บทคดยอ บทความนม งคนหาและอธบายความสมพนธระหวางองคประกอบเชงกายภาพและสงคมสงเกตแบบมสวนรวม การสมภาษณเชงลกและสนทนากลม ผลการศกษาพบวายานกาดหลวงมลกษณะเฉพาะตวทงรปแบบสณฐานพฒนาการและการใชพนทสถาปตยกรรมการรวมกลมตามเงอนไขทางสงคม รวมไปจนถงการบรหารจดการ การอภปรายผลวจยพบวาการศกษาความสมพนธทสรางความเปนยานตลาดเพออภปรายเหตและปจจยการด�ารงอยของยานกาดหลวงในพลวตความเปลยนแปลงเมองเชยงใหมโดยใชวธวจยเชงคณภาพเกบรวบรวมขอมลโดยเชงกายภาพและสงคมสรางกระบวนการเรยนรรวมกนระหวางผวจยและของคนในยานน�ามาซงความเขาใจและจตส�านกของคนในยานเกดขอตกลงรวมกนในการสรางแนวทางการจดการและอนรกษ เพอสงเสรมเอกลกษณของยานใหสามารถปรบตวเขากบสภาพสงคมทเปลยนแปลงไปอยางเหมาะสม

ค�ำส�ำคญ:การด�ารงอยยานตลาดกาดหลวงพลวตความเปลยนแปลงเชยงใหม

การด�ารงอยของยานตลาดในพลวตความเปลยนแปลง

ของเมองเชยงใหม1

The Continuity of Kad Luang Market District in the

Dynamics of Change in Chiang Mai City

กอบชย รกพนธ2 / ระววรรณ โอฬารรตนมณ

3

Kobchai Rakpan / Rawiwan Oranratmanee

วารสารสงคมลมนาโขง : ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557 หนา 197-214

Journal of Mekong Societies : Vol.10 No.2 May-August 2014, pp. 197-214

1 บทความนเปนสวนหนงของงานวจยเรองกำรด�ำรงอยของยำนกำดหลวงในพลวตควำมเปลยนแปลงเมองเชยงใหม, คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 2557 เปนโครงการวจยทไดรบการสนบสนนจากส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย ภายใตโครงการทนวจยมหาบณฑต สกว.ดานมนษยศาสตร-สงคมศาสตร2 นกศกษาหลกสตรสถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาสถาปตยกรรมคณะสถาปตยกรรมศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม3 ผชวยศาสตราจารยประจ�าสาขาวชาสถาปตยกรรมคณะสถาปตยกรรมศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม

198 Journal of Mekong Societies

ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557

Abstract This paper is based on a study of the relationship between the physicalandsocialelementsofmarketdistrictsthatcreatetheiruniquecharacteristicsinorderto understand Kad Luangmarket district’s continuity in the dynamics of change inChiangMaiCity.Thestudyisbasedonqualitativeanalysisusingparticipantobservation,in-depthinterviews,andfocusgroups.ThefindingsrevealthatthecharacteristicsofKadLuangincludeitsspatialconfiguration,spatialdevelopmentsanduse,architecture,socialgroups,anddistrictmanagement.Thesynthesisofdatahasledtoalearningprocessandraisedtheawarenessoftheresidentsinthemarketdistrictresultinginitsabilitytocontinueinthemidstofchange.

Keywords:continuity,marketdistrict,KadLuang,dynamicsofchange,ChiangMai

บทน�ำ

ยานตลาดเปนองคประกอบส�าคญของเมองยานกาดหลวง4ถอวาเปนยาน

ตลาดส�าคญ มขนาดใหญในบรรดายานตลาดทมอยหลายแหงในเมองเชยงใหม

เปนยานทมความหลากหลาย และมประวตศาสตรทยาวนาน ดวยความไดเปรยบ

ทางภมศาสตรท�าใหยานนไดรบพฒนาเปนยานการคาและเปนยานทมความโดดเดน

ดานสงคมและวฒนธรรมแตในขณะเดยวกนความเปลยนแปลงของสภาพแวดลอม

ในยานอยางรวดเรว สงผลกระทบตอความเปลยนแปลงของยานทด�ารงมานบรอยป

ไปตามกระแสสมยใหม ชาวยานกาดหลวงไดเกดการตนตวตอผลกระทบของ

ความเปลยนแปลงทงเชงกายภาพและสงคม ไดเลงเหนถงคณคาและตระหนกถง

ความส�าคญของมรดกทางวฒนธรรมทมอยจนเกดกระแสการอนรกษขนภายในยาน

มการจดตงคณะท�างานชมชนเพอทจะประสานงานกบหนวยงานตางๆ แตยงขาด

4 “กาดหลวง”เปนชอเรยกของตลาดหลกของเมองเปนภาษาถนในภาคเหนอของไทย“กาด”มความหมายตรงกบค�าวา“ตลาด”สวนค�าวา“หลวง”มความหมายตรงกบค�าวา“ใหญโต”ดงนน“กาดหลวง”จงมความหมายตรงกบค�าวา“ตลาดทมขนาดใหญโต”ยานกาดหลวงเมองเชยงใหมนนประกอบไปดวยกาด หรอ ตลาด หลายแหงดวยกน ไดแก กาดวโรรส กาดตนล�าไย กาดนวรตน กาดนครพงคกาดเทศบาลกาดดอกไมและกาดมง

199การด�ารงอยของยานตลาดในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหม

ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557

ฐานขอมลความเปนยานอยมากจงมความตองการทจะรวบรวมฐานขอมลดานตางๆ

เพอใชในการอนรกษยานกาดหลวง

จากการสมภาษณผแทนชมชนพบวาเทาทผานมามงานวจยจ�านวนหนง

ทศกษากาดหลวงในมตเศรษฐกจแตมงานวจยไมมากทเขาไปศกษาขอมลเกยวกบ

กายภาพและสงคมทเปนปจจยส�าคญตอพลวตการด�ารงอยของมรดกทางวฒนธรรม

ในยาน งานวจยนจงมงคนหาและวเคราะหความสมพนธระหวางองคประกอบ

เชงกายภาพและสงคมทมสวนสรางความเปนยานกาดหลวงเพออภปรายเหตและ

ปจจยการด�ารงอยของยานกาดหลวงในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหม

ซงเปนองคความรส�าคญทขาดหายไปเพอสรางองคความรเกยวกบยานตลาดและ

ใหชมชนไดน�าขอมลไปใชอนรกษปรบปรงหรอพฒนายานกาดหลวงตอไป

ควำมเปนมำของยำนกำดหลวง

ยานกาดหลวงตงอยทางทศตะวนออกนอกเขตก�าแพงเมองเชยงใหมตด

แมน�าปงมความเปนมาคกบเมองเชยงใหมมายาวนานมากกวา100ปในฐานะพนท

หนาเมองทเปนชยภมของการคมนาคมและตดตอคาขายกบเมองตางแดน

ดวยลกษณะภมศาสตรทอยตดแมน�าปงทเปนทาขนแพคาขาย ท�าใหมการเขามา

ของผคาจากตางถนจ�านวนมากจนเกดการขยายตวของยานการคาขนอยางตอเนอง

ตอมาเมอเสนทางรถไฟสายแรกสรางแลวเสรจในปพ.ศ.2398ไดมชมชนการคามา

ประกอบกจการคาในบรเวณฝงตะวนออกมากขนท�าใหยานตลาดขยายตวจนพนท

เดมคบแคบไป เจาดารารศมไดเลงเหนถงความจ�าเปนและโอกาสในการขยาย

ศกยภาพทางการคาและเศรษฐกจของเมองฝงตะวนออก จงตดสนใจยายขวงเมร

ซงเดมเปนทตงโกศอฐเจาเมองและใชทดนเพอสรางตลาดวโรรสหรอกาดหลวงขน

ในปพ.ศ. 2453 ท�าใหผคายายเขามาคาขายและตงรกรากหนาแนนขนเรอยๆ

จนกลายเปนยานทมความคกคกและมความหลากหลายทงชาตพนธ เชอชาต

วฒนธรรมและประเพณมาจนในปจจบนขน(ดงภาพท1)(สภาภรณอาภาวชรตม

และดวงจนทรอาภาวชรตมเจรญเมอง,2553)

200 Journal of Mekong Societies

ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557

ภำพท1ยานกาดหลวงเมองเชยงใหม

กำรสอบทวนประเดนเกยวกบควำมสมพนธของยำนตลำดกบพนทเมอง

มมมองของนกวชาการฝงตะวนตกอาท Carmona (2003) และ Gehl

(2001)เสนอแนวคดการศกษาพนทในเมองไววาความเขาใจพนทเมองตองมาจาก

การศกษาสภาพแวดลอมทางกายภาพและสงคม แนวทางการศกษาพนทในเมอง

จ�าเปนตองใหความสนใจภมหลงของการตงถนฐาน ประวตศาสตร และวฒนธรรม

ของคนทท�าใหพนทนนมเอกลกษณแตกตางจากพนทอนมมมองของนกวชาการ

ตะวนออกอาทกอบชยรกพนธ(2557).กาญจนนทวฒกล(2550)ไขศรภกดสขเจรญ

(2550) วมลศร ลมธนากล (2537) ระววรรณ โอฬารรตนมณ (2547) ปรานอม

ตนสขานนท (2550) แผนดน อนจะน�า (2552). และ สมรกษ ชยสงหกานานนท

(2549)ไดชใหเหนวาการด�ารงอยของพนทในเมองของไทยเปนผลมาจากคณลกษณะ

ของพนททมความยดหยน เชอมตอกน มการใชงานทหลากหลายปรบเปลยนได

201การด�ารงอยของยานตลาดในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหม

ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557

ตามเงอนไขของกายภาพและสงคม ในบรรดาพนทเมองทมหลากหลายยานยานตลาดถอเปนพนทส�าคญในเมองเปนพนททมการใชงานของกจกรรมการคาขายทเชอมโยงความสมพนธกบผคนในเมองและนอกเมอง เปนศนยกลางเชอมตอระหวางผผลตกบผบรโภคทหลากหลาย มชวตชวา มความรวมสมย และเปนเปนพนทในชวตประจ�าวนทด�าเนนไปอยางสอดคลองกบวถทางสงคมยานตลาดจงเปนตวบงชภาพเศรษฐกจและสงคมของเมอง งานศกษาเกยวกบความสมพนธของยานตลาดกบเมองของ วมลศรลมธนากล(2537)และสมรกษชยสงหกานานนท(2549)ไดชประเดนใหเหนวาการพฒนาเมองในหลายมตมผลเกดภาวะการแตกสลายของระบบยานและวถชวตในยาน เนองดวยการพฒนาสวนใหญไมไดมาจากการศกษาวเคราะหเชงลกไปถงองคประกอบยอยและความสมพนธเชงกายภาพและสงคมของยานนนๆจงสงผลใหเกดการจดวางและใชพนททไมเหมาะสมและไมสอดคลองกบวถชวตของคนสงผลใหพนทไมเออตอการใชงานขาดชวตชวาท�าใหยานนนลมสลายไปทงสองทานไดย�าวาการศกษาความสมพนธเชงกายภาพและสงคมของยาน จงเปนเรองทควรท�าในเวลาทสภาพแวดลอมเหลานยงคงมอย กอนทความเปลยนแปลงจะท�าใหความเปนยานสญสนเอกลกษณไป บทความนมงคนหาองคประกอบในเชงกายภาพและสงคมทสรางความเปนยานกาดหลวง ประกอบดวย 1) รปแบบเชงสณฐาน 2) พฒนาการพนท3)สถาปตยกรรม4)การใชพนทและ5)การรวมกลมทางสงคมเพอน�าไปสการอภปรายเหตและปจจยการด�ารงอยของยานกาดหลวงในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหมมพนทศกษาในยานกาดหลวงเมองเชยงใหมซงประกอบดวยยานการคายอยรวม7แหงคอ1)ตลาดวโรรส2)ตลาดตนล�าไย3)ตลาดเทศบาล4)ตลาดดอกไม5)ตลาดนครพงค6)ตลาดนวรตนและ7)ตลาดมงรวมถงยานพกอาศยโดยรอบ (ดงภาพท 2) ใชระเบยบการศกษาวจยเชงคณภาพ เกบขอมลภาคสนามดวยการสงเกตอยางมสวนรวมการสมภาษณเชงลกกลมตวอยางไดแก1) นกวชาการ 2) ฝายบรหารจดการ 3) ผทอาศยในยาน และ 4) บคคลทวไปการสนทนากลมเพอน�าเสนอและรบฟงความคดเหนแลวจงวเคราะหเชอมโยงความ

สมพนธระหวางองคประกอบเชงกายภาพและสงคมทสรางความเปนยานกาดหลวง

202 Journal of Mekong Societies

ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557

ภำพท2แสดงขอบเขตพนทยานกาดหลวงและตลาดตางๆภายในยาน

งานวจยนเนนการท�างานระหวางนกวจยทท�าหนาทส�ารวจกายภาพและ

รวบรวมความคดเหนของชมชนเมอนกวจยไดขอมลส�ารวจและสมภาษณและท�าการ

วเคราะหพนทขนตนแลว ไดใชกระบวนการชมชนการสนทนาแบบกลมตลอด

ชวงเวลาวจยเพอกระตนใหเกดการพดคยกนของคนในชมชน ระดมความคดเหน

ชมชนเกยวกบศกยภาพ ปญหาความตองการ รวมถงแนวคดในการอนรกษและ

พฒนายานตอไปแลวจงน�าขอมลทงหมดมาสงเคราะหระหวางองคประกอบภายใน

ของงานวจยและอภปรายรวมกบวรรณกรรมแลวจงสรปเปนผลวจย

องคประกอบในเชงกำยภำพและสงคมทสรำงควำมเปนยำนกำดหลวง

ผลจากการส�ารวจภาคสนาม การสงเกตอยางมสวนรวม การสมภาษณ

เชงลกและการสนทนากลมพบองคประกอบในเชงกายภาพและสงคมทสรางความ

เปนยานกาดหลวงมรายละเอยดดงน

1) รปแบบเชงสณฐำน

ยานกาดหลวงมต�าแหนงทตงทส�าคญเปนพนทหนาเมองทางทศตะวนออก

มสณฐานกายภาพของยานเปนทราบลมรมแมน�าขนาบดวยแมน�าปงและคลองแมขา

203การด�ารงอยของยานตลาดในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหม

ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557

มความเหมาะสมตอกจกรรมการตดตอคาขาย จากขอมลเชงประวตศาสตรและการส�ารวจเชงสณฐานพบวาลกษณะสณฐานยานในอดตเดมเปนลานโลงพนทสวนและทางสญจรขนาดเลกทมรปรางอสระ (Freeform Pattern) เกดจากลกษณะการแบงแปลงทดนหรอทางสญจรทลดเลาะไปตามลกษณะภมประเทศเดมทเคยเปนทงนาและขวงเมร จงมทงพนทแบบลานกวางและพนทกระเปาะขนาดเลกและใหญทเกดจากการพฒนาและจดสรรพนทอยางคอยเปนคอยไป ท�าใหเออตอการจดวางและใชพนททหลากหลายและแปรเปลยนได นบเปนคณลกษณะเฉพาะของ

พนทยานตลาดทมประวตศาสตรยาวนาน(ดงภาพท3)

ภำพท3แสดงลกษณะพนทภายในยาน

2) พฒนำกำรพนท

พฒนาการพนทยานกาดหลวงเปลยนแปลงไปควบคกบววฒนาการและ

บทบาทของเมองการคมนาคมทางน�าเปนปจจยส�าคญทท�าใหพนทดานตะวนออก

ของเมองมบทบาททางเศรษฐกจมากกวาพนทอน ยานกาดหลวงไดรบการพฒนา

จากพนทเกษตรกรรมรมน�าและพนทขวงเมร (ทตงโกศอฐเจาเมอง) ใหเปนยาน

204 Journal of Mekong Societies

ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557

การคาของเมอง การเตบโตทางเศรษฐกจการคาและการทองเทยวไดสงผลใหเกด

การขยายตวของยานแมวาระบบการคมนาคมทางน�าไดถกลดทอนบทบาทลงจาก

การพฒนาสาธารณปโภคอาทถนนและรถไฟแตกไมท�าใหยานลดความส�าคญลง

ผนวกกบการเขามาเศรษฐกจการทองเทยวในชวง 2-3 ทศวรรษทผานมาไดท�าให

เกดการคาขายสนคาในชวตประจ�าวนและสนคาทองเทยวไปพรอมกน ท�าใหพนท

ยานตลาดนขยายตวไปพรอมกบววฒนาการของยานการคาและการทองเทยวใหม

เชน ยานกาดเมองใหม และยานไนทบารซาร จนกลายเปนเปนพนทสญลกษณ

ทางเศรษฐกจของเมองเชยงใหม(ดงภาพท4)

ภำพท4แสดงพฒนาการของพนทยานหนาเมอง

3) สถำปตยกรรม

สถาปตยกรรมเรอนรานคาในยานเปนองคประกอบส�าคญอกประการหนง

สถาปตยกรรมในยานนบวามความสอดคลองกบพฒนาการของยคสมยสามารถบงบอก

เรองราวประวตศาสตร พฒนาการ และการใชงานในชวตประจ�าวน สถาปตยกรรม

ในยานถอเปนตวสะทอนถงวถชวต เศรษฐกจ และสงคมในชวงนบรอยปทผานมา

205การด�ารงอยของยานตลาดในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหม

ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557

สะทอนใหเหนถงการเขามาของกลมชาตพนธทมแบบแผนการใชชวต รสนยม

เทคนคการกอสรางและวสดอาคารทแตกตางกน การส�ารวจภาคสนามสามารถ

จ�าแนกตามรปแบบทางสถาปตยกรรมในยานออกไดเปน5รปแบบไดแก1)รปแบบ

เรอนรานคาชวงตนของการเกดยานเปนชวงทคนพนเมองลานนาตงรกรากอยกอน

และมการยายเขามาตงถนฐานของพอคาชาวพมา รปแบบอาคารเปนเรอนแถวไม

ชนเดยวแบบเรยบงายคนพนเมองเรยกเรอนรานคาประเภทนวาเฮอนแป2)รปแบบ

เรอนรานคาหลงการเขามาของพอคาชาวจนชวงแรก เปนชวงทชาวจนเรมเขามา

คาขายในยาน รปแบบอาคารมการพฒนาไปเปนอาคารสองชนกงปนกงไม มการ

ประยกตใชรปแบบและองคประกอบสถาปตยกรรมทผสมผสานลานนาและจน

มพนทใชสอยระหวางบานและรานคา 3) รปแบบเรอนรานคาหลงการเขามาของ

พอคาชาวจนชวงหลง เปนชวงทพฒนาการวสดและการตกแตงเรมมมากขน

รปแบบอาคารมการพฒนาไปเปนอาคารปนสองชนมการประยกตใชลวดลายประดบ

และลกกรงปนปนตามแบบสมยนยม4)รปแบบเรอนรานคาหลงการเขามาของยค

อาณานคมตะวนตก รปแบบอาคารมการพฒนาไปเปนอาคารคอนกรตมดาดฟา

หนาตางลายประดบรปแบบลายเรขาคณตและ5)รปแบบเรอนรานคายคสมยใหม

เปนแบบทเกดขนจากการเขามาของสถาปตยกรรมยคสมยใหมทเนนแบบแผน

จากการปฏวตอตสาหกรรม เปนชวงทยานกาดหลวงประสบอคคภยครงใหญ

และไดสรางตลาดวโรรสและตนล�าไยพรอมทงตกรอบขางขนใหมอาคารดวยวสด

ทนไฟจ�าพวกเหลกและคอนกรตใชกนสาดและแผงกนแดดคอนกรตเปนตวตกแตง

(ดงภาพท5-6)

206 Journal of Mekong Societies

ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557

ภำพท5แสดงรปแบบสถาปตยกรรมเรอนรานคาในยานกาดหลวง

ภำพท6แสดงตวอยางรปแบบเรอนรานคาทเปนลกษณะเฉพาะอาคารรานคายานกาดหลวง

207การด�ารงอยของยานตลาดในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหม

ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557

4) กำรใชพนท

การใชพนทเปนลกษณะส�าคญอยางหนงทสรางความเปนยานตลาดดวย

ความหลากหลายการใชพนทตามกจกรรมในแตละชวงเวลาสงผลใหเกดการใชพนท

อยางยดหยนปรบเปลยนการใชงานตามบทบาททเปลยนไปไดอยเสมอเปนพนท

ในวถชวตประจ�าวนทมความเคลอนไหว ผลการส�ารวจพบวาการใชพนทในยาน

กาดหลวงม 3 สวนหลก คอ 1) พนทรมแมน�า มลกษณะพนทเปนพนทแนวยาว

มดานหนาเปดกวางออกสแมน�า พนทถนนดานตดน�ามความกวาง จงเปนเหมอน

จดเปดออกสสภาพแวดลอมทแออดจอแจและวนวายภายในยานตลาดพนทนเปน

ลานพกผอน ลานกจกรรมตามเทศกาล ทจอดรถรบสงประจ�าทาง และสวนหนง

ยงเปนทตงของตลาดขายดอกไมสดทมสสนสดใสตลอดวน 2) พนทถนนกงลาน

มลกษณะพนทเปนถนนขนาดกวางมากกวาปกต มลกษณะพนทคลายลานกวาง

ท�าใหมการใชงานทหลากหลายทงพนทกจกรรมทางสงคมรานคาหาบเรแผงลอย

ขาจรและขาประจ�า ตลอดจนทจอดรถรบสง ท�าใหมการใชงานและสญจรทคบคง

ตลอดวนและ3)พนทตรอกลกษณะพนทเปนถนนขนาดเลกขนาบขางดวยอาคาร

พาณชย จงท�าใหเกดความหนาแนนของกจกรรมการคาทเดนชด เปนทตงของ

รานคาถาวรและหาบเรทคกคกเปนพนทขนาดเลกและแคบทเปนกนเองและมความ

เคลอนไหวแตผอนคลายเพราะลกษณะทเปนตรอกไดสรางรมเงาของอาคารทขนาบ

ทงสองขางทเออตอการเดนเทา(ดงภาพท7)

208 Journal of Mekong Societies

ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557

ภำพท7แสดงลกษณะเดนของรปแบบกจกรรมกบการใชพนทในยานกาดหลวง

5) กำรรวมกลม

การรวมกลมของผคนมหลายรปแบบทงการรวมกลมตามกจกรรมการคา

ชาตพนธ ศาสนา และความเชอ การรวมกลมเหลานท�าใหเกดกลมทางสงคม

ทเหนยวแนนเกดเปนยานพหชาตพนธทมความสมพนธฉนทเครอญาตศาสนาและ

การคาอยางเหนยวแนน ไมเปลยนแปลงหรอขายอาคารรานคาเปลยนมอไป

การสบทอดธรกจของเครอญาตเดยวกน ท�าใหการเปลยนมอมคอนขางนอย

มผลใหกจการทเคยมอย ไมหายไป ท�าใหยานกาดหลวงจงเปนเสมอนชมชน

เครอญาต และเปนพนททางสงคมของชมชนยานตลาดทส�าคญของเมองเชยงใหม

(ดงภาพท8)

209การด�ารงอยของยานตลาดในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหม

ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557

ภำพท8แสดงยานการคาชาตพนธและกลมความเชอในยานกาดหลวง

บทอภปรำย:บทบำทนยยะและโอกำสของกำรอนรกษและพฒนำ

การศกษาความสมพนธระหวางองคประกอบเชงกายภาพและสงคมทสราง

ความเปนยาน กาดหลวง ใชการวจยเชงคณภาพดวยการสงเกต สมภาษณ และ

กระบวนการมสวนรวมของชมชนการน�าเสนอผลวจยตอชมชนไดสรางกระบวนการ

เรยนรรวมกนระหวางผวจยและชมชนท�าใหเกดองคความรทมาจากชมชนท�าให

ชมชนไดเหนภาพความเปนยานทชดเจนเลงเหนถงความส�าคญของความเปนยาน

ไดขอมลทเปนประโยชนตอการอนรกษและพฒนายานใหด�ารงอยตอไป

ผลวจยการด�ารงอยของยานกาดหลวงสอดคลองกบแนวคดของวมลศร

ลมธนากล(2537)ทกลาววายานทจะด�ารงอยไดตองมพนททมความรวมสมยและ

ยดหยน ผนเปลยนไดตามการใชงานทเปลยนแปลง ผลนยงสอดคลองกบบทสรป

การใชพนทในเมองของระววรรณโอฬารรตนมณและวระสจจะกล(2555)ทชให

เหนวารปแบบการใชพนททแตกตางสามารถสรางความหมายแกพนทไปตามการ

ใชทเปลยนไปอาทเชนรปแบบการใชพนทถนนกงลานในยานกาดหลวงทมการใช

อยางหลากหลายและปรบเปลยนอยเสมอ (ดงภาพท 9) เปนผลจากการปรบตวใช

พนทเพอใหมความสอดคลองตามการใชงานและตอบสนองตอวถชวตของสงคมเมอง

210 Journal of Mekong Societies

ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557

ยานกาดหลวงจงเปนพนทรวมสมยทสะทอนภาพกายภาพและสงคมของยานและ

เมองไปพรอมกน

เราจะเหนไดวายานกาดหลวงมโอกาสของการพฒนาหลายดานทงดาน

เศรษฐกจการคาและการทองเทยว ดวยกจกรรมการคาในระดบเมองท�าใหยาน

กาดหลวงเปนยานการคาทรวบรวมสนคาหลากประเภทสะดวกตอการจดหาสนคา

ของผบรโภค สงผลใหเกดตลาดนดถนนคนเดน เพอตอบสนองวถชวตของคนใน

เมองปจจบน เกดเปนยานทมความรวมสมย สอดคลองกบแนวคดของ วมลศร

ลมธนากล (2537)และปรานอมตนสขานนท (2550)ทกลาววาพนททมความ

สอดคลองกบชวตประจ�าวน มความยดหยน และเปดโอกาสตอการใชของคน

ทกชนชน กายภาพทรองรบพลวตการปรบตวได เชน ถนนกงลานและตลาดนด

กลางคน เปนการปรบตวของยานตอบสนองตอวถชวตทเปลยนแปลงไปของคน

ในเมองสมยใหมการเปลยนแปลงทเกดขนเปนกญแจส�าคญทจะน�าไปสความเขาใจ

วธการปรบตวและการด�ารงอยของความเปนยานกาดหลวงผานรปแบบการปรบ

เปลยนการใชงานเพอการอยรอด

ในอกมมมอง ยานกาดหลวงเปนพนท เมองเก าอนเกยวเนองกบ

ประวตศาสตรเมองอนเปนผลดตอโอกาสทางเศรษฐกจการทองเทยวการมมรดก

ทางวฒนธรรมอาทวถชวตสถาปตยกรรมภมปญญาประเพณทเปนเอกลกษณ

สงผลใหยานกาดหลวงมศกยภาพทสามารถพฒนาตอยอดแตการเปลยนแปลงของ

กายภาพในยานอยางฉบพลนรวมไปจนถงการเปลยนมอของผอยอาศยสงผลท�าให

สภาพสงคมในยานเปลยนแปลงไปอยางควบคมไมได ซงสงผลเสยตอมรดกทาง

วฒนธรรมในยานจดออนส�าคญของการบรหารจดการมรดกทางวฒนธรรมเกดจาก

การขาดการเขามาคยกนอยางจรงจงของหนวยงานทเกยวของในระดบนโยบาย

ท�าใหการบรหารจดการมรดกทางวฒนธรรมกไมอาจเกดผลส�าเรจไดสงผลใหมรดก

ทางวฒนธรรมทมอยเรมเสอมสญไปตามกาลเวลา

งานวจยนมสวนชวยใหคนในยานกาดหลวงตระหนกถงคณคาของมรดก

ทางวฒนธรรมและเอกลกษณทมอย การเกบขอมลแบบมสวนรวมของชมชนรวมกบ

หนวยงานทเกยวของไดสรางองคความรทมาจากชมชนท�าใหชาวยานเลงเหนถง

211การด�ารงอยของยานตลาดในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหม

ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557

ความส�าคญการสรางกระบวนการเรยนรรวมกนสงผลใหเกดการเขามาคยกนของ

หนวยงานและชมชนเพอสรางแนวคดนโยบายการจดการทเหมาะสมเปนการเตมเตม

ชองวางการจดการมรดกทางวฒนธรรม โดยผลงานวจยไดคนขอมลใหกบชมชน

เพอน�าไปใชเปนขอมลของยาน ใชประกอบในสอตางๆ ในชมชนเองหรอเผยแพร

สสาธารณะ งานวจยนยงสามารถใชเปนแนวทางในการศกษายานตลาดอนทมอย

ในเมองของไทยและเมองในภมภาคอาเซยน เพอน�าไปสการจดการในการอนรกษ

ปรบปรงหรอพฒนาใหเกดแนวทางการท�างานรวมกนอยางทยงยน

ภำพท9แสดงรปแบบการใชพนทถนนกงลาน

212 Journal of Mekong Societies

ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557

เอกสำรอำงอง

กอบชย รกพนธ. (2557).กำรด�ำรงอยของยำนกำดหลวงในพลวตควำม

เปลยนแปลงเมองเชยงใหม. วทยานพนธ ปรญญามหาบณฑต

คณะสถาปตยกรรมศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม.

กาญจน นทวฒกล. (2550).ตรรกะของกำรใชพนทวำงสำธำรณะอยำงเอนก

ประโยชนในเมองเชยงใหม. วทยานพนธ ปรญญาดษฎบณฑต

คณะสถาปตยกรรมศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ไขศร ภกดสขเจรญ. (2550).ซอยลดประหยดพลงงำน :พนทวำงสำธำรณะ

ขนำดเลก-พนททำงสงคมของชมชนไทย.กรงเทพฯ:คณะสถาปตยกรรมศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วมลศรลมธนากล.(2537).ผลกระทบของระบบเมองสมยใหมทมตอระบบยำน

ของคนในกรงเทพมหำนคร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขา

มนษยวทยามหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ปรานอม ตนสขานนท. (2550).พนทสำธำรณะในเมอง:ชวตเมองขอนแกน.

ขอนแกน:คณะสถาปตยกรรมศาสตรมหาวทยาลยขอนแกน.

แผนดน อนจะน�า. (2552).กำรสงเสรมอตลกษณพนถนของกำดววควำย

ทงฟำบดเชยงใหม เพอกำรทองเทยวชมชน. วทยานพนธปรญญา

มหาบณฑตคณะสถาปตยกรรมศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม.

ระววรรณโอฬารรตนมณ.(2547).ถนนคนเดนในเขตเมองเชยงใหม:รำยงำน

วจยฉบบสมบรณ.กรงเทพฯ:ส�านกกองทนสนบสนนงานวจย.

ระววรรณ โอฬารรตนมณและวระสจจะกล. (2555).การใชพนทสาธารณะเปน

ถนนคนเดนแบบตลาดนดในเมองไทย.วำรสำรสงคมลมน�ำโขง,8(3),121-142.

สมรกษ ชยสงหกานานนท. (2549).ตลำดในชวตชวตในตลำด. กรงเทพฯ:

ศนยมานษยวทยาสรนธร(องคการมหาชน).

สภาภรณอาภาวชรตมและดวงจนทรอาภาวชรตมเจรญเมอง.(2553).เรองเลำ

จำวกำดเลม7:รอยปรอยเรองรำว.เชยงใหม:มลนธสถาบนพฒนาเมอง.

213การด�ารงอยของยานตลาดในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหม

ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557

Carmona,Matthew.et.al(2003).PublicPlace-UrbanSpaces:TheDimension

ofUrbanDesign..2ndEd.Amsterdam:ArchitecturalPress.

Gehl,Jan.(2001).LifeBetweenBuildings:UsingPublicSpace.4ThEd.

Copenhagen:ArchitecturalPress.