› bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · se532e - upspace2018-04-14 · noma ebulewe...

15
Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017. Se532e Injongo, ingon;;o yombal i kuleli buku, ukuvusa u.naeiko nemithetho yeaintu emidala dlkwakuqutshwa ngayo kusukela ku kuze kurike ku Okv,enzeke neemuva kulokho njencokuzingela ngezibamu nokunye pkuhlekanipha kobabamkhulu nokuci':o kWt:ibO kubukeka sekwanyamalala oowebeni. _j__ lb :el 1. 3 IzlwGtne ·7 Izinyathi izinhlan£Ut inkawu, ill'lltonka, ixholoCJa, insi:aba, unogwaja 1 umvunzi, wondwe, uxamu, u 1mfene, iqaqa, intenesha, inuagu, non1, imporu. Umkhumbe, umgaha, indlozi, ufuau, inkonkoni, umzik1, umahiba ,ingulube 1 yasendle 1 isacrbane, atnaxala, amagogo 1 umboho, mnpok.oloahe, u.-.tandentaben1, uchakide oboza, umhlangala. Izazisiwa enkosi nxs zibulewe: Ingonyama noma ibubesi Ule jane, ingn, imvubu, indlovq, iz1mp1s1, inkentsbane 1 1ngwenya. Uk.umenyy:a kweNqina. Induna yesigodi 1b1z1.nemela inqina esigodini ngakhoke kuzoba iyona umthonga. Umthonea ukhipha umuntu ukuba aylmcme iyohlangana endalleni eth ile umuntu uyophuma neblamvu lomsen&re ebamba engena ezibayeni zemizi ethi "me" ashiye ihlambu khona. Uzosho indawo lapho iyoblangana khona ngoba ioelwa isidukuduKwana nje komkhulu. Kusasa iyolola imiKhonto iyovuka ngesikhathi semithini uzwe izinsizwa zisho"uyayibamba na." /Abahambi omame ingakaphu:ni izinkomo zoEengwa ekueeni izoguba emal.tubo ntesikathi se·n thini kuze k thi juqa . 'Malabo baphuma n. eoakubo isigubo bequbula neya kum tbonga. ZOhamba nezibulala baqubule ngazo enkundleni phambi kuka mthonga. Bayamrioa eselindile ekundleni naye izibelu uma ekade ehlabana bazohlaba isiclidi ugezigaba

Upload: others

Post on 26-Feb-2020

2 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open

Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.

Se532e

u;~zingeli.

Injongo, ingon;;o yombal i kuleli buku, ukuvusa u.naeiko

nemithetho yeaintu emidala dlkwakuqutshwa ngayo kusukela ku

Senzangakh~na kuze kurike ku Cetshw~yo.

Okv,enzeke neemuva kulokho sckuhlan~ene nokw~belungu

njencokuzingela ngezibamu nokunye pkuhlekanipha kobabamkhulu

nokuci':o kWt:ibO kubukeka sekwanyamalala oowebeni.

_j__ lb

u;~zini :el 1.

3 IzlwGtne e~azizingel!a.

·7

Izinyathi izinhlan£Ut 1mb~:oibala, inkawu, ill'lltonka,

ixholoCJa, insi:aba, unogwaja 1 umvunzi, wondwe, uxamu, u

1mfene, iqaqa, intenesha, inuagu, ~punzi, non1, imporu.

Umkhumbe, umgaha, indlozi, ufuau, inkonkoni, umzik1, ums~nangwe

umahiba ,ingulube 1 yasendle 1 isacrbane, atnaxala, amagogo 1

umboho, mnpok.oloahe, u.-.tandentaben1, u~nanyanguza, uchakide

oboza, umhlangala.

Izazisiwa enkosi nxs zibulewe: Ingonyama noma ibubesi

Ule jane, ingn, ing-.-~'e, imvubu, indlovq, iz1mp1s1, inkentsbane 1

1ngwenya.

Uk.umenyy:a kweNqina.

Induna yesigodi 1b1z1.nemela inqina esigodini ngakhoke

kuzoba iyona umthonga. Umthonea ukhipha umuntu ukuba aylmcme

iyohlangana endalleni eth ile umuntu uyophuma neblamvu lomsen&re

ebamba engena ezibayeni zemizi ethi "me" ashiye ihlambu khona.

Uzosho indawo lapho iyoblangana khona ngoba ioelwa isidukuduKwana

nje komkhulu. Kusasa iyolola imiKhonto iyovuka ngesikhathi

semithini uzwe izinsizwa zisho"uyayibamba na." /Abahambi

omame ingakaphu:ni izinkomo zoEengwa ekueeni izoguba emal.tubo

ntesikathi se·n thini kuze k thi juqa •

. 'Malabo baphuma n. eoakubo isigubo bequbula neya kum

tbonga. ZOhamba nezibulala baqubule ngazo enkundleni phambi

kuka mthonga. Bayamrioa eselindile ekundleni naye use~Gke izibelu uma ekade ehlabana bazohlaba isiclidi ugezigaba

Page 2: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open

Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.

532·

_,.. II

Kt3/ 1 eo Umthonga mabandla, amakhulu, zinbanjwe nazi izinyamazane

z1banjwe, mabandla aphakathi zibanj e.

Kwesokudla abaeeku belusini abasikunene abasesilumbo

iyohlangana eShazwe. Isifuba lapha phukathi eiz~hamba 1sizivusa

isiebaye sikhulu bayoze baqede isikhungu beza nazo izoyophaltwa

k9hili nakathathu.

Lothi libanttl bahle kukhishelwane imihlomulo. Izoguba

ibuye izieina khona emakhaya. Kophmna omame babultele

zothulwa esibayeni zihinzwe impinda nya ayi endlini mhlaw~e

zingapheli zilale eaaziko zidlj.we ekueen1.

Inqina yesizwe yayifana nje neyesikhulu yehlukene

kanoane kwakupbmna urountu nehlamvu lomsenge ehembe ethi

"me" khona enk.undleni yezink.o,,Jo angabonwa muntu noqobo. Loze

loshona enza njalo sonka/isi~unda. KusaGa kophucuahwa imi

khonto lonke usuku. Abarazibazogaya izibaqanga zilu~~iaelwa

izinja amadoda kazukuya endllni ngalolo euku. Izohuba ngamabele

njengezifunda zayo.

Izohuba ihubo leeizwe ize it'ike enk.udleni komkhulu

izooelwa z1nyanga zenkoai tlkuba izilWHne zit:.onyeke yonke

inhlobo yes1lwane 1zoz1ngelwa ngalolusuku ngoba inkosi if'u•

nezil~ane izinesithunzi izizolwane z6z1m1ea ngazo. Umthonga

mabandla, amakhulu, nazi iz1nyamamane ••a~ zibanjwe • •

Amamboza; indlondlo kulesi sanda. Zibanjwe, Uve,

12. ingoba makhosi kules1/sandla zibanj e. Isibaya esikhulu inolu

yengwe zi banjvo:e.

Izokukuaa ke izikaka ziph~a bezigvfaza besho isiga

eakubo mamu Hlomendl·i ni. i

Lenqina iphuma noma kungayinyanga yonke n~ma zingambil1

kudliwa zona izinyarnazane kukwakhiwa amadlangala mhla 1bt1 ya

1nq1na izizethula komkhulu besayothula izilwune ezinesithunzi

njenge babes1 ingwe, indlovu inaele kalindamkhonto. Unkonka,

ubejane. Kuzothi abQzibulele baxoshiwe yinkosi. usele en~neni

noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa

zinduna.

Page 3: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open

Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.

/<13/160 14. N jengoba isuka ngezimpondo z1zosho e nophonao obelunar:H:m<llo

16.

nokho isi:f"uba.

Izindlovu;

Izindlovu k~akungelula ukuba zi~ingelwe neoba zifa

nabantu. Indlovu 1a1phula umuthi noma ungakanani umushaye

ngsye. t~a igwazwa bebeyiqala ngokuyigolombela endaweni

eyenukelayo. Bayigwaze inyaka koc1wa ekwehleni ibingashi'"a

lutho ngoba iahiahiliza ngezinqe pha·1ai ize ithi ngqibithi

phanai lapho itshinga laphaya ekuficayo. Uma umuntu ebaleke

wangena lrngoc.lini wesambane ibimngowaba.

If'ake a•nanzi igandaye ngaphezulu abe:f"a ngaphansi umuntu.

Babeyikaka nakwazulu bayigwaze indlovu ihlatshwa

it'ulathele lokhu babekusho ngoba iphuza ukuphenduk.a iyahathela

amazinyo ayokungathi zimpondo ngoba ephumele ngaphanule.

lmbele isesif'uba.

Amazinyo ayo aye ngumbuso wakwazulu ayekhehla abakhulu

bawafake emqaleni. Bebewabaza bawenze izi~qobela bona bakhulu

bebewabaza benze izingwagwa ezif'akwa ezindlebeni kakhulu amalala,

zibemhlophe nke. Isikhumba aayo siyamisa. Ibubesi biligaxa

emthini.

Izinduku bezibazwa ngamazinyo ayo nawo njalo ngenge

mvunulo yenk.oei.

Ingon;yama. ,

Ingonyama yayithi nxa ihlasele umuzi indoda ungaphumi

endlin1 ngoba iyayenyanya. Kw~kuphu~a abasifazane akwele

phezu larendlu, abo~e akhulume nayo, norna aphume nesigube

sophoko aaishaye ebuza ethi nv,enzenjani emakhoaini na?

Izothi isuka ibihamba enkulu initabi yeqe nayo ieibaya ize

iyiainslle lapho ltnkhona khontl indoda.

Uma umuntu eh~mba entabeni ibimuz~a uk thi kukhona

olambile ozayo ingaae 1mbambele enkulu myamazane iyigikijele

z 0· endleleni lapho ezodlnla khona. Uzo.f'ika ahlinze aphehle

uzwathi ahlinze ngekhi~.

Ingonya a kuyaoushwa kodwa kufa absntu uma izobulawa.

Ama8waz1 wona 8 yey1gwaza babenze uphahla bakwele phezulu

Page 4: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open

Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.

532 }(13/160

oclameni izothi njakVif?la babnyoele phaK.Sthi bayigltsse. Uphahla

beluthwalwa nje luaiwe lspho intehotshe khona. Izobovumula

ibabame ibasuroele.

Inkomo eyibatnbile 1 thi ingayibodlel9 iyiyeke. Ibambe

erlYe, thina bakwazulu basiyizama ngokuyiottpha ngegelJa. Simbe

om":.hulu dmgodi ojulilc aifake izi.tnvave zogagane zioijiwe

2;z lolu oseluy~ithijeeiqinile ezothi isukela abantu nama ithi

iyodla inyurnale eseteb ni iwolokohlele phakathi. Haya:tik.a

bayuyigwaza ize ife. Kodwa nokho izothwalwa iye komkhulu.

Amalthosikuzi aaebuthong'i ayeyixoaha ngenssigubu

nomshanelo kwenze njani enakhoeini ne? Uma ukhonsi ueuhlatshi~e

ukuthi nazi izinkor:1o oeziphel ilc 1n.:~.on:ra·:la bekuyaye kuphume .

arnadoda ayil$asele khont:j lapho ellelweni idla idle ibuye ik.uhlanze

ikhona izobalula. Kothi lapho sebebttthene bazt! bangameving

ibovumule. Izobasuk.ela 1.te bayigv.aze abasi:fazane bophmna eea:.

nehlati lotnlilo bahoyize bazoze ba 1bulale nayo ifa nje iaibulele

iniD£;1 labantu.

Sekugawulwa 1z1ngoqo zoba yithwalwe ngazo eekufunwe

utshanl bok.uyibopha urnlomo zindevu n~::ob : babethak.athana

ngazo. Beziboahwa ke ngalokbo. Izofika konkoai icWiwe bese

isbiswa yonke esaleyo noma kuphonswe nethole lenk.omo 1khona

naleltezela.

.!._zimvubtl.

Zeluka ngeeikhathi sokuhlwa ziphume z1ch1nse

bazigw;:..za ngaleso sikhati. Zibuya nges1khst1Ji semi thini

e:nachibini amakhulu lapho zihlale k.hons bckuthi nxa zi.zelwe

ezincane, unina athehe zinyane lendnna ay .. libcka kwelinye

;z~ 1oh1bi ngoba inkunzi endala/ingase ilibulale. Unina izode

eya kulelo chibi ngokuyolincalisa.

Isikhurnba sayo ngoba seyigqinsi besjoijwa induku

yokuphath\i<a amsfuth .. ayo abethan\.iek.a nasezinkomeni.

BezioushWa t)gamsgeba nangemiwowane. KwathiWe ndlu DJma 1tWtlkbiwet

uthango olunesioaba ezotho lapho ingena inyamazane sizivale

nt:,emuva bayigwazele khona lapho ibethulwa ko.akhulu uma 1btlev.e.

Impiai etbi Hu nu incangenkorao zaz1gCYiele is1la.mbo nase

Page 5: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open

Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.

532 /<13/1&0 28 nau jeni ziphuma ebusuku ngenkathi kuhl welela noma linezinkungu

':::;'>

30

34

zibOMVU jzinsundu. "Unombengula wakvtasikhakhane."

Lezilwene bezibula izink.o;no Ut1ta imbnzi noma

amankonyane ekhulekiwe endlini kuouka iaiainga beaathi ~bDntu

botha uml1lo ezweni lazo kuzavalvra emnyango.

Zilalelwa embalwini llP.lll umf'uphi umbalu kubckelelwa

izinkuni kubaawe khona zizophuma zik.hishwa ukushisa komhlo

bazibulale. Ingane enoane beziyambamba endlini. Ezin(iav.reni

ezinezo izinkomo zibuya lise bantu bahle babeyioUpha ngesilulu

baf'ake amathambo ezo:f'ika i:f'ake umlo,-no ingabeeaphuma igingq1i~e

kuze kuse chi ibulawe ikhala wuza amthe ikhala "Gu" Gu.

!Tnkonka nooa i,mro:rq.

Onkonka bebevame emahlanzeni bahlala emahlozini behle

kusihlwa neobe besaba izingwe. Izimpofu lezi beziphuza emfolozi

unkonka udla izltwoka, noma echawe inyoku ka:f'i.

Zicutshwa ngemigoga uphotha umtambo yomeangampunzi

abese eyiqok.otisa ayigcobe ngobulongwe ayenze iso, uthi

ulultlkhuni olomphaf'a. Arnbe e~iaele aphiscle uthi alugobe

abeke umbeko izothi iyanyathela wehle umbeko lukwitshike

ngoba lu*ltgobe abeke umbek.o izothi iyanyathela wehle urnbeko

lukwi tsh1ke ngoba lugotshwe umunttJ onarnanol6l ehlanzenl kwaku

ngacusl)wa mogga.

Iphis! lizovumula nje kahle ekuseni liphathe

1zag1la eziqinile, ayobeka uzof'ike alv~ nesilwane lesi mhlawame

simbulale ngoba k.asihileke mqaleni singahilelta noma ngcnqiniJ

nje. Ekufikeni k.Wakhe izokwethuka uma enezinja kobonakala

ngezinja zibuya zodwa ukuthi u:f'ile, nazo sezisuthi unkonko.

Imithi ababeyisebenz;tsa ekucupheni ngibe, usaku, imbande

umshoso, eshisuweyo, egebeni eljyindilinga, ildlanyathi,

mns1mb1th1, ~1wozane, mgqebu umnweba, liyalula igeba, kubekwa

utshani noma -ukunca zonke lezilwane ziyayekezelwa ziaiwa ' enkosini unkonka ngisho emthinte ngeehopho lophonao

1nhloko nje umuntu uyaf'a.

Inkawu.

IzinkaYiu zihlala emahlaz=eni zindlela zokucushwa ziningi.

Bekuthathwa isigobongo sibotahozwe imboko enoane kuthelwe umbila

Page 6: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open

Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.

532

35.

37 ,...p

Kta; t6 o phakathi. Inkawu i~ake isandla indonsa kungaphumi isandla

aze afike umouphi.

Abanye bebezakhela imiwowane, indlu eneaivalo ukudla

kubekwe emsamo. Zingene zonke ziye emsamo zikhohlwc ukuthi

zingene ngaphi ngoba iaicaba aeswalekile nangeaikhwebu somblla

iyaooshwa noma bayozikaka thona thlathini kayidliwa kodwa

babeyidla ebuthonga, ngezizathu ezithile injgo kungeyona

inyama.

Insele kalindamkhonto insele yayiaithandi sezinyoei

uma imba izinyosi ide ikhipha ngalinye uowephe iyolibeka

kude. Iyazesaba ngoba zitinyela. A$1kwaz1 ukuz1mba emthini.

umuntu uzofioa 1z1nyosi zitatshiwe uthathe adle.

6

Kud1tshanwe ke nensele kalindamkhonto ukuhlu lo othi bayambulala"

Usikhumba s1ye nganhlanje"

Inkone edla 1zinyos1"

"Unyoka 1bulawa amahomt'1"

"Mana z1pho amade."

Ib1hlalela 1bandla lize l1buye ekuhlomen1 amahawu

nem1khonto uma umuntu eke wancind1swa ngayo wayeze eaale

yedwa empini engabaleki ngoba j nayoinjalo.

Ube jane.

Ube jane inyamazane enolak.ha. Uma lllluntu imxosha

ubeaindiswa ukuba akhwele emthini uphondo lunye olwesibil1

lo:f'ishane luthambe es1qwen1 uhamba ngo1nzile.

Ubezingelwa 1s1xuku kukhetbwe one~ubane asigolombe.

Izins1zwa zolala phansi s1th1 lapho siaukela lo basigwaze.

Ukucushwa kwaso kuyarana nokukankonka. Abaz1ngeli

bahamba nezinja zabo. Bansen1se zona 1 emahlozini kubulawe

bona onkonka bahlo~ulwe yibaaidla.

Ziyavuka ke izinyamanzane zibula· •. e mk.hatbini l:tuvuka

3? ibubes1, 1ndlovu, 1mpis1,,1nkentshane, inyath1,ubejane, Utnkhombe,

1dube,1ngungumbane, inyngu, insele, kal1ndamkhonto,1ngulube,

ingwe, llndlovudawana, isambane, 1ntsh1ntsho, umsagogo.

Inswenya.

Ingwenya yayinto emb1 kwazulu. Uma umuntu eyibambile

Page 7: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open

Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.

5:32 ~13/160 engayanga ukuyoyibika honkosi ubebulawa. uma uousbwe

nLemvume yenkosi noma ifuna isibindi sayo, ibithi ingakhiswa

sons itbathwe iyoshisws yonke. umlotha uthathwe uyolahlwa 9

emt'ulen1.

Ibioushwa n~egeba eduze namadwala lapho itbamela

khona. Kumbiwe igeba kuphiselwe izinkande kuyalazwe ngezibi

?

)f/ ngaphezulu/kubekWe into ebolile noma inyama izothi izodla

lenyama bayigwaze iaibudluzwe izimv ave lezi ez1segeben1.

Okut'anayo engungumbaneni nase ngulubeni yasendle.

Okwengv1e kwchluke ngoba kumbaxa mbili kuyilo igeba

leli nemiwowane izongena emwowaneni ithi z4thatha inyama bayi

oindazele. Uma ike yathola ithaba lokuba ~bambe umuntu,

ilibosbula lonke ijwabu lekhanda.

Omavondwe.

Itshe liyemiswa emnqangwini libelikhulu libekwe phezu

13. kombekelo lizotho ondwe liyashumaliwe itshe J gxit'i ngoba ibxa

lilula. KuzokWibika umbekelo iso libambe entanjeni.

Izimpunzi beziouahwa ngalendlela kodwa ebingoono kuzona

ukuba kubiwe uthango ngale kothango ku:fakvte uthi oltloijile

ezotbi lapho iyeqa izithele ogameni umzingeli ubona amasondo

kuqqla lapho ebeke khona ikbona ezogxumeka uthango ucupba

kamiwa phakath1 neaisu.

Ebuthonga amavondwe abeou~hwa ngemigodla kukwelukwe

izinti ngezintambo zibe ngugodla. Acusbwa ezingelwa kwenzelwe

ukuba agwazelwa kWenzelwe ukuba agw zelwe kona. Kubekwa umgodla

45. noma ugitii emnqangv:ini etgina mbumbulu kwelomdabg wakwazuly

Sizohamba thins mabutho enkosi siye ezweni noma kusiphi

1s1zwe esi:fun. ukuba sixabane naso. Sith~tha inkunzi yenzkmo

it'unw ngabonalali siye siye beke konkosi.

Emva kokuba inkunzi isisekhaya, ink.osi isizok.hipha

1nqina mbumbulu iyozingela lapho ihlome iphelele. Injongo

ukuba ukuba kubulawe abantu abath1le bazolekezeleliswa ngabo.

Abat'ele khona bazobuthwa ngokuhlwa bablanis\·,e no vatshe

lwalenkunzi yezizweme amabutho athukutbele abatshelwa lokho

abangamabutbo lomuntu ke uyinyamazane ngoba nakbu abantu bsmdlile

Page 8: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open

Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.

l;) ·532·

g

47• Inyama 1Yayik1jelwa ayinqake amabutho ayidlelwa kwesutha.

Iqembu labatana eliqinile. Abatana ab gakabi nama

ndla okuthwala belizingela lodwa lengayi enqineni ojaha

inkuku bebezingela inteneaha, inhlangu, snaxhala, iz1mpuz1,

insimba, oboza, ingungumbane edla 1mbila.

Ez1nyon1n1 bebezingela amanqe zihulu, izihuhwa, ukoz1

olukhulu, olumpoti, elomnyama, olumblophe, iziphungumangath1,

uqolwane, izingwabakane, amankankane, oklebe, omabenngwani,

vithi, we we, 1zikhova hihi hi hi, ofukwe ezizwa ilanga

J ~I tJ/(wqf/ l

49 uk.ushona k.uqale uk khala, asubjYialt:u ezqnyawo zibomvu,

izikbwehle, izimpant;ele, ethi to to to~, 1z1nawe/mpe amahuba

nto nto, amakhulu amnywna amaboboni, ~abada ~maqola, amaphothwe

1z1ntaka, amangxenge, amaboyi, amantiyane, ubuewibi unwi,

olwaluhlala onke amaoeke, orns{eda,ujenga, ofumba, abangangenkuJ,u,

abangamalunga, 1m1jekelele \~ijekejeke), amahlokohloko

abomvu, nampofu onhloyile uzwa k.uqala ukuthi liyethwasa ngoba

akumuke isiaila, othekwane behamba arnaqabi.

Izigyok.a ezazejwayelekile.

Izinhlwathi, iaiqunga, eieengangenzwe, usaku lusengangen•

zwe, usaku lusengangezwe 1z~amba 1 indlondhlo izimonya,

51 namahoboshe 1 izihlobo ezi :1bili zez~amba emnyama neluhlaza,

53

izihlangwane, amatshingelane, ozwambuzwambu alanasihlungu

1z1quz1, amavezimanzi emehosheni amadwi alumgayo, izinkalankala,

ukhokhothi, 1nkambaphans1, umhlangwe, nyonka yabathakathi,

umamlambo, ubulube, ibululu, 1mtez1 etshakelayo, ~ningi ekhaya

umlilo emakhamdeni eyo.

Ez1mpugnen1.

Izibavm, ezimblophe nezinkone, ezink~neni iz~ethu

amakhizane ankone, 1mikbaza ebibungela ezinkomeni wnathulwa

abomvu, namamblophe zibanj~e zikhunul~e. Kungena

amaqanda anduba kungene ~pethu.

Izipyoni nokuoushwa kwakukhona inomfi.

Yok.ubamba 1z1nyon1 1nhlaka yomnqawe nonoklahla, nomunga sebeyooinga unoklahla ugawe ube udaka. Olumnyama oluowebe~ayo

Page 9: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open

Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.

532 {t3 1 t6 o inomt'i endala ngawo nje ef'akwe egokongweni kuf'akwe ananzi

zif'ike zizodla uvovo noma ibu umsenee.

Emsengeni libosbwe ibu kutbandwe 1nblay1 ebiwini

bese kuf'ika osebangwebe, indlazi iphothwe, iaorni, zi:f'ike

zidle imbali yomsenge inidwa lapho ke zihlala khona mgabe

seauka kazimbambe.

Uma inqe lidenceka bekuye kuouahwa kwankatha inom:f'i iE

~4 mindwe kbona.j tmitholweni naae khambeni wuthwa ibebomvu klubu.

55

Ungamanqakaui QYagxotahwa uxoxwe. Ubusuthabdela othini uluhlabe

kuvovo ibambeke yonke indawo ngisho 1th1 ishaya ngamaphiko

abanjwe.

Abaningi bezinyoai.

Inaingi izoya ngasemoyeni lapho z1yangasondengen1

1z1kone zithatbela lapha kanti imgodi wazo ukude, iauke ibambe

nomoya izibone ngokuwa lapha ziwa k.1ona. Uma aelibantu bahle

abasing! bazobona ngamapbiko amblophe ziphambana ukuthatbela

kwazo. Abanye babezi.honjiswa inblavu, zamtsheketsbe ize

imbeke kuzo umuntu "te te te te te zombuwa ke ngezimbo emva

kokuba aezihanyulwe ngomlilo noma za:f'uthwa ngogwayi bebezif'aka

etabwaleni abathandayo uma zimbiwe kupbuma amaoweoweba anezimboko

~7 kusho ukuthi zinenyoka futhi nje/kazilinyeli eziauke zinenyoka.

Izinhlanzi.

Inblanzi ibingaf'iaelwa uk.udlwa ngengenyarna kwazulu.

Bekuoijwa uthi kuf'akwe iqathal loluthi imbande yomoinjo kujo­

tshelelwe intambo eqinile ukuxoxa amafutha kungoba abantu

babelekezela kuzozonke izilwane iganzinjwa ixutahwe

nenyama empofana kube zibiba, naeesitnbeni kWenze ukuba

kube kuehelelezi.

Kwazulu ihlanzi.

Ibingalokotbwa iphetkwe ngesitsha aokudla, ibodwe

ebipheke yona, izinkamba noma zindengezi zegezwe k~ngezwakali

5"9 pbunga a.naveaimanzi nemibokwane, jamababule lok.ozinhlanzi

amathonga afika lapha kwabakw zulu uveza urnoya wokuthi

1zinhlanz1 zonke ziyadliwa ngaphandle kwevenzimanzi elibalelwe

nezinyoka. Ezin

Page 10: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open

Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.

532

61

IJ 3/16 0 j()

Ezinhlaznin nase z1nyoken1 yayingekho 1m1holeliselo1

Lo kwakungumlingo wokuba izinyamaftzane zize njalo. Lababantu

abanemithi eyirniholelimlo benza ubulawu. Aphehle amanzi

sezinqunywe kulo ozozifuna. Iklolelo lubulawu ez1nyamaaanen1

Umzi~eli uzozibez~la ogideni lwakhe izinyamazane.

Ins1na Y!hlambo.

Inqina yehlambo iyamenywa nge ngokwazisa labo abakhelene~

ukuba kuzoba khona ihlambo lalowo owafayo. Izohlukana izi

gabs ezimb1li iyothi lapho lapho umphathi wayo ethe eaoyoltwenza

isikhungo ibisiyogeza.

Igula ngotshwala.

igube esibayeni kodwa iphakWa entabeni.

Iqina yenkosi nokwemp1.

Khuphuma nasinedolo bazolashwa zinyanga zenkosi

uk.uze babel uahelelezi emkhontwen1 yaba:f'o. Abanye bezwe

ngehungazelo umuntu owayebulele wnuntu wayengay1dl1 eyanga

phakathi etdla eyokhono.

Kusukela kubafana esebephuma iailivu, inkosana

ikholwa, abahambayo bazomiswa ba•ulwe izingombooo

uk thi abanaku:f'a, izohamba ieuka 1 lela ezindaweni nabantu

izobabamba ibaphange bangabulawa abakubo bayobalanda ngezinko*o

Nomuntu o:r;11e uma noyiae wakhe edabukile ubexoxa nje athi

"au nkos1Y" ngengane yam! ezinya azaneni izobona nje inkos1

bieimk.halela ngamatholana.

Izilulu nokwazo.

Izilulu kwazulu zazinemisebenzi -..~=as*as'==

em1ning1 ngobarakhunezinyamazane zazioushwa ngazo njenge

mp1s1.

Ngaphandle koba kuoushwe ngazo babethela uphoko,

b 5' udonqa kuvikwe 1ndlala, ind ta, amadumbi zinau:bu, imbumba,

undonqa ar.enza imbuqwa, ijiba ompQfU obekudlwiwa, ngawo

a.;1asi 1 unya . uthi wotehwala obekufana nophok.o, amabele ummbUa

(ungoyikaza~a osheshaya ukukhahlela okhethele ezihosa.)

Okunye kotshane kwakuyiwo amaoansi izikhwabukhwabu

izioephu, mgqibo, imbenge, 1z1khetho, &mahluzo, impotsbi,

Page 11: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open

Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.

532 /(13/ 1 eo ink.a,l'lDga, amaqoma, 1ntambo ethanaekayo eyentana.

Iaumba, uncakulo, ukharnba, 1mb1za, 1noans1 1 1ph1so,

1z1nuengezi zokupheka ezingwttabod~e, uzoco, 1nauvo,

umoengelezi wakWazulu. /wokublambela abanumzane 1s1gubu

II

67 ---7 sobumba eeinomqala. USwela lwakilenza izigubu igobongo

zindebe, izinkenzo amagula, ~~~~sma amagula enzelwa 1thavla

lapho ehlala khona angadliwa yizinja, uqhoth9 amabeshu arnahawu

injobo, izinene, uhayi, izimpokwe, inguko, izidawaba, 1msoto

1dlaka, umqbele wenawe, 1z1nt.ambo •

70·

.Amagxolo anzima longod1 obu~uewa awaa..- kuqala

usindwe. Kukhethwa indawo enganeeni amanzi uma ummbila

usugowele kuyalazwe ngotehana ebese kufakwa 1z1ngoqo kunoinwe

ngamengxolo emithi ngaphezulu.

In&i:nbi isisaba I.

lns1mb1 yayenziwa ng .. .maftltha abantu. Bathathe izikhumba

z1futhwe. Kungay·muntu lapho ikhandelwa khona kakhulu abafazi

baoe36 1z1nt1 izampotwe njengem1phini yegeja, umkhonto ngotij1

1z1noe zithandwe ngezikhurnba. Ltyaphekwa itshe l1thelwe

amafutha aba,baki bahlala khuna bapheka khona. Laps emtatseni

knbaaorJwe !mini nobusultu. NawezUwane njengengonyana nobe jane

abefunel.a. Umk.honto uk.hishelwa inko11o inkornaoi 1t'aka amageja

arnathatbu loku kwenzek.a n.geslkhathi k.wanda 1z1nk.ceo kw zulu

zingakand1 kwakuy1z~buz1,

Insi >1bi 1e1saba II.

In,1mb1 btlbeyitapa emtatsheni yayo isengamatohe.

Ingxotha beyipheka engasali amat'utha. Behlala bodwa kunga

lunguzi muntu. Ingxotha izbaselwa eyomknonto 1namazinga.

Ehluk1le khona engxothen1.

Imiuongvte kay1fun1 eminye 1yitubetubu em1nye

izinqalanqala kupheoeka 1zlms1mb1, 1z1naen~zi eainaala zaa , .. sebenza kakhulu zixov1wa khona/zo. IMijula nezipapa zibiza

1nkomo.

Lapho kukhandwa khona lento babengayi abarnnyma

kuphela abampofu ngoba abamnyama bangamat'utha lapho ay1khandelwa

khona.

Page 12: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open

Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.

532 ~13/160

~~ Kwakunganaele wonke umuntu oqabuke engena kho a bathi baya

mbamba wathi "maye babo" bebeaale aebemyeka laba abakhandi

bcbewazi onlte amasiko esizwe.

74

76

78

Kugawulwa iminqawe 1mith1 eltlll.huni ibazwe k.wenziwe

1z1tutha sezikhmnba 1ngxotha, nezindondo nembedu yenkosi

namajozi nezinoula.

Ingulube yaeendle.

Ingulube yasenule.

Iouahwa ngewangokulimba emnqangw.;;ni 1geba l1f'akwe

1zimvave. Isambane naso sioushwa ngokunjalo nangezingide

abanye basioupha khona em.god1n1 waso ngentambo ,ye.nzivre 1s1h1be

s1zoth1 siyangena ugoqo luvimbe emnyango.

IzinYoni ezinkulu.

Ingqungqulu, 1nsing1si, inahlndlokazi, 1nqe,

inqe iphuma ngonyaka ihambe mhla kuvund1we 1zinto ezibolile

njengezilwane z1n1ng1 inhlandlokezi iphtr.na nt,JOnyaka ihambe

phezulu, kay1Gl1wa mesiooloekhanda.

Kulandele 1mpangele, nothekwane, isi kwele,

ithenaele, nwuy1, ungquphane, ungqengendlela, igwababa lall1y1nto

enkulu enebala eg1lwen1 liwqmhloli omkhulu. In 1g1z1 zaziwa

ubuqawe bazo ngokubulala izinyoka.

Ieises!.ne sentJO!lYama.

Indaba 1xoxwa ukuba yenzika emva kwempi

yabantwana lapho 1ns1zwa yendlula ehlanzen1 eSithabat abeni

othukela. Umu~tu wayehlom1le nj.e. Wazikweza phezu kwengonyama.

Kant1 ~bone kuqala yase iyovbnba ngaphambili.

' .. a th1 iyabalet.a

Ins izwa yavimba ngaphamb 111 1 ngoayama yaqwaya es.andle ni

waze wazilahla amathambo wasondela wayikhipha emeva. Yathi

iyahamba inaizwa yayivimbela yayiqonaisa ezindukw1n1 ngoba

yayibeke phansi. Yazioosha yahamba yathi 1sesa~qwen1 lapho

iya khona yaqabllka mgonyama isijikijijela unkonka wathi

esayo f'ufll(a abantu ekhaya yase y1t.1jelajumah1ba. Kwaba isisl.isa .---7 .sengoflYama kowayeyisizile,

Page 13: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open

Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.

532

78-c~~~~J.

so

82

{13/160 /3 Okwakubanj'l t11\hen1 zamabEl~

Kwakubanjwa intaka, ngamadlwana, amand1nd1, a.nantiyane

1z1gwaca nezinswempe, owaeemafusini, amajubantonto, acushwa

emgobwaeeni, emikhuvaneni, emnoong~:.eni, ngenhlayi edla 11D1congo,

1mayube, urrmbongiya, 1ntakanans1na1, 1s1z1nz1, uve, ugwambazane,

1gomoqo, umtshwavo, 1e1gqoba, ujojo, umphishimanzi, is&kabula,

insomi, intengu• udemezane, 1kwez1, ufukwe, umnc1k1eh1,

uzavolo, inqash1, igola, unozalizingwenya, imvemve, 1hlalaphans1,

zonke lezinyoni bezitholwa eztheni.

Izikhali ezaz1aetshenz1swa 1m1khonto, nez1nhlandla 1

nezirnbemba, i sabula, amawisa, narnezernbe,1z1phapha, amaklwa,

izihlandela.

Amaqiniso athile ukuthi zonke lezilwane zizingelwa

ngalez1kha11 rnnthonga aphaka iqina ethi maknbckhona

isikhungo, kayipbume ngezinponuo yens abeyieutuba 1s1baya

esikhulu usebenzisa izikhali ezifanayo.

Ezilwaneni kutholakala wnafutha okumisa nawezinkomo

kutholaksla amathaillbo oknbula izinyanga, k.anye namaehoba,

ezinkonkoni 3bula abalozi nezangoma •

.Amazipbo eng~ e ayacijwa abe y1m1gexho yenkosi.

Ingwe idilwa ngokulekezelwa kuhlanganiswe nemithi

ye•1ntondolo D01.1a 1 thole.

Itshe lengvrenya lalieebenze ekuqin1seni 1nkoa1 noma

yeshwama.

Usiba lwendangala,

bululu kemayime,

Insulansule,

Umwisame.

J-;n&Nmbooweni.

Inawelaboya iztholwa engombenoweni ingaka luongohlwa

1nq1na mbumbulu. Abantu babophe iziphuku bahlinze inkomo

basike 1nyama yomlenze ikhish\"'e is1k1nd1, no:na ibele.

Kuzoshukwa is ilthamba slkhishwe _,nke amaphalo aauswe ku:f"akwe

84 amaf'utha kuthamb .. k.ube/yingubo.

Kuhanjwe kuyiv;e, engombeoweni.

Page 14: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open

Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.

86

532

.Kuzobataba ezindunu zoyibika ingomboco lapho engomboowen1 nt

nngokuya kwethu seaibuyile nga•itha, zinuka urnntakabani .

ohlela nenkosi ayi umuntu pha~a ngas1tha, zulu eliphezulu.

Is1thi 1nkos1 akumenywe 1nqina mbumbulu kungavuka

umsbiba uzoxosbwa kahulu nze ukhathale ugwaze 1zinja bonke

abazulunj1we bazogwazwa kulowo munyama kanye nezinyarnazane

Labo abafile enq1nen1 1z1n.omo zabo ziye konkosi uma I

ekhahle ethe ~e babo, ebiehawa 1btnye kut i~e ubengimfokazana, Jt~~lhlw::L

ngaS1tha11

Kz1nye amanto,abazane aletb.wa konkoe1 abafana babulav.'e ~7 l

ongase abathathe uyabafihla.

Bazvziphuzela nje abantu njengemihla n~ixodhe naye

nzenjani? Indoda ~ihlangu senkos1 umtana inaibi nayo lenqina

umbumbulu yayimenyVIa ngok•tfanayo, nezinye umuntu weblamvu

ubelingenisa kyona ehla nesibaya, athi ~oe" bekuoingwa entuben1

nsukuzonke lapha es1bayen1.

EaGbayen1 bekubetbelwa ngesinye sengonyama ukuze

1zinkomo ze1ngaphum1. Zithi ziyaphuma ¥unuke'yona. Lokho

belcWenziwa zinyanga eyaziwa konkosi yonke into 1b1tholelwa

unvurne ye nzi we.

U~ngu nses1khath1 senkos1 uQetshwayo,

ucetshwayo wakhipha uphoko dwabuyelana noboya

benk~no kw~nziwa ~nigodla lonkizwe ngoba nanga uMehlokazulu

kaS1hayo ubulele abafaz1.

Kuthiwe ngomthatho wabelungu angalokoth1 ababulale

kwelaseS1lungw1n1 izwe. Kuthe phesheya komz1nyath1 bambulala.

Kwezwakala emgungundlovu ukuthi bababulele balandwa

impi ka Meh.lokazUlu wabathathale ernnambith1 iwagwalagwala

w~babulala endleleni w .nele ukuba ababulala base bamthumela

1s1khwnba oyinkosi b~thi bale naku uboya nabanye babala uphoko.

Yehluleka inkoai ukutletha U+Mehlokazulu kubelungu

9o kwaba ~kuphela kwezinqina ezinkulu.

Ubla lvFe zallluko.

Isihlanyelo.

Amazwi ornlobi Izil~ane ezazizingela, Ukumenyv,a kweNqina.

Ill.. hoi/ I

j 5

Page 15: › bitstream › handle › 2263 › 64529 › ... · Se532e - UPSpace2018-04-14 · noma ebulewe isilwane kuzothiwc usele. Indaba yonke izolandwa zinduna. Digitised by the Open

Digitised by the Open Scholarship Programme in support of public access to information, University of Pretoria, 2017.

532 Kt3Jte o

Inqina yeS1zwe.

Izindlovu

Ingocyama

Izimvubu,

Impisi eth1 "Hu Hu".

UNl~:ovnkoa nortla impo.f"'l

Inkawu

InseJ.e kal indtjmkhonto (Ube jane') UhCJOY/e Ing"Wenya

Ama vonawe.

9 14 1<6 24 i b 30 3 4 jS

~ ~ 4 ''/

Ina1na lllltbumbulu kwelondabtt wakvtazulu 4 5 Iqembu labafala eliqin111 ~~inyonyoka ezazejwayelekile.

Uhla lw.qzalllutw.

Izinyoni nQkucuahwa

Abao1ng1 zozinyosi

Izinhlanzi

Inqina yehlamo

Izllulu nokwazo

Insimbi isigaoa, :f Inaimbi isigaba jCC Ingulube yasendle.

Izinyoni (Zinkulu

Isis esane aengonyama

Okwakubanj~a ezitheni zamebie

iz1kha11 ezazisetshenz1awa.

Engombooweni

Uzundu ngeoikhathi senosi ucetahwayo

Uh/a .t.w(/J, I vk:;

f;YJ) ~. 532

If< has' 53' 55 57

'b 1 b3 b 1 7 0

72 74 76 7 g 3 0 82 ~3 91·-1.Z

;5-?f