› bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · se532e - upspace2018-04-14 · noma ebulewe...
TRANSCRIPT
![Page 1: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041819/5e5ccbc5fa5ec854a04cc3d7/html5/thumbnails/1.jpg)
Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.
Se532e
u;~zingeli.
Injongo, ingon;;o yombal i kuleli buku, ukuvusa u.naeiko
nemithetho yeaintu emidala dlkwakuqutshwa ngayo kusukela ku
Senzangakh~na kuze kurike ku Cetshw~yo.
Okv,enzeke neemuva kulokho sckuhlan~ene nokw~belungu
njencokuzingela ngezibamu nokunye pkuhlekanipha kobabamkhulu
nokuci':o kWt:ibO kubukeka sekwanyamalala oowebeni.
_j__ lb
u;~zini :el 1.
3 IzlwGtne e~azizingel!a.
·7
Izinyathi izinhlan£Ut 1mb~:oibala, inkawu, ill'lltonka,
ixholoCJa, insi:aba, unogwaja 1 umvunzi, wondwe, uxamu, u
1mfene, iqaqa, intenesha, inuagu, ~punzi, non1, imporu.
Umkhumbe, umgaha, indlozi, ufuau, inkonkoni, umzik1, ums~nangwe
umahiba ,ingulube 1 yasendle 1 isacrbane, atnaxala, amagogo 1
umboho, mnpok.oloahe, u.-.tandentaben1, u~nanyanguza, uchakide
oboza, umhlangala.
Izazisiwa enkosi nxs zibulewe: Ingonyama noma ibubesi
Ule jane, ingn, ing-.-~'e, imvubu, indlovq, iz1mp1s1, inkentsbane 1
1ngwenya.
Uk.umenyy:a kweNqina.
Induna yesigodi 1b1z1.nemela inqina esigodini ngakhoke
kuzoba iyona umthonga. Umthonea ukhipha umuntu ukuba aylmcme
iyohlangana endalleni eth ile umuntu uyophuma neblamvu lomsen&re
ebamba engena ezibayeni zemizi ethi "me" ashiye ihlambu khona.
Uzosho indawo lapho iyoblangana khona ngoba ioelwa isidukuduKwana
nje komkhulu. Kusasa iyolola imiKhonto iyovuka ngesikhathi
semithini uzwe izinsizwa zisho"uyayibamba na." /Abahambi
omame ingakaphu:ni izinkomo zoEengwa ekueeni izoguba emal.tubo
ntesikathi se·n thini kuze k thi juqa •
. 'Malabo baphuma n. eoakubo isigubo bequbula neya kum
tbonga. ZOhamba nezibulala baqubule ngazo enkundleni phambi
kuka mthonga. Bayamrioa eselindile ekundleni naye use~Gke izibelu uma ekade ehlabana bazohlaba isiclidi ugezigaba
![Page 2: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041819/5e5ccbc5fa5ec854a04cc3d7/html5/thumbnails/2.jpg)
Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.
532·
_,.. II
Kt3/ 1 eo Umthonga mabandla, amakhulu, zinbanjwe nazi izinyamazane
z1banjwe, mabandla aphakathi zibanj e.
Kwesokudla abaeeku belusini abasikunene abasesilumbo
iyohlangana eShazwe. Isifuba lapha phukathi eiz~hamba 1sizivusa
isiebaye sikhulu bayoze baqede isikhungu beza nazo izoyophaltwa
k9hili nakathathu.
Lothi libanttl bahle kukhishelwane imihlomulo. Izoguba
ibuye izieina khona emakhaya. Kophmna omame babultele
zothulwa esibayeni zihinzwe impinda nya ayi endlini mhlaw~e
zingapheli zilale eaaziko zidlj.we ekueen1.
Inqina yesizwe yayifana nje neyesikhulu yehlukene
kanoane kwakupbmna urountu nehlamvu lomsenge ehembe ethi
"me" khona enk.undleni yezink.o,,Jo angabonwa muntu noqobo. Loze
loshona enza njalo sonka/isi~unda. KusaGa kophucuahwa imi
khonto lonke usuku. Abarazibazogaya izibaqanga zilu~~iaelwa
izinja amadoda kazukuya endllni ngalolo euku. Izohuba ngamabele
njengezifunda zayo.
Izohuba ihubo leeizwe ize it'ike enk.udleni komkhulu
izooelwa z1nyanga zenkoai tlkuba izilWHne zit:.onyeke yonke
inhlobo yes1lwane 1zoz1ngelwa ngalolusuku ngoba inkosi if'u•
nezil~ane izinesithunzi izizolwane z6z1m1ea ngazo. Umthonga
mabandla, amakhulu, nazi iz1nyamamane ••a~ zibanjwe • •
Amamboza; indlondlo kulesi sanda. Zibanjwe, Uve,
12. ingoba makhosi kules1/sandla zibanj e. Isibaya esikhulu inolu
yengwe zi banjvo:e.
Izokukuaa ke izikaka ziph~a bezigvfaza besho isiga
eakubo mamu Hlomendl·i ni. i
Lenqina iphuma noma kungayinyanga yonke n~ma zingambil1
kudliwa zona izinyarnazane kukwakhiwa amadlangala mhla 1bt1 ya
1nq1na izizethula komkhulu besayothula izilwune ezinesithunzi
njenge babes1 ingwe, indlovu inaele kalindamkhonto. Unkonka,
ubejane. Kuzothi abQzibulele baxoshiwe yinkosi. usele en~neni
noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa
zinduna.
![Page 3: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041819/5e5ccbc5fa5ec854a04cc3d7/html5/thumbnails/3.jpg)
Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.
/<13/160 14. N jengoba isuka ngezimpondo z1zosho e nophonao obelunar:H:m<llo
16.
nokho isi:f"uba.
Izindlovu;
Izindlovu k~akungelula ukuba zi~ingelwe neoba zifa
nabantu. Indlovu 1a1phula umuthi noma ungakanani umushaye
ngsye. t~a igwazwa bebeyiqala ngokuyigolombela endaweni
eyenukelayo. Bayigwaze inyaka koc1wa ekwehleni ibingashi'"a
lutho ngoba iahiahiliza ngezinqe pha·1ai ize ithi ngqibithi
phanai lapho itshinga laphaya ekuficayo. Uma umuntu ebaleke
wangena lrngoc.lini wesambane ibimngowaba.
If'ake a•nanzi igandaye ngaphezulu abe:f"a ngaphansi umuntu.
Babeyikaka nakwazulu bayigwaze indlovu ihlatshwa
it'ulathele lokhu babekusho ngoba iphuza ukuphenduk.a iyahathela
amazinyo ayokungathi zimpondo ngoba ephumele ngaphanule.
lmbele isesif'uba.
Amazinyo ayo aye ngumbuso wakwazulu ayekhehla abakhulu
bawafake emqaleni. Bebewabaza bawenze izi~qobela bona bakhulu
bebewabaza benze izingwagwa ezif'akwa ezindlebeni kakhulu amalala,
zibemhlophe nke. Isikhumba aayo siyamisa. Ibubesi biligaxa
emthini.
Izinduku bezibazwa ngamazinyo ayo nawo njalo ngenge
mvunulo yenk.oei.
Ingon;yama. ,
Ingonyama yayithi nxa ihlasele umuzi indoda ungaphumi
endlin1 ngoba iyayenyanya. Kw~kuphu~a abasifazane akwele
phezu larendlu, abo~e akhulume nayo, norna aphume nesigube
sophoko aaishaye ebuza ethi nv,enzenjani emakhoaini na?
Izothi isuka ibihamba enkulu initabi yeqe nayo ieibaya ize
iyiainslle lapho ltnkhona khontl indoda.
Uma umuntu eh~mba entabeni ibimuz~a uk thi kukhona
olambile ozayo ingaae 1mbambele enkulu myamazane iyigikijele
z 0· endleleni lapho ezodlnla khona. Uzo.f'ika ahlinze aphehle
uzwathi ahlinze ngekhi~.
Ingonya a kuyaoushwa kodwa kufa absntu uma izobulawa.
Ama8waz1 wona 8 yey1gwaza babenze uphahla bakwele phezulu
![Page 4: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041819/5e5ccbc5fa5ec854a04cc3d7/html5/thumbnails/4.jpg)
Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.
532 }(13/160
oclameni izothi njakVif?la babnyoele phaK.Sthi bayigltsse. Uphahla
beluthwalwa nje luaiwe lspho intehotshe khona. Izobovumula
ibabame ibasuroele.
Inkomo eyibatnbile 1 thi ingayibodlel9 iyiyeke. Ibambe
erlYe, thina bakwazulu basiyizama ngokuyiottpha ngegelJa. Simbe
om":.hulu dmgodi ojulilc aifake izi.tnvave zogagane zioijiwe
2;z lolu oseluy~ithijeeiqinile ezothi isukela abantu nama ithi
iyodla inyurnale eseteb ni iwolokohlele phakathi. Haya:tik.a
bayuyigwaza ize ife. Kodwa nokho izothwalwa iye komkhulu.
Amalthosikuzi aaebuthong'i ayeyixoaha ngenssigubu
nomshanelo kwenze njani enakhoeini ne? Uma ukhonsi ueuhlatshi~e
ukuthi nazi izinkor:1o oeziphel ilc 1n.:~.on:ra·:la bekuyaye kuphume .
arnadoda ayil$asele khont:j lapho ellelweni idla idle ibuye ik.uhlanze
ikhona izobalula. Kothi lapho sebebttthene bazt! bangameving
ibovumule. Izobasuk.ela 1.te bayigv.aze abasi:fazane bophmna eea:.
nehlati lotnlilo bahoyize bazoze ba 1bulale nayo ifa nje iaibulele
iniD£;1 labantu.
Sekugawulwa 1z1ngoqo zoba yithwalwe ngazo eekufunwe
utshanl bok.uyibopha urnlomo zindevu n~::ob : babethak.athana
ngazo. Beziboahwa ke ngalokbo. Izofika konkoai icWiwe bese
isbiswa yonke esaleyo noma kuphonswe nethole lenk.omo 1khona
naleltezela.
.!._zimvubtl.
Zeluka ngeeikhathi sokuhlwa ziphume z1ch1nse
bazigw;:..za ngaleso sikhati. Zibuya nges1khst1Ji semi thini
e:nachibini amakhulu lapho zihlale k.hons bckuthi nxa zi.zelwe
ezincane, unina athehe zinyane lendnna ay .. libcka kwelinye
;z~ 1oh1bi ngoba inkunzi endala/ingase ilibulale. Unina izode
eya kulelo chibi ngokuyolincalisa.
Isikhurnba sayo ngoba seyigqinsi besjoijwa induku
yokuphath\i<a amsfuth .. ayo abethan\.iek.a nasezinkomeni.
BezioushWa t)gamsgeba nangemiwowane. KwathiWe ndlu DJma 1tWtlkbiwet
uthango olunesioaba ezotho lapho ingena inyamazane sizivale
nt:,emuva bayigwazele khona lapho ibethulwa ko.akhulu uma 1btlev.e.
Impiai etbi Hu nu incangenkorao zaz1gCYiele is1la.mbo nase
![Page 5: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041819/5e5ccbc5fa5ec854a04cc3d7/html5/thumbnails/5.jpg)
Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.
532 /<13/1&0 28 nau jeni ziphuma ebusuku ngenkathi kuhl welela noma linezinkungu
':::;'>
30
34
zibOMVU jzinsundu. "Unombengula wakvtasikhakhane."
Lezilwene bezibula izink.o;no Ut1ta imbnzi noma
amankonyane ekhulekiwe endlini kuouka iaiainga beaathi ~bDntu
botha uml1lo ezweni lazo kuzavalvra emnyango.
Zilalelwa embalwini llP.lll umf'uphi umbalu kubckelelwa
izinkuni kubaawe khona zizophuma zik.hishwa ukushisa komhlo
bazibulale. Ingane enoane beziyambamba endlini. Ezin(iav.reni
ezinezo izinkomo zibuya lise bantu bahle babeyioUpha ngesilulu
baf'ake amathambo ezo:f'ika i:f'ake umlo,-no ingabeeaphuma igingq1i~e
kuze kuse chi ibulawe ikhala wuza amthe ikhala "Gu" Gu.
!Tnkonka nooa i,mro:rq.
Onkonka bebevame emahlanzeni bahlala emahlozini behle
kusihlwa neobe besaba izingwe. Izimpofu lezi beziphuza emfolozi
unkonka udla izltwoka, noma echawe inyoku ka:f'i.
Zicutshwa ngemigoga uphotha umtambo yomeangampunzi
abese eyiqok.otisa ayigcobe ngobulongwe ayenze iso, uthi
ulultlkhuni olomphaf'a. Arnbe e~iaele aphiscle uthi alugobe
abeke umbeko izothi iyanyathela wehle umbeko lukwitshike
ngoba lu*ltgobe abeke umbek.o izothi iyanyathela wehle urnbeko
lukwi tsh1ke ngoba lugotshwe umunttJ onarnanol6l ehlanzenl kwaku
ngacusl)wa mogga.
Iphis! lizovumula nje kahle ekuseni liphathe
1zag1la eziqinile, ayobeka uzof'ike alv~ nesilwane lesi mhlawame
simbulale ngoba k.asihileke mqaleni singahilelta noma ngcnqiniJ
nje. Ekufikeni k.Wakhe izokwethuka uma enezinja kobonakala
ngezinja zibuya zodwa ukuthi u:f'ile, nazo sezisuthi unkonko.
Imithi ababeyisebenz;tsa ekucupheni ngibe, usaku, imbande
umshoso, eshisuweyo, egebeni eljyindilinga, ildlanyathi,
mns1mb1th1, ~1wozane, mgqebu umnweba, liyalula igeba, kubekwa
utshani noma -ukunca zonke lezilwane ziyayekezelwa ziaiwa ' enkosini unkonka ngisho emthinte ngeehopho lophonao
1nhloko nje umuntu uyaf'a.
Inkawu.
IzinkaYiu zihlala emahlaz=eni zindlela zokucushwa ziningi.
Bekuthathwa isigobongo sibotahozwe imboko enoane kuthelwe umbila
![Page 6: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041819/5e5ccbc5fa5ec854a04cc3d7/html5/thumbnails/6.jpg)
Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.
532
35.
37 ,...p
Kta; t6 o phakathi. Inkawu i~ake isandla indonsa kungaphumi isandla
aze afike umouphi.
Abanye bebezakhela imiwowane, indlu eneaivalo ukudla
kubekwe emsamo. Zingene zonke ziye emsamo zikhohlwc ukuthi
zingene ngaphi ngoba iaicaba aeswalekile nangeaikhwebu somblla
iyaooshwa noma bayozikaka thona thlathini kayidliwa kodwa
babeyidla ebuthonga, ngezizathu ezithile injgo kungeyona
inyama.
Insele kalindamkhonto insele yayiaithandi sezinyoei
uma imba izinyosi ide ikhipha ngalinye uowephe iyolibeka
kude. Iyazesaba ngoba zitinyela. A$1kwaz1 ukuz1mba emthini.
umuntu uzofioa 1z1nyosi zitatshiwe uthathe adle.
6
Kud1tshanwe ke nensele kalindamkhonto ukuhlu lo othi bayambulala"
Usikhumba s1ye nganhlanje"
Inkone edla 1zinyos1"
"Unyoka 1bulawa amahomt'1"
"Mana z1pho amade."
Ib1hlalela 1bandla lize l1buye ekuhlomen1 amahawu
nem1khonto uma umuntu eke wancind1swa ngayo wayeze eaale
yedwa empini engabaleki ngoba j nayoinjalo.
Ube jane.
Ube jane inyamazane enolak.ha. Uma lllluntu imxosha
ubeaindiswa ukuba akhwele emthini uphondo lunye olwesibil1
lo:f'ishane luthambe es1qwen1 uhamba ngo1nzile.
Ubezingelwa 1s1xuku kukhetbwe one~ubane asigolombe.
Izins1zwa zolala phansi s1th1 lapho siaukela lo basigwaze.
Ukucushwa kwaso kuyarana nokukankonka. Abaz1ngeli
bahamba nezinja zabo. Bansen1se zona 1 emahlozini kubulawe
bona onkonka bahlo~ulwe yibaaidla.
Ziyavuka ke izinyamanzane zibula· •. e mk.hatbini l:tuvuka
3? ibubes1, 1ndlovu, 1mpis1,,1nkentshane, inyath1,ubejane, Utnkhombe,
1dube,1ngungumbane, inyngu, insele, kal1ndamkhonto,1ngulube,
ingwe, llndlovudawana, isambane, 1ntsh1ntsho, umsagogo.
Inswenya.
Ingwenya yayinto emb1 kwazulu. Uma umuntu eyibambile
![Page 7: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041819/5e5ccbc5fa5ec854a04cc3d7/html5/thumbnails/7.jpg)
Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.
5:32 ~13/160 engayanga ukuyoyibika honkosi ubebulawa. uma uousbwe
nLemvume yenkosi noma ifuna isibindi sayo, ibithi ingakhiswa
sons itbathwe iyoshisws yonke. umlotha uthathwe uyolahlwa 9
emt'ulen1.
Ibioushwa n~egeba eduze namadwala lapho itbamela
khona. Kumbiwe igeba kuphiselwe izinkande kuyalazwe ngezibi
?
)f/ ngaphezulu/kubekWe into ebolile noma inyama izothi izodla
lenyama bayigwaze iaibudluzwe izimv ave lezi ez1segeben1.
Okut'anayo engungumbaneni nase ngulubeni yasendle.
Okwengv1e kwchluke ngoba kumbaxa mbili kuyilo igeba
leli nemiwowane izongena emwowaneni ithi z4thatha inyama bayi
oindazele. Uma ike yathola ithaba lokuba ~bambe umuntu,
ilibosbula lonke ijwabu lekhanda.
Omavondwe.
Itshe liyemiswa emnqangwini libelikhulu libekwe phezu
13. kombekelo lizotho ondwe liyashumaliwe itshe J gxit'i ngoba ibxa
lilula. KuzokWibika umbekelo iso libambe entanjeni.
Izimpunzi beziouahwa ngalendlela kodwa ebingoono kuzona
ukuba kubiwe uthango ngale kothango ku:fakvte uthi oltloijile
ezotbi lapho iyeqa izithele ogameni umzingeli ubona amasondo
kuqqla lapho ebeke khona ikbona ezogxumeka uthango ucupba
kamiwa phakath1 neaisu.
Ebuthonga amavondwe abeou~hwa ngemigodla kukwelukwe
izinti ngezintambo zibe ngugodla. Acusbwa ezingelwa kwenzelwe
ukuba agwazelwa kWenzelwe ukuba agw zelwe kona. Kubekwa umgodla
45. noma ugitii emnqangv:ini etgina mbumbulu kwelomdabg wakwazuly
Sizohamba thins mabutho enkosi siye ezweni noma kusiphi
1s1zwe esi:fun. ukuba sixabane naso. Sith~tha inkunzi yenzkmo
it'unw ngabonalali siye siye beke konkosi.
Emva kokuba inkunzi isisekhaya, ink.osi isizok.hipha
1nqina mbumbulu iyozingela lapho ihlome iphelele. Injongo
ukuba ukuba kubulawe abantu abath1le bazolekezeleliswa ngabo.
Abat'ele khona bazobuthwa ngokuhlwa bablanis\·,e no vatshe
lwalenkunzi yezizweme amabutho athukutbele abatshelwa lokho
abangamabutbo lomuntu ke uyinyamazane ngoba nakbu abantu bsmdlile
![Page 8: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041819/5e5ccbc5fa5ec854a04cc3d7/html5/thumbnails/8.jpg)
Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.
l;) ·532·
g
47• Inyama 1Yayik1jelwa ayinqake amabutho ayidlelwa kwesutha.
Iqembu labatana eliqinile. Abatana ab gakabi nama
ndla okuthwala belizingela lodwa lengayi enqineni ojaha
inkuku bebezingela inteneaha, inhlangu, snaxhala, iz1mpuz1,
insimba, oboza, ingungumbane edla 1mbila.
Ez1nyon1n1 bebezingela amanqe zihulu, izihuhwa, ukoz1
olukhulu, olumpoti, elomnyama, olumblophe, iziphungumangath1,
uqolwane, izingwabakane, amankankane, oklebe, omabenngwani,
vithi, we we, 1zikhova hihi hi hi, ofukwe ezizwa ilanga
J ~I tJ/(wqf/ l
49 uk.ushona k.uqale uk khala, asubjYialt:u ezqnyawo zibomvu,
izikbwehle, izimpant;ele, ethi to to to~, 1z1nawe/mpe amahuba
nto nto, amakhulu amnywna amaboboni, ~abada ~maqola, amaphothwe
1z1ntaka, amangxenge, amaboyi, amantiyane, ubuewibi unwi,
olwaluhlala onke amaoeke, orns{eda,ujenga, ofumba, abangangenkuJ,u,
abangamalunga, 1m1jekelele \~ijekejeke), amahlokohloko
abomvu, nampofu onhloyile uzwa k.uqala ukuthi liyethwasa ngoba
akumuke isiaila, othekwane behamba arnaqabi.
Izigyok.a ezazejwayelekile.
Izinhlwathi, iaiqunga, eieengangenzwe, usaku lusengangen•
zwe, usaku lusengangezwe 1z~amba 1 indlondhlo izimonya,
51 namahoboshe 1 izihlobo ezi :1bili zez~amba emnyama neluhlaza,
53
izihlangwane, amatshingelane, ozwambuzwambu alanasihlungu
1z1quz1, amavezimanzi emehosheni amadwi alumgayo, izinkalankala,
ukhokhothi, 1nkambaphans1, umhlangwe, nyonka yabathakathi,
umamlambo, ubulube, ibululu, 1mtez1 etshakelayo, ~ningi ekhaya
umlilo emakhamdeni eyo.
Ez1mpugnen1.
Izibavm, ezimblophe nezinkone, ezink~neni iz~ethu
amakhizane ankone, 1mikbaza ebibungela ezinkomeni wnathulwa
abomvu, namamblophe zibanj~e zikhunul~e. Kungena
amaqanda anduba kungene ~pethu.
Izipyoni nokuoushwa kwakukhona inomfi.
Yok.ubamba 1z1nyon1 1nhlaka yomnqawe nonoklahla, nomunga sebeyooinga unoklahla ugawe ube udaka. Olumnyama oluowebe~ayo
![Page 9: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041819/5e5ccbc5fa5ec854a04cc3d7/html5/thumbnails/9.jpg)
Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.
532 {t3 1 t6 o inomt'i endala ngawo nje ef'akwe egokongweni kuf'akwe ananzi
zif'ike zizodla uvovo noma ibu umsenee.
Emsengeni libosbwe ibu kutbandwe 1nblay1 ebiwini
bese kuf'ika osebangwebe, indlazi iphothwe, iaorni, zi:f'ike
zidle imbali yomsenge inidwa lapho ke zihlala khona mgabe
seauka kazimbambe.
Uma inqe lidenceka bekuye kuouahwa kwankatha inom:f'i iE
~4 mindwe kbona.j tmitholweni naae khambeni wuthwa ibebomvu klubu.
55
Ungamanqakaui QYagxotahwa uxoxwe. Ubusuthabdela othini uluhlabe
kuvovo ibambeke yonke indawo ngisho 1th1 ishaya ngamaphiko
abanjwe.
Abaningi bezinyoai.
Inaingi izoya ngasemoyeni lapho z1yangasondengen1
1z1kone zithatbela lapha kanti imgodi wazo ukude, iauke ibambe
nomoya izibone ngokuwa lapha ziwa k.1ona. Uma aelibantu bahle
abasing! bazobona ngamapbiko amblophe ziphambana ukuthatbela
kwazo. Abanye babezi.honjiswa inblavu, zamtsheketsbe ize
imbeke kuzo umuntu "te te te te te zombuwa ke ngezimbo emva
kokuba aezihanyulwe ngomlilo noma za:f'uthwa ngogwayi bebezif'aka
etabwaleni abathandayo uma zimbiwe kupbuma amaoweoweba anezimboko
~7 kusho ukuthi zinenyoka futhi nje/kazilinyeli eziauke zinenyoka.
Izinhlanzi.
Inblanzi ibingaf'iaelwa uk.udlwa ngengenyarna kwazulu.
Bekuoijwa uthi kuf'akwe iqathal loluthi imbande yomoinjo kujo
tshelelwe intambo eqinile ukuxoxa amafutha kungoba abantu
babelekezela kuzozonke izilwane iganzinjwa ixutahwe
nenyama empofana kube zibiba, naeesitnbeni kWenze ukuba
kube kuehelelezi.
Kwazulu ihlanzi.
Ibingalokotbwa iphetkwe ngesitsha aokudla, ibodwe
ebipheke yona, izinkamba noma zindengezi zegezwe k~ngezwakali
5"9 pbunga a.naveaimanzi nemibokwane, jamababule lok.ozinhlanzi
amathonga afika lapha kwabakw zulu uveza urnoya wokuthi
1zinhlanz1 zonke ziyadliwa ngaphandle kwevenzimanzi elibalelwe
nezinyoka. Ezin
![Page 10: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041819/5e5ccbc5fa5ec854a04cc3d7/html5/thumbnails/10.jpg)
Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.
532
61
IJ 3/16 0 j()
Ezinhlaznin nase z1nyoken1 yayingekho 1m1holeliselo1
Lo kwakungumlingo wokuba izinyamaftzane zize njalo. Lababantu
abanemithi eyirniholelimlo benza ubulawu. Aphehle amanzi
sezinqunywe kulo ozozifuna. Iklolelo lubulawu ez1nyamaaanen1
Umzi~eli uzozibez~la ogideni lwakhe izinyamazane.
Ins1na Y!hlambo.
Inqina yehlambo iyamenywa nge ngokwazisa labo abakhelene~
ukuba kuzoba khona ihlambo lalowo owafayo. Izohlukana izi
gabs ezimb1li iyothi lapho lapho umphathi wayo ethe eaoyoltwenza
isikhungo ibisiyogeza.
Igula ngotshwala.
igube esibayeni kodwa iphakWa entabeni.
Iqina yenkosi nokwemp1.
Khuphuma nasinedolo bazolashwa zinyanga zenkosi
uk.uze babel uahelelezi emkhontwen1 yaba:f'o. Abanye bezwe
ngehungazelo umuntu owayebulele wnuntu wayengay1dl1 eyanga
phakathi etdla eyokhono.
Kusukela kubafana esebephuma iailivu, inkosana
ikholwa, abahambayo bazomiswa ba•ulwe izingombooo
uk thi abanaku:f'a, izohamba ieuka 1 lela ezindaweni nabantu
izobabamba ibaphange bangabulawa abakubo bayobalanda ngezinko*o
Nomuntu o:r;11e uma noyiae wakhe edabukile ubexoxa nje athi
"au nkos1Y" ngengane yam! ezinya azaneni izobona nje inkos1
bieimk.halela ngamatholana.
Izilulu nokwazo.
Izilulu kwazulu zazinemisebenzi -..~=as*as'==
em1ning1 ngobarakhunezinyamazane zazioushwa ngazo njenge
mp1s1.
Ngaphandle koba kuoushwe ngazo babethela uphoko,
b 5' udonqa kuvikwe 1ndlala, ind ta, amadumbi zinau:bu, imbumba,
undonqa ar.enza imbuqwa, ijiba ompQfU obekudlwiwa, ngawo
a.;1asi 1 unya . uthi wotehwala obekufana nophok.o, amabele ummbUa
(ungoyikaza~a osheshaya ukukhahlela okhethele ezihosa.)
Okunye kotshane kwakuyiwo amaoansi izikhwabukhwabu
izioephu, mgqibo, imbenge, 1z1khetho, &mahluzo, impotsbi,
![Page 11: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041819/5e5ccbc5fa5ec854a04cc3d7/html5/thumbnails/11.jpg)
Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.
532 /(13/ 1 eo ink.a,l'lDga, amaqoma, 1ntambo ethanaekayo eyentana.
Iaumba, uncakulo, ukharnba, 1mb1za, 1noans1 1 1ph1so,
1z1nuengezi zokupheka ezingwttabod~e, uzoco, 1nauvo,
umoengelezi wakWazulu. /wokublambela abanumzane 1s1gubu
II
67 ---7 sobumba eeinomqala. USwela lwakilenza izigubu igobongo
zindebe, izinkenzo amagula, ~~~~sma amagula enzelwa 1thavla
lapho ehlala khona angadliwa yizinja, uqhoth9 amabeshu arnahawu
injobo, izinene, uhayi, izimpokwe, inguko, izidawaba, 1msoto
1dlaka, umqbele wenawe, 1z1nt.ambo •
70·
.Amagxolo anzima longod1 obu~uewa awaa..- kuqala
usindwe. Kukhethwa indawo enganeeni amanzi uma ummbila
usugowele kuyalazwe ngotehana ebese kufakwa 1z1ngoqo kunoinwe
ngamengxolo emithi ngaphezulu.
In&i:nbi isisaba I.
lns1mb1 yayenziwa ng .. .maftltha abantu. Bathathe izikhumba
z1futhwe. Kungay·muntu lapho ikhandelwa khona kakhulu abafazi
baoe36 1z1nt1 izampotwe njengem1phini yegeja, umkhonto ngotij1
1z1noe zithandwe ngezikhurnba. Ltyaphekwa itshe l1thelwe
amafutha aba,baki bahlala khuna bapheka khona. Laps emtatseni
knbaaorJwe !mini nobusultu. NawezUwane njengengonyana nobe jane
abefunel.a. Umk.honto uk.hishelwa inko11o inkornaoi 1t'aka amageja
arnathatbu loku kwenzek.a n.geslkhathi k.wanda 1z1nk.ceo kw zulu
zingakand1 kwakuy1z~buz1,
Insi >1bi 1e1saba II.
In,1mb1 btlbeyitapa emtatsheni yayo isengamatohe.
Ingxotha beyipheka engasali amat'utha. Behlala bodwa kunga
lunguzi muntu. Ingxotha izbaselwa eyomknonto 1namazinga.
Ehluk1le khona engxothen1.
Imiuongvte kay1fun1 eminye 1yitubetubu em1nye
izinqalanqala kupheoeka 1zlms1mb1, 1z1naen~zi eainaala zaa , .. sebenza kakhulu zixov1wa khona/zo. IMijula nezipapa zibiza
1nkomo.
Lapho kukhandwa khona lento babengayi abarnnyma
kuphela abampofu ngoba abamnyama bangamat'utha lapho ay1khandelwa
khona.
![Page 12: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041819/5e5ccbc5fa5ec854a04cc3d7/html5/thumbnails/12.jpg)
Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.
532 ~13/160
~~ Kwakunganaele wonke umuntu oqabuke engena kho a bathi baya
mbamba wathi "maye babo" bebeaale aebemyeka laba abakhandi
bcbewazi onlte amasiko esizwe.
74
76
78
Kugawulwa iminqawe 1mith1 eltlll.huni ibazwe k.wenziwe
1z1tutha sezikhmnba 1ngxotha, nezindondo nembedu yenkosi
namajozi nezinoula.
Ingulube yaeendle.
Ingulube yasenule.
Iouahwa ngewangokulimba emnqangw.;;ni 1geba l1f'akwe
1zimvave. Isambane naso sioushwa ngokunjalo nangezingide
abanye basioupha khona em.god1n1 waso ngentambo ,ye.nzivre 1s1h1be
s1zoth1 siyangena ugoqo luvimbe emnyango.
IzinYoni ezinkulu.
Ingqungqulu, 1nsing1si, inahlndlokazi, 1nqe,
inqe iphuma ngonyaka ihambe mhla kuvund1we 1zinto ezibolile
njengezilwane z1n1ng1 inhlandlokezi iphtr.na nt,JOnyaka ihambe
phezulu, kay1Gl1wa mesiooloekhanda.
Kulandele 1mpangele, nothekwane, isi kwele,
ithenaele, nwuy1, ungquphane, ungqengendlela, igwababa lall1y1nto
enkulu enebala eg1lwen1 liwqmhloli omkhulu. In 1g1z1 zaziwa
ubuqawe bazo ngokubulala izinyoka.
Ieises!.ne sentJO!lYama.
Indaba 1xoxwa ukuba yenzika emva kwempi
yabantwana lapho 1ns1zwa yendlula ehlanzen1 eSithabat abeni
othukela. Umu~tu wayehlom1le nj.e. Wazikweza phezu kwengonyama.
Kant1 ~bone kuqala yase iyovbnba ngaphambili.
' .. a th1 iyabalet.a
Ins izwa yavimba ngaphamb 111 1 ngoayama yaqwaya es.andle ni
waze wazilahla amathambo wasondela wayikhipha emeva. Yathi
iyahamba inaizwa yayivimbela yayiqonaisa ezindukw1n1 ngoba
yayibeke phansi. Yazioosha yahamba yathi 1sesa~qwen1 lapho
iya khona yaqabllka mgonyama isijikijijela unkonka wathi
esayo f'ufll(a abantu ekhaya yase y1t.1jelajumah1ba. Kwaba isisl.isa .---7 .sengoflYama kowayeyisizile,
![Page 13: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041819/5e5ccbc5fa5ec854a04cc3d7/html5/thumbnails/13.jpg)
Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.
532
78-c~~~~J.
so
82
{13/160 /3 Okwakubanj'l t11\hen1 zamabEl~
Kwakubanjwa intaka, ngamadlwana, amand1nd1, a.nantiyane
1z1gwaca nezinswempe, owaeemafusini, amajubantonto, acushwa
emgobwaeeni, emikhuvaneni, emnoong~:.eni, ngenhlayi edla 11D1congo,
1mayube, urrmbongiya, 1ntakanans1na1, 1s1z1nz1, uve, ugwambazane,
1gomoqo, umtshwavo, 1e1gqoba, ujojo, umphishimanzi, is&kabula,
insomi, intengu• udemezane, 1kwez1, ufukwe, umnc1k1eh1,
uzavolo, inqash1, igola, unozalizingwenya, imvemve, 1hlalaphans1,
zonke lezinyoni bezitholwa eztheni.
Izikhali ezaz1aetshenz1swa 1m1khonto, nez1nhlandla 1
nezirnbemba, i sabula, amawisa, narnezernbe,1z1phapha, amaklwa,
izihlandela.
Amaqiniso athile ukuthi zonke lezilwane zizingelwa
ngalez1kha11 rnnthonga aphaka iqina ethi maknbckhona
isikhungo, kayipbume ngezinponuo yens abeyieutuba 1s1baya
esikhulu usebenzisa izikhali ezifanayo.
Ezilwaneni kutholakala wnafutha okumisa nawezinkomo
kutholaksla amathaillbo oknbula izinyanga, k.anye namaehoba,
ezinkonkoni 3bula abalozi nezangoma •
.Amazipbo eng~ e ayacijwa abe y1m1gexho yenkosi.
Ingwe idilwa ngokulekezelwa kuhlanganiswe nemithi
ye•1ntondolo D01.1a 1 thole.
Itshe lengvrenya lalieebenze ekuqin1seni 1nkoa1 noma
yeshwama.
Usiba lwendangala,
bululu kemayime,
Insulansule,
Umwisame.
J-;n&Nmbooweni.
Inawelaboya iztholwa engombenoweni ingaka luongohlwa
1nq1na mbumbulu. Abantu babophe iziphuku bahlinze inkomo
basike 1nyama yomlenze ikhish\"'e is1k1nd1, no:na ibele.
Kuzoshukwa is ilthamba slkhishwe _,nke amaphalo aauswe ku:f"akwe
84 amaf'utha kuthamb .. k.ube/yingubo.
Kuhanjwe kuyiv;e, engombeoweni.
![Page 14: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041819/5e5ccbc5fa5ec854a04cc3d7/html5/thumbnails/14.jpg)
Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.
86
532
.Kuzobataba ezindunu zoyibika ingomboco lapho engomboowen1 nt
nngokuya kwethu seaibuyile nga•itha, zinuka urnntakabani .
ohlela nenkosi ayi umuntu pha~a ngas1tha, zulu eliphezulu.
Is1thi 1nkos1 akumenywe 1nqina mbumbulu kungavuka
umsbiba uzoxosbwa kahulu nze ukhathale ugwaze 1zinja bonke
abazulunj1we bazogwazwa kulowo munyama kanye nezinyarnazane
Labo abafile enq1nen1 1z1n.omo zabo ziye konkosi uma I
ekhahle ethe ~e babo, ebiehawa 1btnye kut i~e ubengimfokazana, Jt~~lhlw::L
ngaS1tha11
Kz1nye amanto,abazane aletb.wa konkoe1 abafana babulav.'e ~7 l
ongase abathathe uyabafihla.
Bazvziphuzela nje abantu njengemihla n~ixodhe naye
nzenjani? Indoda ~ihlangu senkos1 umtana inaibi nayo lenqina
umbumbulu yayimenyVIa ngok•tfanayo, nezinye umuntu weblamvu
ubelingenisa kyona ehla nesibaya, athi ~oe" bekuoingwa entuben1
nsukuzonke lapha es1bayen1.
EaGbayen1 bekubetbelwa ngesinye sengonyama ukuze
1zinkomo ze1ngaphum1. Zithi ziyaphuma ¥unuke'yona. Lokho
belcWenziwa zinyanga eyaziwa konkosi yonke into 1b1tholelwa
unvurne ye nzi we.
U~ngu nses1khath1 senkos1 uQetshwayo,
ucetshwayo wakhipha uphoko dwabuyelana noboya
benk~no kw~nziwa ~nigodla lonkizwe ngoba nanga uMehlokazulu
kaS1hayo ubulele abafaz1.
Kuthiwe ngomthatho wabelungu angalokoth1 ababulale
kwelaseS1lungw1n1 izwe. Kuthe phesheya komz1nyath1 bambulala.
Kwezwakala emgungundlovu ukuthi bababulele balandwa
impi ka Meh.lokazUlu wabathathale ernnambith1 iwagwalagwala
w~babulala endleleni w .nele ukuba ababulala base bamthumela
1s1khwnba oyinkosi b~thi bale naku uboya nabanye babala uphoko.
Yehluleka inkoai ukutletha U+Mehlokazulu kubelungu
9o kwaba ~kuphela kwezinqina ezinkulu.
Ubla lvFe zallluko.
Isihlanyelo.
Amazwi ornlobi Izil~ane ezazizingela, Ukumenyv,a kweNqina.
Ill.. hoi/ I
j 5
![Page 15: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041819/5e5ccbc5fa5ec854a04cc3d7/html5/thumbnails/15.jpg)
Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.
532 Kt3Jte o
Inqina yeS1zwe.
Izindlovu
Ingocyama
Izimvubu,
Impisi eth1 "Hu Hu".
UNl~:ovnkoa nortla impo.f"'l
Inkawu
InseJ.e kal indtjmkhonto (Ube jane') UhCJOY/e Ing"Wenya
Ama vonawe.
9 14 1<6 24 i b 30 3 4 jS
~ ~ 4 ''/
Ina1na lllltbumbulu kwelondabtt wakvtazulu 4 5 Iqembu labafala eliqin111 ~~inyonyoka ezazejwayelekile.
Uhla lw.qzalllutw.
Izinyoni nQkucuahwa
Abao1ng1 zozinyosi
Izinhlanzi
Inqina yehlamo
Izllulu nokwazo
Insimbi isigaoa, :f Inaimbi isigaba jCC Ingulube yasendle.
Izinyoni (Zinkulu
Isis esane aengonyama
Okwakubanj~a ezitheni zamebie
iz1kha11 ezazisetshenz1awa.
Engombooweni
Uzundu ngeoikhathi senosi ucetahwayo
Uh/a .t.w(/J, I vk:;
f;YJ) ~. 532
If< has' 53' 55 57
'b 1 b3 b 1 7 0
72 74 76 7 g 3 0 82 ~3 91·-1.Z
;5-?f