1.Cng Ty Samsung Trn trng gi n bn cun sch ny. Phin bn ebook ny c thc hin theo bn quyn xut bn v pht hnh n bn ting Vit ca cng ty First News - Tr Vit vi s ti tr c quyn ca cng ty TNHH Samsung Electronics Vit Nam. Tc phm ny khng c chuyn dng sang bt k hnh thc no hay s dng cho bt k mc ch thng mi no.

2. THE 7 HABITS OF HIGHLY EFFECTIVE PEOPLE: Powerful Lessons in Personal Change by Stephen R. Covey Copyright 2004 by FranklinCovey Company FranklinCovey and the FC logo and trademarks are trademarks of FranklinCovey Co. and their use is by permission. Vietnamese Edition 2007 by First News - Tri Viet. Published by arrangement with FranklinCovey Co., USA. All rights reserved. THE 7 HABITS OF HIGHLY EFFECTIVE PEOPLE 7 THOI QUEN THANH AT Cng ty First News - Tr Vit gi ban quyn xut ban va phat hanh n ban ting Vit trn toan th gii theo hp ng chuyn giao ban quyn vi FranklinCovey Co., Hoa Ky. Bt c s sao chep, trch dn nao khng c s ng y cua First News va FranklinCovey u la bt hp phap va vi pham Lut Xut ban Vit Nam, Lut Ban quyn Quc t va Cng c Bao h Ban quyn S hu Tr tu Berne. CCNNGG TTYY VVNN HHOOAA SSAANNGG TTAAOO TTRR VVIITT -- FFIIRRSSTT NNEEWWSS 11HNguyn Th Minh Khai, Qun 1, TP. H Ch Minh Tel: (84.8) 8227979 - 8227980 - 8233859 - 8233860 Fax: (84.8) 8224560; Email: triviet@firstnews.com.vn Website: www.firstnews.com.vn 3. Bin dch: VU TIN PHUC Ban Bin Dch First News Hiu nh: T Hp Giao Duc PACE FIRST NEWS NHA XUT BAN TRE 4. LI GII THIU Hu nh i bt ky quc gia nao trn th gii ban cung d dang nhn ra tac phm ni ting 7 Thoi quen thanh at (The 7 Habits of Highly Effective People) cua tac gia Stephen R. Covey lun c moi ngi on oc va anh gia rt cao nh mt cm nang ren luyn i n thanh cng. Tht vy, t ln xut ban u tin, 7 Thoi quen thanh at a tr thanh mt trong nhng cun sach co gia tr va ni ting nht th gii v th loai self-help - t ren luyn ban thn thanh cng trong cuc sng. Vi 20 triu ban phat hanh, c dch ra hn 40 th ting trn khp th gii, tac phm a co sc lan toa v cung rng ln, khng ch trong lnh vc ren luyn, phat trin tnh cach con ngi ma con c bnh chon la mt trong 10 cun sach v quan tr co gia tr nht t trc n nay. Tin s Stephen R. Covey la mt bc thy th gii v ren luyn tnh cach, kha nng lanh ao va cac vn tm ly cuc sng. ng con la mt nha giao duc tai nng, mt chuyn gia t vn v quan ly con ngi, Stephen R. Covey a cng hin tron i mnh giang day phng phap sng va quan tr ly nguyn tc lam trong tm co c cuc sng hanh phuc va s nghip thanh at. 5. Con ngi lun khao khat thanh cng, nhng nu khng nhn thc c ban cht cua thanh cng ma c mu quang theo ui th tht v ngha. Stephen R. Covey a nhn ra va phn tch mt cach cc ky su sc ci ngun cua thanh cng, giup cho hang chuc triu ngi trn th gii xy dng c cuc sng my man t nn tang tnh cach cua chnh mi ngi. Tnh cach cua chung ta v c ban bt ngun t nhng thoi quen. o la mt chui phan ng dy chuyn bt u t suy ngh, dn n hanh ng, tao nn thoi quen, nh hnh tnh cach - va cui cung - tao nn s phn. Trong dy chuyn o, thoi quen la yu t quan trong v chung tn tai trong pham tru v thc, mang tnh bn vng. Chung tac ng vao i sng sinh hoat hang ngay va anh hng manh me n ca tnh, ng thi hnh thanh, xac nh nng lc, tnh cach va ban lnh mi ngi. Nhng thoi quen khng th hnh thanh mt cach nhanh chong, tc thi ma lin quan mt thit n qua trnh ren luyn. V vy, thoi quen co mt sc manh va anh hng rt ln; nu chung ta bit cach vn dung ung se em lai nhng hiu qua c bit i vi s cai thin tnh cach va phat trin nng lc mi ngi. 7 Thoi quen thanh at la cun sach co gia tr thc tin ln lao, mang lai cho chung ta nhng kin thc c ban v cach c x ung n, phng phap 6 7 THOI QUEN THANH AT 6. lam vic hiu qua, ng thi giup chung ta chu ng nm vng va x ly tnh hung mt cach co c s khoa hoc. Cun sach cung a ra nhng quy tc ng x tuyt vi, phu hp vi chn ly cuc sng nn tao c hiu qua v mt tm ly, dn n thanh cng trong cng vic va cac mi quan h gia con ngi. Bng vic phn tch cac quy lut chi phi mt cach rt thc t, 7 Thoi quen thanh at se khi dy nhng nng lc tim n trong ban, ch ra con ng thc t va vng bn ban at ti thanh cng. Moi thanh cng trong cuc sng co th noi gn nh lun c bt ngun hoc t nhiu u co lin quan n 7 thoi quen quan trong nay. Tao dng c 7 thoi quen con la phng cach giup ban co th giai quyt mt cach hiu qua nht moi vng mc trong cng vic, trong cuc sng gia nh, trong giao tip xa hi ng thi nhn c s quy trong va thin cam cua nhng ngi xung quanh. Vi 7 Thoi quen thanh at cung nhng tac phm ni ting khac nh First Things First (u tin cho iu quan trong nht), Principle Centered Leadership (Lanh ao ly nguyn tc lam trong tm), 7 Habits of Highly Effective Family (7 Thoi quen cua gia nh hanh phuc), Living the 7 Habits (Sng theo 7 thoi quen), The 8th Habit from Effectiveness to Greatness (Thoi quen th 8 T thanh at n v ai) a tao nn mt tn tui Stephen R. Covey co 7 THOI QUEN THANH AT 7 7. 8 7 THOI QUEN THANH AT mt khng hai trong nhng tac gia ng ai vit v cuc sng va a c tap ch Time cng nhn la mt trong 25 ngi My co anh hng nht th gii trong 20 nm tr lai y. First News va Trng Doanh Nhn & Giam c PACE trn trong gii thiu n ban oc Vit Nam tac phm 7 Thoi quen thanh at cua Tin s Stephen R. Covey. Hy vong cun sach co gia tr to ln nay se giup cac ban thay i cuc i mnh theo hng tch cc, nhm at c thanh cng trong cuc sng. Chuc cac ban thanh cng! - First News 8. LI TAC GIA Cuc sng ngay cang phc tap, cng thng va khc nghit khi con ngi chuyn t thi ai cng nghip sang thi ai cng ngh thng tin cung vi cac h qua cua no. Nn kinh t tri thc ra i, kem theo o la hang loat cac vn mi lam anh hng manh me n i sng xa hi, em n cho con ngi nhng ng dung tch cc cung nh tao ra thm mt s kho khn va thach thc. Nhng kho khn va thach thc y khng ch khac v lng ma con khac v cht. Nhng i thay su sc cua xa hi va cac bin ng trn thng trng toan cu trong thi ai ky thut s a khin nhiu ngi nghi ng tnh phu hp cua nhng nguyn tc, nhng thoi quen c a ra trong cun sach nay. Theo ti, cuc sng cang co nhiu bin ng, nhng thach thc chung ta gp phai cang ln th 7 Thoi Quen cang co gia tr i vi tt ca moi ngi. V cac kho khn, thach thc lun tn tai va ngay cang ph bin nn cac giai phap a ra u da trn nhng nguyn tc mang tnh quy lut, hin nhin, bt bin, va phat trin lu dai trong lch s. Ti khng phai la ngi sang tao ra cac nguyn tc o ma ch la ngi nhn ra va sp xp chung lai theo mt trt t hp ly. 9. Sau nhng trai nghim, ti uc kt c mt bai hoc su sc trong cuc sng: Nu mun vt qua moi thach thc at c nhng khat vong ln lao, ban phai bit nhn din va vn dung ung cac nguyn ly hay quy lut t nhin vao cac muc tiu cua mnh. Vn dung thanh cng mt quy lut nao o phu thuc rt nhiu vao tr tu, kha nng va s sang tao cua tng ngi, nhng iu quan trong nht la phai bit kt hp hai hoa cac nguyn tc vi nhau. Trn thc t, nhng giai phap a ra t cac nguyn ly lun trai ngc vi li suy ngh ph bin cua chung ta hin nay. S i lp nay c chng minh qua nhng thach thc ph bin di y: - S hai va t ti; - c mun va tham vong s hu; - Trn tranh trach nhim; - Tuyt vong; - Mt cn bng trong cuc sng; - Tnh v ky; - Khao khat c lng nghe; - Xung t va khac bit; - B tc cua ban thn. Ti mong cac ban hay lu tm n ca nhng thach thc chung cung nh nhng nhu cu va kho khn cua ring mnh. Khi lam nh vy, cac ban se tm ra cac giai phap va phng hng lu dai cho ban thn. Ban cung se thy s khac bit ngay cang ro gia cach tip cn ph bin hin nay vi cach tip cn da theo nhng nguyn tc bt bin trong moi thi ai. Cui cung, ti mun nhc lai mt cu hoi ma ti thng nu ra trong nhng bui thuyt trnh cua mnh: 10 7 THOI QUEN THANH AT 10. Co bao nhiu ngi trc khi trut hi th cui cung mun co thm thi gian lam vic, hay xem ti-vi? Cu tra li la chng co ai ca. Luc o, ho ch ngh v ngi thn, gia nh va ca nhng ngi ma ho ht long phung s. Ngay ca nha tm ly hoc v ai Abraham Maslow vao cui i mnh cung a coi hanh phuc, s hoan thanh nhim vu va cng hin cho hu th quan trong hn s t th hin ban thn (self-actualization - nhu cu u tin cua H thng cp nhu cu ni ting cua ng). ng goi no la ban nga siu vit (self-transcendence). iu nay cung ung vi ti. Cho n nay, tac ng ln nht va my man nht cua cac nguyn tc trong 7 Thoi quen c th hin qua cuc sng cua con chau ti chnh la nim hanh phuc ln nht cua ti. Chng han, a chau gai 19 tui cua ti, Shannon, lun b cun hut vao cac hoat ng tnh nguyn, sn sang xa nha n giup nhng tre m ci t nc Rumani xa xi. Shannon vit th cho chung ti va noi rng: Con khng mun sng mt cuc sng ch ky, ch bit co ring mnh. Con se danh ca cuc i nay cho hoat ng cu tr. Cac con ti gi a ln khn, a lp gia nh va chung u nh hng cuc sng theo muc ch phuc vu con ngi. o la iu lam chung ti rt i vui mng. Cun sach 7 Thoi quen thanh at chc chn se mang n cho ban mt hanh trnh hoc hoi ly thu. Hay ap dung ngay va chia se vi ngi thn, ban be nhng iu ban hoc c. Hay nh: hoc ma khng hanh th khng phai la thc hoc, bit ma khng lam th khng tht s la bit. Sng theo 7 Thoi quen la mt cuc u tranh khng ngng bi v khi ban cang tin b th ban cht cua cac thach 7 THOI QUEN THANH AT 11 11. thc ban gp phai cung thay i. Mi ngay, ti u sng, lam vic va u tranh da trn cac thoi quen a c cp trong cun sach nay. V th, ti se lun co mt trong cuc hanh trnh cua cac ban. - SStteepphheenn RR.. CCoovveeyy 12 7 THOI QUEN THANH AT 12. CHNG MT NHNG KHAI NIM TNG QUAN 13. CANH CA CUA S THAY I Khng ai co th thuyt phuc ngi khac thay i. Mi canh ca cua s thay i vn ch co th m c t bn trong ban thn mi ngi. Du bng ly le hay s li keo tnh cam, ban cung khng th m canh ca o cua ngi khac. - Marilyn Ferguson 14. Nhng thach thc cua ky nguyn mi S HAI VA T TI Rt nhiu ngi sng trong thi ai ngay nay lun mang tm trang lo u, s hai. Ho lo lng v tng lai: s b mt vic lam, s khng con kha nng chu cp cho gia nh Chnh thai t ti nay a a ho n mt li sng an phn va da dm vao ngi khac, ca trong cng vic va trong gia nh. Nh vy, theo nn vn hoa cua chung ta, tnh t lp cang c xem la giai phap ph bin cho vn nay. Ti sng v ti. Ti lam tt cng vic cua ti, va ti co quyn tn hng nhng thu vui cua cuc sng. Tnh t lp mang mt y ngha v cung quan trong, thm ch con mang tnh sng con. Tuy nhin, chung ta ang sng trong mt thc tai tng thuc va at c nhng thanh qua quan trong, ngoai kha nng hin co, ban thn mi ngi phai bit sng hp tac va h tr ln nhau. C MUN VA THAM VONG S HU Ti mun co tin. Ti mun co mt ngi nha tht ep, mt chic t sang trong, mt trung tm giai tr ln nht va hin ai nht. Ti mun co tt ca va ti xng ang c hng thu moi th. Mc du c mun cua con ngi la v han va tham vong c s hu lun sn sang; mc du trong thi ai the tn dung ngay nay, ngi ta co 15. th d dang mua trc tra sau; mc du ai cung c gng lam vic chm ch nhng cui cung, chung ta cung phai i din vi mt thc t chua xot la sc mua khng theo kp sc san xut; thanh qua at c vn khng th u so vi nhu cu. Vi tc thay i nhanh chong va canh tranh khng ngng do toan cu hoa trong lnh vc th trng va khoa hoc ky thut, chung ta khng nhng phai c ao tao, ma con phai lin tuc t ao tao va t lam mi ban thn. Chung ta phai phat trin tr tu va trau di ky nng tranh b ao thai. Nhu cu tao ra cua cai la nhu cu trc mt, nhng thanh cng, cn phai phat trin bn vng lu dai. Ban hoan toan co kha nng at c cac ch tiu hang quy, nhng iu quan trong la liu ban a u t ung hng co c s bn vng va thanh cng keo dai n 5 hay 10 nm sau hay khng? Th ma thng thng, moi ngi ch chu trong n kt qua trc mt. Tuy nhin, nguyn tc tt yu dn n nhng thanh tu trong tng lai - trai ngc vi li suy ngh trn - chnh la tao s cn bng gia vic thoa man cac yu cu trc mt vi vic u t vao cac kha nng tim n. iu nay cung ung khi ap dung cho cac vn khac cua con ngi nh sc khoe, ban thn, gia nh va cac nhu cu xa hi. TRN TRANH TRACH NHIM Mi khi co chuyn g khng hay xay ra, ngi ta thng i tm nhng ly do khach quan n t hoan canh bn ngoai ma qun xem xet lai chnh mnh. Xa hi ngay nay y ry nhng ke lun cho mnh la nan nhn nh th, ho lun tm cach li: Gia nh sp ti khng phai la mt ga ngc va nghim khc nh th Gia nh ti khng sinh ra trong mt gia nh ngheo kho nh th Gia nh ti 18 7 THOI QUEN THANH AT 16. c sng mt ni tt hn Gia nh ti khng tha hng cai tnh nong nay o cua cha ti Gia nh cac con ti khng bng bnh nh th Gia nh nn kinh t cua chung ta khng xung dc nh th nay Gia nh cac nhn vin cua ti khng li bing va thiu nhit huyt trong cng vic nh vy Gia nh v ti thng cam vi ti hn. Nhng mnh o dn dn tr thanh cach noi quen thuc mt vai ngi. Ho xem nhng kho khn va thach thc xay ra vi mnh la do ngi khac gy nn. Cung co th khi ngh nh th, tam thi ho cam thy nhe nhom, nhng v lu dai se troi buc ho vao nhng rc ri khng th nao thao g c. Hay cho ti bit mt ngi dam nhn trach nhim v nhng vic lam cua mnh hoc co u dung kh vt qua th thach, ti se cho ban thy sc manh phi thng trong tinh thn ngi y. TUYT VONG Ngi thng xuyn li cho hoan canh la ngi lun hoai nghi va mai sng trong v vong. Nhng ai mang t tng mnh la nan nhn cua hoan canh va d u hang trc kho khn se nhanh chong anh mt nim tin vao cuc sng, anh mt ng lc vn ln va cam chu sng trong b tc. Ti ch la mt qun c, mt con ri di s iu khin cua ngi khac, mt ke thp c be hong chng th lam g c!. Thm ch nhiu ngi thng minh, co hoc thc cung suy ngh nh vy va chnh suy ngh o a bin ho thanh ngi nhu nhc, thiu nhit tnh. Theo li suy ngh lac hu thng thng, giai phap cho vn nay la ch cn ha thp moi tham vong, c mun 7 THOI QUEN THANH AT 19 17. cua ban xung mc thp nht n ni khng con ai, khng con iu g co th lam ban tht vong na. Tuy nhin, theo nguyn tc tch cc chng lai giai phap trn, ban cn phai khng nh rng: Ti chnh la ng lc sang tao cua cuc i mnh. MT CN BNG TRONG CUC SNG Cuc sng thi cng ngh thng tin ang ngay cang phc tap, cng thng va khc nghit. Chung ta lun c gng tn dung tt quy thi gian cua mnh, n lc lam vic va ng nhin cung gt hai nhiu thanh cng nh vao nhng thanh tu cng ngh hin ai. Th th tai sao chung ta lai lun lun thy mnh ri mu v nhng chuyn lt vt v sc khoe, cuc sng gia nh, phm cht ao c, va nhiu iu khac lam anh hng n cuc sng? S tht, nguyn nhn khng phai do cng vic vn la ng lc duy tr cuc sng, hay do s bin ng phc tap cua xa hi hin tai, ma do li suy ngh ph bin trong nn vn hoa hin ai nh: Hay n cng s sm hn, lai lu hn, lam vic tt hn va hy sinh nhiu hn. Chnh li suy ngh nay a ly i s cn bng trong cuc sng va s thanh than trong mi tm hn. Ch nhng ai co mt y thc ro rang v khat vong va quyt tm theo ui no bng tt ca sc lc, tm huyt mi co th t tao ra cho mnh mt cuc sng cn bng, thanh than. TNH V KY Trong nn vn hoa chung ta, nu mun at c mt iu g o th ban phai i tm va at cho bng c iu tt nht. Va cung theo nn vn hoa y, cuc sng la mt tro chi, mt cuc chay ua, mt cuc canh tranh, va ban 20 7 THOI QUEN THANH AT 18. phai thng trong cac cuc o sc o. Nhng ngi ban cung lp, cac ng nghip, thm ch ca nhng thanh vin trong gia nh u co th tr thanh i thu cua nhau nu ho thng cang nhiu th phn con lai danh cho ban cang t. Tt nhin, chung ta vn lun th hin s vui mng trc nhng thng li cua ke khac nh mt ngi rng lng. Tuy vy, rt nhiu ngi trong chung ta vn ngm ngm ghen ty khi ngi khac thanh cng. Trong lch s a co nhiu thanh tu v ai at c nh vao sc lc va tm huyt cua mt ngi lam vic c lp, nhng trong thi ai ngay nay, nhng c hi thanh cng ln va nhng thanh tu v gia ch danh cho nhng ai thu hiu c ngh thut hp tac. Song, cho du co thi ai nao i na th s v ai chn chnh cung ch co th at c nh vao mt tm hn rng m, lam vic qun mnh, tn trong ln nhau va v li ch chung. NIM KHAO KHAT C LNG NGHE Bt ky ai trong chung ta cung mong mun nhng y kin cua mnh c ngi khac lng nghe, thu hiu, c anh gia cao va tao nn anh hng. Cha khoa gy anh hng nm kha nng giao tip trnh bay quan im mt cach ro rang, u sc thuyt phuc ngi khac. Nhng ban co nhn ra rng trong khi ngi khac ang noi chuyn vi ban, thay v chu tm lng nghe hiu ro y kin cua ho, ban lai tp trung vao vic chun b a ra y kin cua mnh khng? Vic gy c anh hng ch thc s bt u khi ngi khac nhn thy rng ho a lam cho ban tp trung chu y, thy c ban s chia se, lng nghe mt cach chm chu, chn thanh va ci m. Th nhng, do cam xuc d b tac ng nn hu ht moi ngi u khng u kin nhn 7 THOI QUEN THANH AT 21 19. lng nghe va hiu ro y kin ngi khac trc khi a ra y kin cua mnh. Nn vn hoa cua chung ta ku goi, thm ch oi hoi phai thu hiu va gy anh hng. Tuy nhin, theo nguyn tc gy anh hng, thu hiu nhau th trc ht, phai chu y lng nghe. XUNG T VA KHAC BIT Con ngi cung chia se nhiu im chung nhng ng thi cung co nhiu net khac bit. Ngi ta suy ngh khng ging nhau, quan nim v cac gia tr khac nhau, co cac ng c va muc ch khac nhau. Nhng im khac bit nay ng nhin se dn n xung t. giai quyt nhng xung t y, ngi ta thng s dung nhng cach thc nhm thu li ch v mnh cang nhiu cang tt. Mc du co nhiu kt qua tt at c bng ngh thut am phan, khi ma hai bn tranh chp u to ra nhng b i n thoa thun chung, nhng tht ra, khng bn nao hoan toan hai long vi kt qua at c. Vy tai sao khng tm ra im chung nht t nhng khac bit nu trn? Vy tai sao lai khng ap dung nguyn tc hp tac sang tao tm ra cac giai phap tt hn ca d tnh ban u cua ca hai bn? B TC CUA BAN THN Ban cht cua con ngi c th hin bn yu t: th xac (body), tr tu (mind), tm hn (heart) va tinh thn (spirit). Hay so sanh nhng khac bit va kt qua theo hai cach tip cn khac nhau di y: 22 7 THOI QUEN THANH AT 20. u la giai phap? Trc khi chung ta bt tay vao nghin cu 7 Thoi Quen Thanh at, ti mun gi y hai s bin i m thc co th lam gia tng hiu qua khi ban s dung cun sach nay. Trc ht, ti ngh cac ban khng nn xem tp tai liu nay nh mt cun sach ch vic oc xong ri ct ln k sach, v no co th tr thanh mt ngi ng hanh vi ban trong qua trnh thay i va phat trin. Ni dung trong cun sach nay c sp xp theo trnh t tng dn mc su sc, va cui mi phn u co nhng gi y ap dung ban co th nghin cu va tp trung vao tng thoi quen cu th cua ring mnh. 7 THOI QUEN THANH AT 23 Th xac Tr tu Tm hn Tinh thn Xu hng chung Duy tr li sng. Nu b bnh th i kham va cha bnh. Xem ti-vi giai tr. S dung cac mi quan h vi ngi khac nhm truc li ca nhn. Khut phuc chu ngha th tuc va chu ngha hoai nghi ang ngay cang phat trin. Nguyn tc Phong nga bnh tt va cac vn sc khoe bng cach iu chnh li sng phu hp vi cac quy tc bao v sc khoe a c tha nhn. ao su kin thc, khng ngng hoc hoi. Lng nghe, tn trong va giup ngi khac se em lai s hai long va cam giac hanh phuc. Nhn ra rng ngun gc cua nhu cu tm hiu v y ngha va nhng iu tt ep trong cuc sng nm ngay trong cac nguyn tc. 21. Khi a hiu su va vn dung tt, ban co th quay tr lai cac nguyn tc trong tng thoi quen nghin cu su hn v kin thc, ky nng va khat vong cua ban thn. Th hai, ti mun gi y rng ban nn thay i m thc cua vic tham gia vao tp tai liu nay, ngha la chuyn t vai tro cua ngi hoc sang vai tro cua ngi day. Ban cung nn ap dung quan im bt u t bn trong thay i nhn thc cua chnh mnh va cung chia se hay thao lun vi mt ngi nao o nhng iu ban hoc c trong vong 48 gi sau o. V du, nu ban bit trc rng se day cho ai o v nguyn tc cn bng P/PC (san phm/nng lc san xut) trong vong 48 gi, th iu nay co lam cho vic oc cua ban khac i khng? Hay c gng lam iu nay ngay khi ban oc phn cui cua cun sach. Hay oc no vi suy ngh ban cn co u thng tin va hiu bit thu ao giang giai cho v/ chng hay con cai, ng s, nhn vin cua mnh thng sut mt vn nao o ngay hm nay hoc ngay mai. Ti bao am rng nu tip cn tai liu nay theo cach trn, ban se khng ch nh lu hn nhng g a oc ma tm nhn cua ban cung se c m rng, s hiu bit cua ban se su sc hn va hiu qua ap dung nhng iu a hoc se tng ln ro rt. Ngoai ra, khi chia se mt cach ci m va chn thc iu a hoc c vi ngi khac, ban se ngac nhin nhn ra rng nhng thanh kin hoc nhn thc tiu cc ma ngi khac co th co v ban hu nh bin mt. Nhng ngi c ban chia se se nhn thy ban mt con ngi ang thay i, trng thanh hn va ho se h tr ban ht long a 7 Thoi quen hoa nhp vao cuc sng cua ban. 24 7 THOI QUEN THANH AT 22. Chung ta co th ky vong iu g? Nu ban quyt nh m canh ca cua s thay i thc s hiu va sng theo cac nguyn tc c trnh bay trong 7 Thoi quen th ti co th yn tm bao am vi ban rng nhiu iu tch cc se n vi ban. Trc tin, s trng thanh cua ban se din ra, tuy chm rai theo chu trnh cua no nhng tac dung thay i lai tr nn rt manh me va toan din. H qua cui cung cua vic m canh ca cua s thay i i vi 3 thoi quen u tin - cac thoi quen cua thanh tch ca nhn - se lam tng s t tin mt cach ang k. Ban se hiu ban thn hn vi nhng y ngha su xa v ban cht, gia tr va nng lc cng hin cua mnh. Khi sng theo cac m thc th y thc v ca tnh, tnh t chu va s t nh hng trong ban se ngm su vao bn trong, gi cho tinh thn ban c bnh yn, bnh yn trong s phn chn. Ban se nhn din ban thn mnh t bn trong thay v thng qua y kin cua ngi khac hay bng cach so sanh vi nhng ngi khac. Sai hay ung se khng anh hng g ln n nhng g ban a tm thy. Mt khi khng con quan tm nhiu v nhng iu ngi khac ngh v mnh, ban se quan tm nhiu hn v nhng iu ngi khac ngh v ban thn ho va v th gii cua ho, k ca mi quan h cua ho vi ban. Ban se khng con xy dng cuc sng tnh cam cua mnh da trn s yu kem cua ngi khac. Ban se cam thy d dang hn va sn sang hn i vi s thay i, bi v co cai g o - nm su 7 THOI QUEN THANH AT 25 23. bn trong ban - v c ban khng h i thay. Khi t mnh on nhn 3 thoi quen tip theo - cac thoi quen v thanh tch tp th, ban se kham pha va giai phong ca y mun ln ngun lc han gn va xy dng lai cac mi quan h quan trong a b xoi mon, hay sp b pha v. Con cac mi quan h tt ep chc chn se c cai thin, tr nn su sc, vng chc hn, sang tao va ly thu hn. Thoi quen th bay, nu tip thu mt cach su sc, se em lai sc sng mi cho 6 thoi quen u tin, se lam cho ban thc s tr thanh mt ngi c lp va co c hiu qua tt ep trong cac mi quan h h tng. Qua o, ban cung co th t hoan thin ban thn mnh. Du hoan canh hin tai cua ban th nao i na, ti vn tin rng ban khng phai la mt ngi thu cu vi cac thoi quen cu ky cua mnh. Ban co th thay i chung bng nhng khun mu mi, nhng thoi quen mi cua s thanh at, hanh phuc va cac mi quan h da trn s tin cy ln nhau. Vi s quan tm tht s, ti mong rng sau khi nghin cu cac thoi quen nay, ban se m c canh ca cua s thay i trng thanh hn. Ro rang, moi s thay i u kho co th thc hin c ngay, nhng ti bao am vi cac ban rng ban se cam thy co li va c nhn v nhng phn thng xng ang. Hay kin nhn vi chnh mnh v khng co s u t nao ln hn th. Chung ta thng khng quy nhng g co c mt cach d dang. Ch co s cao quy mi lam cho moi th tr nn co gia tr. (Thomas Paine) 26 7 THOI QUEN THANH AT 24. M THC VA NGUYN TC Khng co s xut sc tht s nao tn tai trn i ma tach bit vi cach sng ung n. - David Starr Jordan 25. Bt u t bn trong Trong hn 25 nm lam vic, ti a gp va tip xuc vi nhiu ngi rt thanh at. Ho la doanh nhn, giang vin ai hoc, ban be va ca ngi thn trong gia nh ti. Tuy thanh at nh vy nhng bn trong ho vn lun bng chay khao khat c man nguyn va bnh yn ni tm hn cung nh co c mi quan h tt ep vi nhng ngi xung quanh. Co le vn ho chia se vi ti cung ging nh nhng trn tr cua cac ban: Ti a at c cac muc tiu va gt hai nhng thanh cng vt bc trong ngh nghip cua mnh, nhng lai chng con chut thi gian nao danh cho v con, cung nh hiu c ban thn va nhn ra u la iu quan trong nht i vi cuc i mnh. Nhiu ln ti t hoi: moi th co ang ti anh i nh vy khng? Ti lai bt u mt ch n king mi - ln th nm trong nm nay. Ti bit mnh tha cn, va ti mun thay i. Ti oc tt ca cac thng tin mi v n king. Ti t ra cac muc tiu, t khch l chnh mnh bng mt thai sng tch cc va t nhu se thc hin thanh cng. Nhng ri ti cung khng lam c ti ni ti chn; sau vai tun thc hin, ti a bo cuc. Dng nh ti cung khng th gi ni mt li ha vi chnh mnh. Ti tham d ht khoa ao tao nay n khoa hun luyn khac v quan tr hiu qua. Ti c i x tt va tao mi quan h thn 26. 30 7 THOI QUEN THANH AT tnh vi nhn vin cua mnh, ky vong vao nng lc cua ho nhng ti khng thy ai trung thanh vi mnh ca. Ti ngh nu ti b m nm nha mt ngay, ho se tha h ma tan gu vi nhau sut bui. Tai sao ti khng th ren luyn ho bit lam vic mt cach t giac va co tinh thn trach nhim - hay tm c ngi co nhng c tnh o? Cu quy t nha ti va quy pha lai va nghin ngp. Du ti a c ht cach nhng vn khng cai tao c no. Ti phai lam g by gi? Co qua nhiu vic phai lam nhng thi gian khng bao gi u ca. Ti cam thy ap lc e nng va bc bi sut ngay, sut tun. Ti d cac hi thao v quan tr thi gian hiu qua va a th ap dung na ta phng phap hoach nh thi gian khac nhau, nhng vn khng cam thy mnh ang sng mt cuc sng hanh phuc, hu ch va yn bnh nh mong mun. Ti mun day cac con ti gia tr cua lao ng, nhng mi khi nh chung lam vic g, ti u phai theo doi va chu ng nhng li ku ca phan nan cho ti khi chung lam xong vic. Nu ti t lam chc hn se d dang hn nhiu. Tai sao bon tre khng th vui ve va t giac lam vic? Ti bn, rt bn, nhng thnh thoang ti lai t hoi liu nhng g mnh ang lam v lu dai co tao ra s khac bit nao khng. Ti rt mun ngh rng cuc i mnh co mt y ngha nao o, rng du th nao i chng na, moi th se khac i v s co mt cua ti. Khi thy ban be va ngi thn at c mt s thanh cng trong cuc sng hoc c tha nhn trong xa hi, ti mm ci va chuc mng ho vi ca tm long. Nhng trong thm tm, ti lai ganh t vi ho. Tai sao ti lai co nhng phc cam nh vy? 27. 7 THOI QUEN THANH AT 31 Ti la ngi co ca tnh manh. Ti bit rng ti co th kim soat c kt qua trong hu ht cac tnh hung giao tip. Ti co th tac ng ngi khac thun theo y mnh. Ti suy ngm tng tnh hung va thc s thy rng nhng y kin mnh nu ln thng la nhng y kin hay nht moi ngi nghe theo. Nhng ti vn khng cam thy thoai mai va lun t hoi khng bit moi ngi ngh g v mnh va cac y tng cua mnh. Cuc hn nhn cua ti tr nn nhat nheo. Chung ti khng mu thun hay luc uc g vi nhau ca, nhng khng con yu nhau na. Du a nh n Trung tm t vn hn nhn gia nh va thc hin mt s cach, chung ti vn khng th nhom ln ngon la nng m ma ca hai tng co. Nhng vn nu trn u phc tap va ri rm nn khng th dung nhng bin phap c nh, nhanh chong giai quyt. Vai nm trc, v chng ti cung ri vao mt hoan canh tng t. Cu con trai cua chung ti hoc rt kem, thm ch no khng th hiu cu hoi trong bai kim tra. Trong giao tip hang ngay, thng be qua nhut nhat va thng to ra bi ri trc ca nhng ngi gn gui nht vi mnh. Trong hoat ng th thao, no rt m yu, vung v, khng bit cach phi hp ng i. V du, khi chi bong chay, bong cha c nem ma no a vung gy ln . V th bon tre thng ci nhao no. Hai v chng ti ra sc tm cach giup con trai v theo quan im cua chung ti, nu thanh cng la mt yu t quan trong trong cuc sng, th no cung v cung quan trong i vi vai tro lam cha me cua chung ti. Do vy, chung ti c gng dung thai va hanh vi cua mnh tac ng n con va ra sc ap dung cac liu phap tm ly tch 28. 32 7 THOI QUEN THANH AT cc c vu tinh thn thng be: Nao c ln con! B me bit con co th lam c ma! Cm gy cao hn mt chut, mt nhn thng vao bong. ng vut gy cho ti khi con thy qua bong bay ti gn trc mt. Va nu thng be co mt chut tin b, chung ti ng vin ngay: Tt lm. C chi nh th nhe!. Khi bon tre xung quanh ci nhao no, chung ti la ry chung: Hay no yn. No mi tp chi ma. Luc o, cu nhoc nha ti ch bit khoc va khng khng bao rng no khng th nao chi tt c, rng no cha bao gi thch chi bong chay ca. Nhng g chung ti c gng lam cho con dng nh chng co tac dung g ang k, va iu nay khin cho chung ti tht s lo lng. Chung ti co th thy c nhng vic nay anh hng n long t trong cua no. Du chung ti lun ng vin, h tr va to ve lac quan nhng vn lin tip tht bai. Cui cung, chung ti anh bo cuc va c gng nhn nhn vn theo mt goc khac. Vao thi im o, ti cung ang tham gia giang day cac khoa hoc v phat trin ky nng lanh ao cho nhiu cng ty khac nhau khp nc My. Ti thit k nhng khoa hoc (mi khoa cach nhau 2 thang) v giao tip va nhn thc cho cac hoc vin trong chng trnh Phat Trin Lanh ao cua IBM. Trong khi nghin cu va chun b nhng bai thuyt trnh, ti c bit quan tm tm hiu s hnh thanh cua nhn thc, anh hng cua nhn thc n cach nhn nhn mt vn ; t o, tm hiu xem cach nhn nhn vn chi phi hanh vi nh th nao. iu nay dn dt ti n vic nghin cu ly thuyt ky vong - hay con goi la Hiu ng 29. 7 THOI QUEN THANH AT 33 Pygmalion(*) cung nh tm cach ly giai cu hoi: S t nhn thc cua chung ta c khc su nh th nao? Cu tra li a giup ti m ra mt nhn thc mi me: Chic lng knh ma chung ta s dung ngm nhn th gii xung quanh se nh hng cach chung ta din dch v th gii. T cac khai nim ti ang giang day cho IBM, v chng ti lin h trc tip n trng hp con trai mnh. Chung ti bt u nhn ra rng cach chung ti tr giup con khng hai hoa vi nhn thc tht s cua chung ti v thng be. Theo nhn thc cua chung ti, v c ban, no la mt a tre thiu nng va co phn tut hu so vi nhng a tre khac. Do o, moi c gng cua chung ti a khng mang lai kt qua g. Du cho nhng hanh ng va li noi cua v chng ti u mang tnh khch l, ng vin, nhng thc cht, thng ip ma chung ti truyn cho con lai la: Con khng th lam c. Con cn phai c giup . V vy, nu mun thay i tnh hnh, trc tin chung ta phai thay i ban thn; va thay i ban thn mt cach co hiu qua, chung ta phai bt u t vic thay i nhn thc cua mnh. 1. AO C NHN CACH VA AO C TNH CACH Bn canh vic nghin cu v nhn thc, ti con b cun hut vao mt cng trnh nghin cu chuyn su cac tai liu v thanh cng k t nm 1776(**) n nay. Ti a oc va ra soat (*) Hiu ng Pygmalion la mt qua trnh tao ra ngi khac nhng mong i, ma tht ra o la kt qua cua mt tri giac t hay nhiu ro rang v i tng cua mnh - Theo Nhng khai nim c ban cua Tm ly hoc xa hi; Huyn Giang dch, NXB Ha Ni, 1998. (**) 04/07/1776: ngay thanh lp Hp chung quc Hoa Ky, gm 13 bang u tin. 30. 34 7 THOI QUEN THANH AT hang trm cun sach, hang ngan bai bao va tiu lun trong cac lnh vc nh: t lc, t hoan thin ban thn, tm ly hoc ph thng Ti co trong tay mt b su tp t liu ma hu ht moi ngi u cho rng no cha ng chic cha khoa dn ti thanh cng. T nhng trai nghim cua chnh mnh va chng kin trai nghim cua rt nhiu ngi khac, ti tm ra c nhng phng phap va khoa hoc va thc tin, va mang tnh chn ly v qua trnh mu cu s thanh cng cua con ngi. Trong 150 nm u tin t sau ngay thanh lp Hp chung quc Hoa Ky, hu ht cac sach noi v thanh cng u tp trung khai thac quan im ao c tnh cach (Character Ethic) - bao gm s chnh trc, c khim tn, long trung thanh, s mc thc, long can am, s cng bng, s cn cu, tnh gian d, long tht tha cung b Quy tc vang v ng x xa hi (Golden Rule) - c xem la nn tang cua thanh cng. T truyn cua Benjamin Franklin(*) la mt ai din tiu biu cho trao lu nay. V c ban, o la cu chuyn v mt ngi c gng kt hp cac nguyn tc sng va nhng thoi quen c hu vi tnh cach cua mnh. Theo quan im ao c tnh cach, co mt s nguyn tc sng c ban. sng tht s hanh phuc va thanh cng, con ngi phai bit gn nhng nguyn tc nay vao tnh cach ring cua mnh. Sau Th chin th nht, quan im chu ao v thanh cng chuyn t ao c tnh cach sang ao c nhn cach (Personality Ethic). Luc by gi, moi ngi cho rng thanh (*) Benjamin Franklin (1706 - 1790) la mt trong nhng nha lp quc cua nc My. ng la mt nha bao, nha khoa hoc, nha phat minh, nha hoat ng xa hi, nha ngoai giao ni ting th ky XVIII. 31. 7 THOI QUEN THANH AT 35 cng chu yu la do nhn cach, hnh anh xa hi, thai va hanh vi, cac ky nng va b quyt giup qua trnh giao tip gia con ngi vi nhau c thng sut hn. Quan im nay gm hai xu hng: mt la cac quy tc ng x ca nhn va xa hi, hai la thai sng tch cc (PMA Positive Mental Attitude). Mt vai ni dung cua trit ly nay c din dch thanh nhng cu chm ngn tuyn truyn rt co gia tr, chng han nh: Thai quyt nh tm nhn, Mt nu ci la mi ngi ban, Nhng g con ngi nhn thc c va tin, ho se lam c Trong o cung co ca vic hng dn s dung cac tiu xao ly long ngi, hay gia v quan tm n nhng thu vui cua ngi khac c phn mnh, hoc s dung sc manh anh mt chinh phuc hay doa dm ngi khac. Mt s sach theo quan im ao c nhn cach cung tha nhn tnh cach la mt trong nhng yu t cua thanh cng, nhng lai ha thp vai tro nn tang hay tnh xuc tac cua no i vi thanh cng Do o, trong nhng cun sach nay, ao c tnh cach dng nh tr thanh nhng li noi sung va cac tac gia ch nhn manh cac ky xao gy anh hng ca nhn, m mu quyn lc, ky nng giao tip va thai tch cc. Sau khi suy ngh su hn v s khac nhau gia cac quan im ao c nhn cach va ao c tnh cach, v chng ti a nhn ra sai lm khi c gng tach nhng li ch v mt xa hi ra khoi hanh vi tch cc cua con trai. Chung ti ngh rng thng be khng u kha nng t lam bt c mt iu g. Chung ti a t hnh anh ban thn va vai tro lam cha me cao hn li ch cua thng be. Chung ti ch chu y n cach nhn nhn va cach x ly vn cua mnh ma khng quan tm n hanh phuc cua con. iu nay khng mang lai s 32. 36 7 THOI QUEN THANH AT thay i tch cc nao cho thng be ma con co tac ng ngc n nhn cach cua no. Khi Sandra va ti noi chuyn vi nhau, chung ti mi au kh nhn ra rng chung ti b anh hng manh me bi tnh cach, ng c va nhn thc chu quan v con mnh. Chung ti bit rng cac ng c so sanh mang tnh xa hi khng phu hp vi nhng gia tr ring cua chung ti. iu nay dn n vic chung ti yu thng con khng ung cach va cang lam cho thng be cam thy mnh v dung. Do o, chung ti quyt nh tp trung ht sc vao chnh mnh, vao nhng ng c va nhn thc cua mnh v thng be. Thay v tm cach thay i con trai, chung ti ng ra xa, quan sat va cam nhn din mao, ca tnh, nhng net ring va gia tr cua ban thn no. Bng nhng nhn thc o cung nh qua vic luyn tp long tin, chung ti bt u nhn con theo cach khac. Chung ti nhn ra rt nhiu tim nng co th c khuyn khch phat trin song hanh cung vi qua trnh trng thanh cua con. Chung ti quyt nh bt quan tm va khng can ng thng be na ma t no bc l nhn cach. Chung ti nhn ra thin chc cua cac bc cha me la khng nh, chia se va anh gia kha nng cua con mnh. Chung ti cung xem xet lai cac ng c cua mnh mt cach co y thc hn, ng thi, nui dng sc manh tinh thn cam nhn cac gia tr cua con ma khng b nhng hanh vi khng th chp nhn c cua thng be chi phi. Khi t bo nhn thc cu, chung ti a co nhiu thay i: khng so sanh con vi nhng a tre cung trang la khac, khng phan xet theo nhng khun mu, khng t vao con ky vong hay mong mun cua chung ti, va khng tm cach thuc ep con phai lam theo nhng m thc nay no. 33. 7 THOI QUEN THANH AT 37 Chung ti thng be t quyt nh moi hanh vi, ng x cua mnh. Bc u, chung ti nhn thy rng con mnh v c ban cung co y u t cht co th ng u vi cuc sng. Do o, chung ti khng con tm cach che ch, tranh cho thng be khoi b tru choc nh trc kia na. Chung ti thy rng thnh thoang no cung co vai biu hin thu mnh, va chung ti chp nhn ma khng cn phai phan ng lai. Chung ti ngm cho con bit rng: Cha me khng cn phai che ch con. Con co th t mnh vt qua c. Ngay thang tri qua, thng be dn dn cam thy t tin hn. No bt u co nhng hanh ng t khng nh mnh, th hin qua s tin b v cac mt hoc hanh, quan h xa hi va hoat ng th thao. Vai nm sau, no c bu lam thu lnh cua nhiu t chc hoc sinh, tr thanh vn ng vin cp quc gia, em v nha u cac loai bng khen. Con trai chung ti a t phat trin nhn cach, va gy c cam tnh vi moi ngi. V chng ti tin rng nhng thanh tch rt n tng v mt xa hi cua con trai chnh la biu hin cua cam giac mun tm hiu ban thn mnh, hn la ch nhn c phn thng cua xa hi. o la mt kinh nghim ang quy va la mt bai hoc co tnh giao duc cao, khng nhng cho chung ti ma con cho nhiu bc phu huynh khac. No giup chung ti nhn thc c s khac bit quan trong gia ao c nhn cach va ao c tnh cach. Co mt cu trong thanh ca din ta rt ung nhn thc nay: Hay chu y lng nghe li cua trai tim mnh v moi vn trn i u nay sinh t o. 34. 38 7 THOI QUEN THANH AT 2. CHNH YU VA TH YU Nh kinh nghim t trng hp con trai mnh, kt hp vi cac nghin cu v kha nng nhn thc va oc cac sach vit v thanh cng, ti tch luy c nhiu bai hoc thu v va bt ng v con ng i n thanh cng. Ti bt cht nhn ra anh hng manh me cua quan im ao c nhn cach va hiu ro s khac bit tinh t gia nhng g trc kia ti cho la ung nhng gia tr ti c day d t tm be va a n su vao tim thc vi nhng trit ly hin hu hang ngay trong cuc sng. Khi lam vic vi nhiu ngi, ti hiu su hn ly do tai sao quan im cua ti lai mu thun vi suy ngh chung cua ho. o la v nhng quy tc trong thuyt ao c nhn cach a n su vao tim thc cua nhiu th h, anh hng n vic giao duc cua cac bc phu huynh i vi qua trnh trng thanh cua con em ho. Thm na, khi s dung trit nng lc cua nhn loai xy dng nn tang cho nhng th h trc y, cha ng chung ta a qua tp trung vao hnh thc ngi nha cua mnh ma thiu quan tm n phn mong, chung ta quen thu hoach nhng cai co sn ma qun i s cn thit cua vic gieo hat. Ti khng co y noi rng cac ni dung cua ao c nhn cach nh s phat trin nhn cach, ren luyn ky nng giao tip, giao duc cac phng cach gy anh hng, t duy tch cc la khng hiu qua. Bi v, trn thc t i khi ao c nhn cach cung cn thit cho s thanh cng, nhng o ch la yu t phu ma thi. Nu chung ta c y s dung cac phng cach gy anh hng buc ngi khac lam iu mnh mun, khuyn khch ho lam vic tt hn, hay ho yu thch chung ta, trong khi ban thn chung ta con nhiu khim khuyt, nht la tnh gia di, th rut cuc chung ta cung khng th thanh cng. Tnh gia di se dn n s thiu tin cy. Do o, moi 35. 7 THOI QUEN THANH AT 39 vic chung ta lam, thm ch ca vic tao dng mi quan h tt vi ngi khac cung se c coi la gia tao. Du cho y nh cua chung ta co tt n u i na nhng mt khi no ch c thit lp da trn s la di, khng trung thc va thiu tin cy th se khng th tao dng nn tang thanh cng vng bn. Ban th ngh xem moi chuyn se nh th nao nu ban qun gieo trng vao mua xun, rong chi sut mua he va ra sc lam vao mua thu kp thu hoach trc mua ng? ng rung, cung nh tt ca moi quy trnh khac, u co quy lut cua no: Ch co cng sc tht s mi co th mang lai kt qua nh mong i. gt hai kt qua, chung ta phai bt u t vic gieo hat! Nguyn tc trn ung vi ca hanh vi cua con ngi ln cac mi quan h gia con ngi vi nhau. Chng han trng hoc, moi hoc sinh u co th vt qua cac ky thi nu nghim tuc thc hin cac quy ch hoc tp va thi c. Trong hu ht cac mi quan h thoang qua gia con ngi vi nhau, ngi ta thng s dung cac quy tc cua ao c nhn cach c vic cho mnh hoc gy n tng vi i phng nh s duyn dang va kheo leo. Nhng cach nay khng th xy dng c mi quan h lu dai. Nu khng co s trung thc va sc manh tnh cach c ban th nhng thach thc trong cuc sng se lam bc l nhng ng c n giu bn trong va khi o, tht bai se thay th cho nhng thng li nht thi. Nhiu ngi ch at c nhng thanh tch th yu c xa hi nhn nhn nng lc - nhng lai thiu cai chnh yu, tc nhng phm cht tch cc c ban. Sm mun g con ngi thc cua ho cung se bc l qua cac mi quan h lu dai, bt k vi i tac kinh doanh, v chng, ban be, hay vi con cai. Theo Emerson, Tnh cach cua ban ln at ca 36. 40 7 THOI QUEN THANH AT nhng li ban noi. Do o, tnh cach la cng cu giao tip hiu qua nht. Tuy nhin, nu mt ngi co ban cht tt, tnh cach tt, thoi quen tt nhng thiu ky nng giao tip th chc chn se anh hng n cac mi quan h. Nhng nhng anh hng nay ch la th yu. Tom lai, tnh cach bn trong co sc thuyt phuc hn nhiu so vi hanh ng va li noi. Mt khi bit ro tnh cach tt ep cua ai o th mc nhin chung ta hoan toan tin tng ho, va lam vic rt thanh cng vi ho bt k ho co kha nng giao tip kheo leo hay khng. iu nay qua ung nh li cua William George Jordan: Thin va ac co mt sc manh ky la n bn trong mi con ngi; o la s tac ng thm lng, v thc va v hnh i vi cuc i ho. o chnh la s phan anh ban cht tht cua mt con ngi, ch khng phai la s gia tao cua ho. 3. ANH HNG CUA M THC Cun sach 7 Thoi Quen Thanh at cha ng nhng nguyn tc c ban, nhng thoi quen chu yu gop phn xy dng mt cuc sng tch cc cho mi ngi. hiu ro 7 thoi quen nay, trc ht, chung ta cn phai hiu m thc cua ban thn va cach thay i m thc o. Hai khai nim ao c tnh cach va ao c nhn cach nu trn la v du v m thc xa hi. Thut ng m thc (paradigm) co xut x t ting Hy Lap. y la mt thut ng khoa hoc, ngay nay thng c dung vi ngha la m hnh, ly thuyt, nhn thc, gia thuyt hay khung tham chiu. Noi mt cach d hiu hn, m thc la cach chung ta nhn th gii khng phai bng trc giac ma bng nhn thc, s 37. 7 THOI QUEN THANH AT 41 hiu bit va theo cach ly giai cua ring chung ta. Cach n gian nht hiu c khai nim m thc la xem no nh mt tm ban . Chung ta u bit ban khng phai la lanh th, no n gian ch la s sao chup va giai thch mt s kha canh nht nh nao o cua lanh th. o cung chnh la y ngha cua m thc. Gia s ban mun i n mt a im cu th tai thanh ph Chicago va ban phai s dung tm ban ng ph Chicago. Th nhng, gia s nh ngi ta a cho ban tm ban sai. Do li in n, tm ban thanh ph Chicago thc ra la ban thanh ph Detroit chng han, ban co hnh dung ra s bc bi, s bt lc cua mnh trong vic c tm ra im cn n nh th nao khng? Vi tm ban Detroit trong tay, ban bt u s dung hanh vi cua mnh - n lc tm kim im cn n thanh ph Chicago. Nhng c gng o ch a ban n sai ch nhanh hn ma thi. Ri ban s dung n thai suy ngh tch cc hn - nhng vn khng n c ung ni cn n. Song, ban vn gi c thai tch cc va cam thy vui ve, bt lun ban ang u. Tuy nhin, vn y lai chng lin quan g n hanh vi hay thai cua ban. Ban ang b lac ng: nguyn do la ban s dung tm ban sai. Nu co trong tay tm ban ung cua thanh ph Chicago th hanh vi n lc tm kim cua ban lai tr nn ang trn trong. Va khi gp phai nhng tr ngai trn ng i th thai tch cc cua ban se co y ngha. Nhng, chung ta cha vi xet n nhng gia nh o. iu trc tin va quan trong nht la ban phai co trong tay mt tm ban chnh xac, ngha la ban cn phai xy dng mt m thc ung n trc khi bt tay vao hanh ng. 38. 42 7 THOI QUEN THANH AT Trong tm tr mi chung ta u co v s nhng tm ban tng t nh th. Co th chia chung thanh hai loai chu yu: ban thc tai va ban gia tr. Chung ta thng ly giai moi vic thng qua hai tm ban nay nhng t khi nhn ra s hin din cung nh t nghi ng v chnh xac cua chung. Hu nh chung ta co thoi quen nhn nhn chu quan rng th nao moi vic cung tin trin theo ung nhng g mnh nhn thy; o cung chnh la ngun gc cua thai va hanh vi cung nh cach thc chung ta suy ngh va hanh ng. lam ro hn v vn nay, chung ta hay tham gia mt th nghim v t nhn thc va cam giac qua hnh 1 (trang 44), hnh 2 (trang 47) va hnh 3 (trang 72). u tin, chung ta se danh vai giy quan sat hnh 1, sau o nhn hnh 2 va m ta t m nhng g a c nhn thy hnh 2 qua mt s cu hoi gi y nh: Ban th oan ngi phu n nay bao nhiu tui? Din mao th nao? Co eo trang sc g khng? Va ngi phu n nay co vai tro g trong xa hi? Co th ban se m ta ngi phu n bc tranh th hai la vao khoang 25 tui, trng rt d thng, co phn thi thng vi cai mui xinh xinh va mt dang ve oan trang. Nu ban c thn, co th ban rt thch mi c y i chi. Nu ban kinh doanh trong nganh thi trang, co le ban mun thu c y lam ngi mu. Nhng nu ti noi rng ban hoan toan sai th sao? Nu ti noi y la bc tranh ve mt ngi phu n 60 hay 70 tui, co net mt bun ba vi cai mui to, va ba ta ang cn ngi dn qua ng th sao? Ai ung? Hay xem lai hnh ve ln na. Ban co nhn ra mt ba lao khng? Nu cha, ban hay c ln na. Ban co 39. 7 THOI QUEN THANH AT 43 nhn thy cai mui to cua ba y? Ban co thy chic khn trum u cua ba? Nu chung ta trc tip noi chuyn vi nhau, chung ta co th cung m ta, thao lun, trao i v nhng g chung ta nhn thy trong bc tranh y. Nhng chung ta khng th lam c iu o, v vy ban hay lt n hnh 3 (trang 72) va quan sat tht ky bc ve nay, ri tr lai nhn hnh 2 mt ln na. Ban a nhn ra ba lao trong bc ve nay cha? Ln u tin ti c thc hin bai tp th nghim nay la tai Khoa Kinh doanh cua trng ai hoc Harvard cach y nhiu nm. V giao s day chung ti luc y a dung phng phap nay chng minh mt cach ro rang va thuyt phuc rng hai ngi co th co hai cai nhn khac nhau v cung mt s vt, va ca hai u ung. y khng phai la vn l-gc, ma la vn tm ly hoc. ng em vao lp hoc mt tp cac ban ve ln ve c gai tre nh ban nhn thy hnh 1 (trang 44) va ve ba lao nh hnh 3 (trang 72). ng chia lp hoc lam hai nhom, nhom 1 nhn hnh ve c gai tre, nhom 2 nhn hnh ve ba lao, va yu cu chung ti xem ky bc ve nhn c trong vong mi giy, sau o, up xung ban. oan, ng chiu ln man anh hnh 2 (trang 47), va yu cu ca lp m ta nhng g ho nhn thy trn hnh ve o. Va kt qua la hu ht nhng ngi nhom 1 u cho rng a nhn thy hnh anh mt c gai trn hnh chiu, con nhom 2 th nhn thy mt ba lao trn man anh. Tip n, v giao s yu cu ai din hai nhom m ta nhng g a nhn thy va mt cuc tranh lun kha gy cn a din ra. Mt bn noi rng: C y khng qua 20 hay 22 tui, xinh xn va ang yu, con mt bn th khng khng: Ba y phai hn 70, co le 80 tui, gia nua va xu x.. 40. 44 7 THOI QUEN THANH AT Hnh 1 41. 7 THOI QUEN THANH AT 45 chng minh cho quan im cua nhom mnh, mt sinh vin thuc nhom 1 bc n trc man anh va ch vao ng ve: y la chui hat cua c gai. Cac sinh vin nhom 2 nhao nhao phan i: Khng phai, o la cai ming cua ba cu Tuy nhin, cung co mt vai sinh vin c gng nhn bc tranh theo mt khung tham chiu khac, ho nhn ra hnh ngi phu n trn man anh la s lng ghep kheo leo cua hnh c gai va hnh ba lao. Bng s trao i bnh tnh, tn trong ln nhau va phn tch su vao cac chi tit, ho giup cho tng ngi trong lp nhn ra va tha nhn quan im cua nhng ngi co cai nhn khac vi mnh. Phep th v nhn thc nay giup chung ta hiu c s quen thuc co anh hng manh me nh th nao n nhn thc va m thc cua chung ta. Nu nh s quen thuc ch trong thi gian 10 giy con co anh hng n cach chung ta nhn s vt nh vy, th th hoi s quen thuc ca i se co sc anh hng manh me n nhng nao? Trong cuc sng, chung ta thng b anh hng bi gia nh, trng hoc, nha th, mi trng lam vic, ban be, cng s, va cac m thc xa hi hin hanh (v du: m thc ao c nhncach)mtcachvthc.Ttcanhngiuohnhthanh trong chung ta mt khung tham chiu, mt m thc, va mt tm ban nhn thc ring. No cung cho thy m thc la ngun gc cua thai va hanh vi. Chung ta khng th hanh ngtrungthcbnngoaikhunkhcuamthc.Chungta khng th duy tr c s nht quan nu nhng g ta noi va lam khac vi iu ta nhn thy. Nu nh ban nm trong s nhng ngi nhn ra ngi phu n trong bc tranh ghep la mtcgaitrethchcrngbansekhnghnghnvicgiup cybngquangvthailnhanhvicuabanphaiphu hp vi cach nhn cua ban i vi c gai tre nay. 42. 46 7 THOI QUEN THANH AT Th nghim trn ch ro im sai sot c ban cua cac quy tc trong ao c nhn cach. Vic c gng thay i thai va hanh vi bn ngoai se khng co my hiu qua nu chung ta khng xem xet lai cac m thc c ban hnh thanh thai va hanh vi cua chung ta. ng thi, no cung cho thy cac m thc co anh hng manh me nh th nao n cach thc chung ta i x vi ngi khac. Nh mt thoi quen, chung ta thng quan sat va suy ngh v s vt theo quan im ring cua mnh, va chung ta cung phai tha nhn rng ngi khac cung co cai nhn theo quan im ring cua ho. Nh vy, vic anh gia mt s vic, s vt la tuy thuc vao goc nhn cua mi ngi. Mt khac, ai trong chung ta cung co xu hng ngh rng mnh nhn nhn s vt mt cach khach quan, ung nh ban cht vn co cua chung, nhng qua tht khng phai vy. Chung ta nhn s vt theo nhng quy c do chnh chung ta t ra va m ta chung theo suy ngh, nhn nh, m thc ring cua mnh. V th, khi gp s phan bac, hay khng ng tnh t pha ngi khac, ngay lp tc chung ta cho rng ho sai. Tuy nhin, phep th v nhn thc trn cung cho thy nhng ngi chn thanh, tm tr sang sut lun nhn nhn s vt theo nhiu cach khac nhau qua lng knh kinh nghim cua ring mnh. iu nay khng co ngha la chn ly hay s tht khng tn tai. Trong phep th noi trn, khi hai ngi thuc hai nhom cung nhn bc ve th ba, ho u nhn ra mt s tht ng nht th hin qua tng ng net, cac mang mau en, trng cua bc tranh, nhng mi ngi lai din giai v hnh ve da theo cai nhn ban u cua ho. 43. 7 THOI QUEN THANH AT 47 Hnh 2 44. 48 7 THOI QUEN THANH AT Tom lai, khi chung ta cang hiu ro cac m thc c ban, cac ban , hay cac gia thuyt do mnh t ra, cung vi mc anh hng cua kinh nghim, th chung ta cang co trach nhim nhiu hn i vi nhng m thc o - xem xet, kim nghim, i chiu thc t, lng nghe va tip thu y kin ngi khac. Bng cach o, chung ta mi co cai nhn tng quan va khach quan hn v cac vn ang din ra. 4. THAY I M THC Co le iu quan trong nht rut ra t phep th v nhn thc nu trn la pham vi thay i m thc, co th tam goi la kinh nghim A ha! (Aha! experience) - khi ai o nhn nhn s vic bng mt cai nhn khac, mi me va sang tao hn. No ging nh mt lung sang bt ng loe ln trong bong ti nn nhng ai cang b rang buc suy ngh vao nhn thc ban u th kinh nghim A ha cang co tac dung manh me. Thut ng s bin i m thc (Paradigm shift) do Thomas Kuhn gii thiu trong cun sach Cu truc cua cuc cach mang khoa hoc ky thut (The Structure of Scientific Revolutions), anh du mt bc ngot ln trong lnh vc khoa hoc ky thut. Kuhn a ch ra rng, hu ht nhng t pha co y ngha trong lnh vc khoa hoc trc ht la do s pha v cac tp tuc truyn thng lac hu, li t duy sao mon va nhng m thc cu ky. Nh s bin i o ma hang loat cac phat minh, sang ch ra i va co gia tr cho n ngay nay. Theo nha thin vn hoc v ai cua Ai Cp, Ptolemy, th trai t la trung tm cua vu tru. Nhng Copernicus(*) a gy chn ng trong gii khoa hoc luc by gi, va bt chp s phan i cua giao hi, khi a ra mt m thc mi: mt 45. 7 THOI QUEN THANH AT 49 tri mi la trung tm cua vu tru. M thc nay hoan toan trai ngc vi m thc trc kia. Va ngay lp tc, moi th u co cach giai thch khac i. M hnh vt ly cua Newton la nn tang cua nn khoa hoc ky thut hin ai nhng no cha hoan hao. Sau nay, m thc v thuyt tng i cua Einstein mi thc s la mt cuc cach mang cua th gii khoa hoc v co gia tr tin oan va giai thch khoa hoc cao hn. Trc khi ly thuyt vi trung hoc c nghin cu, ty l t vong san phu va tre s sinh rt cao nhng khng ai giai thch c nguyn nhn. Trong cac cuc ung qun s, s binh s cht do cac vt thng nhe va bnh tt nhiu hn s cht v trong thng ni tin tuyn. Nhng ngay sau khi ly thuyt vi trung hoc ra i, mt m thc, mt nhn thc hoan toan mi, tin b hn, a xut hin va giup nganh y gt hai c nhng thanh qua quan trong. Ngay nay, nhiu quc gia phat trin nh co s thay i m thc. Quan nim truyn thng v nha nc qua nhiu th ky a co nhiu thay i tin b, t nn qun chu, quyn lc tuyt i nm trong tay vua chua, chuyn sang nn dn chu lp hin - nha nc cua dn, do dn va v dn. Bc ngot nay giai phong ang k ngun lc va tr tu con ngi, tao ra cac chun mc khac nhau cua cuc sng, cua t do va dn chu, cua anh hng va hy vong trong lch s th gii. (*) Nicolaus Copernicus (1473 - 1543) sinh tai Ba Lan. ng la mt nha thin vn hoc, toan hoc, vt ly hoc, lut hoc, kinh t hoc, ngoai giao, va la mt chin binh li lac thi Phuc Hng. Hoc thuyt Thai dng h (mt tri la trung tm) cua ng la mt phat minh gy sng st gii khoa hoc thi o va lam giao hi ni gin v hoc thuyt nay a lam ao ln moi giao ly cua ho v vu tru (rng trai t la trung tm). 46. 50 7 THOI QUEN THANH AT Tuy nhin, khng phai tt ca moi s thay i m thc u co xu hng tch cc. Chng han nh s thay i t ao c tnh cach sang ao c nhn cach a khin chung ta i chch ra khoi con ng dn n thanh cng va hanh phuc. Nhng du s thay i m thc din ra theo hng tch cc hay tiu cc, ung hay sai, nhanh hay chm, chung vn co ngun gc t thai va hanh vi, t mi quan h cua chung ta vi ngi khac va lam cho chung ta thay i nhn thc. Ti nh mt cu chuyn nho v s thay i m thc xay ra trn mt chuyn xe in ngm vao mt bui sang chu nht. Luc o, moi hanh khach ang ngi im lng ngi oc bao, ngi trm ngm suy ngh, mt vai ngi khac th tranh thu chp mt - trong bu khng kh tht yn tnh. Ri mt ngi an ng cung cac con bc ln, ngay lp tc, s tnh lng b pha v. Ngi an ng no ngi xung canh ti, nhm mt lai nh khng co chuyn g xay ra. Trong khi o, bon tre tip tuc ku gao, nem cac vt vao nhau va thm ch con git t bao cua mt hanh khach. Canh tng tht kho chu. Tuy vy, ngi an ng ngi canh ti vn khng co phan ng g. Ti va moi ngi trn xe u cam thy bc bi, khng th hiu ni tai sao ngi an ng nay lai khng co hanh ng g ngn chn s quy pha cua am tre. Cui cung, khi s kin nhn va chu ng a vt qua gii han, ti quay sang noi vi ng y: Tha ng, cac con ng ang lam phin rt nhiu ngi y. ng co th lam n bao chung gi trt t c khng?. Ngi an ng ngc mt nhn ln nh th trn tnh lai va noi nhe nhang: phai ri, ng noi ung. Ti phai bao chung im lng mi phai. Chung ti va bnh vin ra, 47. 7 THOI QUEN THANH AT 51 ni me chung va mt cach y vai ting ng h. Ti th nh ngi mt hn, va chc bon chung cung khng con bit g na. Ban co th hnh dung luc o ti cam thy th nao khng? M thc cua ti v s vic o nhanh chong thay i. Ti nhn s vic khac i va v vy, ti cung thay i suy ngh, cam xuc va hanh vi cua mnh. S bc tc bin mt. Mt tnh cam thng xot va ng cam tun trao. Xin li! Ti xin thanh tht chia bun! Liu ti co th giup g ng khng?, ti chn thanh noi. Nhiu ngi cung trai qua nhng thay i m thc tng t trong t tng khi ho gp kho khn hoc khi am nhn vai tro mi trong gia nh hoc trong cng vic. Chung ta co th bo ra hang tun, hang thang, thm ch hang nm ren luyn ao c nhn cach nhm muc ch thay i thai va hanh vi cua mnh nhng chung ta lai khng tm cach tip cn ban cht cua s thay i, vn xay ra t nhin khi chung ta thay i cach nhn s vic. iu nay chng to nu mun tao ra nhng thay i nho trong cuc sng, chung ta nn tp trung chu y n thai , hanh vi cua mnh. Nhng nu mun co s thay i ln, co y ngha va mang tnh t pha, chung ta cn phai xem xet lai nhng m thc c ban do mnh tao ra. Theo li cua Thoreau: Mt ngan nhat bua b vao canh la khng bng mt nhat vao gc r. Chung ta ch co th at c thanh tu ln lao trong cuc sng nu chu tm vao thay i nhng m thc c ban ci r cua thai va hanh vi. 48. 52 7 THOI QUEN THANH AT 5. NHN THC VA TNH CACH Khng phai tt ca cac qua trnh thay i m thc u din ra ngay tc khc nh s thay i nhn thc nhanh chong cua ti trn chuyn xe in ngm ma ti a k, ngc lai, s thay i m thc co khi la mt qua trnh din ra chm chap, y kho khn va cn phai c cn nhc ky lng nh trong trng hp cua v chng ti i vi con mnh. Nhn thc ban u cua chung ti v con xut phat t anh hng cua nhiu nm tip thu va ren luyn ao c nhn cach. o la mt m thc a n su vao quan nim cua cac bc cha me v thanh cng trong vic giao duc con cai cung nh v thc o thanh cng cua con cai: ho mun bao boc con cai, khng hoan toan tin vao kha nng thc s cua chung va cho rng chung nn tun theo moi quyt nh cua mnh. Tuy nhin, ch khi chung ta thay i nhng m thc c ban, thay i nhn thc th chung ta mi co th tao ra nhng thay i mang tnh t pha cho ban thn va hoan canh cua mnh. V vy, thay i nhn thc v con, chung ti bt u thay i m thc c ban - thay i chnh tnh cach cua chung ti. Va mt m thc mi ra i trong qua trnh nay. M thc khng tach ri khoi tnh cach. Trong ban thn cua mt con ngi, tnh cach va nhn thc co mi quan h h tng: tnh cach quyt nh nhn thc va nhn thc co lin quan mt thit n tnh cach. Chung ta khng th thay i nhn thc ma khng thay i tnh cach va ngc lai. Ngay ca trng hp thay i m thc co ve tc thi cua ti vao bui sang hm o trn xe in ngm, th vic thay i y cung la h qua va b gii han bi tnh cach c ban cua ti. 49. 7 THOI QUEN THANH AT 53 Co th khng phai ai cung c x ging ti trn chuyn xe in ngm hm y. Ti tin chc rng mt vai ngi cui cung ri cung hiu ra c hoan canh cua cha con ngi an ng no, nhng cung lm ho ch cam thy thng xot chut t ma thi. Lai co nhng ngi nhay cam hn, nhanh chong nhn ra ban cht cua vn , n chia se va giup ngi an ng no trc ca ti. Qua cac lp lun trn, chung ta cang thy c sc manh cua cac m thc, v chung tao ra mt lng knh giup chung ta quan sat th gii theo cach ring cua mi ngi. Sc manh cua s thay i m thc chnh la sc manh chu yu tao ra s thay i mang tnh t pha, du o la s thay i nhanh chong hay la mt qua trnh din ra t t va thn trong. 6. LY NGUYN TC LAM TRUNG TM ao c tnh cach hnh thanh da trn khai nim c ban v nhng nguyn tc chi phi tnh hiu qua cua con ngi. o la cac quy lut t nhin tn tai, bt bin va khng cn tranh cai trong ban cht con ngi, cung ging nh nh lut van vt hp dn chng han. Ngi ta tm thy y tng v s tn tai va anh hng cua cac nguyn tc nay trong mt cu chuyn v s thay i m thc cua Frank Koch ng trn tap ch Proceedings cua Hoc vin Hai qun. Hai chic tau chin c iu ng n h tr mt cuc tp trn dai ngay trn bin trong iu kin thi tit xu. Ti phuc vu trn chic tau ch huy va c giao nhim vu ng gac trn boong khi man m bung xung. Tm nhn han ch v sng mu bao phu nn v thuyn trng 50. 54 7 THOI QUEN THANH AT cung lai trn boong tau theo doi moi hoat ng. Khng lu sau khi tri ti, hoa tiu man phai bao cao: Co m sang bn phai mui tau. m sang cang gn hay xa dn so vi tau chung ta?, thuyn trng hoi lai. Tha thuyn trng, cang gn!, hoa tiu tra li va iu nay co ngha tau cua chung ti co nguy c va vao mt con tau nao o. V thuyn trng ra lnh cho tn hiu vin: Phat tn hiu cho con tau o: ca hai tau ang chay hng thng vao nhau, yu cu ho i hng 20 . Tn hiu ngay lp tc c truyn i, va chung ti nhanh chong nhn c tn hiu tra li cua chic tau kia: Yu cu tau cac ng i hng 20 . Thuyn trng ra lnh: Truyn tn hiu: Ti la thuyn trng, ti yu cu tau cac anh i hng 20 . Bn kia tra li: Ti la binh nh, ti ngh cac ng phai i hng 20 !. n luc nay th v thuyn trng ni cau, ng het ln: Truyn tn hiu: Chung ti la tau chin. Cac anh phai i hng 20 ngay lp tc!. en tn hiu bn kia nhp nhay: Ti la hai ng. Th la chung ti buc phai i hng. S thay i m thc cua v thuyn trng, va ca cua chung ta khi oc bai tng thut nay, khin chung ta xem xet tnh hung theo mt quan im hoan toan khac. Chung ta co th thy rng thc tai a b thay th bi nhn 51. 7 THOI QUEN THANH AT 55 thc han ch cua ng y mt thc tai quan trong i vi chung ta trong vic hiu cuc sng hang ngay cung nh i vi v thuyn trng trong nhim vu iu khin con tau gia sng mu. Cac nguyn tc cung ging nh ngon hai ng. Chung la nhng quy lut t nhin phai c con ngi tun thu. Cung nh Cecil B. de Mille nhn xet v cac nguyn tc trong b phim ni ting cua ng, Mi iu rn cua Chua (The Ten Commandments), rng: Chung ta phai tun theo cac quy lut a c t ra, nu chng lai nhng quy lut y, co ngha chung ta ang chng lai chnh mnh. Trong khi mi ngi co th nhn vao cuc sng cua ban thn, vao cac mi quan h qua lai di lng knh cua m thc hay ban - vn hnh thanh t kinh nghim hay s quen thuc - th nhng tm ban nay lai khng phai la lanh th ma ch la nhng thc tai chu quan din ta lanh th ma thi. Thc tai khach quan hay lanh th bao gm cac nguyn tc, quy lut t nhin chi phi s phat trin va hanh phuc cua con ngi. iu nay co ngha cac quy lut nay a hoa quyn vao cu truc cua moi xa hi vn minh trong sut chiu dai lch s va la ngun gc cua moi gia nh va th ch xa hi. chnh xac cua tm ban miu ta lanh th khng anh hng g n s tn tai cua lanh th. Nh vy, s tn tai cua cac nguyn tc, cac quy lut t nhin nu trn a tr nn ro rang i vi bt c ai co suy ngh su sc va bit xem xet cac chu ky lch s cua xa hi. Nhng nguyn tc, quy lut nay thnh thoang lai xut hin trong i sng. Tuy theo mc nhn thc va thch nghi 52. 56 7 THOI QUEN THANH AT cua con ngi, chung a ho phat trin theo hng tn tai va n nh, hoc y ho n ch tan ra va dit vong. Nhng nguyn tc ti ang noi n tuyt nhin khng phai la nhng iu kho hiu, b him, hay mang mau sc cua mt tn giao c bit nao o, ma la nhng iu hin nhin i vi moi tn giao, trong cac trit ly xa hi va cac h thng ao c a co t lu i. Nhng nguyn ly hay quy lut t nhin nay gn nh la mt phn trong iu kin sng cua con ngi, cua y thc va lng tm con ngi. Chung gn nh tn tai trong mi ca nhn, khng phu thuc vao iu kin xa hi va y mun chu quan cua con ngi, cho du chung co th b vui dp hay lam cho t lit bi nhng iu kin bt li hay s phan khang nao o. V du, khi ti noi v nguyn tc cng bng th se nay sinh ra khai nim cng bng va cng ly. Dng nh tre con cung co mt y thc bm sinh v s cng bng, cho du c ren luyn trong iu kin ngc lai. Tuy co mt s khac bit rt ln gia nh ngha va vic thc hin cng bng, nhng nhn thc v s cng bng lai la mt nhn thc chung. Nguyn tc trung thc va lng thin tao c s cho s tin cy - iu ct yu cho s hp tac, phat trin bn vng trong ban thn cua mt con ngi va trong cac mi quan h cua con ngi vi nhau. Mt nguyn tc na la nhn quyn. Khai nim c ban trong Tuyn ngn c lp cua Hoa Ky a nu ro gia tr cua nguyn tc nay: Chung ti khng nh mt chn ly hin nhin rng: moi ngi sinh ra u bnh ng, rng tao hoa a ban cho ho nhng quyn tt yu va bt kha xm pham, trong o co quyn sng, quyn c t do va mu cu hanh phuc. 53. 7 THOI QUEN THANH AT 57 Ngoai ra con co mt s nguyn tc khac nh: phung s, hoc y tng mun cng hin, nguyn tc cht lng hay hoan hao. Nguyn tc tim nng cho rng chung ta la phi thai co th ln ln, phat trin, tao ra ngay cang nhiu ngun lc. Gn lin vi nguyn tc tim nng la nguyn tc phat trin tc la qua trnh giai phong tim nng va phat trin tai nng. Qua trnh nay cung cn n cac nguyn tc nh kin tr, bi dng va khuyn khch. Nguyn tc khng phai la thc hanh, v thc hanh la mt hoat ng c trng, mt hanh ng cu th. Thc hanh co th thanh cng trong trng hp nay nhng cha chc a thanh cng trong trng hp khac, nh vic cha me khng nht thit phai nui a con th hai ging nh cach nui a con u long. Nu thc hanh la vic lam cu th trong tng hoan canh th nguyn tc lai la chn ly c ban, su sc va co tnh ph bin, co th ap dung cho tng ca nhn, gia nh, t chc... Khi chn ly thm nhp vao cac thoi quen, chung se giup con ngi tao ra kha nng thc hanh, x ly hiu qua cac vn khac nhau trong cuc sng. Nguyn tc khng phai la gia tr. V du: Mt bng cp co th chia nhau cac gia tr (vt cp c) nhng chung a pham vao cac nguyn tc c ban (vi pham phap lut). Nguyn tc la lanh th, con gia tr la ban . Khi chung ta xem trong cac nguyn tc ung, tc hiu bit s vt ung vi ban cht vn co cua no th chung ta se tm ra chn ly. Nguyn tc nh hng cach ng x cua con ngi. Chung co gia tr lu dai, bn vng va la nhng vn c ban, hin nhin. Chung ta co th nhanh chong hiu c 54. 58 7 THOI QUEN THANH AT tnh hin nhin cua nguyn tc nu xem xet s v ly khi c gng at c thanh cng bng cach lam ngc lai cac nguyn tc nay. Tht v ly nu chung ta coi s bt cng, la ao, hen ha, v dung, tm thng, hay suy i la nn tang vng chc cho thanh cng va hanh phuc lu dai. Mc du ngi ta co th tranh cai vi nhau v cach nh ngha, cach th hin va thc hin cac nguyn tc nay, nhng chung lun tn tai trong nhn thc cua ho. Cac ban hay m thc cua chung ta cang gn kt cht che vi cac nguyn tc, quy lut nay bao nhiu th chung cang chnh xac va co hiu qua by nhiu. Nhng ban chnh xac se co anh hng lu dai n s thanh at cua ca nhn va duy tr cac mi quan h bn vng hn nhiu so vi n lc thay i thai va hanh vi cua chung ta. 7. NGUYN TC THAY I VA PHAT TRIN S d thuyt ao c nhn cach co sc li cun manh me la do nhiu ngi cho rng no hng dn cach at c nhng thanh tu trong cuc sng nh giau co, thanh at va co mi quan h khng kht vi nhng ngi xung quanh mt cach nhanh chong, d dang ma khng cn phai trai qua qua trnh phn u hay trng thanh theo quy lut t nhin. Tuy nhin, o la mt ly thuyt khng thc t, ao tng va la di. Dung ky xao va nhng bin phap vi vang at c thanh cng cung chng khac g tm nha ngi quen thanh ph Chicago ma lai dung tm ban cua thanh ph Detroit. TheoErichFromm,mtnhaphanbinscsaovnguyn nhn va kt qua cua ly thuyt ao c nhn cach th: 55. 7 THOI QUEN THANH AT 59 Hm nay, chung ti gp mt ngi co hanh vi ging nh mt ngi may, anh ta khng bit va khng hiu mnh la ai. Con ngi duy nht ma anh ta bit n chnh la con ngi ma anh ta mun c ngi khac nhn nhn, o la con ngi vi nhng li ba hoa sao rng thay th cho nhng li chn thanh, nu ci gia tao thay th cho ting ci trung thc, va iu b tht vong thay th cho ni au thc s. Co th din ta con ngi nay qua hai cu sau: Mt la, anh ta co nhng khim khuyt khng th sa c v ca tnh va ban tnh t nhin. Hai la, anh ta cung chng khac g hang triu ngi khac quanh ta. Cuc i con ngi lun phat trin theo mt trnh t nht nh. Mt a tre bit lt, ngi, bo, i trc khi bit chay. Nhng mi bc phat trin y u quan trong va phai din tin theo trnh t thi gian, khng th bo qua mt bc nao ca. iu nay cung ung vi moi giai oan cua cuc sng, moi ca nhn, gia nh va t chc cung nh trong moi lnh vc. Chung ta d dang bit va chp nhn chn ly hay nguyn tc v qua trnh cua cac s vt trong th gii vt cht, nhng hiu c no trong lnh vc tnh cam, trong mi quan h gia con ngi vi con ngi va thm ch, trong tnh cach ca nhn la iu khng n gian. Ngay ca khi chung ta a hiu c no, th vic chp nhn va chung sng vi no lai con kho khn hn na. Do vy, i khi chung ta mun tm mt con ng tt, vi hy vong co th bo qua mt s bc quan trong nhm tit kim thi gian va cng sc ma vn gt hai c kt qua mong mun. iu g se xay ra khi chung ta c i tt, bo qua mt s giai oan cua qua trnh tng trng va phat trin t nhin? 56. 60 7 THOI QUEN THANH AT Nu ban ch la mt ngi chi qun vt hang trung bnh ma lai quyt nh chi hang cao hn nhm gy n tng tt hn, kt qua se la g? Liu tinh thn lac quan co u ban anh bai mt tay vt chuyn nghip hay khng? Ban be cua ban se ngh g nu ban noi vi ho rng ban co th biu din tai nha hat ln, trong khi ban ch mi hoc chi dng cm? Cu tra li qua ro rang. n gian la khng th nao i ngc cac quy lut t nhin, va vic c tnh i ng tt ch dn n nhng kt qua ang tht vong va lam ban thm nan long. Trn mt chic thang 10 bc, ti ang bc 2 va mun chuyn ln bc 5, vic u tin ti phai lam la bc ln bc thang th ba a. Ngan ng co cu: Hanh trnh van dm bt u t bc chn u tin va chung ta ch co mt cach an toan nht la bc i tng bc mt ma thi. Nu ban khng cho thy giao bit trnh cua ban ang mc nao bng cach t cu hoi hay thu nhn sc hoc tp cua mnh ban se khng th nao hoc kha hn hay tin b hn. Ban khng th che giu mai yu kem cua mnh, v trc sau g cung b phat hin. Cho nn, tha nhn no chnh la bc u tin hoc hoi. Thoreau tng noi rng: Trong qua trnh phat trin, lam sao co th che giu nhng yu kem cua mnh khi chung ta lun phai s dung kin thc trong moi luc?. Ti nh co ln hai c gai tre, con cua mt ngi ban, n gp ti trong nc mt gian giua, phan nan v s ha khc va thiu thng cam cua cha mnh. Hai c khng dam m ming noi vi cha me mnh trong khi hai c lai ang rt cn tnh yu, s thng cam va li khuyn cua ho. Ti noi chuyn vi ngi cha va nhn thy ng ta rt 57. 7 THOI QUEN THANH AT 61 hiu vn ang xay ra. Nhng trong khi ng ta tha nhn mnh nong tnh th lai chi bo trach nhim v vic nay va khng chu tha nhn la mc phat trin cam xuc cua ng con thp. Tnh t ai khng cho phep ng ta co bc i u tin dn n s thay i. co c mi quan h tt ep vi v, chng, con cai, ban be hay cac ng s, chung ta phai hoc cach lng nghe. lng nghe, chung ta cn n cac mc cam xuc khac nhau nh: kin tr, ci m va to y thng cam. y la nhng phm cht bc cao cua tnh cach. Se d dang hn nhiu khi ngi ta hanh ng mc cam xuc thp va a ra li khuyn mc cao. Mc tin b cua mt ngi trong cac lnh vc nh chi tennis hay dng cm la iu rt d nhn thy, v qua trnh o khng th co s gia tao. Nhng mc phat trin tnh cach va cam xuc th khng d nhn ra. Chung ta co th ong kch vi ngi la, vi ng s, hay vi ai o trong mt khoang thi gian ngn, hoc thm ch cung co th t la di ban thn. Nhng theo ti, trong thm tm, chung ta bit ro con ngi tht cua mnh va cung se b nhng ngi thng xuyn tip xuc, lam vic vi chung ta phat hin ra. Vic c gng i ng tt trong qua trnh phat trin t nhin thng dn n mt s hu qua trong th gii kinh doanh. Nhiu nha quan ly doanh nghip tm cach mua mt th vn hoa mi v cai tin nng sut lao ng, cht lng, tinh thn lam vic va cach phuc vu khach hang bng cac bai din vn hung hn, luyn tp cach ci, va nhng s can thip bn ngoai khac, hoc qua vic sap nhp, mua lai, hay thu tom cng ty. Th nhng, ho lai xem nhe bu khng kh thiu tin cy phat sinh t nhng hoat ng o. 58. 62 7 THOI QUEN THANH AT Khi tht bai, ho lai tm kim cac phng phap khac trong ao c nhn cach ma ho tin rng se mang lai thanh cng. Tuy nhin, ho lun xem nhe va vi pham cac nguyn tc va quy trnh t nhin, vn la c s xy dng mt nn vn hoa co tin cy cao. Nhiu nm trc, ban thn ti cung tng vi pham nguyn tc nay trong ln sinh nht ln th ba cua con gai ti. Hm o, ti v nha va nhn thy con be ang ng trong goc phong khach, ngang nganh gi cht cac goi qua tng, khng cho nhng a tre khac cung chi. iu u tin ti y la co nhiu phu huynh trong phong ang chng kin hanh ng ch ky cua con mnh. Ti cam thy mt mt vi cac phu huynh khac va ti bit ho ang mong i iu g ti. Khng kh trong phong tht s cng thng. Nhng a tre khac chay quanh con ti, oi c chi cac tng phm, con con be th cng quyt khng chu. Ti thm ngh: Chc chn mnh phai day cho con be bit chia se. Gia tr s chia se la mt trong nhng iu c ban nht ma mnh coi trong. Do o, u tin ti th a ra mt yu cu tht nhe nhang: Con gai cng cua b, cho cac ban chi chung chi cac ban tng con nhe?. Khng!, con be tra li thng thng. Tip theo, ti chuyn sang cach khuyn no kem theo mt t ly lun: Nay con, nu con chia chi vi cac ban, ln sau khi con n nha ban, cac ban cung se chia chi vi con. Mt ln na, con be lp lai cu tra li cu. Ti tr nn hi lung tung, v ro rang con be khng h nghe ti. Cach th ba, ti a ra mt iu kin hi l 59. 7 THOI QUEN THANH AT 63 no: Con a, nu con chia se chi vi ban, b se co mt mon qua tht c bit danh cho con. B se tng con keo cao su. Con khng thch keo cao su!, con be thet ln. n nc nay th ti ni cau tht s. Ti dung n bin phap uy hip va e doa no: Nu con khng chu cho cac ban chi cung, b se phat con mt trn. Con khng s!, con be gao to, Tt ca qua tng la cua con. Con khng mun chia cho ai ca!. Cui cung, ti phai dung n sc manh. Ti git ly vai mon chi trn tay con be va a cho bon tre: y, cac chau chi i!. Co th c con gai nho cua ti cn co kinh nghim s hu vt trc khi no co th cho ngi khac mn. (Trong thc t, nu chung ta khng s hu mt vt nao o th liu chung ta co tht s cho ngi khac mn hay khng?). Con be cn ti vi t cach la mt ngi cha co chn chn cao hn v cam xuc day cho no iu nay. Nhng luc o, ti coi trong y ngh cua cac bc phu huynh ang ng xung quanh v cach x s cua ti hn s trng thanh va phat trin cua con cung nh hn mi quan h gia hai cha con ti. n gian la ti cho rng mnh lam nh vy la ung va hanh ng cua con be la sai. Con be phai chia chi cho cac ban. Co le theo thang o cua ring ti, ti ang mc cam xuc thp v ti khng th cho con long kin nhn hay s thng cam. Do o, ti a ky vong con gai mnh mc cao hn - o la no se cho cac ban chi. c gng bu p nhng yu kem cua ban thn, ti a mn sc manh t uy 60. 64 7 THOI QUEN THANH AT quyn cua mt ngi cha ep buc con lam theo y mnh. Nhng vay mn sc manh lai la minh chng cua s yu kem, bi no gia tng tnh phu thuc vao cac yu t bn ngoai, buc ngi khac phai nhng b, lam can kit s phat trin cua ly tr c lp, s trng thanh va tnh ky lut cua ca ban thn va ngi xung quanh. Va cui cung no se tao ra s yu kem trong mi quan h, s s hai thay th cho s hp tac, va ca hai bn se tr nn tuy tin va thu th vi nhau. Va iu g se xay ra khi sc manh b vay mn sc manh vt cht, a v, uy quyn, s tn nhim, biu tng, hnh dang b ngoai, thanh tch qua kh thay i hay khng c duy tr na? Nu ti chn chn hn, ti a da vao sc manh ni tai cua mnh s hiu bit cua ban thn v s chia se, v s trng thanh, tnh yu thng va s chm soc va cho phep a con gai be nho cua mnh c t do la chon co mun chia se hay khng. Co th sau khi c gng ly giai vi con be, ti nn chuyn s chu y cua my a tre vao cac tro chi ly thu khac nhm trut bo moi sc ep tm ly khoi con be. Mt khi tre con co c cam giac s hu thc s, chung se t nguyn chia se chi cho nhau ma khng mt chut n o. T o, ti nghim ra rng co nhng luc tre con cn c day bao nhng co nhng luc cung nn chung t suy xet. Khi mi quan h cua chung ta vi bon tre tr nn cng thng trong mt bu khng kh y xuc cam th vic c day bao chung thng b xem nh la mt s trng tr hay phan bac. Nhng nu chung ta keo a tre ra mt goc kn ao, kin nhn lng nghe va noi chuyn vi no th co le 61. 7 THOI QUEN THANH AT 65 se mang lai kt qua tt hn. Trong cu chuyn k trn, ti a khng u chn chn v mt tnh cam, thiu s nhn nai va kim ch co th lam c iu o. Co le y thc s hu nn c day d trc y thc chia se. Trong quan h hn nhn va gia nh, nhiu ngi a cho i mt cach may moc hay t chi chia se v ho cha bao gi trai qua kinh nghim c lam chu ban thn hay hiu ung v gia tr ban thn. giup con em chung ta trng thanh, chung ta cn phai u kin nhn giang day chung y thc s hu va gia tr cua vic chia se. Ngoai ra, ban thn chung ta cung phai lam gng cho chung. 8. NHN NHN VN Ngi ta thng b cun hut vao nhng chuyn tt ep cua cac ca nhn, gia nh va t chc sng da trn nhng nguyn tc vng chc. Ho ngng m nhng ca nhn co sc manh, chn chn, nhng gia nh bit um boc, oan kt, nhng t chc co nn vn hoa ng tm hip lc. Va thng th ho mun bit ngay m thc c ban cua nhng ca nhn, tp th, t chc o bng cac cu hoi nh: Lam th nao anh thc hin c iu o? Hay cho ti bit phng phap cua anh?, cung co ngha la: Hay hng dn ti cach giai quyt vn nhanh nht cua anh ti co th giai quyt nhng vng mc ti ang gp phai. Ho c gng hoc tp va ap dung nhng ky nng nay. Trong mt thi gian ngn, chung dng nh co hiu qua. Tuy nhin, iu o chng khac nao vic s dung thuc aspirin hoc cao dan cha nhng cn au tht tc thi ma khng th nao trit tiu c cn bnh kinh nin ri cui cung cac triu chng cp tnh mi se xut hin. V vy, 62. 66 7 THOI QUEN THANH AT cang tp trung vao nhng vn va cn au cp tnh bao nhiu th chung cang gop phn lam cho cn bnh kinh nin thm trm trong by nhiu. iu nay co ngha la co vn trong cach nhn nhn vn cua chung ta. Chung ta hay xem lai ln na mt s im cn lu y a c nu ra chng nay va tac ng cua t duy ao c nhn cach. Ti tham d ht khoa ao tao nay n khoa hun luyn khac v quan tr hiu qua. Ti c i x tt va tao mi quan h thn tnh vi nhn vin cua mnh, ky vong vao nng lc cua ho nhng ti khng thy ai trung thanh vi mnh ca. Ti ngh nu ti b m nm nha mt ngay, ho se tha h ma tan gu vi nhau sut bui. Tai sao ti khng th ren luyn ho bit lam vic mt cach t giac va co tinh thn trach nhim - hay tm c ngi co nhng c tnh o? Thuyt ao c nhn cach day rng ti co th ap dung mt s hanh ng quyt lit hn nh chn chnh lai cng vic hay sit cht ky lut - nhng vic co th lam cho cac nhn vin cua ti tr nn n np hn va hai long vi nhng g ho ang co. Hoc ti co th tm kim cac chng trnh hun luyn xy dng ng c lam vic giup nhn vin co trach nhim hn, thm ch co th sa thai nhn vin cu va tuyn nhn vin mi co kha nng lam vic tt hn. Nhng, vi nhng nhn vin thiu trung thanh nay th liu ho co hiu nhng iu ti lam la v quyn li cua ho hay khng? Ho co cam thy ti ang i x vi ho nh vi nhng c may khng? Co phai ti anh gia ho nh th la hoan toan ung? Cung co th chnh cach nhn nhn cua ti i vi nhn vin lai co vn . 63. 7 THOI QUEN THANH AT 67 Co qua nhiu vic phai lam nhng thi gian khng bao gi u ca. Ti cam thy ap lc e nng va bc bi sut ngay, sut tun. Ti d cac hi thao v quan tr thi gian hiu qua va a th ap dung na ta phng phap hoach nh thi gian khac nhau, nhng vn khng cam thy mnh ang sng mt cuc sng hanh phuc, hu ch va yn bnh nh mong mun. Thuyt ao c nhn cach nhc ti phai chun b sn iu g o n t bn ngoai - mt tr ly hoach nh chin lc kinh doanh mi hay mt cuc hi thao chng han - co th giup ti giai toa cac ap lc nay mt cach hiu qua hn. Nhng liu nhng hiu sut o co phai la cu tra li khng? Liu lam c nhiu vic hn trong khoang thi gian ngn hn co em lai nhng thay i tht s khng, hay ch cang y ti n vic phan ng lai nhng con ngi, nhng tnh hung co ve nh ang kim soat cuc sng cua ti? Phai chng co iu g khac ti cn phai xem xet thu ao hn, cn ban hn chng han nh mt m thc nao o trong ti co anh hng n cach ti nhn nhn thi gian, cuc sng va ban cht cua chnh mnh? Cuc hn nhn cua ti tr nn nhat nheo. Chung ti khng mu thun hay luc uc g vi nhau ca, nhng khng con yu nhau na. Du a nh n Trung tm t vn hn nhn gia nh va thc hin mt s cach, chung ti vn khng th nhom ln ngon la nng m ma ca hai tng co. Thuyt ao c nhn cach mach bao ti rng chc phai co vai cun sach hay vai cuc thao lun mi giup ti bc bach nhng tm s v ti co th hiu ti hn. Nhng cung co kha nng chung khng giup c g, va ch khi yu ngi khac th ti mi co c tnh cam mnh ang tm kim. 64. 68 7 THOI QUEN THANH AT Nhng liu v ti co phai la nguyn nhn tht s cua vn khng? Liu co phai ti ang chm chm vao cac nhc im cua v mnh va bin cuc sng gia nh thanh ra kh s nh th nay? Liu ti co ang t ra mt m thc c ban nao o v v mnh, v cuc hn nhn, v mt tnh yu thc s ri cuc sng gia nh mnh b no chi phi qua nhiu? Ban co nhn ra m thc ao c nhn cach co anh hng quan trong nh th nao n cach chung ta nhn nhn va giai quyt vn khng? Du co nhn ra hay khng th cung co nhiu ngi ao tng v nhng ha hen sao rng cua thuyt ao c nhn cach. Ti tng i n nhiu ni, lam vic vi nhiu t chc, gp g nhiu ngi va phat hin ra rng, cac nha quan ly co tm nhn chin lc lu dai thng chan cac din gia ch bit tac ng tm ly va khch l ngi khac bng nhng cu chuyn v v mang tnh giai tr. iu ho cn la gia tr thc cht bn trong mt qua trnh hn la liu thuc aspirin hay cao dan. Mong mun chu yu cua ho la giai quyt cac vn nan giai va tp trung vao cac nguyn tc co th em lai hiu qua lu dai. 9. NNG CAO TRNH T DUY Theo Albert Einstein, Chung ta khng th giai quyt c vn quan trong ma chung ta ng u bng trnh t duy ging nh khi chung ta gy ra nhng vn o. Tht vy, khi quan sat s vt xung quanh va xem xet lai chnh ban thn mnh, chung ta se nhn ra rng nhng vn nay sinh khi sng va c x theo quan im ao c nhn cach la nhng vn c ban, co chiu su va khng th 65. 7 THOI QUEN THANH AT 69 c giai quyt mc t duy hi ht nh khi chung mi phat sinh. Chung ta cn co mt trnh t duy mi su sc hn mt m thc da trn cac nguyn tc miu ta chnh xac pham tru con ngi va cac mi quan h qua lai co hiu qua giai quyt chung. Trnh t duy mi chnh la vn ma cun sach 7 Thoi Quen Thanh at cp n. y la quan im bt u t bn trong - ly nguyn tc lam trung tm va ly tnh cach con ngi lam nn tang - nhm mang lai s thanh at cua ca nhn va s thanh cng trong mi quan h gia cac ca nhn vi nhau. Quan im bt u t bn trong chu trong y thc bt u t ban nga va quan trong hn, bt u t phn ct loi cua ban nga: nhng m thc, tnh cach va ng c cua con ngi. Quan im nay cho rng nu mun co mt cuc hn nhn hanh phuc, ban hay la ngi tao ra cac mt tch cc va bit bo qua nhng chuyn khng vui. Nu mun con mnh ngoan ngoan hn, ang yu hn, ban hay la bc cha me hiu va thng cam vi chung, kin nh hn va yu quy chung hn. Nu mun co c quyn t chu hn trong cng vic th ban hay la mt nhn vin co trach nhim hn, bit giup ng nghip va cng hin nhiu hn. Nu mun c ngi khac tin cy, ban hay la ngi ang tin cy. Nu mun co c cai th yu la tai nng c tha nhn, th trc ht, ban hay tp trung vao cai chnh yu - tnh cach cua ban. Quan im bt u t bn trong cho rng nn t Thanh tch ca nhn ln trn Thanh tch tp th, rng ha va nn gi li ha vi chnh mnh trc khi ha va gi li ha vi ngi khac. Theo quan im nay, se la v ch nu chung ta mun co nhn cach trc khi co tnh cach, mun cai 66. 70 7 THOI QUEN THANH AT thin cac mi quan h trc khi hoan thin ban thn. Bt u t bn trong la mt qua trnh i mi lin tuc da trn cac quy lut t nhin chi phi s trng thanh va tin b cua con ngi. No phat trin theo ng xon c, nng cao cach sng c lp, co trach nhim va phu thuc ln nhau co hiu qua. Ti co c hi lam vic vi nhiu ngi khac nhau - co ngi rt tuyt vi, co ngi rt tai nng, co ngi mong mun s thanh at va hanh phuc, co ngi ang i tm hanh phuc, co ngi ang khin ngi khac au kh - nhng ti cha bao gi thy co giai phap nao, co nim hanh phuc, s thanh cng nao tn tai lu dai da trn quan im bt u t bn ngoai. Quan im bt u t bn ngoai thng mang lai nhng kt qua tiu cc trong thai va cach c x cua nhiu ngi. Ho thng cam thy mnh la ngi khng co hanh phuc, la nan nhn va bt lc; ho ch tp trung vao nhc im cua ngi khac va lun cho rng hoan canh kho khn, tnh trang tr tr ma mnh phai chu ng thuc v trach nhim cua ai o. Chung ta co th nhn thy ro nht nhng cp v chng khng co hanh phuc, o la v ca hai khng bit chp nhn nhau, ngi nay mun ngi kia phai thay i, ngi nay k ti ngi kia, ngi kia tm cach sa i tnh nt cua ngi nay o la mt mi quan h thiu tin cy ln nhau. Cac thanh vin trong gia nh chung ti a tng sng ba a im nong bong nht trn trai t - Nam Phi, Israel, va Ireland - va ti tin rng ngun gc cua cac vn ang din ra ba ni khac nhau nay chnh la s thng tr cua m thc xa hi bt u t bn ngoai. Cac bn lin quan u 67. 7 THOI QUEN THANH AT 71 tin rng vn nm bn ngoai va nu ho (tc pha bn kia) chu sa i theo khun phep hay t nhin b loai khoi cng ng th vn se c giai quyt. Quan im bt u t bn trong la s thay i m thc quan trong i vi hu ht moi ngi, phn ln la do anh hng manh me t m thc xa hi hin hanh cua ao c nhn cach. Nhng theo kinh nghim cua ring ti rut ra t nhng chuyn ca nhn cung nh khi lam vic vi hang ngan ngi khac va bng s nghin cu su sc v nhng ca nhn va hnh thai xa hi a thanh cng trong lch s, ti tin rng nhiu nguyn tc th hin trong 7 Thoi quen nay a tng n su trong mi con ngi chung ta, trong lng tm va y thc xa hi cua chung ta. nhn ra va phat trin chung, ap dung chung vao vic giai quyt cac mi quan tm su sc nht cua loai ngi, chung ta cn phai t duy khac i, phai chuyn nhng m thc cu thanh nhng m thc mi, su sc hn - m thc bt u t bn trong. Chung ta khng c dng cuc tham him, v muc ch cua chung ta la i n ni chung ta a xut phat kham pha no mt ln na. (T.S. Eliot) 68. 72 7 THOI QUEN THANH AT Hnh 3 69. TNG QUAN V 7 THOI QUEN Mi ngi th hin mnh qua nhng vic thng lam. Th nn, s xut sc cua mt con ngi khng phai la hanh ng, ma la thoi quen. - Aristotle V c ban, tnh cach cua chung ta la mt b phn cua thoi quen. Ngan ng co cu: Gieo suy ngh, gt hanh ng; gieo hanh ng, gt thoi quen; gieo thoi quen, gt tnh cach; gieo tnh cach, gt s phn. Co th noi, thoi quen la khun mu nht quan, i khi v thc, th hin tnh cach cua chung ta mt cach thng xuyn, hang ngay va quyt nh tnh hiu qua hay khng hiu qua trong moi hoat ng, tao nn sc manh bn trong cua chung ta. Horace Mann, mt nha s pham v ai tng noi: Thoi quen cung ging nh dy thng. Hang ngay chung ta bn tng si nho va bn cang nhiu th si dy thng cang kho t. Ban thn ti khng ng y vi phn cui cua cu noi nay. Ti cho rng no co th b t, cung nh thoi quen la th co th hoc va cung co th t bo, nhng vic o oi hoi phai co mt qua trnh va mt quyt tm cao. 70. 74 7 THOI QUEN THANH AT Nhng ai tng theo doi hanh trnh b cua con ngi t tau Apollo 11 ln mt trng ri tr v trai t chc hn u sng s trc s kin lch s nay. Ho se tht ln Tht la phi thng! hay Khng th tin c!. Th nhng, nhng ngn t o vn cha u din ta nhng giy phut ang ghi nh o. co c thanh cng v ai y, cac nha du hanh vu tru a phai vt qua sc hut cc ln cua trai t. Nng lng bo ra trong vai phut u tin khi con tau ri khoi b phong va trong nhng dm u tin cua cuc hanh trnh con nhiu hn tng s nng lng c dung trong nhiu ngay sau o thc hin cuc hanh trnh dai na triu dm. Thoi quen cung vy, no co sc hut rt ln - ln hn nhiu so vi nhng g chung ta co th nhn thy. Mt chut y ch hay mt vai thay i trong cuc sng cha u xoa bo nhng thoi quen a n su vao ban thn nh: s thiu quyt tm, thiu kin nhn, tnh kiu ngao va ch ky. Moi s ct canh u cn mt n lc phi thng. Ch cn vt qua c sc hut cua thoi quen, s t do cua chung ta se c y ln mt tm cao mi. Cung nh cac ngun nng lng t nhin khac, sc hut cua trong lc co th co li hoc co hai. Lc hut cua trong lc co th can tr con ngi n vi vu tru y b n nhng cung chnh no lai co kha nng lin kt th gii nay thanh mt th thng nht, va gi trai t nm ung quy ao, tao ra mt trt t nht nh trong vu tru. Thoi quen cung vy. o la mt lc hut rt ln, nu bit s dung mt cach hiu qua, chung ta co th dung no tao s gn kt va trt t cn thit nhm mang lai thanh cng trong cuc sng cua chung ta. 71. 7 THOI QUEN THANH AT 75 1. THOI QUEN LA G? Trong pham vi cun sach nay, chung ta xem thoi quen la giao im cua tri thc, ky nng va khat vong. Trong o, tri thc la mt m thc ly thuyt, tc lam g va tai sao; ky nng la lam nh th nao; con khat vong la ng c, la y mun hanh ng. Mun tao mt thoi quen trong cuc sng, chung ta cn phai co ca ba yu t nay. Quan h cua chung ta vi cac ng nghip, v/chng, con cai khng my tt ep co th la v chung ta co thoi quen ap t y kin cua mnh ma khng bao gi thc s lng nghe ho. Nhng du bit cn phai lng nghe ngi khac i na, co ky nng lng nghe i na th ti cung cn co mong mun giao tip thc s, nu khng, ti cung khng th ren luyn c thoi quen nay. V vy, xy dng c mt thoi quen cn phai co ca ba yu t: tri thc - ky nng - khat vong. S thay i cua hin tng/ban cht la mt qua trnh i ln. Ban cht lam thay i hin tng, va ngc lai, hin tng cung co th lam thay i ban cht. Chung ta phat trin theo mt ng xon c. Nh co tri thc, ky nng va khat vong, chung ta co th pha bo c nhng m thc cu - vn la ch da gia tao trong nhiu nm qua - at c cac bc tin mi cua ban thn va trong mi quan h vi ngi khac. 72. 76 7 THOI QUEN THANH AT NHNG THOI QUEN HIU QUA Cac nguyn tc va m hnh ng x c lnh hi i khi, s thay i la mt qua trnh y gian trun, nhng no c thuc y bi mt muc ch cao ca hn, bi mong mun hy sinh cai hin tai at c thanh tu ln trong tng lai va no mang lai hanh phuc - muc tiu chung ta tn tai. Hanh phuc co th c nh ngha la kt qua cua khat vong va kha nng hy sinh hin tai cho nhng iu tt ep trong tng lai. Tri thc (lam g, tai sao) Ky nng (lam nh th nao) Khat vong (mun lam g) THOI QUEN 73. 7 THOI QUEN THANH AT 77 2. TNH LIN TUC CUA QUA TRNH TRNG THANH Bay thoi quen khng phai la mt tp hp cac cng thc tm ly ri rac, chp va ma o la phng phap tip cn tnh tin, lin tuc va c kt hp cht che nhiu mt trong vic nng cao tnh hiu qua cua tng ca nhn, cua cac mi quan h. Kt hp hai hoa vi nhng quy lut phat trin t nhin, 7 thoi quen giup chung ta lin tuc tin ln trong cac bc cua qua trnh trng thanh, t phu thuc sang c lp ri n tng h. Khi bt u cuc sng, mi chung ta u la mt a tre s sinh, hoan toan phu thuc vao cha me (hoc ngi u). c day d, nui dng va nng , theo nm thang, chung ta tr nn cng cap hn, c lp hn - v th cht, tinh thn va ca v tai chnh - cho n khi chung ta co th t chm soc ban thn mnh va tr thanh mt con ngi t chu, t lc. Cang trng thanh, chung ta cang nhn thc c rng moi s vt trn i u tac ng qua lai ln nhau, rng co mt h sinh thai chi phi ca t nhin va xa hi. Chung ta phat hin ra rng vic nng mnh ln mt tm cao mi phu thuc rt nhiu vao mi quan h vi nhng ngi xung quanh - ngha la cuc sng cua con ngi lun co s tng h. Nhn tng th, s phat trin cua con ngi t thi th u n khi trng thanh la phu hp vi quy lut t nhin. Tuy nhin, co nhiu chiu hng phat trin. Chng han, s trng thanh v th cht khng nht thit i lin vi trng thanh v tnh cam hay tr tu. Mt khac, mt ngi chm phat trin v th cht khng hn la kem trng thanh v mt tr tu hay tnh cam. 74. 78 7 THOI QUEN THANH AT Trn con ng phat trin lin tuc cua s trng thanh, phu thuc la m thc thuc v ngi khac - anh chm soc ti, anh n hoc khng n vi ti, ti trach anh v hu qua xay ra Con c lp mi chnh la m thc cua ti - ti co th lam vic nay, ti chu trach nhim, ti bit t lc, ti co quyn la chon Nhng, tng thuc la m thc thuc v chung ta - chung ta co th cung lam vic, chung ta co th hp tac vi nhau, chung ta co th kt hp tai nng va nng lc lai cung lam nhng vic ln hn. Ngi phu thuc da vao ngi khac at iu mnh mun. Ngi c lp lun co c cai mnh mun bng chnh n lc cua ban thn. Con Ngi tng thuc th bit kt hp n lc cua mnh vi nhng n lc cua ngi khac at thanh cng ln nht. Nu b phu thuc v th cht, chng han b bai lit hay tt nguyn, ti se phai cn n s giup cua ngi khac. Nu b phu thuc v tnh cam, ti se cn n nhn xet cua ngi khac cam thy mnh co gia tr va an tm. Nu la ngi phu thuc v tr tu, ti se phai nh ngi khac suy ngh h moi vn trong cuc sng. Ngc lai, nu la mt ngi c lp, v mt th cht, ti co th t mnh lam ly moi vic; v tr tu, ti co th t suy ngh, t duy mt cach sang tao, co oc phn tch va sp xp cung nh trnh bay y kin cua mnh mt cach d hiu; v tnh cam, ti se t lam chu ban thn, cam nhn c chnh mnh va se khng b chi phi bi cu hoi ti co c ngi khac yu mn hay i x tt khng. Co th d dang nhn thy rng ngi co tnh c lp to ra chn chn hn nhiu so vi ngi co tnh phu thuc. 75. 7 THOI QUEN THANH AT 79 Ren luyn c tnh c lp la mt thanh cng ln nhng o khng phai la tt ca. Hin nay, tnh c lp ang la m thc c xa hi cao. Hu ht sach, bao vit v cach sng u sung bai tnh c lp - nh th giao tip, lam vic nhom, hay hp tac u kem gia tr hn. Ho xem tnh c lp nh muc tiu ti thng ma moi ca nhn va xa hi cn hng ti. Nhng thc cht, vic nhn manh tnh c lp phn nhiu xut phat t phan ng trc s phu thuc, nh mt cach chng i vic kim soat, chi phi va khng ch cua ngi khac i vi chung ta. Nhiu ngi hiu khng thu ao v khai nim tng thuc, thng lin tng, thm ch ng nht no vi s phu thuc. V vy, chung ta thy co nhng ngi nhn danh c lp, giai phong con ngi, nhng thc cht la v ch ky ca nhn, t li ma ly hn, bo ri con cai va lang tranh moi trach nhim xa hi. Phan ng nhng ngi co tham vong thoat khoi s go bo - t khng nh mnh va lam nhng vic mnh mun - thng bc l nhiu s phu thuc c ban. Trong khi c gng at c muc tiu, ho lai bc l nhiu im yu: nhng s kin nm ngoai kha nng kim soat cua ban thn chi phi. Tt nhin, chung ta cn phai thay i hoan canh. Th nhng, phu thuc lai la mt vn thuc v qua trnh trng thanh cua tng ca nhn ma t lin quan n hoan canh. Ngay ca trong hoan canh thun li hn th s phu thuc vn thng c duy tr. Tuy nhin, no co th c giai phong bng s c lp tht s trong tnh cach chung ta, khin cho chung ta co thm sc manh chu ng 76. 80 7 THOI QUEN THANH AT hanh ng hn la b ng i pho. o la mt muc tiu tt ep nhng khng phai la muc tiu ti thng cua mt cuc sng thanh at. T duy c lp n thun khng th phu hp vi thc tai co tnh tng thuc. Nhng ngi co tnh c lp ma khng u trng thanh suy ngh va hanh ng mt cach tng thuc th ho ch co th la nhng ca nhn tt, ch khng th la nhng nha lanh ao hay ng i tt. V ho khng xut thn t m thc cua s tng thuc cn thit cho s thanh cng trong cac mi quan h hn nhn, gia nh, t chc. V ban cht, cuc sng co tnh tng thuc cao nn vic tm cach at c hiu qua ti a bng tnh c lp th chng khac nao tm cach chi qun vt bng chic gy anh gn - ngha la phng phap khng thch hp vi thc tin. Tnh tng thuc la mt khai nim chn chn va tin b hn nhiu so vi tnh c lp. Nu tng thuc v th cht, du la ngi t lc va co kha nng, chung ta cung se lin kt sc manh co c kt qua tt hn trong cng vic. Nu tng thuc v tnh cam, du nhn ra y ngha cua ban thn, chung ta cung cn chia se tnh cam vi ngi khac. Nu tng thuc v tr tu, chung ta se bit kt hp nhng y tng tuyt vi nht cua ngi khac vi nhng y tng cua ring mnh. Do o, nu co tnh tng thuc, chung ta se co c hi chia se ban thn mnh vi ngi khac mt cach su sc va co y ngha, se tip cn c cac ngun lc va tim nng ln lao cua nhng ngi xung quanh. Ch co nhng ngi sng c lp mi ren luyn c 77. 7 THOI QUEN THANH AT 81 tnh tng thuc. Ngi phu thuc thng khng co c nhng mi quan h tng thuc v ho khng th lin kt vi ngi khac trong khi cha u kha nng lam chu ban thn. o cung la ly do v sao cac thoi quen 1, 2, 3 trong cac chng tip theo lai xoay quanh vn lam chu ban thn. Nh cac thoi quen nay, ngi ta co th chuyn t phu thuc sang c lp trc khi co th co c tnh tng thuc. Chung la nhng thanh tch ca nhn - ct loi cua s phat trin tnh cach - va thanh tch ca nhn se dn n thanh tch tp th. Cung nh gieo hat ri mi thu hoach c, ban khng th ao ngc qua trnh nay. o la mt qua trnh bt u t bn trong. Khi tht s c lp, ban se co nn tang vng chc cho tnh tng thuc, co mt tnh cach c ban giup ban at c nhng thanh tch tp th theo nh hng nhn cach khi lam vic nhom, hp tac, giao tip xa hi c nu trong cac thoi quen 4, 5, 6. Nhng iu nay khng co ngha la ban phai ren luyn cac thoi quen 1, 2, 3 mt cach hoan hao trc khi tp luyn cac thoi quen 4, 5, 6. Nm c s lin tuc cua cac thoi quen se giup ban lam chu c s phat trin cua mnh mt cach hu hiu. Ban co th luyn tp cung mt luc ca 6 thoi quen. La mt phn cua th gii tng thuc, hang ngay, chung ta vn giao tip vi th gii o. Tuy nhin, cac vn ni cm o co th d dang lam lu m nhng thoi quen hnh thanh nn tnh cach. Hiu c tac ng cua ban thn n cac mi quan h co tnh tng thuc giup ban tp trung n lc theo ung trnh t va phu hp vi cac quy lut phat trin t nhin. 78. 82 7 THOI QUEN THANH AT Thoi quen th bay la thoi quen cua s i mi - mt s i mi thng xuyn va co tnh cn i bn chiu - gm ba chiu khng gian va chiu con lai la thi gian - cua cuc sng. No xoay quanh va bao ham tt ca cac thoi quen khac. o la thoi quen hoan thin khng ngng, tao ra mt qua trnh phat trin theo ng xon c nng ban ln mt trnh hiu bit mi va sng theo tng thoi quen khi ban nhn nhn no goc cao hn. Biu di y la s th hin bng hnh anh theo trnh t va tnh tng thuc cua 7 thoi quen. No se c s dung xuyn sut cun sach nay, khi chung ta khao sat ca hai kha canh: mi quan h co trnh t gia cac thoi quen va s kt hp vn ng cua chung. Khi lin kt vi nhau, 7 thoi quen se tao ra c nhng hnh thc mi cua nhau va lam tng gia tr cho nhau. Mi khai nim hay mi thoi quen se c trnh bay ro rang trong nhng phn tip theo. Tng thuc THANH TCH TP TH Lng nghe va thu hiu ln nhau ng tm hip lc T duy cung thng Lun chu ng Bt u t muc tiu a c xac nh u tin cho iu quan trong nht THANH TCH CA NHN c lp Phu thuc Rengiuabanthn 1 2 3 4 5 6 7 M THC 7 THOI QUEN 79. 7 THOI QUEN THANH AT 83 3. NH NGHA V TNH HIU QUA Bay thoi quen chung ta se cp trong cun sach nay la nhng thoi quen cua s thanh at, bi v chung c xy dng da trn cac nguyn tc, mang lai cho chung ta nhng li ch ti a va lu dai. Chung tr thanh nn tang cua tnh cach con ngi, tao nn mt trung tm cung cp nhng tm ban chnh xac. ng thi, nhng thoi quen nay la c s mi ca nhn co th t giai quyt cac vn cua mnh mt cach hiu qua, tn dung ti a cac c hi, khng ngng hoc tp cung nh kt hp c cac nguyn tc khac trong qua trnh phat trin cua mnh. Bay Thoi quen thanh at cung c xy dng da trn m thc cua tnh hiu qua, phu hp vi mt quy lut t nhin, mt nguyn tc ti goi la s cn bng P/PC. d dang hiu c nguyn tc nay, chung ta co th lin h vi cu chuyn ngu ngn Ngng e trng vang cua Aesop. Mt bac nng dn ngheo mt hm phat hin mt qua trng bng vang lp lanh trong con ngng cua mnh. Luc u, ng ngh ai o mun chi khm ng. Nhng khi nht ly qua trng nh nem i, ng a kp ngh lai. Qua trng ung la bng vang tht! Ngi nng dn khng th tin ni vao vn may ln ang n vi mnh. C mi ngay tri qua, ngay sau khi thc dy, ng lai