8. forest health & protection - wordpress.com8. forest health and protection a. health and...

8. Forest Health & Protection

8. Forest Health & Protection a. Health and Protection

• The Forest Health Concept

• Nutrients, pollutants and forest health

• Integrated pest management

• Forest fires & prediction

• Forest fires – prevention, preparedness and suppression

b. Pathology • Diseases of forest trees - Introduction

• Tree diseases and their causal agents

• Vascular wilt diseases

• Root diseases

• Canker diseases

• Leaf and shoot diseases

• Insect associated diseases, blue stain

• Wood decay

• Avoidance and Management of tree diseases

c. Entomology • Introduction

• Population dynamics of forest insects

• Defoliators

• Bark beetles

• Wood borers, sucking - , shoot and bud -, root insects

• Reasons for Insect Pest Outbreaks

• WORKING SHEETS

8. Forest Health & Protection

8. ტყის სიჯანსაღე და დაცვა

ა. ტყის დაცვა • ტყის დაცვის კონცეფცია • საკვები ნივთიერებები,

დამაბინძურებლები და ტყის მდგომარეობა

• მავნე ორგანიზმების ინტეგრირებული მართვა

• ტყის ხანძრები & პროგნოზი

• ტყის ხანძარები– თავიდან არიდება, მზადყოფნა და აღკვეთა

ბ. პათოლოგია • ტყეში ხეების დაავადება- შესავალი

• ხეების დაავადებები და მათი წარმოშობის მიზეზები

• ჭურჭელბოჭკოვანი კონების დაავადებები

• ფესვის დაავადებები

• გადამდები (სიმსივნური)დაავადებები

• ფოთლის და კვირტის დაავადებები

• მწერებითან ასოცირებული დაავადებები, ნაცარი

• მერქნის ლპობა • დაავადებების თავიდან აცილება და

მართვა

• ენტომოლოგია • შესავალი

• ტყის მწერების პოპულაციის დინამიკა • დეფოლიატორი (ფოთლით მკვებავი)

მწერები

• ქერქიჭამიები

• მემერქნიები, კვირტების და აღმონაცენის მწუწნავები, ფესვის მავნებლები

• მავნე მწერების აფეთქების/აფუტკარების მიზეზები

• სამუშაო ფურცლები

Course: Siliviculture and Forest Protection Joachim PUHE

8. Forest Health and Protection

a. Health and Protection

The Forest Health Concept Forest Health diagnosis in forest ecosystems and plantation forests aim at identifying:

(i) stability and resilience of the forest ecosystem against biotic or abiotic stressors, maintaining its structure, function, species and diversity - and/or

(ii) the health status and vigour of forest trees to produce the expected volume and quality of wood during their production cycle without being impaired by biotic or abiotic stressors or damage.

Forest Health may be affected by different categories of stressors (such as weather and climate, competition, biotic agents, human & other direct disturbances, chemical agents), and may cause effects in different components of the tree, its structure and performance:

Forest health diagnosis is carried out in specific cases of biotic or abiotic threat or damage. Forest health, damage and threat monitoring is a permanent task of the forest owner or local forest authorities in order to prevent and control damage to ecosystems and forest resources.

In consequence of lasting environmental strain on forest ecosystems in the densely populated industrialized European countries, continuous forest health now forms integral part of the long-term systematic routine forest resources and biodiversity assessments on a grid of permanent monitoring plots.


ა. ტყის სიჯანსაღე და დაცვა

ჯანსაღი ტყის ცნება (კონცეფცია )

ტყის სიჯანსაღის დადგენა საშუალებას იძლევა განისაზღვროს ტყის ეკოსისტემებისა და ხელოვნური ნარგაოებების:

(i) სტაბილურობა და სიმტკიცე ბიოტური და აბიოტური (არაცოცხალი ) ზემოქმედების ფაქტორების წინააღმდეგ, აგრეთვე ბუნებრივი სტრუქტურისა, ფუნქციების და სახეობათა მრავალფეროვნების შენარჩუნების უნარი - და/ან

(ii) ტყის მდგომარეობა და პოტენციალი აწარმოოს სასურველი მოცულობის და ხარისხის მერქანი მთელი მისი წარმადობის ციკლის განმავლობაში მიუხედავად ბიოტური და აბიოტური ფაქტორებით გამოწვეული ზემოქმედებისა.

ტყის სიჯანსაღეზე ზემოქმედება შეიძლება მოხდინოს სხვადასხვა ტიპის ფაქტორებმა(როგორიცაა ამინდი, კლიმატი,ბიოლოგიური კონკურენცია, ბიოტური და ქიმიური გამომწვევები, ადამიანების ზემოქმედება და სხვა პირდაპირი მიზეზები), ამ ყველაფერმა შეიძლება იმოქმედოს ხეზე და მის სხვადასხვა ნაწილებზე, მის ტრუქტურაზე და ხარისხზე:

(figure) გამოხატულება

ტყის სიჯანსაღის მდგომარეობის დადგენა ხორციელდება კონკრეტული ბიოტური ან აბიოტური ზემოქმედების დროს. ტყის მდგომარეობის მონიტორინგი არის ტყის მესაკუთრის ან ტყის მართვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს მუდმივი საქმიანობა, რათა თავიდან იქნას აცილებული მოსალოდნელი ზიანი ტყის ეკოსისტემებზე და ტყის რესურსებზე.

შედეგად განვითარებულ და მჭიდროდ დასახლებულ ევროპულ ქვეყნებში დინამიურად ცვლადი გარემოს პირობებში ტყის სიჯანსაღის მდგომარეობის მონიტორინგი ტყის რესურსების და ბიომრავალფეროვნების შეფასებისათვის აღებულ მუდმივ სანიმუშო ფართობებზე სავალდებულო საქმიანობად გადაიქცა.




Nutrients, pollutants and forest health

Nutrients and air pollutants may affect plant physiological processes, growth and competition between plants, trees and other organisms of the forest ecosystem.

Eutrophication of ecosystems and growth conditions is a well known phenomenon in the off-wind zones of the large populated and industrialised regions. It is due to enhanced biogeochemical cycling of nitrogen & other elements which have been in short supply during plant evolution.

Eutrophication is having a disturbing effect on many ecosystems and ecosystem and plant-physiological processes, affecting aspects like tree nutrition, vigour and health. In many cases, plants affected by eutrophication may show an increased susceptibility to damaging biotic and abiotic agents.

Changing growth conditions are also product of changes in the water cycle (drought and moisture conditions) and successively increasing levels of the greenhouse gas carbon dioxide which serve as principal ingredients for plant growth via photosysnthesis.

Gaseous pollutants such as sulphur oxide and nitrogen oxides or their subproducts like ozone and other photooxidants, generated from industrial, transport and household emissions, may act directly on the forest canopy and plant leaves or indirectly through soil acidification, affect tree growth, health or facilitate attack of pathogens.

Acidic soil conditions may affect water and nutrient uptake of trees due to toxicity originated by acidic ions acting on roots and damage tree growth and performance.


ა. ტყის სიჯანსაღე დადაცვა

საკვები ნივთიერებები, დამაბინძურებლები და ტყის მდგომარეობა

საკვებმა ნივთიერებებმა და ჰაერის დამაბინძურებლებმა შეიძლება გავლენა მოახდინოს მცენარეთა ფიზიოლოგიურ პროცესებზე, ზრდის პროცესებზე და ტყის ეკოსისტემაში შემავალ სახეობათა შორის კონკურენციაზე

ეუთროფიკაცია (ხელოვნური და ბუნებრივი ნივთიიერებების წყალში ჩადინება) ეკოსისტემების და მცენარეთა ზრდის პირობების დაზიანების ცნობილი მოვლენაა მჭიდროდ დასახლებულ და ინდუსტრიულ რეგიონებში, რა დროსაც აზოტი და სხვა ელემენტები გადაჭარბებულად მიეწოდება მცენარეებს ევოლუციის პროცესში

ეუთროფიკაციას შემაშფოთებელი ეფექტი აქვს ეკოსისტემაზე და მცენარეთა ფიზიოლოგიურ პროცესებზე, რომლებიც გავლენას ახდენს ისეთ ასპექტებზე, როგორიცაა ხის კვება და ჯანმრთელობა. ხშირ შემთხვევაში, ეუთროფიკაციამ შედეგად შეიძლება მოგვცეს დაზარალებულ მცენარეთა რაოდენობის ზრდა, და მათი მოწყვლადობა ბიოტური და აბიოტური (არაცოცხალი) ფაქტორების მიმართ.

ცვალებადი ზრდის პირობები შედეგია აგრეთვე წყლის ციკლის ცვლილებისა (გვალვა და ტენიანობის პირობების შეცვლა) და თანმიმდევრულად სათბური გაზის ნახშირორჟანგის რაოდენობის ზრდა რომლის ძირითადი ინგრედიენტები ემსახურება მცენარეთა ზრდას ფოტოსინთეზის მეშვეობით.

აირისებრიმა დამაბინძურებლებმა, როგორიცაა გოგირდის ორჟანგი და აზოტის ორჟანგი ან მათი შუალედური პროდუქტი, როგორიცაა ოზონი და სხვა ფოტოოქსიდანტები, რომლებიც წარმოიშობა სამრეწველო, სატრანსპორტო და საყოფაცხოვრებო გამომუშავებით, შეიძლება პირდაპირი ზეგავლენა მოახდინონ ნიადაგზე რაც თავის მხრივ გავლენას მოახდენს მცენარეთა ვარჯზე, ან არაპირდაპირ ნიდაგის მჟავიანობის გაზრდის გამო მათ ზრდაზე, სიჯანსაღეზე და დასუსტებელ ხეებზე პათოგენების დასახლების გაძლიერებაზე.

მჟავე ნიადაგები ტოქსიკურს ხდიან წყალს და საკვებ ნივთიერებებს, რასაც მცენარეები შეიწოვენ.




Integrated Pest Management Integrated Pest Management has become a widespread and accepted concept in different disciplines of crop production which is aimed at minimizing costs and environmental impacts in curtailing economically significant spread of damaging organisms such as insects, nematodes, pathogens or weeds. For a specific (tree)crop-pest interaction, specific IPM-”packages” are developed which include specific pest management tactics.

IPM’s two fundamental priorities are prevention and monitoring to avoid pest problems at the outset, which is much more difficult in the practice than in theory.

A few decades ago IPM in forestry was rather focused on specific pest-host interactions and to target particular pests or diseases at the outset. Frequently, missing communication across disciplines and contradicting interpretation of the reality among the different specialities of entomology, pathology, forest nutrition, genetics and botany did not allow significant advancement in understanding the whole picture and identifying proper action at the respective level. The “modern” approach employs a more integral concept of general plant health, promoting stability and resilience to external environmental stresses by different means and with contributions form different specialities. In this context, a wide range of symptoms of tree dehabilitation and decline is preventively taking into consideration for monitoring and action.

Integrated Pest Management requires a comprehensive knowledge for the reasons of any severe outbreaks and a deep understanding of how specific processes can be manipulated to curtail the impact of any outbreaks. Concrete action of IPM is often employed by implementing a few key elements to achieve pest reduction below a specific threshold.


ა. ტყის სიჯანსაღე და დაცვა

მავნებელთა ინტეგრირებული მართვა მავნებელთა ინტეგრირებული მართვა საკმაოდ მიღებული და გავრცელებული მიდგომაა მოსავლის წარმოების სხვადასხვა სფეროში, რაც მიზნად ისახავს შეამციროს დანახარჯები და გარემოს უარყოფითი ზემოქმედება გამოწვეული მავნე ორგანიზმებით, როგორიცაა მწერები, ნემატოდები, პათოგენები ან სარეველები. კონკრეტული (ხის) მოსავლის მავნებლების ურთიერთქმედება, სპეციალური IPM“პაკეტებით” ხდება, რომელიც მოიცავს სპეციალური მავნებლების მართვის ტაქტიკას.

IPM-ს ორი ძირითადი პრიორიტეტია: პრევენცია და მონიტორინგი, რათა დასაწყისშივე თავიდან იქნას აცილებული მავნე ორგანიზმებისგან გამოწვეული პრობლემები, რომელიც ბევრად უფრო რთულადაა პრაქტიკაში ვიდრე თეორიაში.

რამდენიმე ათწლეულის წინ IPM მეტყევეობაში უფრო ორიენტირებული იყო მავნებელსა და დაზიანების ობიექტს შორის ურთიერთქმედებებზე. კომუნიკაციის ნაკლოვანება სხვადასხვა სპეციალობებს შორის როგორებიცაა ენტემოლოგია, პათოლოგია, საკვები ნივთიერებების მიმოქცევა, გენეტიკა და ბოტანიკა არ იძლევა საშუალებას მოხდეს საერთო სურათის აღქმა და სათანადო დონეზე შესაბამისი მოქმედების იდენტიფიცირება.

თანამედროვე მიდგომა იყენებს უფრო ინტეგრირებულ ცნებას მცენარეების მოვლის შესახებ, მიმართულია გარემო ზემოქმედებისადმი მათი სტაბილურობის და ელასტიურობის განმტკიცებაზე სხვადასხვა საშუალებებით და მონათესავე სპეციალობების რეკომენდაციების გამოყენებით.

ამ კონტექსტში ხეების დეგრადაციის და დასუსტების სიმპტომების ფართო სპექტრი წარმოადგენს საშუალებას პროფილაქტიკური ღონისძიებების, მონიტორინგისა და ქმედებების განსახორციელებლად.

ინტეგრირებული მართვა მოითხოვს ნებისმიერი მავნებლის კერის აფუთქარების მიზეზების ღრმა ცოდნას და შესაბამის გააზრებას თუ როგორ უნდა მოხდეს პროცესის მართვა, რათა შემცირდეს ზემოქმედება ნებისმიერი აფუთქარებისას. IPM-ს კონკრეტული ქმედება ხშირად მოიცავს რამდენიმე ძირითადი ელემენტის შესრულებას, რათა მივაღწიოთ მავნე ორგანიზმების შემცირებას გარკვეულ ზღვრამდე.



Forest Fires & Prediction

Fire affects 300-400 million hectares of forest annually, most of them produced through human activities and only some 5% by lightning. Fire forms part of the natural regeneration cycles of different types of forest ecosystems and species, steppes and grasslands, e.g. Mediterranean shrublands, savanna woodlands and boreal forests, driving natural regeneration of forest trees including the genera Eucalyptus and Pinus.

Fire has been forming landscapes long before the arrival of humans. Man is thought to have used fire since approx. 1.5 million years ago; initially for protection, later, for hunting through controlled burning, but also to maintain vigour and regenerate ecosystems, to produce seeds, for signaling and heating. Therefore, a distinction is made between superficially expanding, rapidly passing and not damaging fire types and devastation wildfires which destroy the complete non-wood and woody vegetation and top organic soil component of the ecosystems.

Fire has become integral part of shifting agricultural systems, which due to increased population pressure have turned into permanent land-use change, e.g. In the tropics. Wildfire from forests and deforestation is aggravating land-use changes due to its destruction of mid-term (wood) and long-term (soil carbon, humus) carbon stores. It is annually contributing to some 20% of greenhouse gas emissions and to global climate change.

For wildfires to develop, they require appropriate (i) heat, (ii) fuel and (iii) oxygen conditions. FIRE PREDICTION systems that combine determination of fire risk and of potential fire behaviour are used or developed in some countries, located at national weather services.

8. ტყის სიჯანსაღე და დაცვა a. ტყის დაცვა

ტყის ხანძრები და მათი პროგნოზირება

ხანძრის ზემოქმედებით ყოველწლიურად იწვება 300-400 მილიონი ჰექტარი ტყე. მათი უმეტესი ნაწილი ჩნდება ადამიანების დაუდევრობით, მხლოდ 5% - მზის ენერგიით. ხანძარები წარმოადგენენ სხვადასხვა ტყის ეკოსისტემების (სტეპები, სავანები, ხმელთაშუა ზღვის ბუჩქნარები და სხვ.) ბუნებრივი განვითარების ერთერთ ფაქტორს და ხელს უწყობენ ხეების ბუნებრივ განახლებას მ.შ. ისეთი სახეობების, როგორიცაა ევკალიპტი და ფიჭვი.

ხანძარები ადამიანების გაჩენამდე დიდი ხნით ადრე აყალიბებდნე დედამიწის ლანდშაფტს. ვარაუდობენ, რომ ადამიანბმა 1,5 მილიონი წლის წინათდაიწყეს ცეცხლის გამოყენება, თავდაპირველად თავდაცვის მიზნით, მოგვიანებით სანადიროდ და საყოფაცხოვრებო დანიშნულებით. , აგრეთვე თესლების მოპოვებისათვის და ცეცხლის გამაფრთხილებელი და გასათბობი დანიშნულებით გამოყენებისთვის. შესაბამისად ცეცხლის გამოყენებას აქვს სასარგებლო მიზნები, თუმცა შესაძლებელია, რომ ბუნებრივმა ხანძრებმა სრულად გაანადგურონ მცენარეული საფარი და ნიადაგის ზედაპირი.

ხანძრები გახდა განუყოფელი ნაწილი ცვალებადი სასოფლო სამეურნეო სისტემებისა, რომელიც მოსახლეობის გაზრდილი ზეწოლის გამო, მუდმივად იწვევს ცვლილებას მიწათსარგებლობაში, მაგალითად ტროპიკებში. ტყის ხანძრები და გაუტყიურება განაპირობებენ მიწათსარგებლობაში ურყოფით ცვლილებებს და ეს ყოველწლიურად სათბურის გაზების 20% გამოფრქვეწვის ტოლფასია და მნიშვნელოვან როლს თამაშობს კლიმატის ცვლილების პროცესებში.

ტყის ხანძრები ვითარდება შესაბამისი სითბოს, საწვავისა და ჟანგბადის პირობებში. ხანძრის პროგნოზირების სისტემები აჯერებს ხანძრის რისკის განსაზღვრასა და პოტენციურ ხასიათს, რომლის გამოიყენებაც განვითარებულია ზოგიერთ ქვეყანაში, ადგილობრივი ეროვნული კლიმატის სამსახურების მეშვეობით.

a. ტყის სიჯანსაღე და დაცვა

ტყის ხანძრები და მათი პროგნოზირება

ხანძრის ზემოქმედებით ყოველწლიურად იწვება 300-400 მილიონი ჰექტარი ტყე. მათი უმეტესი ნაწილი ჩნდება ადამიანების დაუდევრობით, მხლოდ 5% - მზის ენერგიით. ხანძარები წარმოადგენენ სხვადასხვა ტყის ეკოსისტემების (სტეპები, სავანები, ხმელთაშუა ზღვის ბუჩქნარები და სხვ.) ბუნებრივი განვითარების ერთერთ ფაქტორს და ხელს უწყობენ ხეების ბუნებრივ განახლებას მ.შ. ისეთი სახეობების, როგორიცაა ევკალიპტი და ფიჭვი.

ხანძარები ადამიანების გაჩენამდე დიდი ხნით ადრე აყალიბებდნე დედამიწის ლანდშაფტს. ვარაუდობენ, რომ ადამიანბმა 1,5 მილიონი წლის წინათდაიწყეს ცეცხლის გამოყენება, თავდაპირველად თავდაცვის მიზნით, მოგვიანებით სანადიროდ და საყოფაცხოვრებო დანიშნულებით. , აგრეთვე თესლების მოპოვებისათვის და ცეცხლის გამაფრთხილებელი და გასათბობი დანიშნულებით გამოყენებისთვის. შესაბამისად ცეცხლის გამოყენებას აქვს სასარგებლო მიზნები, თუმცა შესაძლებელია, რომ ბუნებრივმა ხანძრებმა სრულად გაანადგურონ მცენარეული საფარი და ნიადაგის ზედაპირი.

ხანძრები გახდა განუყოფელი ნაწილი ცვალებადი სასოფლო სამეურნეო სისტემებისა, რომელიც მოსახლეობის გაზრდილი ზეწოლის გამო, მუდმივად იწვევს ცვლილებას მიწათსარგებლობაში, მაგალითად ტროპიკებში. ტყის ხანძრები და გაუტყიურება განაპირობებენ მიწათსარგებლობაში ურყოფით ცვლილებებს და ეს ყოველწლიურად სათბურის გაზების 20% გამოფრქვეწვის ტოლფასია და მნიშვნელოვან როლს თამაშობს კლიმატის ცვლილების პროცესებში.

ტყის ხანძრები ვითარდება შესაბამისი სითბოს, საწვავისა და ჟანგბადის პირობებში. ხანძრის პროგნოზირების სისტემები აჯერებს ხანძრის რისკის განსაზღვრასა და პოტენციურ ხასიათს, რომლის გამოიყენებაც განვითარებულია ზოგიერთ ქვეყანაში, ადგილობრივი ეროვნული კლიმატის სამსახურების მეშვეობით.




Forest Fires - Prevention, Preparedness and Suppression

FIRE PREVENTION strategies play a key role in avoiding devastating forest fires. They include the prevention of fires (i.e. from agricultural practices) generated outside the forest to impede them from entering into the forest, and the use of fire or smoking inside forest peatland and woodland areas. This is specifically relevant in dry forests or in humid forests or peatlands (temperate, boreal) during warm or drought spells and where fuel in fire-susceptible conditions is accumulated (i.e. coniferous forests or forest plantations with accumulated organic matter on the ground, dried-out peatlands, etc.). Raising of public awareness and sensitivity of forest dwellers, neighbors and users are key for an efficient fire prevention policy. In areas where fire is commonly used for land-management, prescribed (controlled) fire used should be promoted and properly trained with the locals. In managed forests susceptible to forest fires, adequate silvicultural design of the forest landscape and forest property, e.g. including artificial fire breaks and proper management of harvesting residues and promoting structured and diverse forests and effective element & organic matter cycling, will constitute part of integral long-term fire prevention strategies.

FIRE PREPAREDNESS has different implications in national or local contexts where local people use fire as a management tool, where fire is a common hazard to forests and neighborhoods of susceptible forests, or where fires are of rare occurrence due to non- supportive environmental conditions. Fire risks may become more important in some regions so far void of wildfire due to gradually changing climatic conditions, and forest authorities will have to be trained to include fire prevention and management in their agenda of competences.

FIRE SUPPRESSION acts on the three conditioning factors for sustained fires, oxygen, heat and fuel. (i) The supply of oxygen is restricted as the 21% of O2 air content can be dropped below 15%, e.g. by fanning exhausted air back towards the fire source, using a fire swatter, or by putting sand or soil on top of the fire. (ii) Heat can be diminished by reducing the temperature below 220-250°C, e.g. using a coolant. (iii) Fuel can be removed in advance by manual or mechanical means or by applying prescribed burning ahead of the fire affected area, e.g. Through back-burning, i.e. Removing the fuel as well as oxygen in the face of the advancing fire.

According to the preparedness of the authorities and financial means, the technologies to be employed may be simple and restricted (e.g. Fuel management) or rather expensive and sophisticated (use of chemical fire retardants, heat spotting cameras, aircraft)

8. ტყის სიჯანსაღე და დაცვა a. სიჯანსაღე და დაცვა

ტყის ხანძრები -პროგნოზი, მზადყოფნა და ბრძოლა ხანძრების პროგნოზირების სტრატეგიას აქვს გადამწყვეტი როლი გამანადგურებელი ტყის ხანძრების თავიდან აცილებაში. ეს მოიცავს ხანძრების პრევენციას (სოფლის მეურნეობის გამოცდილების მიხედვით), მ.შ. ტყეში შესვლის შეზღუდვას და მოწევის და ცეცხლის დანთების აკრძალვას. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ზაფხულის სეზონის დროს მშრალ კლიმატურ პირობებში გავრცელებულ ტყეებში და იქ სადაც გვხვდება ტორფნარები, ან ისეთ ადგილებში, სადაც აკუმულირებულია ხანძარსაშიში პირობები, მაგალითად წიწვოვანი ტყეები, ან ტყის პლანტაციები, სადაც ნიადაგის ზედაპირი დაფარულია მშრალი ორგანული მასით და ა.შ. ადგილობრივი მოსახლეობის ცნობიერების ამაღლება ტყის ხანძრების თავიდან აცილების საქმეში მნიშვნელოვანი ნაწილია ტყის ხანძრებთან ბრძოლის პოლიტიკაში. იმ ადგილებში, სადაც ცეცხლი ჩვეულებრივ გამოყენებულია მიწების მართვისათვის, უნდა შემუშავდეს კონტროლირებადი ცეცხლის გამოყენება და მოხდეს ადგილობრივი მოსახლეობის შესაბამისი წვრთნა. ხოლო იქ სადაც არის ხანძარსაშიში ტყეები, უნდა მოხდეს ხანძარსაწინააღმდეგო ღონისძიებების წინასწარი დაგეგმვა, რაც მოიცავს ხანძარსაწინააღმდეგო ზოლების მოწყობას, ხე-ტყის დამზადების ნარჩენების სწორად განთავსებას, შერეული, მრავალსტრუქტურული ტყის კორომების ფორმირების ხელშეწყობას და სხვ.

მზადყოფნა ხანძრის წინააღმდეგ განსხვავებულია გამომდინარე ეროვნული ან ადგილობრივი პირობებიდან. ეს დამოკიდებულია არის თუ არა მოცემულ გარემოებებში ხანძარი ხშირი ან იშვიათი მოვლენა, არის თუ არა იქ გავრცელებული ხანძარსაშიში ტყეები და სხვა გარემო პირობები, რაც ხელს უწყობს ხანძრის რისკს. შესაბამისად სხვადასხვა რეგიონში ხანძრის არსებობის რისკები სხვადასხვა იქნება და ადგილობრივი ტყის მართვის ორგანოებიც შესაბამისად უნდა იყვნენ მომზადებული და გაწვრთნილი.

სამი განმაპირობებილი კომპონენტის მართვა უნდა მოხდეს ხანძართან ბრძოლის დროს: ჟანგბადის, მაღალი ტემპერატურის და საწვავის. (i) ჟანგბადის მიწოდება ჰაერში არ უნდა აღემატებოდეს 21% და უნდა ჩამოვიდეს 15%-მდე , რაც შეიძლება გამონაბოლქვი ჰაერის უკან ცეცხლის არეში შებერვით (ii) მაღალი ტემპერატურა შეიძლება შემცირდეს 220-250 გრადუსზე ქვემოთ სპეციალური გამაგრილებელი საშუალებებით (iii) საწვავი შეიძლება ამოღებულ იქნას წინასწარ ხელით ან მექანიკური საშუალებებით ან დაიწვას მანამდე, სანამ მოცემულ ადგილზე გაჩნდება ხანძარი.

იმის შესაბამისად, თუ როგორია ხელისუფლების მზადყოფნა და ფინანსური რესურსები ხანძართან ბრძოლის ტექნოლოგიები შეიძლება იყოს მარტივი და შეზღუდული (მაგ., საწვავის მართვა) ან საკმაოდ ძვირი და დახვეწილი (გამოყენების ქიმიური ცეცხლმაქრი საშუალებები, სითბური კამერები, თვითმფრინავი).



b. Pathology

Diseases of Forest Trees - Introduction

Plant diseases as caused by microbes which act as decomposing agents, and it was not

earlier than around 1850 A.D., that Phytotophthora infestans was identified to cause the late

‘blight of potato’ which was responsible to reduce the human population of Ireland by half in

only 5 years due to starving.

Forest Pathology developed with the publication of its first textbook in German by Robert

Hartig in 1874 and it deals with trees growing in three different contexts:

• Natural, mostly undisturbed forests

• Managed forest plantations of native or introduced (exotic) species

• Urban – ornamental trees

Tree diseases can be divided into those caused by biotic factors, e.g. microbes and other

organisms and those caused by abiotic factors, e.g. air pollution or contamination.

There exists a large number of tree disease epidemics which has caused devastating

losses in natural and man-made ecosystems, into which pathogens have been introduced.

Generally these pathogens occur in the same genera (closely related species, e.g. oaks) of

trees in geographically separated areas, e.g. distant regions or distinct continents. – Typical

examples include the Dutch elm disease (caused by Ophiostoma ulmi, O. novo-ulmi), the chestnut

blight (Cryphonectria parasitica), the white pine blister (Cronartium ribicola) and the pine wilt

(Bursaphelenchus xylophilus). The increasing worldwide trade and movement of forest

products is likely to increase the numbers and effects of tree disease epidemics globally.

They are likely to cause significant future losses of forest resources, in forest ecosystems,

plantations and products.

8. ტყის სიჯანსაღე და დაცვა b. პათოლოგია

ტყის ხეების დაავადებები - შესავალი მცენარეთა დაავადებები გამოწვეული მიკრობებით , რომლებიც მოქმედებდნენ როგორც დამშლელი ნივთიერებები, არ იყო აღმოჩენილი 1850 წლამდე, როდესაც დადგინდა, რომ Phytophthora infestans იწვევს “კარტოფილის კიბოს”, რამაც გამოიწვია ირლანდიის მოსახლეობის ნახევარზე მეტად შემცირება მხოლოდ 5 წლის განმავლობაში შიმშილობის გამო.

ტყის პათოლოგიის სახემძღვანელო შემუშავებული და გამოქვეყნებიული იყო გერმანელი რობერტ ჰარტიგის მიერ 1874 წელს და ეს ეხება ხეების ზრდას სამ სხვადასხვა კონტექსტში::

• ბუნებრივი, ძირითადად ხელუხლებელი ტყეები

• მართული ადგილობრივი ან შემოტანილი სახეობების ტყის პლანტაციები

•ქალაქის – დეკორატიული ხეები

ხეთა დაავადებები შეიძლება გამოწვეული იყოს ბიოტური ფაქტორებით, როგორიცაა მიკრობები და სხვა ორგანიზმები და აბიოტური ფაქტორებით, როგორიცაა ატმოსფერული დაბინძურება ან სხვა სახის დაბინძურება. არსებობს მექნიან მცენარეთა მრავალი დაავადება, რომელმაც გამოიწვია დამანგრეველი დანაკარგები ბუნებრივი და ხელოვნური ეკოსისტემების პათოგენების შეჭრის გამო. როგორც წესი დაავადების გამომწვევი მიკროორგანიზმები სახლდება იგივე ან მონათესავე სახეობის ხეებზე სხვადასხბა გეოგრაფიულ ტერიტორიებზე ან სხვადასხვა კონტინენტზე. ამის ტიპიური მაგალითია თელის ჰოლანდიური დაავადება (Ophiostoma ulmi)და წაბლის კიბო (Cryphtonecrfia parasitica), ან ფიჭვის თეთრი წყლული (Cronartium ribicola). ტყის პროდუქტების საერთაშორსიო ვაჭრობის ზრდა აგრეთვე ზრდის დაავადებების გავრცელების რისკს, რამაც შეიძლება მომავალში ტყეების და ტყის ეკოსისტემების შემდგომი განადგურება ან დეგრადაცია გამოიწვიოს. References: Burley et al 2004 p744-822; Wenger 1983



b. Pathology

Tree diseases and their causal agents

BIOTIC TREE DISEASES are mostly caused by:

Fungi

• Basidiomycetes, e.g. (i) decay fungi with mushrooms and brackets as fruiting

bodies (fig. left Heterobasidium ) and (ii) rusts

• Ascomycetes, as the most numerous causal agents of tree disease and which

include e.g. yeasts, leaf curl fungi, black and green moulds, powdery mildews, cup

fungi, morels and truffels, which develop their spores in sac-like structures (fig. centre)

• Oomycets, as unicellular organisms whose cell walls contain cellulose, including

water moulds, such as Phytophthora (fig. right P. cambivora) and Phytium, as the

most significant root pathogens

Other biotic agents causing tree diseases include:

Bacteria

Phytoplasmas

Viruses

Nematodes

Parasitic Plants


ხეთა დაავადებები და მათი გამომწვევი მიზეზები ბიოტური ფაქტორებით გამოწვეული ხის დაავადებები ძირითადად განპირობებულია:

სოკოებით

• Basidiomycetes, ე.წ. დამშლელი სოკოები, რომლებიც გარეგნულად ასახულია მარცხენა სურათზე • Ascomycetes, არის ხეთა უმეტესი დაავადების გამომწვევი, როგორიცაა მაგალითად საფუარი, ფოთლის სიხუჭუჭე, სოკოების შავი და მწვანე ფორმები, ნაცარი, ქუდიანი სოკოები, ტრიუფელი, რომელიც ივითარებს თავის სპორებს ჩანთისებურ ადგილებში (სურათი ცენტრში)

•Oomycetes, როგორც ერთუჯრედიანი ორგანიზმი, მისი უჯრედის გარსი შეიცავს ცელულოზას, მ.შ. წყლის ფორმებიც, როგორიცაა Phytophthora (ნახ. მარჯვნივ P. cambivora) და Phytium, როგორც ყველაზე მნიშვნელოვანი ფესვის პათოგენი ხეთა დაავადებების გამომწვევი სხვა ბიოტური ორგანიზმებია: ბაქტერიები ფიტოპლაზმა ვირუსები ნემატოდები პარაზიტული მცენარეები



b. Pathology

Vascular Wilt Diseases

Vascular wilt diseases represent diseases that affect the tissues involved in

transport of water and solutes within the tree, i.e. the phloem (bark) and xylem

(sapwood), loosing their full capacity initial withering and drought injury. The

symptoms generally include chlorosis of the foliage and rapid wilt.

Wilt diseases are more likely in broad-leaved trees, especially ring-porous trees which

depend on large xylem vessels at the beginning of each growing season. Broad-

leaved xylem vessels are more sensitive to blockage than tracheids in coniferous

trees.

Vascular wilt diseases can be caused by ascomycete fungi, nematodes, bacteria

and phytoplasmas.

These agents of disease may be introduced by insects or from the soil, but usually

not via water-related-pathogens or by air.

The most well-known insect-transmitted fungal vascular wilt pathogens are the Dutch

elm disease and the black stain root disease. Soilborne vascular wilt diseases are

often dispersed by entering wounds on roots.

Course: Introduction to Forest and Natural Resources Sciences and Management Joachim PUHE


b. პათოლოგია

ჭურჭელბოჭკოვანი კონების დაავადებები

ხის ჭურჭლოვანი სისტემის დაავადებები, რომლებიც ზემოქმედებს წყლისა და საკვები ნივთიერების მიმოქცევაში ჩართულ ორგანოებზე (ფლოემა -საკვების გადამტანი და ქსილემა-წყლის გადამტანი), რაც იწვევს მათ დასუსტებას და ხმობას. ამის დამახასიათებელი სიმპტომებია ფოთლების ქლოროზი და სწრაფი ჭკნობა ჭკნობა უფრო ფართოფოთლოვანი ხეებისთვისაა დამახასიათებელი, განსაკუთრებით მრგვალ ფოროვანი ხეებისათვის, რომლებიც დამოკიდებულია დიდი გამტარუნარიანობის ქსილემაზე ყოველი სავეგეტაციო პერიოდის დასაწყისში. ფართოფოთლოვანი ხეების ქსილემა უფრო მგრძნობიარეა წინააღმდეგობების მიმართ, ვიდრე წიწვოვანების ტრაქეიდები.

ჭურჭლოვანის სისტემის დაავადებების გამოწვევა შეუძლიათ ascomycete სოკოებს, ნემატოდებს, ბაქტერიებს და ფიტოპლაზმას. მათ მიერ დაავადება შეიძლება შეტანილი იქნას მწერების მეშვეობით ან ნიადაგიდან, მაგრამ, როგორც წესი, არ ხდება წყალთან ან ჰაერთან დაკავშირებული პათოგენებით.

ყველაზე ცნობილი მწერებით გადატანილი ჭურჭლოვანის სისტემის დაავადებაა თელის ჰოლანდიური დაავადება და ფესვის სიშავე. ნიადაგში წარმოშობილი ჭურჭლოვანი სისტემის დაავადებები უპირატესად ვრცელდება ჭრილობებიდან ან ფესვებიდან.


b. Pathology

Root Diseases

Meanwhile nematodes may cause root diseases, mainly in non-native trees, the vast majority of root diseases is caused by the different types of fungi.

Root diseases can be recognized by their gradual movement through the soil, e.g. In the case of the root rot species Armillaria and Heterobasidion, this movement spreads from a single point of infection, so that the most recently latest infected and killed trees appear on the periphery of the infection center. Particularly in the case of Armillaria, which are regarded as the largest and oldest living organisms, the extension of the damage can be huge.

These fungal root pathogens have developed different infection strategies. Spores can infect the surfaces of stumps and freshly cut trees or wounds at the basis of these trees; after the consumption of stumps and roots, the pathogen has built a large infestation potential to move from tree to tree by root contacts or grafts; also rhizomorphs that grow on the surface of roots or through the soil facilitate infection of adjacent trees.

The waterborne and soilborne pathogens such as species of Phytophtora (root rot) are among the most important root pathogens which act on agricultural crops as well as on forest trees. In Europe alone, 13 different species of this group have been identified, with the most important P. cinnamoni, which principally acts on the different species of oak. Phytophthora have diverse strategies to infest and affect trees, and their introduction to geographical areas different from their origin has caused severe damage.


ფესვის დაავადებები ფესვის დაავადებების უდიდესი რაოდენობა გამოწვეულია სხვადასხვა ტიპის სოკოებით, თუმცა ნემატოდებმაც შეიძლება გამოიწვიონ ფესვის დაავადებები, მაგრამ ძირითადად არა ბუნებრივ, უცხო ხეებზე. ფესვის დაავადებების გამოცნობა შეიძლება მათი თანდათანობით გადაადგილებით ნიადაგიდან, როგორიცაა ფესვის სიდამპლის გამომწვევი სოკოები Armillaria და Heterobasidion, ეს მოძრაობა ვრცელდება ერთი დაინფიცირებული წერტილიდან პერიფერიულად ამ წერტილის გარშემო. განსაკუთრებით Armillaria შემთხვევაში, რომელიც განიხილება როგორც ყველაზე დიდი და უძველესი ცოცხალი ორგანიზმი, რომლისგანაც ზარალი შეიძლება იყოს უზარმაზარი.

ფესვის სოკოვანიპათოგენების მიერ შემუშავებულია დაინფიცირების სხვადასხვა სტრატეგია. სპორებმა შეიძლება დააინფიცირონ ღეროს ზედაპირი, ახალ გადაჭრილი ხე ან ნაჭრილობევი ადგილი. მას შემდეგ რაც ათვისებული იქნება ფესვები და ღერო, პათოგენის მიერ დაინფიცირების პოტენციალი იზრდება და გადადის ხიდან ხეზე ფესვების ან ქსოვილების მეშვეობით. აგრეთვე რიზომორფების საშუალებით, რომლებიც იზრდებიან ფესვის ზედაპირზე ან ნიადაგიდან მიმდებარე ხეების დაინფიცირებით.

წყლიდან და ნიადაგიდან წარმოშობილი პათოგენებიდან სახეობა Phytophtora (root rot) შორის ყველაზე მნიშვნელოვანი ფესვის პათოგენია, რომელიც ზემოქმედებს როგორც სასოფლო კულტურებზე, ასევე ტყეში ხეებზე. მხოლოდ ევროპაში დადგენილია 13 სხვადასხვა სახეობა, რომელთა შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია P. cinnamoni, რომელიც ძირითადად მოქმედებს სხვადასხვა სახეობის მუხებზე. მას აქვს მრავალფეროვანი დაინფიცირების სტრატეგია და დიდი გეოგრაფიული არეალი.



b. Pathology

Canker Diseases

Canker diseases are caused by a diverse variety of pathogenic fungi, but grouped

together as they produce similar symptoms on their host plants

These diseases are mostly caused by ascomycetes and occur on stems and

branches. Most serious are stem canker which may girdle the lower parts of trees

and cause their death. In responding to the disease pathogen which acts on the tree’s

cambium, the tree may produce callus to seal off the infected tissue.

Rust fungi which act on the stems of trees, can develop their different life-cycle stages

on two different hosts (e.g. Rubus or oaks as alternate host to pine of different rust

fungi) and cause devastating effects.

The best known and most devastating canker is the “chestnut blight pathogen”, which

has virtually eliminated the American chestnut tree Castanea dentata.

Other tree canker pathogens all tend to infect natural or artificially caused wounds on

trees, or they are developing in healthy trees and proliferate after the onset of stress.

Insects, i.e. twig and cone-feeding species, can be important associates of this group

of diseases in dispersing some canker pathogens, e.g. of Pinus radiata in California.


წყლულოვანი დაავადებები წყლულოვანი დაავადებები გამოწვეულია მრავალფეროვანი სხვადასხვა პათოგენური სოკოების მიერ, მაგრამ დაჯგუფებულია ერთად, რადგან ისინი ხასიათდებიან დაზიანებული მცენარეების მსგავსი სიმპტომებით. ეს დაავადებები, ძირითადად, გამოწვეულია ascomycetes მიერ და ჩნდება ხის ღეროებზე და ტოტებზე. განსაკუთრებით საშიშია ღეროს წყლული, რაც შეიძლება შემოეხვიოს ღეროს ქვედა ნაწილს და გამოიწვიოს მისი სიკვდილი. დაავადების საწინააღმდეგოდ, რომელიც ზემოქმედებს ხის კამბიუმზე, ხემ შეიძლება გამოიმუშაოს კალუსი, რომელიც იცავს დაზიანებულ მერქანს ინფექციის შემდგომი გავრცელებისაგან.

ჟანგა სოკოები, რომლებიც ზემოქმედებენ ხის ღეროზე, ინვითარებენ განსხვავებული ცხოვრების ციკლის ეტაპებს ორ სხვადასხვა მასპინძელ ხეზე (მაგ. მაყვალი ან მუხა, როგორც ფიჭვის ალტერნატივა) და შეუძლიათ გამოიწვიონ დამანგრეველი ეფექტი. ყველაზე ცნობილი და ყველაზე დამანგრეველი წყლული არის "წაბლის კიბო", რომელმაც პრაქტიკულად გაანადგურა ამერიკის წაბლნარები Castanea dentata.

სხვა ხის წყლულოვანი პათოგენების ტენდენციაა დაავადოს ბუნებრივი ან ხელოვნურად გამოწვეული ჭრილობები. მათი შემდგომი გავრცელება ხდება მას შემდეგ რაც დააფიქსირებენ დაავადებას მოცემულ ხეზე.

მწერები, რომლებიც იკვებებიან გირჩებით ან ახალგაზრდა ამონაყრით შეიძლება იყოს ამ ჯგუფის დაავადებების მნიშვნელოვანი გამავრცელებელნი, მაგალითად როგორიცაა Pinus radiata კალიფორნიაში.



b. Pathology

Leaf and Shoot Diseases

Most leaf and shoot diseases are caused by ascomycete and rust (belonging to basidiomycete) fungi, meanwhile a smaller number of them are due to Phytophtora spp.

Infected shoots can lead to severe damage or dieback, or to the death of large areas of leaf surface, causing blight and severe defoliation. The picture may include discrete spots or other symptoms on the leaves. Occurring during repeated growing seasons, even death of the host tree might be a consequence.

Ascomycete leaf and shoot pathogens use diverse dispersal strategies, e.g. by air transport of spores, or discharged during rainfall. Rust spores are mostly powdery and transported by wind or insect participation; these basidiospores often require sufficient moisture to be produced.

Insect associated diseases, Blue stain

There are many conifer attacking bark beetles that may carry fungi, with different degrees of damaging capacity. Some of these fungi, e.g. Ceratocystis polonica, which is associated with the aggressive European bark beetle Ips typographus, are however highly pathogenic and can be strongly involved in tree death. Although not regarded as technical failure, dead cut wood infested by Ceratocystis reveals the “blue stain” which due to its aesthetical unattractive effect of discolouring the commercialized timber, it results in severe financial losses on the market.

Wood decay

When old growth trees have developed in natural or plantation forests, natural or artificial injuries or breakage of branches and roots allow decaying fungi, principally basidiomycetes, to enter the stems and cause gradual consumption or decay of the heartwood. Several root pathogens such as Armillaria, Heterobasidium and Phellinus also affect the wood of dead or felled trees.

According to their different feeding habits, these fungi cause different typical symptoms of decay in wood:

The white rot fungi cause often stringy, evenly spread softening of wood, from which it consumes cellulose and lignin.

The brown rot fungi principally use cellulose, so that the remaining lignin appears in reddish, cubical patterns.

White pocket rot is a common decay fungi where all the lignin is removed from small pockets, so that almost pure cellulose remains.


ფოთლის და კვირტის დაავადებები

ეს დაავადებები უმეტესად გამოწვეულია ascomycete და ჟანგა სოკოების მიერ( რომელიც მიეუთვნება basidiomycete ოჯახს), აგრეთვე მცირე რაოდენობით დაავადებები შეიძლება გამოწვეული იყოს Phytophtora spp. მიერ. ინფიცირებულმა კვირტებმა შეიძლება განიცადოს მძიმე დაზიანება ან ხმობა ან ფოთლოვანი საბურველის დიდი ნაწილის განადგურება ან წვერხმელობა საბოლოოდ წყლულისა და მნიშვნელოვანი ფოთოლცვენის განვითარებით. ამ დროს სურათი შეიძლება იყოს ცალკეული ლაქები ფოთლებზე ან სხვა ნიშნები. დაავადების რამოდენიმე სავეგეტაციო პერიოდის განმავლობაში გამეორებისას ხე შეიძლება დაიღუპოს კიდეც.

Ascomycete სახეობის ფოთლისა და კვირტის პათოგენები იყენებენ გავრცელების სხვადასხვა ხერხებს, მაგ. ჰაერით სპორების გადატანა, ან წვიმის საშუალებით გავრცელება. ჟანგა სოკოები უმეტესად ფქვილისებურია და გადაიტანება ქარის ან მწერების მიერ. ეს ბაზიდიოსპორები როგორც წესი საჭიროებენ საკმარის ტენიანობას გამრავლებისათვის.

მწერებთან დაკავშირებული დაავადებები, ლურჯი სიდამპლე ბევრ წიწვოვან სახეობაზე ხდება ქერქიჭამია მწერების დასახლება, რომლებიც ამასთანავე წარმოადგენენ სოკოების სპორების გადამტანებს– მატარებლებს და იწვევნ ხეების სხვადასხვა ხარისხის დაზიანებას. ზოგიერთი სოკო, მაგ. Ceratocystis polonica, უკავშირდება აგრესიულ ქერქიჭამიას IPS typographus, და არის ძლიერ პათოგენური, რომელიც აქტიურად მონაწილეობს ხის ხმობაში. მიუხედავად იმისა, რომ ამ დროს არ ხდება მერქნის ტექნიკური გაუარესება, მასზე წარმოშობილი ლურჯი ლაქები მნიშვნელოვნად აფუჭებს მის ესთეტიკურ მიმზიდველობას და შესაბამისად მის საბაზრო ფასს.

მერქნის დამშლელი/გამხრწნელი

როდესაც ტყის კორომში არის გადაბერებული ხეები, ისინი განიცდიან სოკოების დამშლელ ზემოქმედებას ბუნებრივი და ხელოვნური დაზიანებების ადგილებში. ისეთი სოკოები, როგორიცაა basidiomycetes, ღეროზე დასახლების შემდეგ იწყებენ ხის გულის დაშლას. მთელი რიგი ფესვის პათოგენები, მაგ. Armillaria, Heterobasidium და Phellinus ასევე ზემოქმედებენ ხმელი ან მოჭრილი ხის მერქანზე. სხვადასხვა კვებითი გარემოს გამო ასეთი სოკოები ხასიათდება მერქნის დაშლის შემდეგი ტიპიური სიმპტომებით:

თეთრი სიდამპლის სოკოები იწვევს მერქნის სიმებისებურად, თანაბრად დარბილებას, საიდანაც ხდეება ცელულოზის და ლიგნინის შთანთქმა. ყავისფერი სიდამპლის სოკოები იკვებებიან მხოლოდ ცელულოზით, ხოლო დარჩენილი ლიგნინი ღებულობს მოწითალო ფერს.

თეთრი სიდამპლის ჯიბის სოკოები წარმოადგენენ გავრცელებულ დამშლელ სოკოებს, როდესაც მთელი ლიგნინი გამოიწოვება მცირე ჩაღრმავებებიდან და შედეგად თითქმის სუფთა ცელულოზის რჩება.



b. Pathology

Avoidance and Management of Tree Diseases As the most devastating have been caused by pathogen introduced into new environments, the exclusion of pathogens from new environments by inhibiting their spread, is one of the most important components of tree disease prevention and management.

This can mostly be achieved by controlling their spread across national borders through quarantine regulations and has had considerable success in island states such as New Zealand or Australia. Conversely, in countries with long terrestrial borders or with neighboring countries of different control standards it is difficult to achieve in practice. But as effective control is rather the exception than the rule and as global trade, transport and travel is hugely increasing, so devastating diseases are likely to occur increasingly.

Alternative options include the eradication of disease from their new environments. This demands a deep knowledge of the biology of the causal agent and its early recognition. In some cases, this approach has been successful (e.g. Dutch elm disease in New Zealand), whereas in others not (e.g. white pine blister rust in the USA).

Chemical control and preventive application, particularly in nurseries and across forest plantations with exotic trees, has been another approach which has been occasionally used.

The most effective measures have been proven to be forest silvicultural and preventive operational actions. These include efficient treatment and removal of trees infected with relevant diseases (e.g. Dutch elm disease), or avoidance of wounds during thinning, harvest operations or other silvicultural treatments such as pruning, removing of alternate hosts and being aware of the time trees are most sensitive for infection (e.g. oak wilt).

Moreover, the promotion of species diverse and uneven-aged forestry is a likely mean to limit tree diseases by restraining the extension of similar environs and conditions which favour dispersal and spread.

For the future it is expected that on the one hand the impact of tree diseases might generally increase, but that also new technologies (e.g. DNA diagnosis for prevention, specific biological control, introduction of non-damaging fungicides, etc.) may allow more efficient prevention, control and treatment of tree diseases.


ხის დაავადებების თავიდან აცილებისა და მართვის გზები

ვინაიდან ყველაზე მეტად გამანადგურებელი დაავადებები გამოწვეულია პათოგენებით, რომლებიც გაჩნდა ახალ გარემო პირობებში, მათთვის ასეთი შეგუებისათვის პირობების შეზღუდვის გზების შემუშავება ხეთა დაავადებების თავიდან აცილების საქმეში ერთერთი უმთავრესი კომპონენტი იქნება.

ეს ძირითადად მიიღწევა მათი გავრცელების კონტროლის მეშვეობით ეროვნული საზღვრების ფარგლებში სპეციალური საკარანტინო ღონისძიებების დაწესებით, რამაც განსაკუთრებული შედეგი იქონია ისეთ კუნძულებზე, როგორიცაა ახალი ზელანდია ან ავსტრალია. თუმცაღა ისეთი ქვეყნებისათვის, რომელთაც აქვთ დიდი სახმელეთო საზღვარი სხვადასხვა ქვეყნებთან ასეთი ხერხით წარმატების მიღწევა ძნელი იქნება. პირიქით გაზრდილი სავაჭრო ურთიერთობები, სატრანსპორტო მიმოსვლა და მოგზაურობა უფრო მეტად საშიშს ხდის დაავადებათა გავრცელების რისკს.

ალტერნატიული ვარიანტი მოიცავს დაავადების აღმოფხვრას მათი ახალი გარემო პირობებიდან. ეს მოითხოვს გამომწვევი ორგანიზმების ბიოლოგიის ღრმა ცოდნა ს და მათ ადრეულ იდენტიფიცირებას. ზოგიერთ შემთხვევაში, ეს მიდგომა წარმატებიული გამოდგა(მაგალითად, თელის ჰოლანდიური დაავადება ახალ ზელანდიაში), ხოლო დანარჩენ შემთხვევბში არა (მაგალითად, თეთრი ფიჭვის წყლული აშშ-ში). ქიმიური კონტროლი და პრევენციული ქმედებები, განსაკუთრებით სანერგეებში და ეგზოტიკური სახეობების ტყის პლანტაციებში აგრეთვე ერთერთი საშუალებაა, რომელიც ზოგჯერ გამოიყენება.

ყველაზე ეფექტურ დადასტურებულ ზომებს წარმოადგენს სატყეო სამეურნეო და წინასწარი/პრევენციული ქმედებების ერთობლიობა. ეს მოიცავს დაინფიცირებული ხეების ეფექტურ მოვლას და ამოღებას, სხვადასხვა ჭრების ან მოვლითი ღონისძიებების დროს , როდესაც გათვალისწინებულია ხეთა დაინფიცირების ყველაზე საშიში დროის პერიოდი. (მაგ. მუხის ჭკნობის დრო).

უფრო მეტიც, ტყეში სახეობრივი და ხნოვანებითი მრავალფეროვნების ხელშეწყობა წარმოადგენს კარგ ხერხს დაავადებების გავრცელების წინააღმდეგ, რაც ხდება ერთი და იგივე გარემო პირობების (რაც ხელს უწყობს მავნებელების გავრცელება-გამრავლებას) შეზღუდვით.

მომავალში მოსალოდნელია, რომ ერთის მხრივ დაავადებების მიერ გამოწვეული ზემოქმედება გაიზრდება , თუმცა ახალი ტექნოლოგიების განვითარებით (დნმ დიაგნოსტიკა, სპეციალური ბიოლოგიური კონტროლის ხერხები, არა საშიში სოკოების გამოყენება და სხვ.) შესაძლებელი გახდება უფრო ეფექტური პრევენციის, კონტროლის და მკურნალობის მიღწევა.



c. Entomology

Introduction

Representing the most diverse animal group with more than 750.000 existing species on

Earth, insects can be the most numerous, diverse and impacting animals inhabiting forests. In

Europe there are about 30-50.000 species related to forests, but relevant damage which can

be enormous in mass outbreaks, is only caused by a few dozen of them.

As a very large class of arthropods, insects have rigid external exoskeletons. They are

characterised by a thorax with six legs (hexapoda), a head with two antenna, and abdomen.

In order to grow during their distinctive immature stages, they have to shed their exosceleton.

They may develop from eggs or born alive. They may undergo a phase as nymphs which

resemble the adult insect they become as adult or as larvae (e.g. caterpillars) which

completely change their appearance as they undergo metamorphosis.

Insects have a well developed nervous, visual and chemical sensory system which makes

them extremely sensitive, and allow to exhibit sophisticated behaviours. In their immature or

adult stages, they may be sedentary or highly mobile. Some species develop their entire life

cycle on a single tree or plant, while others fly long distances or may be driven by wind in

search for food or mates. Some insect species are feeding on only one host species, others

on a small group, and others on many host species.

The damage insects may cause on forest trees may be related to their (i) ingestion or

destruction of plant parts, (ii) tunnelling or boring during feeding or reproduction

(“colonization”), or from (iii) egestion of toxins. As the different damaging insect species

related to forest trees typically act and feed on the distinct part of the trees during distinct

phases of their life cycle, they are often grouped according to the food source they are

causing the main damage, e.g. defoliators, bark beetles, wood borers etc.

8. ტყის სიჯანსაღე და დაცვა c. ენტომოლოგია

შესავალი

წარმოადგენს რა ყველაზე მრავალფეროვან ცხოველთა ჯგუფს 750.000 მეტი არსებული სახეობებით დედამიწაზე, მწერები შეიძლება იყოს ყველაზე მრავალრიცხოვანი, მრავალფეროვანი და ზემოქმედი ცხოველები, რომლებიც არსებობენ ტყეში. ევროპაში ტყეებში დაახლოებით 30-50.000 სახეობაა, მაგრამ მნისვნელოვანი ზიანი შეიძლება გამოიწვიოს მხოლოდ რამოდენიმე ათეულმა.

როგორც ფეხსახსრიანების საკმაოდ დიდი კლასის წარმომადგენლებს, მწერებს აქვთ ხისტი დამატებითი ჩონჩხი, რომელიც ხასიათდება გულმკერდით და ექვსი ფეხით (hexapoda), თავზე ორი ანტენით და მუცლით. თავიანთი მომწიფების დამახასიათებელი ფაზების დროს მათ უნდა დაამსხვრიონ ეს დამატებითი ჩონჩხი. ისინი იჩეკებიან კვერცხებიდან ან ცოცხალი მშობიარობით და განიცდიან დიდ გარეგნულ მეტამორფოზს განვითარების სხვადასხვა ფაზაში.

მწერებს აქვს კარგად განვითარებული ნერვული, ვიზუალური და ქიმიური სენსორული სისტემა, რაც მათ ძალიან მგრძნობიარეს ხდის და საშუალებას აძლევს განსაკუთრებულად აღიქვან რთული გარემო პირობები. მათი მოუმწიფებელი ან ზრდასრული ინდივიდები შეიძლება იყოს უმოქმედო ან ძალიან მობილური. ზოგიერთი მათგანი მთელ ცხოვრებას ერთ ხეზე ან მცენარეზე ატარებს, როდესაც სხვებს შეუძლით დაფარონ დიდი მანძილი ქარის მეშვეობით საკვების და თანამოსახლეების ძიებაში. ზოგიერთი სახეობა იკვებება მხოლოდ ერთი მასპინძელის საშუალებით (მონოფაგები), ზოგი გარკვეული მცირე ჯგუფების საშუალებით, ხოლო სხვები კი უამრავი სხვა სახეობას იყენებნ საკვებად (პოლიფაგები).

ზარალი , რომელსაც მწერები აყენებენ ტყეში ხეებს შეიძლება იყოს (i) მცენარეთა ნაწილების შთანთქმით ან დაზიანების გზით (ii) მერქანში სავალების/გვირაბების გაყვანით ან გახვრეტით კვების ან გამრავლების დროს ან (III) ტოქსინების შთანთქმით. სხვადასხვა ტყის მწერი იკვებება ხის გარკვეული ნაწილით თავისი სასიცოცხლო ციკლის განმავლობაში. ისინი ხშირად დაჯგუფებულია საკვების წყაროს გარშემო. ასეთებია ფოთლითმკვებავი, ქერქიჭამია, მერქნის მღრნელები და სხვ. მწერები.

References: Burley et al 2004 p102-126; Wenger 1983



c. Entomology

Population dynamics of forest insects

Forest pests, among them forest insects, are considered as animal (insect) organisms which produce damage on forest trees, as primary forest pests which act on healthy material, and secondary pests which act on already weakened tree individuals.

Damages appear as physiological, e.g. through leaf, root, bark and wood destruction by larvae or adult insects. Mass infestation of forest trees can result in large quantities of forest destruction, even millions of ha. They may have caused up to half of the losses of damaged timber in the passed century, thus having a higher effect than storm and fire damages together.

The basic condition to occur a substantial build-up and damage potential of an insect population is its mass occurrence which is influenced and driven by environmental influences, such as: -Temperature -Competitors -Weather -Natural enemies (predators, parasitoids, pathogens)

-Food supply (host plants) -Diseases -and all possible combinations between them

At the same time, intraspecific competition, behavioural processes and aggregation may contribute or strongly influence population dynamics in a specific case.


c. ენტომოლოგია

ტყის მწერების პოპულაციის დინამიკა ტყის მავნე ორგანიზმები, მათ შორის ტყის მწერები, განიხილება, როგორც ცხოველთა (მწერების) ორგანიზმები, რომლებიც აზიანებენ ხეებს (როგორც ჯანსაღი ხეების პირველადი დამაზიანებლები და როგორც უკვე დასუსტებული ხეების მეორადი დამაზიანებლები). ადრეული ასაკის (მატლი) და ზრდასრული მწერების მიერ მიყენებული ზიანი ჩნდება ფიზიოლოგიური ნიშნების (ფოთლების, ფესვების, ქერქის და მერქნის დაზიანება) მიხედვით. ტყეში ხეების მასიური დაინფიცირება იწვევს დიდი რაოდენობის ტყის დეგრადაციას, მილიონ ჰექტრამდეც კი. მათ მიერ გამოწვეული იყო გასულ საუკუნეში მთელი მერქნის დანაკარგის დაახლოებით ნახევარი და ამით უფრო გამანადგურებელი შედეგი ჰქონდათ ვიდრე ტყის ხანძრებს და ქარიშხალს ერთად აღებული.

ძირითადი პირობები, რომ მოხდეს მწერების პოპულაციის და დაზიანების პოტენციალის მნიშვნელოვანი ზრდა არის მთელი რიგი გარემო ფაქტორების ერთობლიობა, როგორიცაა: --ტემპერატურა , კონკურენტები -ამინდი, ბუნებრივი მტრები ( მტაცებლები,

პარაზიტები, პათოგენები)

-კვების წყარო (მასპინძელი მცენარეები), დაავადებები და ყველა შესაძლო კომბინაციები მათ შორის

ამავე დროს,ურთიერთსპეციფიკური კონკურენცია, ქცევითი პროცესები და გამრავლება შეიძლება იყოს ხელშემწყობი პირობები კონკრეტულ შემთხვევებში პოპულაციის დინამიკის ზრდისთვის.



c. Entomology

Defoliators

Insect consumers of tree foliage comprise one of the most abundant and diverse feeding guilds in forest ecosystems. Folivores (e.g. caterpillars, budmoths, moths, budworms, sawflies, leaf beetles and walking sticks) are an integral part of structure and function of forest ecosystems. Some defoliators consume entire needles or leaves, others mine tunnels between the epidermal layers of the trees foliage. Skeletonizers feed on leaf tissue between the veins, while leaf tiers attach portions of leaves to each other with silk, thereby creating a curled effect. There exist defoliators which feed on a single host species (monophagous), on a few host species (oligophagous; e.g. the European pine sawfly) and on many host species (polyphagous; e.g. the gypsy moth – pictured below)

Folivores may influence nutrient turnover, competition among plant individuals and species and stand structure. But these insects, as primary consumers in the food pyramide, are critical sources of food for many invertebrate and vertebrate predators and therefore, wildlife diversity.

It is estimated that in boreal and temperate forest ecosystems 10-30% of the total leaf area is annually removed by leaf-feeding forest insects. In some forest types, they significantly influence productivity and long-term dynamics of the ecosystem. Nonetheless, they have little effects on tree health in most years.

Insect populations fluctuate in often irregular cycles. They may grow towards economically impacting outbreaks, particularly in certain areas of their distribution ranges. During outbreaks of some defoliators, the entire canopy can be consumed, sometimes for several years in succession. Almost no conifer, but most broad-leaved species resist a complete defoliation in one growing season. Outbreaks may cause economic damage by accelerating tree mortality, reducing tree productivity and increasing risk to fire, they may play a role in long-term ecosystem processes and health.



დეფოლიატორები (ფოთლითმკვებავი) ფოთლით მკვებავი მწერები წარმოადგენენ ტყის ეკოსისტემების ყველაზე უფრო ხშირ და მრავალფეროვან დაჯგუფებებს. ფოთლისმჭამელები (მზომელები, კვირტის ჩრჩილები, ხერხიები, ტალურები, ფოთლიჭამიები და სხვ.) ტყის ეკოსისტემების შემადგენელი ნაწილია. ზოგი ფოთლით მკვებავნი მოიხმარენ წიწვების და ფოთლების მთელ მასას, სხვები აკეთებენ გვირაბს ფოთლის ეპიდერმისის შრეებს შორის იწვევენ ფოთლის სკელეტიზაციას – იკვებებიან ფოთლის ქსოვილის შორის გამტარი ჭურჭლებით და მათ შემდეგ ფოთოლს აქვს ჩონჩხისებური სახე. არსებობენ ფოთლითმკვებავი მწერები, რომლებიც იკვებებიან ერთი მასპინძელი მცენარით (მონოფაგები), რამოდენიმე სახეობით მკვებავებია პოლიფაგები (მაგ. ევროპული თეთრი ფიჭვის ხერხია) და განუსაზღვრელი რაოდენობის სახეობებით - პოლიფაგუსები (მაგ. ჭრელი/ბოშა ჩრჩილი). ფოთლისმჭამელებმა შეიძლება ზემოქმედება იქონიონ საკვები ნივთიერებების მიმოქცევაზე ერთეულ მცენარეებს და სახეობებს შორის. მაგრამ ეს მწერები, როგორც კვების პირამიდის პირველი მომხმარებლები, წარმოადგენენ კრიტიკულად მნიშვნელოვან კვების წყაროს მთელი რიგი უხერხემლოებისათვის და ხერხემლიანი მტაცებლებისათვის და, შესაბამისად, ცხოველთა სამყაროს მთელი მრავალფეროვნებისათვის.შეფასებულია, რომ ჩრდილოეთი და ზომიერი სარტყლის ტყის ეკოსისტემების ფოთლის საფარის 10-30% ყოველწლიურად ფოთლისმჭამელი მწერების მიერ ნადგურდება. ზოგიერთ ტყის ტიპებში ისინი მნიშვნელოვნად ზემოქმედებენ მათ პროდუქტიულობაზე და განვითარებაზე. თუმცაღა, მიუხედავად ყოველივე ამისა, მათი ზემოქმედება ხეთა არსებობაზე უმნიშვნელოა. მწერების პოპულაცია ცვალებადი და უმეტესად არარეგულარული სასიცოცხლო ციკლით ხასიათდება. ზოგიერთი ფოთლისმცვენის აფუტკარების დროს ტყის მთელი ვარჯი შეიძლება განადგურდეს. ამან შეიძლება გამოიწვიოს ეკონომიკური ზარალი, ხეების სიკვდილიანობა და პროდუქტიულობის შემცირება, ხანძრების რისკის ზრდა და მთლიანობაში ტყის ეკოსისტემების გრძელვადიანი პროცესების განვითარების და სიჯანსაღის გაუარესება.



c. Entomology

Bark Beetles

Bark beetles are small, dark cylindrical beetles, usually smaller than 7 mm of lengths,

associated with woody plants. Bark beetle adults bore their tunnels, in the transition

zone between bark and wood, in the meristematic (main call producing tissue)

cambium and adjacent phloem (bark) and xylem (sapwood) . There also exist

species that infest cones and seeds of pines. After hatching, larvae feed in this area,

creating species-typical galleries in order to grow. Mass infestations of trees will

easily interrupt the transfer of nutrients and moisture within the tree, impede further

radial growth of the tree, and quickly cause its death.

Most bark beetle species attack trees that are in decadence, old or under

environmental stress. Some species, however, also kill trees infest healthy,

vigorously growing trees causing serious damage.

Vigorously growing trees may actively defend themselves by separating or intoxicating

Bark beetle adults, e.g. by resins, but decadent or weakened (by drought, pollution or

foliage feeding) trees may not be able to repel the adults or larvae.

Ambrosia beetles which infest their galleries with fungi which serve as food of their

larvae, mostly infest non-healthy trees, stored logs, lumber (used construction wood)

or wood products.



ქერქიჭამიები

ქერქიჭამიები არის პატარა, ცილინდრული ფორმის ხოჭოები, როგორც წესი, 7 მმ ნაკლები სიგრძის, ასოცირებული მერქნიან მცენარეებთან. ზრდასრული ხოჭოები აკეთებენ გვირაბს (სასვლელებს) ქერქსა და მერქანს შორის მერისტემულ კამბიუმსა (ძირითადი ქსოვილწარმომქმნელი) და მიმდებარე ფლოემასა და ქსილემას შორის. არის აგრეთვე სახეობები, რომლებიც აინფიცირებენ ფიჭვის გირჩებსა და თესლს. მატლები გამოიჩეკებიან თუ არა იქვე იკვებებიან და ქმნიან დამახასიათებელ გალერეებს ზრდისათვის. მავნებლებით მასობრივი ინფიცირებისას ხეებში ადვილად წყდება საკვები ნივთიერებებისა და წყლის გადაადგილება, ხის ზრდა ფერხდება და საბოლოოდ ხე ხმება.

ქერქიჭამიები უპირატესად სახლდებიან გაფანტულ, დიდხნოვან და გარკვეული გარემო ზემოქმედების ქვეშ მყოფ ხეებს. თუმცა ზოგი სახეობის მწერი ახმობს კარგად მზარდ, ჯანსაღ ხეებსაც. აქტიურად მზარდმა ხეებმა შეიძლება აქტიურად დაიცვას საკუთარი თავი ხოჭოებისაგან თავდაცვის მიზნით ფისის გამოყოფით, მაგრამ დასუსტებული ხეები არ არის უნარიანი დაიცვას თავი.

Ambrosia ხოჭოები, რომლებიც აინფიცირებენ თავის სასვლელებს სოკოებით, რაც გამოიყენება საკვებად ახალგაზრდა მატლებისთვის ძირითადად არაჯანსაღ ხეებზე ჩნდება, ან მოჭრილ მორებზე, გამოყენებულ სამშენებლო მასალაზე და მერქნის პორდუქტებზე.



c. Entomology

Wood borers

Like bark beetles, wood borers bore through the outer bark of trees, but they continue deep into the sapwood. Wood borers include different types of insects, including beetles, moths and wasps.

Only a few of these species attack healthy, vigorous trees. Their main hosts of wood borers are old, dying or environmentally stressed trees, but also fire-damaged trees or cut logs. They have however caused serious damage on native trees when being introduced from other continents, on forest trees as well as on ornamental and urban trees.

Sucking insects

Sucking insects, predominantly sap suckers, such as (aphids, scales, spittle bugs) are able to pierce and suck the sap or resin of leaves, twigs, or roots, draining the vitality of the tree. In abundance they may cause necrosis of stem and branches, stunting or even death of the tree.

These insects may also introduce pathogens. Aphids or plant lice attack the trees’ new or tender foliage, withdrawing sap and producing secretions (e.g. “honeydew”) on which non-parasitic fungi may develop.

Shoot and bud insects

Insect which feed on growing meristems can lead to distortion, stunting and even forking of the main bole. Although they rarely cause death of a tree, their feeding may result in damage to merchandizable value of the tree. Their strongest impact is in even-aged forests, plantations, ornamental plantings, sapling and christmas tree orchards, where they can cause significant economic losses.

Root insects

This group of forest insects may cause tree stunting, breaking off at the soil or death during wind events or otherwise by infesting the roots and root collar regions of trees, often of planted conifers. Habits of this group of insects vary widely, so that knowledge of food sources and behaviour of both immature stages and adults helps to take preventive action.

8. ტყის სიჯანსაღე და დაცვა c. ენტომოლოგია

მერქნის მღრნელები მსგავსად ქერქიჭამიებისა, მერქნის მღრნელებიც ზემოქმედებენ ხის ქერქიდან, თუმცა მერე აგრძელებენ მერქნის სიღრმეში ჩასვლით. მერქნის მღნელებს მიეკუთვნება სხვადასხვა ჯგუფის მწერები, როგორიცაა ხოჭოები, პეპლები და კრაზანასებრნი. ამ სახეობებიდან მხოლოდ ზოგი სახლდება ჯანსაღ, ენერგიულად მზარდ ხეებზე. ძირითადი დასახლების ობიექტებია დიდხნოვანი, ხმობადი ან დაზიანებული ხეები, აგრეთვე ნახანძრალი და მოჭრილი მორები. თუმცაღა ისინი იწვევნ ადგილობრივი, დეკორატიული და ტყის ხეების სერიოზულ დაზიანებას, როდესაც შემოდიან სხვა კონტინენტიდან.

მწუწნავი მწერები მწუწნავი მწერები, ძირითადად წუწნიან წვენს, როგორიცაა (ბუგრები, მზომელები) და შეუძლიათ გახვრიტონ და ამოწუწნონ წვენი ფოთლიდან, ფესვიდან, აღმონაცენიდან, რითაც გამოიწვიონ ხის სიცოცხლისუნარიანობის შესუსტება. ხშირ შემთხვევებში გამოიწვიონ ღეროს და ტოტების ნეკროზი, ხის ზრდის შეჩერება და ხმობაც კი. ბუგრებს შეუძლიათ ასევე შემოიტანონ პათოგენები. მათ მიერ დაზიანებულ ფოთლებზე გამოიმუშავებენ სეკრეტორულ წვენს (ე.წ. ნექტარი), რაზეც შემდგომ სახლდებიან არაპარაზიტული სოკოები.

აღმონაცენის და კვირტის მწერები მწერების, რომლებიც იკვებებიან მერისტემით, იწვევენ მთავარი ღეროს დამახინჯებას და ზრდაში ზრდის შეჩერებას. თუმცა ისინი იშვიათად იწვევენ ხის ხმობას, მათ შედეგად მერქანი კარგავს კომერციულ ფასეულობას. მათი დასახლების ძირითადი ობიექტია ერთხნოვანი ტყეები, პლანტაციები, დეკორატიული მცენარეები, ნერგები და საახალწლო ნაძვის ხის ბაღები სერიოზული ეკონომიკური ზარალით შედეგად.

ფესვის მწერები ეს ჯგუფი მწერებისა იწვევს ზრდაში შეჩერებას, ხის გადატეხვას ნიადაგის ზედაპირთან ან ხმობას ქარის შემთვევაში, ან სხვანაირად ფესვის და ფესვის მიმდებარე ნაწილების ინფიცირებით, მ.შ. ხშირად წიწვოვანების ნარგაობებშიც. ამ მწერების საარსებო გარემო ძალიან მრავალფეროვანია, ამიტომ თუ ცნობილია საკვები ადგილები და როგორც ზრდასრული, ასევე ახალგაზრდა მწერების მოქცევის წესი, შესაძლებელია შესაბამისი პრევენციული ქმედებების განხორციელება.



c. Entomology - Forest Damage by Insects

Reasons for insect pest outbreaks – tree health decline

• Attack by primary pest

• Damage at nursery stage

• Dry soil

• Infection by a primary pathogen

• Natural disasters (fire, drought, wind)

• Old age

• Overcrowding

• Poor soil

• Waterlogged soil

• Wrong site/ species matching

Reasons for insect outbreaks – detrimental management tactics

• Damage during growth (e.g. pruning or brashing)

• Introduction of exotic pests by travel and trade

• Mishandling in nursery

• Monocultures

• Planting near to pest reservoirs in older and/or natural stands

• Poor match between tree and site/climate leading to tree stress

• Provision of pest reservoirs in thinnings or logs

• Underthinning

• Use of susceptible species or genotypes


c. ენტომოლოგია- ტყის დაზიანება მწერების მიერ

მწერების აფუტკარების მიზეზები- ხეების სიჯანსაღის დასუსტება • პირველადი მავნე ორგანიზმების დასახლება • ზიანი სანერგებში

• მშრალი ნიადაგის პირობები

• პირველადი პათოგენების მიერ დაინფიცირება

• ბუნებრივი კატასტროფები (ხანძარი,გვალვა,ქარი)

• დიდხნოვანება • გადატვირთულობა • მწირი ნიადაგი

• დაჭაობებული ნიადაგი

• ადგილის და სახეობების შეუსაბამობა

აფუტკარების მიზეზები - საზიანო მართვის ტაქტიკა

• ზიანის ზრდის დროს (მაგ. ტოტების შეჭრის ან გაწმენდის დროს)

• უცხო მწერების შემოტანა • არასწორი მოვლა სანერგეებში

• მონოკულტურები • მცენარეთა დარგვა მწერების გავრცელების ადგილებში გადაბერებულ ან ბუნებრივ კორომებთან

• ადგილის და სახეობების სუსტი შესაბამისობა/კლიმატის ზემოქმედება • მწერების გავცელების ხელშეწყობა ჭრების დროს

• მოვლითი ჭრების ჩაუტარებლობა • საეჭვო სახეობების ან გენოტიპების გამოყენება



c. Entomology Forest Damage by Insects

WORKING SHEET-1- Defoliators (tb1 f1&2)


c. ენტომოლოგია- ტყის

დაზიანება მწერების მიერ სამუშაო ფურცელი 1-

ფოთოლმცვენები

ცხრილი 1 მწერების ტიპები -ფოთოლით

მკვაბავი

მწერების ჯგუფები

პეპლების (Lepidoptera) ან

სიფრიფანაფრთიანების (ხერხიები)

(Hymenoptera) მატლები, სწორფრთიანების -

Orthoptera და ხოჭოების (Coleoptera) ნიმმფები

ან მატლები და ზრდასრული -იმაგოები.

ქმედება

ფოთლები შეიჭმება მთლიანად ან ნაწილობრივ,

ან შეიჭმება ეპიდერმისი და ფოთოლის

ძარღვები რჩება - ჩონჩხისებური ფორმის.

პირველადი ზემოქმედება პირველადი ზემოქმედება მოიცავს ფოტოსინთეზის

ადგილის ამოღებას მავნე ეფექტის ფართო სპექტრით.

ეს მოიცავს აღმონაცენს, ღეროს და ფესვის ზრდის

შეჩერებას, სიმაღლეში და მოცულობაში ზრდის

შემცირებას, ყვავილობის ან თესლის წარმოქმნის

შესუსტებას ან შეჩერებას. ეს პროცესები შეიძლება იყოს დროებითი, როდესაც ხე იბრინებს უნარს

გააგრძელოს ნორმალური ზრდა და ყვავილობა, ან

ზემოქმედების განმეობის შემთხვევაში, ხე შეიძლება გახმეს. ზემოქმედების რეალური ეკონომიკური

დანაკარგები უმეტეს შემთხვევაში ძნელია

განისაზღვროს.

მეორადი ზემოქმედება

ხის ზრდის ენერგია მნიშვნელოვნად

კლებულობს და ბუნებრივი თავდაცვის

მექანიზმები სუსტდება, რაც შედეგად

დასახლების საშუალებას აძლევს მეორად

მწერებს, როგორიცაა მავნებლები Lepidoptera-

პეპლები ან Coleoptera - ხოჭოები. ხეები

შეიძლება სწრაფად დაიღუპოს მბეჭდავი

ქერქიჭამიების ან მერგოლურების მიერ.

ძირითადი მაგალითები

ტექტონიის ფოთოლჭამია პეპელა -Hyblaea

puera (ინდოეთი, სამხრეთ აფრიკა), ფიჭვის

ხერხია Neodipiron sertifer (დასავლეთ ევროპა და საქართველო), მონაზონა Lymantria monacha

- აღმოსავლეთ ევროპა და საქართველო.

იხ. სურათები 1 და 2




WORKING SHEET-2- Sap-feeders (tb2 f3&4)



დაზიანება მწერების მიერ სამუშაო ფურცელი 2- მწუწნავები

ცხრილი 2 მწერების ტიპები-

მწუწნავები


ნიმფები და ზრდასრული ინდივიდები -ნახევრადხეშეშფრთიანები - Hemiptera, განსაკუთრებით თანაბარფრთიანები-Homoptera (აფიდები, ფსილები და სხვ.).

ქმედება ფლოემის განადგურება, ან უფრო იშვიათად ფოთლებიდან, აღმონაცენიდან, ღეროდან ან ფესვიდან ქსილემის ამოღება. პირველადი ზემოქმედება სინთეტიკური და ორგანული აზოტის კომპონენტების ამოღება და მოსავლიანობის მნიშვნელოვანი შემცირება იგივე შედეგებით, როგორიც აქვთ ფოთლისმჭამელებს. შესაძლებელია პირდაპირ იმოქმედოს ფოთლების ცვენაზე, როგორც ნაჭრილობევის რეაქცია ინფექციაზე ან მწერების ნერწყვზე. მეორადი ზემოქმედება ადგილობრივი ან მასშტაბური ფოთოლცვენა იგივე შედეგებით, როგორც ფოთლისმჭამელების დროს. აღმონაცენის და ღეროს მოხმარება აგრეთვე იწვევს ქერქის ნეკროზს, რაც აადვილებს სოკოების დასახლებას შიდა ქსოვილებში.


Cypress aphid, Cinara spp. (სამხრეთ და აღმოსავლეთ

აფრიკა)





WORKING SHEET-3- Shoot borers (tb3 f5&6)



დაზიანება მწერების მიერ სამუშაო ფურცელი 3- აღმონაცენის

მბურღავები

ცხრილი 3 მწერების ტიპები -

აღმონაცენის მბურღავები


პეპლის მატლები (Lepidoptera-

ფოთოლხვევიები-Tortricidae,

ალურები-Pyralidae) ხოჭოების

მატლები და ზრდასრული

ინდივიდები (Coleoptera-Scolitidae-

ქერქიჭამიები)


აღმონაცენებში გვირაბისებური

სასვლელების გაკეთება, როგორც წესი

წინამძღოლს მიყვებიან დანარჩენები.

სასვლელები იზრდება მწერების

რაოდენობის ზრდასთან ერთად.

პირველადი ზემოქმედება

აღმონაცენის ხმობა, რასაც თან სდევს

ძალიან ახალგაზრდა ხეების ზრდაში

შენელება ან ახალი აღმონაცენების

წარმოშობა უფრო ხნოვან ხეებზე. ხეები იბუჩება, კარგავენ ფორმას და კენწერო უხმებათ.


სწორი და დაუკოჟრავი მერქნის ზრდა აღარ ხდება. მოსალოდნელი სიმაღლე არ მიიღწევა.


მაკაგონის აღმონაცენის მბურღავები,

ფიჭვის აღმონაცენის პეპელა, ფიჭვის

ხოჭო.





WORKING SHEET-4- Bark feeders (tb4 f7&8)



დაზიანება მწერების მიერ სამუშაო ფურცელი 4 - ქერქიჭამიები

ცხრილი 4 მწერების ტიპები-

ქერქიჭამიები


პეპლების მატლები (lepidoptera-

მერქანჭამიები-Cossidae და Indarbelidae), ტერმიტები (isoptera),

ზრდასრული ცხვირგრძელები

(Coleoptera-Curculionidae)


ხდება ქერქის შეჭმა წვრილი

გვირაბების მეშვეობით, რამაც

შეიძლება მიაღწიოს შიდა შრეებს.

ქერქის ფართო ზედაპირი

მოიხმარება. ახალგაზრდა ხეებს ქერქი

შეიძლება მთლიანად შემოეცალოს.


ქერქის ნეკროზი, ახალგაზრდა ტრანსპლანტანტების კვდომა ცხვირგრძელების შემთხვევაში.

ყველაზე თვალსაჩინო ქმედება -სავალების თხრა ნიადაგის

ზედაპირიდან ხეზე არ არის

სიცოცხლისათვის საშიში. მხოლოდ

მკვდარი ქერქი ან ჭრილობებია სამიზნე ადგილები.


მიწისქვეშა ტერმიტები, ფიჭვის დიდი

ცხვირგრძელა - Hylobius abietis.





WORKING SHEET-5- Bark feeders (tb5 f9-11)



დაზიანება მწერების მიერ

სამუშაო ფურცელი 5 - ქერქის

მღრნელები

ცხრილი 5 მწერების ტიპები -ქერქიჭამიები

მწერების ჯგუფი

ხოჭოების ლარვა ან ზრდასრული ინდივიდები

(Coleoptera-Scolytidae, Platypodidae, ხარაბუზები-Cerambycidae; ქერქის ხოჭოები-

ბუპრესტიდები, ამბროზია ხოჭოები,

გრძელხორთუმა ხოჭოები, ბრტყელთავა მბურღავები)


ზრდასრულები დებენ კვეცხებს ქერქის

ზედაპირზე ან ქერქში გაკეთებულ სავალებში.

ლარვა (მატლი) მრავლდება ქერქის შიდა ნაწილში ვიწრო სასვლელებში, რომელიც მათ

მატებასთან ერთად იზრდება. დაჭუპრება ხდება სასვლელების ბოლოში ან მერქანში და ახალი

ინდივიდები ჩნდება ქერქში დამახასიათებელი

ღრმულებიდან. მწერების დასახლების ობიექტი

უპირატესად სუსტი ზრდის მქონე ხეებია.


სახეობისათვის დამახასიათებელი სავალები

მერქანში, რაც დიდი ინტენსივობის დროს

იწვევს ქერქის რგოლებად შემოცლას და ხმობას. გამხმარი ხეები წარმოადგენენ

გამრავლების ადგილებს იგივე და სხვა სახეობის ხოჭოებისათვის.


დიდი რაოდენობის ახალა თაობის ზრდასრული

ინდივიდების წარმოშობა, რომელთაც შეუძლიათ

დაძლიონ ჯანსაღი ხეების თავდაცვის უნარიც კი.

აღსანიშნავია, რომ მეორადი მწერების გამოჩენა ხეების

ზოგადი მდგომარეობის დასუსტების მიმანიშნებელია, რაც უკავშირდება კლიმატის ფაქტორებს,

ადგილმდებარეობის შეუსაბამობას, პათოგენებს,

ნიადაგის პირობებს, ზედმეტ ხეთა დგომას (ტყის

მაღალ სიხშირეს) და ა.შ.


აკაციის გრძელხორთუმა ხოჭო, (სამხრეთ აზია), ევკალიპტის გრძელხორთუმა ხოჭო (ტროპიკები,

ხმელთაშუა ზღვისპირეთი) ევროპული ნაძვის

ქერქიჭამია- მბეჭდავი ქერქიჭამია (ტიპოგრაფი),

ფიჭვის ლაფანჭამია.

იხ. სურათები 9-11




WORKING SHEET-6- Wood borers (tb6 f12&13)



დაზიანება მწერების მიერ სამუშაო ფურცელი 6- მერქნის


ცხრილი 6 მწერების ტიპები -მერქნის



პეპლის მატლები (lepidoptera- Hepialidae-

წმინდადმახვიარები და მერქანჭამიები-

Cossidae , (Coleoptera-Cerambycidae (ხარაბუზები), ბუპრესტიდები-ბრტყელთავა

ხოჭო, ტერმიტები.


სავალი გვირაბები გარედან საშიში

ჭრილობების დატოვებით ან ქერქის

ზედაპირზე სადინარი ადგილებით.

სავალები იზრდება ან ქერქის ზედაპირზე ან მერქნის გულში.


მერქნის სერიოზული დაზიანება. ხე, როგორც ასეთი რჩება ჯანსაღი, მხოლოდ

მისი ეკონომიკური ღირებულება მცირდება. ტერმიტების შეტევისას

შესასვლელი ჩვეულებრივ ადრინდელი

ფიზიკური დაზიანების ან სოკოების მიერ

პირველადი დაზიანების ადგილებიდანაა. თითქმის ყველა მერქნის კრაზანასებრნის

და ხოჭოების დასახლება მეორადი

ხასიათისაა, რაც მოყვება ხეებზე მანამდე არსებულ სტრესებს.


ფუტკრისებური მღრნელები/მბურღავები,

კრაზანასებრნი, ფიჭვის ხერხიები.





WORKING SHEET-7- Root feeders (tb7 f14)



დაზიანება მწერების მიერ სამუშაო ფურცელი 7-

ფესვისმჭამელები

ცხრილი 7 მწერების ტიპები -

ფესვისმჭამელები


ტერმიტები (Isoptera) ხოჭოს ლარვები

(Coleoptera-Scarabaeidae -ფირფიტულვაშიანები,თეთრი

მატლები ან ხოჭოები, Curculionidae-

ცხვირგრძელები, ხვატარები-მატლები

და პეპლები.


ძალიან ახალგაზრდა აღმონაცენების

/ნერგების ფესვები მთლიანად იჭმება ან ეცლება ქერქი. განსაკუთრებით

მოწყვლადია ევკალიპტის სახეობები.


პატარა ხეების დასუსტება, ხმობა და სწრაფი კვდომა დარგვის შემდეგ,

სპეციფიკური პრობლემები ტყის

სანერგეში


ხნოვანი ხეები შეიძლება გახდეს

დასახლების ობიექტი ფესვების

დეფორმაციის ან ადრინდელი

დაზიანების შემდეგ (სანერგეში

მოვლის დროს)


მიწისქვეშა ტერმიტები, თეთრი ან

ხუჭუჭა ხოჭო, ღარებიანი მთიბელა.

იხ. სურათი 14




WORKING SHEET-8- Integrated Pest Management

CASE STUDY - Great Spruce Bark Beetle Dendroctonus micans DESCRIPTION: A dangerous pest of spruce trees in northern temperate forests from Asia to western Europe. It attacks living spruce trees causing damage to the main stem and large branches, able to kill trees during outbreaks.

LIFE CYCLE: Depending on location and average temperatures, the beetle has a life cycle from 12 to 24 months. Generations are not synchronized and eggs, larvae and puppae, or adults can be found at any time of the year. Females excavate an egg gallery in the living bark, each laying up to 350 eggs. Larvae feed communally, responding to a larval aggregation pheromone, which is a mechanism to enable them to withstand the sticky and toxic resins produced by the tree as a defense against attack.

PEST STATUS: Regarded as a serious pest of spruce in newly colonized forests and in forests where trees are particularly vulnerable to attack. It is a solitary bark beetle that completes its life cycle in living trees without the need for mass attack to overcome tree defenses. There is no adult aggregation pheromone or associated symbiotic fungi to overcome tree defenses.

RISK FACTORS: Overmature, stressed or damaged trees are more vulnerable to attack, but even apparently fully healthy trees can be colonized successfully. Trees planted on unsuitable soil types are particularly vulnerable to attack, e.g. the exotic Sitka spruce planted on relatively sandy soil in Denmark, where attacked and killed by great spruce bark beetle.

INTEGRATED PEST MANAGEMENT:

i. Surveys to detect infestations, especially during early colonization in previously unifested forests. This is particularly important in forests geographically isolated from known infestations and which not may have colonized by the specific predator Rhizophagus grandis (Coleoptera, Rhizophagidae)

ii. Selective felling to reduce or remove incipient populations in a newly infested forest or to reduce expanding populations in forests lacking R. grandis. Felling concentrates on removal of overmature or damaged/stressed trees, but avoiding further damage to remaining trees

iii. Restriction of timber movement to reduce the likelyhood of infested timber being moved to unifested timber being removed to uninfested forests. This applies particularly to those regions where D. micans is a new incursion (e.g. Great Britain, Massif Central in France) and where active management to contain outbreaks is being carried out.

iv. Biological control using the specific predatory beetle R. grandis. This is a natural associate of D. micans throughout the majority of its Eurasian range. However, new incursions of the bark beetle will tend not to have the predator present and mass rearing and release strategies have been developed. The predator has been successfully introduced to the Georgian Republic, southeast France, Great Britain and Turkey, and is a key component of an IPM system.



დაზიანება მწერების მიერ სამუშაო ფურცელი 8 -მავნებლების

ინტეგრირებული მართვა სასწავლო მაგალითი : ნაძვის დიდ

ლაფანჭამია Dendroctonus micans აღწერა: ნაძვის ხეების საშიში მავნებელი ზომიერი

ტყეების სარტყლის ჩრდილოეთ ნაწილში აზიიდან

ევროპამდე. სახლდება ცოცხალ ნაძვის ხეებზე,

აზიანებს ღეროს და დიდ ტოტებს, შეუძლია

გამოიწვიოს ხის ხმობა აფუტკარების პერიოდში.

ცხოვრების ციკლი: გამომდინარე მდებარეობიდან და

ტემპერატურიდან სიცოცხლის ციკლი მერყეობს 12-დან

24 თვემდე. თაობები ვითარდება უსისტემოდ და მათი

ლარვები, ჭუპრები, კვერცხები ან ზრდასრული

ხოჭოები შეიძლება ინახოს ნებისმიერ დროს. მდედრები

დებენ დაახლოებით 350 კვერცხს ცოცხალი ქერქის ქვეშ.

ლარვები (მატლები) იკვებებიან ერთობლივად მათი

ზრდის ფერომონების შესაბამისად, რაც საშუალებას

აძლევს მათ გამაგრდნენ ხის მიერ გამოყოფილი

ტოქსიკური და წებოვანი ფისის წინააღმდეგ.

მავნებლის სტატუსი: განიხილება როგორც

სერიოზული ზიანის მომტანი ნაძვის მავნებელი,

განსაკუთრებით ახალგაზრდა ტყეებში. ეს არის

ერთადერთი ქერქიჭამია, რომელიც ასრულებს

სიცოცხლის სრულ ციკლს ცოცხალ ხეებზე

განსაკუთრებული ძალისხმევის გარეშე.

რისკის ფაქტორები: გადაბერებული, დაზიანებული

ხეები ყველაზე მოწყვლადია, თუმცა სრულიად

ჯანსაღი ხეებიც ადვილად სახლდება. არასწორ

ნიადაგობრივ პირობებში დარგული ხეები

განსაკუთრებით მოწყვლადია.

ინტეგრირებული მართვა:

1. ვიზუალური დათვალიერება ინფიცირების

დასადგენად, განსაკუთრებით ადრეულ ეტაპზე. ეს

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ ტყეებში,

რომლებიც გეოგრაფიულად იზოლირებულია

დაინფიცირებული ადგილებიდან და სადაც არ არის ამ

მავნებლის მტერი როზოფაგუსი.

2. ამორჩევითი ჭრები ინფიცირებული და

გადაბერებული ხეების ამოღებით ან მავნებლის

გავრცელების არეალის შეძღუდვის მიზნით

3. მერქნის გადაადგილების შეზღუდვით,

რათა ინფიცირებული ტყიდან გამოტანილი მერქანი არ

მოხდეს არადაინფიცირებულ ტყეში.

4. ბიოლოგიური კონტროლი რიზოფაგუსის

გამოყენებით.

References: Evans and Speight in: Burley et al. 2004, p305-333; Evans (2001) The Forests Handbook

8. forest health & protection - wordpress.com8. forest health and protection a. health and...

Documents