a. sezer - sanatsal yaratma Özgürlüğü ve anayasa - Özerk sanat konseyi - anayasa ve sanat...

8/8/2019 A. SEZER - Sanatsal Yaratma zgrl ve Anayasa - zerk Sanat Konseyi - Anayasa ve Sanat Paneli

1/106

ZERK SANAT KONSEY6. SANATILAR KURULTAYINA DORU-1

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

8 Ocak 2008Yldz Teknik niversitesi Oditoryumu

TMMOB MMARLAR ODASI

TMMOB MMARLAR ODASI


2/106

tmmob mimarlar odas

Yayna hazrlayanlar: Canol Kocagz, Kubilay nal, Fikret TerziGrafik tasarm: H. Nilgn Kara Babacan

Grafik uygulama: Reyhan YalpurYapm organizasyon: Mimarlk Vakf ktisadi letmesi, (0212) 253 45 35, stanbul

Bask, cilt: izgi Basm Yayn Ltd. ti. (0212) 251 83 13, stanbulBirinci bask: Mays 2008, 500 Adet

ISBN 978-9944-89-556-9TMMOB Mimarlar Odas Genel Merkezi Yayn Birimi tarafndan yayna hazrlanmtr.

Kaynak gsterilerek yaplacak alntlar dnda, yayncnn izni olmadan hibir yolla oaltlamaz.


3/106

NDEKLER

Ortak Bir Ses: SK ........................................................................................................................5

zerk Sanat Konseyi Yrtme Kurulu ......................................................................................7

Kamuoyuna ar ..............................................................................................................................9

Fotoraflar...........................................................................................................................................10

Program ................................................................................................................................................11

Sunu ve Al Konumas ..........................................................................................................13

Panel .......................................................................................................................................................19

Grler ................................................................................................................................................63

Forum .....................................................................................................................................................77

Sanat ve Sanat Kurulularnn Grleri .........................................................................95

Basn Aklamas ...........................................................................................................................102

Basnda Yanklar ...........................................................................................................................105


4/106


5/106

ORTAK BR SES: SK

zerk Sanat Konseyi kurma almalarna balarken, lkemizin sanat ve kltralanlarnda tadklar sorumluluklaryla bir araya gelen 76 sanat rgtnnkatlmyla 1975 ylnda gerekletiren ve ana temas Sanatta zerk Yaplan-ma ve Yaratma zgrl olan Birinci Sanatlar Kurultay sonu belgesindenaadaki satrlar anmsayalm ilkin:

Bugn Trkiyede sanatnn sanat yapma hakk ve yaratma zgrl,tartlr hale gelmi; buna karn, sanat ortam ile sanat- sanat rgt-lerinin ayr ayr dank abalar yetersiz kalmaya balamtr.

Bu endieleri paylaan sanat rgtleri olarak, aadaki konular

gndeme getirmeyi, tartmay, rgtler aras geni ve ilkeli katlmlarlabirlikte bir alma srdrmeye ynelik bir yap oluturmay, sorunlarbirlikte zmeyi kararlatrdk.

Sanat rgtleri olarak inanyoruz ki; yaratma zgrlnn temeliolan yaama ve dnce zgrlnn nndeki tm yasal, ekonomik,toplumsal, siyasal engeller, kltrel basklar ve snrlamalar ortadankaldrlmal, sanatnn sanatsal yaratm iin gereken maddi zgrlkortam salanmaldr.

Toplumumuzun ancak byle bir zgrlk ortamnda kimlik kazanabi-lecei ve gelecee tanaca dncesi ile gereken yasal deiiklikler

ve dzenlemelerin hzla gerekletirilmesi zorunluluunu haykrmak is-tiyoruz. Sanatnn durumunun iyiletirilmesi ve sorunlarnn zlmesi,lkemizin aydnlk gelecei iin zorunludur.

lkemiz sanatlarnn ve sanat rgtlerinin geni katlml birlikteliini,sanat haklarnn savunulmasn sanat retiminin iletiim kanallarnnalmasn salayacak yasal gvencesi olan, ynetsel ve mali bamsz-la sahip, taraf olma ehliyeti olan zerk Sanat Kurumunun oluturul-mas, tm sanat rgtlerinin ortak talebidir

Yukardaki satrlar, 27-28 Mart 1995 tarihlerinde stanbul Atatrk Kltr

Merkezinde buluan, Trkiyenin sinema, tiyatro, gsteri sanatlar, plastik sanat-lar, mzik, sahne sanatlar, yazn ve tasarm alanlarnn ciddi nemli ve sorumlusanat rgtlerinin bugn de geerliliini koruyan ortak iradesinin ifadesidir.


6/106


7/106

ZERK SANAT KONSEY YRTME KURULU

Hilmi EtikanBelgesel Sinemaclar Birlii (temsilcisi)

Sabri KukonmazBESAM (temsilcisi)

Orhan AydnDisiplinleraras Sanat Kuruluu (temsilcisi)

Burcu KayalarGrafikerler Meslek Kuruluu (temsilcisi)

Ik zelik(Dnem Szcs)

Heykeltralar Dernei (temsilcisi)Can Baak

TSAN (temsilcisi)

Canol Kocagz (Dnem Szcs)Karikatrcler Dernei (temsilcisi)

Ali Rza BinboaMESAM (temsilcisi)

Kubilay nalMimarlar Odas (temsilcisi)

Baha BoduroluPOP-SAV (temsilcisi)

Ahmet YzakSNE-KOOP (temsilcisi)

Metin BeyenTOBAV (temsilcisi)

Orhan KurtulduTOMEB (temsilcisi)

Glsm Cengiz

Trkiye Yazarlar Sendikas (temsilcisi)Bedri Baykam (Dnem Szcs)

Uluslararas Plastik Sanatlar Dernei (temsilcisi)

Yrtme Kurulu Danman yeleri

Ylmaz Onay / Uluslararas PEN yesi

Meliha Szeri / Heykeltralar Der. yesi

Reit Arslan / TOBAV yesi

Bensu Orhunz / TSAN yesi

Fikret Ouz / TMMOB Mimarlar Odas yesiFikret Terzi / KESK HABER-SEN yesi


8/106

AFSADAnkara Fotoraf Sanatlar DerneiANSAN Antalyal Sanatlar Dernei

ASDAnkara Sinema DerneiASTEJocuk ve Genlik Tiyatrolar Birlii TrkiyeMerkezi

Avrupa Kltr DerneiBASADBakrkyl Sanatlar DerneiBESAM Bilim ve Edebiyat Eserleri Sahipleri MeslekBirliiBSB Belgesel Sinemaclar Meslek Birlii

Birlemi Ressamlar ve HeykeltralarDerneiada Drama DerneiASODada Sinema Oyuncular Derneievirmenler Derneiizgi Filmciler Derneiocuk Yaynclar DerneiDETS Devlet Tiyatrosu Sanatlar DerneiDSK Sine-Sen Trkiye Sinema Emekileri SendikasDiyarbakr Kltr ve Tantm VakfDnya Kitle letiim ve Aratrma VakfEdebiyatlar Dernei

EDSAM Edebiyat ve lim Eserleri Sahipleri MeslekBirliiEge Kltr VakfETM Endstriyel Tasarmclar Meslek Birlii

Film-Yn Film Ynetmenleri DerneiFYAP Film Yapmclar DerneiFOTOGEN Fotoraf Sanat Dernei

Fotoraf VakfGMKGrafikerler Meslek KuruluuGRSAVGrsel Sanatlar VakfGney VakfGSBRD Gzel Sanatlar Birlii Resim Dernei

Heykeltralar DerneiITI UNESCO Uluslararas Tiyatro Enstits TrkiyeMerkeziICM-UNESCO Uluslararas Mzik Konseyi TrkiyeMerkezi

stanbul Filarmoni Derneistanbul Devlet Senfoni OrkestrasDerneiSAVletiim ve Sanat Aratrma VakfSTSAN stanbul B. Belediyesi ehir TiyatrolarDernei

Karikatrcler Dernei

Karikatr VakfKayseri Fotoraf DerneiKESK Kltr-Sen Kltr Emekileri Sendikas

Ksa Filmciler DerneiMESAM Mzik Eseri Sahipleri Meslek Birlii

Mizah retenler DerneiMS-DGSA Mezunlar DerneiMYAP Mzik Yapmclar DerneiMzik-DerMzik, Sahne ve Gsteri SanatlarDernei

Mzik-Sen Mzik ve Sahne Sanatlar SendikasMYORBRMzik Yorumcular Meslek BirliiNzm Hikmet Kltr Merkezi

Nzm Hikmet Kltr ve Sanat VakfOYED Oyun Yazarlar ve evirmenleri DerneiOyuncu-Bir Oyuncular Meslek Birliizel Tiyatrolar DerneiPOPSAVPopler Mzik Sanatlar VakfPTFD Profesyonel Tantm Fotoraflar DerneiRYD Reklam Yaratclar DerneiResim ve Heykel Mzeleri DerneiRessamlar DerneiRuhi Su VakfSANARTSanat Eitimcileri Dernei

SEDERSanat Eitimcileri DerneiSen-Der Senaryo Yazarlar DerneiSESAM Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birlii

Ses-Der Seslendirme Sanatlar DerneiSETEM Sinema ve Televizyon Eserleri Meslek Birlii

SYAD Sinema Yazarlar DerneiSODERSinema Oyuncular DerneiSine-Koop Sinema rnleri KooperatifiTekstil Tasarmclar DerneiTYAP Tiyatro Yapmclar DerneiTMMOB Mimarlar Odas

TMMOB Mimarlar OdasTOBAVDevlet Tiyatrolar, Opera ve Balealanlar Vakf

TODERTiyatro Oyuncular DerneiTOMEB Tiyatro Oyuncular Meslek BirliiTRT-TV Yapmclar DerneiTRSAKTrkiye Sinema ve Audiovisuel Kltr VakfTYS Trkiye Yazarlar SendikasUluslararas PEN Trkiye MerkeziUPSD Uluslararas Plastik Sanatlar DerneiUluslararas Sanat Eletirmenleri DerneiUluslararas Tiyatro Eletirmenleri TrkiyeMerkeziUzakdou Kltr Merkezi

Yaynclar Birlii

ZERK SANAT KONSEYNE KATILAN

76 SANAT VE SANATI RGT LE 10 DESTEK KURULU


9/106

KAMUOYUNA ARIzerk Sanat Konseyinin dzenledii ANAYASA VE SANAT PANEL

Yldz Teknik niversitesi Oditoryumunda 8 Ocak 2007 gn Saat: 14.00te

zerk sanat konseyi yrtme kurulu11.12.2007 / stanbul

zerk Sanat Konseyi olarak, lkemizde sanat ortamlarnn zgrlemesi, sa-nat kurumlarnn zerklemesi ve sanat kltrnn yaygnlatrlmas amacylaoluturmay hedeflediimiz TRKYE SANAT KURUMUnun yaama geirilmesiiin 1995 ylndan gnmze dein sanatsal ve bilimsel almalar yaptmzmedya ve kamuoyunca bilinmektedir.

lkemizde sanaty, sanat kurumlarn ve sanat kltrn siyasetin gdmn-den kurtarmak zere hazrladmz TRKYE SANAT KURUMU YASA TASARISITASLAI almalarnn devam olarak, 2007-08 sanat mevsiminde gerekletire-ceimiz dizi etkinliklerin ilki SANAT VE ANAYASA balkl paneli iermektedir.

Kuvvetler ayrl, yarg bamszl, dnce zgrl, laiklik gibi kavramlar-la birlikte, ada Trkiye Cumhuriyetinin bata kltr ve sanat olmak zere,demokrasi, insan ve yurttalk haklaryla, ulusal birlik, bar ve tam bamsz-lmz oluturan tm cumhuriyet kazanmlarnn bugn kar karya olduutehlikelerden birinin de, Anayasann 64. maddesinin deitirilmesi, yok edilme-si giriimi olduu yaadmz bir gerekliktir.

Bugn nmze kan kara tablonun sonucunda, Anayasamzn sanata, sa-natya ve sanat ortamlarna devlet gvencesi salayan ve TRKYE SANATKURUMUnun da varlk nedeni saylacak olan 64. maddesinin, yine kamuo-

yunun ok iyi kavrad gibi, hkmete yeniden (!) yaplmak istenen Anayasa

taslanda yer almad grlmektedir.

ana ve lkesine kar tad ulusal ve evrensel duyarllk ve sorumluluklarlayola km, lkemiz sanatnn tm alan ve disiplinlerini oluturan 67 sanat vesanat rgt adna, zerk Sanat Konseyi olarak; Halka karn yaplmakistenen karanlk kar devrimine direnmek zere oluturduumuz, karanlaKar Sanat savammzda, bata sanat, dn, yazn, bilim ve hukuk insanla-rmz ve demokrasimizin zgr sesi olmas gereken, basn, radyo ve televizyonkurulularmz la birlikte, tm kamuoyunun yanmzda olacana inanyoruz.

SANAT VE ANAYASA PANEL armz, insanmz ve lkemizi tacak sanatn

ve demokrasinin aydnlna inanan tm kamuoyunadr.

Sanatn gc, aydnl ve dostluuyla...


10/106

Kazm Kolcuolu Orhan AydnKemal Sevgisunar

Bedri BaykamAbdullah Sezer etin Sosyal

Fikret Terzi Hamet Zeybek H. Hseyin Akbulut

Orhan Kurtuldu Tamer Levent lk Azrak


11/106

PROGRAMSUNU

Canol KocagzKarikatrc, SK Dnem Szcs

AILI KONUMASIYlmaz Onay

Tiyatro Oyun Yazar

PANEL KONUMACILARI

Panel Yneticisi: Orhan KurtulduTOMEB (Tiyatro Oyuncular Meslek Birlii) Temsilcisi

Prof. Dr. lk AzrakMaltepe niversitesi Hukuk Fak. retim yesiYrd. Do. Dr. Abdullah Sezer

Marmara niversitesi Hukuk Fak. Anayasa Hukuku retim yesiAv. Kazm Kolcuolustanbul Barosu Bakan

Av. Fikret lkizstanbul Barosu Avukat

Prof. Dr. Ylmaz BykerenEskiehir Bykehir Belediyesi Bakan

Hasan Hseyin Akbulut

Devlet Opera ve Balesi Eski Gn. Md.Kemal Sevgisunar

KESK Kltr-Sanat Sendikas Genel BakanBedri Baykam

UPSD (Uluslararas Plastik Sanatlar Dernei) BakanTamer Levent

TOBAV (Devlet Tiyatrolar, Opera ve Balesi alanlar Vakf) Gn. Bk.

GRLERetin Soysal

CHP stanbul Milletvekili

Orhan AydnNzm Hikmet Kltr Merkezi Genel Sanat Ynetmeni

H. Blend TunaTMMOB Mimarlar Odas Genel Bakan

Hamet ZeybekTSAN (st. Bykehir Belediyesi ehir Tiyatrolar Sanatlar Dernei)

Enver ErcanTrkiye Yazarlar Sendikas Bakan

Uur KutayBelgesel Sinemac

FORUMForum Yneticisi:Fikret TerziTiyatro Oyun Yazar


12/106


13/106

SUNU ve AILI KONUMASI


14/106


15/106

canol kocagz

Deerli dostlar, burada bugn gerekletireceimiz Anayasa ve Sanat pane-line ho geldiniz.

Sinema, sahne sanatlar, tasarm, mzik, plastik sanatlar, yazn ve disiplinle-raras sanatn yaratc ve icrac 76 sanat ve sanat rgtnn yrtme kurulu

adna katlan panelistlere, katlmclara ve sizlere teekkr ederim.Bu panele davet ettiimiz Trkiye Byk Millet Meclisi (TBMM) Bakan KksalToptan

salondan

Yok.

canol kocagz

TC Kltr Bakan Erturul Gnay, burada msnz?

salondan

Kendi yok, ama gnderdii telgraf var.

canol kocagz

Kltr Bakanl Mstear var m?..Yok. Kltr Bakannn grevlendirdii her-hangi bir grevli var m? O da yok.

O zaman eitli ekilde grevlendirilen herhangi birisi anlarsnz syledikleri-mi ltfen bakana iletsin. 1995 ylnda sanat rgtlerinin zerklemesine doru

giden bir platform olan Ulusal Sanat Kurulunun bakan Sayn Prof. Dr. H-samettin Koann dnemin TC Kltr Bakanyla beraber imzalayarak yapmolduu protokol devletin devamll ilkesine gre yrtn ve hayata geirin.


16/106

16

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

Biz sanat rgtleri olarak sizden bunu sizden istiyoruz. Telgraf istemiyoruz.

nk telgraflarla konuamayz ve iletiim kuramayz. Bizi dinleyin ve sanatrgtlerinin bir platformu olan zerk Sanat Konseyi ile iliki kurun. zerk Sa-nat Konseyinin be kurultay sonunda hazrlad Trkiye Sanat Kurumu yasatasarsn hayata geirmek iin aln.

imdi sizlere Anayasa ve Sanat panelimizin al konumasn yapmak zereyazar ynetmen ve Uluslararas PEN yesi Ylmaz Onay sahneye aryorum.

Buyurun Ylmaz Bey.

ylmaz onay

Deerli konuklar, deerli katlmclar, bilindii gibi zerk Sanat Konseyi 1995ylndan bu yana tm sanat dallarndaki rgtleri kucaklayan bir platform ola-rak sanat alanmzn zerk bir kurumlamaya kavumas iin aba gstermek-tedir. Bu erevede hazrlanan zerk bir Trkiye Sanat Kurumu Yasa TasarTasla da tartmaya almak zere sunulmu bulunuyor. Yine bilindii gibibtn bu abalar iki vazgeilmez esasa dayal olarak yrtlmektedir.

1. Sanat alanna kamu destei tm uygar dnya uygulamalarnda olduu gibiolmazsa olmaz bir kouldur.

2. Sanat alannda zerk ileyi yine tm uygar dnyada uyguland gibi birzorunluluktur.

Ancak bu zorunluluklarn hayata gemesi iin balayc kamusal dzenlemelereihtiya vardr. Bu olmadka sanat alanmzda her eye karn hem ulusal hemuluslararas dzeyde ok nemli baarlar yaanmakla birlikte genel olarak

yazk ki mevcut enerji ve birikimi de tketen bir sreci amak zorlamaktadr.Oysa sz konusu balayc kamusal dzenlemeler iin anayasal zemin mevcut

Anayasamzda en azndan bir eilim olarak vardr:

Madde 64: Devlet sanat faaliyetlerini ve sanaty korur. Sanat eserlerini vesanatnn korunmas, deerlendirilmesi, desteklenmesi ve sanat sevgisinin yayl-mas iin gereken tedbirleri alr.

Bu maddede alann zerkliine ve yarat zgrlne yeterli vurgunun olma-y ve kamunun destei iin sz geen tedbirler deyiminin kapall konseyinbakyla bir eksiklik olarak grlebilir ve maddenin tmyle yok edilmesi deiltam tersine szn ettiimiz eksiin tamamlanarak glendirilmesi dnlebilir,ama Anayasada yalnzca bu ekliyle bile bir temel eilimin bulunmas yukardabelirttiimiz ilkeler nda somut yasal dzenlemelere yine de engel deil olanaksalamaktadr. Yeter ki, sanat alanmzda kayg verici enerji ve birikim tkenii-nin tersine byk bir enerji ve birikim ykseliine evirmek iin gerekli kamusal

ve yasal irade gereklesin. Zaten zerk Sanat Konseyinin abas da hep busomut eyleme ulama ynnde olmutur. Oysa imdi mevcut Anayasa maddesi

de kaldrlarak bugne dek olmad biimde tm bu daha geni kamu destei veileyi zerklii abasnn ve geliiminin altndan mevcut anayasal destein bileekilerek sanat alanmzn tmyle bolua terk edilmesi tehlikesi belirmitir.


17/106

17

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

Sanat alanmzdaki kayg verici enerji ve birikim tkenii btnyle umudun

da tkenmesine gidebilecektir. Bugnk panelimizde ve forumumuzda deerlikonuk uzmanlarmz ve rgt temsilcilerimiz ve zaman elverdiinde tm deerlikatlmclarmz sorunu enine-boyuna irdeleyerek zmlerine yneleceklerdir.

Son birka satrla ayrnt gibi grlse de bir esasa daha dikkatinizi ekmekistiyorum: Kimileri sanat alanna kamu katksn sanki biz kefetmiiz gibi bununbatda pek uygulanmadn iddia edecek kadar ipin ucunu karmakta, heletam deneklilik sz konusu olduunda rnein, Devletin tiyatrosu mu olur-mu? Dnyada byle bir ey yok diye samalayabilmektedir. Bu uydurmayileri srenlere rnein, birok modelimize kaynaklk etmi olan Almanyadakiok sayda Staatstheaterlarn devlet tiyatrolar demek olduunu anmsat-

mak bile yeterli olmaldr, ama birilerinin ayn anda bir yandan Avrupa Birliihayranl edebiyat yaparken br yandan devletin parasyla devlete kfre-dilmez diyerek Avrupada var olan zerk ileyilerden ve sanatsal zgrlktende eytandan kaar gibi kaan siyasileri desteklemeleri tm iddialarnn bir ce-halet ya da bile bile inkr abidesi olduunu kantlamaktadr. yle ki, eer kfrsz konusuysa bunu zaten hukuk cezalandrr, ama Kamunun parasyla devlet

veya hkmet pekl eletirilebilir ve bunu da biz kefetmedik dediimizde buak dnya gereini bile grmek istemiyorlar. Hatta Paray ben veriyorum,zerklie izin vermem kstahlna kar O para neden senin oluyor? O parakamunun paras, sen de hem o kamu desteini vermeyi hem de ileyite zerk-lii salamay renmesi gereken bir kamu grevlisisin demeyi de dnm-

yorlar. te sanat, en scak lke sorunlar ve insanlk sorunlaryla birlikte btnbunlar da kendine zg sanatsal dille eletirmeyi stlenmezse her eyden ncesanat olmaktan kar.

Bir de Anayasal destein yani kamu desteinin tmyle kaldrlmasn sanatntam zgrlemesi diye yutturmaya kalkan ve sanki sanatsal zgrlkle sanat-nn insanla kar sorumluluu birbiriyle eliirmi gibi sanat zgrdr, yley-se sorumsuzdur diye ahkm kesen bilgiler var ki, onlar da gzmzn iinebaka baka bu iki yalana kanacamz sanyorlar. Oysa kendileri de biliyorlarki, kamu destei olmakszn zgrlk iddiasnda bulunmak bo lafn tesin-de pratikte piyasa hegemonyasnn esiri olmak ve hem kendini hem toplumu

aldatmaktr. Tiyatro, opera, bale, senfonik orkestra gibi toplu yaratlarn isegiderek yok oluuna srklenmesidir. Nitekim zerk Sanat Konseyi ok deerlikazanmlarmz olan o tam denekli kamusal kurumlarmzn zenle korunma-s ve zerk ileyie kavuturulmas maddesini yukarda belirttiimiz yalanlarakar da tasar taslana bouna koymad. te yandan, zerklik olmadndasanatsal zgrln de yara alaca aktr. Dolaysyla her ikisi de sanatn

ve sanatnn insanla kar sorumluluunun diyalektik btnleyicileridir. s-telik btn bunlar da biz kefetmedik. Fazla deil, ancak 25 yl nce 1982deUNESCOnun Mexico Cityde 150 lkeden temsilcilerin ve delegelerin katlmy-la gerekletirdii Mondiacult toplantsnn oybirliiyle kabul edilen kapanbildirgesinde u satrlar da vard: Kltr ve sanat yaratclar ada toplumun

en etkili glerinden biri konumundadr. Duygular ve dnler zerinde, ma-nevi ve kltrel geliim zerinde ve kamuoyu zerinde byk etkileri vardr. Bunedenle kltr ve sanat yaratclar barn ve dostluun elileri olmaldrlar ve


18/106

18

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

savan, lmn, ykmn glerine kar seslerini ykseltmek zorundadrlar. te

yandan yine daha 2 yl nce 2005 yl Nobel Edebiyat dln kazanan Ha-rold Pinter, dl trenine katlmakszn gnderdii konuma metninde sanatsorumluluuna eilerek soruyordu: Bizim ahlaki duyarllmza ne oldu? Buszcn vicdanla ilintisine deinerek bu vicdan ki, sadece kendi davranlar-mzn sorumluluunu deil ayn zamanda bakalarnn yaptklarn, ama bizimde paylatmz sorumluluu temsil etmektedir diyordu. zerk Sanat Konseyibizim zaten vicdan sorumluluunu Ortadounun kaynayan kazan iinde tminsanlkla paylaan sanatmzn ve sanatlarmzn da yeterli kamu destei vezerk ileyi gerekletiinde deerli Harold Pinter gibi dnya sanatlaryla

yarma ortamn kendileri salayp o dzeyin de tesini kantlayacaklarndankuku duymamaktadr.

Saygdeer konuklar, sayn katlmclar, sz edilen gerekler nda al-masn yrten zerk Sanat Konseyi, 64. maddenin bile yok edilmesiyle sanatalanmzn kamudan koparlp btnyle desteksiz braklmas, hatta dpedzbabalar piyasasna terk edilmesi tehlikesine kar son uyar ve son bir lkolan panelimize ve forumumuza katklarnz iin imdiden teekkrlerini sunu-

yor. zninizle sz konumaclarmza brakyorum. Sayglarmla

canol kocagz

Teekkrler Ylmaz Onay. Paneli ynetmek iin TOMEB l Temsilcisi Sayn Or-

han Kurtulduyu davet ediyorum. Buyurun, sahne sizin.


19/106

PANEL

Panel Yneticisi: Orhan Kurtuldu


20/106


21/106

panel yneticisi

Sayn konuklar ve deerli konumaclarmz, zerk Sanat Konseyi olarak d-zenlediimiz Anayasa ve Sanat panelimize hepiniz ho geldiniz.

ncelikle panelin ileyii konusunda ksa bir bilgi vermek istiyorum. Panelimiz g-rntl olarak kaydedilecek ve tm konumalar kitaplatrlacak. Panelimizde ola-bildiince ok gre yer vermek istedik. Amacmz grleri ortak bir paydadabuluturmak ve ilgili alanlarn bu konudaki genel grn belirlemek olacaktr.Panelimiz aamal olarak gerekleecek. Birinci aamada panelistlerimiz 10ardakika sreyle konuacaklar, ardndan 30 dakikalk bir ikram molas vereceiz.

Panelin ikinci aamasnda grler yer alacak. Sayn konumaclarmz grleri-ni krsden yapacaklar. Konuma sreleri gene maksimum 10 dakika olacak.

Panelimizin nc aamasn forum eklinde gerekletireceiz. Forum sresi30 dakika olacak. Bu blmde konuklarmz diledikleri konumacya soru y-neltebilecekler. Panelimizin forum blmn Sayn Fikret Terzi ynetecek. Ko-numaclarmzn belirtilen srelere sadk kalmalarn zellikle rica ediyorum. Bukonuda gstereceiniz anlay iin imdiden hepinize ok teekkr ederim.

Sayn konumaclar masaya davet ediyorum.

Maltepe niversitesi Hukuk Fakltesi retim yesi Sayn Prof. Dr. lk Azrak.

Devlet Tiyatrolar rejisr, Devlet Tiyatrosu Opera ve Balesi alanlar Vakf(TOBAV) Genel Bakan Sayn Tamer Levent.

Eskiehir Bykehir Belediyesi Bakan Sayn Prof. Dr. Ylmaz Bykeren okgeerli bir mazeret nedeniyle aramzda olamadlar, sizlere selamlarn iletme-mizi rica ettiler. Burada alnacak tm ortak kararlara, ortak iradeye tmyle

onay verdiklerini sylediler. Kendilerine ok teekkr ediyorum.

stanbul Barosu Bakan Sayn Av. Kazm Kolcuolu.


22/106

22

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

DSP Parti Meclisi yesi, Devlet Opera ve Balesi eski genel mdr, Kltr Ba-

kanl eski mstear yardmcs, Cumhurbakanl Senfoni Orkestras sanatsve eski mdrlerinden Sayn Hseyin Akbulut.

stanbul Barosu avukatlarndan Sayn Fikret lkiz.

Marmara niversitesi Hukuk Fakltesi retim yesi Sayn Yrd. Do. Dr. AbdullahSezer.

KESKe bal Kltr Sanat Sendikas Genel Bakan Sayn Do. Kemal Sevgisunar,

Uluslararas Plastik Sanatlar Dernei (UPSD) Bakan, zerk Sanat Konseyidnem szcs Sayn Bedri Baykam ho geldiniz.

Deerli konuklar, getiimiz yl lkemizde kltr ve sanat alannda neler yaa-dk? nce barkovizyonda bir izleyelim, ardndan panelimize balayacaz. Ta-bii bizler sizin vaktinizi almamak iin btn yaadklarmz gsteremedik, on-lar sizler hep izliyorsunuz. Bugn btn cumhuriyet kazanmlarmz yok olmatehlikesiyle kar karyadr. Bu tehlikelerden biri de ada kltr deerlerimi-ze, sanata ve sanat insanlarna kar yaplan sistemli yok etme giriimleridir. Bugiriimlerden biri de 64. maddenin Anayasadan karlmas giriimidir. Sanatdevletin ana grevleri arasnda gren ve sanat yaratclarn koruyan mevcut

Anayasamzn 64. maddesinin bugnk iktidarn hazrlatt anayasa taslan-da yer almadn gryoruz. Bu tespitler nda mevcut 1982 Anayasasnagre devlet-sanat ilikisinin genel bir grnm nedir? Sayn lk Azrak ilksz size vermek istiyorum. Ben baz sorular sralayacam, sizler bu sorularabirer cevap oluturmaya alrsanz ok sevinirim.

zellikle btn konumaclara ortak bir sorumuz var, o sorunun cevabn mut-laka almak istiyoruz. lkemizde sanat devletin ana grevleri arasnda olmalmdr? Ortak sorumuz bu.

1. Trkiye Cumhuriyetinin 24, 61 ve 82 Anayasalar karlatrldnda devletinsanat koruyuculuu asndan ortak paydas var m?

2. Avrupa lkelerinin anayasalarnda sanat koruyuculuu bulunuyor mu?

3. Avrupa Birlii anayasasnda sanat asndan durum nedir?

4. Bu hkmet anayasa yapabilir mi?

5. Karanla dur demek iin ne yapmal? Sayn hocam ltfederseniz seviniriz.

lk azrak

Sorularnzdan bazlarnn u anda cevaplandrlmas g. Bunlardan bazlarbir aratrma sonucu cevaplandrlabilecek sorular, ama bazlarna ben hemencevap verebilirim. Sanat devletin grevleri arasnda olmal mdr? Bunun cevabhayr olamaz. Kukusuz ki, devlet kltr ve sanat desteklemek mecburiye-

tinde; bu, kiilerin, bireylerin kendilerini gelitirme hakknn da erevesi iindemtalaa edilebilir. Ayrca tabii sanatn toplumsal yn de gz nnde tutulduutakdirde devletin grevi kltr gelitirme erevesi iinde kltrn ok nemli


23/106

23

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

bir unsuru olan sanat da desteklemek, denetlemek deil desteklemek ve

gelimesine yardmc olmaktr. Bunun ayrntlarna girmek istemiyorum. Naslyapabilir bunu? Demin burada anlatld, Paray biz veriyoruz bize kar sanatyapamazsnz diye dnrse politikaclar, devletin iktidarn elinde tutanlar,o zaman tabii sanat desteklemi deil ksteklemi olurlar. Bu ok ak bir ey,nk burada ok doru olarak ifade edildii gibi kullandklar paralar kendiahsi paralar deildir, siyasi iktidarn da serveti deildir. Halkn dedii ver-gilerle oluan bir btedir. Bu bteden de halkn yarar, yani kamu yararnaharcama yapmak mecburiyetindedirler. Kamu yarar aslnda sanat erevesiierisinde eletiriyi de ierir. nk bilim aydnlatcdr, ama sanat aykr biralandr, kkrtcdr. Kkrtc olduunu kabul etmek lazm, ama bizde kkrt-ma su anlamnda kullanld iin tabii, yabanc dilde kullanlan provokasyon

aslnda burada olumlu anlamda provokasyondur. nsanlar dnmeye, kltralannda dnce oluturmaya sevk etme asndan bir provokasyondur. Onuniin sanatn provokasyon amacnn bulunduunu da kabul etmek lazm tabii;sanatsal eser yaratma yannda bir provokasyon amac vardr.

Bizim bu laflar syleyen politikacmza yabanc lkelerin televizyonlarn izle-mesini tavsiye ederiz, tabii o yabanc lkelerin dilini biliyorsa, nk o lkelerintelevizyonlarnda devletin televizyonu, zellikle Almanyada devletin iki tele-

vizyon kanal var, bu iki televizyon kanalnda 15 gnde bir kabare oyunlarvardr. Bu kabare oyunlar Alman babakann yerden yere vurur, btn poli-tikaclar alay konusu yapar ve o devlet televizyonudur. Bunlardan haberi yok-

sa tabii bizim politikaclarmzn, byle eyler sylerler. O zaman amamaklazm. Parasn ben veriyorum, sen bana kar konuamazsn! Onu nce valisylyor, emir kulu, ondan sonra da bakan sylyor. Hayret!

Avrupada acaba sanatn korunmas, desteklenmesine ilikin dzenlemeler varm? Hi kukusuz var. Btn Avrupa Birlii lkesi ye lkelerin anayasalarngzden geirdiiniz zaman orada kltr hakkndan bahseden hkmler yeralmaktadr ve bu kltr hakk hem bir haktr, yani glge etme baka ihsanistemez dercesine adeta mdahale etme sanata, hrriyet zgrlk olarak an-lam bu, ama bu yeterli deil. Ayn zamanda da bir pozitif haktr. Pozitif stathakk diyoruz biz anayasa hukukunda buna, yani hem glge etmeyecek hem

de destekleyecek. ki yanl bir zgrlktr bu. Avrupa anayasalar bu anlaybenimsemitir ve o lkeler anayasalarnda, bazlarnda ayrntl biimde, baz-larnda daha ksa olmakla beraber bunu dzenlemilerdir.

1924 Anayasasnda sadece kltrden sz ediliyor, ama orada ayrntl dzen-leme yok. Asl ayrntl dzenleme 1961 Anayasasnda, nk 21. maddesindebilim ve sanat zgrlnden bahsediyor. Bu maddeleri burada okumaya kal-karsam ok uzun zaman alacak, zamanmz yetmez. 41. maddesinde de sosyaldevletin sosyal ve kltrel kalknma amacndan sz ediyor ve bunu da insanlkonuru kavramyla birletiriyor. 82 Anayasasna gelince, 82 Anayasas aslndatabii devlete biraz ncelik veren, arlk veren bir anayasa olmasna ramen

hayret edilecek derecede kltrden ve sanattan sz ediyor. Bir kere 5. maddeki, 61 Anayasasnda byle bir ey yoktu, manevi varln gelitirilmesindensz ediyor. Bu manevi varln gelitirilmesi ancak kltr yoluyla olabilecektir.


24/106

24

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

Bilim ve kltrle tabii, bunda kuku yok, kastedilen budur. 82 Anayasasnn 26.

maddesi ifade hrriyetinden sz ediyor. fade hrriyeti ierisinde tabii fikirle-ri, dnceleri resimle, szle ifade etme zgrl biiminde formle etmekmmkn. Bunu dzenlemi bulunuyor. Ayrca 27. maddesinde bilim ve sanathrriyeti de ki bu 61 Anayasasnn 21. maddesine tekabl ediyor ayrntlbiimde ngrlmtr.

42. maddede insan onuruna yakan asgari koullar, aslnda 61deki 41. mad-dede olduu biimde yer almamaktadr. Bu bir eksiklik 49. maddede, ama 64.madde burada da biraz nce ifade edildii gibi sanatn ve sanatnn korunmas,deerlendirilmesi ve desteklenmesinden bahsediyor. Bakn dikkat edin, denetlen-mesi demiyor anayasa deerlendirilmesi ve desteklenmesinden sz etmektedir.

Aslnda devletin siyasal rgtlenmesiyle sanatsal rgtlenme arasnda paralel-lik olduunda kuku yok. Bu bakmdan Anayasa ve yasalarda dzenlemeler de

yer almaktadr. Bunlardan birini ksa olarak ifade etmek istiyorum, ama nemli.Kltr ve Turizm Bakanl tekilat ve grevleri hakkndaki 4848 sayl kanun-da bir ama maddesi var, birinci madde. Burada kltrel deerleri yaatmak,gelitirmek, yaymak, tantmak, deerlendirmek ve halka benimsetmekten szediliyor. Bu bakanln birimleri Gzel Sanatlar Mdrl, Kltr Varlklar veMzeler Genel Mdrl, Telif Haklar ve Sinema Genel Mdrl gibi birrgtlenme emas ierisinde rgtlenmitir. Ayrca 5846 sayl Fikir ve SanatEserleri Kanununda sanat eserleri, yani rnler zerindeki manevi ve mali hak-

larn korunmas amac esastr. Esas ve usullere aykr yararlanmalara yaptrmuygulanmasn ngren hkm de bu kanun iinde yer alyor, ama bunun ze-rinde bir dakika durmak istiyorum, nk esas ve usullere aykr yararlanmayhepimiz her gn gryoruz, buna tank oluyoruz. Sokaklarda kaak kitaplarn,korsan kitaplarn satld, korsan rprodksiyonlarn satld ve hatta korsanCDlerin satldn, insanlarmzn da bunlar ucuz elde etmek iin dorusu ra-bet gsterdiklerine tank oluyoruz. Bunlar durduramadlar, bu kadar basit bireyi bile yapamadlar. O tiyatro eserine barp aran vali sokaklarda aslbu disiplini salasayd belki Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun bu koruyucuhkmlerini yerine getirmi olurdu ve grevini daha iyi ifa etmi olurdu diyednyorum.

6660 sayl Gzel Sanatlarda Fevkalade stidat Gsteren ocuklarn Devlet Ta-rafndan Yetitirilmesi Hakknda Kanun, bu 1956 tarihli bir kanun yurtiinde

ve yurtdnda devlet hesabna sanatlar yetitirmeye ilikin dzenlemeler yeralyor, ama bu yeni bir ey deil, nk hepimizin tand iki byk sanatmz

var. Biri Suna Kan, br de dil Biret, bunlar 40l yllarn balarnda zel ka-nunlarla yurtdna gnderilmi ve yetimeleri iin de devlet o zaman ciddi har-camalarda bulunmutur. Ayrca Belediye Kanununun 14. ve 48. maddelerindede kltr ve sanata destek olma hususunda belediyeye grevler verildiinigrebiliyoruz.

Sanat eserlerinde nde gelen sorun aslnda mevzuatn idareye verdii yetki-lerin kullanmndan domakta. Gerekten zellikle sinema, video, tiyatro vemzik eserleri idareye geni yetkiler tanyan yasa hkmleri nedeniyle ar bir


25/106

25

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

biimde sansre tabi tutulmakta ve bylece sanat zgrl de ciddi bir biim-sansre tabi tutulmakta ve bylece sanat zgrl de ciddi bir biim-

de engellenmektedir. Bu engelleme baz durumlarda yasaklama ve hatta eserinimhasna kadar varabilmektedir. zellikle 2559 sayl Polis Vazife ve SalahiyetKanununun ek 1. maddesi idari makamlara bu tiyatro eserlerinin temsiliyle ilgilisanat zgrln snrlama hususunda yetki vermektedir. Geri 1. ek madde3.8.2002 tarihli ve 4771 sayl kanunun 10. maddesiyle deitirilerek mahal-lin en byk amirinin emriyle bir tiyatro temsilinin yasaklanmas konusundaki

yetki kaldrlm, bu yetki hkm mlki amirliin derhal cumhuriyet savclnasu duyurusunda bulunmas biiminde deitirilmitir. Fakat yeni dzenlemeninde sanat zgrln bask altnda tutmaya ynelik bir nitelik tadnda hikuku yok diye dnyorum.

Sinema filmlerinin gsterilme zgrlne gelince, bir filmin gsteriminincumhuriyetin Anayasada gsterilen temel niteliklerine, devletin lkesi ve milli-yetiyle blnmez btnlne, genel ahlaka, genel sala ve kamu dzenineki ok belirsiz bir kavram, nedir kamu dzeni, daha hukukular bu kav-ramn iinden kamadlar; bu bir torba kavram idare amirlerine her hal vekrda byk takdir yetkisi veren, kamu dzenine aykrdr diye yasaklama

yetkisini kullanmasna imkn veren bir dzenleme. Hatta burada genel sa-la aykr bulunmas halinde hkim kararyla gecikmesinde saknca bulunanhallerde de, dikkat buyurunuz, bakanlk veya mlki idare amirlerince eser

yasaklanr ve kanuni takibat alr yolunda bir hkm ieren 23 Ocak 1986tarihli ve 3257 sayl Sinema Video ve Mzik Eserleri Kanununu yrrlk-

ten kaldran 14 Temmuz 2004 tarihli Sinema Filmlerinin Deerlendirilmesi veSnflandrlmasyla Desteklenmesi Hakknda Kanun. Balk ok gzel. nsandiyor ki, ne gzel, deerlendirme, snflandrma, destekleme filan, ama ka-nunun iine baktnz zaman deerlendirme, snflandrma ve desteklemenin

yan sra filmlerin ticari dolama ve gsterime sunulmadan nce kamu d-zeni, genel ahlakla kklerin ve genlerin ruh salnn korunmas, insanonuruna uygunluk ve Anayasada ngrlen dier ilkeler dorultusunda de-netlenmesi ve deerlendirilmesi hususunda yetkili kld gibi 13. maddesiyledeerlendirme ve snrlandrma sonucu zorunlu tutulan iaret ve ibarelerinkullanlmamas halinde bakanln talebi veya nc kiilerin ihbar zerineespiyoner yntemlerin, sayn muhbir vatandan bir baka trls bu da

mlki idare amirlerince filmlerin gsterim ve datmnn durdurulmasn veayrca ar para cezann verilmesini ngrm bulunmaktadr. Yeni dzen-leme de bu, yani desteklemeden anladklar bu. Destekleme ayn zamandasnrlama ve bask altna almas biiminde kendisini gsteriyor.

Fazla uzatmak istemiyorum, vaktim doluyor.

panel yneticisi

Bu hkmet anayasa yapabilir mi?

lk azrak

Bunu burada tartmak zor. Bakn, hkmetten bahsediyorsunuz. Dnyannhibir yerinde hkmet anayasa yapmaz, ama anayasay hkmet yapmaya


26/106

26

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

alyor. Hatta hkmet deil sayn babakan yapmaya alyor. Bugnlerde

nk en can alc maddelerin babakann iki duda arasnda olduunu ifadeeden haberler okuyoruz gazetelerde. u halde bu anayasa aslnda Trk halk-nn ve Trk devletinin anayasas deil, siyasi iktidarn ve onun bakannn ana-

yasas olacaktr. Byle bir ey dnyada grlmemitir. Kurucu meclis bamsz,tarafsz bir kurucu meclisin hazrlamad sadece yzde 47 ounlukla iktidar-da bulunan bir siyasi rgtn btn halkn gnlk yaamn bile dzenleyecekolan bir kurallar klliyesini, yani anayasay yapmaya kalkmas bir aroganstr.

Affedersiniz, bunu kullanmak istiyorum, hakikaten bu bir aroganstr. Kendisinibyk grme, her eyin stnde grme ve belki de monarik rejimlere yakanbir yaklamdr. Onun iin bu sorunuzun cevab kesin bir hayrdr.

Bir eyi daha eklemek istiyorum; sanata kar tavr siyasilerin 1933 ve 1945yllar arasnda Alman Nazi rejiminde sanata kar nasl tavr takndn he-pimizin bildii bir rejime uygun den bir ey. Dejenere sanat kapsamn okadar genilettiler ki, o dnemde ahikasna varm olan 20 ressamn eseri

yasakland. Bunlarn yars yurtdna gitti zaten, ama sadece o deil, mzis-yenlerin mzikleri de yasakland. O mzisyenlerden bazlar Trkiyeye geldiler1933ten sonra ve burada, Ankarada konservatuar kurdular. Devlet SenfoniOrkestrasn kurup idare ettiler.

Trkiyede siyasilerin sanata kar yaklam bu dejenere sanat anlayna ok

uygun dyor gibime geliyor. nk Ankara Belediyesi bakannn Ben bylesanatn iine tkrrm diye balayan o ok amiyane yaklam baka yerlerekadar devam etti. Bale sanatnn ahlakszlk olduuna varncaya kadar bir srsama sapan, deil politikacnn, yneticinin, sokaktaki adamn bile azna

yakmayacak eyleri sylediklerini ve bu szlerin onlarn dnya grn, zih-niyetini aka ortaya koyduunu gryor ve dorusu ben bir yurtta olarak bugelimelerden ok byk znt duyuyorum. Teekkr ederim.

panel yneticisi

Sayn Azrak deerli katklarnz iin biz ok teekkr ederiz. imdi de SaynFikret lkize sorularm yneltmek istiyorum.

1. Sanat devletin ana grevleri arasnda yer almal mdr?

2. Hkmetin hukuk tanmazlk giriimlerini ne durduracak? Mademki buhkmet anayasa yapamaz diyoruz, o zaman bu hukuk tanmazlktr. Buhukuk tanmazl durduracak olan ey nedir?

3. Anayasamza gre sanat kurumlar zerkleebilir mi?

4. Yaratma ve ifade zgrl asndan baktmzda mevcut yasalarda nasldeiiklikler yaplmas gerekiyor?

5. Anayasalar sanatsz da olabilir mi?


Buyurunuz Sayn lkiz.


27/106

27

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

fikret ilkiz

Hepinize merhaba. Ne kadar zor sorular soruyorsunuz. Aslnda bu sorulara zel-likle hukuk tanmazlkla ilgili olmak zere nasl bir yol bulunmas sorusu herhaldehepimizin sorusu olsa gerek, ama ben ncelikle kendimden balayaym. Kendim-den balayaym derken ben Eskiehirliyim. Ylmaz Bykeren benim elii hocam-d. Ben Eskiehirde okuduum srada sinemaya giderken Trk filmlerine gitmeyide ok severdim, ama bydkten sonra baz eyleri unutmamaya karar verdim.Meer benim seyrettiim filmler daha nceleri bakalar tarafndan zaten seyre-diliyormu. O nedenle en azndan o seyredenlerin vermi olduu kararda benimahlakmn, benim namusumun, benim en azndan dnya grmn belirlendii-ni bilmiyordum. Onun iin ncelikle hukuk tanmazlkla mcadele edebilmek iin

sanyorum bunlar aklda tutmak gerekiyor. Bunlar hangileri? Meer benim iindaha nceden 25 Ocak 1960 tarihinde Alarsa Anam Alar filmi iin kararverilmi. Verilen karar da uymu: Mahmutun 20 gnlk kurs iin askere gitmesisebebiyle sevgilisinden ayrlmas ve bana gelen btn facialarn nizamnamenin7/7de belirtilen halk askerlikten soutucu bir nitelik tad ve bu safhalarnbaka bir sebebe dayandrlmas gerektiinden dolay bu filmde nizamname ge-reince yasaklama getirilmi. Leyla ile Handan birlikte oturmaya karar verdikle-ri zaman senaryoda ve diyalogda bulunan Kazancmz ortaya koyar beraberharcarz sznn karlmas gerekiyor, nk baz yeler bu szn komnizmiandrd ve komnizm dncesini aladn ifade etmiler ve yine ben dahao yllardayken, 1960 yllarnda Ya Ben Ya O filmini seyretmeden nce 1961

ylnda bir karar verilmi. Emniyet Genel Mdrl temsilcisi demi ki, Filmdekaynpederin damadn eline sarlarak pmek istedii sahneyle damadn babaya,plecek el varsa kznndr, kznn elini p szleri kaynbabalk gururunu tama-myla kran bir hareket olarak mtalaa ettiimden dolay muhalifim. Ayrca AyrDnya isimli bir film bu filmi seyrettiimi de ok iyi hatrlyorum, nk Vahiz oynuyordu bu filmde tersanede gemi tamiri srasnda alan Vahi znbalyozu vururken krtmas sahnesi alma vakar ve ciddiyetine uymadndanbu sahnenin karlmasna karar verildi. Yine Bir Bahar Akam isimli film iinse,Oyann babasnn Suat hakknda syledii, kiniz de ayr lemlerin insanlars-nz cmlesi bir snf farkn ima ettiinden karlmasna karar verilmi.

Ben bunlar unutmak niyetinde deilim, daha dorusu bunlar aklda tutmak ge-rektii fikrindeyim. Bunu niin byle sylediimi de ifade edeyim: Mazur grn,byyp okula baladktan sonra faklteye balamadan nce, daha dorusu

Ylmaz Bykeren Eskiehirde Belediye ehir Tiyatrosunu kurmutur. Ben o yl-larda Byk Kulak, Yerma ve Lorcann oyunlarn Eskiehir Belediyesi Tiyatro-sunda izledim. Sonra 67de niversiteye geldim, Hukuk Fakltesinde okumayakarar verdiim yllar, ama o tarihte baka bir karar daha vermitik: i snfnndiktatrln kurabilmek iin ihtilal yapmaya karar vermitik. Bu ihtilali gerek-letirmek iin de en nemli olgulardan birisinin ii snfnn tiyatrosunu kurmakolduuna karar vermitik ve bunlar yapmaya baladmz zaman yllar geti.

Sonra biraz nce sayn hocamn ifade ettii Polis Vazife ve Salahiyetleri Ka-nununun ek 1. maddesiyle ilgili baz Anayasa Mahkemesi kararlar okunmayabalad. Bu Anayasa Mahkemesi kararlarn okuduu zaman ok ilgintir, ek 1.


28/106


29/106


30/106

30

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

de kartlmaktadr. Bu hukuka aykrdr, Anayasaya aykrdr. Yine son ve ulus-

lararas szlemeler olarak baktmz zaman balklarn vererek syleyeceim szleme vardr. Bunlardan birisi bildirgedir, nsan Haklar Evrensel Bildirge-sidir. Bu bildirgenin 19. maddesi ifade zgrldr, ama bu bildirgenin 22.maddesine baktnz zaman herkesin toplumun yesi olarak toplumsal gven-lie hak sahibi olduunu ve ayrca ekonomik, toplumsal ve kltrel haklarnngereklemesi hakkna da sahip olduu 1948 Evrensel Bildirgesinde yer al-maktadr. Yine bu haklarla ilgili olmak zere 27. maddesine baktnz zamannsan Haklar Evrensel Bildirgesinin herkes toplumun kltrel yaamna zgrcekatlma ve sanattan yararlanma ve bilimsel gelimeye katlarak yararlarn pay-lama hakkna sahiptir demektedir.

O halde mevcut Anayasa tasars 48in gerisinde kalan bir Anayasadr ve yinebu maddeyle balantl olmak zere Avrupa nsan Haklar Szlemesinin herne kadar 10. maddesinde ifade zgrl dzenlenmemi olmasna ramen,byle gzkmesine ramen Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tarafndan veri-len pek ok kararda sanatn ve kiilerin sahip olduu sanat zgrlnn vehakknn tannmas gerektii konusunda da kararlar vardr. Peki, bizim tarafolduumuz Birlemi Milletlerle ilgili olmak zere ikiz szlemeler olarak anlanMedeni ve Siyasi Haklar Szlemesine baktmz zaman Trkiyenin durumunedir diye soracak olursanz gerekten bu szlemenin de 19, 20 ve zellikle26. maddesini dikkate alacak olursak ki, ifade zgrln dzenleyen szle-menin 10. maddesine yapm olduu atfla da herhangi bir ekilde herkes ifa-

de zgrl hakkna sahiptir dedikten sonra bu haklarn ierisinde zelliklesanat ve bununla ilgili olmak zere kltr yer almaktadr. Daha da nemlisi buszlemeye Trkiye taraf olduuna gre bu szlemeyle balantl olmak zerede herkesin hukuk nnde eitlii, bir baka deyile bu szlemenin 26. madde-si bakmndan da bir devletin grevi bulunmaktadr. O grev de herkes hukuknnde eittir ve hibir ayrmcla tabi tutulmakszn hukuk tarafndan eit ola-rak korunma hakkna sahiptir der. O halde bizim bu haklarmz korunmaldr.

Son soruya son yant, bu hkmet hocamn szlerine katlyorum yeni biranayasa yapabilir mi veya en azndan Trkiye Byk Millet Meclisi byle biranayasa gerekletirebilir mi? Bu anayasay eer herhangi bir ekilde meclisten

geirirse bu gerekten meru saylan bir anayasa m olacaktr?panel yneticisi

Ayn zamanda, ok zr dilerim, byle bir eyin taslak olarak sunulmas sutekil etmi olmuyor mu mevcut anayasaya gre?

fikret ilkiz

Peki, siz sular istediiniz kadar retebilirsiniz de, ben sular ok fazla ret-mek niyetinde deilim. Anayasa suu, anayasal su diye bir ey olmaz,ama Trk Ceza Kanununa gre grevi ihmalden yarglayabilirsiniz, o da sizin

seiminizdir. Bu tartma yeni deildir, bu tartma 1991 ylnda yaplmtr.1991 ylnda yaplm olan bu tartmann znde u vardr: Anmsarsanz1991 yl ve 1992 yl seimlere denk gelen ve seimlerin yapld bir dnem


31/106

31

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

muhalefet partileriyle mecliste iktidar olan hkmet partilerinin ortak bir payda-

s vardr. 12 Eyll 1980 Anayasas deitirilecektir. Bunlar seim vaadi olarakda btn seim brorlerinde zellikle altn izerek aklamlardr. Bunu niinsylyorum? nk o tarihte meydana gelen Trkiye Byk Millet Meclisi se-imlerden sonra Anayasann deitirilmesi konusunda muhalefeti ve iktidarylabir mutabakata sahiptir. O mutabakat erevesinde bir Anayasa deiikliigndeme gelmiti ve yine anmsarsanz Sayn Prof. Erdoan Tezi, Sait Gran,

Yldzhan Yayla, Kksal Bayraktar, Devrim Ulucan, Blent Tanr, Fazl Salam,Sheyl Batum, Necmi Yzbaolundan o tarihte yeni bir anayasa iin TSADtalepte bulunmutu. Onlar da u an bizim konutuklarmz 17 Mart tarihli o ta-rihteki 1992 tarihli aklamalarnda dile getirerek bunu anlattlar. Dediler ki, buakademik olmaktan ok siyasi bir itir, ama en azndan bu tartmay yapabil-

meniz iin bu meclisin bu anayasay yapabilmesi iin bir mutabakat gerekir. Bumutabakat salanm olsa bile 17 Mart 1992 tarihli yeni bir anayasa tasars,Yeni Bir Anayasa in balkl sunu yazlarnda, en azndan nerinin giri b-lmnde unu sylediler: 1982 Anayasasnda deiiklik yaplmas ya da yenibir anayasa hazrlanmas tartmalar 1983 genel seimlerinden hemen sonralke gndemine girmitir. O halde 82 Anayasasnn demokratik ve katlmcolmayan bir ortamda hazrlanm olmasnn bu anlamdaki istekte ok bykpay vardr ve acaba biz yeni anayasann hazrlanmas bakmndan bugnkTrkiye Byk Millet Meclisi yetkili midir deil midir? Byle bir giriim eer

yetkili grlrse nasl yaplacaktr tartmas gereklemitir ve nasl yaplacak-tr tartmasndan sonra da bu iin bir istenirse kurucu meclis ii olduu, ama

istenmezse en azndan byle bir mutabakat varsa bu siyasi partilerin meclistekiegemenlik hakkndan kaynaklanan ve bizim admza kullanmalarndan kay-naklanan, gerekletirecekleri yeni bir anayasann sonuta bir halk oylamasnasunularak gerekletirilebilecei konusunda da aklama yapmlardr. O haldeen azndan yant vermek gerekirse 1992 ylndaki 17 Mart 1992 tarihli buanlamdaki sunu yazsnda geerli olanlarn tm bugn de geerlidir. O halde2007 ylnda biz hl bu anlamdaki bir tasarnn nasl yaplaca konusunutartyorsak ve bugnk hkmetin en azndan bir anayasa yapamayaca-n, meclisin de byle bir mutabakat olmadn dikkate alacak olursak yenibir anayasa yapmakla 175. maddesinin arasnda dalar kadar fark olduunubilmek gerekiyor. Bunu biz biliyoruz, ama bilmeyenlere retmek bilmeyenleregstermek herhalde bu kadar hukuksuzlua kar hukukla mcadele edebilmekiin belki bir balang olur.

Hepinize sayglar sunarm.

panel yneticisi

Sayn lkiz, deerli katklarnz iin ok teekkr ederiz. DSP Parti Meclisi yesive Devlet Opera ve Balesi eski genel mdr Sayn Hseyin Akbulut sorum sizeolacak.

1. Sanat devletin ana grevleri arasnda yer almal mdr?

2. Anayasann 64. maddesinin kaldrlmas lkemizdeki sanat kurumlarnnasl etkileyecektir?

3. Devlet-sanat ilikisinde devletin rol ne olmaldr? Buyurunuz efendim.


32/106

32

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

hseyin akbulut

Sayn bakan, ok teekkr ediyorum. Sayn bakan, deerli katlmclar, deerlisanatlar; Atatrk Kltr Merkezimizin deerli mdr aramzda, ok teekkrediyorum. Herhalde sanatlar adna katldlar. Demokratik Sol Partinin ynetici-lerini gryorum, ho geldiniz, ok teekkr ediyorum. zellikle de sanat alannkonu alan byle bir panel, sempozyum nedeniyle ben zerk Sanat Konseyinikutlamak istiyorum ve tabii ok ilgin bir soru hepimize soruluyor. Sanat devle-tin grevleri arasnda olmal mdr? Sanyorum hepimize sorulan temel soru buolacak.

Sanat, sanatn yaammzdaki ilevini sanyorum AKP hepimizden daha iyi bili-

yor da biz toplumun byk bir kesimi onu yeteri kadar alglamadmz dn-yorum. nk benim de alma yaammda grdm udur: Bu trl iktidarlargelince ilk uratklar alanlar sanat alanlardr, operadr, baledir, tiyatrodur.Daha aslnda cumhuriyetin temel izgisini yrtmekle grevli olan dier alan,siyaset dnyamzn daha ada blm, sanrm ki, sanat, ona verilmesi gere-ken deeri yeteri kadar alglamyor. unu sylemek istiyorum: Sanat ve kltr birss bitkisi deildir. Yani gnlk, haftalk ilerimizden sonra yapmamz gereken,bavurduumuz bir alan deildir. Bizim iin merkezi bir olaydr.

Ben cumhuriyetimizin kuruluunda bu alana verdii nemi bir kronolojiyle yan-strsam sanatn devletin grevleri arasnda olup olmamas sorusunu yantlamolurum. Yalnz satr balaryla mzik ve sahne sanatlar alannda cumhuriyeti-mizin kuruluundan 1948 ylna kadar olan blm aktarmak istiyorum. Bakn,1924 eitimin birletirilmesi kanunuyla mzik dersinin mzik ve sahne sanatlaralannda yaplanlar yalnzca aktarmak istiyorum.

Mzik dersi ilk kez 1924te mfredat programnda yer alyor.

1924: Mzka-i Hmayunun Ankaraya getirilerek halka konserler veren Cum-hurbakanl Senfoni Orkestrasna dntrlmesi.

Yine 1924: Musiki Muallim Mektebinin kurulmas.1925: Sanat alannda sanat ve eitimci yetitirmek zere Avrupaya gn-derilen ilk 10 renci. Bunun 5i mzik, 5i plastik sanatlar alannda, resimalanndadr. Saygun, Erkin, Alnar, Ekrem Zeki n gibi Cemal Reit Rey gibi ilkbestecilerimiz bu eitimden geerek yetitirildiler.

1926: Darlelhann konservatuara dntrlmesi.

Yine 1926: Gen cumhuriyetin tantlmas amacyla Karadeniz gezisiyle yap-lan bir seyahat. Yine orkestrann 3 ay boyunca limanlarda gen cumhuriyetitantma gezisi. Ben Cumhurbakanl Senfoni Orkestrasnda 20 yl altm, 9

sene yneticilik yaptm. Bize hibir zaman 10 gn geen bize bir tantm gre-vi verilmemitir. 1926da 3 ay sreyle Cumhurbakanl Senfoni Orkestras 18liman kentini dolaarak gen cumhuriyeti tantmayla grevlendiriliyor.


33/106

33

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

1932: Halkevlerinin kurulmas. Kurulan halkevleri ve halk odas saysnn 4708

olduunu sylersem, kylere, beldelere kadar yansyan bir kltr hareketininbykln gstermi, grm oluruz.

1934: lk Trk Operas zsoy. Vaktimiz olursa kk bir yky anlatmakgerekiyor.

1934: Milli Musiki ve Temsil Akademisinin kurulmas.

1934: Cemal Reit Rey tarafndan stanbulda kurulan ilk orkestra.

1934: Besteci Hindemithin Trkiyeye arlmas ve konservatuarn kuruluhazrlklar.

1935: Gzel Sanatlar Genel Mdrlnn kurulmas.1936: Ankara Devlet Konservatuarnn kurulmas.

1937: Mzik retmenlii okulunun Gazi Eitim Enstitsne balanmas.

1938: Askeri Mzka Okulunun almas.

1940: Tatbikat sahnesinin kurulmas.

1942: Bestecilerimize eserle siparilerinin yaplmas, yaratcln tevik edilme-si amacyla

1944: stanbul ehir Orkestrasnn kurulmas.1948: Ankarada Devlet Operasnn ve Devlet Tiyatrolarnn kurulmas.

1948: Harika ocuklar Yasasnn kartlmas.

1948: Devlet Balesinin kurulmas.

unu sylemek istiyorum: Tarihleri zellikle belirtiyorum. 1924ten 1948lere,1936lara kadar yaplan bu kltr hareketi, sanat hareketi, ben iddiayla syl-

yorum, dnya kltr tarihinde hibir devletin sanata bu kadar ksa sre iindebu kadar nem vermediinin ok nemli gstergesidir. Peki, ne yaplmtr?

Dahas 1924 diyoruz, savatan yeni kan bir ulus clz bir devlet btesiyleyokluk iinde bu hareketleri gelitiriyor. unu sylemek istiyorum: Sanat devletingrevleri arasnda olmal mdr szc ok arkada bir sorudur. Bizim devleti-mizin kuruluunda sanat bilimle birlikte yapta olarak yer almtr ve devletimizbir boyutuyla bu alann zerine kurulmutur ve ben bunu ok nemsiyorum.ok dnyoruz, neden? nk asl olan insandr. nsann duygu ve dn-ce dnyasn deitirmedike sizin hibir ey yapmanz mmkn deildir. tecumhuriyetin kuruluunda Mustafa Kemal Atatrkn ve devletin kurucularnngerekletirdii kltr-sanat hareketinin btn amac budur. Yeni Trk insann

yaratmak, yeni toplumu yaratmak, ada toplumu yaratmak olarak ben vur-gulamak istiyorum.

Peki, ne yaplmtr? Onu ksaca aklamak gerekiyor. Bu youn kurumla-ma ilerleyen sre iinde nce yavalam, giderek terk edilmi, sonunda


34/106


35/106

35

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

olduu meydana kyor. Byle bir Trkiye yarattk, yalnz 5-6 ilimizle snrl ku-

rumlama yarattk. Halbuki Almanyada mesela 150 orkestrann, 120 operannolduunu, neredeyse kasabada, kylerde tiyatronun olduunu... Biz AvrupaBirliine gireceiz deil mi? Bunlar zellikle bu saylar vermek istiyorum. Ne

yaplmtr? AKP gelince ilk icraat Kltr Bakanln kapatmak olmutur, tu-rizmle birletirmitir. Kltr turizme hizmet sektr olarak grme bir anlaytr.Dnyada byle bir anlay yoktur. Kamu Ynetimi Temel Kanunuyla kltr ken-di sorumluluk alanndan kartmaya almtr. Yasa meclisten gemitir, cum-hurbakann vetosunda kald iin kalmtr, imdi tekrar getiriyorlar. Konunereye kadar gelmitir? Kltr merkezlerimizi ykmaya kadar, AKMyi, MuhsinErturul Sahnesini, orkestralarmz kapatmaya kadar gelmitir.

Ben birka cmleyle de yasada yer alan bu maddelere bir vurgu yapmak isti-yorum. 1961 Anayasasnda ekonomik haklar, i, konut, eitim, salk, sosyalgvenlik haklarnn yannda bilim ve sanat hrriyeti balyla 20. madde ge-tirilmitir. Herkes bilim, sanat renme hakkna sahiptir. Yine 129. maddedeiktisadi, sosyal, kltrel kalknma plana balanmtr. Bakn, kltrel kalknma,sosyal kalknma... 153. madde ok nemli: Bu Anayasann hibir hkm Trktoplumunun ada uygarlk seviyesine erimesi ve Trkiye Cumhuriyetinin laiklikniteliini koruma amacn gden Devrim Kanunlarnn Anayasaya aykr olduueklinde yorumlanamaz gvenceleri getirilmitir. 1981 Anayasasnda, tekrarla-mak istemiyorum, sanat ve sanatnn korunmas maddesi getirilmitir.

Bugn henz aklanmayan, ama internet sayfalarna konulan yeni AKP Ana-yasas diyeceimiz bir anayasada bakn, bu kaldrlmtr. Bununla beraberunlar da kaldrlmtr: 58. madde ok nemli olduu iin sylyorum, genli-in korunmas maddesi kaldrlmtr. 59. maddede sporun gelitirilmesi, 107.maddede sanatn ve sanatnn eski 64. madde, 134. maddede Atatrk KltrDil Tarih Yksek Kurulu kaldrlmtr, 173. maddede esnaf ve sanatkrlarnkorunmas kaldrlmtr. Bunun yerine evrenin korunmas, ormanlarn korun-mas, kylarn korunmas, tarih, kltr, tabiat varlklarnn korunmas hkmleribraklmtr. Bunlarn da nasl korunduunu biliyoruz. Ben bunlar da sanatlaberaber genliin korunmasnn, sporun korunmasnn, Atatrk Kltr Dil Tarih

Yksek Kurulunun ve esnaf sanatkrlarn korunmas maddelerinin birlikte d-nlmesini zellikle belirtmek istiyorum. Sorun cumhuriyetle ilgili sorundur, AKPiktidarnn cumhuriyetin korunmasyla ilgili bir kaygsnn olmadn biliyoruz.Bu nedenle sanat alanndaki yaplan bu yaptrmlarn da ona balantl olduu-nu sylyorum, hepinizi saygyla selamlyorum.

panel yneticisi

Sayn Akbulut deerli katklarnz iin ok teekkr ederim. Sylediklerinizdenzetle unu anlam olduk ki, 1924le balayan sanat devriminin 1948de kesintiyeuradn gryoruz. Atatrkn u sz ok arpcdr; demiti ki, Gzel sa-natlar alannda baar kaydedemezsek devrimler gereklemi saylmaz. Demek

ki, o gnden bugne baktmzda grlyor ki karanlk kardevrim hareketegemi ve sanat alanndaki devrimleri kesintiye uratmak iin gereini yapmayabalamtr. Sayn Akbulut deerlendirmeleriniz iin ok teekkr ederim


36/106

36

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

imdi de sz stanbul Barosu Bakan Sayn Av. Kazm Kolcuoluna vermek

istiyorum ve sorularm kendilerine ynlendiriyorum:1. stanbul Barosunun alternatif anayasa hazrlama almalar var m?

2. Alternatif anayasa almalarnda alannda uzmanlam sanat kurulularnndanmanlndan yararlanlyor mu?


4. 1982 anayasasnn zgrlk kapsam nedir?

5. Devletin ana grevleri arasnda sanat olmal mdr? Buyurunuz Sayn Kolcuolu.

kazm kolcuolu

Hepinize sayg ve sevgilerimi sunuyorum. Bu toplanty dzenleyen Sanat Konse-yine de teekkr ediyorum. Seilen konu gerekten gnmzn ok nemli bir ko-nusudur. Bu nemli konunun aka tartlmasna neden olan olaylar 71 milyoninsan yakndan ilgilendiren ortak bir szleme olmasndan kaynaklanmaktadr.Bilindii zere anayasa deiiklii ya da yeni bir anayasa yapma istemi iktidar-dan gelmitir. Hl kapal kaplar arkasnda net olarak neyin istendii, hangi de-iikliklerin yaplaca, bu deiiklikleri yapma gerekeleri, bu deiikliklerin ki-minle nasl tartlaca ve kamuoyunda bu konuda ortak bir uzlamaya varlmas

yollarndan hangisinin seildii konusunda herhangi bir aklama bulunmuyor.Tamamen kapal kaplar arkasnda ve zaman zaman ok skldnda, Genel

bakann bu konudaki gr ve dnceleri bizi aydnlatacak denilerek bazkonularda yetki ve grevin tamam sanki btn Trk milletini temsile babakanyetkiliymi gibi kendisine veriliyor. Bu tr bir anlayla kar karyayz.

ncelikle byle bir dzenlemeye gerek var m? Anayasa deiiklii konusundabir zorunluluk var m sorusu akla geliyor. Bu Anayasa, 82 Anayasas yapl-d dnemde baskc ve ayn zamanda daha gvenliki bir yap ierisindedeerlendirildi ve lkemizde bana gre iki eyi gerekletirmeye ynelik tavrlahareket edilen bir anayasa balangc olarak gryoruz. Birincisi 24 Aralkkararlarnn uygulanmas, ikincisi yeil kuak teorisinin hayata geirilmesi veo dnemde komnizme kar olan mcadelenin gerek anlamda rgtlenmesi

ve dinsel duygularn ve rgtlerin toplumda daha fazla yer almasna ilikinbir grev stlenildiini gryoruz. Bu grevi stlendii zaman devrimci niteliitayan ve bu konuda gr ve dncelerini paylamak istedii halkla bera-ber hareket eden niversite genliiyle ii snf tamamen bu olaylarn bu halegelmesinin sorumlusu olarak gsterilmi ve her ikisi de byk lde tasfiyeedilerek politikann dnda tutulmutur. lke sorunlarndan uzaklatrlaraktamamen sandktan kanlarn iradesiyle ve ayn zamanda sivil toplum rgtleridedikleri byk bir blmnn de umudu ABden gelecek fonlara balamalarsonucunda tmyle kandrmacadan ibaret bir geliim ve deiimden sz ediliroldu. Bu gelimenin sonularnda byle bir anayasa taslan tartmak duru-munda kalyoruz.

Trkiyede en nemli iki unsur ii snfyla niversite genlii snf bilinci ie-risinde karlarn koruyan bir kitledir. Onun ideolojisi ve dncesi devaml


37/106


38/106


39/106

39

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

Barolarn ve de Barolar Birliinin zerinde en ok durduu konu budur. Bunlarn

hepsi devletin grevidir. Vatanda bu grevi yerine getirmek zere mahalledekitarikat mensubundan pirin deil, devletten yaam hakkn talep edecek, yerinegetirecek. Getirmiyorsa sorumlu olacak. Yardmla benim yaamm yerine getir-mekle kimse kimseyi grevlendiremez. Bu devletin ierisinde, bu milletin ierisindeherkes kendi haklarn alacak, bunu da ok nemsiyorum. Haklar vereceksiniz,gelir orann da ben kullanacam. Neyi kullanacaksn sen? Onu herkes kullanr,gelir orann istediin gibi kullanrsn. Senin grevin bu talepleri yerine getirmektir,bunun yollarn koullarn yaratmaktr. Bunu yapmyorsan demek ki orada artkinsanlarn laik, demokratik, sosyal hukuk devleti ierisinde birey olarak onlar ka-bul etmek deil, onlar artk tarikatlara teslim ettin, mmet gzyle bakmaya al-

yorsun. Onun iin vatandalk byle yazlanlarla deil, vatandalk ok nemlidir.

Talepleri, haklar ieren ve bunlarn yerine getirilmesini lkemizde yerine getiril-mesi konusundaki kararll devam ettirip sonulandrmak byk nem tayor.

Ben tabii bu taslak konusuna ksaca deineyim. Hepimiz bandan beri syl-yoruz, sanat aydnlktadr. Kltr ve sanat hep aydnlanma isteyen, karanlasla kabul etmeyen bir yapdr. Karanlk ierisinde sanat savunabilir misiniz?Hem karanl savunacaksnz hem sanat, mmkn m? Deil, nce sanatniine tkrdler, sonra geldiler Anayasadan kardlar. Aslnda kendi adnadeildi o belediye bakannn tutumu, bir zihniyeti yanstyordu. 1982 Anaya-sasnda bile konulmu olan sanat ve kltrn korunmas, dzenlenmesi hakkortadan kaldrld.

Bunlar bilinli yaplyor. Sanyorsunuz ki unutulmu, unutulmu deil. Ben sizeonu hemen syleyeyim; bizim barolarn hazrlad ve taslak olarak sunduu bukitapkta sanatla ilgili blm size ksaca okumak istiyorum. 71. maddesindedzenlenmiti. Herkes bilim ve sanat serbeste renme ve retme, akla-ma, yayma ve bu alanlarda her trl aratrmay yapma hakkna sahiptir. Devletsanat almalarn ve sanaty korumakla hkmldr Tabii, bizim bu taslahazrlamamzn nedeni u: Taslak bir tasar deildir, herkes tarafndan kabul edi-lir, aman eksikleri var tela iine girmeye de gerek yok. Bu taslak bir kaynaktr,bir gr ifade ediyor, genel ilkeleri ieriyor. Biz sanata byle bakyoruz, ana-

yasada byle yer almasn istiyoruz. Sosyal haklar insana nasl bir hak olarak

verildiyse devletten bunu grev olarak yerine getirmesini istiyoruz. Bu gr vednceler ierisinde bunlar getirmeye alyoruz ve bu tasla da kamuoyundaherkes genel ilkelere deerlendirmese ve bunlarn kardklar sunacaklar taslak-la bu taslak arasndaki farkllklarn ne kadar byk nem tadn anlamalarbakmndan ok nemsedik. nk diyorlar ki, hep konuuyorsunuz, hep ele-tiriyorsunuz. Hem diyorsunuz ki, bu anayasann deimesi gerekir, ama dei-tirmeye kalktmz zaman diyorsunuz ki, aman. te deitirdik biz de, koydukilkeleri bunlar. Getirin bakalm bu ilkelerin, bunlarn hepsinde uzlama diye birey olmayabilir, ama temel ilkeler ok byk nem tayor.

Hukuk devleti dediiniz zaman iki ey getiriliyor. 1. Devleti yok etmek, ufala-

mak. Kime teslim etmek devleti? Uluslararas byk irket ve kartellere Nedirbu? zelletirme. Ne varsa satacaksn. Hibir ey kalmad, kpr, yol her eyisat. Devletin elinde hibir ekonomik g olmayacak, g sermayenin elinde


40/106

40

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

olacak, onlar ynetecekler. Arkasndan hemen bakyorsunuz sadece onu de-

il gvenlii de zelletiriyorlar. Geen gn baktm Polis Vazife SalahiyetleriYasasyla ilgili tartma srasnda grdm ki orada 1 milyon zel gvenlikiyetitirilmi. Trkiyedeki polis says 250 bin, 1 milyon gvenliki var. O gven-likilerin neler yaptklarn Irakta hepimiz yakndan izliyoruz ve Amerikallarnzel gvenlie Irak teslim ettiini gryoruz. Bir taraftan bakyorsunuz yargok nemli, nk yargya da en azndan ayn hzla saldrdlar. Yarg dediinizzaman demokratik yapnn olmazsa olmaz. Tarafsz ve bamsz bir yargnnbulunmad yerde demokrasiden bahsedilemeyecei halde yargy da adetaetkisiz hale getirip herkes kendi hukukuyla yarglansn. lke Osmanl dnemi-ne dndrlmeye allyor. Taslaa bakyorsunuz, taslakta yarg bamszltamamen ortadan kaldrlyor. rnein Anayasa Mahkemesi kan yasalarn

Anayasaya uygunluunu denetler. Anayasa Mahkemesinin yelerini meclisseiyor. Meclis hem anayasa yapacak, hem de kard yasalarn anayasayauygunluunu denetleyecek olan mahkeme yelerinin de yarsn seecek. Bra-kn bamszl buna yarg bile denemez.

Bunun yannda Dantaya bakyorsunuz, ayn tasarda drtte birini BakanlarKurulu seecek. Byle bir ey dnyada yok. Yarglarn drtte birini onlar see-cek. stelik de kimler arasndan seecek? Ona da o karar verecek. karlacak

yasayla kimler arasndan drtte birinin seileceini de kendisi tayin edecek.Ayn ey Anayasa Mahkemesi yelerinin seimine de koymular; meclis sekizkii seecek, bunlarn kariyer sahibi olacak, geri kalan bei hakknda bilgi

yok. Orada hi deilse iin profesr olacak, kariyer sahibi olacak koulukonmu, beini meclise brak, ister imam seer, ister bakasn. Kim olduu bellideil, seebilir. Byle bir anlay var.

Bana gre bu konuda sylenecek aslnda ok ey var. Gelelim sonuca, bir soruda bana gelmi. Karanla dur demek iin aydnlatmal. Aydnlatmann da yolusanattr, bilimdir, akldr ve aydnlatmann yolunu aacak olanlar da rgtl birtoplumdur. Biraz nce deindiim gibi genliktir. Hepinize teekkr ederim.

panel yneticisi

Sayn Kolcuolu deerlendirmeleriniz iin ok teekkr ederim. imdi sz

Kltr Sanat Sendikas Genel Bakan Sayn Dr. Kemal Sevgisunara vermekistiyorum. Sorularm yle:

1. Son zamanlarda karlmak istenen yasa taslaklarnda sanatlara uygulananypranma haklarnn kaldrlmas sz konusu. Bu konuda ne dnyorsunuz?

2. Sanat alanlarnn rgtlenmesinde yasal engeller var m?

3. Kltr Sanat Sendikasnn yasalar karsndaki yaptrm gc nedir?

kemal sevgisunar

Efendim, btn bunlar syleyebilmek iin herhalde baz tanmlar yapmak la-

zm, ama o tanmlara gelmeden nce de bizi buraya toplayan zerk SanatKonseyine ve buradaki katlmclara konfederasyonum ve sendikam adna n-celikle sayglarm sunuyorum.


41/106

41

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

Bu tanmlar yeniden yapmak gerekir derken unu anlatmaya alyorum: Bana

gre anayasa, iktidar erkini elinde bulunduranlarn ynettikleri toplumda naslbir zgrlk dnyorlarsa, zgrlklerin snrlarn kendi kurguladklar vebu kurgu zerinden snrlarn izdikleri yasalar topluluudur. ktidarlar, yuka-rdan aaya indirdikleri btn o snrlar iktidar erkini kullandklar biimiyleinsanlara aarlar. Bu da lkenin bamszlyla, dnce zgrlyle ilgili birsorundur. Sizin bulunduunuz noktada devletin siyasi rgtllyle sanatnrgtlenmesi arasndaki egdm kendisini gsterir. Dier bir deyile zgrbir ortam olmadan sanat rgtlenemez. Siz anayasada sanat tanmlayn yada tanmlamayn, o anayasay yapan gler, o anayasay uygulayan gler,sanata nasl bakyorlarsa siz de sanat ancak iktidar glerinin size tand z-grlk snrlar erevesinde grmek tanmlamak durumundasnz. Bu tespitleri

koymadan Anayasann 64. maddesinde sanata devlet destek verir ieriin-deki maddenin korunmasyla, korunmas iin aba harcanmasyla sanki btnsorunlar dzelecekmi gibi konuyu ele almak, bakmak herhalde ok zc bir

yaklam biimi olmayacaktr. nce son dnem AKP iktidarnda sanata bakdoru grmek gerekir. AKP neden sanatn iine tkrr? undan dolay tkrr:Sanat yaratcdr, sanatn insanlar zerinde olumlu anlamda uyarc, insanlarzerinde yapc, kkrtc bir etkisi vardr. AKP iktidar sresince, nde gelenkadrolarnn her zaman yaptklar gibi ite gzeli, sonsuzu ve yenilii arayanbir bak as yaratlmasn salad iin sanatla iktidarn skntlar vardr.Oraya tkrrler, nk yaratmak istedikleri monoton, tekdze insan tipininkarsnda, karanl yrtacak tek g sanat olduu iin bu tarz bir tavr sergi-lerler. Ama sanat yle el bebek gl bebek, insanlarn elinde ekip evirecekleribir g de deildir.

Sanat, yaam kyasya tartan, nne ekilen perdeleri yrtan btn o karanlk-lardan ykselerek kan farkl bir gce sahiptir. Eer yle olmasayd insanlnbtn o karanlk alarndan itibaren, ta yontan ilk insan, kendisini tehlike-lerden korumak iin birtakm ilkel sesler karan ilk insan, bir hayvan avlamakiin, baka bir hayvann klna girerek, onun derisine brnerek ona ben-zeyen ilk insan, bir aleti kullanmay dnen ilk insann sanatla olan banbaka trl nasl dnebilirdik ki? Kendisini avda, kendisini ritelde tapnrken

dleyen ve bu dn maara duvarna resmeden ve orada yarattndang alarak kendisini tanmlayan insan byle bir kavrayla ele almadan sanattoplumsal yaamda nereye koyacaz? Sanatn insan olma vasfn insana ka-zandran ayrt edici bir g olarak grerek sanat yaratc gcn merkezindegrerek, insan insanlatran bir sre olarak grlmesine katkda salayarakbakarsak bugnn sorununun zmne dair, katk olabilecek bir yol bulabili-riz. Sanatn bir ulusun, bir lkenin anayasasnda neden olmas gerektiinin ta-nmn ancak byle bir bak as zerinden yaparak bunu tartabiliriz, yoksa

yukardan aaya, kaba bir yaklamla sonu alamayz. Sanat olgusunu ikti-dar-sermaye ve snflar gerei zerinden tanmlayarak anayasann ierisindesanatn ancak byle bir zeminde yer almasn salayarak yapabilseydik bu-

gn konuya ilikin andmz btn bu gerekliklerden hareketle sanclarmznbirou giderilebilmi olurdu. Oysa eer bugn lkemizde ve btn dnyadaneoliberal gler, kresel gler btn bu ekonomileri ekip evirirken btn


42/106

42

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

toplumlar bir yerden alp bir yere koyarken ve btn bu snrlarn zerinde bir

siyasal hareketlilii ve erki ortaya koyarken sanatn burada anayasann iindeyer almasnn geree dair bir zc gc olmayaca ortadadr. Olaya bak-tnzda eer emei iyi tanmlarsanz, emei tanmlarken onun ilkel insann omaara resimlerini izdikten sonra, birlikte i yapan btn o heyamolalar, kar-delik trklerini beraber syleyen, yine birlikte i reten ve birlikte i retmek-ten kaynaklanan bir ritmi yakalayabilen insan topluluklarnn geirdii btnaamalar da grmek durumundasnz. Olaya buradan bakp geldiiniz zamanemek olgusunun ve alma olgusunun yle sradan bir olay olmadn, emekolgusuyla birlikte sanatn, insanlarn birlikteliinin, beraberliinin, dnyay g-zelletirmek iin ibirlii iinde almas, gelimesi iin bir zorunluluk olduunukavrayp, kabul ederek ancak burada bu tanm ortaya koyabilirsiniz. Btn

bunlardan ayr ve yukardan aaya, hayatn damarlarndan kopuk bir sanatkavray sanatn yaamsal gerekliliini aklamaya yetmez. Sanat tartmakiin yola ktnzda toplumun btn bu dnmlerini ve dinamiklerini grerekaklamalar ortaya koymanz gerekir.

sterseniz gelin bir gerei birlikte irdeleyelim. Halkmzn son 300 yldr gelimibatnn emperyalist saldrlar karsnda direnebilmek iin, yenileebilmek iin,kurduu btn kurumlarn ierisinde hangi ruh vardr? nsann evriminde doa-

ya ykndne, kendisini ona benzetme, kendisini yeniden yaratrken uygarve gl grdne kar bir benzeme eilimi vardr. Toplumun bir biimdesanat alglay biimidir bu, ama bu yeterli midir? Hayr, onun iindeki insann

ne kartlm karlar zerinde kapitalist sermayenin her eyi metalatrdbir dnce biimini getirip topluma dayatt bir noktada sanat topluma kan-la, skntyla arattnz srece iinden kmanz mmkn deil. O zaman itehangi yola gitmek isterseniz bilinsiz bir ekilde gidersiniz Yemende binlerceinsan sevk idare yaklamnzdaki yanllktan dolay kaybedersiniz. GidersinizSarkamta binlerce insan karn altna gmersiniz, ne yaptnz bilmezsiniz.Sanatn insanla olan ilikisi nedir? Sanatn insanla olan ilikisi vicdanla olanilikisidir. Vicdanla olan ilikiyse toplumun reten gleriyle yneten gleriarasndaki savan kendisidir. Biz burada neyi anlatmaya alyoruz?

Biz unu anlatmaya alyoruz: Eer bugn bir rgtllkten bir sanat kuru-

mundan, sanat alanlarnn rgtlendii bir ortamdan sz ediyorsak eer,ypranma hakkmz kaldryorlarken buna kar mcadele edeceksek, biz r-gtllmzn nne yasal engeller koyarlarken kar kmayacaksak sonrada burada sanat kurumlarnn zerklii konusundan sz edeceksek pek drstbir yaklam sergilemediimizi bilerek, nce btn bunlar bilerek yola kmakdurumundayz. Yani olayn bir baka yanna daha bakmak durumundayz.Son yllarda cumhuriyetin btn bileenlerinin gznn nnde bile bile, gregre sanat ve kltr bitiren bir sre yaanmtr, yaanmaktadr. Bu sretek bana, grnmeyen bir gereklik zerinden gndeme gelmemitir ki, herey gstere gstere olmutur. imdi Osmanlnn dalmaya balad sreteolduu gibi Osmanl topraklar zerinde hak iddia eden btn emperyalist g-

ler yeniden saldrmtr. nce ngilteresi saldrmtr, sonra Fransas, talyassaldrmtr, en sonunda da tpk 1930larda Almanyada faizmin ykseldiidnemde olduu gibi Trkiyenin her trl deerine Almanyas saldrmtr.


43/106

43

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

Btn bu sanat kurumlarmzn temelini oluturan Alman yapsnn temelinde

Alman emperyalizminin Trkiyeye girii var, bu yolda sarf edilen gayretlereklf retme abas var ve biz ite bu gelenekten gelen bu yapnn ierisinde birdemokrasi, bir zerklik aryorsak btn kurumlarmzda yukardan aaya,dtan ie gelen btn dayatmalarn da sonular vardr. te, Goebbelsin kendi

yannda II. Dnya Savana sokabilmek iin Trkiye zerindeki dayatmalar.1912de kurulduu dnemde Trk Ocaklarnn topluma getirdii o direni ruhu,arkasndan cumhuriyetin kuruluunun ardndan Trk Ocaklarnn bu zgrlk- yann yitirmesiyle, cumhuriyet kadrolarna muhalefet yaratmasyla CHPyekatlmas, bu deneyimin ardndan Halkevlerinin kuruluu, toplumun sanata vekltre yaklamndaki dnm anlatmas asndan ok anlamldr. Halkevle-rinin kurulmasyla birlikte bilinenden, alkn olunandan farkl, halka yukardan

bakan deil, halkla yaam paylamaya alan baka aydn tiplerinin, emekorijinli aydn tiplerinin ortaya kmasyla, onlarn sanat, kltr bu yeni deerlerzerinden savunduklar ortamlarda onlar ortadan kaldrmak iin saldranlarnbanda 1930lardaki, 40lardaki Alman iktidar vardr. Yldz Sertel anlarndabelirtir, Goebbelsin bir kadn gazetecimize taa Almanyalardan haber gnde-rerek, Senin azn yrtacaz, o gazetelerdeki yazlarnla bizim iktidarmzazarar veriyorsun dedii, ama bu sylenenlerden ta ki bu anlar ortaya kanakadar hi sz edilmedii, bu emperyalist tahakkm ortamnn yokmu, olmamgibi adnn anlmad, ondan sz edilmedii yllar yaanmtr Trkiyede.

Bu demokrasi yoksulu dnemin ardndan Trkiyede kltr adna sanat adnabirok yeni kurum kurulmutur, kurumlar kurulmutur. Bu kurumlar aslnda a-da yaplardr. Ulusal mzeler kurulmutur, ulusal ktphaneler kurulmutur, sa-nat kurumlar kurulmutur, ama bunlarn i yaplarnda btn bu kurucu lkelerinzerinden lkemize aktarlan farkl siyasal kltrel deerler vardr. Bu kurumlar-da yaanan olumsuzluklarn temelinde szn ettiimiz bu deerlerle birlikte,Trkiyede bize zg yaanan siyasal alkant ve dalgalanmalarn etkisi vardr.Kurumlar zgrleememitir. Byle bir ortamda Anayasann 64. maddesinden,sanatn devlet tarafndan desteklenmesi ilkesinin ortadan kaldrlmasndan szediyoruz. Demokratik olmayan bir ortamdaki alglamay tartyoruz.

Geriye dnp bir bakn bakalm Kltr Bakanl nasl kurulmu? Kltr Bakan-l zerk bir bakanlk yaratmak dncesi zerine kurulmu 1960larda, amamaalesef kltr mstearlnn bana kim getirilmi? Almanyada 1930lu yl-larda eitimini alan sk Trk Adnan tken getirilmitir ve dneme dikkatedin 1960 askeri mdahalesi sonras kurulan hkmetler dneminde, 1965tegreve getirilmitir. tken kendisine bal btn bu kurumlar kendi ekipleriyletekilatlandrm, tkenin kadrolatrmalarnn sonular bugne kadar gel-mitir. Emre Kongar 1978lerde kurulan zerk Sanat Konseyinin yesiyken, ku-rul yeliinden istifa ettiinde yle sylyor: Biz konsey yesiyken bakanlktagemiten itibaren oluturulan brokrasiyle ba edemediimiz gibi bu kurumukurma yapsn hangi dnceyle oluturduklarn da anlayamadm. Ahmet Ta-

ner Klal bata olmak zere Kltr Bakanln demokratik bir ileyie kavutur-mak isteyenler, bu klar farkl zaman aralklarnda deneyenler bu nedenlerlebaarl olamadlar, bu skntlarla bugne kadar geldiler.


44/106

44

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

zerk sanat kurulularn tartyorsak anayasann ierisinde sanatn mutlaka

olmazsa olmazln tartyorsak biraz nceki beyefendilerin syledii gibi el-bette uygar bir toplum anayasasn toplumda btn bask guruplaryla birlikte,bir mutabakat ierisinde oluturmusa, sanat byle olumu toplumsal sistemleriin olmazsa olmazdr. Ama btn bu d etkileri yok sayarak, kresel glerinsaldrlarn yok sayarak, emek youn insan toplumunun btn bu kresel glerkarsnda yalnz ve aresiz brakldklar gereini yok sayarak, sradan vatan-dan biraz nce sylenildii gibi eitim, sanat, salk ve yaam hakk elindenalnmken g sahibi olan AKP iktidarnn biraz mercekleri tersine evirereksanki yaamn ltfettii ve toplumun ierisinden hakszca bir pay alyormu gibibtn toplumun gzellemesinde sanatn ve kltrn hi etkisi yokmu gibi ba-kan gzleri, baktran gzleri Sanatn iine tkren gzler ite bu gzler. O

neoliberal saldrclarla beraber bu alandaki paylamann da, zelletirmeninde yollarn elbirliiyle ayorlar. Anayasann ierisinden, toplumsal mutabakatmetninin ierisinden sanat olgusunu cmbzla dar ekerek Trkiyedeki kltrsanat kurumlarnn, yani cumhuriyetle, ondan nce kurulmu olan yaplarla,btn bu halkn hep beraber biriktirdikleriyle oluturduu bu kltr kurumlarnzelletirmeye ayorlar. Bu tartmayla beraber Dnya Bankasyla, IMFyle be-raber bundan bir-iki yl nce imzaladklar kltr ve sanat alann da sektr ola-rak grp zellemeye ama srecini yaratmaya alyorlar. Bu siyasal sre-leri grmeden bunun ierisinde olur olmaz bu tartmalar konunun gerektirdiibir dnsel zemine yerine oturtmadan bir yere varmamz mmkn deildir.

Bir baka bak as da udur: Hukuk merudur, ama toplumsal yaamda defacto gelimeler de olur. Toplum kendi kurallarn kendi klaryla koyar. Toplu-mun bir bakaldr gc vardr. Bu bakaldr gcnn de iinde kesin hakllklar

vardr. Bakaldran ne kadar haklysa kar k o kadar sonu alc olur. Bura-dan yola ktnzda unu sylemek mmkn: Eer byle bir yanl, byle birsaldr, byle bir zelletirme ve paylama, bir pasta olarak grdkleri bu alandatma anlay varsa, siz de bir btn olarak gcnz birletirmek duru-mundasnz. Emek youn btnlkl bir mcadelenin ierisinde kimler mcadeleediyorsa siz de o mcadelenin yannda yer almak durumundasnz. Yani kltrsanat zaten bunun iin var, tek bana Kltr ve Turizm Bakanl, sadece idarimemurlarnn alt bir kurum deil, sendikal mcadele de sadece bu toplulu-

u ilgilendirmiyor. Tek bana Kltr ve Turizm Bakanlnn teknik insanlarnnbir araya gelip oluturduu bir kurum deil, tek bana sanatlarnn oluturupgetirdii bir kurum deil. Burada birlikte retilen, birlikte kotarlan bir mcadele-nin sonucunda olumu bir kurum var. O nedenle Kltr Sanat-Sen diyor ki, r-gtl ve yasal mcadelenin nndeki engeller kaldrlacaksa, eitimin nndekiengeller ne kadar kaldrlacaksa o da o kadar kaldrlacak. Kltr Sanat-Sendiyor ki, eer sanatn nndeki engeller kaldrlacaksa bakn gznzn nnegelmi olan yeni yasayla beraber salmzn zerinde yeni oyunlar var. Bunlarkaldrlmak iin nasl mcadele edilecekse sanat iin mcadele ederken bu en-gellere kar da birlikte mcadele etmeliyiz. lkedeki btn muhalefet gleriyle,emek gleriyle dayanarak, bu gleri birletirerek mcadele edeceiz.

Bir baka yan daha var, onu da sylemeden geemeyeceim. Anayasalarsanatsz olabilir mi? Yeni anayasa yapma talebi iktidardan geldi gibi bir sylem


45/106

45

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

oldu. Evet, anayasa yapma talebi neden iktidardan geldi? Biraz nce anlattm

olgularla kresel gler buradaki btn bu hayat kendi istedikleri gibi sevk veidare edebilmek iin geri kaldn dndkleri yasal dzenlemeleri yapmakiin bu anayasay istiyorlar, yoksa bu toplumu daha ada, daha ileri birnoktaya gtrmek iin deil. Birok baka yn var, hepimiz bu konunun birbaka ynnden baktk bugn, ama bunu yaparken filin kr tanmlamas yada krn fili tanmlad gibi yapamayz. Gerekleri tm plakl ile grmedenuzaktan sekinci zmler neremeyiz, syleyemeyiz. Bu gc, bu mcadeleyibtn bu emek dmanln grmeden, sanatn emek yann grmeden, sanat-nn yaratc yann grmeden onu tanmlayamayz. Yoksa u sonuca geliriz:Gelimeler o kadar ilerler ki, insan siburg denen makine yapan makineleri da

yapabilir. Ya da sibernetik zellikte daha gelimi zellikte aletler de yapabilir,

makine yapan baka makineler icat edilebilir. O zaman insann emekle olanilikisi kesilir, toplum nereye gider, insanlk nereye gider sorusu sorulur. Gelecekbir tatminsizlie teslim olur deniliyor. Oysa insanlk hibir zaman byle kalmaz.nsanlk her zaman yaratc gc elinde bulundurur, her zaman sonsuzluakalabilmeyi, anlmay ve daha iyiyi arar. Arkadalarmz belki baka ynleriy-le anlatacaklar, ama ben emek yanndan bunu anlatmak iin bu tanmlamay

yapmak durumundaym. Dolaysyla bu ilikileri de bu dzlem ierisinden sun-mak durumundaym. Bilmiyorum aklayc oldu mu?

panel yneticisi

Ypranmayla ilgili soruya da bir cevap verirseniz, sanatlara uygulanan yp-ranma hakknn kaldrlmas konusundaki grnz alabilir miyim?

kemal sevgi sunar

Efendim, ypranma hakknn kaldrlmas biraz nce szn ettiim srele ilgilibir eydir. Yaratc insann elindeki her eyi alarak onu bir ekilde byle sra-danlatrma, bktrma, toplumun dnda tutma ve bu ilerden uzak tutmayla il-gili bir ey. Tabii ki sanat ve sanat demek sadece devletle szleme yapanlarn

yapt bir i ya da bu anlamay yapan topluluk deil, sanat en kt koullardada yaplan bir sretir. nsanlk tarihi bunu gsteriyor, ama imdi eer btesisnrl olan bir devletin sanatla grevlendirilmi kurumlarnn nn keserseniz

siz sanatnn en cra noktalarda, en skntl yerlerde alma hayatnn kendi-sinden vererek rettii dnemlerindeki o ypranma hakkn elinden alrsanz bu-nun biraz nce sofradan o bir lokma ekmein alnmasndan hibir fark yoktur,nk sanatn yaratc gcnn odanda bu insanlar vardr. Onlarn haklarngasp ederek, onlar kstrerek topluma bir olumluluk sunamazsnz. Buradaolacaktr bu iler, bu grler, kar klar bu zeminlerde gerekletirilecektir.

Biz burada bir baka eyi de sylemek durumundayz. Toplum anayasasna sa-nat koymakla ykmldr. nk eer Trkiye dnyadaki btn evrensel kltrel,sanatsal motiflere, btn bu gelimelere kendi lkesinden de bir nebze emek ko-

yacaksa, bir nebze o motiflerden kendi insanna tayacaksa insanna bir ekilde

estetik deerleri, kavray ve alglay retmekle ykmldr. Bu ykmllyerine getiren de doaldr ki, devletin sanat kurumlardr. Bu kurumlar sadece bunedenle bile devlet btesinden sbvanse edilmek durumundadr. Sanatlar da


46/106

46

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

en iyi sosyal koullarnda dnyann btn en iyi, sanat ortamlarnda ne gibi art-

lar salanyorsa bizim lkemizde de o ortam, hak ve artlar salanmak durumun-dadr. Onlarn ellerinden daha nce verilmi haklarn gasp ederek geri almaklauygar bir lke ve onun anayasas yaratlamaz. Sanatlara mevcut olandan okdaha iyi artlar sunulmak iin btn olanaklar zorlanmaldr. Kamu tzel yapsdnda srdrlen btn sanat ortamlar desteklenmelidir.

panel yneticisi

ok teekkr ederim bu deerli konumalar iin, bu konumalarn sonucundabir de u ortaya kyor. Gazeteci Sayn Mustafa Balbay Cumhuriyetgazete-sindeki bir ke yazsnda yle demi: Sanat yeryznde insanln karanlakar mcadelesinde en nemli glerden biri olmutur. Sanatn bu gcn bi-

len yneticiler tarih boyunca iki yntem arasnda gidip gelmilerdir. Bir, tama-men kendi kontrolne almak ve kullanmak; iki, tmyle yok saymak ve ortadankaldrmak. Herhalde bugnlerde karmza kan tablo bundan ibaret.

Ben sz imdi de Marmara niversitesi Hukuk Fakltesi retim yesi SaynDo. Dr. Abdullah Sezere veriyorum. Sanat ve siyaset, sanat ve devlet ilikisizerine genel bir deerlendirme yapar msnz? Buyurunuz efendim.

abdullah sezer

Merhabalar. Tm izleyicilere, konumaclara ve zellikle beni panele davet

eden Canol Beye itenlikle teekkr etmek isterim, sa olunuz. Balangta,nce hukukularn sz alaca anons edildi. Dier konumacy bilemiyorum,ama Sayn Baykam da konumadna gre, galiba Fenerbaheliler sona kald.Tabii ki bu iin latifesi. Anayasac olmayan konumaclar anayasay konuuptkettiine gre, hukuk, sanat ve toplumun kesime noktalarna ilikin kendikendime sorular sorup, yantlamaya alacam.

Soru 1: Sanat korumak, devletin ana grevleri arasnda olmal mdr? 1982Anayasasnda, sanata ve sanatya nasl yaklalr?Tabii ki olmaldr, amaeer sosyal devlet ise. Yalnz burada teknik bir boyut var, o da udur: 1982

Anayasasnda iinde sanat szc geen iki boyutu var, hatta demek

de mmkn: Bilim ve sanat hrriyeti (md. 27); Sanatn ve sanatnn ko-runmas (md. 64), Esnaf ve sanatkrlarn korunmas (md. 173). lki, zselolarak sanatn kendisini, zgrlk boyutunu dzenliyor. Prof. Kabolu Hocamndeyiiyle, sanatsal yaratma zgrln barndran bu hkm, kii haklarierisinde yer alyor. Devlet burada dokunmamak, serbest brakmak, liberal fel-sefenin getirdii klie deyimle braknz yapsnlar, braknz gesinler tarzndadavranmak durumunda. Ancak sosyal-ekonomik-(kltrel) haklar kategorisinde

yer alan ikinci hkme geldiimiz zaman, iin rengi biraz deiiyor. Artk bura-da devlet, Ben yurttalar kendi haline brakrm, zgrlklerini istedikleri gibikullansnlar diyemez. Devlet artk sadece seyirci kalmakla yetinemez, pasif veeylemsiz kalamaz; bir eyler yapmak, dzenlemek, desteklemek, tevik etmek,

para harcamak, rgt kurmak, nlem almak zorundadr (olumlu ykmllk-ler kuram). Tpk, gsz gl, anssz ansl, paras olmayan olan, iiyiiveren, engelliyi engelsiz ve vcudu btn olan karsnda koruma temeline


47/106

47

PANEL-FORUM

ANAYASA VE SANAT

oturan tm ikinci kuak haklarda olduu zere. Sonuncu hkm ise, mali ve

ekonomik hkmler ksmnda yer alr; oysa bunun yerinin de sosyal haklarksm olduunu sylemek pekl mmkn.

82nin sanata bak asn vurgularken, bir eyi paylamakszn geemeyece-im. Aranzdaki benden yaa byk dinleyici ve konumaclar daha iyi anm-sayacaklardr: 1980 darbesinin hemen akabinde yrrle konulan ve radyo-dan ulusa okunan 7 nolu MGK bildirisi ile partiler askya alnd, DSK, MSK

ve bunlara bal sendikalarn, Trk Hava Kurumu, ocuk Esirgeme Kurumu veKzlay dnda tm derneklerin, tm bankalarn faaliyetleri ikinci bir emre ka-dar durduruldu, hatta o hafta sonu yaplmas gereken tm futbol karlamalar

yasakland. te, demek ki darbe byle bir ey, yaam her ynyle bir fotoraf

karesinde donduran bir olgu. Darbenin rn olan anayasa da, dnce vergtlenme zgrlkleri ekseninde depolitize bir toplum yaratma ereinin yansra, sanatn gelimeci ynn dondurdu. Sizi ilgilendirmesi asndan, bir r-nek vereyim: Anayasa, sanatn statik olmadn, gelimeci bir yaklam ere-

vesinde ele alnmas gerektiini unuturcasna, stiklal Mar gibi sanat eksenli birrnn dahi deitirilemeyeceini hkme balad ki, bunun kapsamna, sz

ve mzii dahil. Geri ben mzisyen deilim, bir miktar ilgilendim, ama mzis-yenler unu syler: stiklal Marnn szleriyle uyumsuz mzii deitirilmelidir,prozodisi ile rtmemektedir. Ama baknz, bunu deil deitirmek, tartmakbile son derece tehlikelidir. Hatta siyasi partiler, Anayasann deimez hkm-lerini deitirmek gibi bir yola bavururlarsa, balarna ne geldiini biliyorsu-

nuz. Acaba Anayasa, sz-mzik uyumunu salama ynndeki sanatsal neri-leri sonsuza dek imknsz m klmaktadr? Modern bir anayasaya bylesi birhkm konulabilir mi? zetle, bayrak, stiklal Mar gibi, sanatla ok yakndanbalantl olan simge ve rnleri deimez addeden bir anayasa

Soru 2: Yeni anayasa/anayasa deiiklii taslan nasl deerlendirebiliriz?Nekadar ilgintir ki, bir deiiklik mi, yeni bir anayasa m olacak, bunu bilemiyo-ruz. Hatta daha da garip taraf, milletvekilleri de bihaber. Sylentiler doruysa,milletin vekillerinden de nce, ABDdeki think-thank kurulularnda grcyekacakm. Acaba Trkiyeli yurttalar ve onlarn vekilleri think yapma yetene-inden yoksunlar m ki bir baka ktaya gtrlyor? Galiba, asli kurucu iktidar

kavramnn snrlarna yeni birini daha ekleyeceiz. Geri, hakkn teslim edelimki, tanklarn denetiminden biraz daha nansl. Dier bir sakatlk u: Monarkla-rn iki dudann arasndan kan cmlelerin yasalamas gibi, birok yaamsalkonu (yurttalk, din zgrl, barts, sosyal haklar vs) hakknda son karar,sayn babakann takdirine sunulacakm ve bence en tuhaf, yeni nitelemesi.ocukluumdan bu yana tartlan ombudsman kurumunu (yeni adyla ombuds-person), anayasal yaknmay, devlet erkleri ve merkez-evreye ilikin yeni den-geleri vs kurmayan, yeni haklar iermeyen yeni bir anayasa! Yenilikler ier-meyen, 1982nin sadeletirilmi tpk basm bir kitapk gibi. Aslnda itiraf etmekzorundaym ki, galiba biraz hakszlk ediliyor; evet neo bir anayasa, neolibe-ral. Sovyet blou daldktan sonra ABDnin dman saysn 1e indirgemesinde

olduu gibi, Trkiye de artk sosyal refaha eritiinden, zerindeki sosyal haklaryknden kurtulma zaman geldi demek ki. Bazlar, Canm ne gerek var konuthakkna, yerleme zgrl var ya diyor. Oysa biri hak, dieri zgrlk.


48/106

48

a. sezer - sanatsal yaratma Özgürlüğü ve anayasa - Özerk sanat konseyi - anayasa ve sanat...

Documents