Οι απαρχές διαμόρφωσης του νεότερου κόσμου

Η εποχή του Διαφωτισμού

• Τι ήταν ο Διαφωτισμός• Ποιο το ιστορικό – κοινωνικό – ιδεολογικό

πλαίσιο• Πότε εμφανίστηκε • Ποιοι οι εκπρόσωποι του• Ποιες οι βασικές αρχές• Ποια η επιρροή του

Τι είναι ο Διαφωτισμός

• Αποτελεί κίνημα πολιτικό και πνευματικό

• Εμφανίστηκε στην Αγγλία (τέλος 17ου αι)

• Κορυφώθηκε στη Γαλλία (18ος αι)

• Γνώρισε ευρεία εξάπλωση (Ευρώπη, Η.Π.Α.)

• Διαφωτιστές= οι εκπρόσωποί του (Ρουσώ,

Βολτέρος, Ντιντερό, Μοντεσκιέ, Ντ’

Αλαμπέρ)

Το ιστορικό – κοινωνικό πλαίσιο: 17ος – 18ος αι

Με μια ματιά….

• Αγροτική επανάσταση

• Βιομηχανική επανάσταση

• Συσσώρευση κεφαλαίων στην Ευρώπη

• Άνοδος αστικής τάξης

• Πρόοδος φυσικών επιστημών

Η αγροτική επανάσταση

• Σημαντική αύξηση πληθυσμού

• Ανάγκη για παραγωγή τροφής

• Μεγάλες αλλαγές στην αγροτική οικονομία:

– Μεγάλα αγροκτήματα

– Νέες μέθοδοι καλλιέργειας

– Χρήση μηχανημάτων

ΌΜΩΣ: Μεγάλος αριθμός αγροτών βρίσκονται χωρίς δουλειά και άποροι μαζεύονται στις πόλεις =>

Βρετανοί αγρότες, 19ος αι.

Βιομηχανική επανάσταση

• Πού; Μ. Βρετανία 1750-1780• Γιατί;

– χιλιάδες άποροι αγρότες στις πόλεις– πρόοδος φυσικών επιστημών – ισχυρές μηχανές

• Συνέπειες: – συγκέντρωση πλούτου (βλ. και τριγωνικό

εμπόριο)– άνοδος αστικής τάξης (βιομήχανοι

τραπεζίτες, μεγαλέμποροι)– νέες ομάδες στην εργασία

(γυναίκες, παιδιά)

Η πρόοδος στις επιστήμες

• Φυσικές επιστήμες• Βάση: η λογική• Φυσικοί νόμοι• Απελευθέρωση από προλήψεις

Νεύτων1642-1727

Locke1632-1704

Descartes1561-1626

1561-1626

• Φράνσις Μπέικον: η αξία του πειράματος

• Ρενέ Ντεκάρτ (Καρτέσιος): αμφιβολία

• Τζον Λοκ: απαραβίαστα φυσικά

δικαιώματα

• Ισαάκ Νιούτον (Νεύτων): το σύμπαν

λειτουργεί με βάση φυσικούς νόμους

Ο ορθός λόγος εναντίον της προκατάληψης

«Το πρώτο ήταν να μην παραδέχομαι ποτέ τίποτα για αληθινό, αν δεν το ξέρω ολοφάνερα για αληθινό˙ δηλαδή ν’ αποφεύγω προσεκτικά τη βιασύνη και την προκατάληψη, και να μην περιλαμβάνω στις κρίσεις μου τίποτα παραπάνω απ’ ό,τι θα παρουσιάζεται στο νου τόσο ευδιάκριτα ώστε να μη μου δίνεται καμιά ευκαιρία ν’ αμφιβάλλω γι’ αυτό.»

Ντεκάρτ, Λόγος περί της μεθόδου (1637), μτφρ. Χρ. Χρηστίδης, Παπαζήσης, Αθήνα 1976, σ. 19.

• Ποιες βασικές αρχές του Διαφωτισμού διακρίνετε στην πηγή αυτή;

Διαφωτισμός• Τι; Δια-φωτίζω

• Πού;

– Αγγλία, τέλη 17ου αι.

– Γαλλία, 18ος αι. κορύφωση

– Εξάπλωση στην Ευρώπη και εκτός

• Τι είναι; Κίνημα => έχει διαστάσεις

κοινωνικές, πολιτικές, ιδεολογικές

Βασικές αρχές Διαφωτισμού

• Απόρριψη κάθε αυθεντίας

• Κριτική κάθε υφιστάμενης γνώσης

• Λογική= ο μόνος ασφαλής τρόπος

ερμηνείας του κόσμου

• Πίστη στη διαρκή πρόοδο του

ανθρώπου

Διαφωτισμός: κίνημα πολιτικό

α. Οι απόψεις του Τζον Λοκ«Αν ένας ηγεμόνας χρησιμοποιεί την εξουσία του εναντίον του λαού του […], τότε ο λαός έχει το δικαίωμα να τον αντιμετωπίσει με βία. Ο σωστός τρόπος για να αντιμετωπιστεί η παράνομη βία της εξουσίας είναι η βία.»

Δύο δοκίμια περί διακυβερνήσεως (1689). Πηγή: http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/

Διαφωτισμός: κίνημα πολιτικό

• β. Οι απόψεις του Ζαν Ζακ Ρουσώ«Οι φορείς της εκτελεστικής εξουσίας δεν είναι αφέντες του λαού, μα υπάλληλοί του. Ο λαός πρέπει να μπορεί να τους διορίζει και να τους απολύει όποτε θέλει. Δεν υπάρχει θέμα να συμβληθούν με το λαό˙ πρέπει να τον υπακούουν.»

Ρουσώ, Ζ.Ζ. Το κοινωνικό συμβόλαιο (1762), μτφρ. Δ. Κωστελένος, Αναγνωστίδης, σ. 164.

Διαφωτισμός: κίνημα πολιτικό

• Άνοδος αστικής τάξης => διεκδικεί δικαιώματα

• Φυσικά δικαιώματα– Ζωή– Ιδιοκτησία– Ισονομία– Ελευθερία σκέψης & έκφρασης

• Κοινωνικό συμβόλαιο (Λοκ): το κράτος στην υπηρεσία των ανθρώπων, δικαίωμα αντίστασης

• Γενική βούληση (Ρουσώ) = δημόσιο συμφέρον: ο λαός να συμμετέχει στις αποφάσεις

Διαφωτισμός: κίνημα πολιτικό• Ο Μοντεσκιέ και η διάκριση των εξουσιών

«Yπάρχουν σε κάθε κράτος τρία είδη εξουσίας: η νομοθετική, η εκτελεστική που εξαρτάται από το δίκαιο των εθνών (εκτελεστική εξουσία), και η εκτελεστική που εξαρτάται από το αστικό δίκαιο (δικαστική εξουσία). […] Δεν υπάρχει ελευθερία όταν συμπίπτουν στο ίδιο πρόσωπο ή στο ίδιο διοικητικό σώμα, η νομοθετική με την εκτελεστική δύναμη […]. Δεν υπάρχει, επίσης, ελευθερία αν η δικαστική δύναμη δεν είναι χωρισμένη από τη νομοθετική και την εκτελεστική. […] Όλα θα ήταν χαμένα αν ο ίδιος άνθρωπος ή το ίδιο σώμα […], ασκούσε τις τρεις αυτές εξουσίες.»

Μοντεσκιέ, Το πνεύμα των νόμων (1748).

Πηγή: Γ.Δ. Ζιούτος, Μοντεσκιέ, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1993, σ. 333-334.

Μοντεσκιέ: Διάκριση εξουσιών

• Ποιες εξουσίες διακρίνει ο Μοντεσκιέ;

• Γιατί αυτή η διάκριση είναι σημαντική;

• Πώς έχει επηρεάσει την πολιτική

οργάνωση στην Ευρώπη και τον κόσμο;

Επιρροή πολιτικών θέσεων

• Φωτισμένη δεσποτεία (Φρειδερίκος Β΄ Πρωσίας, Μαρία Θηρεσία Αυστρίας, Αικατερίνη Β’ Ρωσίας)

• Επαναστάσεις 18ου αιώνα (Αμερικάνικη, Γαλλική)

Άλλα πεδία

• Θρησκεία: ανεξιθρησκία, ντεϊσμός (ο Θεός δεν ενδιαφέρεται για τις υποθέσεις μας)

• Εκπαίδευση: στόχος= η πρόοδος του ανθρώπου => ο δάσκαλος στην υπηρεσία του μαθητή

• Οικονομία: – φυσιοκρατία (Γαλλία, Κενέ)– οικονομικός φιλελευθερισμός (Αγγλία, Άνταμ

Σμίθ)– δηλαδή, περιορισμός της κρατικής παρέμβασης

• Πνευματική παραγωγή: εγκυκλοπαίδεια, 33 τόμοι (Ντιντερό, Ντ’ Αλαμπέρ)

Καλή σας μέρα