ARTE CLÁSICA: ARQUITECTURA EN GRECIA

CONTEXTO HISTÓRICO: FUNDAMENTOS SOCIAIS E CULTURAIS DA ARTE GREGRA

1.- Xeografía e economía2.- Etapas: arcaica, clásica e helenística.3.- Aspectos característicos:

a.- A dimensión humana: Antropocentrismob.- A organización política: a polisc.- A democracia ateniense como ideal políticod.- Pensamento racional: a filosofíae.- A relixión

CRONOLOXÍA DA ARTE GREGA

• Período Arcaico: s. VII ao 449 a.C (fin Guerras Médicas)– Cultura grega esténdese polo Mediterráneo.

– Comezan a establecerse as ordes arquitéctonicas

• Período Clásico: siglos V – IV a.C. ( 449 a.C-323a.C., morte Alexandre Magno)

– Etapa de maior esplendor e orixinalidad da arte grega, protagonizada por Atenas.

• Período Helenístico: s. III – II a.C. (323a.C-31a.C, Roma conquista Exipto)

– A arte grega ábrese ás influencias orientais.

CARACTERÍSTICAS XERAIS DA ARTE GREGA

• Arte feita á medida do home

– O ser humano é o punto de referencia e a fonte de inspiración

• Busca da beleza e da harmonía

– Un edificio ou unha escultura responden a cáculos e medidas equilibradas(cánones) que definen o concepto de beleza

• Arquitectura feita para ser contemplada no exterior

– Certo sentido escultórico (tratamento dado á columna a través das ordes clásicas)

– Construción de edificios de carácter público (templos, teatros, etc.)

– Desenvolvmento do urbanismo (estudo da relación do edificio co seu entorno)

– Unha escultura centrada na figura humana

ANTECEDENTES DA ARTE GREGA: A ARTE

CRETOMICÉNICA (2400-1200 a.C.)• A arquitectura cretomicénica utiliza elementos que serán posteriormente

asimilados pola arte grega:

– Pedra, como material esencial

– Estruturas arquitrabadas, con amplos entablamentos

– Columna exea (protodórica): sobre unha base rectangular, levantarán un fuste diminuíndo carara a súa base, cun capitel de remate composto de equino e ábaco

• ARTE MINOICA:

– A maior parte das construcións conservadas son palacios

• Repiten a estrutura

• Palacio de Cnosos

• ARTE MICÉNICA:

– Destacan as murallas:

• Aparello ciclópeo.

• Grandes portas monumentais (Porta dos Leóns, Micenas)

– Vivenda: Megarón, de planta rectangular con columnas

• Antecedente directo do templo grego

ARQUITECTURA

Trazos xerais da arquitectura grega

• Arquitectura feita a escala do ser humano

– Garda proporción coas dimensións do home, non sentíndose empequenecido

• Preocupación pola apariencia exterior de los edificios e pola súa relación co entorno (urbanismo)

• Arquitectura arquitrabada (de arquitrabe) ou adintelada,

– Baseada en liñas verticais (columnas) e horizontais (entablamentos)

– Os griegos non usaron nin o arco nin a bóveda• Arquitectura policromada

– Decoración con cores dos exteriores dos templos (non se conserva)• Materiais:

– Poros, conglomerado de pedra arenisca– Pedra caliza– Mármore

• Concepción escultórica da arquitectura

– Tratamento da columna, xeneralizda no exterior dos templos gregos (peristilo)

 

• Busca da harmonía visual co emprego de efectos ópticos (xa no s. V a.C.), como:

– Curvatura do entablamento e estereobato (plataforma ou escalinata sobre a que se levantaba o templo grego)

• Evitar o efecto de concavidade ou de desplome cara o centro.

– Éntase

• Engrosar as columnas na súa parte central

• Corrixir o efecto visual de concavidade que teñen as columnas de lados rectos.

– Maior anchura das columnas situadas nos ángulos ou esquinas

• Aportar aos edificios sensación de fortaleza

– Desigual distancia entre as columnas (intercolumnios)

• Aparición das ordes clásicas:

– Combinación dos diferentes elementos arquitectónicos do exterior dos templos (sustentantes: columnas; e sostidos: entablamento)

ORDES CLÁSICASOs elementos sustentantes e os sustentados organízanse seguindo uns módulos:

AS ORDES ARQUITECTÓNICAS Corintio Dórico Xónico

ORDES CLÁSICAS

DÓRICO XÓNICO CORINTIO

ORDE DÓRICA

• Columna:

Sen basa, arrancando directamente do estilóbato.

Fuste: estriado en aresta viva e con éntase.

Capitel, compuesto de:

Collarino: peza circular fina ou anel que o separa do fuste.

Equino: moldura de forma convexa.

Ábaco: peza rectangular sobre a que descansa o entablamento.

• Entablamento, formado por:

Arquitrabe: composto por un dintel liso.

Friso: constituído por espazos cadrados oonde se alternan:

Triglifos: formados por tres molduras verticales afundidas que tentan imitar á cabeza dunha viga na primitiva construción en

madera

Metopas: partes lisas decoradas con relevos

Cornixa: sobresae do friso

está decorada con pequeños tacos ou túmulos

Frontón: decorado habitualmente con relevos escultóricos seguindo un determinado programa

ENTABLAMENTOarquitrabe

friso

cornixa

ORDE DÓRICA

ORDE XÓNICA

• Orixe: mediados s. VI a.C., na Xonia. – Concíbese o templo como bosque da divindade.

• Maior acumulación columnas• Capiteis característicos de volutas (plantas xeometrizadas)

• Características con con influencias orientalizantes:– Máis esvelta: columnas son máis alongadas e delgadas– Rica ornamentación: mentalidade más refinada (Asia Menor e o Exeo)– Monumentalidade: dimensións máis notables (influencia exipcia)

• Basa: formada por dous toros (ou molduras convexas) e unha escocia (ou moldura cóncava)

• Fuste:– Acanaladuras (non arestas vivas)– Carece de éntase

• Capitel: formado por dúas volutas (follas enroladas en espiral) e un ábaco tallado

• Entablamento:– Arquitrabe decorado con tres bandas horizontais ou platabandas– Friso: liso ou con decoración continua de relevos ou pinturas

(desparecen triglifos e metopas).

volutas

Estrías en aresta morta

ORDE XÓNICA

ORDE CORINTIA

• Xorde na primeira metade do s. IV a.C., en Corinto• Deriva da orde xónicá, agás no capitel:

– Maior riqueza decorativa: similar a unha cesta cuberta por follas de acanto, dispostas en dous ou máis filas: as inferiores moi curvadas cara a fóra e as superiores enroscadas (reducidísimas volutas chamadas caulículos).

– Fuste: máis delgado e elevado que o xónico. • Tamén se fala dunha ORDE CARIÁTICA, chamada así

polo emprego de Cariátides, figuras de muller que, levando un cesto na cabeza, substitúen á columna. De seren homes fálase de Atlantes o Telamóns

follas de acanto

caulículos

ORDE CORINTIA

Tipos de edificios e construcións arquitectónicas

O temploEdificio por excelencia da arte grega. Edificábase normalmente sobre algún fito

(lugar sinalado) que se consideraba ligado á presenza dos deuses: lugares elevados, bosques, fontes, etc.

• Non era lugar de culto. Función principal: albergar imaxe da divindade (era a morada ou casa do deus)

– Cerimonias tiñan lugar no exterior (procesións), ou na antesala ou vestíbulo; por isto a importancia dos elementos externos do edificio

• Orixe: “megarón” micénico, mais o modelo con “peristilo” ou cinto exterior de columnas

• Divídese en tres partes:– Pronaos. Pórtico ou adro de entrada, sostido por columnas, situado na

parte dianteira do templo.• Lugar onde teñen lugar os sacrificos e actos de culto aos deuses

– Naos (cella). Dependencia principal do templo• Garda estatua deus/a. Estancia rectangular e escura (sen fiestras)

– Opistodomos. Pórtico posterior• Había un cuarto onde gardar xoias, tesouros, etc. relacionado co culto

aos deuses.

O TEMPLO

– As súas características técnicas influirán na historia da arquitectura

– Pon en relación á cidade grega cos deuses

– Elemento de cohesión dos cidadáns

– O templo grego defínese pola súa harmonía construtiva baseada no número, a proporción e no equilibrio

O TEMPLO EXIPCIO FRONTE AO GREGO

Evolución dunha arte monumental propia dunha sociedade teocéntrica a unha arte feita á medida do ser humano

característica dunha cultura antropocéntrica

O TEMPLO EXIPCIO FRONTE AO GREGO

Evolución dunha arte monumental propia dunha sociedade teocéntrica a unha arte feita á medida do ser humano

característica dunha cultura antropocéntrica

…“Quien investigue arquitectónicamente el templo griego, buscando en primer lugar una concepción espacial, tendrá que huir horrorizado, señalándolo amenazadoramente como típico ejemplar de no-arquitectura. Pero quien se acerque al Partenón y lo contemple como una gran escultura, quedará admirado como frente a pocas obras del genio humano(...). El mito que hace de Fidias más que de Ictinos y Calícrates, el ideador del Partenón, parece simbolizar el carácter meramente escultórico de la edilicia religiosa griega en el curso de siete siglos de desarrollo.”

BRUNO ZEVI: “Saber ver la arquitectura”

Tipos de templos• Segundo a planta:

– O “tholos” ou templo de planta circular (monóptero)– O de planta rectangular, que fue el más extendido

• Segundo o número de columnas (na fachada):– “In antis”. Era o máis sinxelo. Tiña dúas columnas na fachada

• Chámase así porque as columnas ubicadas a carón das pilastras adosadas (“antas”) aos muros que compuñan a portada

– Tetrástilo; con catro columnas na fachada– Pentástilo; con cinco columnas– Exástilo; con seis columnas

• O tipo máis extendido na zona occidental (Grecia e S Italia e Sicilia)

– Octástilo; con oito columnas– Decástilo; con dez columnas– Estas dúas últimas modalidas eran máis típicas da área oriental, onde os

templos eran de maior envergadura• Segundo a disposición de columnas:

– Períptero, cunha fila de columnas rodeando o edificio (o máis común)– Díptero, cunha dobre fila de columnas arredor da edificación– Próstilo, as columnas están na fronte ou fachada– Anfipróstilo, as columnas dipóñense en dúas frontes ou fachadas

PLANTA DO TEMPLO: ESTRUTURA

estilobato

Cella o naospronaos

opistodomo

pilastra

Subestructura o estereobato

peristilo

pasilloColumnas laterales

Columnas entre las antas

Templo de Delfos. Tardío, mais serve para ver a evolución desde o Megarón

ÉPOCA ARCAICA

Templo de HERA en PAESTUM

Templo de Poseidón. Paestum (Magna Grecia).

TEMPLO DE SAGESTA (MAGNA GRECIA)

ÉPOCA CLÁSICA

PartenónPartenón

Erecteion

Propíleos

Templo Atenea

Niké

Recinto de ArtemisBrauronia

PLANTA E ALZADO

O PARTENÓNICTINOS E CALÍCRATES

Partenón. Módulo

Correcciones ópticas

Entablamento yGradas curvados

Éntasis central

IntercolumniosDistinto tamaño

Triglifos de extremos desplazados

Erecteion. Planta

Fachada principalHexástilo e xónico

Fachada norteTetrástilo e xónico

Tribuna das cariàtides

ÉPOCA HELENÍSTICA

APORTACIÓNS DA ARQUITECTURA HELENÍSTICA

• Desenvolvemento dun urbanismo planificado• Aparición de novos edificios (palacios, bibliotecas,

museos, foros, altares)• Utilización de sistemas construtivos tanto

adintelados como abovedados (influencia oriental da época)

• Utilización das ordes clásicas, en especial a corintia debido á súa riqueza ornamental

• Afán de colosalismo e monumentalidade, o que provoca a perda do canon humanizado grego

• Maior profusión de elementos decorativos• É unha síntese do grego e do oriental

Templo de Zeus en Atenas

Altar de Zeus en Pérgamo

O TEATRO

• Edificio destinado ao lecer e á distracción pública, onde se representaban obras dos diversos xéneros teatrais (traxedias, comedias, etc.)

• Forma:– Ultrasemicirculares– Aproveitan desnivel colina para situar as bancadas

(espectadores).– Orchestra: situada na parte inferior, espazo de forma

circular (para o coro, bailaríns, etc.)– Escena (skené):zona onde ten lugar a representación

teatral dos actores

O TEATRO

• O exemplo máis representativo:

• O teatro do santuario de Asklepios, en Epidauro. (com. do s.IV-III a. C.)– Fundado baixo os principios dunha perfecta organización

xeométrica e simetría.• Módulo ou medida era dado polo diámetro da orchestra,

que era igual á anchura da escena• No círculo da orchestra inscribíase un icosaedro (20 lados) e

de 12 dos vértices trazáronse 12 escaleiras radiais das bancadas, construídas aproveitando o desnivel da ladeira

• Inmellorable acústica e visibilidade