• Podgorica • godina VII • broj 39 • mart 2007. •viti VII • numri 39 • mars 2007. 1

“Ti idi pravim putem, kao što ti je naređeno, i nek tako postupe i vjernici koji su uz tebe,

i obijesni ne budite, jer On dobro vidi ono što radite”

Kur’an

str. 2

U čast sjećanja na rođenje Muhammeda, a.s, u Bijelom Polju održana centralna svečanost

Milost svim svjetovimaCentralna svečanost u častsjećanja na rođenjeAllahovog poslanika,Muhammeda, a.s., održanaje 30. marta ove godine, usportskoj dvorani “Nikoljac”u Bijelom Polju. Programsvečanosti “Milost svimsvjetovima” u organizacijiOdbora Islamske zajednice Bijelog Polja pratilo je preko 6.000 vjernika i gostiju.

Osnovana Islamska zajednica u SrbijiU Novom Pazaru održan je objediniteljskisabor Islamske zajednice u Srbiji. Sabor jeusvojio Ustav Islamske zajednice u Srbiji,izabrao 54 sabornika, članove Mešihata ipredsjednika Mešihata

Rihapi dyerte saja

madhështorexhamia

shumëshekullore e

ParrucësFaqe 15

Skadar dobio još

jednudžamiju

Str. 17

EELLIIFF mart 2006.islamske novinegazetë islame 2DRUGA STRANA

Redakcijski kolegijum – urednici: Jusuf Đoković, Bajro Agović, Omer Kajoshaj, Džemo Redžematović Stručni konsultant: Idris Demirović Lektori: Zuvdija Hodžić, Brunilda Brasha "ELIF" izlazi na bosanskom i albanskom jezikuAdresa: "Elif", Gojka Radonjića 42, P.Fah 54, 81000 Podgorica · Tel/fax: 381 81 623 813, fax: 381 81 623 812 · E-mail: redakcijaelif@cg.yuUplata: Žiro račun za Crnu Goru 55100-672-8-383 Mešihat Islamske zajednice,za inostranstvo: Field 56A: COBADEFF Commerzbank AG Frankfurt, Field 57A: /400876894701 EUR PDBPYU2P Podgorička banka ad Podgorica, Field 59: /22498080-02039257 MESIHAT ISLAMSKE ZAJEDNICE CRNE GORE PODGORICA SERBIA AND MONTENEGRO; sa naznakom "Za Elif"Uvjerenjem Ministarstva Kulture br. 05-2079/2, «Elif» je oslobođen plaćanja poreza na dodatnu vrijednost Štampa: NJP "Pobjeda" · Rukopisi i fotografije se ne vraćaju (35294049)

Izdavač: Mešihat Islamske zajednice uRepublici Crnoj GoriGlavni i odgovorni urednik: Muharem DEMIROVIĆ

Centralna svečanost u častsjećanja na rođenje Allahovogposlanika, Muhammeda, a.s.,održana je 30. marta ove godi-ne, u sportskoj dvorani “Niko-ljac” u Bijelom Polju. Programsvečanosti “Milost svim svje-tovima” u organizaciji OdboraIslamske zajednice Bijelog Po-lja pratilo je preko 6.000 vjerni-ka i gostiju.

U zvaničnom dijelu progra-ma prisutnima su se obratilireis IZ-e u Crnoj Gori, RRiiffaatt eeff..FFeejjzziićć, predsjednik MešihataIZ-e u Srbiji, muftija MMuuaammeerreeff.. ZZuukkoorrlliićć i prof. SSaanniinn MMuussaa.

Reis Fejzić je istakao da suo Muhammedu, a.s., napisanitomovi knjiga.

- Mi muslimani se koristimouzorom Muhammeda, a.s., kojinas uči, te nije slučajno što naovim prostorima živimo u do-brim odnosima sa svim pripad-nicima drugih vjera i nacija. Mipoštujemo i tražimo demokrati-ju i slobodu govora, ali slobodagovora ne smije da pređe gra-nice i da u njoj dođe do vrijeđa-nja najbitnijih vjerskih osjećan-ja milijardu i po muslimana nasvijetu. Mora se napraviti para-lela između slobode govora isvetoga. Zašto su muslimaniprošle godine u cijelom svijetu

osudili vrijeđanje poslanikaMuhammeda, a.s? Zato što nasje on učio drugačije, ne onakokako oni hoće da ga predstave.Mi volimo Poslanika, voljele suga i prve generacije muslimana,i voljeće ga muslimani do Danasudnjega. I zato, molimo vas,ne vrijeđajte nam Poslanika! Is-lam je kao sunce, ako ga puhatene možete ga ugasiti, a onaj kosebi zatvori oči samo sebi pravimrak.”- poručio je reis Rifat ef.Fejzić.

- Pokazuje se večeras da jeBijelo Polje simbol čistote iiskrenosti, jer se na bijelom vi-di svaka tačka i ne može se la-

gati, dok polje simbolizuje slo-bodu i otvorenost. To su velikevrijednosti za kojima čezne čov-ječanstvo - istakao je muftijaZukorlić.

Prema njegovim riječima,svi pripadnici islama i oni kojisa njima žive, potvrđuju snagu,kvalitet i orijentaciju za iskre-nost i vrijednost ideala slobode.

Prof. Musa je istakao da is-lam nije vjera terorizma već sebori protiv terorizma jer jeMuhammed, a.s., došao kao bo-rac protiv terorizma i kao mi-lost svim ljudima do Sudnjegdana. U tu svrhu istaknuto jeda su Muhammed, a.s., i Isa,

a.s., braća kao i svi drugi Alla-hovi, dž.š., poslanici. “Mu-hammed, a.s. ostaje savršenuzor svim ljudima i rješenje da-našnjih nagomilanih svjetskihproblema”- zaključio je prof.Musa.

Svečani dio programa zapo-čeo je RRaahhmmaann eeff.. KKaaččaarr učen-jem kur’anskih ajeta. U ovomdijelu programa učestvovali su:BBuurrhhaann ŠŠaabbaann,, HHaannkkaa PPaalldduumm,,RReeuuff FFeekkoovviićć,, DDaaddoo PPoolluummee--nnttaa,, hor „„FFiirrddeewwss““ i recitatoriBjelopoljskog pozorišta koji suizazvali ovacije prisutnih.

Prema riječima Predsje-dnika Odbora IZ-e Bijelo Polje,pprrooff.. MMiitthhaattaa BBaahhoovviiććaa, nam-jera organizatora je bila da krozprizmu vjersko-kulturološkihelemenata prvenstveno približi-mo život i djelo Muhammeda,a. s., široj javnosti.

U hotelu „Bijela Rada“, pr-ed početak svečanosti, bio jepriređen koktel za zvanice.Tom prilikom je predsjednikOdbora IZ-e Bijelog Polja pred-stavio gostima program i di-namiku dosadašnjih aktivnostiOdbora, kao i buduće projekte.

- Bijelo Polje me danas pod-sjeća na sredinu XIX stoljeća,jer je taj period poznat u ovimkrajevima kao period izgradnje

vjerskih objekata. I danas jeBijelo Polje jedno takvo gradil-ište, kazao je Bahović.

- Na inicijativu građana Bi-jelog Polja, džamijskih odbora iljudi iz dijaspore, na područjuOdbora trenutno su u izgradnjitri džamije i dvije gasulhane,kao i drugi vjerski objekti. Za-hvaljujući donacijama privred-nika i pojedinaca Bijelog Polja idijaspore, razumijevanju loka-lne vlasti, pojedinih Ministarst-ava u Vladi RCG, podrške Me-šihata IZ Crne Gore i MešihataIZ-e u Srbiji, uspješno smo real-izovali planirane aktivnosti dosada. Trenutno smo u fazi raz-govora za dobijanje dozvole zaizgradnju još jedne džamije uBijelom Polju, za kojom već du-že vrijeme postoji potreba, ka-zao je Bahović.

Pored glavnih imama i pre-dsjednika Odbora IZ-a iz CG iSandžaka, svečanosti su prisu-stvovali i crnogorski muftijaJJuussuuff eeff.. ĐĐookkoovviićć,, predsjedniksabora IZ u Crnoj Gori, mmrr..IIssmmaaiill DDooddaa, gradonačelnikBijelog Polja, TTaarrzzaann MMiillooššeevviićć,ministar u Vladi RCG, ddrr SSuuaaddNNuummaannoovviićć, republički poslani-ci i drugi gosti.

Jakub DurgutNijaz Mušović

U čast sjećanja na rođenje Muhammeda, a.s, u Bijelom Polju održana centralna svečanost

Milost svim svjetovima

U radnoj posjeti Pljevljima, 28. februara, bo-ravila je Marša Barns, otpravnik poslova amer-ičke ambasade.

Nakon posjete SO-e Pljevlja, gdje je razgovar-ala sa gradonačelnikom dr Filipom Vukovićem,gospođa Barns je posjetila i Husein-pašinu dža-miju, koja je u fazi sanacije.

U džamiji su visoku gošću primili predsjed-

nik Odbora IZ Pljevlja, Bahrija Brahić, predsje-dnik Odbora za sanaciju džamije, ing. MersudinMemić i glavni imam, Samir ef. Kadribašić.

Gospođa Barns je bila impresionirana enter-ijerom Husein pašine džamije, a Mersudin Me-mić je predstavio dosadašnje aktivnosti okosanacije džamije, kao i planove za naredni peri-od. Jakub Durgut

Otpravnik poslova američke ambasade Marša Barns, posjetila Pljevlja

Impresionirana ljepotomHusein-pašine džamije

SSaa kkookktteellaa uu hhootteelluu ““BBiijjeellaa RRaaddaa””

EELLIIFFmart 2006. islamske novinegazetë islame3 AKTUELNO

Novi Pazar - Sandžački mu-ftija MMuuaammeerr eeff.. ZZuukkoorrlliićć izabr-an je za predsjednika Mešihataobjedinjene Islamske zajedniceu Srbiji, odlučili su, 27. marta,učesnici objediniteljskog SaboraIslamske zajednice u Srbiji. Zapredsjednika Sabora Islamskezajednice u Srbiji izabran je HHaa--jjrroo TTuuttiićć, dosadašnji predsjednikSabora Islamske zajednice Sa-ndžaka, a za potpredsjednike FFii--kkrreett LLiimmaannii iz Preševske dolinei ZZiijjaahh ZZeekkiirr iz Vojvodine. Jednopotpredsjedničko mjesto rez-ervisano je za beogradsko mufti-jstvo, kao i mjesta u Saboru i Me-šihatu. Usvojen je ustav Islamskezajednice u Srbiji, a muftija Zu-korlić će biti glavni muftija u na-rednih godinu dana, do izborana svim nivoima.

Prema odluci učesnika sabo-ra u Novom Pazaru, novu Islam-sku zajednicu činiće sandžačko,preševsko, beogradsko i novosa-dsko muftijstvo, sa sjedištem uNovom Pazaru.

Zasjedanju su prisustvovali ireisu-l-ulema BiH, ddrr MMuussttaaffaa eeff..CCeerriićć, reisu-l-ulema Makedonije,SSuulleejjmmaann eeff.. RReeddžžeeppii, reis IZ-e uCrnoj Gori, RRiiffaatt eeff.. FFeejjzziićć i bro-jni drugi gosti.

Skupu nije prisustvovao nikood vjerskih zvaničnika iz Beogr-ada.

Svečanom dijelu Objedinite-ljskog sabora prisustvovalo je vi-še hiljada građana, a plato ispredMedrese bio je tijesan da prihva-ti sve pridošle.

- Imaćemo Islamsku zajedni-cu bez čvrste hijerarhijske linije,koja odražava multietnički sas-tav na području Srbije, koja ćebiti dosljedna islamskom sunit-skom učenju i koja će imati pot-puno usklađen jezik i način djel-ovanja sa izazovima 21. vijeka isvim civilizacijskim kretanjimana Balkanu, Evropi i svijetu - re-kao je novoizabrani predsjednikIZ u Srbiji, muftija Muamer ef.

Zukorlić.On je rekao da Ustav Islam-

ske zajednice omogućava nastav-ak tradicionalno dobrih vjerskihodnosa sa islamskim zajednica-ma na Kosovu i Bosni i Hercego-vini.

Agencija Beta prenosi da seZukorlić osvrnuo i na «upraž-njeno mjesto», za koje je rekaoda predstavlja otvorena vrata be-ogradskom muftijstvu.

- Upražnjeno potpredsjedni-čko mjesto i mjesto člana Meši-hata predstavlja mogućnost dase nastavi dijalog sa grupomljudi u Beogradu kojima se otva-raju vrata da se uključe u rad leg-alne i legitimne Islamske zajed-nice - rekao je Zukorlić.

Sandžački muftija je ocijenioda nedavno osnivanje Rijaseta uBeogradu može "predstavljatisve osim tog tijela". "Rijaset nijeni registrovan jer zakon to nepredviđa", rekao je on i dodao daje u pitanju "privatna, porodičnainicijativa i akt koji nema ni vjer-sko ni pravno utemeljenje".

"Taj čin nema utemeljenje umeđunarodnom priznanju kojije za islamske zajednice vrlobitan", dodao je on i podsjetio daje nakon raspada bivše Jugoslav-ije održan skup predstavnika isl-amske zajednice u Istanbulu1994. godine, na kome je potpis-an akt o međusobnom priznaju

svih novonastalih zajednica.- Oni nemaju legitimitet ni

međunarodno priznanje. Mi našlegitimitet crpimo iz prenosa ov-lasti još iz doba hilefeta, a kasni-je i preko akta Menšura. Naš leg-itimitet potvrđen je i 1994. go-dine na sastanku u Istanbulu ka-da su bile okupljene sve isla-mske zajednice područja bivšeJugoslavije - rekao je Zukorlić.

Beogradski muftija HHaammddiijjaaeeff.. JJuussuuffssppaahhiićć, koji nije prisust-vovao Objediniteljskom SaboruIslamske zajednice u Srbiji, za“Danas” je prokomentarisao raz-log neslaganja sa održavanjemskupa u Novom Pazaru.

- Naša braća u Sandžaku želeda se organizuju na način da Me-šihat IZ u Srbiji kao sekundarniorgan bude podređen RijasetuIZ u BIH kao primarnom orga-nu IZ, a da pritom u Bosni nemainstitucije Mešihata bosanskog.Znajući pod kojim okolnostimaje ukinut ranije postojeći Meši-hat bosanski, to povlači loše ko-notacije. Mi se zalažemo za obje-dinjavanje muslimana Srbije podnezavisnim Rijasetom IZ Srbije,čije će sjedište biti u granicamaRepublike Srbije – kazao jeJusufspahić.

Reisu-l-ulema BiH, dr Musta-fa ef. Cerić, ocijenio je u sveča-nom dijelu sabora u Novom Pa-zaru da je "ovaj dan istorijski jer

je postavljen kamen temeljac zaočuvanje islama na Balkanu i uEvropi".

- Adresa islamske zajednice uSrbiji je Novi Pazar a oni koji toneće da vjeruju prihvataju rizik iodgovornost da umru kao nemu-slimani – rekao je Cerić.

On je poručio da je "uslovsvih uslova opstanka muslimanau Evropi solidarnost", jer, kakoje rekao, "ako ne budemo zajed-no poješće nas vukovi".

Dan ranije, reis Cerić u raz-govoru s predsjednikom Srbije,BBoorriissoomm TTaaddiiććeemm, saglasio se daje proces uspostavljanja jedinstv-ene islamske zajednice u Srbijipitanje o kojem treba da se izjaš-njavaju „građani Srbije islamskevjeroispovijesti, bez miješanjadržave ili islamske zajednice izdrugih zemalja.“.

Na pitanje da li će država pri-znati obije islamske zajednice,MMiillaann RRaadduulloovviićć, ministar vera uVladi Srbije, odgovara da "nepostoje dvije islamske zajedniceu Srbiji, već jedna zajednica čijaje organizaciona struktura razu-

đena i slojevita". Prema njegov-im riječima "Ministarstvo verapriznaje i štiti pravo muslimanau Srbiji da imaju svoju autonom-nu, od države i od drugih islam-skih zajednica nezavisnu organi-zacionu strukturu".

- To znači da građani musli-manske vjeroispovjesti mogu slo-bodno da se opredijeljuju, ali netreba da se dijele i sukobljavajuoko pitanja gdje se nalazi njiho-vo glavno vjersko starješinstvo ivrhovni vjerski poglavar, u Srbijiili u BiH, u Beogradu, NovomPazaru, ili u Sarajevu. Svi koji otome raspravljaju treba da poka-žu strpljenje, mudrost i razumi-jevanje za interese muslimansk-og vjerujućeg naroda u Srbiji –kazao je Radulović.

On ističe da će "kako god seorganizovala, islamska zajednicau Srbiji imati status tradiciona-lne i javne vjerske zajednice".

(U tekstu su korišćeni medijs-ki izvori informacija jer naš listnije imao svog izvještača naObjediniteljskom saboru)

M. Demirović

Osnovana Islamska zajednica u Srbiji

U Novom Pazaru održan je objediniteljski sabor Islamske zajedniceu Srbiji. Sabor je usvojio Ustav Islamske zajednice u Srbiji, izabrao54 sabornika, članove Mešihata i predsjednika Mešihata

Đorđević: Nesporazumje organizacione prirode

Postojanje dvije uprave islamske zajednice u Srbiji, čija su sje-dišta u Beogradu i Novom Pazaru, predstavlja paradoksalnu situ-aciju, a taj sukob je organizacione, a ne doktrinarne prirode, oci-jenio je beogradski sociolog religije Mirko Đorđević.

Đorđević je za Betu rekao da je to posljedica stanja u društvui da jedini izlaz predstavlja nastavak dijaloga između postojećihislamskih zajednica.

DDeettaalljj ssaa oobbjjeeddiinniitteelljjsskkoogg SSaabboorraa

OObbrraaććaannjjee mmuuffttiijjee ZZuukkoorrlliiććaa

EELLIIFF mart 2006.islamske novinegazetë islame 4ŠERIJAT

Šejh Karadawi se ubraja unajzapaženije islamskeličnosti koje se odavnozanimaju za pitanja pravanemuslimana u muslimanskimdruštvima. Ovdje se izlažu navo-di iz njegovih brojnih napisa poovom pitanju, jer je on eminen-tan šerijatski pravnik, a njegovizaključci se uvijek oslanjaju našerijatske izvore.

Oslanjajući se na šerijatskeizvore i stavove pravnika, šejhKaradawi se osvrće na neka odnajbitnijih prava nemuslimanau muslimanskim društvima.

Pravo na zaštitu Prvo od svih prava “sljedbe-

nika knjige” u islamu je zaštitaod svih vrsta spoljašnjih nepri-jateljstava. Stoga, ako ih nekonapadne, muslimani su dužnistati im u zaštitu. Šejh Qara-dawi se u ovoj tvrdnji oslanja našerijatsku literaturu, kao i nastav imama ibn Tejmijjeh r.a.Imam ibn Tejmijjeh je posredo-vao kod tatarskog zapovjednikaQatlušaha da oslobodi zaroblje-nike. Qatlušhah je dozvolio dase oslobode muslimanski zaro-bljenici, ali je ibn Tejmijjeh insi-stirao da se oslobode i hrišćani.Ovakav stav ibn Tejmijjeh pred-stavlja primjer fikhske perspek-tive prema zaštiti od stranihneprijateljstava.

Islamska država je takođedužna štititi prava nemusliman-skih manjina od unutarnjeg na-silja. U skladu sa tim, nije dozv-oljeno neprijateljstvo protiv njihni u kom obliku. Prepliću sebrojni ajeti i hadisi koji zabran-juju nasilje muslimana nad ne-muslimanima, za primjer navo-dimo riječi Poslanika s.a.w.s. :”Ko učini nasilje prema mu`ahi-du (nemuslimanu štićeniku isla-mske države) ili mu uskrati pra-vo, ili ga optereti preko njegov-ih mogućnosti, ili uzme neštonjegovo bez saglasnosti, ja ću

mu biti tužitelj na Sudnjem da-nu.” (Bilježe ga Ebu Dawud iBejheki). Takođe je rekao:” Kouvrijedi zimmiju (nemuslimana-štićenika) uvrijedio je mene, ako uvrijedi mene uvrijedio jeAllaha dž.š.”(Bilježi ga Taberaniu El-Ewsatu , sa dobrim lancemprenosilaca).

Kako je ovo bila praksa Pos-lanika s.a.w.s. , tako je postalo ipraksom pravednih halifa. Pre-nešene su brojne slične izjave ipostupci od Omera i Alije r.a. ,a sličan pravac su zagovarali ibrojni šerijatski pravnici.

Od oblika ove zaštite je i fiz-ička bezbjednost.

Zaštita krvi, fizičkabezbjednost

Qaradawi prenosti saglas-nost učenjaka da se krv štićeni-ka mora čuvati, te da je napadna njihovu fizičku bezbjednostjedan od velikih grijehova, zboghadisa u kom je Poslaniks.a.w.s. rekao:” Ko ubije štićeni-ka neće osjetiti miris dženneta,a ako ga i osjeti, to će biti saudaljenosti od četrdeset godi-na.” (Bilježe ga Ahmed i Buhariu poglavljima o džiziji, kao idrugi) .

Iako se učenjaci razilaze popitanju da li se musliman kaž-njava smrću ako ubije nemusli-mana, Qaradawi ispravnijim sta-vom smatra da muslimana trebaubiti ako bespravno ubije ne-muslimana, oslanjajući se nasveobuhvatnost Kur`ansko- Su-nnetskih citata koji naređujuodmazdu, uz stav o jednakostiprolivene krvi.

Na ovaj stav se oslanjaoOsmanski hilafet, i praktikovaoga je u brojnim svojim pokraji-nama, prije mnogo vjekova, svedok hilafet nije uništen počet-kom prošlog vijeka napadimaneprijatelja islama.

Čuvanje imetka Na obaveznosti ovog su sa-

glasni svi šerijatski pravni prav-ci, u svim oblastima i kroz razl-ičite vremenske periode. Pažnja

islama prema imovini i posjedi-ma nemuslimana dostiže do to-ga da on poštuje sve što nemu-slimani smatraju imetkom – čaki kada to u očima muslimana nepredstavlja imetak. Alkohol isvinjsko meso nije dozvoljenosmatrati posjedom muslimana,tako da ako musliman muslima-nu uništi nešto od pomenutognije mu dužan ništa (jer je toimetak kojim nije dozvoljenoostvarivati korist, prim.prev).Ali, ako pomenuto bude u pos-jedu štićenika, i musliman ga

uništi, dužan je platiti njegovuvrijednost, kako tvrdi imam ebuHanife.

Čuvanje časti Čast štićenika u islamu se

čuva kao čast muslimana. Čak,imam El-Qarafi el – Maliki je re-kao:” Ko ih uvrijedi, makarružnom riječju ili ogovaranjem,izgubio je Allahovu zaštitu, zaš-titu Njegova Poslanika s.a.w.s. izaštitu vjere islama” (U djelu El-Furuq tom 3, stranica 14, 119odjeljak). Ovoj slične izjave isla-mskih učenjaka su brojne.

Osiguranje u slučajevimanemogućnosti,starosti i siromaštva

Šta više, islam garantuje ne-muslimanima “penzijsko osigu-ranje koje pripada kako njimatako i svima koji budu u njiho-

voj situaciji”, jer su oni štićenji-ci islamske države, a ona jeodgovorna za svakog svog građa-nina. Poslanik s.a.w.s. je re-kao:”Svi ste vi pastiri i svi ćetebiti pitani za svoje stado”. (Mu-ttefeq alejh). Prema ovom seupravljala praksa pravednih hal-ifa i onih nakon njih. Ovakavstav je prenešen u pismu Halidbin Welida stanovnicima El-Hi-reh u Iraku u vrijeme vladavineebu Bekra es-Siddika r.a.u pris-ustvu velikog broja ashaba, štose ujedno smatra i njihovim ko-

nsenzusom. Omer bin Hattab jevidio starca Jevreja kako zbogstarosti prosi (u nemogućnostida zaradi) pa je njemu i svimanjemu sličnima propisao izmuslimanske blagajne doživot-nu penziju rekavši:” Nijesmopravedni prema njemu ako mudok je mlad uzimamo porez aostavimo ga na cjedilu kada bu-de bespomoćan.” Ovakvog sta-va su i većina islamskih pravnihskola.

Pravo na ispovijedanje vjere

Među ovim pravima je i za-brana muslimanima da štićen-ike prisiljavaju na prihvatanjeislama. Svaki vjernik ima pravona svoju vjeru i pravac, i ne smi-je se prisiljavati da prihvati dru-gu vjeru, niti se smije vršiti pri-tisak da bi se okrenuo islamu.Temelj ovog prava su Allahove

riječi :”U vjeru nije dozovoljenosilom nagoniti, pravi put se jas-no razlikuje od zablude.” (El-Bekareh 256) Takođe je Uzviše-ni rekao:” Pa zašto onda ti danagoniš ljude da budu vjerni-ci?” (Junus 99)

Istorija istinom svjedoči omuslimanima po ovom pitanju,a i zapadnjaci to priznaju.

Islam je čuvao nemusliman-ima njihove bogomolje i vjerskaobilježja.U vrijeme Poslanikas.a.w.s. stanovnicima Nedžranaje garantovana vjerska sloboda,koju im garantuje Allahovo pra-vo i zaštita Njegova Poslanikas.a.w.s. Sloboda da vjeruju i isp-ovijedaju svoju vjeru, da imajusvoje zajednice i svoju trgovinu.Omer r.a. je u djelu poznatomkao “Omerova povelja” garan-tovao stanovnicima Elija`a slo-bodu ispovijedanja vjere. Ovasloboda je garantovana i stano-vnicima `Anata u vrijemeHalid bin Welida, kako toprenosi ebu Jusuf u djelu “El-Haradž”.

Kao dokaz slobode vjereposlužiće i stavovi šerijatskihpravnika da je dozvoljeno danemuslimani grade svoje crkveu naseljima u kojima većinu či-ne muslimani. Praksa muslima-na kroz istoriju je tekla u ovomsmjeru od davnina. U Egiptu jeizgrađeno mnogo hrišćanskihcrkava u prvom hidžretskomstoljeću, kao što je crkva MarMarkos u Aleksandriji ( između39 i 56 hidžretske godine).Takođe je prva crkva u Fustatupodignute za vrijeme vladavineinb Muhlida (između 47 i 68hidžretske godine). Abdul-Azizbin Merwan, kada je osnovaograd Hilwan, dozvolio je izgrad-nju crkve u njemu, kao što jedozvolio i nekim monasima daizgrade dva manastira.

Čak, istraživač El-Mukrizijasno ističe:”Šta više, sve pome-nute kairske crkve su podignuteza vrijeme islamske vlasti, i nikose po tom pitanju ne razilazi.”

Takđe i u naseljima gdje mu-slimani nijesu činili većinu, biloje dozvoljeno obnavljanje crka-

DR JUSUF KARADAWI

Prava nemuslimanau islamskoj vlasti

EELLIIFFmart 2006. islamske novinegazetë islame5 ŠERIJATva i izgradnja bilo čega što jehrišćanima bilo potrebno, u skl-adu sa njihovom brojnošću.

Ovakva blagost se nije pojav-ila nigdje kao u islamu, tako daje francuski orijentalist GustavLubon rekao:”Vidjeli smo izkur`anskog ajeta koji smo pre-thodno pomenuli da je blago-naklonost Muhammeda premaJevrejima i hrišćanima biladovedena do vrhunca. Ovu blag-onaklonost nije zagovarao ni je-dan osnivač vjere prije njega, ujevrejskoj vjeri a posebice uhrišćanstvu, a vidjećemo i kakosu pravedni halife slijedile nje-govu praksu.” Ovo je takođeprenijeto jezicima Evropljana,kao što je bio Robertson idrugi.

Pravo na rad izaradu

Takođe, islam nemuslimani-ma garantuje pravo na rad izaradu. Oni se mogu bavitisvim oblicima trgovine,kupoprodaje, iznajmljivanja,punomoćništva, i drugo, osimkamate, jer se prenosi da jePoslanik s.a.w.s. pisao vatropok-lonicima Hedžera – ili će teostaviti kamatu, ili ste obijavilirat Allahu i njegovom Pos-laniku.” Ovom izuzetku semože dodati zabrana prodajealkohola i svinjskog mesa umuslimanskim sredinama. Usvemu ostalom, imaju punu slo-bodu poslovanja. Kaže AdamMejtz:” Nije postojalo nista uislamskom šerijatu što je predštićenicima zatvaralo vrata pos-lovanju. Oni su bili uspješni ujako unosnim djelatnostima,bili su bankari i trgovci, ljekari.Šta više, nemuslimani su se org-anizovali, tako da su Jevreji bilinajuspješniji bankari u Šamu,dok su većina liječnika i pisarabili hrišćani. Poglavar hrišćanau Bagdadu je bio liječnik halife,a poglavari Jevreja i njihovi tal-enti su bili uz njega.”

Pravo na zauzimanje položaja u vlasti

Islam nije zabranjivao štiće-nicima da zauzimaju položaje udržavnom aparatu, jer ih je sma-trao dijelom mreže od koje jeistkana država. Islam nije želioda oni budu izolovani. Štićenicisu imali pravo na zauzimanjesvih funkcija u državi, osim on-ih koje bi narušile primat vjereu upravi, kao što je imamet,zauzimanje vladarske funkcije,upravljanje vojnim trupama ili

suđenje muslimanima, upravl-janje imetkom kojeg muslimanidaju kao sadaku i slično.

Hilafet ili imamet su obliciupravljanja koji su direktno na-slijeđeni od Poslanika s.a.w.s. inije realno da ovu vlast naslijedinemusliman, niti je realno dasudi prema islamskom zakonuneko ko ne vjeruje u islam. Ta-kođe pitanje upravljanja vojsk-om je za muslimane sasvim iba-detsko pitanje, jer je borba zaislam vrhunac pokornosti Alla-hu, te stoga nije normalno da je-dan takav ibadet predvode injime upravaljaju nemuslimani.Isti je slučaj i sa imetkom od sa-dake, jer je takav način dijeljen-ja ibadet za muslimana, i nijenormalno da rezultatom togibadeta upravlja nemusliman.

U ostalim slučajevima, dozv-oljeno je osloniti se na štićenikeu upravljanju državnim apara-tom, ako se radi o povjerljivim ipouzdanim ljudima, iskrenimprema državi u kojoj žive, ali nei prema onima o kojima kažeAllah Uzvišeni:” O vjernici, zaprisne prijatelje uzimajte samosvoje, ostali vam samo propastžele: jedva čekaju da muka dop-adnete, mržnja izbija iz njihovihusta, a još je gore ono što krijunjihova prsa. Mi vam iznosimodokaze, ako pameti imate. (AluImran 118)

Imam El-Mawuridi čak tvrdida štićenik ima pravo da zau-zme položaj u takozvanim izvrš-nim ministarstvima, gdje će im-ati zadatak da provede odredbekoje vladar naredi ili ih potpiše.

U vrijeme Abbasija, pojedinihrišćani su zauzimali položaje uministarstvu. Od njih su Nasrbin Harun (369 godine), zatimIsa bin Nestoros (380 godine) aprije toga, Muavija bin ebi Suf-jan je imao pisara hrišćanina poimenu Sedžun.

Nekada se sa ovom veliko-dušnošću pretjerivalo, tako dasu se muslimani žalili da ih Jev-reji i hrišćani bespravno nipo-daštavaju u njihovoj sopstvenojdržavi.

Zapadni historičar Adam M.u svojoj knjizi “Islamska civi-lizacija u četvrtom hidžretskomstoljeću” (Drugi dio, 105 strana):”Od stvari kojima se toliko čudi-mo je jako izražena brojnost rad-nika i činovnika u upravnoj vla-sti koji nijesu muslimani u mus-limanskoj državi. Sticao se do-jam da hrišćani upravljaju musli-manima u državi islama, a davnesu pritužbe muslimana na lošuvlast štićenika islamske države.”

Preveo: Enis Burdžović

Allah dž.š., kaže: „Teško mušricima - onimakoji druge mimo Njega obožavaju i koji zekat nedaju, i koji u onaj svijet ne vjeruju!“ (Fussilet,6-7.)

Alah dž.š., kaže: „Oni koji zlato i srebrogomilaju, i ne troše ga na Allahovom putu –navijesti im bolnu patnju. 35. na Dan kada seono u vatri džehennemskoj bude usijalo, pa senjime čela njihova, i slabine njihove, i leđa nji-hova - budu žigosala. "Ovo je ono što ste za sebezgrtali; iskusite zato kaznu za ono što ste gomi-lali!“ (el-Tevba, 34-35.)

Poslanik s.a.w.s., kaže: „Neće imati toggazde koji je držao kamile, ili goveda, ili brave– a ne bude davao zekat na njih – a da ga naSudnjemu Danu neće probadati svojim rogovi-ma, i da ga neće gaziti svojim kopitama i papci-ma; kada zadnje hajvanče završi sa probadan-jem ili gaženjem opet će doći ono prvo, i svetako dok se ne završi sa suđenjem ljudima, udanu koji 50.000. godina traje. Nakon toga ćevidjet na koju će stranu – u džennet ili džehen-nem. Nema tog čovjeka koji bude imao zlata –a ne bude davao zekat na njega, a da mu se tozlato ne pretvori u jednog ogromnog ćelava čov-jeka (koji će ga mučiti na Sudnjemu Danu!).“(Muttefekun 'alejh)

Ebu Bekr r.a., je vodio vojsku u rat protivuonih koji su odbijali davati zekat, kada je rekao:„Tako mi Allaha, ako ne budu dali ono jagnjekoje su davali za vrijeme Poslanika s.a.w.s. –objaviću im rat zbog toga!“ (Muttefekun 'alejh)

Allah dž.š., kaže: „Neka oni koji škrtare uonom što im Allah iz obilja Svoga daje nikakone misle da je to dobro za njih; ne, to je zlo ponjih. Na Sudnjemu danu biće im o vratuobješeno ono čime su škrtarili, a Allah će nebe-sa i Zemlju naslijediti; Allah dobro zna ono štoradite.“ (Alu 'Imran, 180.)

Poslanik s.a.w.s., kaže: „Ko ne bude davaozekat – mi ćemo mu ga nasilno uzeti, i još jedandio imetka kao kaznu; odluka je ovo i obavezapropisana od Allaha dž.š..“ (Hadis je hasen, abilježi ga Nesa'i, Ebu Davud.)

Od Ebu Hurejre r.a., se bilježi da jePoslanik s.a.w.s., rekao: „Prva trojka koja ćebiti bačena u džehennem jeste: vladar-tiranin,bogataš koji ne pazi na Allahov hakk u onome

što posjeduje, i siromašna osoba koja je ohola!“(Hadis je da'if, a bilježi ga Ahmed i Hakim)

Od Abdullaha (b. Abasa) r.a., se bilježi da jerekao: „Allah dž.š., vam je naredio da obavl-jate namaz, i da dajete zekat; onaj ko ne dajezekat nema namaza!“ (Eser je sahih, a bilježiga Ibnu Ebi Šejbe i Taberani.)

Mudrost propisivanja zekataLjudi se drastično razlikuju u ekonomskom

pogledu i mogućnostima zarade. Allah dž.š., jetaj koji daje prednost jednim ljudima nad drugi-ma – ali je zbog toga i obavezao bogatog dapogleda siromašnog, i to mu je propisao, i uobavezu stavio, što znači da zekat nije dobro-voljno djelo ili milostinja već farz i obaveza!Zekat je najbolji način za usklađivanje dvijeskupine ljudi, i radi pospješivanja socijalnogprograma jedne zemlje. Zekatom čuvamo našimetak jer će na taj način biti sve manje siro-mašnih. Zekatom se pomažu slabi, siromašni inejaki. Zekatom se liječi duša od bolesti koja sezove tvrdičluk i pihiljstvo. Zekat je način zah-vale Alahu dž.š., na ukazanim ni'metima!

Zekat se ne daje samo na imetak već i na sve ostalo!

Imam Gazali rhm., kaže: „Na svaki dio tvogtijela dužan si zekat dati: zekat srca je razmišl-jati o Allahu, Njegovoj moći, mudrosti, i veliči-ni; zekat oka je vidjeti pouku i obarati svojpogled od harama; zekat uha je slušati zvuke iglasove spasa od vatre; zekat jezika je govoritisamo ono što približava Allahu; zekat ruke jeustezanje od zla i prihvatanje dobra; zekat nogeje korak prema hrani srca i selametu dina.“

Zekat je najveći dug kojeg muslimani danasimaju prema Allahu Uzvišenom. Mnogo je višemuslimana koji znaju šehadet jezikom izgov-oriti, koji znaju propisno klanjati, koji hoćepostiti, koji žele ići na hadž, nego onih kojiuredno izdvajaju zzeekkaatt iz svog imetka. Kad bise muslimani cijeloga svijeta pridržavalipropisa zekata, ne samo da ne bi bilo siroma-ha i bijednika među muslimanima, već ih ne bibilo nigdje.

Nažalost, velika je razlika među samimmuslimanima između bogatih i siromašnih.Onih koji su bolesni od prevelikog jedenja ionih koji umiru od gladi. No, Allah će naplatitisvoj dug onda kad se čovjek najmanje nada;onda kad mu je život najdraži, kad mu je zdravl-je najslađe i onda kad mu je sreća najpotrebni-ja.

Isto tako, kada bi svi muslimani izdvojilizzeekkaatt iz svog imetka ne bi bilo siromašnih igladnih, ne bi bilo beskućnih i nezbrinutihmeđu nama. Nažalost, zzeekkaatt je dug o kojem naj-manje vodimo računa. Za to stanje smo svi miodgovorni.

Priredio: Sead Jasavić

Kobnost nedavanja zekata

EELLIIFF mart 2006.islamske novinegazetë islame 6TRADICIJA

Mevlud kaoknjiževna vrsta

U ovom dijelu svog rada po-kušala sam obraditi, kojojknjiž-evnoj vrsti mevlud pripa-da. Mnogi ga pogrešno uknjiževnosti poistovjećuju saspjevom, poemom ili epom.Cilj mi je usporediti mevlud saepikom općeniti. Usporeditinjihove sličnosti i ukazati narazličitosti.

S obzirom da se mevlud nespominje u djelima književnekritike, teško je odrediti kojojknjiževnoj vrsti pripada. Nekinaši pisci su to pokušali odredi-ti, ali po mom mišljenju nisu us-pjeli u svojim namjerama. Uspo-ređujući i stavljajući znak jedna-kosti između mevluda i epa, uč-inili su veliku grešku i na takavnačin zanemarili sve one knjiže-vne vrijednosti mevluda, svojstv-ene samo njemu. Nemarnost na-ših pisaca i znanstvenika u pogl-edu mevluda, dokaz je zapravonašeg površnog odnosa prematradiciji i kulturnom nasljed-stvu.

Ako obratimo pažnju na odn-os mevluda i epa, uočit ćemomnogo sličnosti ali i mnogo razl-ičitosti.

EEPP “ (grč.epos priča, epope-ja u starogrčkom, antičkomznačenju), po opsegu, razradiradnje, po glavnim i sporednimlikovima, po obilju epizoda,najveće je i najobuhvatnije ep-sko djelo u stihu, po svemu sli-čno i srodno proznom romanu.Za epopeju se često ponavlja mi-sao da je ona u sebi zatvorenživotni totalitet. Epove poznajugotovo svi narodi. Postoje zapisiiz usmene tradicije i usmenogstvaralaštva te u izvornom pisa-nom obliku. Za veće i opširnijeepove, koji prikazuju šire iznačajnije razdoblje iz životanekog naroda, upotrebljava senerijetko naziv epos i epopeja.Međutim, u strukturi i stilskimosobinama ne postoji nikakvarazlika između epa, eposa i epo-peje, iako katkad poneki teo-retičari pokušavaju odrediti ter-eminološke razlike.”

PPoovviijjeessnnoo--jjuunnaaččkkii eepp i mevl-ud imaju dosta sličnosti. Mevludiznosi neke osnovne podatke izMuhammedova a.s života i opi-suje neke važne događaje iz po-vijesti islama (Objava Kur’ana,oslobođenje Mekke itd.) Povije-sno- junački ep isto tako popisuje

neke važne ličnosti iz svjetskepovijesti kao Gilgameša,Odiseja itd. Prema tomemožemo zaključiti da su ovadva književna ostvarenja tem-atski slični ali stilski su različiti.

RRoommaannttiiččkkii eepp i mevludnemaju nekih sličnih svojstava.Romantički ep razrađuje intim-nu ljubav koja se najčešće rađaizmeđu glavnih junaka, koji sunerijetko nesretni i tragično zav-ršavaju (Bijedna Mara). Kada go-vorimo o ljubavi u mevludu, mo-ramo naglasiti da se ta ljubav je-dino upućuje poslaniku i Allahudž.š. Nema nikakve intimne, ro-mantične ljubavi koja se pojavlju-je u romantičkom epu.

RReelliiggiioozznnii eepp i mevlud sunajčešće poistovjećeni. U religio-znom epu glavna teme je vjera iodnos čovjeka kao pojedinca pr-ema njoj. Kako i mevlud sačinja-vaju vjerski motivi nije čudno današi pisci, bez velikog istraživan-ja i truda, mevlud svrstavaju ureligioznu epiku. Moramo se slo-žiti da tematski između ova dvadjela ima veoma malo razlika, alinačin i stil kojima su pisani suveoma različiti.

Veoma malo sličnostinalazimo ako uspoređujemomevlud sa idiličkim i didak-tičkim epom. Sličnosti izmeđufilozofskog epa i mevluda nemožemo jasno odrediti. Najvećasličnost između ova dvaknjiževna ostvarenja možemonaći uspoređujući RušdijevMevlud i filozofski ep.

Za ep su karakteristične i ne-ke stilske figure, kao što su pon-avljanje, apostrofa, perifraza, itd.

Ako usporedimo mevlud i ep,možemo zaključiti da imaju nekesličnosti. Npr. i u mevludu i uepu se tematiziraju neki događajivažni u povijesti ili neki junaci. Umevludu je to Muhammed, a. s.,dok su u epovima Odisej,Gilgameš i sl. U mevludu jeličnost Muhammeda a. s. obr-ađena onakva kakva je u stvari ibila, dok se epskim junacimadaju neke nadnaravne osobine.Ep je u većim slučajevima opši-

rno književnodjelo sa mnogo likova i cjelina. Tonije slučaj i sa mevludom. Mevluduopće nema likova, u njemu sesamo obilježavaju trenutci koji suvažni za Poslanikov život, iMuhammed a. s. je jedini lik kojise spominje i obrađuje umevludu. U mevludu nema nirazrade radnje kao što je ima uepu. Nema početka radnje, zapl-eta, vrhunca i raspleta u onomtradicionalnom značenju. Na vrlojednostavan način je opisan nekidogađaj, da bi svima bio jasan.

U ovoj kratkoj poredbi mevl-uda i epa, pokušala sam dokaza-ti da mevlud na spada u ep. Mev-lud je jedno zasebno književnodjelo, sa nekim obilježjima, svo-jstvenima samo njemu.

(Nastavlja se)EEssaaddaa JJuukkaann

Zapad često kritikuje isla-mske zemlje zbog položajažena. Muslimani, međutim,tvrde da je Poslanik Muhamedbio "vjerovatno najveći boracza ženska prava kojeg je svijetikada vidio."

Kritičari navode da islamuči da je žena manje vrijedna,a muslimani ovo odbacuju tvr-dnjom da su nejednakostiizmeđu muškarca i žene po-sljedica prirodnih i kultur-oloških razlika, a ne islamskogzakona – šerijata.

Muslimani tvrde da je prin-cip jednakosti polova dubokoukorijenjen u islamu. PoslanikMuhamed bio je poznat po jed-nakom tretmanu žena i mu-škaraca. Zahtijevao je da se na-doknada za brak isplaćuje dir-

ektno nevjesti, a ne njenomocu ili staratelju, i nudio jezaštitu udovicama i djeci bezroditelja.

"Kasnije, kada je Muha-

med, a.s., preselio na Ahiret ikada su nastala druga, različi-ta tumačenja, sve se ponovosvelo na kontrolu društva. Akoželite da kontrolišete društvo,

ako želite da kontrolišete poro-dice, onda kontrolišite žene",kaže u analizi o Ženi u islamu,Miskat al-Mumin, istraživač uBliskoistočnom institutu uVašingtonu.

Al-Mumin smatra da ključza napredovanje žena u musli-manskom svijetu predstavljanjihovo ekonomsko i društve-no osamostaljenje.

- Kada žena pati, ondapati čitava porodica. Zbogtoga su prava žena važna,kaže on.

Stručnjaci kažu da je svetaknjiga islama, Kur’an, donioženama novi, istaknut položaju društvu i dao im prava o ko-jima su mogle samo da sanja-ju. Kur’an je ženama omogu-ćio direktno pravo na nasljeđi-

vanje, na vlasništvo, obavezuna svjedočenje pred sudom,pravo na razvod…

Odakle onda razlika izm-eđu onoga što je nekad bilo išto se sada čini da jeste?

Odgovor, kažu mnogi, ležiu propadanju osnovnog islam-skog obrazovanja u musliman-skom svijetu nakon katastrofaizazvanih mongolskim invazi-jama i krstaškim pohodima od11 . do 13. vijeka.

- Društva koja su se izdiglaposlije tog vremena bila suobilježena prije običajima ilokalnim kulturnim karakter-istima nego istinskim islam-skim vrijednostima, objašn-javaju poznavaoci islamskogprava u Vašingtonu.

M.D.

Poznavaoci islamskog prava u Vašingtonu:

Kur’an je ženi donio prava

Mevlud (II)

EELLIIFFmart 2006. islamske novinegazetë islame7 PROŠLOST

Trenutni rat u Iraku nijenapad samo na ljude veći na bogato i ogromnoiračko nasljeđe. Zemlja koja le-ži između rijeka Tigrisa i Eufr-ata, u staro doba poznata kaoMesopotamija, bila je svjedokpojave najranijih civilizacijapoput Sumera, Asira, Akada,kao i Vavilonaca, te se zatosmatra kolijevkom zapadnecivilizacije.

Te rane civilizacije su na vi-še načina imale upliva na mod-erni svijet; prva proučavanjanauke i matematike se plodovitih civilizacija, kao i razvoj prv-og načina pisanja. Te kulturesu, takođe, razvile navodnjava-nje i sanitarni sistem, monum-entalnu kulturu, ratovanje naračun države, civilne zakone,odomaćivanje stoke, rad sametalom, plugove, grnčariju ikola na točkovima.

Astronomija: drevnairačka razonoda

Proučavanje astronomije(koje obuhvata ispitivanje kre-tanja nebeskih tijela, te reduk-ciju tih proučavanja na matem-atičku razinu) je, kako kažu,podstaknuto od strane Halde-jaca u Mesopotamiji u četvr-tom milenijumu p.n.e. kada seono spojilo sa religijskim ele-mentima i praktikovalo u hra-movima. Jedna vrlo važna ops-ervacija napravljena od straneHaldejaca je bila mogućnostpredviđanja, sa određenim ste-penom tačnosti, primjetnog kr-etanja planeta, uključujući per-iode odvojenih retrogradnih(natraških) kretanja, spiralnograsta i umetanja, te vezivanjasa glavnim zvijezdama. Oni su,takođe, izračunali vremena Ze-mljinih i Mjesečevih „novih“faza kao i lunarna i solarna po-mračenja orbite (The Electron-ic Journal of the AstronomicalSociety of the Atlantic).

Tokom vladavine Vavilona-ca proučavanje astronomije iastrologije (koja proučava efek-te kretanja nebeskih tijela naljudska dešavanja) je bilo ogra-ničeno na veću društvenu kla-su (sveštenike) jer je obrazova-

nje bilo rezervisano samo za tuklasu društvenim sistemom zakaste. Prolaskom vremena sve-štenici su se sve više počeli kre-tati iz čiste nauke o astronomi-ji ka standardnoj astrologiji, pasu počeli gubiti čistotu nji-hovog ranijeg posla. Sveštenicisu upotrebljavali tu znanostkao značenje praktikovanja nji-hove religije.

Astronomija je dobila for-mu prave nauke tokom vladav-ine Vavilonaca u periodu izme-đu rušenja Ninjive 607. godinep.n.e. i 1. godine p.n.e. Vavilo-nci su računali mjesece premalunarnom krugu, ali od kakosu se sezone računale po solar-nom kalendaru, oni su formi-rali lunarno-solarni kalendarkoji je imao 12 mjeseci sanaknadnim 13. mjesecom kojije slučajno dodan radi očuvnjadosljednosti godina. Konstruk-cija ovog kalendara je bila veo-ma važna za agrokulturu, naro-čito za sezonu poplave Mesop-otamije jer je bilo moguće odr-editi poplave astronomskimproračunima.

Neki prilozi ovoj nauci,uključujući dijeljenje kruga na360 stepeni, napravljeni su odstrane vabilonskih astronoma.Vavilonci su podijelili svakidan na dvanaest djelova pozna-tih kao 'kaspu'. Solarni kaspuje pređena distanca Sunca uperiodu od dva sahata koja ko-respondira sa 30 stepeni. Kaošto je i danas aktuelno, Vavilo-nci su koristili luk od jednogstepena kao jedinicu ugaonograzmaka. Oni su unaprijedilitaj sistem da bi podijelili vrije-me na jedinice koje korespon-diraju sa četiri minuta našegvremena, što je približno pređ-eni put Zemlje u jednom danunjenog godišnjeg kretanja okoSunca. Podjela našeg tekućegdana na 60 minuta, svaki min-ut se sastoji od 60 sekundi, ba-ziran je na vavilonskom (sex-agesmal) šezdesetnom sistemukoji dan dijeli na 12 časova.Ovo je kasnije zamijenjeno egi-patskim sistemom koji dan di-jeli na 24 časa. Postoje, takođe,neke bilješke koje pokazuju da

su Vavilonci koristili sedmo-dnevni nedjeljni sistem.

Vavilonci su bili u mogućn-osti predvidjeti pomračenja izapočeli su svoja istraživanja utoj oblasti 19. marta 721. U sa-vremenim teorijama, bilješkepomračenja Haldejaca i Vavilo-naca su korišćene u proučavan-ju dugih varijacija u lunarnojorbiti (The Electronic Journalof the Astronomical Society ofthe Atlantic).

Mesopotamija imatematika

Oko 3500. godine p.n.e.Mesopotamija je bila središtesumerske civilizacije. Sumerisu počeli koristiti šezdesetni(sexagesimal) sistem jer im jebroj 60 bila osnova. Taj sistemje bio korišćen za bilježenje fi-nansijskih transakcija. Akkadi-ani, koji su zauzeli tu oblastoko 2300. god. p.n.e., su bilimanje sofisticirani od Sumera.Oni su izumjeli alat poznat kao

abacus (računaljka) koji sekoristio za računanje, te razvilimetodu aritmetike koja jeuključivala dodavanje, oduzi-manje, množenje i dijeljenje.Početkom 2100. god. p.n.e. Su-meri su ponovo preuzeli kon-trolu nad regionom i povelibunu protiv Akkadiana.

Tokom 2000. p.n.e. Vavil-onci su zauzeli Mesopotamiju.Oni su koristili šezdesetni sis-tem kojeg su razvili Sumeri iAkkadiani, ali sa razvitkom po-zicionog sistema; mjesto-vrijed-nost sistem, bez nula-mjesto-vrijednost. Ovaj razvoj brojčan-og sistema je njihovo najvećeostvarenje u matematici. Savr-emena metoda računanja danaje deriviranje iz tog sistema,što će reći, dijeljenje sahata da-na na 60 sahata, sa dijeljenjemsvakog minuta na 60 sekundi.

Drugo važno ostvarenje Va-vilonaca je njihova konstrukci-ja tablica. Oni su sastavili tab-lice korjena kvadrata i kocke i

koristili ih u rješavanju jedna-čina. Godine 1854. pronađenesu dvije bilježnice u Senkerikoje pokazuju kvadrate sve dobroja 59 i kocke sve do broja32. Vavilonci su naučili da rje-šavaju linearne i kvadratne alg-ebrine jednačine i oni su ma-tematiku koristili za proširenjesvoga znanja o astronomiji.

Prve forme pisanjaOtkrivanje tajni ovih zapa-

njujućih civilizacija ne bi bilomoguće da nije važnih doku-mentacija ranijih učenjaka injihovih pronalazaka. Hiljadeglinenih komada sa takvim bil-ješkama su otkrivene u oblastidrevne Mesopotamije. Ti kom-adi predstavljaju prve poznateprimjerke pisanja.

Sumeri su razvili metodupisanja koristeći iglu od trskekoja je bila klinastog oblika.Oni su pisali na vlažnoj gline-noj ploči sa iglom koja jedavala simbole klinastih obli-ka. Ploče su potom ostavljanena suncu da bi se osušile ili bise pekle u peći. Kasnije su Va-vilonci prihvatili od Sumeraklinasti stil pisanja.

Samo nekoliko probranihdječaka Sumera (obično djecabogataša) su se obrazovali uedubbi, ili sumerskoj školi gdjese učilo čitanje, pisanje i arit-metika. Nakon 12 godina škol-ovanja, oni su postajali pisarišto je bio prestižan položaj me-đu Sumerima.

Sumeri su, takođe, razvilimetodu stavljanja potpisa naglinenoj ploči koristeći okruglepečate koji su klesani od kame-na. Kada bi se pečat utisnuo navlažnu glinenu ploču ostavljaobi znak nečije identifikacije.

Rušenje i pljačka umjetnič-kih eksponata koji su se pojav-ili nakon izbijanja rata u Irakudovela je do gubljenja na stoti-ne ovakvih ploča. Neke od njihjoš nijesu bile prevedene. To jeveliki gubitak za čovječanstvo,koji možda nadmašuje gubitkeživota i imetka Iračana.

AAiisshhaa eell--AAwwaaddyyPreveo:

Dž. Redžematović

Od Sumerije do Vavilona Iračko naučno nasljeđe

EELLIIFF mart 2006.islamske novinegazetë islame 8KUR’ANSKA NAUKA

EELLIIFFmart 2006. islamske novinegazetë islame9 KUR’ANSKA NAUKA

mars 2007. 10

Lavdia dhe falënderimi iqofshin Allahut xh.sh. icili krijoi Gjithësinë dhee caktoi sistemin për mirëvajt-jen e saj, kurse lutjet dhe për-shëndetjet tona i takojnë të Dë-rguarit të Tij, Muhammedits.a.v.s të cilin e zgjodhi për ud-hëzimin e njerëzimit, që meatë të përfundojë misionin hy-jnor, vula e të dërguarve tëPerëndisë dhe shpalljeve të Tij.

Rini, a e dini për çka jenikrijuar dhe çfarë janë obligi-met tuaja? Jeni krijuar që tëvërtetoni qëllimin e bërjes sëibadetit All-llahut xh.sh., përul-jes ndaj Tij, nënshtrimit të plo-të ndaj Madhërisë së Tij. Përkëtë All-llahu xh.sh. thotë:""UUnnëë nnuukk kkrriijjoovvaa xxhhiinnëëtt ddhheennjjeerrëëzziitt ppëërr ttjjeettëërr ppooss qqëë ttëë mmëëaaddhhuurroojjnnëë..”” (51: 56) JJeennii kkrrii--jjuuaarr ppëërr tt''jjuu ppëërrmmbbaajjttuurr lliiggjjiitt ttëëAAllll--llllaahhuutt xxhh..sshh.. ttëë cciilliitt nnuukk iimmvviisshheett ee ppaavvëërrtteettaa nnggaa aassnnjjëëaannëë ppoorr kkyy lliiggjj ëësshhttëë ii zzbbrriittuurrpprreejj ttëë UUrrttiitt,, ttëë LLaavvddiisshhmmiitt......""EE kkuusshh kkëërrkkoonn ffee ttjjeettëërr ppëërrvveeççffeessëë IIssllaammee,, aattiijj kkuurrrrsseessii nnuukk iipprraannoohheett ddhhee aaii nnëë bboottëënn ttjjeettëërrddoo ttëë jjeettëë pprreejj ttëë ddëësshhppëërruu--aarrvvee"". (3: 85)

Jeni krijuar t'i besoni dheta nderoni All-llahun xh.sh.,Pejgamberin s.a.v.s. dhe besim-

tarët. ""MMbbrroojjttëëssii jjuuaajj ëësshhttëë AAllll--llllaahhuu,, PPrrooffeettii ii TTiijj ddhhee bbeessiimm--ttaarrëëtt ttëë cciillëëtt mmee ppëërruulljjee kkrryyeejjnnëëffaalljjeenn,, jjaappiinn zzeekkaattiinn ddhhee jjaannëë ttëëppëërruulluurr.. KKuusshh ee mmeerrrr ppëërr mmbbrr--oojjttëëss AAllllaahhuunn,, ttëë DDëërrgguuaarriinn eeTTiijj ddhhee bbeessiimmttaarrëëtt,, ttaa ddiijjëë sseeaattaa qqëë jjaannëë mmee AAllllaahhuunn jjaannëë nngg--aaddhhëënnjjiimmttaarrëë””.. (5: 55) Përgjeg-jësia juaj më e madhe, me të ci-lën u ka obliguar All-llahuxh.sh. dhe vetëm për atë u kakrijuar, është mbisundimi iligjit të All-llahut xh.sh. në sip-ërfaqen e tokës dhe largimi injerëzve prej adhurimit të kri-jesave, të orientimit kah adhur-imi i Tij (Allahut), dhe largimiprej ngushticës së kësaj botekah gjerësia e saj, largimi prejpadrejtësive të sistemeve tjeradhe të drejtuarit kah objek-tiviteti i Islamit.

A e dini rini me çka realizo-het ky qëllim? Realizohet meanë të pesë cilësive qenësorenë të cilat duhet të jeni të ven-dosur dhe të përgatitur që t'ipërforconi (në vete):

Me besim të thellë e të pal-uhatshëm

""BBeessiimmttaarrëë jjaannëë vveettëëmm aattaaqqëë ii bbeessuuaann AAllllaahhuutt ddhhee ttëë DDëë--rrgguuaarriitt ttëë TTiijj,, mmaannddeejj nnuukk ddyyss--hhuuaann ddhhee ppëërr hhiirr ttëë AAllllaahhuutt lluu--ffttuuaann mmee ppaassuurriinnëë ddhhee mmee jjeettëë--

nn ee ttyyrree.. TTëë ttiillllëëtt jjaannëë aattaa ttëëvvëërrtteettëëtt"".. (24: 62)

Me sinqeritet i cili nuk pra-non dyfytyrësi.

""EE dduukkee qqeennëë ssee aattaa nnuukkiisshhiinn ttëë uurrddhhëërruuaarr mmee ttjjeettëërr,,ppooss qqëë ttaa aaddhhuurroojjnnëë AAllllaahhuunnmmee nnjjëë aaddhhuurriimm ttëë ssiinnqqeerrttëë nndd--aajj TTiijj,, qqëë ttëë llaarrggoohheenn pprreejj ççddoobbeessiimmii ttëë kkoottëë,, ttaa ffaalliinn nnaammaazz--iinn,, ttaa jjaappiinn zzeekkaattiinn ssee aajjoo ëësshhttëëffeejjaa ee ddrreejjttëë””.. (98: 5)

Me këmbëngulje e cila nukpranon frikë...

""((LLiiggjjii ii AAllllaahhuutt nnddëërr)) AAttaa,,ttëë cciillëëtt ii kkuummttoojjnnëë sshhppaalllljjeett eeAAllll--llllaahhuutt,, ii ffrriikkëëssoohheenn vveettëë,,AAllllaahhuutt ee aasskkuujjtt ttjjeettëërr ppëërrvveeççTTiijj””.. (33: 39)

Me punë pemanente e cilanuk ndjen lodhje e as mërzi...

""DDhhee tthhuuaajj:: VVeepprroonnii.. AAllll--llllaa--hhuu ddoo ttaa sshhoohhëë vveepprrëënn ttuuaajj,,eeddhhee ii ddëërrgguuaarrii ii TTiijj ee bbeessiimmttaa--rrëëtt,, ee mmëë vvoonnëë ddoo ttëë kktthheehheenniittee nnjjoohhëëssii ii ttëë ffsshheehhttëëss ddhhee ttëëdduukksshhmmeess,, ee ddoo tt''jjuu nnjjooffttoojjëë ppëërraattëë qqëë vveepprruuaatt”” (9: 105)

Me sakrifikim dhe flijim tështrenjtë i cili nuk pranon asg-jë përpos fitores apo rëniesshehid...

""PPoo jjuu mmeenndduuaatt ssee ddoo ttëë hhyy--nnii nnëë XXhheennnneett,, ppaa uu pprroovvuuaarreeddhhee jjuu mmëë sshheemmbbuulllliinn ee aattyyrreeqqëë iisshhiinn ppaarraa jjuusshh.. TTëë cciillëëtt ii ppaa--

ttëënn ggooddiittuurr sskkaammjjeett ee vvuuaajjttjjeettddhhee qqeennëë ttrroonnddiittuurr,, ssaa qqëë ii ddëërr--gguuaarrii tthhoosshhttee,, ee mmee ttëë eeddhhee aattaaqqëë kkiisshhiinn bbeessuuaarr,, KKuurr ddoo ttëë jjeettëënnddiihhmmaa ee AAllll--llllaahhuutt??!! JJaa ((uueerrddhhii nnddiihhmmaa)) vvëërrtteettëë nnddiihhmmaaee AAllll--llllaahhuutt ëësshhttëë aaffëërr!!”” (2: 214)

Me të vërtetë këto janë ci-lësi të atyre që zbatojnë prem-timin qe ia kanë dhënë All-lla-hut xh.sh. dhe nga veçoritë erinisë, e këta duke i qenë besn-ik rrugës së All-llahut nuk ufrikohen fyerjeve dhe nënçmi-meve të askujt, sepse themel(bazë) i besimit është zemra epastër, themel i vendosmërisëjanë ndjenja dhe ndërgjegjja efortë, themel i punës ështëdëshira e flaktë, themel i fliji-mit dhe sakrifikimit është bes-imi i thellë. Këto cilësi duhentë gjenden tek rinia dhe janëveçori e të rinjve besimtarë.Pra këtu, nënkuptojmë se, ri-nia në të kaluarën dhe në çdoperiudhë ka qenë dhe janë fak-tor i përparimit apo i rënies sëpopullit, fuqisë, autoritetit, ba-rtës i flamurit të popullit, dheudhëheqës i masës kah famadhe fitorja. ""NNee ppoo ttëë rrrrëëffeejjmmëëssaakkttëë ççëësshhttjjeenn ee ttyyrree.. AAttaa iisshhiinnddiissaa ddjjeellmmoosshhaa kkiisshhiinn bbeessuuaarrZZoottiinn ee ttyyrree,, ee NNee aattyyrree eeddhheemmëë uuaa sshhttuuaamm bbiinnddjjeenn"" (18: 13)

Rinia jonë ashtu siç ështësot, është "krenaria ose turpiynë". Rinia jonë ashtu si do tëjetë nesër; do të jetë fati ose fat-keqësia jonë. Siç ishin të vjetritderi dje për ne, ne sot ashtujemi për të rinjtë tanë. E sijemi ne për të rinjtë tanë sot,ata nesër do të bëhen për nipattanë. E tërë kjo është ligj i Zo-tit xh.sh. i cili askënd nuk e ve-çon e as mëshiron, por besim-tarët pa aspak dyshimi i udhë-zon kur thotë: ""EEddhhee aattaa qqëë kkaa--nnëë aarrddhhuurr ppaass ttyyrree ee tthhoonnëë::""ZZoottii yynnëë,, ffaallnnaa nnee ddhhee vvëëlllleezzëë--rriitt ttaannëë qqëë ppaarraa nneesshh uu ppaajjiissëënnmmee bbeessiimm ddhhee mmooss lleejjoo nnëë zzeemm--rraatt ttoonnaa ffaarrëë uurrrreejjttjjeejjee nnddaajj aattyy--rree qqëë bbeessuuaann.. ZZoottii yynnëë TTii jjee iibbuuttëë,, mmëësshhiirruueess!!"".. (59: 10)

Ja kështu, sipas qëndrime-ve të Kur'anit, brezi aktual lid-het me brezin e vjetër i cili eka bërë të veten nga njëra anëdhe me brezin e ri i cili pas njëkohe nxeh vendin meritues ekështu me radhë radhitet zinx-hiri i ummetit të Muhammedita.s., e para hallkë e zinxhiritështë vetë i Dërguari i All-llahut, Muhammedi a.s., kursehallka e fundit e zinxhiritështë ithtari i fundit i fesëIslame.

HHaassaann BBaaffttiijjaarrii

Rini, a e di përseje krijuar?

Me 23.03.2007 u përuruaxhamia e Parrucës (Shkodër),e rindërtuar pas 40 viteve ngarrënimi i mizorisë femohuese,që kishte okupuar vendin.Rihapi dyert e saja madhësh-tore xhamia shumëshekulloree Parrucës, në të cilën janë tëlidhur shpirti i madh human ibesimtarëve.

Mijëra qytetar ishin pjesë-marrës në këtë përurim mad-hështorë të organizuar nga My-ftinia e Shkodrës. Në këtë man-ifestim morën pjesë të ftuar ngapushteti vendor dhe lokal sidhe nga komunitetit muslimanshqiptar, si dhe përfaqësues

nga të komuniteteve në trojetshqiptare jashtë kufijve.

Nga Bashkësia Islame eMalit të Zi ishin pjesëmarrësmyftiu Jusuf ef. Gjoka, ef. Ba-jro Agoviq, dr. Gani Karaman-aga, ef. Rexhep Lika, ef. IslamPepiqi, ef. Bajram Hajdari dheef. Rifat Jusufi. Për ndërtimine Xhamisë së re, ka dhënë ko-ntribut qytetari shkodran z.Seit Fishta. Ku imam hatib ixhamisë u emërua teologuAlban Kali.

Me rihapjen e kësaj xha-mie dëshmohet qartë triumfi ibesimit mbi fe mohimin, lirine besimit, u rindërtua xhamia

e traditës, vëllazërimit, bashk-imit, vend tubimit të njerëzvetë shquar, të besimtareve, qëjep dritë, mbarësi e begati bes-imtarëve.

Përsëri nga minaret ebardha të saja do të thërritetezani i besimit, ezani i njësim-it të Zotit, ezani i dashurisë,ezani i përparimit dhe qytetë-rimit Islam! Nga ajo xhamipërsëri do të falet namazi, dotë bëhen sexhde, lutje, do kën-dohet Kurani, do burojnë me-sazhet e dashurisë, diturisë,mëshirës, udhëzimeve dheedukimit që burojnë nga Ku-rani Famëlartë. EEnniiss HHooxxhhaa

Rihapi dyert e saja madhështore xhamiashumëshekullore e Parrucës

Lajm

1111 mars 2007. EELLIIFFislamske novinegazetë islameISLAMI DHE KOHA

Termi “Bota e Tretë” upërdor për herë të parënë vitin 1952, në zgji-min nga lufta e dytë botërore,për t’iu referuar ish-koloniveqë nuk ishin pjesë e dy bas-hkimeve gjeopolitik të saposh-faqura me interesa të njëjta.Atëherë “E Treta” mendohejrruga e tretë.

Por, sistemi i ri i botës irregulluar nga “Bota e Parë”në periudhën post-kolonialeishte më shumë shfrytëzuesesesa sistemi kolonial që e para-printe atë. Ajo projektoi njërrjet transferimi të pasurisëme një shpejtësi të madhe ngavendet e varfra në ato të pa-surat, duke bërë të parat edhemë të varfra dhe të fundit mëtë pasura. Kur në vitin 1820 ubënë hulumtime në dallimetnë pasuritë mes shteteve mëtë pasura dhe atyre më të var-fra në botë, proporcioni ishinrreth 3:1, kurse me 1950 ra-porti ishte ndryshuar në 35:1,dhe me 1992 arriti 72:1. Sotështë edhe më i lartë. Ironi-kishtë, shfrytëzuesit fituan“vend nderi” kurse të shfry-tëzuarit “përçmim”. Termi“Bota e Tretë” tashmë nënku-ptonte një rang, sikurse klasëe tretë.

Pastaj u paraqiten ushtri“ekspertësh” të cilët po bind-nin çdokënd që problemi ivërtetë i shteteve të shfrytë-zuara është që ato janë tepër“tradicionale” dhe shpëtimi ityre gjendet vetëm në ndjek-jen e rrugëve të përparuara tëPerëndimit. Kjo është esenca eteorisë së modernizmit që sy-non t’i shndërrojë shoqëritënga ato “tradicionale” në ato“moderne”.

Ky diskutim ka rëndësi tëveçanta për muslimanët sepsetë gjitha shtetet muslimane itakojnë “Botës së Tretë”. Sotka gjenerata të edukuara mus-limane të cilat janë të binduraqë progresi i vërtetë është ibarabartë me modernizimin emodernizimi është i barabartëme perëndimizimin. Për çdoproblem që hasin ata i kthe-hen “Botës së Parë” për përg-jigjje, për udhëzim, për ndih-më. Ata i shohin shoqëritë eveta si dekadente dhe shkak-tare e kësaj dekadence për taështë besnikëria ndaj traditës

dhe fesë. Shumica e udhëhe-qësve në botën muslimanesot, fatkeqësisht, vijnë nga kygrup. Dhe, në të njëjtën kohëata pretendojnë që janë musli-manë dhe shërbëtorë tëIslamit.

Ndoshta ne mund t’i thër-rasim ata që ta largojnë këtëhipokrizi dhe të shikojnë menjë sy objektiv shoqëritë e ty-re. Ata do ta zbulojnë që nëkundërshtim me mendimet etyre, çfarëdo e mirë që ndod-het në cilëndo shoqëri, ajovjen nga Islami, dhe çfarëdo ekeqe që ndodhet në ndonjëshoqëri vjen nga hipokriziadhe mosbindja ndaj Islamit.

Është vërejtur se në përgj-ithësi sot në shoqëritë musli-mane njerëzit as nuk janë tëpërpiktë dhe as nuk e çmojnëshumë kohën. Lëvizjet e tyrejo të shpejta janë direkt në ko-ntrast me botën ku qëndrondogma “Koha është Flori”.Islami nuk mbështet këtë kon-cept materialistik të vlerës sëkohës, e cila shkakton në mo-spasje kohë për askënd. PorIslami na mëson vlerën e çdomomenti dhe çdo sekondi tëjetës sonë e cila na siguronmundësinë për të fituar shpër-blime për “Botën Tjetër”. Ajona kërkon të jemi të përpiktëdhe jo të humbim kohën kot.

Në shumicën e vendevemuslimane ndodhet një akti-vitet që është i jashtëzakon-

shëm në përpikëri dhe disi-plinë. Në qytetet e mëdha apoedhe në zonat e thella rurale(nëpër fshatra), Ezani thirretpesë herë në ditë dhe njerëzitmblidhen në të gjitha namazetme xhemat pa lënë ndonjë ma-ngët. As i ftohti i egër në netëte dimrit dhe as vapa e madhegjatë ditëve të verës nuk i nda-lon në detyrën e tyre të shen-jtë. Ky aktivitet nuk është i fi-nancuar nga qeveritë apo biz-neset e mëdha. Kur shumënjerëz qëndrojnë në shtretërite tyre të ngrohtë në shtëpitë etyre pa nxehje, dëgjohet njëmyezin në çdo komshi i cilikurrë nuk dështon të zgjohete t’i kujtojë çdo njërit, “Nama-zi është më i mirë se gjumi.”

Ky është një shikim i shpe-jtë i Islamit. A mund të imagji-noni situatën ku jo vetëmmyezini dhe një grup i vogëlbesimtarësh, por i gjithë njer-ëzimi bëhet i përgjegjshëmpër detyrën e tij? A mund tëimagjinoni kur ndjenja e përg-jegjësisë tejkalon namazin dhembulon të gjitha aspektet ejetës së tyre?

Njëjtë magjepsëse është fu-qia e pakrahasueshme e Islam-it në largimin e të këqijavesociale që po kaplojnë botën.Megjithë problemet e tyre tëshumta, tokat muslimane ma-dje edhe sot shkëlqejnë sikur-se ishujt e virtytit në një oqe-an të thellë e të errët.

Keni parasysh alkooliz-min. Vetëm në SHBA, dëmetekonomike të alkoolizmit dheabuzimit të drogës tregohentë jenë një çerek trilion dollarpër vit. Dëmet sociale dhe mo-rale janë shtojcë. Por, sho-qëria më e organizuar dhe te-knologjikishtë më e avancuarnuk mund të gjejë zgjidhje përkëtë.

Në fakt, në vitin 1917 ajoprovoi të gjej zgjidhjen, Kong-resi aprovoi Amendamentin18-të, i cili ndalonte alkoolin.Kjo erdhi mbas përpjekjevenjë shekull të gjatë të mijërashoqatave dhe organizatave qëedhe në Kisha premtuan qëdo arrinin të ndalojnë dhezhdukin këtë fenomen. Atagjithashtu caktuan pesë mil-ion dollar si detyrim për tëkthyer SHBA-në në një sho-qëri pa alkool. Pak vite mëvonë shpenzimet u shtuan në300 milion dollar me tenden-ca për tu shtuar. Krimet e org-anizuara filluan. Trembëdhje-të vjet më vonë ndalimi ushfuqizua dhe “eksperimentinobel” mjerisht dështoi.

Në dallim nga kjo, Islamindaloji alkoolin para 14 she-kujve, dhe atë në mesin e nje-rëzve të cilët dashuria përalkoolin ishte si asgjë tjetër. Undalua në tre hapa të thjeshtë,brenda vetëm pak vite alkooliu zhduk nga bota muslimane.Sot, përveç disa zonave të vo-

gla që shkelin ligjin, një hartëe botës së pastër nga alkoolipërputhet me hartën e botësmuslimane. Islami e ka shpal-lur alkoolin Ummul–Khabaith(nëna e të gjitha të këqijave)dhe asnjë fuqi në botë nukmund të ndryshojë këtë emër-tim.

Kohët e fundit pamë njëshembull të vogël të të njëjtësmrekulli, në lidhje me dro-gën. Një urdhër nga Udhëhe-qësi Taliban (që sundonin nëAfganistan) arriti çfarë qindraekspertë dhe miliona dollarnuk mundën. Në zonat nënudhëheqjen e tyre kultivimi iopiumit u ndalua.

Në cilin vend tjetër tobotës mund të gjendet përve-çse në shtetin musliman, nëArabinë Saudite, argjendaripa roje të armatosur, pa dyertë mbyllura, dhe pa sistem ala-rmi? Një nga krimet më tëmëdha kundër njerëzimit dhemoralit e bërë nga “Bota e Pa-rë” është shfrytëzimi i fem-rave në formën e prostitucio-nit. Mbase legale apo ndoshtailegale, në zona me drita tëkuqe apo jo, ajo po lulëzongjithkund ku “Bota e Parë”depërton. Për më tepër, çdozonë e vizituar nga ushtritë etyre kanë lënë mbrapa këtoqendra ndyrësire. Prapë, për-jashtim i dukshëm është botamuslimane.

Kjo botë (bota muslimane)dikur ishte vend i errët, nëharrimin apo shtrembërimine mësimeve të pejgamberëvetë mëparshëm, përpara sepejgamberi Muhamed a.s. sjelldritën. Ai e risjelli mesazhin eTeuhihit, e vëllazërimit uni-versal, e dhembshurisë, mësh-irës, drejtësisë, vetëdijes përZotit, dhe moralin. Meqë mus-limanët u larguan nga Islami,errësira filloi të shtohet prapë,duke i ndarë ata në botët e pa-ra, të dytat dhe të tretat. Kashumë arrogancë dhe injora-ncë në këto rangje. Por, Islamiprapë ndriçon rrugën. Zgjid-hja është aty, nëse ne vetëmshikojmë në drejtimin e duh-ur do e gjejmë. Islami ështëzgjidhja.

KKhhaalliidd BBaaiiggShqipëroi:

Brunilda Brasha

Islami është zgjidhja

EELLIIFF islamske novinegazetë islame 12EDUKATË mars 2007.

AHMED MUADH EL-HATIB

Falënderimi i përketAllahut, i cili thotë:

“KKuurr ZZoottii yytt uu tthhaa eennggjjëëjjvvee::““UUnnëë ppoo kkrriijjoojj nnjjëë nnjjeerrii nnggaa bbaa--llttaa,, ddhhee kkuurr ttaa kkeemm ppëërrssoossuurraattëë ddhhee tt’’ii kkeemm ddhhëënnëë nnggaa aannaaIImmee sshhppiirrtt,, jjuu mmeennjjëëhheerrëë ppëërruu--lluunnjjuu aattiijj ((nnëë sseexxhhddee))””

(Sad, 71-72).Edukimi i njeriut njëmend

është i çuditshëm, i pashter-shëm, i paskajshëm, i pafund;ka shumë lloje edukimesh tëpërhapura gjatë historisë, qënë një formë a tjetër ka eduk-uar. Në anën tjetër, çdo individështë botë në vete.

Edukimi i fëmijëve dhe i tërinjve sidomos është vend pro-duktiv dhe i pranueshëm. Samë shumë që edukatori mund-ohet e përpiqet së edukuari fë-mijët dhe të rinjtë, aq më tepërdëftohet arti njerëzor në të; aibëhet vravashkë e përudhjes, erilindjes dhe e mendjemprehtë-sisë së shpirtit të njeriut dhe tëbotës në përgjithësi.

Për arsye të gjithë kësaj vës-htirësie është tejet e diskutue-shme që në disa fletë të trajto-het kjo botë shumë pikëpam-jesh, vetëpërtërirëse dhe e pa-kuptueshme. Ndaj, kjo përpjek-je është një plotësim i vogël, njënxitje dhe motivim human, syn-imi i së cilës është të zbulojëndonjë perde dhe të ndriçojëkëtë temë për shkak të dety-rimit të këshillimit dhe përkuj-timit të ndërsjellë mes njerëzve.

Ndër temat më të rëndë-sishme në fushën e edukimitbën pjesë puna e vazhdueshmenë përcaktimin dhe formë-simin e pesë gjerave:

““KKuusshh jjaamm uunnëë??”” –– Përcak-timi i identitetit

““NNëë kkëënndd nnggjjaassoojj uunnëë??”” ––Përcaktimi i përkatësisë

““KKëënndd ttaa nnddjjeekk uunnëë??”” –– Pë-rcaktimi i shembullit dhe iautoritetit

““SSii ssiilllleemm uunnëë??”” –– Përcakt-imi i cakut të përkohshëm

““SSaa vvlleenn aajjoo qqëë ppuunnoojjuunnëë??”” –– Përcaktimi i cakut për-fundimtar

Duhet punuar në këto par-ime, pika nga fillimi i mësimitdhe njohjes së gjerave te fëmi-jët, d.m.th., nga mosha e her-shme e fëmijës. Nëse këto pikado të ishin jo mjaft të qarta,mbase për shkak të formësimittë tyre të paqartë pikërisht nëfillim, atëherë do të duhej të

bëjmë vlerësimin e brendshëmtë gjerave që ta vlerësojmë(pa)qartësinë e tij, sepse humb-ja e këtyre pikave nganjëherëbëhet shkak i zbrazëtirave tëpërhershme në edukimin efëmijëve tonë, kurse kur diku-sh nuk posedon diçka atë edhenuk mund t’ia jep tjetërkujt.

Është e papërfytyrueshmese sa me rëndësi është t’i dimëpërgjigjet në këto pesë çështje,të cilat i kemi theksuar. Përshkak të vetë lëvizjes normaletë gjerave do të vonohemi nëdhënien e përgjigjeve, por teproblemi i parë do të ndiejmëse sa ka qenë e rëndësishmekjo përgjigje. Në të kundërtën,do të na përcjellë konfuzioni irëndë dhe dilemat e mëdha etë vazhdueshme.

Këto parime njeriut do t’ijapin baraspeshë, rehati, besim

të thellë dhe të drejtë, sikur qëpengojnë largimin psikik qëshpie në ndërtimin e formavejokorrekte të mirësjelljes njerë-zore, ose të tëhuajësimit ngavlerat normale edukative.

Çështja e parë:KKuusshh jjaamm uunnëë??

((PPëërrccaakkttiimmii ii iiddeennttiitteettiitt))Lidhjet e para të cilat i ka

njeriu ose fëmija skicojnë kufi-jtë e personalitetit të tyre, dukesiguruar baraspeshë në hapat etyre të mirësjelljes me të tjerët,në mënyrë të mirë ose të ço-roditur, duke falur ose duke rre-jtur, publikisht ose duke u mb-yllur në vetvete, arsyeshëm apome naivitet, guximshëm apo me

frikë. Në këtë kontekst ImamEl-Gazaliu thotë: “Dije se fëmijaështë amanet te prindërit e vet,kurse zemra e tij është diamanti virgjër, i cili pranon gdhendjetë te gjitha formave. Nëse fëmijapërshtatet në të mirë, ashtu ple-qërohet, dhe prindërit e tij edheedukatori i tij do të kenë sevapnga ky angazhim. Por, nëse fë-mija përshtatet në të keqe dhekështu pleqërohet, mëkatishkon në qafë të kujdestarëve tëtij, të cilët duhet ta ruajnë, taedukojnë, ta mësojnë me sjelljetë mirë dhe ta ruajnë nga sho-qëria e keqe.”

Kjo bazë ose ky kongjeni-alitet pozitiv do t’i japë baras-peshë dhe qetësi fëmijës derinë fund të jetës së tij. Ky faktky pohim bazohet në hadithinku Pejgamberi a.s. thotë: “Çdofëmijë lindet në fitret (natyrë të

pastër), dhe se prindërit e tij ebëjnë kristian, hebraik oseidhujtar të zjarrit.” (Buhariu).

KKuurr’’aannii ii nnddeerrsshhëëmm qqaarrttëëppëërrccaakkttoonn iiddeennttiitteettiinn ee mmuussllii--mmaanniitt::

“Thuaj: Vërtet Zoti im mëudhëzoi në rrugë të drejtë, qëështë fe e drejtë, fe e Ibrahimit,që ishte larg besimeve të kota.Ai nuk ishte idhujtar. Thuaj:“Namazi im, kurbani im, jetaime dhe vdekja ime janë thjeshtpër Allahun, Zotin e botëve!”(El-En´am, 161-162), dhe prob-leme më të mëdha që paraqit-en ndërmjet prindërve dhe fë-mijëve janë të natyrës së mun-gesës së identitetit të drejtë.

Nganjëherë vërejmë që

prindërit, në ditët e para të je-tës së tyre familjare, kur janëlarg prej mësimeve të fesë, fëm-ijëve të tyre u ofrojnë identitetnegativ. Mirëpo, nëse këtaprindër do t’i ktheheshin fesëkur fëmijët e tyre ta arrijnë pe-riudhën e pubertetit, do të has-nin në pengesa të shumta qëfëmijët të shkojnë pas hapavetë tyre. Shkaku qëndron në fa-ktin se identiteti që tashmë ës-htë mbjellë tek fëmijët ka qenënegativ pikërisht në fillim dhese nuk mund të kthehen, veçseme punë këmbëngulëse, të va-zhdueshme, me urtësi dhe bin-dje të thellë ose me përvojëpersonale. Të gjitha këto nukbën të jenë aspak më të cekëtanga përvoja e prindërve të tyre.

Identiteti në të cilin eedukojmë fëmijën tonë lë gjur-më shumë të forta në person-

alitetin e tij. Për këtë arsye, nd-ikimi mbi fëmijën gjatë fëmi-jërisë së tij të hershme e vulosatë me identitet të caktuar, qëështë gjë mjaft e rrezikshme,dhe nuk është fare më pak errezikshme se sa loja me gjenete njerëzve. Kur’ani na ka rrëfy-er për Faraonin, kur mësoi sedo të lind fëmija që do të ketëidentitet të kundërt me atë tëcilin e dëshiron ai. Për këtëshkak, ka bërë të pamundurënqë ta shkatërrojë, ta zhdukëatë identitet, duke mbytur çdofëmijë të porsalindur për tëcilin mësonte se është i gjallë.

QQëë ffëëmmiijjëëss ttoonnëë tt’’ii jjaappiimmiiddeennttiitteett ttëë qqaarrttëë nnggaa nnee kkëërrkkoo--hheett::

- Respektimi dhe kultivimi iveçantë i diturisë së drejtë;

- Ndërtimi i zemrës së pa-stër;

- Dhënia e shembullit të mi-rë me vetvete;

- Sigurimi i mjedisit që do tëndihmojë në kristalizimin ekëtyre gjerave.

Dituria e drejtë dhekorrekte:

Dituria e drejtë dhe korrek-te kërkon nga ne angazhim tënjëpasnjëshëm. Njohja jonë medisa gjera të reja, mësimi ynë idisa njohurive të panjohuranuk imponon që fëmijët tanëkëtë tashmë menjëherë ta dinëdhe atë që e kemi grumbulluargjatë periudhës së gjatë kohorepër një kohë të shkurtër do tapërcjellim tek ata, kur ta mëso-jmë mënyrën e drejtë të mës-imdhënies. Problemi paraqitetkur mendojmë se hollësitë dheimtësitë, të cilat pa plan uajapim atyre, do ta japin rezul-tatin e kërkuar, duke llogariturse kjo mënyrë do të bëjë prejtyre njeri që posedon dije tënevojshme.

Kur’ani i ndershëm na jepmësime dhe këshilla të veçantanë aspekt të përkufizimit tëditurisë së drejtë dhe korrektedhe të moralit të saj. Nga shem-bujt eklatant është edhe rrëfi-mi i Musait a.s. me Hidrin nëkaptinën El-Kehf, shkakun e tëcilit e shënon hadithi ku thu-het se Musai a.s. është pyeturse kush është më i dituri, nëçka ka thënë se është ai, dukemos ia përshkruar dijen e tijAllahut xh. sh.

Ndërtimi i zemrës sëpastër:

Ndërtimi i zemrës së pastërdomethënë kultivim, rritje, qënuk është e njëjtë çka edheedukimi, sepse përkufizimet etyre gërshetohen. Imam El-Bejdaviu, Allahu e mëshiroftë,e përkufizon kultivimin, rafin-imin (edukativ) sikur “arritje epjesshme e kulmit të diçkahit”.Mund të vërejmë shumë dëf-time fetare që nxisin në punëne vazhdueshme të domosdos-hme për edukim. Ndër to num-ërohet edhe thënia e Muham-emdit a.s. ku thotë: “Puna mëe dashur për Allahun xh. sh.është puna e vazhdueshme,qoftë ajo edhe modeste në mad-hësinë e saj.” (S. Muslimi, Ki-tab: salatul musafirine...).

Rrugët e edukimit

EELLIIFFislamske novinegazetë islame13 EDUKATË / POEZImars 2007.

Dhënia e shembullit tëmirë me vetvete:

Në një familje, e cila kambjellë imanin në zemrat e fë-mijëve të saj në planin shken-cor dhe praktik, caku i dëshir-uar ka arritur thellësinë më tëmadhe kur aty ka pasur shem-bull të mirë, të cilin edhe po uatheksojmë:

“Në qetësinë e natës, u ng-rit nga krevati i tij çuni i vogël,duke u përvjedhur deri te kre-vati i babait të tij, duke dëshi-ruar që ta robërojë me duart etij dhe të flejë në përqafimin etij. Çuni u befasua me faktin qëkrevati i babait të tij ishte izbrazët dhe se ai u nis nëpërshtëpi ta kërkojë nëpër dhoma.Në dhomën më të largët edëgjoi zërin e babait të tij, i cililexonte Kur’an me zë vajtues,të cilin çuni më herët nuk e nji-hte. Pa u hetuar u afrua tebabai i tij dhe nga pozita ebabait vërejti se ai fal namaz.Sytë e çunit tonë u shtanguandhe në memorien e tij e gdhen-di fotografinë të cilën kurrënuk do ta harrojë, kurse e cilado të lë mbresë të thellë në tëpas një kohe të gjatë. Ka parëdy vijë loti duke u lëshuarposhtë fytyrës së babait të tij, icili ishte i preokupuar me kë-ndim dhe vajtim, duke mos het-uar ardhjen e çunit të tij tëvogël. Vogëlushi vjedhurazi,sikur hajni, doli nga dhomadhe u nis të drejtim të krevatittë tij të vogël. Në trurin e tij ulatua diç domethënien e thellëtë së cilës do ta gjejë vetëm pasnjë kohe të gjatë.

Kurrë e mira nuk do tëshkatërrohet. Djaloshi ynë urrit. Duke u rritur, filloi të ndje-jë ëmbëlsinë e imanit dhe tënënshtrimit ndaj Zotit xh. sh..Edhe pse ishte i rrethuar medobësitë që janë të pranishmete çdo njeri, në thellësitë eshpirtit të tij vesa e Kur’anit efreskonte thatësinë e zemrës saherë që ai u afrohej mëkateve.Ka mbetur skena e babait të tijdhe e lotëve të derdhura nëthellësi të asaj nate dhe vala eimanit të zhurmshëm, e cilamënjanonte nga rruga e saj çdopengesë dhe të gjitha gjerat qëe mashtronin.”

Sigurimi i ambientit dotë ndihmojë që këtogjera të qartësohen:

Sigurimi i klimës së përsh-tatshme, ku nuk do të jetëgjithmonë ashtu si ne dëshiro-jmë, do të mbetet problem ivazhdueshëm. Por mbi neështë që mos ta lëmë edhe atë

pak të mirë që e kemi para ve-tes, por duhet të nxisin mund-ësitë tona të shfrytëzimit tëdhuntive të ofruara, e pastajduhet ta zgjerojmë dhe t’ia për-shtatim parimeve tona.

Muslimanët algjerianë ka-në vuajtur shumë nga kolonial-istët francezë, por, duke iu fal-ënderuar ushtrive që i kanë pë-rgatitur nënat besimtare, kanësajuar grupe të vogla dhe oazatë imanit (besimit) në epiqen-dër të zjarrit francez dhe tëkolonializmit të egër e shfry-tëzues. Humbi Franca dhe fitoiKur’ani. Fituan përpjekjet qëtë sendërtohet “mjedisi i mi-rë”, pa i marrë parasysh të gji-tha negativitetet, mangësitë, tëcilat e kanë përcjellë dhe kanësynuar ta ngufasin këtë bashk-ësi në diç tjetër.

Gjatë sundimit komunistnë vendet islame, metodat eegra staliniste nuk arritën taçrrënjosin Islamin nga zemrate muslimanëve, ashtu si nukarriti këtë ta bëjë Enver Hoxhanë Shqipëri apo Tito në Koso-vë e Bosnjë (ish-Jugosllavi) etj..

Kur’ani, besimi dhe dispoz-itat e Islamit në shumë vendearabe-islame janë mësuar nëbodrume të fshehta dhe të err-ëta, në shpella të shkapërderd-hura dhe në thellësi të maleve.Islami mbijetoi përkundër pa-dijes së pranishme, mbijetoikrahas persekutimit dhe dobë-sive nëpër të cilat kanë kaluarmuslimanët kundrejt jomusli-manëve, që nga ato vende tëngrehet sërish, për t’u shtrirë epërhapur edhe më shumë dhemë me ngulmë se sa më herët.

Ne duhet të besojmë fuqi-shëm, çfarëdo qofshin rretha-nat, që ligjet të cilat i ka vendo-sur Allahu xh. sh. në botë mu-nd t’i hapin dyert e punës dhetë ndërtimit, dhe të japin ha-pësira të gjera për veprim tëfrytshëm e afirmativ. Ne vetëmduhet të mësojmë mirë që si tëshërbehemi me to dhe si t’i ori-entojmë ato në rrugë të drejtë.

Para vetes duhet ta ven-dosim perceptimin kur’anordhe udhëzimin pejgamberik sidy shenja të përhershme drejttë cilave gjithnjë do të nxitojmëdhe ngarendim, pa drojë se dotë humbim edhe kontributinmë të vogël:

““EE kkuusshh ppuunnooii nnddoonnjjëë ttëëmmiirrëë,, qqëë ppeesshhoonn ssaa ggrriimmccaa,, aattëëddoo ttaa ggjjeejjëë.. DDhhee kkuusshh ppuunnooiinnddoonnjjëë ttëë kkeeqqee,, qqëë ppeesshhoonn ssaaggrriimmccaa,, aattëë ddoo ttaa ggjjeejjëë..”” (Ez-Zilzal, 7-8).

(vijon)Shqipëroi:

NNeexxhhaatt IIbbrraahhiimmii

Një burrë krenar për herë të parë në jetën e tij hyrinë pazarin popullor

dhe pasi u fut në një dyqan ornamentesh, tha:Dua të blej një dhuratë, çfarë më sugjeroni?

Pronari i dyqanit, një zotëri i moshuar,e pa njëherë burrin nga koka gjer te këmbët

e ju përgjigj:Gjerat më karakteristike këtu janë pasqyrat,

por për t’i blere ato,është e vështire, duhet fuqi…

Blerësi, pa u menduar aspak, u hodh e tha:Unë jam njeriu më i pasur i qytetit tim,

për mua nuk ka rëndësi paraja.Shitësi i moshuar rrudhi buzët e foli:

Dashtë Zoti e të mjaftojnë fuqitë, por as mbretërit s’arritën t’i blejnë këto pasqyra.

Blerësi, me krenari, iu drejtua shitësit me zë të lartë:Nuk ka gjë që të mos e kam unë!

Çfarë çmimi kanë?

Pronari iu përgjigj me buzëqeshje:Varet nga pasqyra.

Ato të kohës së sotme mund t’i blesh me një çmim normal, kurse pasqyrat e vjetra janë të shtrenjta, sidomos ato antiket s’i prek dot me dorë.Ndërsa pasqyra e së ardhmes është falas,

por po ta shohësh s’ke për ta pëlqyer.

Blerësi duke mos i kuptuar fjalët e shitësitnga kureshtja vlonte përbrenda t’i shihte pasqyrat.

Donte t’i shihte menjëherë, kapi plakun për krahu dhekaluan në pjesën e brendshme të dyqanit.

Plaku i shpjegoi duke bërë shenjë më bastionin që kishte në dorë:

Po të tregoj në fillim pasqyrën e ditëve të sotme.Kornizën e ka prej argjendi kurse kushton vetëm tre flori.

Blerësi e pa me kujdes pasqyrën e kristaltë të varur në mur.Duke u parë te ajo, rregulloi flokët e tha:

Kjo nuk ka ndonjë gjë te veçantë.Në shtëpi kam nja tri a katër si kjo.

Pronari eci duke çaluar, e më pas, ia ktheu:Shiko këtë pasqyrë. I përket kohës një çerek shekulli më parë,

kornizën e ka prej bakri dhe kushton njëqind qese me flori.

Atëherë ju po bëni shaka - tha me buzëqeshje burri.Një pasqyrë e tillë e thjeshtë

nuk mund të kushtojë më shumë se një flori.Unë te thashë, tha i nevrikosur plaku.

po deshët hiqni dorë.

Blerësi pa ashtu si kot veten në pasqyrë,por më pas mezi përmbajti veten.

Pamja që shihte me sy të zgurdulluar nëpasqyrë, ishte vetja e tij para

njëzet e pesë vitesh.Në atë pamje nuk kishte as flokë të thinjur në kokë

dhe as rrudha në fytyrë.

Sytë e blerësit ishin ngulur në pasqyrë.Pak më vonë u çudit edhe më tepër,

sepse aty menjëherë pas pamjesse rinisë së tij nisën të shfaqen të afërmit e tij.

O Zot!-klithi ai.A nuk qe ajo motra ime para se të sëmurej rëndë?!

Më pas në pamje u shfaqën tezja dhe dajaqë ai i donte shumë.

Qe të dy kishin pamjen e një çerek shekulli me parë.Blerësi nuk duroi më dhe i largoi sytë nga pasqyra.

Pronari iu afrua e i tha:Hiq dorë nga kjo.

Të gjithë blerësit kështu kanë bërë.

Jo! kundërshtoi blerësi.Më paska marrë malli

për motrën, edhe për tezën e dajën.Mirë, tha pronari. Kjo që po e shikon tani

është një pasqyrë antike,kornizën e ka prej dërrase, kushton

një mijë qese me flori.Burri në fillim u afrua,

pastaj nga frika hoqi dorë.Por nuk e mundi dot kureshtjen dhe

kur pa në pasqyre, klithi si një fëmijë.

Fëmijë shtatë-tetëvjeçar, një vogëlush me fytyrë të zbehtë,

I dobët, pa dhëmbë dhe me flokë te shpupurishura.O Zot! bërtiti ai. Kjo është fëmijëria ime, madje

ja tek është edhe shkopi im.Blerësi u trondit dhe u mbajt për muri.

Këtë herë para tij po shfaqeshin nëna dhe babai në moshën rreth të tridhjetave.

Më pas doli edhe gjyshi i tij me fytyrë plot hir.E ëma e puthi në faqe,

ashtu siç bënte shpesh.Ndërsa i ati, ashtu si përherë,

e përkëdheli vogëlushin në qafë.

U largua me vrap nga pasqyrat dhe ustruk pran pronarit duke qarë.

Pasqyrat e vërteta kështu janë mor bir!, tha plaku,prandaj dhe nuk arrihen.

Kur erdhi pak në vete,u nis së shpejti të dalë nga dyqani.

Tamam në çastin që po dilte,ju drejtua shitësit:

Folët për pasqyrat falas. Jam kureshtar.

Atë mos e shiko fare, bir!- tha plaku.Sot u lodhe shumë, nuk të duron zemra.

Duhet t’i shoh patjetër, këmbënguli blerësi.Tashmë u mësova me ato që pashë.Plaku nuk pati tjetër rrugëdalje dhe

duke i treguar një pasqyrë,e cila ndryshe nga të tjerat të varura në mur

qe e shtrirë përdhe, iu drejtua:Ja, kjo është pasqyra e së ardhmes.Kornizën e ka floriri dhe është falas,

por askush nuk e merr.Pasqyra e së ardhmes ë!- tha blerësi.

Madje prej floriri dhe falas…

Plaku heshti,ndërsa blerësi eci me hapa të sigurt

drejt pasqyrës dhe kur u përkulpër të parë në të u rrëzua përdhe.

Duhej ta merrje me mend se ç’do tëshihje në pasqyrën e së

ardhmes dhe sipas asaj duhej të ishepërgatitur, more bir! tha plaku.

Shoh se as ti s’pate fuqi të mjaftuar.Plaku përqafoi trupin e pajetë të blerësit dhe i

hodhi një sy pamjes së tij në pasqyrë.Aty dukej një skelet.

Pergatiti: Hasan Baftijari

Pasqyra

EELLIIFF islamske novinegazetë islame 14GJURMIME mars 2007.

NGA DR. FETI MEHDIU

Kamusu-l- a lam apo DDiiccttii--oonnaaiirree uunniivveerrsseell DD`̀ HHiissttooiirreeeett ddee GGeeooggrraapphhiiee ppaarr CCHH.. SSaa--mmyy BBeeyy FFeeaasscchheerryy,, është vep-ra më voluminoze e SamiFrashërit. Përbëhet nga gjas-htë vëllime të formatit 30x21cm dhe i ka 4830 faqe. Kjovepër është shkruar në osma-nisht, gjegjësisht në gjuhënturke me alfabetin arab, i cilialphabet është përdorur nësulltanatin Osman dhe pasrënies së sulltanatit deri nëvitin 1928.

Vepra Kamusu-l-a lamështë botuar ndërmjet viteve1889-1898, në Stamboll. Botu-esi ishte një ermen i quajturMihran, i cili kishte një shtyp-shkronjën e vet dhe i cili kabotuar edhe disa vepra tjera tëSamiut. Me sa dihet deri metash kjo është vepër unikat nëliteraturën botërore. Nga nën-titulli i veprës: Tarih ve cogr-afya lugatini ve tabir esablekafe-i esma hasayi camidir,kuptohet se në këtë vepër stu-djuesi gjen shenime të ndrys-hme si nga fusha e historiesashtu edhe përshkrime gjeog-rafike, por edhe shënime përpersonalitete të shquara nëgfushë të histories, letërsisë,shkencës e kulturës botërorenë përgjithësi.

Mali i ZiËshtë një vend malor, pri-

ncipatë e pavarur. Shtrihet nëpjesën perëndimre të siujdhe-sës ballkanike të cilën frën-gjisht e quajnë Montenegro,kurse sllavisht Zerna gora.Ndodhet në gjerësinë verioreprej 41 0 53 35 dhe 43 0 26,dhe në gjatësinë lindore 16 07me 17 0 45. Me bashkimin elimaneve të Ulqinit dhe Tiva-rit, të cilat iu dhanë në kohëtë fundit nga Shqipëria, përzi-het me detin. Në fakt bregdetii Malit të Zi që bashkohet meDalmacvinë është nën sund-imin e Austrisë.

Kufinjët dhe sipërfaqjaSipas pozitës që ka tani

Mali i Zi, nga jugu kufizohet

me Shqipërinë, në lindje mejenipazarin, ë veri me Herceg-ovinën, në perëndim meDalmacinë dhe me bregdetine Adriatikut. Ka sipërfaqe prej8475 km kator dhe 272000banorë. Sa i përket popullsisë,vetëm në vendet që iu dhanënë kohë të fundit, jetojnë

10.000 musliman dhe nja 2 -3000 katolikë, kurse të tjerëtjanë ortodoksë sllav.

Pozita klimatike, maletdhe lumenjtë

Mali i Zi siç nënkuptohetedhe nga vetë emri, në përgj-ithësi është një vend malorëdhe i thatë. Nga pozita natyro-re ky ky regjion mund të nda-het në dy pjesë. Lumi Zeta, icili rrjedh nga afërsia e Niks-hiqit, duke çarë Malin e Ziderdhet në liqenin e Shkodrësdhe e ndan këtë shtet në dypjesë të ndryshme.

Pjesa që mbetet në anë pe-rëndimore, e që është vetë ma-li i Zi, përbëhet nga male ethepa të thatë. Shkëmbinjëtngriten njëri mbi tjetrin mu sigurë të porsathyer me maje tëmprehta. Këto male shkëm-bore arrijnë edhe deri nëlartësi prej 1.700 metrash. Nëkëto anë, në fakt, nuk ka ujërarrjedhës, as burime as kroje.Uji për pije mblidhet dhe ruh-et në basene. Vetëm kur bieshi rrjedh ndonjë rrëke nëpërgurë. Kjo anë nuk ka as drunj,me përjashtim të ndonjë druritë shtrembër që rritet nëpërshkrepa.

Sa i përket pjesës që mbetnë anën lindore të luginës sëpërmendur, ajo është e njohurme emrin Brdo. Edhe kjo anëështë malore dhe e thatë, ormegjithatë malet nuk janë aqtë ashpra dhe me gurë. Ka ed-he tokë pune, ka pyje, lumenjdhe lugina. Nga malet Brdo

më i madhi është Moraçka qështrihet nga veriperëndimipër juglindje. Në mbarim tëkëtij mali, në juglindje, në jëlartësi 2.436 metrash, që shi-het prej së largu, ngrihet maliLim.

Pjesa lindore dhe verilin-dore e Malit të Zi kryesishtgjendet në ujrat që përmesSavës dhhe Danubit derdhennë Detin e Zi dhe, në ato qënga ana tjetër me anë të liqen-it të Shkodrës dhe Bunës der-dhen në Adriatik. Lumi më imadh është Moraça, i cili for-mohet nga shumë lumenj tëvegjël që zbresin nga rrëzë-mali jugperëndimor Moraçka iBerdos, dhe rrjedh për në juge pastaj drejtohet kah jugpe-rëndimi. Nga ana e djathtë ba-shkohet me lumin Zeta. Pa-staj, me të kaluar nga veriu iPodgoricës dhe pasi që merredhe lumin Cem, i cili bashko-het nga ana e majt, në fushënga kufiri i Shqipërisë, derd-het në liqenin e Shkodrës. Lu-mi tjetër që bashkohet këtijështë Zeta, që buron nga ma-let në jugperëndim të Niks-hiqit, fillimisht rrjedh në drej-tim të veriperëndimit dhe hynnë liqenin Islana. Me të dalë

nga ky liqen rrjedh kah jugudhe juglindja... dhe mbi Pod-g-oricë derdhet në Moraçë. Ngalumenjt më të mëdhenj që ibashkohen Danubit janë dydegët e lumit Drina, Piva dheTara.

I pari nga këta(Piva, shën-im i përkthyesit), i cili gjithas-htu buron nga malet e Moraç-kës, në afërsi të Moraçës dheZetës, në fillim shkon kah ver-iperëndimi e pastaj kah ver-ilindja edhe më në fund drejtveriut, drejt kah fundi i kufir-it të Malit të Zi dhe atje deljashtë kufirit.

Sa i përket Tarës, e cila for-mohet nga përroskat e nahijessë Kolashinit dhe të Vasule-viqit përballë Tashlixhes lidhkufirin e Malit të Zi dhe dukevazhduar rrjedhën drejt kufir-it kah veriperëndimi, bashko-het me Pivën, jasht kufirit tëMalit të Zi dhe formojnë lum-in Drina. Ndësa lumi Lim, kysapo kalon nga liqeni i Plavës,mu para Gucisë, hyn në Mal tëZi. Pas një rrjedhe të shkur-tër, përsëri kalon kufirin dhehyn në Jenipazar. Përveç liqe-nit ë Shkodrës, i cili pothuajse gjysma i takon Malit të Zi,ka edhe liqenin Islana dheGornja Blato që formohet ngaujërat e Moraçës.

Bujqësia, bëegëtoriadhe pasurit e tjera

Bujqësia e malit të Zi ësh-të pak e zhvilluar dhe nuk iplotëson nevojat e popullsisë.Kryesisht mbështetet në prod-himin e misrit që kultivohetafër liqenit të Shkdrës dhe nëdisa vende të tjera në luginëne Zetës. Në luginën e zetës kaedhe disa vreshta prej të cilaveprodhohet një sasi e pijeve.Në Bjelopavliq kultivohet nga-pak edhe duhani. Në pyjet eBërdos ka drunj çami dhe njëlloj druri i bardhë (plepa tëegër, shën. I përkthyesit). Prejtyre mund të sigurohen fitimetë mëdha, por kjo nuk ështërealizuar ngase gjendja e keqee rrugëve nuk mundëson njëveprimtari të tillë.

Popullësia është e interes-uar për blegtori, rrit dhen,

dhi, etj. Fshatarët bajnë teshatë leshta dhe të dhinta (kozin-ta-Kç.), kurse nga tëmbli prod-hojnë djath edhe për eksport.Gjithashtu eksportojnë edhenjë sasi pastërma. Në luminReka rritet me shumicë njëlloj peshku i madh sardelja.Këtë e terin dhe eksportojnënë Itali, në Trieshtë dhe nëDalmaci. Edhe lumenjtë etjerë dhe liqenjt janë të pasurme peshq.Sa i përket burimittë xeheve, minierave, deritash nuk mund të jipen shën-ime të sakta, por siç bëhet medije, vetëm në Berdo ka njëminierë thëngjilli kurse nëkohë të fundit edhe në afërsitë Ulqinit është zbuluar njëburim i pasur me thëngjill.

Sidoqoftë, Mali i Zi me pr-odhimet e veta nuk mund taushqejë popullsinë e vet. Shu-mica e meshkujve janë tëdetyruar të merren me llojllojpu