UNIVERSITETI I PRISHTINES

FAKULTETI I INXHINIERIS MEKANIKEStudimet Master

INSTRUMENTET METALPRERËSE

- FREZAT-

Përmbajtja1.0.Frezat……………………………………………………………………………………1.1Nocioni i frezimit…………………….………………………………………………...11.2Llojet e frezimit dhe kinetika etyre……………………………………………………31.3Nocionet themelore dhe elementet e frezav……………………………………………31.4Elementet e frezav……………………………………………………………………...41.5 Ndarja e frezav………………………………………………………………………...51.6 Sipas konstruktit te punes se dhembëve…………………………………………….....51.7 Sipas formës së sipëfaqes në te cilat jane te vendosura te dhembeve…………………51.8 Sipas menyres se perforcmit ne frezatorve boshtore……………………………….…61.9 Sipas menyres se perforcimit ne frezatoren boshtore…………………………….…..61.10 Sipas ndertimit te konstruktit …………………………………………………….….61.11 Sipas formes se dhembeve……………………………………………………….…..61.12 Sipas formes se perpunimit te siperfaqes………………………………………….…61.13 Sipas punimit te ullukve spiralor………………………………………………….…71.14 Sipas drejtimit te levizjes…………………………………………………………….81.15 Elementet gjeometrike te pjesve preset e frezave cilindrik………………………….91.16 LLogaritja e kendit te prapme………………………………………………………121.17 Percaktimi i kendit kryesore………………………………………………………..121.18 Percaktimi i kendit kryesore te vendosjes ………………………………………...131.19 Percaktimi i kendit te pjerrtesise………………………………………………...…141.20 Ndertimi i dhembve te frezat……………………………………………………….231.21 Frezat me dhembe frezore……………………………………………………….…231.22 Forma parabolike e dhembve frezore …………………………………………..….261.23 Dhembi frezor i formuar ne dy rrafshe…………………………………………….261.24 Frezat cilindrik te dhembit frezor…………………………………………………..271.25 Elementet themelore konstruktive te frezave valakore spiralore…………………271.26 Diametri ifrezes dhe gjembit……………………………………………………….271.27 Hapi i dhembit ……………………………………………………………………..291.28 Numri i dhembve…………………………………………………………………..301.29 Shpenzimi dhe qendrushmeria e frezit……………………………………………..331.30 Prerja e frezave……………………………………………………………………..371.31 Mprehja e frezave me dhembë frezor………………………………………………371.32 Diametrat e projektimit te veprimeve teknologjike te frezave……………………..401.33 Veprimi teknologjik i punimit frezus cilindrik valakore ballore…………………..401.34 Këndet e gdhendjes ne prerjet N-N dhe S-S per llogaritje…………………….…..401.35 Këndi i vendosjes se kokes se diobes ( diabolike)…...………………………….…431.36 Tregon vendosjen ne lartesi te pllakes mprese…...……………………………...…431.37 Llogaritja e dhembezorve te kokes diobes për frezim spiralor……………………..441.38 Konstruksioni dhe veprimi teknologjik i frezave dy kendore…………………….441.39 Parallogaria e pjerresies se kokes se diobes………………………………………...441.40 Normat teknike për punimin dhe porosis e frezave………………………………..531.41 Standartet e nevojshme për konstruktimin dhe punimin e frezave…………………531.42 Elementet kryesore gjat pranimit të frezave……………………………………….541.43 Format dimenzionet dhe shmangjet e lejushme ……………………………………551.44 Forma dhe dimenzionet…………………………………………………………….55

5

1.45 Shamgja e lejuar të diametrit të frezës……………………………………………..551.46 Shmangjet e lejuar të profileve sipas kontrollorit.…………………………………551.47 Gjuajtjet ( hedhja ) e lejuar te frezave …………………………………………….551.48 Pëcaktimi i klases së kualitetit të siperfaqes se punuar në freza………………….561.49 Zgjedhja e materialit për freza……………………………………………………..56

6

1. FREZAT

Frezat janë paisje të cilat përdorën për përpunimin e sipërfaqeve të rrafshta dhe të lakuara të të gjitha llojeve, si edhe për punimin e lugjeve, spiraleve, vidave, dhëmbëzorëve etj.

1.1 NOCIONI I FREZIMIT

Frezimi është veprimi i cili kryhet me lëvizjen rrethore të frezave. Me këtë veprim arrihet produktivitet i lartë i punës mekanike dhe shfrytëzimi i gjërë i prodhimit masiv serik. Në fig1.1 janë paraqitur format themelore të përpunimit në frezatoren horizontale.(1).

Fig. 1.1. Paraqitja e llojeve të ndryshme të frezave në frezatoren horizontale; a. horizontale e rrafshët, b. vertikale e rrafshët, c. e rrafshët në të pjerrët dhe d. në të njejtën horizontale, vertikale dhe në të

pjerrët. Të gjitha operacionet e frezimit në fig 1.1 përpunojnë sipërfaqe të rrafshta të prodhimeve.

1

Fig.1.2 paraqet përpunimimet në frezatoren vertikale. Llojet e paraqitura të punimeve me frezim mund të prodhohen edhe në frezatoren univerzale.Me anë të frezimit arrihen punime në kualitet IT9 dhe IT15. Me metal të fortë për një kualitet më të lartë.Fig 1.2 Paraqitja e llojeve të ndryshme të frezimit në frezatoren vertikale: a. ballore, b.kopjuese, c.hullinore, d.konkave, e. bisht dallëndyshe, dhe f. hullinore për pykë (gozhdë)

1.2 LLOJET E FREZIMIT DHE KINEMATIKA E TYRE

Gjatë frezimit dallojmë dy lloje të largimit të ashklave (gdhendlave):- Largimi cilindror dhe- largimi ballor

Fig 1.3 tregon të dy mënyrat.

Fig1.3. Paraqitja e largimit të ashklave te frezimi: a. frezimi cilindror, b. frezimi ballor

2

Siç shifet në fig 1.3, freza kryen lëvizje rrethore, kurse pjesa e cila punohet kryn lëvizje drejtvizore ose fundore .

1.3. NOCIONET THEMELORE DHE ELEMENTET E FREZAVEFrezat janë vegla prerëse, brisçit e të cilave janë vendosur në sakj apo ballë të trupave themelor të rrumbullakët.Këndet e gdhendjes në parim janë të njejtë sikurse te thikat e tornitorëve. Fig 1.4. tregon gjeometrin e këndeve të ndryshme të frezave. Fig a. dhe b. tregojnë kënde të ndryshme α ,β dhe γ. Në fig“a” janë të theksuara sipërfaqet dhe atë:

1. sipërfaqja e parë,2. sipërfaqja e lirë apo e prapme,3. brinja gdhendëse apo tehu prerës,4. sipërfaqja e përpunuar,5. sipërfaqja e punuar,6. rrafshina gdhendëse,7. sipërfaqja gdhendëse dhe 8. murëzi i dhëmbit.

Fig1.4. Paraqitja gjeometrike e këndeve gdhendës

1.4. Elementet e frezaveNë fig1.5 janë paraqitur elementet themelore të frezave. Pjesa punuese e frezave është e paisur me dhëmbët në të cilët gjenden tehe të ndryshme.Pjesa përforcuese është paraparë për përforcimin e frezave.Qafa është pjesa lidhëse ndërmjet pjeses punuese dhe përforcuese.Dhëmbi, apo pjesa e dukshme, është i paisur me tehe të ndryshme; dhëmbi, i punuar posaqërisht, vendoset në trupin e frezave.Vrimat te frezat mjellëse (që mund të ndërrohen) janë të parapara për përforcim në bosht, fig 1.5. b dhe c.Hullia për pykë (gozhdë) është paraparë për përcjelljen e momentit të përdredhjes. Trupi i frezave është pjesa në të cilin dalin dhëmbët apo thikat.

3

Fig 1.5. Paraqitja e pjesëve të frezave; a. freza gishtore e një tërësie b. dhe c. frezat mbjellëse.

1.5. Ndarja e frezaveFrezat përdorën në të gjitha degët e industrisë metalopërpunuese për punimin e siperfaqeve të ndryshme. Mund të ndahen në grupe themelore.fig 1.6. dhe 1.7 paraqesin lloje të ndryshme të frezave.1.6. Sipas konstruktit të punës së dhëmbëve 1. frezat me dhëmbë frezor 2. frezat me dhëmbë punues të prapmë.1.7. Sipas formës së sipërfaqes në të cilën janë vendosur dhëmbët 1. freza cilindrike me dhëmbë në sipërfaqën cilindrike 2. freza ballore me dhëmbë në sipërfaqën ballore 3. freza pllakore trianësore dhe dyanësore me dhëmbë në tri apo dy anë, 4. freza këndore me dhëmbë në pllakën konike 5. freza profilike me dhëmbë në pllakën profilike.1.8. Sipas mënyrës së përforcimit në frezatoren boshtore 1. freza prej një pjese me dorezë konike apo cilindrike, 2. freza mjellëse me vrimë për vendosjen dhe shtërngimin e tornit apo bushtit,1.9. Sipas ndërtimit të konstruktit 1. freza të punuara prej një pjese 2. freza të bashkangjitura, të përbëra prej pjesëve veç e veç, 3. freza e tërësishme (komplete), e përbërë nga disa pjesë, 4. freza me dhëbë të ngjitur (vendosur).1.10. Sipas formës së dhëmbëve 1. freza me dhëmbë të rrafshët përgjat bushtit, 2. freza me dhëmbë spirale (vidhë) 3. freza me dhëmbë drejtimesh të ndryshëm.1.11. Sipas formës së përpunimit të sipërfaqës 1. freza për punimin e rrafshinave ( mund të jenë ballore dhe cilindrike) 2. freza për punimin e hullive dhe ullukve (mund të jenë pllakore dhe gishtore) 3. freza për punimin e sipërfaqeve profilike (mund të jenë cilindrike, pllakore,

gishtore; në këto freza bëjnë hyjnë edhe frezat për prerjen e vidave dhe dhëmbëzim), 4. freza për punimin e trupave lëvizës, 5. freza për prerjen e metaleve (cirkularëve)

4

1.12. Sipas punimit (fabrikimit) të ullukëve spiralor . freza me hulli spiralore të djathtë, 2. freza me hulli spiralore të majtë.

Fig1.6. Prodhimi i llojeve të ndryshme të frezavea. cilindror, b. cilindror me dhëmbë të vendosur, c.koka frezore, d. ballore,

e. ballore me dhëmbë të vendosur, f. gishtore, g. për hullitë në formë të T, h. hullive gishtore, i. pllakore me dhëmbë të vendosur, j. sharrore (formë sharre),

k. sharrore me dhëmbë segmentor, l. njëkandore, m. fazore për frezim të dhëmbëve të lëshuar.

5

Fig1.7. Prodhimi i llojeve të ndryshme të frezave

1.13. Sipas drejtimit të lëvizjes

1. freza prerëse e djathtë (fig1.8a), 2. freza prerëse e majtë ( fig1.8b). Freza prerëse e djathtë është ajo- e cila kur të shiqohet nga balli- lëvizë në drejtimin e kundërt të lëvizjes së akrepave të orës. Kurse freza prerëse në të majtë lëvizë në drejtim të lëvizjes së akrepave të orës.

Fig1.8. Paraqitja e frezave a. prerëse e Fig1.9. Elementet gjeometrike të pjesëvedjathtë dhe b. gdhendëse e majtë. gdhendëse të frezave cilindrike

1.14. Elementet gjeometrike të pjesëve prerëse të frezave cilindrike

Fig1.9 Paraqet elementet gjeometrike pjesëve gdhendëse të frezave valakore apo cilindrike. a = këndi kryesor i prapmë γ = këndi kryesor i përparmë γ1= këndi i përparmë i tërthortë

6

an= këndi i prapmë pingul (vertikalisht) w = këndi përpjetëP ër kalim nga këndi γ1 në γ dhe an në a kemi: Për freza cilindrike tg γ = tg γ1 cos w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1Për freza ballore tg γ = tg γ1 sin φ+tg ω. Cosφ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2Për cilindrike tg a = tg an

. cos ω . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3Për freza ballore tga = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.4

Fig.1.10 Elementet gjeometrike të pjesëve gdhendëse të frezes balloreFig 1.10 tregon elementet gjeometrike të pjesëve gdhendëse te freza ballore.γ = këndi kryesorë i përparmëa = këndi kryesorë i prapmë γ1 = këndi i përparmë i tërthortëγ” = këndi i përparmë përsëgjatia” = këndi i prapmë përsëgjatian = këndi i prapmë pingulω = këndi i shtrirjes i cili të frezat ballore edhe quhet këndi i përparmë përsëgjatiφ = këndi kryesorë i vendosjesφ1 = këndi ndihmës i vendosjesa1 = këndi i prapmë në krye (ballë).Fig. 1.11 tregon elementet gjeometrike të pjesëve gdhendëse në frezen kryesore ballore.φ1 = këndi kryesorë i vendosjes në paratehë ose fazën f0

f0 = gjerësia e paratehut, kurse punohet për përforcimin e tehut kryesorλ = këndi i mbështetjes, mund të jetë pozitiv dhe negativγ1 = këndi i përparmë i tërthort

7

Fig1.11. Elementet gjeometrike të pjesëve gdhendëse të kokës së frezes ballore

Tabela 1.1 Vlera e këndeve γ dhe λ mvarësisht prej këndeve γ1 dhe ω për fig.1.11.

Këndet e përparme përsëgjati dhe tërthorazi

Këndi i përparmë dhe këndi mbështetës i tehut gdhendës

Këndet e përparme përsëgjati dhe tërthorazi

Këndi i përparmë dhe këndi mbështetës i tehut gdhendës

γ1 ω γ λ γ1 ω γ λ -15º -10º -17º +5º45´ -10º +10º -7º06´ -12º11´

-10º -15º -13º29´ +12º07´ -5º -10º -7º25´ +8º24´

-10º -10º -12º11´ +7º06´ 0 -10º -2º37´ +9º40´

-10º -5º -10º55´ +2º10´ +5º -10º +2º10´ +10º55´

-10º 0 -9º40´ -2º37´ +10º -10º +7º06´ +12º11´

-10º +5º -8º24´ -7º25´ _ _ _ _

8

Lidhja ndërmjet këndit të përparmë γ1 dhe ω, nga një anë dhe me këndet γ dhe λ nga ana tjetër, përafërsisht mund të shprehet me barazimet vijuese:

tgγ = tgγ1 sinφ + tgω. cosφ . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.5 tgλ = tgγ1 cosφ – tgω. sinφ . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.6të cilat lejojnë që te qifti I dhënë I këndeve të përcaktojnë tjetrin dhe ashtu të gjejnë madhësinë e këndit φ. Në tabelen 1.1 janë vlerat e këndeve γ dhe λ varësisht nga madhësia e këndeve γ1 dhe ω të cilët më së shumti edhe përdoren në praktikë, gjatë kësaj edhe zbatohet në frezen ballore këndi φ = 75 º.

1.14. Llogaritja e këndit të prapmë Këndi i prapmë varet nga rezhimi i gdhendjes dhe përcaktohet me madhësinë e shpenzimit të tehut gdhendës të dhëmbit të frezes. Sa më i madh që është këndi i prapmë, aq më e vogël do të jetë tretja dhe aq më i vogël shpënzimi, por prap se prapë dhëmbi do të jetë i ndieshëm.Preferohet që këndi i prapmë të llogaritet sipas kësaj formule:

Sin an = , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.7

an = këndi i prapmëc = koeficienti i qëndrushmërisë i cili përmban:c = 0,1 për përpunimin e hekurit të shkrirëc = 0.13 për përpunimin e çelikutamaks2 = trashësia maksimale e ashklave, në përputhje me largesat për dhëmbësz ose:

sin an = . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . .1.8këndi i prapmë a në tehun kryesor gdhendës mund të llogaritet në prerje normale sipas formulës: tag an = tg a. sinφ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.9ku është: φ = këndi kryesor i vendosjes

1.14. Përcaktimi i këndit kryesorë

Këndi ipërparmë γ përfitohet varësisht nga zvogëlimi i ashklave, llojit të frezave dhe cilisit e matrialit të përpunuar. Duke njohur koeficientin e zvoglimit të ashklave mund të përcaktohet këndi γ. Për çelikun që gdhendet shpejt ky koeficient përmban e me te edhe këndin γ: _ për koeficientin e zvogëlimit deri në 0,45 . . . . . . . . . . . γ = 20º _ për koeficientin e zvogëlimit mbi 0,45 deri 0,55 . . . . . . . . γ = 15º _ për koeficientin e zvogëlimit mbi 0,55 . . . . . . . . . . . . . γ = 10º

9

1.15. Përcaktimi i këndit të ngritjes

Ky këndë është shum i rëndësishëm te frezat ballore. Me ndryshimin e këtijë këndi ndryshon këndi i përparmë në prerjen pingule. Këndi ω siguron frezim drejtvizorë the lehtësi të posaqme, sepse menjëherë zvoglohet gjerësia e ashklave.

1.16. Përcaktimi i këndit kryesor të vendosjes

Njëri nga këndet mjaft të rëndësishëm të frezës ballore është këndi i vendosjes në tehun kryesor gdhendës φ, i cili i jep formën dhe prerjen e ashklave.Për përcaktimin e këtij këndi mund të shfrytëzohet formula 1.5. ai ndikon në gjatësinë e shtresës së larguar, në përputhje me forcat gdhendëse të cilat veprojnë në freza, në qëndrushmërinë e frezave dhe kualitetin e sipërfaqes së përpunuar. Sa ma i vogël të jetë ai kënd, aq më e vogël do të jetë edhe thellësia e gdhendjes dhe ngarkesa në njësinë zgjatëse të tehut gdhendës ( gjatë largimit të caktuar) aq ma e madhe do të jetë qëndrushmëria e frezave, aq më të pastërta sipërfaqet e punuara, sikurse edhe forca e rezultuar boshtore gdhendëse. Prandaj vlera e vogël e këndit φ mund të zbatohet te konstrukti mjaf I fortë i frezës dhe atë φ = 10 º . . . . 30 º.Duhët përmendur që këndi i vogël i vendosjes φ e pengon punën gjatë thellësisë së madhe të gdhendjes, sepse shkakton zmadhim të pa nevojshëm të gjatësisë së tehut gdhendës. Për këtë arsye preferohet thellësia e gdhendjes cca 3. . . 4mm me punën e frezes prej φ < 30 ºVlera më e përhapur e këndit të vendosjes përmban φ = 60 º.Përshkak të barazimit të majave të dhëmbëve të frezave dhe arrijtjes së njëtrajtshmërisë më të madhe të elementeve të të gjithë dhëmbëve te freza ballore me metal të fortë, zakonisht merret parafaza f0 =1 . . .2mm, kurse këndi φ0 = 1/2 φ (shiko fig. 1.10 detali b) Këndi ndihmës φ1 bëhet për arsye të zvoglimit të shkatrrimit anësorë dhe hargjimit të teheve ndihmëse gdhendëse gjatë punimit të sipërfaqeve. Ai kënd merret:

- φ1 = 2 . . . .10 º për freza ballore- φ1 = 2 . . . . . 5 º për freza pllakore trianësore.-

1.17. Përcaktimi i këndit të pjerrtësisë

Këndi i pjerrtësisë së tehut gdhendës λ ndikon në fortësinë dhe qëndrushmërinë e dhëmbit; gjat vlerës positive të këndit të pjerrtësis + λ, vendi i hyrjes (vendi i goditjes) së dhëmbit të frezës largohet nga maja e dhëmbit dhe paraqitet gjendja më e vështirë dhe pjesërisht më e ndjeshme. Vlera pozitive e këndit λ prapseprap ndihmon hyrjen më të madhe të njëtrajtshme të dhëmbit në materialin prodhues dhe daljen prej tij. Gjithashtu me zmadhimin e këndit + λ zvaglohet përsëgjati këndi i përparmë, e që sjell deri te forcat më të mëdha gjatë gdhendjes dhe shpenzimin më të madh të fuqisë. Te frezat ballore me metal të fort merret këndi i pjerrtësisë: λ = 0 . . . . .15 º

10

Në tabelat 1.2 deri te 1.6 janë vlerat e rekomanduara të këndit të përparmë λ, këndit të prapmë a, këndeve të vendosjes φ, φ0 dhe φ1, këndit të ngritjes ω dhe këndit të pjerrtësisë λ për freza normale, kurse tabela 7.7 rekomandon vlerat gjeometrike të elementeve të pjesëve gdhendëse të frezave prej metalit të forte (3).

Tab.1.2. Vlerat e rekomanduara të këndit të përparmë

Lloji i frezave Materiali i përpunuar

γºFortësia Çe.Om N/mm2

Kualiteti i materialit

a. Frezat prej çelikut që gdhendet shpejt

Cilindrike, ballore, pllakore dy dhe trianësore, gishtore, cirkularët

b. Freza me pllakëza prej metalit të fortë

Cilindrike, ballore, pllakore dy dhe trianësore, gishtore.

Çeliçet konstruktuese deri në 650 +15650…….800 +5850…….950 -51000… 1200 -10Hekur I shkrier HB deri në 200 +5

Cilindrike, ballore, pllakore dy dhe trianësore, gishtore.

Hekur i shkrier HB 200…..250 0HB mbi 250 -5Lëgura alumini +15Mesing -5

Vërejtje: 1.Te frezat me këndin ω>30 º, për përpunimin e Çe,om < 600 N/mm2 këndi i përparmë γ=15 º 2. Konturat (tipare) e frezave profilore me kënd të përparmë γ>10 º për përpunim e profileve të

sakta duhet korigjuar. 3. Madhësia e këndit të përparmë γ për freza profilore punohen pa kontura korigjuese, duke

përcaktuar llogarinë e shmangje të pjeses profilore.

11

Deri 600 Ç.1120,1220,1330,1430 Ç. 4131,4321 20

Mbi 600deri 1000

Ç.1430,1530,1630 Ç.4131 15

Mbi 1000 Disa çeliçe në gjendje të kalitur 10

Hekuri i shkrirë i hintë dhe i farkuar HB mbi 150 10HB deri në 150 15

Lëgurat aluminore 25

Masat plastike (tekstolitet) 8

Për çelik dhe hekuri I shkrier për freza tëgjerësisë B deri në 3mm 5Mbi 3mm 10Të gjitha çeliçet dhe hekurat e shkrirë

10

Pllakore, cirkulare, T-hullive, rrezore, hulliveProfilore me freza me dhëmbë të ndërtuar prapsthi

4. Hapsira e fortësisë gjatë trungut om vetëorientues karakterizon kualitetin orientues të materialit përpunues për përcaktim të këndit të përparmë optimal.Tabela 1.3

Vlerat e rekomanduara të këndit a të prapmë të frezes

Llojet e frezave Karakteristikat

Këndi I prapmë në shkallëa a1

Cilindrike Me dhëmbë të imët 16 -

Me dhëmbë të mëdhenj apo të vndosur 12 -

Të mjellura ballore Me dhëmbë të imët 16 8Me dhëmbë të mëdhenj apo të vndosur 12 8

Pllakore dy dhe tri anësore Me dhëmbë të imët të kthyer 16 6Me dhëmbë të mëdhenj apo të vndosur të kthyer 12 6

Pllakore për hulli Me dhëmbë grryrës 20 -

Cirkular (prerës ) D < 75ø mm 30 - Sharrë e rrumbullakët (qarkore)

D= 75…..200 ø mm 20 -

T-profillore D≤ 25ømm 25 6D>25 ø mm 20 6

Këndore ― 16 8 Profilore apo fazore Me dhëmbë grryrës 16 -

Me dhëmbë të ndërtuar prapsthi 12 -Vërejtje: 1.Te dhëmbët e ndërtuar prapsthi të frezave profilore, këndi i prapmë a duhet të rritet, me

qëllim që në tër profilin të sigurohet këndi an jo më i vogël se 3 º.2.Frezat prerëse, hullinore, T-hullinore duhet të kenë tehe të mprehta pa faza.3.Gjatë mprehjes te të gjitha frezave mund të lehet (shmanget) faza. -për matjet deri 30mm f<0,05mm

-për matjet mbi 30mm f< 0,1 mm4. Zona e shmangjes së këndit a+2º.

12

Tab.1.4. Përcaktimi i këndeve kryesore të vendosjes së frezave φ, φ0, φ1.

Vendi i zbatimit Skica e punimitPërcaktimi i këndit të vendosjes

φ, φ0 dhe φ1. në shkallë

Freza ballore, pllakore dyanësore dhe gishtore për përpunimin e sipërfaqeve alternative pingule dhe të shkallzuara.

φ =90 º;φ 0=45 ºf 0=0,5…..1,5mm varësisht prej konstrukcionit dhe përpunueshmërisë së materialit.

Vazhdimi i tabelës 1.4 Zona (vendi) e zbatimit

Skica e punimitPërcaktimi i këndit të vendosjesφ, φ0 dhe φ1 të shprehur në shkallë.Përpunimi i frezave

ballore dyanësore për kalimi gjatë madhësive të largimit të shtresave me një kalim:a. për freza ballore deri në 6mmb. për freza pllakore deri në 3mm

2

φ=30….45 º varësisht prej shtesëspër përpunimφ0= φ/2f0= 1….1,5mmh = t+c ku c=0,5……1,0mm

Përpunimi i frezave ballore dhe pllakore dyanësore gjatë madhësis së largimit të shtresës me një kalim deri në 6mm

3

φ =60 ºh = t+c ku c= 0,05.......1,0mm

13

Përpunimi i hullisë së frezave pllakore trianësore me dhëmb të rrafshët dhe jo të rrafshët

4

φ=90 º φ0=45 º f0=0,5...1,5mmvarësisht nga konstrukcioni I hullisë prodhimit; posaqërisht e randësishme për frezat me dhëmbë jo të rrafshët

Përpunimi i sipërfaqës së rrafshët për kalim të frezës ballore formë kali.

5

φ=20 ºdiametri I frezës D>150mm në prodhimin masiv dhe serik ne frezatoret e zgjatura për largim më së shumti t = 2…4mm

Frezat ballore të mbjellura me dhëmbë të vendosur me përpunim qërim (lëvorim)

6

φ1 = 1…2 º

Për punim të mire

7

φ1= 0 në gjatësi 10

10 = (4…6) 50

φ1= 2 º

14

Vazhdimi i tabelës 1.4

Zona e zbatimit Skica e punimit Përpunimi i këndit të vendosjes φ, φ0 dhe φ1.

Në shkallëFreza ballore me dhëmbë të rrafshuar për punimi të mirë të hekurit të shkrirë

φ1 = 2 º10>s, por jo ma të vogël se 30mm. Numri i dhëmbëve për rrafshim gjatë D> 250mmzpor = 2D<250mm

Freza e tërë ballore e mbjellur pa dhëmbët ballor

9

φ1 = 8…10 ºpër punim me lëvizje të pasme? (posmak)sz < 0,08mm

Gjithashtu me dhëmbët ballorë

10

φ1=1…2 º

Freza gishtorea. pa dhëmbët ballorb. me dhëmbët ballor

11

a. φ1= 1…2 ºb. φ1= 8…10 º

për punim me (posmak) sz< 0,08mm

Freza pllakore dy dhe trianësore

12

a. për punim të vrazhd hullinor φ1= 1…2 ºb. për punim të sakët dhe lëmuar (mirë) φ1 = 30 º φ1 = 2 º

15

Freza pllakore hullinore

13

Për hullitë me shtesë të gjërë për punim φ1 = 1 º30´ deri në 2 º

Njësoj për punim të lëmuar të çelikut sikurse nën nr. 8

14

φ1= 2 ºφ1 = -(6 deri në12 º)10 >sz por jo më të vogël se 30mmNumri I dhëmbëve për rrafshim gjatëD> 250 ø mmZpor = 2;Pri D < 250 ø mmZpor = 1

Tabela 1.5 Vlerat e rekomanduara të këndit të ngritjes, hullive spiralore dhe dhëmbëve të pjerrët për frezat normale

Llojet e frezave

Këndi λ = ω shprehurnë shkallë

Cilindrike: me dhëmb të mëdhenj 40…45

me dhëmb të vegjël 30…35bashkangjitur 20…45

Gishtore: 30…45Gishtore për hulli 15…25Pllakore: dyanësore 15 trianësore 8…15 trianësore me dhëmb kryqzor 10…15 përbërje trianësore gjat B< 15mm 8…10

B> 15mm 12…15 dyshe trianësore 15Ballore: me dhëmb të plotë 25…40 me dhëmb të vendosur prej çelikut që gdhendet shpejt 10

Me dhëmb të vendosur prej metalit të fortë 15Cilindrike dhe gishtore 45…60

16

a = i lirë γ = këndi i përparmëω = këndi i ngritjes

Forma e frezave

Çeliku i fortësisë deri në 750 N/mm2

Çeliku i fortësisë deri në 1000 N/mm2

Metalet e lehta

Diametri

Numrii dhëmbëve

Këndet e prerjes

Diametri

Numri I dhëmbëve

Këndet e prerjes

Diametri

Numri I dhëmbëve

Kënet e prerjes

d z a γ ω d z a γ ω d z a γ ω

Valakore apo cilindrike

4050607590

66666

Kundërt4050607590

1010101214

Kundërt4050607590

44455

kundërt7 10 38 4 5 35 6 25 4

5

Tabela 1.6. Zgjedhja e dimenzioneve themelore të frezaveDimenzionet themelore të frezave prej çelikut që gdhendet lehtë [5]

17

Forma e frezave

Çeliku i fortësisë deri në 750 N/mm2

Çeliku i fortësisë deri në 1000 N/mm2

Metalet e lehta

Diamet

Nr.idhëm Këndet e

Diame

Nr.iDhë

Këndet e prerjes

DiaM

Nr.idhë

Këndet e prerjes

d z a γ ω d z a γ ω d z a γ ω

Valakore apo cilindrike

110130

81010

Drejtim i njejë 11

0130

161618

Drejtim i njejë 11

0130

668

Drejtim i njejë

12 1 35 8 1 3 14 30 45

Ballore

405060759011013

810101012121416

Drejtim i kundërt

405060759011013

1214141618202224

Drejtim i kundërt

405060759011013

456667810

Drejtim i kundërt

7 1 35 4 5 2 8 25 35

Pllakore

50607590110130150

101012121416181820

Drejtim i kundërt

50607590110130150

161618202224262830

Drejtim i kundërt

50607590110130150

4668810101212

Drejtim i kundërt

7 1 15 5 6 1 8 25 30Drejtim i njejë

Drejtim i njejë Drejtim i njejë

12 10

15 8 14

12

14 30 30

Gishtore

101214162024303640

445566666

Drejtim i kundërt

101214162024303640

666888101010

Drejtim i kundërt

101214162024303640

333344455

Drejtim i kundërt

5 8 15

4 6 15

8 20 25

18

Tabela 1.7Elementetë rekomanduara gjeometrike të pjesëve prerës (gdhendëse) të frezave me pllakëza prej metalit të fort. Këndet të shprehura në shkallë.

Materiali ipërpunuar

Këndi iPrapmë a

Kën

di I

prap

më

ballo

r a1

Këndi I përparmë γ

Këndi I pjerrtësisë ω = λ

Këndet e vendosjes

Gje

rësi

a e

para

tehu

t fa

za

f 0

Tras

hësi

a ea

shkl

ave

a mak

s < 0

,08m

m

Bal

lor

Plla

kore Ballore

Plla

kore

tria

nsës

ore

φ φ1 φ0

Konstrukcioni ball.am < 650 N/mm2

12..15

18..20

8..10

+15

+15

0….-50

60..75

3..5

30..35

1..1,5

am=650…850N/mm2

+5 +10

-5…-10

am

am=1000…1200 N/mm2

-5 -5 -10..-15

+5-10

-10

-20 -

Hekuri i shkrirë HB < 200 12..1

518..20

8..10

+7 +5 +10 +5 45..60

3..5

20..35

1..1,5HB=200..250 +3 0 +20 +1

0

Metalet e lehta 12..15

18..20

8..10

+7deri+15

-+7__-15

___

60..70

3..5

5 1..1,5

Mesing

Bronz12..15

18..20

8..10

+5

+3

+5

+10

+15

+5

+5

+10

60..70

3..5

5 1..1,5

Vërejtje: 1. Për frezim të sakt dhe të lëmuar këndi i prapmë a = 5..10 ºdhe këndit të

përparmë γ=-5 º, gjatë frezimit të çelikut am=650..80N/mm2.2. Gjatë frezimit të shteses cca 3mm këndi i vendosjes φ =20..30 º.

Gjatë frezimit të shteses cca 3….6mm këndi i vendosjes φ=40…60 º.3. Gjatë frezimit simetrik me freza ballore, kur thellësia e shtresës së hequr a >

0,06mm,

19

këndi λ = +15 º;gjatë frezimit josimetrik dhe thellësis së largimit a>0,045mm, këndi λ=+15 º

4. Gjatë frezimit të hekurit të shkrirë, nëse është φ=45 º, atëher është λ=+20 º

1.18. NDËRTIMI I DHËMBËVE TE FREZAT

Dhëmbët të frezt mund të punohen në dy mënyra:- dhëmbët e frezës- dhëmbët e përpunuar prapsthi.

1.19. Frezat me dhëmbët frezorFrezat me dhëmbët frezor prodhohen në konstruksione të ndryshme. Knonstruksioni I tyre është mjaft I thjeshtë dhe lejon ndarjen e dendur të dhëmbëve [6]. Në atë mënyr arrin punë të qetë, sepse gjithmonë më shum tehe prejnë në të njejtën kohë. Përparësit janë këto:

1. qëndueshmëri më e madhe (1,5….3 herë)2. thjeshtësia e punës (përveq te frezat profilore)3. pastërtia e sipërfaqeve të përpunuara.

Gjatë këtijë dhëmbëzimi jo e favorshme është, që me mprehje ndryshon forma e dhëmbëve, kryesisht mprehen në anën e lirë dhe se paraqiten mangësit që vijojnë:

1. ndryshon diametri i frrezave,2. faza e dhëmbëve bëhet gjithnjë e më e gjërë,3. hullit për ashkla bëhen gjithnjë e më të cekta,4. profili i dhëmbëve zvogëlohet,5. dhëmbi shkon kah shtypja

Formën e dhëmbëve të frezave mund ta ndajmë në tri lloje.- forma trapeze e dhëmbit- forma parabolike e dhembit dhe - dhëmbi i formëzuar me dy rrafshe

1.20. Forama trapezore e dhëmbit të frezës Në fig1.12. është e paraqitur forma trapezore e dhëmbit te freza. Hullia dhe dhëmbi janë të kufizuar me këndin qëndror Є; dhëmbi me këndin ŋ, hullia me këndin υ. Kjo formë është i thjeshtë për punim, por dhëmbi është diq më i dobësuar. Mprehja bëhet nëpër maje ose ana e prapme e dhëmbit. Pas mprehjes zvoglohet lartësia e dhëmbit h ashpërsohet edhe këndi ŋ, i cili tërhek pas veti zvogëlimin e fortësisë së dhëmbit dhe esencen themelore të frezës – shfrytzueshmërin. Jeta (kohëzgjatja) e llojit të tillë të frezave nuk është e gjatë,

20

Fig. 1.12. Paraqitja e formës trapezore të dhëmbit te frezat; a. dhëmbi trapezor, b. këndi i shiquar në rrafshin NN pingule në dhëmbët spiralor.

sepse nuk munden shumë të pastrohen (ma së tepërmi 6….8). Frezat me dhëmbët e këtillë janë të paraparë për llojet e lehta të punëve, por forma e dhëmbëve është shum e zgjeruar. Në fund të pjerrtësisë së dhëmbëve duhet të parashifet rrumbullaksimi me rreze r për shkak të gabimeve eventuale gjatë temperatures së punimit. Gjatë konstruksionit të frezave në vizatimin e puntorisë duhët të paraqiten të gjitha elementet e profileve të dhëmbëve:1. këndi i dhëmbit ŋ2. këndi qëndror εc

3. këndi i pjerrtësis së dhëmbit υ4. rrezja e rrumbullaksimit në fund të pjerrtësisë së dhëmbit r5. lartësia e dhëmbit h 6. gjerësia e fazës ƒ dhe fazetës ƒ1 7. këndet e gdhendjes a, β ,γ Për këndet e dhëmbëve të paraqitura në foto në praktikë zgjidhen këto vlera:γ = 0η = 45….60 º praktikisht zbatohet. Këndi i dhëmbit η dhe pjerrtësisë υ janë të lidhur ndërmjet vete. Nga fotoja është e kjartë se: υ = η + εc. . . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . . …1.10kurse këndi εc mund të përcaktohet nga formula:

εc= º . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...1.11Ku është:Z = numri i dhëmbëve të frezës.Në bazë të këndeve εc dhe η mund të përcaktohet këndi i nevojshëm υ. Për punimin e pjerrtësisë së dhëmbit përdorën frezat këndore me këto kënde. υ: 45 º, 50 º, 55 º, 60 º etj., kryesisht prej 5 º e deri në 110 º .Formula 1.10. për përpunimin e këndit υ, mund të përdoret edhe atëher kur është i ndyshëm prej zeros.Te frezat me dhëmbë spiralor, llogaria orientuese e këndit υ mundët gjithashtu të përcaktohet me ato formula, por mundet të parashikohet, që numri i dhëmbëve z, në bazë të të cilit llogarisim këndin εc, nuk do të jetë i përpjestueshëm me numrin e

21

dhëmbëve të frezës. Në atë rast merret parasysh numri i dhëmbëve z1, shpesh i quajtur edhe numri ideal i dhëmbëve. Ai mund të përcaktohet sipas formulës:

Z1= . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.12ku është:z = numri real i dhëmbëveω= këndi i pjerrtësisë së spiralësz1= numri ideal i dhëmbëve, etj. Numri i dhëmbëve të cilat do ti ketë freza, rrezja e të cilit do të ishte i njejtë me lakueshmërinë e elipses, i fituar nga mesatarja e rrafshit të frezimit, e përkulur nën këndin e pjerrtësisë së ullukve spiralor. Duke përcaktuar z1, mund të përcaktohet εc në mesataren pingule sipas formulës:

εc= , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.13

Rrezja e elipses llogaritet:

R1= = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.14

Hapi në rrafshin NN tN= . cos ω. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.15

Pas përpunimit të këndeve η dhe υ mund të llogaritet lartësia e dhëmbit h sipas formulës: h= [(1-cos ε) + sin ε cotg υ]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.16ku është:d = diametri i frezës(mm); të tjerat veç dihen.Madhësia e vërtetë h do të jetë diç më e vogël se sa që fitohet me anë të formulës, sepse në atë formul nuk merr pjesë rrezja r dhe faza ƒ.Rrezja e dhëmbit r dhe faza ƒ përcaktohet varësisht nga madhësia e dhëmbit cca:r = 0,5………2,0 mm,ƒ = 1,0………2,0 mm.Ana e prapme e dhëmbit mprehet në faza, aq sa brinja prerëse nuk mprehet tërsisht, por lehet fazeta ƒ1 me gjerësi cca:ƒ1 = 0,05……0,1 mm.Posa të është më e vogël ajo fazetë ƒ1, atëher më e vogël do të jetë edhe fërkimi, shkurtimisht, aty ku është e mundur më mirë është të mprehet dhëmbi në majë. Kjo fazetë i shtohet për shkak të forcimit të tehut, që mos të vie deri te djegja gjatë nxehtësisë së punimit.

1.21. Forma parabolike e dhëmbit frezorFig. 1.13. tregon formën parabolike të dhëmbit frezor te freza. Veçoritë e këtijë dhëmbi qëndrojnë në formën parabolike të pjesës së prapme të dhëmbit. Kjo formë e dhëmbit është bërë përshak të fortësisë sa më të madhe në lakim.

22

Fig. 1.13. Paraqitja e formës parabolike e dhëmbit Fig. 11.4. Paraqitja e dhëmbit frezor i te freza i formuar me dy sipërfaqeKëndi i përparmë γ nuk është i barabart me zero, për kët shkak forma e dhëmbit pak shmanget nga parrabolla, por prap se prap asaj i është e afërt.Kjo realizim jep formën racionale të dhëmbit, për kët arsye është punë e ndërlikuar, sepse për secilën madhësi të dhëmbit duhet frezë e veçantë këndore profilore e komplikuar. Për këtë shkak shpesh edhe zbatohet për punë të vështira forma e tretë e dhëmbëve frezor, i cili është paraqitur në kapitullin vijues.

1.22. Dhëmbi frezor i formuar me dy rrafshe Fig. 1.14. tregon dhëmbin e formuar me dy rrafshe. Pjesa e prapme e këtijë dhëmbi ëhstë e përcaktuar me dy sipërfaqe: në parim gjatë punimit të dhëmbit frezohet pjerrësia “k” me këndin υ, pastaj hiqet pjerrtësia shtesë “ k1”me këndin υ1.

Për punimin e dhëmbëve sipas kësaj forme, freza (me të cilën punohet) do të jetë më e thjeshtë dhe më e lirë në krahasim me formën parabollike të sipërfaqës së prapme, të cilën gjithashtu duhet gdhendur në dy kalime. Dhëmbi i këtij veprimi, vërtet me konstrukcionin e tijë na përkujton në pamjen e dhëmbit të formës parabollike dhe I jep fortësinë e tijë. Për përcaktimin e këndit υ1 shfrytëzohet formula 1.10, dhe pastaj punohet forma e këndit tjetër υ, i cili zakonisht ka 60….65 º, si dhe rrezja e rrubullaksimit r. Gjatë konstruktimit duhet të vizatohet dhëmbi. Kontrolla e tillë grafike e vlerave llogaritëse është domosdoshmërisht e nevojshme.

1.23. FREZAT CILINDRIKE ME DHËMBË FREZOR

Frezë cilindrike (valakore) quhet freza, tek e cila dhëmbët shtrihen në sipërfaqen cilindrike. Frezat e tilla përdoren për punimin e rrfshinave të rrafshta.Freza cilindrike me dhëmbë të rrafshët në kohët e tanishme pothuaj se gadi edhe nuk zbatohet përshkak të punës jo të barabartë, sepse dhëmbët përgjat tërë gjatësisë përnjëher veprojn në punë dhe me këtë shkaktojnë rritje të ashpër të forcave të gdhendjes. Luhatja e forcave shkakton vibracion. Prandaj, frezat me dhëmbë të rrafshët të gjatësive të vogla përdoren vetëm si freza pllakore hullinore. Dhëmbët vidor apo spiralor japin kushte më të volitshme të gdhendjes. Forca gjatë hurjes së dhëmbit, gradualisht rritet; gjatë kësaj freza punon me lehtësi, pa vibrim dhe goditje ashtu që jep sipërfaqe të pastër të prodhimit. Kur këndi i rritjes së vidave ω merret më i

23

madh, freza gjatë punës jep forcë më të madhe boshtore. Për tu arritur forcat e njëtrajtshme, kombinohen dy freza me ngritje të spiraleve të majta dhe të djathta.Për shkak të kursimeve në çrlikun që gdhendet lehtë, ndërtohen freza me diametër më të madh se 75 mm të konstruksionit të kombinuar, d.m.th. me dhëmbë të vendosur. Frezat spiralore ndërtohen kryesisht si mbjellëse me vrimën për shtërngim në gjemb apo bosht. Prej një pjese me dhëmbë vidorë veprojn pa nderprerë, për shembëll, për frezim të hullive nëpër tërë gjatësinë.

1.24. Elementet themelore konstruktiv të frezave valakore (spiralore)

1.25. Diametri i frezës dhe gjembit

1. Diametri i frezës d është pjesa mjaft e randësishme e konstruksionit. Nga diametri mvaret bartja e nxehtësisë, gjatësia e ashklave, numri i dhëmbëve, forma e dhëmbëve dhe diametri i vrimës d1. Gjatë përcaktimit të diametrit të frezave cilindrike egzistojn disa përparsi për zgjedhjen e diametrit më të madh të frezës:

a) mund të zbatohet gjembi i diametrit më të madh d1, i cili lejon ngarkesë më të madhe të frezës dhe arrin fortësi më të madhe;

b) mund më mirë të vendosen dhëmbët e frezës dhe ashtu të rrisin numrin e tyre, që krijon rritje të prodhueshmërisë për dhëmb (lëvizje për minut);

c) rritet bartja e nxehtësisë së prodhuar gjatë gdhendjes, sepse rritet harku i kontaktit gjatë prekjes me prodhimin e punuar; përveç kësaj freza më e madhe më mirë e përcjell nxehtësinë;

Mirpo, nga ana tjetër, te diametri më i madh lajmrohen këto mangësi:a) diametri më i madh mundëson shpenzimin e sasisë më të madhe të çelikut

që gdhendet lehtë, sepse shpenzimi i metalit rritet proporcionalisht me shkallën e diametrit. kjo posaqërisht vlen për frezat prej një pjese.

b) rritet momenti i lëvizjes dhe për këtë edhe hargjimi i energjisë për frezim;c) rritet koha e frezimit.

Këto mangësi shpesh detyrojn, përkundër përparësive të këndit të madh, që për frezë të zgjedhet diametri sa më i vogël i mundshëm. Nëse është i njohur diametri i vrimës për gjemb d1, trashësia e trupit m dhe lartësia dhëmbit h sipas fig1.15 mundët që diametri i frezës d të përcaktohet sipas formulës d = d1+ 2m + 2h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.17

24

Fig.1.15. Elementet konstruktuese të frezës cilindrike

Diametri i gjembit d1 mund të llogaritet, kurse rrjedh nga forca e cila vepron në frezë. Shtiza (boshti) mund të kontrollohet në tendosje të ndërlikuar të lakimit dhe torzos. Diametri i boshtit mund të përcaktohet sipas formulës së llogaritjes së fortësisë te veprimi i njëkohshëm të lakimit dhe torzimit nga i cili rrjedh momenti ideal Mi sipas Morhit: M1 = . . . . . . .1.18kiu është : Ms = momenti i lakimit të forcave, të cilat veprojnë në bosht Md = momenti i torzimit, që veprojnë në bosht ηu = 1, për çelik, këndi i torzimit.Për përcaktimin e momentit të lakimit Ms dhe momentin e torzimit Md është e domosdoshme të përcaktohen forcat të cilat veprojnë në bosht. Gjat kësaj duhet shiquar që boshti të jetë në njërin skaj e mbërthyer kurse në tjetrin e mbështetur lirshëm.Diametrin e boshtit e llogarisim sipas formulws:

W =

Pwr boshtin momenti i rrezistencws wshtw i barabart W =0,1∙ d .. . . . . . . . . . . . . . . . ..1.19Nwse barazimet barazohen, fitohet

0,01∙ d = ,

kurse prej saj rrjedh pwr diametwr tw bushtit

d1 = . . . . . . . . . . . . . . . .1.20

Pwr konstruktimin e frezave rekomandohen vlerat nw tabelen 1.8 pwr pwrcaktimin e diametrit tw bushtit varwsisht prej diametrit tw frezws.

25

Tab.1.8. Diametri i boshtit d1 i varur nga diametri i frezws d Diametri i frezës prej një pjese d (mm)

Diametri i frezave të kombinuara d (mm)

Diametri i boshtit d1 (mm)

Diametri i frezës prej një pjese d (mm)

Diametri i frezave të kombinuara d (mm)

Diameri i boshtit d1 (mm)

40 − 16 90…110 110 40

50 60 22 130 130 50

60 75 27 150 150 60

70 90 32 − − −

Prej tabelës vërehet se diametri i frezës cilindrike përafërsisht është 2,5. . . 3 herë më i madh se diametri i boshtit.

1.26. Hapi i dhëmbit Me hap të dhëmbit nënkuptojmë largësinë në mes të majave të dy dhëmbëve fqinjë, e njehsuar përgjat rrethit të diametrit të jashtëm të frezës, siq tregon fig.1.15. Nëse e caktojmë hapin e dhëmbit me tz, fitohet formula tz = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.21ku është: tz = hapi i dhëmbit të frezës (mm) d = diametri i frezës (mm) z = numri i dhëmbëve të frezës. Frezat sipas destinimit ndahen në:

- Frezat me dhëmbë të mëdhenj- Frezat me dhëmbë të imët.

Frezat me dhëmbë të mëdhenj kanë hap më të madh dhe numër më të vogël të dhëmbëve, kurse ato me dhëmbë të imët hap më të vogël dhe numër më të madh të dhëmbëve. Përparsitë e frezave me dhëmbë të mëdhenj janë:

a. arrihet dhëmbi i fortësisë më të madheb. dhëmbi më i madh më lëhtë e përcjell nxehtësinë prej tehut gdhendës,c. dhëmbi më i madh lejon numrin më të madh të mprehjeved. konkaviteti (lugina) e dhëmbit vendos sasinë më të madhe të ashklave.

Për këto arsye duhet të zbatohen kryesisht dhëmbët e mëdhenj, kurse të imtët vetëm gjat punëve të pastërta. Gjatë konstruktimit hapi i dhëmbit më së miri është që i tëri të përcaktohet me vizatim. Te frezat me dhëmbë të vendosur duhet të kontrollohet hapi tz që dhëmbët të mund të përforcohen në trupin e frezës.

26

Gjatë kësaj, gjatë përcaktimit të hapit të dhëmbëve të frezave të kombinuara duhet të vizatohet dhëmbi në madhësi të vërtetë dhe të sigurohen dimenzione të sakta gjeometrike të dhëmbit.

1.27. Numri i dhëmbëveNëse është e njohur thellësia frezimit t dhe diametri i frezës d, mundët që nga trekëndëshi COB fig.

Fig1.16 përcaktohet këndi i prekjes

cos . . . . . . . . .1.22

apo duke shkurtuar, cos . . . . . . . . . . . . . . .1.23

këndi qëndror εc përcaktohet: εc = , ku është:d = diametri i frezës (m)t = thellësia e frezimit (m)

27

ψ =këndi i prekjesFig.1.16. Skema e frezimit cilindrik me frezim me dhëmbë të rrafshët εc = këndi qëndror në mes të dy dhëmbëve fqinjë z = numri i dhëmbëveKur është i njohur këndi i prekjes ψ dhe këndi qëndror ε, mund të përcaktohet numri i dhëmbëve ξ, të cilët njëkohësisht ndodhen në punë:

ξ = . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . 1.24

Nëse është 1< ξ<2, atëherë njëkohësisht ndodhen në punë një ose dy dhëmbë; nëse është 2< ξ<3, atëherë në punë në të njejten kohë ndodhen dy ose tre dhëmbë etj. Nga barazimi mund të llogaritet numri i dhëmbëve z: z = . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.25Për punë të qetë të frezës duhet që në të njejten kohë të jenë në punë së paku dy dhëmbë, dmth

ξ ≥ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.26

Nga fig.1.16 mund të vërehet se trashësia e ashklave “a” madhësi e ndryshueshme. Në pikën A ajo është e barabart me zero. Gjatë përkuljes së më tejme të dhëmbit trashësia e ashklave fiton vleren ax dhe në pikën B arrin vleren maksimale a maks .

Trashësia maksimale e ashklave mund të përcaktohet sipas formulës: a maks = sz

. sin ψ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.27 Këto marrje janë të lidhura mes vete me këto varësi: s = sz

. z . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.29

sM = s. n = sz . z . n . . . . .. . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . .1.30

ku është:

z = numri i dhëmbëve n = numri i rrotullimeve të frezës (okr/min).Nga fig.1.16 shifet se B është gjerësia e pjesës së frezuar në mm, kurse “b” është gjerësia e ashklave. Prerja e ashklave mund të llogaritet: A = a . b . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.31Prerja maksimale e ashklave mund të llogaritet sipas kësaj formule:

Amaks = 2 Bsz . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . 1.32Prerja mesatare e tërthorët ƒsr është e barabart me gjysmën e prerjes mesatare, sepse prerja minimale është e barabart me zero, dmth.

28

Asr = B . sz . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .1.33Sipas fig.1.17 mund të llogaritet prerja e përgjithshme e ashklave sipas formulës: A = A + A2 + A3, . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.34ose A = b . a1 + b . a2 + b . a3 = b (a1 +a2 + a3 ) . . . . . . . . . . . .1.35ku është: A = prerja e përgjithshme e ashklave në (m2).

Fig.1.17. Paraqet frezimin cilindrik me dhëmbë të rrafshët, tek e cila në të njejten kohë punojnë disa dhëmbë

Pasi që gjatë frezimit kryesorja përkulja (lëvizja) e frezës, ashtu që shpejtësia e gdhendjes se frezës mund të llogaritet:

υ = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .1.36ku është: d = diametri I frezës (m); n = numri i rrotullimeve të frezës (okr/min)

1.27 SHPENZIMI DHE QËNDRUESHMËRIA E FREZAVESipërfaqja e përparme dhe e prapme e dhëmbit të frezës shtrihet pran tehut gdhendës, i cili është i kyqur në procesin e gdhendjes me një shtypje shum të madhe dhe fërkim për shkak të cilave shkaktohet shpenzimi i shpejt. Posa shpenzimi të jetë më intenziv, atëherë më e vogël do të jetë sasia e prodhimeve të cilat freza mund ti prodhoj deri te topitja e saj, kjo dmth. aq më e vogël do të jetë qëndrueshmëria e saj.Pas topitjes së majës së dhëmbit duhet të bëhet mprehja dhe të largohet shtresa e materialit të topitur.Numri i mprehjeve ib, të cilat mund të bëhen në vegël llogaritet me form ib= . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . 1.37ku është: M = shtresa e materialit të tërësishm të lejuar, i cili gjatë mprehjes mund të largohet nga tehu i veglës. ∆ = trashësia apo shtresa e materialit i cili largohët gjatë një mprehje.

29

Nëse janë të njohura qëndrushmëria T e frezës në minut dhe numri i mprehjeve të mundshme ib mund të përcaktohet qëndrueshmëria e përgjithshme Tu, që është zgjatje e përgjithshme e punës së frezës deri të shpenzimi i tërsishëm. Tu = T . ib . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . 1.38ku është: Tu = qëndrueshmëria e përgjithshme e frezës në minut (min) Ib = numri i mprehjeve të veglave T = qëndrueshmëria e veglave në mes të dy mprehjeve në minut. Fig.1.18. Shpenzimi i majës së dhëmbit a. për frezën cilindrike, b. për frezën balloreFreza valakore (cilindrike) shkakton fërkime më të mëdha në anën e prapme të dhëmbit, prandaj edhe shpenzim më të madh. Prandaj frezat cilindrike, pllakore, gishtore, fazore dhe prerëse shpenzohen nga ana e prapme e dhëmbit. Fig1.18. tregon se si harxhohet dhëmbi i frezës.Madhësia e harxhimit është e karakterizuar me dimenzionin h3.Te kushtet e tjera të njejta në sasinë e shpenzimeve dhe qëndrueshmërinë shumë më tepër ndikon shpejtësia e gdhendjes (prerjes). Sa ma e madhe të jetë shpejtësia e gdhendjes, po aq shpenzimet më të shpejta arrin vleren ma të lartë, e me këtë qëndrueshmëria është më e vogël e veglave. Kjo varshmëri mund të shprehet me formulën

Tab.1.9.Vlerat më së tepërmi të aplikuara të shpenzimeve të lejuara gjatë frezimit

Lloji i frezës

Çelik Hekur i derdhur

Shpenzimet e lejuaraPërpunimi i

vrazhdëPërpunimi i

lëmuarPërpunimi i

vrazhdëPërpunimi i lëmuar

Cilindrike dhe pllakore 0,4….0,6 0,15…..0,25 0,5…..0,8 0,2….0,3

Ballore 1,5….2,0 0,3……0,5 1,5…..2,0 0,3…..0,5

Gishtore d ≤ 15mm 0,15…..0,2 0,1…..0,15 0,15…0,2 0,1….0,15

Gishtore d ≤ 15mm 0,3…..0,5 0,2…..0,25 0,3…..0,5 0,2….0,25

Sharrore 0,15….0,2 __ 0,15…..0,2 __

Fazore me dhëmbë frezor 0,6…..0,7 0,2…..0,3 0,6…..0,7 0,2…..0,3

Fazore me dhëmbë të mprehur

0,3…..0,4 0,2 0,3…..0,4 0,2

30

Për freza me pllaka prej materialit të fortë

Lloji I frezës

Çeliku i fortësisë am N/mm2 Hekuri i derdhur400…

600600…800

800…1000

100…120

120…140

Ballore 0,6….0,8

0,8…1,0 1….1,5 1,5….2,0

2,5….3,0

1,5….2,0

Cilindrike 0,4….0,5 0,5….0,7

Pllakore 1,0….1,5 1,0…1,5Gishtore 0,3…..0,5 0,3…0,5

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.39

ku është: υ1 dhe υ2 = shpejtësia fillestare dhe e ndryshueshme e gdhendjes në (m/s) T1 dhe T2 = qëndrueshmëria e duhur e veglave në (min) m = koeficienti i raportit të qëndrueshmërisë së tehut i cili merret si: m = 0,33 për cilindrike, gishtore dhe freza fazore prej çeliku që gdhendet shpejt (nëse përpunohet çeliku, ndonjë hekur, bakër apo legura të lehta), apo m = 0,42 nëse përpunohet hekur i derdhur (shkrier) i fortësisë së mesme apo bronz.Për llojet e tjera të frezave dhe frezave me pllaka me metal të fortë të koeficientit m variron në kufijt prej 0,15 deri 0,42. Në tabelën 1.9. janë vlerat e lejuara të shpenzimit gjatë frezimit e cila ma së shpeshti aplikohet.Në tabelën 1.10. janë vlerat mesatare të qëndrueshmërise se frezës nga çeliku që gdhendet shpejt.

31

Tab.1.10.Vlerat mesatare të qëndrueshmërise së frezave shpejtëgdhendëse T në minut Valakore, pllakore, ballore dhe fazore Gishtore

Gjërsiae frezësB nëmm

Diametrat të përpunuara prapsthi në mm Diametrid nëmm

QëndrueshmëriaT në min.

_ 30 40 50 60 80 100

130 160

210

30 40 50 60 80 100 130

160 210

290

6 40 50 60 70 80 95 115

130 160

225 Deri 6 10

10 50 60 70 80 95 115 13

0160 19

0265 8…10 15

20 60 70 80 95 115 130 160

190 225

315 15 20

40 70 80 95 115 130 160 190

225 265

__ 20 25

80 80 95 115 130 160 190 225

265 315

__ 30 30

160 95 115 130 160 190 225 265

315 400

__ 40 40

320 115 130 160 190 225 265 315

__ __ __ __ __

Vërejtje: 1. Gjatë punës harmonia e frezës duhet të rris qënsrueshmërinë prej tabeles për 20….30%. 2. Gjatë punës së frezës prej çeliku të karbonizuar dhe leguror vlerat nga Tabela duhet të rritet për 25….35%. 3. Gjatë punës së frezave të qeta gishtore dhe pllakore vlerat tabelare të qëndrueshmërisë rriten për 1,5….2 her.

32

1.28. Mprehja e frezave

Për mprehjen e frezave aplikohen paisje univerzale për mprehje ose në raste të veçanta (mprehja e frezave ballore me dhëmbë të mëdhenj) tehe të posaqme.

1.29. Mprehja e frezave me dhëmbë frezorMrehja e frezave me dhëmbë frezor kryhet ashtu që, dhëmbin e frezës e biem te rrota mprehëse (brusi) sipasfig1.19a dhe b. mprehja bëhet me mprehsin ballor formës vorbore (poçare).

Fig.1.19. Mprehja e dhëmbit të frezës Fig.1.20. Mprehja e dhëmbitnga ana e prapme nga ana e përparme

Dhëmbi i frezës duhet të jetë i vendosur në raport me mprehësin ashtu që, që të kryhet mprehja nga ana e prapme e dhëmbit sipas fig1.19b. Dhëmbi nga ana e përparme duhet të drejtohet në pikmbështetjen e skajshme. Madhësia e lëshimit të qendrës bëhet sipas formulës: H = sin a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.40ku është: d = diametri i frezësNga formula e sipërme shifet se me rritjen e këndit të prapmë duhet të që mbështetja të vendoset më ulët.Mprehja e frezës me dhëmbë frezor në anën e përparme është shumë e rrallë, por gjatë punimit mprehja nga ana e përparme është e domosdoshme. Mprehja e më vonshme bëhet kryesisht nga ana e prapme. Fig1.20 tregon mprehjen e dhëmbit nga ana e përparme. Kështu mprehen kur është e nevojshme që gjithsesi të ruhet diametri i frezës.

1.29. Mprehja e frezës me dhëmbë të punuar prapsthi Mprehja e frezës me dhëmbë të punuar prapsthi pak dallon nga mprehja e frezës me dhëmbë frezor. Te frezat e punuara prapsthi mprehja dhe tejmprehja bëhet gjithnjë nga ana e përparme. Fig. 1.21 në mënyrë skematike tregon se si bëhet tejmprehja (stërhollimi) i dhëmbit.

33

Fig.1.21. Mprehja e frezës me dhëmbë të punuar prapsthiSipërfaqet spiralore (vidhore) I, II dhe III tregojnë mprehjen nga ana e përparme. Freza gjatë kësaj mprehje hyn ndërmjet të majave, ashtuqë vetë mprehja është shumë e thjeshtë pa kurfar vështirësish.

1.30. Mprehja e frezave fazore Mprehja e frezave fazore me dhëmbë frezor bëhet në rrugën kopjuese në tehet e posaqme kopjuese. Fig. 1.22 tregon mprehje të tillë.

Fig.1.22. Mprehja e frezave fazore

Lartësia H llogaritet sipas kësaj formule H = sin a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.41ku është: D = diametri i rrotës mprehëse a = këndi i prapmë i frezës.Vërejtje: D = diametri i frezës (te pllakat vorbore) apo diametri i pllakave te pllakat e rrafshta mprehëse (brusore).

34