บทท4การวางแผนโครงการสงเสรมการเกษตรใหเกษตรกรผใหญ

เกษตรกรทจะตดสนใจเขารวมโครงการสงเสรมใดๆ กตาม จะพจารณาถงวตถประสงคและเปา หมายของโครงการนนๆ วาตรงกบความตองการของตนหรอไม เพราะเกษตรกรจะตองเสยเวลาทงไรนามา

รบการสงเสรมฯ ดงนนถาสงทเจาหนาทสงเสรมใหแกเขาเปนประโยชนตอการปรบปรงทำาการเกษตร ตลอด จนชวตและครอบครวของเขา กจะเปนสงจงใจใหเกษตรกรเขามารวมโครงการ ดงนนการวางแผนโครงการสง

เสรมใดๆ ตองพจารณาถงโครงการทเปนประโยชนตอเกษตรกร

การวางแผนโครงการสงเสรมฯ เปนการคดลวงหนาวาจะทำาอะไรใหสำาเรจและทำาอยางไร เปนกระ บวนการทตองกระทำาอยางตอเนอง ทงนเพราะการเปลยนแปลงสภาพทางเศรษฐกจสงคมเกดขนอยตลอด

เวลา อกทงปญหาและความตองการใหมๆ กมปรากฏขนอยอยางสมำาเสมอ ทำาใหวตถประสงคในการทำางานม การปรบปรงเปลยนแปลงอยตลอดเวลา การเปลยนแปลงเหลานรวมถงการเปลยนแปลงทางสภาพเศรษฐกจ

สงคม และการเกษตรกรรม ตลอดจนดนฟาอากาศและสงแวดลอมอนๆ จงจำาเปนตองจดใหมนกสงเสรม ฯ เพอเตรยมใหคำาแนะนำาชวยเหลอทถกตองและเหมาะสมแกผรบการสงเสรม ทงนเพอใหเกษตรกรหรอผรบ

การสงเสรม สามารถพฒนาตนเองใหกาวทนสงแวดลอมและเทคโนโลยทเปลยนแปลงไป ตลอดจนพฒนาคณภาพชวตของตนเอง

ในการถายทอดความร เทคโนโลยใหมๆ ตลอดจนใหคำาแนะนำาชวยเหลอเกษตรกรในเรองตางๆ จำาเปนจะตองมการเขยนแผนและโครงการสงเสรม ฯ เพอใหเกดความชดเจนในกระบวนการสงเสรม ฯ เพราะ

การวางแผนโครงการนนชวยใหผทเกยวของรวาจะทำาอะไรใหสำาเรจ จะมการใชทรพยากรตางๆ เปนจำานวน เทาใด ตลอดจนกจกรรมตางๆ ทจะทำามอะไรบาง ดงนนเจาหนาทสงเสรม ฯ จงจำาเปนตองมความรความ

เขาใจเกยวกบกระบวนการวางแผนโครงการ เพอจะไดมการจดทำาโครงการทถกตองและเปนประโยชนตอ เกษตรกรใหมากทสด กระบวนการในการวางแผนโครงการสงเสรมการเกษตรไดแก การวเคราะหสถานการณ

การกำาหนดวตถประสงคและเปาหมาย การเขยนแผนปฏบตงาน การปฏบตงานตามแผนทวางไว และการประเมนผลเพอตรวจสอบความกาวหนาและผลสำาเรจของโครงการตามทไดวางแผนไว

แนวทางในการจดทำาโครงการสงเสรมการเกษตร

แนวทางในการสงเสรมการเกษตรแกเกษตรกรผใหญ ควรพจารณาใหตรงกบลกษณะดงตอไปน

1) โครงการสงเสรมการเกษตรควรยดถอแนวทางของการวจยทางการเกษตรเปนบรรทดฐาน (Based on research in agriculture) คณสมบตทสำาคญอยางหนงของการสงเสรมการเกษตร คอการมขอมลของงานวจยทางดานการเกษตรซงเปนความรและเทคโนโลยใหมๆ จะชวยใหการจดทำาโครงการสงเสรมเปนไปดวยด

และอยบนพนฐานของการถายทอดความรทเปนวทยาศาสตรแกเกษตรกร งานวจยอาจจะเปนการวจยขนพน ฐานหรองานวจยขนสงกตาม จะเปนประโยชนตอการพฒนาการผลตของเกษตรกร ทำาใหมการเพม

ประสทธภาพในการผลตของเกษตรตอไป ดงนนนกสงเสรมการเกษตรจงควรตระหนกถงขอมล จากผลงานวจยทสามารถนำาไปเปนประโยชนในการเผยแพรความรแกเกษตรกรเปนอยางด

2) โครงการสงเสรมการเกษตรควรยดความตองการและความสนใจของเกษตรกรเปนสำาคญ (Based on needs and interest of farmers)

ในการจดทำาโครงการสงเสรมการเกษตร ควรตงอยบนพนฐานของความตองการและความ สนใจของเกษตรกร ถาโครงการนนตรงกบความตองการทแทจรงของเกษตรกรแลว จะสรางความสนใจแก เกษตรกรเปนอยางด จำานวนเกษตรกรทมารวมโครงการกจะมเปนจำานวนมาก จะเหนไดวาโครงการสง

เสรมทไมคอยประสบความสำาเรจมจำานวนเกษตรกรใหความสนใจนอย กเพราะไมไดจดทำาขนตามความสนใจและความตองการของเกษตรกรอยางแทจรง

3) โครงการสงเสรมการเกษตรควรมงสงเสรมการเกษตรในประเดนทสำาคญและปนประโยชน

ตอเกษตรกร (Focus on most important concerns) เนองจากโครงการสงเสรมการเกษตรมงทจะอำานวยผลประโยชนใหแกเกษตรกร ดง นนสงทจะถายทอดใหแกเกษตรกรควรเปนสงทมคณคาสงสดสำาหรบเกษตรกร เพราะเกษตรกรตองการใช

เวลาทตองเขามารวมกจกรรมของโครงการอยางมประสทธภาพ โครงการสงเสรมทตอบสนองตอความ ตองการของชมชนและเกษตรกรสามารถวดไดโดย การตอบสนองตอความตองการของคนสวนใหญ ม

ความสำาคญตอภาวะเศรษฐกจของเกษตรกร ตรงกบความตองการของชมชน

4) การมสวนรวมของเกษตรกรในการวางแผนโครงการ (Farmers involvement in planning) โครงการสงเสรมการเกษตรใดๆ จะมประสทธภาพ เมอเกษตรกรไดเขามามสวนรวมใน

การวางแผน เพราะเกษตรกรยอมบงบอกไดวา อะไรทเขาตองการเรยนร การเขารวมในการวางแผน โครงการยงชวยกระตนความสนใจของเกษตรกรใหมมากขน เพราะเขาคดวาเปนสวนหนงของโครงการ

จำานวนผทจะมาเขารวมโครงการกจะมมากขน

5) วตถประสงคและเปาหมายขององคกรสงเสรมการเกษตรเปนสงทจะตองยดถอเปนแนวทาง (Consistent with philosophy and objectives of the organization) องคกรทรบผดชอบงานสงเสรมการเกษตร จะมวตถประสงคและเปาหมายทชดเจน ดง

นนการจดทำาโครงการสงเสรมการเกษตร ตองไมออกนอกแนวทางดงกลาว ตวอยางเชน เจาหนาทสงเสรม ฯ จดทำาโครงการสอนเกษตรกรหรอผใหญทสนใจในวชาการเกษตร แนวทางในการจดทำาโครงการตองยด

แนวทางในการพฒนาอาชพการเกษตร การใหความรดานวชาการเกษตร การชวยเหลอปจจยการผลตและ บรการพนฐานตางๆ แกเกษตรกร

6) จดโครงการภายใตขอบเขตของทรพยากรทมอย (Within the limits of resources available) ทรพยากรทมอยในทองถนอาจจะอยในรปของวตถหรอบคคลกได เจาหนาทสงเสรม ฯ ควร

จดโครงการโดยพจารณาถงทรพยากรทมอยในทองถนเปนเบองตน ไมควรใชทรพยากรทหายากหรอเฉพาะ เจาะจงมากเกนไป เชนบคคลทจะมาใหความรทางวชาการกควรเลอกสรรบคคลทมอยในทองถนทมความรใน

เรองนน ๆ ดพอสมควร อาจเปนเจาหนาทหนวยงานทเกยวของหรอแมแตเกษตรกรผนำาทมความรและ ประสบการณในทองถนนำามาเปนวทยากร นอกจากนการใชเงนหรอวสดอปกรณตางๆ กเชนกน ควรมการ

พจารณาใชอยางประหยดเหมาะสมกบงานและกจกรรมตางๆ ทตองทำา วสดอปกรณตางๆ ทมอยในทองถนควรพจารณานำามาใชเปนอนดบแรก

7) ผลลพธของโครงการควรมประโยชนและมคณคาตอเกษตรกร (Outcomes are

profitable) โครงการใหความรแกเกษตรกรทกโครงการ ตองใหเกดประโยชนแกเกษตรกรอยางเตมท ตามวตถประสงคทตองการการเปลยนแปลงพฤตกรรมของเกษตรกร ในการใหการศกษาแกเกษตรกร

วตถประสงคทสำาคญกคอ ตองการใหเกษตรกรเกดการยอมรบในเทคโนโลยและความรใหมๆ ทางการเกษตร ทมคณคาตอการประกอบอาชพของเกษตรกร

แนวคดในการวางแผนโครงการสงเสรมการเกษตร

80

โครงการ มความหมายมาจากภาษาองกฤษ คอ “Program” ซงมความหมายโดยสรป วา A plan or procedure for dealing with some matter

แปลเปนภาษาไทยวา การกำาหนดกจกรรมและเขยนขนตอนในการดำาเนนกจกรรมเหลานนไวลวงหนา เพอให บรรลวตถประสงคตามทตงไว เพอใหไดโครงการทมลกษณะครบถวนสมบรณ กลาวคอ มความรอบคอบ

ชดเจน สามารถดำาเนนงานหรอนำาไปปฏบตไดผลตอบแทนคมคาอยางแทจรงตามเปาหมายทตงไว ดวยการ

ประหยดทรพยากรตาง ๆ จากความหมายดงกลาว จงสามารถแยกแยะลกษณะทสำาคญของโครงการไว 5 ประการ คอ(ประสทธ, 2529 : 37-38)

1) วตถประสงค (Objectives) งานชนแรกของการวางแผนและจดทำาโครงการก คอ การ

กำาหนดวตถประสงคของโครงการทมลกษณะชดเจน รดกม เขาใจงายและเปนไปได วตถประสงคของโครงการ

สงเสรมสามารถกำาหนดใหอยทงในรปทเปนผลผลต (Yield) เชน ผลผลตตอไร จำานวนผลผลต หรอ อาจจะเปนวตถประสงคทใหบรการเพอการผลตของเกษตรกร เชน จำานวนผรบการสงเสรม ผปฏบตงาน

เกษตรกรทสามารถทำาตามวธการทสงเสรมได เปนตน ในแตละโครงการอาจจะมวตถประสงคหลาย วตถประสงคได แตตองมความสมพนธและสนบสนนกนและกน เพอใหสามารถดำาเนนการใหบรรลเปาหมายได

2) ความเปนเอกเทศ (Discreteness) หมายถงการกำาหนดขอบเขตของการปฏบตงาน

งานทมความเฉพาะเจาะจง มขอบเขตในการแกไขปญหาหรอสนองความตองการเฉพาะเรอง มการกำาหนด ขอบเขตการบรหารและความรบผดชอบทชดเจน ไดแก การกำาหนดจดเรมตนและจดสนสดของโครงการไว

อยางชดเจน เพอใหสามารถ วเคราะห ตดตาม ควบคม และประเมนผลไดอยางถกตองและอสระนนเอง

3) ความกลมกลนสอดคลองกนของกจกรรม (Cohesive organized action) แตละ

โครงการยอมประกอบไปดวยกจกรรมตางๆ มากกวาหนงกจกรรม แตจำานวนกจกรรมจะมากนอยเพยงใดนน ขนอยกบขอบเขตและความสลบซบซอนของแตละโครงการ กจกรรมทเปนสวนประกอบของโครงการจะตอง

กำาหนดและเรยงลำาดบกอนหลงของการดำาเนนงาน ทสอดคลองและพงพาอาศยซงกนและกน จะขาดไปเพยงขนตอนใดขนตอนหนงแทบไมไดเลย

4) สถานทดำาเนนการ (Location) เปนสวนสำาคญอยางยงทจะทำาใหโครงการประสบ

ประสบความสำาเรจ โครงการจะตองดำาเนนงานในชวงทมปจจยทจำาเปน (Essential resources) ทตองใชในการดำาเนนงานอยางเพยงพอ โดยเฉพาะความพรอมดานแรงงาน ความ

ตงใจของบคคลเปาหมายและผรวมโครงการ วสดอปกรณตางๆ ทจำาเปนตองใชอนๆ

5) มจดเรมตนและจดสนสดของการดำาเนนงาน (Schedule beginning and terminal points) นนคอระยะเวลาในการดำาเนนงาน ตองกำาหนดไวอยางชดเจน

ถาไมมการกำาหนดระยะเรมตนและสนสดของโครงการปลอยใหมการกระทำาไปเรอยๆ กไมนบวาเปนโครงการ ถอวาเปนงานปกตไป นอกจากนการกำาหนดวนเรมตนและสนสดโครงการจะมประโยชนในการวเคราะหผล

ประโยชนของการดำาเนนงานและคาใชจายของโครงการไดอยางถกตอง (Cost-benefit analysis)

81

โดยสรปแลวการจดทำาโครงการสงเสรมการเกษตร เปนกระบวนการของการทำางานอยางตอเนอง ซงรวมถงการวางแผนโครงการ การเตรยมแผนปฏบตงานสงเสรมแนะนำาเกษตรกร การนำาแผนหรอ

โครงการไปปฏบต และการตดตาม ควบคม ประเมนผล ตลอดจนการรายงานผลการปฏบตงานตามแผนท วางไว นอกจากนการจดทำาโครงการสงเสรมการเกษตร ยงเปนกจกรรมทตองใชความพยายามอตสาหะและ

เอาจรงเอาจง ทงนเพราะเปนสวนสำาคญของงานทใหการบรการชวยเหลอแกเกษตรกร เพอใหเกษตรกร สามารถ วเคราะหถงปญหาหลกและความตองการเรงดวนทแทจรงของตนเองได อกทงโครงการสงเสรม

การเกษตรยงมลกษณะทเนนการใหความรใหการศกษาแกเกษตรกรโดยตรง ผรบการสงเสรมตาม โครงการ คอเกษตรกรผทจะนำาความรทไดรบไปปรบปรงการประกอบอาชพการเกษตรของตนเอง ปรบปรง

สภาพชวตความเปนอยของครอบครว ดงนนการจดทำาโครงการสงเสรม ฯ จงเปนกระบวนการทใหการศกษา และรวมปฏบตงานระหวางเจาหนาทสงเสรมการเกษตรและผรบการสงเสรมฯ คอเกษตรกรอยางใกลชดและ

อยางเปนระบบ โดยใชระยะเวลาในการดำาเนนงานอยางตอเนองและยาวนาน

ลกษณะสำาคญของการวางแผนโครงการสงเสรมการเกษตร

จากทไดกลาวมาตอนตน โครงการสงเสรมการเกษตร เปนเครองสำาคญในการนำาการเปลยนแปลง ไปสเกษตรกรแตละคน กลมเกษตรกร และชมชนเกษตรกร ซงในการวางแผนโครงการนนมองคประกอบท

สำาคญ คอ จดมงหมาย เครองมอหรอกจกรรม และบคลากร บคลากรนบวามความสำาคญทสดเพราะเปนผ เลอกและกำาหนดวธการหรอกลยทธและเครองมอตางๆ ในการทำางานใหบรรลตามเปาหมายและวตถประสงค

โดยมการตดสนใจอยางมเหตผล ดงนนการวางแผนโครงการ ฯ จงเกยวของกบการประยกตใชความรดาน เทคนควชาการและการศกษาขอมลอยางมระบบตามวธการทางวทยาศาสตร เพอคนหาปญหาและความ

ตองการของบคคลเปาหมาย และนำาไปสการกำาหนดวตถประสงคของโครงการใหสอดคลองและตอบสนองตอ ปญหาและความตองการทแทจรงของบคคลเปาหมาย ในการวางแผนโครงการมลกษณะทสมบรณอยในตว

ของมนเอง กลาวคอผวางแผนโครงการจะพจารณาทางเลอกตางๆ เทาทมอยเพอใหการดำาเนนงานตามแผน สามารถยดหยนไดตามความเหมาะสมกบสถานการณทจะเกดขนในอนาคต นอกจากนการวางแผน

โครงการยงเปนเครองมอเพอการจดสรรทรพยากรหรอระดมทรพยากรทมอยในสถานการณนนๆ เพอชวยใหการดำาเนนงานเปนไปอยางมประสทธภาพและมความสมบรณทสด

โดยสรปแลวการวางแผนโครงการสงเสรมการเกษตรทดควรมลกษณะดงตอไปน คอ (Martinez, 1987: 82-84)

1) การวางแผนโครงการขนอยกบการวเคราะหสถานการณทเปนจรงในขณะนน

(Sound program planning is based on an analysis of the situation)

ขอมลตางๆ ทเกยวกบ ทดน ประชากร ครอบครว ชมชน องคกรและสถาบนในชนบท ตลอด จนหนวยงานททำางานพฒนาในพนท ตลอดจนการประเมนผลโครงการตางๆ ทเคยทำามากอนหนานน จำาเปน

ตองเกบรวบรวมมาเพอการวเคราะหสถานการณในขณะนน แหลงของขอมลอาจจะไดมาจาก หนวยงานของ รฐบาล เกษตรกร กลมบคคลตางๆ ทอยในชมชนทเกยวของกบการพฒนา วธการเกบรวบรวมขอมลทำาได

โดย การสำารวจ สำามะโน การศกษาแนวโนมทางเศรษฐกจสงคม หรอการตรวจและวเคราะหเอกสารตาง ๆ ทมอย ขอมลทงหมดทไดมาควรจะจดทำาเปนหมวดหม วเคราะหและนำาเสนอ ในรปแบบทจะนำาไปใชประโยชน

ไดงาย

2) การเลอกโครงการตองเปนโครงการทเปนความตองการของเกษตรกร (Sound program planning selects programs based on needs)

ปญหาในพนทตางๆ มมากมายหลากหลายปญหา แตไมสามารถทจะเขาไปดำาเนนการแก ปญหาเหลานนไดทงหมดในเวลาเดยวกน ดงนนจงจำาเปนตองเลอกเอาปญหาทมความสำาคญและจำาเปน ทได

มาจากการวเคราะหสถานการณ โดยยดความคดเหนของเกษตรกรเปนหลก โครงการตางๆ จงเปนโครงการทจะแกปญหาหรอตอบสนองความตองการของชมชนเกษตรกรอยางแทจรง

82

3) วตถประสงคและวธการดำาเนนงานตามโครงการตองสรางความพอใจใหกบเกษตรกร (Sound program planning determines objectives and solutions that offer satisfaction)

การกำาหนดวตถประสงคและวธการดำาเนนงานในโครงการใด ตองอยในขอบเขตททำาให เกษตรกรในชมชน ไดรบผลประโยชนจากการดำาเนนงานตามโครงการจรงๆ วตถประสงคและวธการดำาเนน

งาน ไมจำาเปนตองสลบซบซอน ใชวธการแบบงายๆ กจะเปนทสนใจของเกษตรกรและเกดการยอมรบไปปฏบต อยางแพรหลาย ทำาใหโครงการทเรานำาเสนอนนประสบความสำาเรจไดงายขน

4) โครงการทดตองมความชดเจนแนนอนแตสามารถยดหยนไดบาง (A good program has permanence with flexibility) การวางแผนโครงการเปนการมองไปขางหนา มความชดเจน ตอเนองและ

ถาวร แตในระหวางทนำาโครงการไปปฏบต อาจมกจกรรมบางอยางทตองการปรบปรงใหเหมาะสมกบ สถานการณและความตองการของเกษตรกรทเปนอยในขณะนน ดงนนจงควรจะมความยดหยนไดบางในบาง

กจกรรม แตตองไมกระทบตอวตถประสงคและเปาหมายหลกของโครงการ การยดหยนหมายถงการปรบ เปลยนหรอขยายกจกรรมตาง ๆ เพอนำาไปสความสำาเรจตามเปาหมายทวางไว เพราะในบางครงมปญหาทเปน

อปสรรคตอการนำาไปสการบรรลเปาหมายทตงไว ซงอาจจะเลอกแนวปฏบตใหมได เพอใหโครงการประสบความสำาเรจ

5) การวางแผนโครงการควรมงเนนใหเกดความสมดลย ( A sound program

has balance with emphasis) ความตองการหรอปญหาของเกษตรกรสวนใหญ ทถกบรรจไวในโครงการสงเสรม

การเกษตร ควรครอบคลมกลมบคคลตางๆ ทอยในพนทอยางทวถง ปญหาหลกของชมชนซงมผลกระทบตอ คนสวนใหญจะตองไดรบการพจารณาแกไขกอน ประสทธภาพของการแกไขปญหาขนอยกบการกระจายผลท

ไดรบไปสเกษตรกรอยางทวถง

6) การวางแผนโครงการตองมการกำาหนดแผนปฏบตงานอยางชดเจน (A goodprogram has definite plan of work)

แผนปฏบตงาน คอการกำาหนดการปฏบตงานตามแผนทวางไว ซงจะตองมการกำาหนด กจกรรมตางๆ ทตองทำาใหชดเจน ดงน คอ

ประชากรเปาหมาย วตถประสงคและเปาหมาย ของโครงการ เวลา สถานททจะปฏบตกจกรรมตางๆ วธการสงเสรมหรอวธการสอน หนาทความรบผดชอบของผทเกยวของ ผนำาทองถนและอาสาสมครทมารวมโครงการ การประสานงานกบหนวยงานอนๆ การตดตามและประเมนผลโครงการ

7) การวางแผนโครงการเปนกระบวนการทตองทำาอยางตอเนอง (Program planning

is a continuous process) กจกรรมของโครงการสงเสรมการเกษตรนน มการสอนและการฝกอบรมเกษตรกรอยดวย

ผททำาหนาทวางแผนโครงการ ควรมสวนรวมในกระบวนการวางแผนโครงการตงแตตน คอ ตงแตการหา

83

ขอมล การวเคราะหขอมล การกำาหนดวธการแกปญหาบนพนฐานของสถานการณทเปนจรง ซงจะตองมการ เรยนรเกยวกบ การวเคราะหขอมล และสรปความสมพนธระหวางปจจยตางๆ ทกอใหเกดปญหานนๆ ได ดง

นนผทเกยวของกบการวางแผนโครงการใดๆ ควรจะไดมสวนรวมในกระบวนการวางแผนโครงการตงแตตนอยางตอเนอง

8) การวางแผนโครงการสงเสรมการเกษตรเกยวของกบโอกาส ในการใหความรแกเกษตรกร (Program planning is a teaching opportunity) การใหความรแกเกษตรกรโดยการจดทำาเปนโครงการ ตองมการกำาหนดวธการสอน

หลกสตร ตลอดจนวสดอปกรณตาง\ ๆ ทจะใช ซงตองมการพจารณาอยางรอบคอบ เพอใหการสอนมประสทธภาพมากทสด

9) การวางแผนโครงการเกยวของกบการประสานงาน (Program planning is a coordinating process)

การดำาเนนงานในโครงการใดๆ นน ไมสามารถทำาใหบงเกดผลไดโดยบคคลหนงบคคลใดหรอ องคกรใดองคกรหนงเพยงหนวยเดยวเทานน แตตองอาศยความรวมมอประสานงานกบบคคลหรอหนวยงา

นอนๆ ทเกยวของกบการพฒนางานเกษตร ทงนเพอเปนการระดมสตปญญา ความร ความคด และ ทรพยากรตางๆ มาใชใหเกดประโยชนสงสด

10) โครงการทดตองมการกำาหนดวธการประเมนผลไวดวย (Good program planning

provides for evaluation of processes and results) การประเมนผลเปนกจกรรมทตองทำาอยางตอเนอง ในกระบวนการวางแผน

โครงการตงแตเรมตนวางแผนโครงการจนถงขนตอนสดทายของโครงการ วตถประสงคหลกของการ ประเมนผลกคอ การปรบปรงโครงการในระหวางดำาเนนงานและเพอประเมนความสำาเรจของโครงการเมอสน

สดโครงการ ดงนนในการเขยนโครงการควรมการกำาหนดวธการประเมนผลไวดวย

กระบวนการวางแผนโครงการสงเสรมการเกษตร

การวางแผนโครงการสงเสรมการเกษตร เปนกระบวนการทประกอบดวยขนตอนตางๆ คอการ วเคราะหสถานการณ การตงวตถประสงค การจดทำาแผนโครงการ การนำาแผนไปปฏบต และการประเมนผล

ความกาวหนา เมอไดดำาเนนงานตามขนตอนตางๆ แลว กจะเขาสสถานการณใหม ซงเปนผลมาจากการ ดำาเนนการตามโครงการทไดจดทำาไว การประเมนผลจะทำาใหทราบถง ผลทไดรบจากการดำาเนนงานตาม

โครงการ รถงจดบกพรองจดลมเหลวของโครงการ เพอเปนขอมลพนฐานสำาหรบการจดทำาโครงการใหมตอไป

ขนตอนตาง ๆ ในกระบวนการวางแผนโครงการ ตามแนวคดของ Pesson, 1966 อางใน

Burger and Duvel, 1981 ไดกำาหนดขนตอนไว 8 ขนตอนดวยกน คอ

1. เกบรวบรวมขอมล (Collect fact)2. วเคราะหสถานการณ (Analyze situation)

84

3. ระบปญหา (Identify problems)4. กำาหนดวตถประสงคและเปาหมาย (Decide on objectives)5. เขยนแผนปฏบตงาน (Develop plan of work)6. ดำาเนนงานตามแผน (Execute plan)7. ประเมนผลความสำาเรจ (Determine progress)8. พจารณาทบทวนเพอการปรบปรง (Reconsideration)

เพอใหงายตอการอธบายจะปรบใหเหลอ 6 ขนตอน คอ การเกบรวบรวมขอมล การวเคราะห สถานการณและระบปญหา การกำาหนดวตถประสงคและเปาหมาย การกำาหนดวธการและกลยทธ การ

ดำาเนนงานตามแผน และการประเมนผล ตามแผนภาพท 4.1การเกบรวบรวมขอมล

ขอมลมความสำาคญสำาหรบการวางแผนโครงการ ขอมลมทงปรมาณและเปนจรงเกยวกบสภาวะท เปนอยในปจจบน ทงทางเศรษฐกจและสงคม รวมถงสงแวดลอมทางธรรมชาต ขอมลทถกตองและสมบรณ

ยอมมสวนสำาคญตอกระบวนการวางแผน ตงแตการกำาหนดปญหาและความตองการ การกำาหนดเปาหมาย วตถประสงค การตดตามผลและประเมนผล ตลอดจนการรายงานผลการปฏบตงานตามแผน

แผนภาพท 4.1 กระบวนการวางแผนโครงการ

85

เกบรวบรวมขอมล

วเคราะหสถานการณ และระบปญหา

กำาหนดวตถประสงค และเปาหมาย

กำาหนดวธการและ กลยทธ

ดำาเนนงาน ตามแผน

ประเมนผล

1) ความสำาคญของขอมล ขอมลทงหลายทจดเกบรวบรวมจากแหลงตางๆ นน มความ สำาคญและจำาเปนตอการวเคราะหปญหาและความตองการ ตลอดจนสามารถนำาไปใชเปนสวนประกอบในการ

พจารณาเพอวางแผน รวมถงการตดตามและประเมนผลทแทจรง ขอมลทงหลายทไดมาตองเปนขอมลทไม ลาสมย และมรายละเอยดเพยงพอกบความตองการ

2) ความถกตองของขอมล ขอมลทมความถกตองนอย หากนำาไปใชประกอบการ พจารณาเตรยมแผนงานแกไขปญหา ผลทไดจะทำาใหเกดความเสยหายอยางมาก ความผดพลาดหรอขอ

บกพรองของขอมลทพบเสมอๆ อาจจะเกดจากสาเหตตางๆ ดงน (ประสทธ, 2529 : 137-138)

2.1) ขอมลทเกบรวบรวมจากตวแทนของผทใหขอมลไมด โดยเฉพาะอยางยงขอมลท เกบจากประชากรทไดมาดวยวธการสมตวอยาง อาจใชวธการสมตวอยางทไมเหมาะสมกบลกษณะและ

คณสมบตของประชากร

2.2) การจดทำาขอมลผดพลาด ในกระบวนการจดกระทำากบขอมล ซงตองดำาเนนการ หลงจากเกบขอมลมาไดแลว เพอนำาไปประกอบการพจารณาวางแผนนน ใชกระบวนการหรอกระทำาไปโดยมขอ

ผดพลาด โดยเฉพาะถาการจดทำาโดยใชเครองคอมพวเตอรจะตองใชความระมดระวงอยางมากในการจดการกบโปรแกรมและอานผลทถกตอง

2.3) ความไมถกตองของขอมลเอง อาจเกดจากวธการและเครองมอในการเกบรวบรวม ขอมล ซงวธการตาง ๆ ยอมจะมขอบกพรองและขอเสยอยไมมากกนอย เชน การเกบขอมลโดยการ

สงเกตการณ กมจดออน กลาวคอ ถาบงเอญบคคลหรอสงทถกสงเกตไมกระทำาหรอปฏบตอยางทเคยตาม ธรรมชาต ขอมลทเกบไดกจะไมเปนจรงตามธรรมชาตทเปน

2.4) การอานขอมลทไมถกตอง ทงนอาจเปนเพราะขอมลไมชดเจน ผอานไมม ความรในขอมลนนๆ หรอเกดจากความไมรอบคอบ ไมตงใจของผอาน ถามการอานขอมลผดพลาดผลทตาม

มากคอ ทำาใหผใชขอมลนนเพอประกอบการตดสนใจตาง ๆ เกยวกบการวางแผนโครงการและการประเมนผลโครงการผดพลาดไปดวย

3) ความสมบรณของขอมล ขอมลทเกบรวบรวมมาไดบางครงยงไมสมบรณเตมรอย เปอรเซนต เนองจากสาเหตหลายประการ คอ

1) ลกษณะของขอมล ถาขอมลทตองการมลกษณะทเกยวของกบการกระทำาใน อนาคต เชน เกยวกบทศนคตของเกษตรกรตอเรองใดเรองหนงในอนาคต การรวบรวมขอมลอาจจะไดขอมล

ทไมเปนไปตามรปแบบหรอลกษณะทตองการ ทงนอาจเปนเพราะการคาดคะเนเหตการณลวงหนาทยากทจะม ความถกตองแมนยำาจรง ๆ

2) คณสมบตของผวเคราะหขอมล ผททำาการเกบรวบรวมขอมลและวเคราะห ขอมล อาจยงไมมความรเพยงพอในการ เกบรวบรวมขอมล การจดกระทำาและวเคราะหขอมล โดยเฉพาะอยาง

ยงขอมลทมความซบซอนมากๆ กจะยงมความบกพรองมากตามไปดวย

3) เวลาและงบประมาณมจำากด บางครงมความตองการขอมลอยางเรงดวน แต เวลามจำากด งบประมาณมนอย กยอมทำาใหขอมลมความสมบรณนอย

4) ประเภทของขอมล ขอมลทจะตองเกบรวบรวมมาเพอใชประโยชนในการวางแผน

86

โครงการสงเสรมการเกษตร สามารถจำาแนกออกเปน 2 ประเภทใหญ คอ ขอมลธรรมชาตทไมเปนทรพยากร

มนษย (Non-human resources) และขอมลประเภททรพยากรมนษย (Human resources) ขอมลเหลานเมอมการเกบรวบรวมมาแลว สามารถนำามาวเคราะห

เพอแสดงถงการเปนเหตเปนผล ในการกำาหนดปญหาและความตองการของเกษตรกรในชมชนตาง ๆ ได สำาหรบขอมลทตองการเพอนำามาใชประโยชนในการวางแผนโครงการสงเสรมการเกษตร ประกอบดวย ขอมล

ดานกายภาพของพนทเปาหมาย (Physical environment) ขอมลดานเศรษฐกจ- สงคมของเกษตรกร (Socio-economic data) และขอมลดานจตวทยาของเกษตรกร

(Psychological data) ตลอดจนขอมลเกยวกบปญหาและความตองการของเกษตรกร

ในพนท (Problems and needs) ขอมลตาง ๆ เหลานยงสามารถแบงตามทมาของ ขอมลไดอก คอ ขอมลทยงไมมอยตองเขาไปเกบรวบรวมเพอใหไดมาซงขอมล เรยกวาขอมลปฐมภม

(Primary data) และขอมลอกประเภทหนงคอ ขอมลทมการจดเกบไวแลวโดยหนวยงานหรอ

องคกรตาง ๆ สามารถนำามาใชประโยชนไดทนท เรยกวาขอมลทตยภม (Secondary data)

ลกษณะของขอมลอกรปแบบหนงกคอ ขอมลเชงคณภาพ (Qualitative data) “ ” “ ” “ ”ซงหมายถงขอมลทอธบายคณลกษณะของคน สงของ ทแสดงใหเหนวา ด เลว สง “ ” “ ” “ ” “ ” “ ” ตำา ใหญ เลก มาก นอย เปนตน เชน

- ในหมบานมการเลยงสกรเปนจำานวนมาก- ผลผลตถวเหลองของเกษตรกรในพนทนคอนขางสง- เกษตรกรใชเมลดพนธขาวทมคณภาพดปลก

ขอมลดงกลาวขางตน สามารถนำาไปพจารณาเปนปญหาหรอความตองการในการวางแผนได ไมมากนก เพราะเปนขอมลทมลกษณะยงไมชดเจน เพราะไมไดบอกถงขนาดของสภาพการณนน ๆ เชน เปน

จำานวนมากเทาใด สงเพยงใด คณภาพดเพยงใด เปนตน ขอมลทอยในลกษณะเชงคณภาพ มกจะทำาใหผท เกยวของเขาใจและใหความหมายทแตกตางกนไป ขนอยกบความรและประสบการณของแตละบคคลเปน

สำาคญ

ขอมลเชงปรมาณ (Quantitative data) ขอมลในเชงปรมาณจะ

แสดงใหทราบถงลกษณะของวตถสงของทเปนตวเลข (Numbers) เชน ในหมบานนมเกษตรกร

เลยงสกร 15 ครวเรอน มจำานวนสกรทงสน 100 ตว หรอเกษตรกรในพนทนมผลผลตขาวเฉลย 50 ถงตอไร เปนตน ขอมลเหลานชวยใหเราเขาใจสถานการณทเปนรปธรรมชดเจนมากยงขนกวาขอมลใน

เชงคณภาพ แตอยางไรกดวตถหรอสงของบางอยาง ไมสามารถวดหรอนบไดในเชงปรมาณ เชน ดนบรเวณ นคณภาพไมด เปนดนปนหน ความอดมสมบรณตำา เกษตรกรรสกออนเพลยจากการทำางาน สภาพบาน

เรอนรกรงรง เปนตน ในการวางแผนโครงการ ฯ ขอมลทง 2 ประเภท คอขอมลในเชงคณภาพและขอมลใน เชงปรมาณ ยงมความจำาเปนทจะตองใชประกอบกน

5) ขอมลเบองตนทจำาเปนสำาหรบการวางแผนโครงการ ฯ ในการเกบรวบรวมขอมล เบองตนเพอนำามาประกอบการพจารณาจดทำาโครงการ อาจเปนขอมลทไดมาจากการเกบรวบรวมเองหรอ

ขอมลปฐมภม และขอมลทมอยแลวหรอขอมลทตยภม ตลอดจนขอมลเกยวกบปญหาความตองการของ เกษตรกร ซงอาจจะเกบรวมรวมมาจากการ ใชแบบสอบถาม การสมภาษณ การสงเกตการณ และรวบรวม

จากหนวยงานตาง ๆ มองคประกอบทเกยวกบชมชนและตวเกษตรกรในชมชนดงน คอ

87

1. ขอมลเกยวกบประวตความเปนมาและการเปลยนแปลงของชมชน

2. สภาพทางภมศาสตร ( สถานทตงของชมชน อาณาเขตตดตอใกลเคยง)3. ความสมพนธกบภายนอกชมชน ( ทางเศรษฐกจ สงคม)4. ขอมลเกยวกบประชากร ( จำานวนครวเรอน จำานวนประชากรแยกตามลกษณะ

เพศ การศกษา อาชพ ฯลฯ)5. ขอมลดานเศรษฐกจ ( อาชพหลก อาชพรอง รายไดเฉลยตอครวเรอน ผลตการจำาหนาย และการตลาด การกยมเงน สภาพหนสน พนททำาการ

เกษตร แหลงนำาและการชลประทาน ฯลฯ)6. ขอมลการผลตพช ( ชนดของพชทปลก ผลผลตตอไร การใชปจจยตางๆ ในการ

ผลตพช ปญหาตาง ๆ เกยวกบการปลกพช)7. ขอมลเกยวกบการเลยงสตว ( ประเภทและจำานวนสตวทเลยง วธการเลยง

รายไดจากการเลยงสตว ปญหาตาง ๆ เกยวกบการเลยงสตว)8. สภาพการถอครองทดนของเกษตรกร

9. ลกษณะการจายคาเชาทดน

10. เครองมออปกรณการเกษตร ( รถไถ เครองสบนำา เครองนวด เครองพนยาฆา

แมลง)11. การบรการดานสนเชอ และอตราดอกเบยของสถาบนการเงนตางๆ

12. การตลาด การเกบรกษาและการแปรรปผลตผลทางการเกษตร

13. การคมนาคมตดตอกบโลกภายนอกและการตดตอสอสาร

14. สถาบนทมอยในชมชน ( กลมเกษตรกร กลมแมบานเกษตรกร

กลมยวเกษตรกร ฯลฯ)15. สถาบนการศกษาในระบบและนอกระบบโรงเรยน

16. กจกรรมทางสงคม ขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรม

17. การสาธารณะสข

18. อตสาหกรรมภายในครวเรอน

19. สภาพทอยอาศยของประชาชน

20. โครงการตางๆ ทเคยทำามาแลว ตลอดจนการเขามาใหความชวยเหลอของหนวย งานรฐและเอกชน

6) การตรวจสอบขอมล เมอไดขอมลมาแลวจำาเปนตองมการตรวจสอบ เพอใหแนใจ วาเปนขอมลทด สามารถนำามาใชประโยชนในการวางแผนโครงการไดอยางเหมาะสม ลกษณะการตรวจสอบ

ขอมลมดงน คอ

1. ความแนนอน ความถกตอง ความเหมาะสม และประโยชนทจะไดจากขอมล

2. ความสมบรณของขอมล และความทนสมยของขอมล

88

3. การแปลผลขอมล ตวเลขหรอขอมลดบมความถกตองเพยงใด และวธการ วเคราะหการแปลผลตองถกตองดวย

7)แหลงของขอมล ขอมลทนำามาใชในการวางแผนโครงการสามารถเกบรวบรวมมาไดจาก หลายแหลงและจากบคคลหลายฝาย ดงน

1. เกษตรกรทอาศยอยในพนท เกษตรกรทอาศยอยในพนทตางๆ ยอมเปนผ ใหขอมลทดและถกตองเปนจรงมากทสด เกยวกบสภาพความเปนอยของเกษตรกรในหมบาน สภาพทองทถ น

ทอยอาศย ทรพยากรตางๆ ในทองถนทสามารถนำามาใชเพอการพฒนา ความสามารถและประสทธภาพในการ ทำางานของเกษตรกรในพนท ตลอดจนสภาพปญหาและความตองการของชมชนของเกษตรกร ขอมลทไดมา

จากการบอกเลาของเกษตรกรจะเปนเรองทเปนจรงและถกตอง สามารถนำามาใชเปนพนฐานในการวางแผนโครงการไดเปนอยางด

2. เจาหนาทฝายตางๆ ทมเขตปฏบตงานในพนทนนๆ เจาหนาทสงเสรมการเกษตรและ เจาหนาทจากหนวยงานอน ๆ ทเกยวของกบการพฒนาเปนผทอยใกลชดกบเกษตรกร มความรเกยวกบ

ขอมลตางๆ ในพนทเปนอยางด มความเขาใจในปญหาของทองถนทงทเปนปญหาทเกษตรกรสามารถบอกได และปญหาทเกษตรกรบางครงไมสามารถบอกไดเพราะเปนปญหาทตองการการพฒนาแตเกษตรกรเคยชนกบปญหานนมานานจงไมรวาเปนปญหาของตนเองและของชมชน

3. ขอมลจากแหลงรวบรวม เชน ศนยสถต หองสมด หนวยงานของรฐและเอกชน ซงเปนขอมลทไดจดเกบไวแลว (Secondary data) เปนขอมลทสามารถนำามาใชประโยชน

ไดทนท แตตองคดเลอกเฉพาะชนดและประเภทขอมลทมความเหมาะสมและสอดคลองกบเรองทตองการ ขอมลประเภทนจำาเปนตองไดรบการตรวจสอบวามรายละเอยดครอบคลมเรองทตองการเพยงใด ถายงขาด

ตกบกพรองอยกสามารถจดเกบเพมเตมในสวนทยงขาดอยได ทงนเพอเปนการลดคาใชจายและลดเวลาท ตองใชในการเกบรวบรวม อกทงเปนการปองกนการเกบขอมลซำาซอน ซงบางครงอาจไดขอมลทมลกษณะขด

แยงกนกเปนได

การวเคราะหปญหา

1) ปญหาคออะไร ปญหา คอ สถานการณทเกดขนหรออาจจะเกดขนในอนาคต

และมแนวโนมทจะไมตรงกบความตองการ เปนชองวางหรอเกดการเบยงเบนระหวางสถานการณ 2 สถานการณ ตามแผนภาพท 4.2

สถานการณท 1 คอสถานการณทตองการจะใหเกดขน ซงอาจจะเรยกวาเปนเกณฑ “ ”มาตรฐาน เปาหมายและวตถประสงค ซงอาจจะตงคำาถามสำาหรบสถานการณนวา ควรจะเปนอะไร

(What ought to be or What should be) สถานการณท 2 เปนสถานการณทเกดขนจรง ซงอาจจะตงคำาถามสำาหรบ

“ ” สถานการณนวา อะไรเกดขน (What is or What are) สงทสามารถจดไดวาเปนปญหานน ควรจะตองประกอบดวยลกษณะทสำาคญ ๆ คอ

1. มความเบยงเบนระหวางสภาพทตองการ (Desirable condition) ในอนาคต

กบสภาพทเกดมขนจรงในปจจบน (Existing situation)

89

2. เปนเรองทคดคำานงถงเรองอนาคต (Future)3. เปนเรองทมความไมแนนอน (Uncertain thing)4. ตองไดรบการแกไขและปรบปรง (Be solved and

improved)

สถานการณท ชองวาง หรอ ตองการให ความเบยงเบน เกดขน

ปญหา = ความแตกตาง สถานการณท ความจำาเปน หรอ

เกดขนจรง

แผนภาพท 4.2 สถานการณททำาใหเกดปญหา

2) ประเภทของปญหา ปญหาทเกดขนจะแตกตางกนไป ตามความเบยงเบนของ สถานการณทเกดขนจรงกบความตองการทจะใหเกด ในเวลาตาง ๆ กน ดงน

1. ปญหาทเกดอปสรรคหรอขอขดของ คอความเบยงเบนนนเรมขนในอดต ปจจบนยงปรากฏอยและยงจะปรากฏอยตอไปในอนาคต เพราะไมมมาตรการแกไขหรอมมาตรการแกไข

แตมาตรการนนใชไมไดผล ตามแผนภาพท 4.3

อดต ปจจบน อนาคต

สภาพทตองการ

90

ควรจะเปนอะไร เกณฑ

เปาหมาย/ วตถประสงค

อะไรเกดขน สถานการณปจจบน

ปญหา

สภาพทจะเกดขน

แผนภาพท 4.3 ปญหาทเกดจากอปสรรคหรอขอขดของ

ตวอยางของปญหาไดแก

- การขาดความรดานเทคโนโลยการเกษตรของเกษตรกร

- การทพอคาคนกลางฉวยโอกาสกดราคาสนคาเกษตร

- เกษตรกรมหนสนเปนจำานวนมาก

2. ปญหาทอาจจะเกดขนทตองการการปองกน คอสถานการณในอดตไมมความ เบยงเบน ปจจบนมสงบอกเหตวาอาจจะเกดความเบยงเบนขนในอนาคต จงตองหาทางปองกนไมใหเกดขน

ตามแผนภาพท 4.4

สภาพทตองการ

อดต ปจจบน อนาคต

สภาพทเกดขนจรง

แผนภาพท 4.4 ปญหาทอาจจะเกดขนตวอยางเชน

- จากการทราคาปยเพมสงขน จะทำาใหเกษตรกรใชปยในนาขาวลดลง ผลผลตขาว ในฤดตอไปจะลดลง- ผลผลตของเกษตรกรปนลดลง ทำาใหมรายไดลดลง จะสงผลใหเกษตรกรไมม

เงนทจะไปชำาระหน ธ.ก.ส.

3. ปญหาทเกดจากความตองการการพฒนา คอสถานการณทไมตองการใหเกดขน แตไดเกดขนมานานแลว จนกระทงไมสามารถหาจดเรมตนได ทำาใหคนในสงคมเหนวาเปนเรองธรรมดาสามญ

91

ทวไป แตมบคคลกลมหนงทเหนวาสงนนเปนปญหาและตองการเปลยนแปลงแกไขปรบปรง ใหมสภาพดขน

กวาเดม ตามแผนภาพท 4.5

สภาพทตองการ

สภาพทจะเกด

อดต ปจจบน อนาคต

แผนภาพท 4.5 ปญหาทเกดจากความตองการการพฒนาตวอยางเชน

- การขาดความรดานเทคโนโลยการเกษตรททนสมยของเกษตรกรทตองการ การ พฒนา

- ความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตทเกดจากการทำาการเกษตรทไมถกวธ มาตงแตสมยดงเดม ซงเกษตรกรไมรมากอน

3) ขอควรระวงในการเลอกปญหา การวเคราะหปญหาและความตองการของชมชน เกษตรกร ควรกระทำากนอยางจรงจง โดยกลมบคคลทมารวมกนวางแผนตองมการวเคราะหปญหาใหถกตอง

ชดเจน และเปนปจจบน ซงการวเคราะหปญหามขอควรระวงดงน คอ

1. อยาเอาเรองหรอเหตการณทเคยเปนมาตงแตอดต มากำาหนดเปนปญหา ซง

เหตการณตางๆ ไดผานพนไปนานแลว เชน ผลผลตขาวของเกษตรกรตกตำา เมอ 10 ปทผานมา3. อยาเอาสงทมอยแลวไมเพยงพอมากำาหนดเปนปญหา เชน มโรงงานแปรรป

ผลผลตการเกษตรในเขตนนอยเกนไป

3. อยาเอาอาการมาเปนปญหา เชน เกษตรกรไมใสปย เปนอาการ แตตวปญหาทแท จรงอาจเปนเพราะเกษตรกรไมมเงนซอปย มแรงงานไมเพยงพอ หรอไมมความรเรองปยเลย เปนตน

4) กระบวนการแกปญหา

กระบวนการแกปญหานน มองคประกอบอย 3 ขนตอน คอ การระบปญหา การหา

สาเหตของปญหา และแนวทางแกไขปญหา ตามแผนภาพท 4.6 การระบปญหา เมอมขอมลทสมบรณแลว นกวางแผนโครงการตองศกษาตความของ

ขอมลในแตละกลมประเดนปญหาใหถกตอง ตองวเคราะหใหไดวาปญหานน ๆ เปนปญหาทแทจรงหรอไม ม ความสำาคญหรอความจำาเปนเรงดวนตองการการแกไขมากนอยเพยงใด จงตองมเครองมอในการตดสนใจ

เพอคดเลอกปญหาและจดลำาดบ

92

ปญหา

ทมาของสาเหต

(แนวทางแกไข) (แนวทางแกไข) (แนวทางแกไข) (แนวทางแกไข)

แผนภาพท 4.6 กระบวนการแกปญหาความสำาคญของปญหา “คอ หลกเกณฑหรอมาตรการขนพนฐานในการคดเลอกและจด

” ลำาดบความสำาคญของปญหา ซงมวธการดงน

1. กำาหนดหลกเกณฑในการคดเลอกปญหา กอนทจะจดทำาแผน สงแรกทตองทำาในการ คดเลอกปญหา คอ การสรางหลกเกณฑเบองตนขนพนฐานกอน แลวนำาหลกเกณฑเหลานนไปคดเลอกและ

จดลำาดบความสำาคญของปญหา หลกเกณฑเหลานควรเปนหลกเกณฑเบองตนทวไปทเปนสากล สามารถใชวด ปญหาไดโดยทวไป นกวางแผนอาจสรางหลกเกณฑขนมาชดหนงจะเปนกขอกได ตามประสบการณและความร

ทมอย โดยปกตหลกเกณฑพนฐาน มดงน คอ

1.1 ขนาดของกลมคนทถกกระทบ ปญหาตางๆ ทเกดขนในชมชนเกษตรกร เกษตรกร ถาปญหานนกระทบตอกลมชนเปนจำานวนมาก ความสำาคญของปญหากมากตามไปดวย

กควรทจะไดรบการจดลำาดบความสำาคญทอยอนดบตนๆ และถาเกษตรกรในพนทนนตระหนกถง ปญหาทเกดขนรวมกน ถอวาเปนปญหาทเดนชดและมความเปนไปไดในการแกไขปญหา

1.2 ความรายแรงและความเรงดวนของปญหา หมายถงปญหาทเกดขน ถา

ไมมการแกไขปลอยทงไว อาจกอใหเกดผลเสยหายรายแรงได

1.3 ความเสยหายในแงของการพฒนาในอนาคต หมายถงปญหาทเกดขน

แลว สามารถทำานายหรอคาดการณลวงหนาไดอยางแนนอน วาจะเกดผลเสยตอการพฒนาในอนาคต

2. การจดลำาดบความสำาคญของปญหา หลงจากทไดกำาหนดเกณฑมาตรฐาน ในการจดลำาดบความสำาคญของปญหา กนำาขอมลปญหามาพจารณาจากเกณฑทกำาหนด เพอจดลำาดบความ

สำาคญของปญหาทเกดขนทงหมด โดยกำาหนดคะแนนความสำาคญของปญหา จากการพจารณาความสมพนธ ของปญหา และเกณฑในการคดเลอกแตละปญหา แลวนำามาสรางตารางลำาดบความสำาคญ โดยการนำาปญหา

มาเปรยบเทยบกน แลวใหคะแนนแตละหลกเกณฑ เอาคะแนนของแตละหวขอของหลกเกณฑของปญหา คณ กบคะแนนเตมแลวนำามาหาคาเฉลย โดยเอาผลคณมารวมกนแลวหารดวยคะแนนทงหมดของเกณฑทกำาหนด

ไว หรอใหผทวเคราะหปญหาแตละคน ใหคะแนนปญหาของแตละประเดนปญหา แลวนำามาหาคาเฉลยเพอนำา

มาจดลำาดบความสำาคญของปญหาตามลำาดบของคะแนนเฉลยทคำานวนได ตวอยาง ในตารางท 4.1

93

ปญหา

สาเหต สาเหต

ทมาของสาเหต ทมาของสาเหต ทมาของสาเหต ทมาของสาเหต

ตารางท 4.1 ตวอยางการจดลำาดบความสำาคญของปญหา

หลกเกณฑ ขนาดของกลม ความรายแรง ความเสยหาย คนทถกกระทบ และความเรง ในแงของการ คะแนน ลำาดบ

ปญหา จากปญหา ดวนของปญหา พฒนา รวมเฉลย

ปญหาท1 4 = 4 5 4 = 4 5

4 = 4 5 60 = 4 1 15

ปญหาท2 4 = 4 5 3 = 3 5 3 = 3 5 50 = 3.33 2 15

ปญหาท3 3 = 3 5 2 = 2 5 2 = 2 5 35 = 2.33 3 15

การหาสาเหตของปญหา เมอไดมการคดเลอกปญหาและจดลำาดบความสำาคญของปญหา แลว ขนตอไปกคอ การคนหาสาเหตทแทจรงหรอตนเหตของปญหา โดยใชหลกตรรกวทยา หรอตอบ

“ ” “ ” “ ” คำาถามวา อะไร ทำาไม หรอ อยางไร สาเหตของปญหาอาจเปนสาเหตทเกดขนโดยตรงและสาเหตตอ เนอง นำาสาเหตตาง ๆ มาหาความสมพนธซงกนและกนแลวนำาไปหาความสมพนธกบปญหา ดงนน เพอทจะ

สามารถทราบสาเหตยอย ๆ ทละเอยด จะกอใหเกดประโยชนในการแกไขปญหา ผวางแผนตองคนหาสาเหต “ ” ทแทจรงหรอตนเหตของปญหา ซงเรยกวา ทมาของสาเหต เพอกำาหนดแนวทางในการแกไขปญหาตอไป

วธการคนหาสาเหตของปญหานน ตองใชประสบการณและความคดสรางสรรค โดยพจารณาวาม ปจจยทางดานบคคล วธการ หรอสภาพแวดลอมใดบาง ททำาใหเกดปญหานนขนทงทางตรงและทางออม

อยางไรกดขอควรระวงในการหาสาเหตของปญหา คอ อยาใชอาการเปนสาเหต หาสาเหตใหสอดคลองกบ ปญหา อยารบสรปเมอพบเพยงบางสาเหต

การกำาหนดแนวทางแกไขปญหา หลงจากทคนพบสาเหตของปญหาแลวและสาเหตใดท ทำาใหเกดปญหามากทสด และเรามศกยภาพทจะแกไขปญหานนได การทเราตองเลอกแกไขปญหาบางปญหา

โดยเนนปญหาทมความสำาคญอยในลำาดบตน ๆ กอน กเพราะวาทรพยากรตาง ๆ ทมอยเพอใชในการแกปญหา มอยอยางจำากด ดงนนจงตองมการใชทรพยากรอยางมประสทธภาพมากทสด โดยการเขาไปแกไขสาเหตของ

94

ปญหาทมพลงมากทสดกอน แตถาไดดำาเนนการไปแลวไมไดทำาใหปญหานน ๆ ลดความรนแรงลง กตองเลอก สาเหตของปญหาทมความรนแรงในลำาดบถดมา มาดำาเนนการแกไขปญหาตอไป

การกำาหนดวตถประสงคและเปาหมายของโครงการ

วตถประสงค คอขอความทมงอธบายวา บคคลหรอกลมบคคลตองการจะทำาอะไรใหสำาเรจ หรอ กลาวอกนยหนง กคอการกำาหนดทศทางหรอแนวทางในการปฏบต ซงสามารถวดไดและมการกำาหนดเวลาท

ชดเจน แตอาจจะไมสามารถกำาหนดเวลาทชดเจนกได สรปไดวาการกำาหนดวตถประสงคนน เปนสงทชทศทางหรอแนวทางในการดำาเนนงานเปนพนฐานในการเลอกวธดำาเนนงานและเปนพนฐานในการประเมนผลโครงการดวย

วตถประสงคโดยทวไปม 3 ระดบ คอ

1. วตถประสงคขนพนฐาน (Fundamental objective)2. วตถประสงคทวไป (General objective)3. วตถประสงคเชงปฏบตการ (Operational or working

objective)วตถประสงคขนพนฐาน เปนวตถประสงคทแสดงไวในกฎหมายหรอปรชญาในการดำาเนนงาน

ขององคกรและหนวยงานตาง ๆ เชน วตถประสงคของกรมสงเสรมการเกษตร ในแผนพฒนาเศรษฐกจและ

สงคมแหงชาตฉบบท 7 พ.ศ. 2535-2539 ไดระบวตถประสงคไวดงน (กรมสงเสรมการเกษตร, 2535)

1. เพอพฒนาประสทธภาพการผลตทางการเกษตรของเกษตรกร สนบสนนเปาหมาย

การรกษาอตราการขยายตวของภาคเกษตรกรรมของประเทศ ตามแผนพฒนาฉบบท 72. เพอยกระดบรายไดของครวเรอนเกษตรกรใหสงขน ควบคไปกบสนบสนนให

เกษตรกรไดรบความเปนธรรม ในระบบการผลตและการคาผลตผลการเกษตร

3. เพอพฒนาคณภาพชวตของเกษตรกรใหดขน โดยเฉพาะอยางยงเกษตรกรในกลมหรอในพนททมปญหาทางการเกษตรโดยเฉพาะ

วตถประสงคทวไป เปนวตถประสงคทมความเฉพาะเจาะจงมากยงขน เปนการแสดงถงจด ประสงคโดยทวไปขององคกรสงเสรมการเกษตร หรอเปนวตถประสงคของโครงการใดโครงการหนง ซงเปน

แนวทางทผนำาหรอเจาหนาทขององคกรนนๆ ใชอธบายวาหนวยงานกำาลงทำาอะไรอย หรอในแตละโครงการจะ ทำาอะไร ตวอยางเชน วตถประสงคของโครงการสงเสรมและพฒนาการผลตถวเหลองฝกสดเพอการ

บรโภคและสงออก ป 2535-2539 ของกรมสงเสรมการเกษตร “ เพอสงเสรมการผลตถวเหลองฝกสดเพอการบรโภคและอตสาหกรรมการสงออก ทำาใหรายได

”ของเกษตรกรเพมขน ทำาใหมการบรโภคอาหารโปรตนในชนบทเพมมากขน

วตถประสงคเชงปฏบตการ เปนวตถประสงคทมความชดเจนและเฉพาะเจาะจง โดยไดมาจาก ปญหาทมการวเคราะหรวมกนระหวางเจาหนาทและเกษตรกร ในการเขยนวตถประสงคเชงปฏบตการ ม ลกษณะทสำาคญ คอ

1. สามารถอานเขาใจงาย มความชดเจนและเฉพาะเจาะจง (Simple and specific)

2. สามารถวดความสำาเรจได ทงในเชงปรมาณและคณภาพ (Measurable)

95

3. สามารถทจะทำาใหบรรลจดมงหมายได โดยไมเกนสภาพของความเปนจรง (Attainable)

4. มความเปนเหตเปนผล ในการนำาไปปฏบตและเปนสงทเปนจรงในสภาพปจจบน Reasonable or realistic)

5. มการกำาหนดระยะเวลาทจะปฏบตการอยางชดเจน (Time-bound)

จากลกษณะของวตถประสงคเชงปฏบตการทง 5 ขอ พอจะสรปโดยยอ เพอใหจำาไดงายๆ ในรป

ตวยอภาษาองกฤษ คอ “SMART” ถาเราสามารถเขยนวตถประสงคเชงปฏบตการไดชดเจนและม ลกษณะดงกลาว จะทำาใหการปฏบตงานตามแผนและการตดตามผล การประเมนผลสำาเรจของโครงการทำาได

โดยงาย ตวอยางของวตถประสงคเชงปฏบตการ เชน

“ เพอเพมผลผลตของขาวใหสงขน รอยละ 20 หลงจากทดำาเนนโครงการไปแลว 2 ”ฤดปลก

“ เพอพฒนาใหเกษตรกรในหมบาน สามารถจดตงกลมเกษตรกรและดำาเนนการบรหารกลมได ” ดวยตนเอง หลงจากโครงการสนสด

เปาหมายของโครงการ เปาหมายเปนการกำาหนดทศทางและแนวทางทชดเจน ซงอาจจะขยาย วตถประสงคใหเปนรปธรรมมากขน โดยมการกำาหนดรายละเอยดทสามารถวดได มการกำาหนดระยะเวลาและ

“ปรมาณดวย โดยทวไปแลวเปนการขยายความในวตถประสงคทวไปใหมความชดเจนขน เชน เกษตรกรรอย

ละ 80 สามารถนำาเอาเทคโนโลยการปลกกาแฟอาราบกาไปปฏบต เมอโครงการสนสดลงในป 2538”

เปาหมายของโครงการมความสำาคญสำาหรบทกฝายทมสวนรวมและเกยวของ กบการวางแผน คอ ผวางแผน ผปฏบตงานตามแผน ผรบการสงเสรม ตลอดจนผสนบสนนดานงบประมาณ เนองจากทก ๆ

กลมเปนผทจะตองทราบวา ทำาไมจงตองมกจกรรมการสงเสรม และทำาไมจงตองรวมมอประสานงานกบ องคกรหรอหนวยงานตาง ๆ ในการจดทำาแผนและปฏบตงานตามแผน โดยเฉพาะอยางยงองคกรทเปนผ

ใหการสนบสนนดานการเงน จำาเปนตองรถงเปาหมายทคาดวาจะทำาอะไรใหสำาเรจ เพอการอนมตเงนชวยเหลอโครงการตอไป

วตถประสงคและเปาหมายตองสอดคลองกน ตวอยางเชน โครงการเพมผลผลตขาว มวตถประสงคดงน

1. เพอสงเสรมใหเกษตรกรรจกการปรบปรงบำารงดนในนาขาว

2. เพอจดหาพนธขาว พนธด ใหเพยงพอกบความตองการของเกษตรกรและแนะนำาวธการเกบรกษาพนธ

จากวตถประสงคขางตน นำามากำาหนดเปน เปาหมาย ไดดงน

1. เกษตรกรรอยละ 75 ของอำาเภอนเขารวมโครงการ2. ผลผลตขาวเฉลยในอำาเภอน เพมจาก 35 ถงตอไร เปน 50 ถงตอไร3. เกษตรกรสามารถผลตขาวเพอเกบไวทำาพนธ ในปตอไปไดไมนอยกวา 1,000 ตน

วตถประสงคการสอนหรอใหความรแกเกษตรกร

96

การสอนในแตละเรองแตละวชา เปนกระบวนการทมงแนะนำาผเรยนใหเกดการเรยนรในสงทประสงค หรออกนยหนงเปนการกระทำาเพอกอใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมอนพงประสงค (Desirable

changes) ในตวผเรยน ดงนนวตถประสงคการสอน (Teaching objective) จงเนนการเปลยนแปลงพฤตกรรมเปนเรองสำาคญ

บญธรรม (2540: 177-178) กลาววาการศกษา คอการเปลยนแปลงใน

พฤตกรรม โดยเฉพาะในดานความร (Knowledge) ทกษะ (Skills) และทศนคต (Attitudes) ของบคคล หมายความวา หลงจากทสอนไปแลว ผเรยนจะตองมความร ความเขาใจ

ในสงทยงไมร หรอเพมระดบความร ความเขาใจ ทศนคตทไมดกตองดขน สงใดทคดไมเปน ทำาไมเปน เมอ เรยนไปแลวตองสามารถคดได ทำาได หรอมทกษะหรอความชำานาญในงานภาคปฏบตตาง ๆ เพมมากขน รวม

ความวาทงสามอยางนตองไปดวยกนในการใหการศกษา แตจะเนนดานใดโดยเฉพาะ ขนอยกบลกษณะพนฐาน ของผเรยน และการกำาหนดวตถประสงค ซงจะแตกตางกนไปในแตละเรอง แตละวชา อยางไรกด จดหมาย

ปลายทางของการสอนนน มงใหผเรยนมความร ความคด และสามารถทำาไดในทก ๆ สงทเรยน

1. วตถประสงคสำาหรบการสอนแบบงาย วตถประสงคสำาหรบการสอนแบบ

งาย ๆ มอย 2 ประการ คอ

1.1 ตองระบพฤตกรรม (Behavior) ทตองการใหเกดการเปลยนแปลง (Changed behavior) ในตวผเรยน

1.2 ตองระบเนอหาสาระ หรอวชาการ (Subject matter) ทจะไดรบการเปลยนแปลงพฤตกรรม

ตวอยาง

- เพอใหเกษตรกร สามารถ ผสมปยใชเองได

- เพอใหสมาชกกลมแมบานเกษตรกร มความรความเขาใจและสามารถ แปรรปผลผลตการเกษตรได

- เพอใหเกษตรกร ตนตวและสนใจ ทจะเลยงโคนมเพมมากขน

2. วตถประสงคเชงพฤตกรรม (Behavioral objective) วตถประสงค “ ” สำาหรบการสอนทเขยนรายละเอยดมากขน เรยกกนวา วตถประสงคเชงพฤตกรรม มเกณฑหรอองค

ประกอบในการเขยนอย 3 ประการ คอ

2.1 ตองระบพฤตกรรมทหวงใหเกดขนในตวผเรยน (Terminal behavior) เชน สามารถทดสอบปยปลอมได สามารถทาบกงมะมวงได สามารถบอกลกษณะทด

ของโคนมได สามารถอธบายวธการปลกลำาไยได เปนตน

2.2 ตองกำาหนดเงอนไข (Condition) ทกอใหเกดพฤตกรรมนนๆ เชน จดตวอยางปยจรง ปยปลอม พรอมเครองมอทดสอบปยปลอมให จดตนตอ กงพนธด มด และเทป

พลาสตกให จดหาโคนมลกษณะดให เปนตน

2.3 ตองกำาหนดเกณฑ (Criteria) หรอมาตรฐาน (Standard) ทจะยอมรบพฤตกรรมทจะเกดขน เชน ภายใน 10 นาท อยางนอย 4 ขอ อยางนอย 10 ลกษณะ

เปนตนตวอยาง

“ เพอใหเกษตรกร สามารถทดสอบปยปลอมได ภายใน 10 นาท โดยจดเครองมอ”อปกรณในการทดสอบปยปลอมให

97

“เพอใหแมบานเกษตรกรสามารถแปรรปผกกาดใหเปนผกกาดดองไดอยางถกตองตาม ”หลกวชาการ โดยจดอปกรณและวตถดบในการทำาการแปรรปให

การจดทำาแผนปฏบตงาน

การจดทำาแผนปฏบตงาน (Work plan) หมายถงการกำาหนดวธการ ขนตอน ระยะ เวลา และบคลากรทรบผดชอบ รวมทงกำาหนดการใชทรพยากรตาง ๆ เพอนำาไปสการปฏบตใหบรรล

วตถประสงคและเปาหมายทตงไว ในการจดทำาแผนปฏบตงานนน สงทตองกำาหนดไวมดงน คอ (วลลภ,2541: 124-126)

1. ตองการทำาอะไรใหสำาเรจ (What) โดยยดตามวตถประสงคทตงไว2. มวธการทำาอยางไร (How) 3. ดำาเนนการทไหน (Where)4. ดำาเนนการเมอใด (When)5. ใครเปนผรบผดชอบ (Who)6. ใชงบประมาณและวสดอปกรณอยางไร (Cost and facilities)

กลยทธในการจดทำาแผนปฏบตงานสงเสรมการเกษตร มดงน (Martinez, 1987:88-95)

1) เลอกแนวทางทจะนำาไปสการเปลยนแปลง แนวทางในการเปลยนแปลงพฤตกรรม ของเกษตรกร มหลายแนวทางดวยกน เชน การพฒนาสถาบนเกษตรกรเพอมารองรบงานสงเสรม การสง

เสรมการปลกพชหรอเลยงสตวแบบเฉพาะอยาง หรอการพฒนาเกษตรกรแบบผสมผสาน เปนตน

2) พจารณาทางเลอกตาง ๆ ในการแกไขปญหา ในการแกไขปญหาเฉพาะปญหาใดนน ขนอยกบขอมลและเทคโนโลยทมอย และสามารถนำามาใชแกปญหาไดอยางเหมาะสม โดยเขากนไดกบ

สถานการณในทองถน ตลอดจนทรพยากรทอยในทองถนตางๆ

3) เลอกวธการสงเสรมและการตดตอสอสารทเหมาะสม การถายทอดความรและ เทคโนโลยตางๆ ไปสเกษตรกร ตองมการเลอกใชวธการถายทอดทเหมาะสม ซงขนอยกบวา ตองการจะให

เกดการเปลยนแปลงอยางไรหรอตองการจะใหเกดผลลพธอยางไร วธการสงเสรมหรอการถายทอดความร ถาพจารณาตามจำานวนของประชากรเปาหมาย มดงน คอ วธการสงเสรมแบบรายบคคล วธการสงเสรมแบบ

กลม และวธการสงเสรมแบบมวลชน ( รายละเอยดดไดจากบทท 3)

4) การจดโครงสรางขององคกรและผรวมงานในโครงการ สงสำาคญประการหนงใน การวางแผนโครงการ กคอ องคกรทจดตงขนมาเพอบรหารโครงการ ตลอดจนบคลากรทจะเขามาดำาเนนงาน

ตามโครงการ องคกรรปแบบไหนทเหมาะสม จำานวนผรวมงานในโครงการระดบตางๆ ตลอดจนความสามารถ ดานตางๆ ของผรวมงานควรมอะไรบาง เปนสงจำาเปนทตองพจารณา ในบางครงอาจจะตองมการพจารณา

ฝกอบรมผรวมงานเพมเตม ในเนอหาของเรองทจะทำาการสงเสรมเฉพาะเรอง นอกจากนแลวการมอบหมาย

98

งานและความรบผดชอบแกผรวมงาน ตลอดจนการใหนโยบายและแนวปฏบตของผบรหารโครงการแกเจา หนาทของโครงการ เรองทงหมดทกลาวมาน จำาเปนตองมการพจารณาอยางรอบคอบ เพอใหการวางแผน

โครงการและการปฏบตงานตามโครงการเปนไปอยางมประสทธภาพ

5) การจดเตรยมงบประมาณ การประมาณการคาใชจายหรองบประมาณม ความ จำาเปนเพอใหโครงการสงเสรมบรรลเปาหมาย การกระจายรายการตางๆ ของงบประมาณ ควรจะอยบนพน

ฐานของโครงสรางขององคกรสงเสรมฯ ทรบผดชอบโครงการนนๆ โดยคำานงถง จำานวนบคลากร กจกรรมท ปฏบต อปกรณเครองมอตาง ๆ ทจะใช และคาใชจายอน ๆ ทจำาเปน สำาหรบการดำาเนนงานตามโครงการ โดย

ปกตแลวงบประมาณจะกำาหนดเปนรายป หรอตามระยะเวลาดำาเนนงานของโครงการ สำาหรบแหลงทนงบ ประมาณสามารถหามาไดจากหลายแหลงดวยกน เชน จากรฐบาล องคกรเอกชน หรอมลนธตางๆ ทงภายใน

และภายนอกประเทศ เปนตน

6) การจงใจใหบคลตาง ๆ ในชมชนเขามารวมโครงการ สวนสำาคญอกประการหนง ของโครงการ กคอ การมสวนรวมหรอการเขามารวมโครงการของเกษตรกรและผนำาเกษตรกร เพอใหเขามา

มสวนรวมในการรบรและเขาใจ วตถประสงค กจกรรมตางๆ และผลประโยชนทจะไดรบและรวาสวนไหนของ โครงการทตนเองจะเขาไปมสวนรวมและรบผดชอบดวย สงทเกษตรกรคาดหวงไววาโครงการจะใหประโยชน

อะไรกบตวเขาเอง บทบาททสำาคญของเกษตรกรในโครงการมอะไรบาง โดยหลกการแลวผนำาและเกษตรกรใน ชมชน ควรจะไดเขามามสวนรวมตงแตขนตอนแรกจนกระทงโครงการเสรจสนสมบรณ

7) การสรางความรวมมอกบองคกรและสถาบนตาง ๆ ในบางครงโครงการสงเสรมฯ ตองการความชวยเหลอจากภายนอก สงทตองพจารณา กคอ

- ความชวยเหลอนนควรมาจากไหน- องคกรหรอสถาบนไหน สามารถทจะเขามาชวยเหลอได

- การชวยเหลอขององคกรตางๆ ควรเขามาชวยในเรองใดบาง

8) การวางแผนปฏบตกจกรรมตาง ๆ ของโครงการ ในขนตอนน คอ การกำาหนดแผน ปฏบตงานหรอปฏทนสำาหรบการทำางานในกจกรรมตางๆ ของโครงการ ทจดเรยงลำาดบกอนหลง ตงแตเรม

ดำาเนนการจนเสรจสน เพอใหการปฏบตงานตามแผนมประสทธภาพ ซงเปนการตอบคำาถามวากจกรรมตาง ๆ “ ” “ ” “ ” “ ”ทจะทำานน ทำาอยางไร ทำาทไหน ทำาเมอไหร และ ใครเปนผรบผดชอบ

การทำาแผนปฏบตงาน อาจทำาเปนรายเดอน ราย 3 เดอน ราย 6 เดอน หรอรายป กไดตามความเหมาะสม โดยกจกรรมตาง ๆ ของโครงการอาจแบงออกเปนระยะ ๆ และทำาแผนปฏบตงาน

กจกรรมตาง ๆ ของแตละระยะ ตามตวอยางใน ตารางท 4.2

9) การประเมนผลและตดตามผล การประเมนผลและตดตามผลมความสำาคญมาก เปนองคประกอบทสำาคญของการวางแผนโครงการ โดยทวๆ ไปแลวการประเมนผลจะทำาในขนตอนสดทาย

หลงจากดำาเนนการตามโครงการเสรจสนไปแลว แตในความเปนจรงแลวการตดตามผลและการประเมนผลจำาเปนตองทำาอยางตอเนองในทกขนตอนของโครงการ

99

ตารางท 4.2 ตวอยางแผนปฏบตงานการฝกอบรมการทำาฟารมแบบผสมผสาน กจกรรม เวลาทปฏบต ผรบผดชอบ ทรพยากรทใช

1. คดเลอกผเขารบการ 1 ม. ค 40 เจาหนาทโครงการ - หลก เกณฑการ

ฝกอบรม (ระบชอ) คดเลอก2. ประชมวทยากร 3-4 ม. ค 40 เจาหนาทโครงการ - หอง

ประชม

(ระบชอ) - เครองมอโสต ฯ

- อาหารกลางวน3. จดเตรยมหองฝกอบรม 8 ม. ค 40 เจาหนาทโครงการ -

อปกรณตาง ๆ

(ระบชอ) ทใชในการ

ฝกอบรม

4. ดำาเนนการฝกอบรม 9-12 ม. ค40 วทยากร - หองฝกอบรม

เจาหนาทโครงการ - เครองมอโสต ฯ

(ระบชอ) - อาหารกลางวน5. ประเมนผลการฝกอบรม 12 ม. ค 40 เจาหนาทผรบผด - แบบฟอรมการ ช

อบการประเมนผล ประเมนผล

การประเมนผล หมายถงการตดสนคณคาของสงใดสงหนง หรอเปนกระบวนการเพอใหไดขอมล สำาหรบการตดสนคณคาของโครงการตาง ๆ การประเมนในงานสงเสรมการเกษตร สามารถทำาไดตงแต การ

สงเกตการณประจำาวน การประเมนผลแบบไมเปนทางการ และการประเมนผลแบบเปนทางการ

การตดตามผล การตดตามผลเปนการตดตามตรวจสอบความกาวหนาของกจกรรมตางๆ เพอ หาขอมลมานำาเสนอผบรหารโครงการ เปนการประเมนถงการปฏบตงานตามแผนทวางไว เพอใหเกดความ

แนใจวา การดำาเนนงานไดทำาไปตามแผนทวางไว นอกจากนยงเปนการประเมนวาปจจยตางๆ ทใชในโครงการ

100

สามารถจดสงไดทนเวลาและถกนำาไปใชตรงตามวตถประสงคทวางไว และในขณะทดำาเนนโครงการอยนน ม อะไรเกดขนบางหรอมสงใดมากระทบตอการดำาเนนงานทำาใหเกดปญหาอปสรรคในการดำาเนนงาน การ

ตดตามผลเปนกระบวนการทอยภายในกจกรรมของโครงการ เปนสวนหนงของการปฏบตงานในแตละวนและเปนสวนหนงของการรายงานขอมล

การเขยนขอเสนอโครงการสงเสรมการเกษตร

ในการเขยนขอเสนอโครงการ (Project proposal) สงเสรมการเกษตรใน ลกษณะของการเขยนโครงการแบบดงเดม (Conventional Method) มดงน

1.บทนำา1.1 หลกการและเหตผล

1.2 สภาพทวไปของพนทเปาหมาย

1.3 ปญหา ความจำาเปน และทรพยากรของพนทเปาหมาย

1.4 กลมประชากรเปาหมาย

2. วตถประสงค2.1 วตถประสงคทวไป

2.2 วตถประสงคเฉพาะ

3. แผนปฏบตงาน1.1 ระยะเวลาในการดำาเนนโครงการ

1.2 ตารางการปฏบตงานตามโครงการ

1.3 ระยะตาง ๆ ของโครงการ

1.4 กลยทธหรอแนวทางการสงเสรม

1.5 แนวทางแกไขปญหาทนำามาจดทำาโครงการอนๆ หรอขอเสนอแนะ

1.6 การจดองคกรดำาเนนงานโครงการ

1.7 ผรวมงานในโครงการ

1.8 ความรวมมอกบองคกรอน ๆ

4. ประมาณการงบประมาณ

3.1 การกระจายงบประมาณในสวนตาง ๆ ของโครงการ

3.2 แหลงของงบประมาณ

5. การประเมนผลและตดตามผล5.1 ประเดนทจะประเมนผล

5.2 ตวชวดความสำาเรจ

5.3 แหลงขอมล

5.4 แนวทางการรายงานผลและการนำาผลการประเมนผลไปใชประโยชน

101

ตวอยางการเขยนโครงการสงเสรมการเกษตร

ชอโครงการโครงการสงเสรมการปลกขาวไรพนธด

หนวยงานรบผดชอบ กรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ

หลกการและเหตผล ขาวไรเปนธญพชทขนไดทวไปในเขตรอนและกงเขตรอน สามารถเจรญเตบโตได ตงแตระดบนำา

ทะเล ถงระดบความสง 1,300 เมตร การปลกขาวไรในประเทศไทยมพนทการปลกประมาณ 1 ลานไร ตงแตบรเวณทราบ ทลาดชน ทดอน หรอปลกแซมพชอน ๆ ในบรเวณทดนทไมสามารถเกบกกนำาไดด ซงมก

พบเกษตรกรในชนบทหางไกล ปลกขาวไร เพยงเพอการบรโภคเทานน แตผลผลตทไดไมเพยงพอตอการบรโภค

พนธขาวไรทเกษตรกรใชปลกสวนใหญเปนพนธพนเมองทใหผลผลตตำา การเพมผลผลตตอ ไร แนวทางหนงทคาดวาเกษตรกรจะยอมรบไดงาย กคอ การจดหาพนธขาวไรพนธด ใหเกษตรกรนำาไปใชทำา

พนธปลกทดแทนพนธเดมทใชปลกอย ทงนเพอยกระดบผลผลตตอพนทใหสงขน อนจะลดปญหาการขาดแคลนขาวบรโภคของเกษตรใหลดลง

วตถประสงคเพอเพมประสทธภาพการผลตขาวไรใหสงขน

กลยทธและวธการดำาเนนงาน

กลยทธในการดำาเนนงานสงเสรม ม 2 กลยทธ คอ

1) สงเสรมการผลตขาวไรพนธด2) อบรมเกษตรกรดานเทคนคการปลกและวทยาการหลงการเกบเกยววธการดำาเนนงาน

1) กลยทธท 1 สงเสรมการผลตขาวไรพนธด มวธการดำาเนนงานดงน

1.1 ใหอำาเภอ/ ตำาบล พจารณาคดเลอกจากตำาบลทมปญหาดานผลผลตตำาเปน อนดบแรก โดยสงเสรมใหเกษตรกรหนมาปลกขาวไรพนธด โดยดำาเนนการเปนกลมกอนไมกระจดกระจาย

ตำาบลละ 100 ไร ทงนเพอสรางแหลงพนธขาวไรพนธดใหชมชน

1.2 ใหจงหวดจดหาเมลดพนธขาวไรพนธดเปนทตองการของเกษตรกร นำาไปจดสรร

ใหเกษตรกรในเขตพนทซงไดรบการคดเลอก ( ตามขอ 1) นำาไปเพาะปลกในอตราไรละ 8 กโลกรม1.3 ใหอำาเภอ/ ตำาบลชแจงเงอนไขแกเกษตรกร ทไดรบเมลดพนธขาวไรพนธ

ดไปเพาะปลก เกบผลผลตสวนหนงไวใชเปนเมลดพนธ สำาหรบใชปลกขยายในปถดไปในอตราไมนอยกวา 1 : 2 ของพนททไดรบพนธขาวพนธดไปปลก

1.4 พนททไดรบพนธขาวไรไปปลก ถอไดวาเปนแหลงเพาะพนธขาวไรพนธด ของทองถน ทงนเกษตรกรใกลเคยงใชเมลดพนธด ผลผลตขาวทไดนำาไปใชเปนเมลดพนธดสำาหรบเพาะปลก

ในปถดไป

ทมา : “ ” ดดแปลงจาก คมอปฏบตงานโครงการสงเสรมการเกษตร สมดปกเขยว ขาวไร. กรงเทพฯ กรมสงเสรมการ เกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

102

2) กลยทธท2 อบรมเกษตรกรเกยวกบเทคนคการปลกและวทยาการหลงการเกบเกยว 2.1 ใหอำาเภอ/ ตำาบล คดเลอกเกษตรกรทไดรบการสนบสนนเมลดพนธขาว

ไรพนธดจากโครงการ ไดรบการอบรมความรดานเทคโนโลยการปลกใหไดผลผลตสง การจดทำาแปลงผลต

เมลดพนธและการเกบรกษาเมลดพนธทถกวธ ตำาบลละ 30 คน2.2 ประเดนความรใหเนนการทำาแปลงผลตเมลดพนธ การดแลรกษา และ

วทยาการหลงการเกบเกยว ตลอดจนการเกบรกษาผลผลตในโรงเกบเพอไวใชในปถดไป

แนวทางการสงเสรมดานเทคโนโลย สงเสรมใหเกษตรกรทปลกขาวไรพนธพนเมองทใหผลผลตตำา หนมาใชพนธขาวไรพนธดททาง

ราชการสงเสรมใชเพาะปลก เพอเพมประสทธภาพการผลตตอพนทใหสงขน เพอลดปญหาการขาดแคลนขาว บรโภคในถนทรกนดาร การผลตขาวไรใหไดผลผลตดมเทคนควธการ ดงน

1) การใชพนธขาวไรพนธดเพาะปลก ไดแก เจาฮอ นำาร ขาวโปรงไคร ซวแมจนทร กเมอง หลวง และขาวดอกพะยอม เปนตน

2) ฤดปลก กำาหนดชวงเพาะปลกใหเหมาะสมเพอหลกเลยงฝนทงชวง เรมตงแตเดอน พฤษภาคม ถง เดอน ตลาคม

3) ดนทเหมาะสมตอการปลกและการเตรยมดน เลอกดนทมการระบายนำาด ไดแกดนรวน ดนรวนทรายหรอดนเหนยวปลก โดยไถดะใหลก 5-6 นว พลกตากดน เกบวชพชออกใหหมดและไถ

พรวน

4) เตรยมเมลดพนธโดยคดพนธขาวปนออก เกบเกยวเมอขาวแก ตากแดดใหแหง ความชน 14 % ทดสอบความงอกไมตำากวา 80 %

5) วธการปลกม 3 วธ คอ

5.1 หยอดเปนหลม วธนเหมาะกบพนทลาดชน ใชไมกระทงหยอดอตรา 5-10 เมลดแลวกลบ ใชอตราปลกไรละ 6-8 กโลกรม

5.2 โรยเปนแถว ระยะหางระหวางแถว 25-30 ซม. อตราเมลดไรละ 10-15 กโลกรม

5.3 หวานโดยเตรยมดนใหด หวานแลวไถกลบ ใชเมลดอตราไรละ 15 กโลกรม6) การปรบปรงดน ทำาไดโดยการไถกลบซากพช ปลกพชคลมดน หรอเพมอนทรยวตถให

กบดน

7) การใสปย เพอเพมผลผลตขาวไรควรใสดงน

ครงท 1 สตร 15-15-15 หรอ 16-16-8 อตราไรละ 25 กก. ( หลงขาวงอก 20 วน)

ครงท 2 สตร 21-0-0 อตราไรละ 15 กก. หรอสตร 46-0-0 อตราไรละ 7 กก.

( ในระยะขาวเรมตงทอง ทงนกอนใสปย ควรกำาจดวชพชกอน)

103

8) ในแหลงทมโรคไหมระบาด ควรใชพนธตานทาน เชน เจาฮอ ดอกพะยอม ซว

แมจน หรอใชสารไดเทนเอม 45 คลกเมลดกอนปลก9) เกบเกยวขาวหลงออกดอก 30 วน สำาหรบพนธไวแสง สงเกตจากใบธงแหง

ประมาณ ½ ของใบทเกบเกยวได ควรตากไว2-3 แดด นวด ฝด ทำาความสะอาดและเกบเขายงฉาง

แผนปฏบตงานโครงการสงเสรมขาวไรพนธด ป 2543

กลยทธ/ วธดำาเนนงาน ตค. พย. ธค. มค. กพ. มค. เมย พค. มย. กค. สค. กย. 42 42 42 43 43 43 43 43 43 43 43 43

กลยทธท 1 สงเสรมการผลตขาวไร พนธดวธดำาเนนการ คดเลอกตำาบลทมปญหา ผลผลตตำา สำารวจความตองการพนธขาวไร จดหาพนธขาวไรใหเกษตรกร

จดสรร/สงเมลดพนธขาวไร ใหตำาบล ชแจงเกษตรกรทเขารวมโครงการ

กลยทธท 2 อบรมเกษตรกรวธดำาเนนการ คดเลอกเกษตรกรทไดรบ พนธขาวไรเขารบการอบรม จดอบรมความรดานเทคนค การปลกและวทยาการ หลงการเกบเกยวตดตามใหคำาแนะนำา

งบประมาณ

1) กลยทธท 1 สงเสรมการผลตขาวพนธด

104

คาเมลดพนธขาวอตราไรละ 8 กโลกรม จำานวน 100 ไร/ตำาบล เปนเงน 12,800 บาท ตอตำาบล

ใหจงหวดจดซอเมลดพนธขาวไรทเกษตรกรตองการ จากหนวยงานวชาการหรอเอกชน ทเชอถอได ภายในวงเงนงบประมาณทจดสรรให

2) กลยทธท 2 อบรมเกษตรกรเกยวกบเทคนคการปลกและวทนาการหลงการเกบเกยว จดสรรงบประมาณใหจงหวดสำาหรบเปนคาใชจายในการจดการอบรมเกษตรกร ตำาบลละ

30 คน

เปนเงน 3,300 บาท ตอตำาบล ใหจงหวด หรออำาเภอ หรอตำาบล เบกจายงบประมาณสำาหรบเปนคาใชจายในการจด

อบรมเกษตรกร ตามความเหมาะสม

การประเมนผลโครงการ หลงจากโครงการเสรจสนลงจะมการดำาเนนการประเมนผลโครงการ โดยกำาหนดตวชวด ความสำาเรจของโครงการไวดงน คอ

1) มพนทสงเสรมการใชขาวไรพนธดตำาบลละ 100 ไร2) เกษตรกรทรบขาวไรพนธดไปปลกตำาบลละ 30 คน มความรดานเทคนคการผลตและ

วทยาการหลงการเกบเกยว

3) ผลผลตขาวไรเพมขนไรละ 5 กโลกรม4) เกษตรกรมเมลดพนธขาวไรพนธด ไวใชปลกในปถดไป ตำาบลละ ประมาณ 30,000

กโลกรม

5) ลดปญหาการขาดแคลนขาวบรโภคภายในครวเรอน

เอกสารอางอง

บญธรรม จตตอนนต. 2540. สงเสรมการเกษตร. กรงเทพฯ: สำานกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร. ประสทธ ประคองศร. 2529. การวางแผนและประเมนผลโครงการสงเสรม ฯ. ขอนแกน :

ภาควชาสงเสรมการเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. วลลภ พรหมทอง. 2541. หลกและวธการสงเสรมการเกษตร. กรงเทพฯ : สำานกพมพฟสกสเซนเตอร.

สงเสรมการเกษตร, กรม. “ ” คมอปฏบตงานโครงการสงเสรมการเกษตร สมดปกเขยว ขาวไร. กรงเทพฯ : กรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

105

Burger P.J. and Duvel G.H. 1981. “An Operational Model for Extension Education and Rural Development.” Extension Education and Rural Development. ed. by Bruce R. Crouch and Chankariah Chamala. U.S.A.: John Wiley & Sons Ltd.

Martinez A. Vicente. 1987. “Program Planning.” An Introduction to Extension Delivery Systems. ed. by Jaine B. Valera, Vicente A. Martinez, Ramiro F. Plopino. Manila: Island Publishing House, Inc.

106

107