важат за едни од најдобрите во регионот. Топлитепериоди и сончеви денови создаваат поволни условиза одгледување винова лоза, од која се произведуваатсите видови вино: суво и слатко, пенливо и непенливо,црно, бело и розе.

Ако се наоѓате во Тиквеш, имате повеќе места за посета.Не пропуштајте го Тиквешкиот гроздобер. Оваа тради-ционална манифестација се организира од 1964 годинаи има културен, туристички и стопански карактер.Домаќин е градот Кавадарци, еден од поголемитепроизводители на грозје и вино на Балканот.

If you are in Tikvesh, you will have opportunity to visit moreplaces. Do not miss Tikvesh grape harvest. This traditionalmanifestation has been organized since 1964 and it hasobtained cultural, tourist and economic character.The host city is Kavadarci, which is one of the biggerproducers of grapevine and wine the Balkans.in

Macedonian wines possess intensive taste and aroma,they are considered to be among the best in this region.Sunny days and warm weather for longer periods createfavourable conditions for grapevine cultivation andproduction of all kinds of wine: dry and sweet, sparklingand not sparkling, red, white and rose.

Стоби

Stobi


7. srednovardarski region - verzija 3

Documents