12

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ในการศกษาวจย เรอง การศกษากระบวนการฝกอบรมตามแนวคดเศรษฐกจพอเพยงเพอพฒนาคณภาพชวต ศกษากรณ เครอขายกสกรรมธรรมชาต ผศกษาไดทบทวนวรรณกรรม เชงแนวคด ทฤษฎและผลงานวจยทเกยวของ เพอกาหนดกรอบแนวคดทฤษฎทสามารถนามาใชเปนแนวทางในการศกษาไดดงตอไปน

1. แนวพระราชดารเรองเศรษฐกจพอเพยงของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว 2. แนวคดเกยวกบการพฒนาคน 3. แนวคดและทฤษฎการเรยนรในวยผใหญ 4. แนวคดเกยวกบการฝกอบรม 5. แนวคดเกยวกบคณภาพชวต 6. แนวคดเกยวกบกระบวนการจดฝกอบรมของเครอขายกสกรรมธรรมชาต 7. งานวจยทเกยวของ

แนวพระราชดารเรองเศรษฐกจพอเพยงของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชทรงมพระมหากรณาธคณ พระราชทาน “ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง” โดยทรงมพระราชดารสชแนวทางการดาเนนชวตในแนวทางของปรชญาดงกลาวแกพสกนกรชาวไทยมาโดยตลอด นานกวา 30 ป ตงแตกอนเกดวกฤตกาลทางเศรษฐกจ และเมอภายหลงไดทรงเนนยาแนวทางการแกไขเพอใหรอดพน สามารถดารงอยไดอยางมนคงและยงยนภายใตกระแสโลกาภวฒนและความเปลยนแปลงตางๆ แนวคดเศรษฐกจพอเพยงเปนแนวคดในพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชททรงพระราชทานแกพสกนกรชาวไทยในวาระตางๆ จงขออญเชญแนวคดทเกยวของกบงานวจยมา ณ ทน ดงน

“เศรษฐกจพอเพยงเปนเสมอนรากฐานของชวต รากฐานความมนคงของแผนดน เปรยบเสมอนเสาเขมทถกตอกรองรบบานเรอนตวอาคารไวนนเอง สงกอสรางจะมนคงไดกอยทเสาเขม แตคนสวนมากมองไมเหนเสาเขมและลมเสาเขมเสยดวยซาไป”

พระราชดารสจากวารสารชยพฒนา ฉะนนเศรษฐกจพอเพยง คอ การวางรากฐานอนมนคงและยงยนของชวตนนเอง

13

เมอวนพระชนมพรรษาป 2541 ทรงไดมพระมหากรณาธคณอธบายเพมเตมถงคาวา “พอเพยง”หมายถง “พอมพอกน” ไวดงน

“...คาวา พอ กเพยงพอ คนเราถาพอในความตองการ กมความโลภนอย เมอม ความโลภนอย กเบยดเบยนคนอนนอย ถาทกประเทศมความคด ทาอะไรตองพอเพยง หมายความวา พอประมาณ ไมสดโตง ไมโลภอยางมาก คนเรากอยเปนสข...”

“...ใหปฏบตเพยงครงเดยว คอไมตองทงหมด หรอแมจะเศษหนงสวนสกพอ หมายความวา ถาทาไดเศษหนงสวนสของประเทศกจะพอ ความหมายของเศรษฐกจพอเพยงและทาไดเศษหนงสวนสกพอนนไมไดแปลวาเศษหนงสวนสของพนท แตเศษหนงสวนสของการกระทา...” พระราชดารสเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา 4 ธนวาคม 2541 .”””””””"...มพอเพยงพอกนน กแปลวาเศรษฐกจพอเพยงนนเอง ถาแตละคนมพอมพอกนกใชได... พอเพยงนกหมายความวา มกนมอยไมฟมเฟอย ไมหรหรากได แตวาพอ แมบางอยางอาจจะดฟมเฟอย แตกทาใหมความสขถาทาได กสมควรทจะทา สมควรทจะปฏบต อนนกความหมายอกอยางของเศรษฐกจหรอระบบพอเพยง ไดแปลพอเพยงน คอ ตอนทพดพอเพยง แปลในใจแลวกไดพดออกมาดวยวาจะแปลเปน Self-sufficiency ถงไดบอกวาพอเพยงแกตนเอง แตความจรงเศรษฐกจพอเพยงนกวางขวางกวา Self-sufficiency ซง Self-sufficiency น หมายความวาผลตอะไรมพอทจะใชไมตองไปขอยมคนอน อยไดดวยตนเอง ทอนเขาแปลจากภาษาฝรงกนวาใหยนบนขาตวเอง คาวายนบนขาตวเองน มคนบางคนเขาพดวา ชอบกล ใครจะมายนบนขา คนอนมายนบนขาเรา เรากโกรธแตตวเอง ยนบนขาตวเองกหกลมอนนกเปนความคดทมนอาจจะเฟองไปหนอย แตวาเปนตามทเขาเรยกวายนบนขาของตวเอง หมายความวา 2 ขาของเรานยนบนพนใหอยไดไมหกลม ไมตองไปขอยมขาคนอนมาใชเพอทจะยนอย “”””””” แตวาพอเพยงนมความหมายกวางกวา ยงกวานอก คอคาวา พอกเพยง พอเพยงนกพอ คนเราถาพอในความตองการมนกมความโลภนอย เมอมความโลภนอยกเบยดเบยนคนอนนอย ถาประเทศใดมความคดอนนไมเศรษฐกจ มความคดวาทาอะไรตองพอเพยง หมายความวา พอประมาณไมสดโตง ไมโลภอยางมาก คนเรากอยเปนสข พอเพยงนอาจจะมมากอาจจะมของหรหรากได แตวาตองไมเบยดเบยนคนอน ตองใหพอประมาณ พดจากพอเพยง ทาอะไรกพอเพยง ปฏบตตนกพอเพยง พดเหมอนวาจะอวดตววาเกง แตวาตกใจตวเอง วาทพดไปใชงานได จงมาสรปเปนทฤษฎใหม และเมอเปนทฤษฎใหมกใหไปทมลนธชยพฒนา แลวเขยนขางใตวาเปนทฤษฎใหม เปนของมลนธชยพฒนานน ตอมาคนกไดเหนอนนวาใชได แลวกไปปฏบตททแหงแลง นกเคยเลาใหฟงแลวทอาเภอเขาวง จงหวดกาฬสนธ กไดผลด ทตรงนน 12 ไร ปหนงเขากมขาวกน ทไปเยยมไมมขาวกน มเพยงไมกเมดตอรวง เมอชาวบานแถวนนเหนวาด กขอใหชวย ปตอไปกเปน 10 ไร ป

14

ตอๆ ไปกเปน 100 เปน 200 และขยายออกไปในภาคอน กดวยเปนการปฏบตตามทฤษฎใหมกไดผล แลวกเมอเปนทฤษฎใหมน กมาเขาเปนเรองของเศรษฐกจพอเพยง กคนททานตองไมฟงซาน ไมฟงเฟอ แลวเขยนไวในทฤษฎนนวา ลาบากเพราะวาผปฏบตนตองมความเพยร และตองอดทนไมใชวาทาไดทกแหง ตองเลอกทและคอย ๆ ทาไปกจะสามารถทจะขยายความคดของทฤษฎใหมน ไปไดโดยดดแปลงทฤษฎน แลวแตสถานทแลวแตสภาพของภมประเทศ ทฤษฎใหม กอนทเกดเปนทฤษฎใหมตามทเรยกวาทฤษฎใหมในพระราชดาร คอ การพฒนาทางการเกษตร โดยเพาะปลกหลายอยางในทเดยวกน หรอผลดปลกหมนเวยนกนอยางเชนเขาปลกขาวหลงจากฤดการขาวเขากปลกถวอยางนเมอเปนเศรษฐกจทฤษฎใหมแลวกมาเขาเรองของเศรษฐกจพอเพยง คนททานตองไมฟงซานไมฟงเฟอ ไดเขยนไวในทฤษฎนนวา ลาบาก เพราะผทปฏบต ตองมความเพยรและตองอดทน อนนถงบอกวา เศรษฐกจพอเพยง หรอ ทฤษฎใหม น 2 อยางนจะนาความเจรญแกประเทศได แตตองมความเพยร แลวตองอดทน ตองไมใจรอน ตองไมพดมาก ตองไมทะเลาะกน ถาทาไดโดยเขาใจกน เชอวาทกคนจะมความพอใจได..." ................พระราชดารส พระราชทานแดคณะบคคลตาง ๆ ทเขาเฝาถวายชยมงคลเนองในโอกาส วนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย สวนจตรลดาฯ พระราชวงดสต 4 ธนวาคม 2541 ................พระราชดารสในเรองของความพอเพยงน หลายคนเขาใจวาลาหลง ถอยหลงเขาคลอง ทาใหประเทศชาตไมพฒนา แทจรงแลวไมไดมความหมายดงกลาวโดยอธบายไวดงน “””””””“ คนอนจะวาอยางไรกชางเขา จะวาเมองไทยลาสมย วาเมองไทยเชย วาเมองไทยไมมสงทสมยใหมแตเราอยพอม พอกน และขอใหทกคนมความปรารถนาทจะใหเมองไทยพออย พอกน มความสงบและทางานตงจตอธฐานตงปณธาน ในทางน ทจะใหเมองไทยอยแบบพออยพอกน ไมใชวาจะรงเรองอยางยอดแตวามความพออยพอกน มความสงบเปรยบเทยบกบประเทศอน ๆ ถาเรารกษาความพออยพอกนนได เรากจะยอดยงยวดได ประเทศตางในโลกนกาลงตกกาลงแย กาลงยง เพราะแสวงหาความยงยวด ทงในอานาจ ทงในความกาวหนาทางเศรษฐกจ ทางอตสาหกรรม ทางลทธ ฉะนนถาทกทาน ซงถอวาเปนผทมความคดและมอทธพล มพลงทจะทาใหผอนซงมความคดเหมอนกน ชวยกนรกษาสวนรวมใหอยดกนดพอสมควร ขอยาพอควร พออยพอกน มความสงบ ไมใหคนอนมาแยงคณสมบตนจากเราไปได กจะเปนของขวญวนเกดทถาวร ทจะมคณคาอยตลอดกาล...” ................พระราชดารสพระราชทานแกคณะผแทนสมาคม องคการเกยวกบศาสนา ครนกเรยนโรงเรยนตาง ๆ นกศกษามหาวทยาลยในโอกาสเฝาทลละอองธลพระบาทถวายพระพรชยมงคลเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา 5 ธนวาคม 2517

15

กระแสพระราชดารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดมผลกระทบใจผคนทกหมเหลาโดยเฉพาะผทดอยโอกาส ผทประสบความผดหวง รวมทงผทไมรวาจะจดการอยางไรกบชวตตนเอง อนเกดจากผลกระทบของวกฤตเศรษฐกจทเกดขนอยางรวดเรวแบบคาดไมถงในป 2540 อาจจะถอไดวาเปนจดเรมตนของความหมายของคาวา เศรษฐกจพอเพยง แตแนวคดนมจดเรมตนกอนหนานมานานมาก พระราชดารสวนใหญของพระองคทรงกลาวถงปญหาทเกดขนจาก การพฒนาทางเศรษฐกจทรวดเรวของประเทศไทย โดยมพระราชดารชในเรอง เศรษฐกจพอเพยง ดงน “...เศรษฐกจพอเพยง แปลวา Sufficiency Economy คาวา Sufficiency Economy น ไมมในตาราเศรษฐกจ จะมไดอยางไร เพราะวาเปนทฤษฎใหม Sufficiency Economy นน ไมมในตารา เพราะหมายความวาเรามความคดใหมและโดยททานผเชยวชาญสนใจ กหมายความวาเรากสามารถทจะไปปรบปรง หรอไปใชหลกการเพอทจะใหเศรษฐกจของประเทศและของโลกพฒนาดขน...”

“...เศรษฐกจพอเพยงกมเปนขนๆแตวาตองดวาเศรษฐกจพอเพยงนทจะมาบอกวาใหพอเพยงเฉพาะตวเอง 100 % เปนสงททาไมไดจะตองมการแลกเปลยน ตองมการชวยกนถาม การชวยกนแลกเปลยนไมใชเศรษฐกจพอเพยงแลว แตวาพอเพยงทฤษฎในหลวงนคอสามารถทจะดาเนนงานได เมองไทยไมใชเศรษฐกจพอเพยงนไมได ตาหน ไมเคยพด นเพงพดวนนพดเวลาน ขณะนวา ประเทศไทยไมใชเศรษฐกจพอเพยงคอนขางจะแย เพราะวาจะทาใหลมจมเศรษฐกจพอเพยงทหมายถงน คอวาอยางคนททาธรกจหรอกจการอตสาหกรรมสมยใหม คนเดยวไมสามารถทจะรวบรวมทนมาสรางกจกรรมทใหญ เชนเรองเขอนปาสก คนเดยวทาไมได หรอแมหนวยราชการหนวยเดยวทาไมได...” “ ...เศรษฐกจแบบพอเพยงนนเขาตความวาเปนเศรษฐกจแบบชมชน หมายความวา ใหพอเพยงในหมบานหรอในทองถน ใหสามารถทจะพอมพอกน เรมดวย พอม พอกน พอมพอกนนเปนเพยง เรมตนของเศรษฐกจ เมอปทแลวบอกวาถาพอมพอกน คอพอมพอกนของตวเองนนมนเปนเศรษฐกจสมยหนไมใชวาเศรษฐกจพอเพยงเปนเศรษฐกจสมยหน สมยหนเปนเศรษฐกจพอเพยงเหมอนกน แตวาคอย ๆ พฒนาขนมา กตองมการแลกเปลยนกน มการชวยระหวางหมบานหรอระหวางอาเภอ จงหวด ประเทศ กตองมการแลกเปลยน มการไมพอเพยงกน ถงบอกวาถามเศรษฐกจ เพยงเศษหนงสวนสกจะพอแลว จะใชได เพราะถามเศรษฐกจพอเพยงเศษหนงสวนสถาสมมตวาปนไฟดบ ถาไมมเศรษฐกจพอเพยง ไฟฟาหลวงหรอไฟฟาฝายผลตกดบหมด จะทาอยางไร ทตองใชไฟฟากตองแยไป...” พระราชดารสเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา 23 ธนวาคม 2542

“...เศรษฐกจพอเพยงทไดยาแลวยาอก แปลเปนภาษาองกฤษวา Sufficiency Economy ภาษาไทยกตอวาไมม Sufficiency Economy แตวาเปนคาใหมของเรากได กหมายความวา ประหยด

16

แตวาไมขเหนยว ทาอะไรดวยความอะลมอลวยกน ทาอะไรดวยเหตและผล จะเปนเศรษฐกจพอเพยงแลวทกคนจะมความสขแตวาพอเพยง เศรษฐกจพอเพยงน เปนสงทปฏบตยากทสด...” ............ ....พระราชดารส พระราชทานเนองในวโรกาส วนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสตาลย สวนจตรลดาฯ พระราชวงดสต 4 ธนวาคม 2543 “””””””“...ฉนพดเศรษฐกจพอเพยง ความหมายคอ ทาอะไรใหเหมาะสมกบฐานะของตวเอง คอทาจากรายได 200 – 300 บาท ขนไป เปน 2 หมน 3 หมนบาท คนชอบเอาคาพดของฉน เศรษฐกจพอเพยงไปพดกนเลอะเทอะ เศรษฐกจพอเพยง คอ ทาเปน Self Sufficiency มนไมใชความหมาย ไมใชแบบทฉนคด ทฉนคดคอ เปน Self – Sufficiency of Economy เชน ถาเราตองการด TV กควรใหเขามด ไมใชไปจากดเขาไมใหซอ TV ด เขาตองการดเพอสนกสนาน ในหมบานไกล ๆ ทฉนไป เขาม TV ดแตใชแบตเตอร เขาไมมไฟฟา แตถา Sufficiency นนม TV เขาฟมเฟอย เปรยบเสมอนคนไมมสตางคไปตด Suit และยงใส Necktie Versace อนนกเกนไป...” ................ พระราชทาน ณ พระตาหนกเปยมสข 17 มกราคม 2544 นบตงแตประเทศไทยเรมเขาสยคการพฒนาพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดทรงมความหวงใยวา เกษตรกรรายยอยซงเปนคนสวนใหญของประเทศจะถกละเลย จากยทธศาสตรการพฒนาประเทศ และอาจกลายเปนเหยอของการพฒนาไปในทสด จงทรงมพระราชดารสกลาวถงความสาคญของกสกรรมและเกษตรกรรมไว ดงน

"...การอาชพเพาะปลกนมความสาคญมาก เพราะการเพาะปลกนเปนจดเรมตนของชวตมนษย ถาเราไมมการเพาะปลกกจะไมมวตถดบทจะมาเปนอาหาร หรอ เปนเครองนงหม หรอ เปนสงกอสราง ฉะนน ตองทาการกสกรรม..." .................พระราชดารสทพระราชทานแกคณะผนาสหกรณการเกษตรและสหกรณนคม เมอวนท 10 พฤษภาคม 2541 “”””””””"...เมองไทยนตองพงเกษตรกรเปนสาคญ เพราะวาเกษตรกรเปนประชาชนสวนใหญของประเทศและตองยดอาชพนมาและไมใชเพราะเหตนนเทานนเอง แตวาประเทศหนงประเทศใดจะอยไดกเพราะวามกสกรรม การประกอบอาชพ ในดานผลตผลทไดจากธรรมชาต ทงในดานทจะเปนการปลกขาว ปลกพชไร ปลกผลไม หรอทามาหากนในดานปศสตวหรอประมง .................การกสกรรมและอาชพในดานเกษตรทกทกอยางยอมตองอาศยปจจยสาคญหลายดาน ดานหนงกคอหลกวชาของการเพาะปลก เปนตน และอกดานหนงกเปนการชวยใหเพมหลกวชาเหลานน และเมอไดปฏบตแลวไดผลตผลแลวกจะตองสามารถดดแปลงและขายจาหนายผลตผลทตนไดทา ฉะนนทกอยางตองสอดคลองกน ความขยนหมนเพยรในการผลต ความรในวชาการผลตและความรในการเปนอย ทงความรในดานจาหนาย ลวนเปนความรทจะตองประสานกนหมด..."

17

...............พระราชดารสในโอกาสทคณะกรรมการสหกรณการเกษตร สหกรณนคม สหกรณประมง และสมาชกผรบนมสดเขาเฝาฯ ณ โครงการสวนพระองค สวนจตรลดา เมอวนท 8 พฤษภาคม 2530 “””””””””"...กสกรรมและเกษตรกรรมเปนเรองสาคญมาก ทานทงหลายจะตองชวยกนคนควาหาความรและความชานาญใหกวางขวางยงขนเสมอ และพยายามสงเสรมเผยแพรความรทไดศกษามาแกพนองกสกร และเกษตรกร ใหไดทราบถงวธปฏบตอนถกตองตามหลกวชาอกดวย จงจะเกดประโยชนแกสงคมในดานน และเปนผลดแกประเทศชาตสบไป..." ................คดตดตอนจากพระบรมราโชวาท ในพธพระราชทานปรญญาบตรและอนปรญญาบตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 19 กรกฎาคม 2505 “””””””"...ไมจาเปนตองสงเสรมผลผลตใหไดปรมาณสงสดแตเพยงอยางเดยว เพราะเปน การสนเปลองคาโสหยและทาลายคณภาพดน แตควรศกษาสภาวะตลาดการเกษตร ตลอดจน การควบคมราคาผลตผล ไมใหประชาชนไดรบความเดอดรอน.." .....................................................................................พระราชดารสเมอวนท 4 กรกฎาคม 2545 “””””””"...เศรษฐกจของเราขนอยกบการเกษตรมาแตไหนแตไรแลว รายไดของประเทศทไดมาใชสรางความเจรญดานตางๆ เปนรายไดจากการเกษตรเปนสวนใหญ จงอาจกลาวไดวาความเจรญของประเทศตองอาศยความเจรญของการเกษตรเปนสาคญ และงานทก ๆ ฝายจะดาเนนกาวหนาไปไดกเพราะการเกษตรของเราเจรญ...” ............... คดตดตอนจากพระบรมราโชวาท ในพธพระราชทานปรญญาบตรและอนปรญญาบตร ของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร วนท 9 กรกฎาคม 2507 ...............เรมจากทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมความสนพระราชหฤทยใสในงานพฒนาชนบท และเสนอใหนามตของการพฒนามนษยเปนจดเนน พระองคไดทรงถายทอดพระราชดารของพระองคทไดจากการศกษาดวยพระองคเอง ผานพระบรมราโชวาท ดงน “”””””’"...การพฒนาชนบท เปนงานทสาคญ เปนงานทยาก เปนงานทจะตองทาใหไดดวยความสามารถ ดวยความเฉลยวฉลาด คอ ทงเฉลยวทงฉลาด ตองทาดวยความบรสทธใจ มใชมงทจะหากนดวยวธการใด ๆ ใครอยากหากนขอใหลาออกจากตาแหนงไปทาการคาดกวา เพราะวาถาทาผดพลาดไปแลวบานเมองเราลมจม และเมอบานเมองของเราลมจมแลวเราอยไมได กเทากบเสยหมดทกอยาง..." ................ พระบรมราโชวาทพระราชทานแกคณะผบรหารงานเรงรดพฒนาชนบทระดบผวาราชการจงหวด ณ พระทนงอมพรสถานวนศกรท 13 มถนายน 2512

18

"...การพฒนาตนเอง พฒนาการทางาน เปนสงทตองกระทาอยตลอดเวลา เพอใหกาวไปทนกบความเจรญของวทยาการและเทคโนโลยทคนควาดวยวธตาง ๆ อยสมาเสมอ ใหมความรอบรทกวางขวางและถกตองทวถง ทงโดยทางทฤษฎและวธปฏบต สวนการพฒนาการทางานนน ยอมเปนผลสบเนองมาจากการพฒนาตนเองดงกลาว คอ เมอไดพฒนาระบบวธการทางานใหมประสทธภาพสงขน สงผลใหทางานททาสาเรจประโยชนอยางสมบรณ..." .................คดตดตอนจากพระราโชวาทสมเดจโอรสาธราชฯ สยามมกฎรราชกมารในพธพระราชทานปรญญาบตรแกผสาเรจการศกษาจากวทยาลยคร ณ อาคารใหม สวนอมพร วนท 17 มนาคม 2530 .................พระองคทรงใหความสาคญกบการพฒนาทรวดเรวโดยไมคานงถงผลกระทบตอสงแวดลอม ทรงชแนะถงแนวทางการการพฒนาทสามารถควบคไปกบความเจรญกาวหนาได "...ปญหาเรองสงแวดลอมเปนปญหาทมความสาคญควบคกบการพฒนาความเจรญกาวหนาซงเปนปญหารวมกนของทกประเทศ กลาวคอการพฒนายงรดหนาปญหาคณภาพสงแวดลอม และภาวะมลพษกยงกอตว และทวความรนแรงมากยงขน ประเทศไทยกเปนประเทศหนงทกาลงประสบกบปญหาดงกลาวอยในขณะน.." พระราชดารสเมอวนท 4 กรกฎาคม 2545

แนวพระราชดาร เรอง เศรษฐกจพอเพยง ทพระบาทสมเดจพระเจาอย หวไดพระราชทานไวนนกระชบและชดเจนยง จะเหนไดวา เศรษฐกจพอเพยงตามแนวพระราชดารเปนเรองทเขาใจไดงายมความหมายทชดเจน ไมยากแกการรบร และการนาไปปฏบต

กระบวนการฝกอบรมของเครอขายกสกรรมธรรมชาต จงไดนอมนาพระราชดารตางๆมาเปนแนวทางในการฝกอบรมพฒนาคนใหมคณภาพชวตทดขน ซงเนอหาของการฝกอบรมประกอบดวยแนวพระราชดาร เรอง เศรษฐกจพอเพยง หลกคดและหลกการทรงงานตางๆทนาไปเปนแนวทางการในการดาเนนชวตและการทางานได โดยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงคนควาทดลอง ดวยพระองคเอง ดงจะเหนเปนรปธรรมทปรากฏชดเจน ในโครงการอนเนองมาจากพระราชดารทเกดผลสาเรจแลว จงเกดเปนแนวคดและทฤษฎตาง ๆ มากมาย

1. แนวคดและทฤษฎการพฒนาอนเนองมาจากพระราชดารในพระบาทสมเดจพระ เจาอยหว การพฒนา หมายถง ทาใหมนคง ทาใหกาวหนา การพฒนาประเทศกทาใหบานเมองมนคง มความเจรญ ความหมายของการพฒนาประเทศนกเทากบตงใจทจะทาใหชวตของแตละคนมความปลอดภย มความเจรญ มความสข (สานกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร, 2540)

19

การพฒนาเปนกระบวนการทตอเนอง (Continuing process) จงจาเปน ตองใหความสาคญกบลาดบ/ขนตอน (Stages) และความเชอมโยง (Relation or Linkage) เพราะฉะนน แนวคดและทฤษฎในการพฒนาจงปรากฏชดเปน 2 กลม ๆ หนงมองการพฒนาวาดาเนนการไปตามลาดบหรอขนตอนจากระดบหนงไปสอกระดบหนง โดยตองสรางความพรอมดานตาง ๆ อยางเหมาะสม อกกลมมองการพฒนาวาจะเกดขนไดโดยการกระตนหรอชกนาโดยปจจยในการพฒนา เชน การสะสมทน การคาตางประเทศ เปนตน โดยมความเชอวาความพรอมนนสรางได เพอใหสอดคลองกบการสะสมทนหรอการคาระหวางประเทศ บนความเชอดงกลาวมกจะเกดการพฒนาแบบ “กาวกระโดด” เพราะประชาชนไมสามารถสรางความพรอมตามแบบอยางของนกพฒนา และนกพฒนากไมสามารถปรบตนเองใหมความพรอมทจะสอดคลองกบความพรอมของประชาชน ทาใหเกดชองวางและปญหาได (สานกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร, 2540) ดงพระราชดารสพระราชทานวา

“….ถาสามารถจะเปลยนกลบเปนเศรษฐกจแบบพอเพยง ไมตองทงหมด แมจะไมถงครง อาจจะเศษหนงสวนสกสามารถทจะอยได การแกไขจะตองใชเวลา ไมใชงาย ๆ โดยมากคนกใจรอนเพราะเดอดรอน แตวาถาทาตงแตเดยวนกสามารถทจะแกไขได…”

พระราชดารส เมอ 4 ธนวาคม 2540 1.1 หลกการพฒนาโดยเนนคนเปนหวใจสาคญของการพฒนา การพฒนาวาจะตองสรางความภมใจในอาชพ สอดคลองกบพระราชดารส สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ “...ประเทศไทยยนยงอยไดอยางมอสระเสร ไมตองพงพาใครกเพราะพชพนธธญญาหารทเราม และผททาใหเรายนอยไดอยางเขมแขง คอ ชาวบานคนไทยทภมใจในการทาไรนานนเอง…” ปจจยหลกในการพฒนาประเทศ คอการพฒนาคน ซงมองคประกอบของการพฒนาคนหลายสวนดงพระราชดารสทวา “ การพฒนาบานเมองใหเจรญยงขนไปนน ยอมตองพฒนาบคคลกอน เพราะถาบคคลอนเปนองคประกอบของสวนรวมไมไดรบการพฒนาแลว สวนรวมจะเจรญและมนคงไดยากยง การทบคคลจะพฒนาไดกดวยปจจยประการเดยว คอ การศกษา การศกษานนแบงเปนสองสวน คอ การศกษาวชาการ (Academic Learning) สวนหนง กบการอบรมบมนสย (Spiritual Development) ใหเปนผมจตใจใฝดใฝเจรญ มปกต ละอายชวกลวบาปสวนหนง การพฒนาบคคลจะตองพฒนาใหครบถวนทงสองสวน เพอใหบคคลไดมความรไวใชประกอบการและมความดไวเกอหนนการประพฤตปฏบตทกอยางใหเปนไปในทางทถกทควร และอานวยผลเปนประโยชนทพงประสงค” พระบรมราโชวาท พระราชทานแกผนาเยาวชนและเจาหนาท ณ สานกจตรลดารโหฐาน เมอ 14 ตลาคม 2512

20

นอกจากนยงมพระราชดารสกลาวถง เปาหมายของการพฒนา ไวดงน “…คาวา “การพฒนา” คออยางไร กอนอนเราตองทราบวา “พฒนา” คอ “มงใหเกดความเจรญกาวหนา มงใหทกคนมความสขสบาย” ดงนนทกคนจงมงทจะพฒนา แตเพราะการททกคนมงทจะพฒนาน จงมทางทาใหเสยได เพราะวามผทไมไดมงใหเกดความกาวหนาแทจรงรวมอยดวย หรออาจเปนวาฝายตรงขามนาเอาคา “พฒนา” ไปใชดวยกได ผทฉลาดมไหวพรบดจงจะแยกไดวา ใครจะมาพฒนาให และใครจะมามงพฒนาเพอประโยชนของฝายพวกตว…” 1.2 หลกการในการพฒนาประเทศตองทาตามขนตอน พระบรมราโชวาททพระราชทานแกนสตมหาวทยาลยเกษตรศาสตร เมอวนท 18 กรกฎาคม 2517 ตอนหนงวา “การพฒนาประเทศจาเปนตองทาตามขนตอนตองสรางพนฐาน คอความ “พอม พอกน พอใช” ของประชาชนสวนใหญเปนเบองตนกอน โดยใชวธการและอปกรณทประหยดแตถกตองตามหลกวชาการ เมอไดปพนฐานความมนคง พรอมพอควรและปฏบตไดแลว จงคอยสรางเสรมความเจรญและฐานะเศรษฐกจขนทสงขนโดยลาดบตอไป …การชวยเหลอ สนบสนนใหประชาชนในการประกอบอาชพและตงตวใหมความพอกนพอใชกอนอนเปนพนฐานนนเปนสงสาคญอยางยงยวด เพราะผมอาชพและฐานะเพยงพอทจะพงตนเอง ยอมสามารถสรางความเจรญกาวหนาระดบทสงขนตอไปไดโดยแนนอน…” “…ในการสรางความเจรญกาวหนาน ควรอยางยงทจะคอยสรางคอยเสรมทละเลกทละนอยใหเปน ลาดบใหเปนการนาไปพจารณาไป และปรบปรงใหม ไมทาดวยการเรงรบ ตามความกระหายทจะสรางของใหมเพอความแปลกใหม เพราะความจรง สงทใหมแท ๆ นนไมม สงใหมทงปวงยอม สบเนองมาจากสงเกา และตอไปยอมจะตองเปนสงเกา…” 1.3 หลกการพฒนาตองรจกพนทและไมตดตารา “ การพฒนาจะตองเปนไปตามภมประเทศทางภมศาสตร และภมประเทศทางสงคมศาสตรในสงคมวทยา คอ นสยใจคอของคนเรา จะไปบงคบใหคนคดอยางอนไมได เราตองแนะนาเราเขาไปชวยโดยทจะคดใหเขาเขากบเราไมได แตถาเราเขาไปแลวเราเขาไปดวาเขาตองการอะไรจรง ๆ แลวกอธบายใหเขาเขาใจหลกการของการพฒนากจะเกดประโยชนอยางยง…” การพฒนาตองไมตดตารา ดงกระแสพระบรมราโชวาท ทพระราชทานแกบณฑต อาสาสมคร ณ ตาหนกจตรลดารโหฐาน เมอ 26 กรกฎาคม 2516 ความวา “…การศกษาในขนอดมศกษาในประเทศไทยกปนวาอยในขนดแลว แตทนาสงเกตคอเขาใจวาไดความรทางทฤษฎมาก และความรทางทฤษฎนเปนความรทไดมาจากตารา ซงแตงจากการแปลวชาการของตางประเทศมาเปนสวนใหญ มใชเปนวชาการทไดจากประสบการณแทในประเทศไทย ฉะนนการออกไปปฏบตนกจะตองมจตใจทจะเพงเลงในการศกษาของตนเองทจะดวาเราจะนาความรไปใชไดอยางไร แลวก

21

เมอไปในทองทแลวเราจะตองเปดหเปดตาดวยความขะมกเขมน มใชจะไปนกวาวชาเรามแลวจะไปใหแกทองทไดอยางเตมท จะตองศกษากอนวาเราจะไปใหไดอยางไร แลวกเรารวาทฤษฎทเราเรยนมามนมาจากการศกษาอยางไร และเราจะตองไปศกษาความเปนจรง และดวาทาไมเขาปฏบตกนอยางนน ๆ ทงดทงเลว อาจมจดประสงคอยางหนงในใจของ แตละคน ซงไมใชจดประสงคของโครงการ แตละคนคงนกไดวา เราไปดเขาปฏบตกนจรง ๆ ในทองท…” 1.4 หลกการพฒนาตองไดประโยชนรวมกน สานกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชดารไดกลาวถงลกษณะพเศษของแนวคดและทฤษฎการพฒนาอนเนองมาจากพระราชดาร วาเกดขนจากพระอจฉรยภาพ และพระปรชาสามารถในการทไดทรงคดคน ดดแปลง ปรบปรง และแกไขให การพฒนาโครงการอนเนองมาจากพระราชดารเปนงานทดาเนนไปไดโดยงาย ไมยงยากซบซอน และสอดคลองกบสภาพความเปนอย และระบบนเวศนโดยสวนรวมของธรรมชาต ตลอดจนสภาพของชมชนนน ๆ หลายตอหลายงาน และโครงการ นอกจากนแนวคดและทฤษฎดงกลาว ยงมลกษณะของการ ไมตดตารา ...สรางความร รก สามคคและ การรวมมอรวมแรงรวมใจงาย เปนประโยชนกบประชาชน มงไปสวถพฒนาแบบยงยน (Sustainability) การพฒนานนตองทาใหผเกยวของไดรบประโยชนรวมกน จงจะถอไดวาเปนความสาเรจ และกอใหเกดความรวมมอ ดงพระราชดารส เมอ 4 ธนวาคม 2540

“…ททาทสวนจตรฯ น ไมไดใชขาวทปลกในสวนจตรฯ เพราะวาขาวทปลกในสวนจตรฯ เอาไปเขาพธแรกนาขวญ ขาวทโรงสน เปนขาวทไปซอมาจากเกษตรกรโดยตรง โดยใหราคาทเหมาะสม เกษตรกรกมความสข เพราะขายขาวไดในราคาทเหมาะสม และผบรโภคกซอไดใน ราคาถก เพราะวาไมตองมการขนสงมากเกนไป ไมตองมคนกลางมากเกนไป ตกลงทงผผลตทงผบรโภคกมความสข”

“…ขอสงเกตตอไปกคลาย ๆ กบขอสงเกตขอแรก ทวาทาอยางไรเพอใหบานเมองเรามความผาสกเสยท มความมนคงเสยท ทกคนคงคดวาเรองตาง ๆ ทไดกลาวเปนขอสงเกตเปนขอ ๆ ไมทราบวากขอแลว เปนเรองเกยวของกบการกระทา การวางตวของแตละคน ทยากนกทจะปฏบตใหถกตองตามหนาท และใหเปนประโยชน อาจจะนกวาพดแตใหทาประโยชนตอสวนรวมเทานน ใชแลวตองทาเพอประโยชนสวนรวม กเพราะเหตวาประโยชนสวนรวมน เปนประโยชนสวนตว แตละคนตองการใหประโยชนสวนตวสาเรจ คอมความพอใจนเอง แตวาถาไมคดถงประโยชนสวนรวม กไมไดประโยชนสวนตว เพราะวาถาสวนรวมไมไดรบประโยชน สวนตวพงแน นเปนขอทสาคญ ฉะนนความรสกหรอขอสงเกตอนนเปนจดสาคญมาก ทจะตองทาความเขาใจกบตวเอง วาประโยชนสวนตวนนคอประโยชนสวนรวม หรอจะวาประโยชนสวนรวมนนคอประโยชนสวนตว

22

พดกลบกนได คาพดบางคากลบกนไมได แตคาพดนกลบได ประโยชนสวนรวมคอประโยชนสวนตว ประโยชนสวนตวคอประโยชนสวนรวม ขอนกเปนขอสงเกตอกอยางหนง” 1.5 แนวพระราชดารเพอพงตนเองของเกษตรกรในชนบทตามหลกการแหงทฤษฎการยอมรบนวตกรรม (Innovation Adoption Theory)

บรรดานกวชาการดานการพฒนาชนบทและผปฏบตดานการพฒนามกฉงนอยเสมอ วา พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงใชกลยทธใดในการแนะนาเผยแพรประชาชนใหยอมรบแนวพระราชดารของพระองค เพราะในการพฒนาชนบทตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตของไทยนน จาตองยอมรบดวยความจรงวายงไมบรรลเปาหมายสมบรณดงทไดวางไว ปญหาสาคญทยงตองคาอยเหนยวแนน คอ การยอมรบการพฒนาจากผนาการเปลยนแปลง (Change Agent) (สานกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร, 2540) เมอวเคราะหจากแนวคดของ Everett M. Rogers เกยวกบทฤษฎการแพรกระจายนวตกรรม (The Diffusion of Innovation Theory) มสาระสาคญวา การทบคคลจะยอมรบ แนวคดการพฒนาไดนน จะตองมปจจยเกยวของมากมายขนอยกบตวบคคล ระบบสงคม ระบบสอสารของนวตกรรม และระยะเวลาการดาเนนการดวย ซงเมอวเคราะหขนตอนการยอมรบของประชาชนในแนวพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวแลวพบวาทรงเปนนกพฒนาชนบททประสบความสาเรจยง ดงรายละเอยดดงน คอ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงปลกฝงแนวพระราชดารใหประชาชนยอมรบไปปฏบตอยางตอเนอง โดยใหวงจรการพฒนาดาเนนไปตามครรลองธรรมชาต กลาวคอ

1. ทรงสรางความตระหนกแกประชาชนใหรบร (Awareness) ในทกคราเมอ เสดจพระราชดาเนนไปทรงเยยมประชาชนในทกภมภาคตาง ๆ จะทรงมพระราชปฏสนถารใหประชาชนไดรบทราบถงสงทควรร เชน การปลกหญาแฝกจะชวยปองกนดนพงทลาย และใชปยธรรมชาตจะชวยประหยดและบารงดน การแกไขดนเปรยวในภาคใตสามารถกระทาได การตดไมทาลายปาจะทาใหฝนแลง เปนตน ตวอยางพระราชดารสทเกยวกบการสรางความตระหนกใหแกประชาชน ไดแก “….ประเทศไทยนเปนททเหมาะมากในการตงถนฐาน แตวาตองรกษาไว ไมทาใหประเทศไทย เปนสวนเปนนากลายเปนทะเลทราย กปองกน ทาได….”

2. ทรงสรางความสนใจแกประชาชน (Interest) หลายทานคงไดยนหรอรบฟงโครงการ อนเนองมาจากพระราชดารในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทมนามเรยกขานแปลกห ชวนฉงน นาสนใจตดตามอยเสมอ เชน โครงการแกมลง โครงการแกลงดน โครงการเสนทางเกลอ โครงการนาดไลนาเสย หรอโครงการนาสามรส ฯลฯ เหลาน เปนตน ลวนเชญชวนใหตดตามอยางใกลชด

23

แตพระองคกจะมพระราชาธบายแตละโครงการอยางละเอยด เปนทเขาใจงายรวดเรวแกประชาชนทงประเทศ

3. ในประการตอมา ทรงใหเวลาในการประเมนคาหรอประเมนผล (Evaluate) ดวย การศกษาหาขอมลตาง ๆ วาโครงการอนเนองมาจากพระราชดารของพระองคนนเปนอยางไร สามารถนาไปปฏบตไดในสวนของตนเองหรอไม ซงยงคงยดแนวทางทใหประชาชนเลอก การพฒนาดวยตนเองทวา “….ขอใหถอวาการงานทจะทานนตองการเวลา เปนงานทมผดาเนนมากอนแลว ทานเปนผทจะเขา ไปเสรมกาลง จงตองมความอดทนทจะเขาไปรวมมอกบผอน ตองปรองดองกบเขาใหได แมเหนวามจดหนงจดใดตองแกไขปรบปรงกตองคอยพยายามแกไขไปตามทถกทควร….”

4. ในขนทดลอง (Trial) เพอทดสอบวางานในพระราชดารททรงแนะนานนจะไดผล หรอไม ซงในบางกรณหากมการทดลองไมแนชดกทรงมกจะมใหเผยแพรแกประชาชน หากม ผลการทดลองจนแนพระราชหฤทยแลวจงจะออกไปสสาธารณชนได เชน ทดลองปลกหญาแฝกเพออนรกษดนและนานน ไดมการคนควาหาความเหมาะสมและความเปนไปไดจนทวทงประเทศวาดยง จงนาออกเผยแพรแกประชาชน เปนตน

5. ขนยอมรบ (Adoption) โครงการอนเนองมาจากพระราชดารนน เมอผานกระบวนการมาหลายขนตอน บมเวลาการทดลองมาเปนเวลานาน ตลอดจนทรงใหศนยศกษาการพฒนา อนเนองมาจากพระราชดารและสถานทอน ๆ เปนแหลงสาธตทประชาชนสามารถเขาไปศกษาดไดถงตวอยางแหงความสาเรจ ดงนน แนวพระราชดารของพระองคจงเปนสงทราษฎรสามารถพสจนไดวาจะไดรบผลดตอชวต และความเปนอยของตนไดอยางไร แนวพระราชดารทงหลายดงกลาวขางตนน แสดงถงพระวรยะอตสาหะทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงทมเทพระสตปญญา ตรากตราพระวรกาย เพอคนควาหาแนวทางการพฒนาใหพสกนกรทงหลายไดมความรมเยนเปนสขสถาพรยงยนนาน นบเปนพระมหากรณาธคณอนใหญหลวงทไดพระราชทานแกปวงไทยตลอดเวลา 60 ปทผานมา จงกลาวไดวาพระราชกรณยกจของพระองคนนสมควรอยางยงททวยราษฎรจกไดเจรญรอยตามเบองพระยคลบาท ตามททรงแนะนาสงสอน อบรมและวางแนวทางไวเพอใหเกดการอยดมสขโดยถวนเชนกน

สานกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร (2540) ฯพณฯ พลเอกเปรม ตณสลานนท ประธานองคมนตรและรฐบรษ ไดเขยนบทความเทดพระเกยรต “ พระเจาแผนดน ” วา แมจะทรงเปนพระมหากษตรยภายใตรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย แตดวยพระมหากรณาธคณททรงมตอพสกนกรชาวไทยททรงรกและทรงหวงใยประดจลกหลาน พระองคมไดทรงละเลยทจะสอดสองดแลทกขสขของราษฎรไมเคยทรงวางเวนท

24

จะคดหาวธการอนทนสมยมาพฒนาการกนดอยดของราษฎรของพระองคเพอใหราษฎรไดรบประโยชนสขทรงมพระราชดารสอยเสมอวาประชาชนชาวไทยสวนใหญยงยากจน พระองคทรงตอสกบศตรคอความยากจนของราษฎรโดยทรงหาวธการตอสกบความทกขยากตลอดเวลา เพอใหประชาชนของพระองคมคณภาพชวตทด

หากกลาวถงงานพฒนา พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงทาใหบานเมองรมเยนเปนสขนานปการ ดวยทรงเปนทงนกคด นกประดษฐ และนกวจย ทสามารถนาผลมาเปนตนแบบของงานทอานวยประโยชนสขนานปการใหประชาชนของพระองคอยางยากทจะหาพระมหากษตรยหรอผนาประเทศใดมาเทยบได จดประสงคหลกในการคด การประดษฐ และการวจยของพระองคกเพอใหเหนแนวทางทถกตองทจะนามาเปนแบบอยางใหประชาชนดาเนนตาม ทรงถอวาเปนพระราชภาระททรงสงสอน ชนา แสดงตวอยางและตดตามโครงงานตาง ๆ เพอความสาเรจและประโยชนแกราษฎร ทรงเปนประดจครของประชาชนทงหมด พระบรมราโชวาททพระราชทานแกปวงชนชาวไทยลวนเปนคาสอนทมคณคาเหมาะแกกาลสมย ยงประโยชนโดยตรงใหแกผทนอมนาไปปฏบต เชน การททรงสอนใหรจกรกตนนาลาธาร รกปา ทรงสอนใหรจกคาวา “ ขาดทนเปนกาไร ” (Our Loss Is Our Gain) “ ร รก สามคค ” เปนตน ทรงปฏบตพระองคเปนแบบอยางของผทมงมนทางานเพอประโยชนสวนรวมตลอดมา และดวยเหตททรงมพระเมตตาตอพสกนกรดจครเมตตาศษย จงไดพระราชทานความรใหทกสงทกอยาง โดยไมมการปดบง ลวนเปนความรทไดทรงคด ทรงคนควา ทดลองดวยพระองคเองไดเหนผลเปนทประจกษทงสน 2. หลกการทรงงานในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเกยวกบการพฒนา

จากพระปฐมบรมราชโองการ ณ พระทนงไพศาลทกษณ เมอวนศกรท ๕ พฤษภาคม ๒๔๙๓ เนองในวนบรมราชาภเษกพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดทรงมพระกระแสรบสงวา “เราจะครองแผนดนโดยธรรม เพอประโยชนสขแหงมหาชนชาวสยาม” จากวนนนมาจนถงวนนพระองคไดทรงทมเททกสงทกอยางเพอสนองพระบรมราชองคการนนเพอประโยชนสขของราษฎรอยางแทจรง ดงทปรากฏแกสายตาประชาชนในพระราชกรณยกจตาง ๆ ตลอดมา การประยกตปรชญาเศรษฐกจพอเพยงกบแนวทางการพฒนาประเทศ ไมวาจะเปนการพฒนาการเกษตรและชนบท รวมทงในการพฒนาภาคสวนอน ๆ ของสงคมไทย ทาใหเสมอนเกด การตงสตครงสาคญ ในกระบวนการคดและการปฏบตของการพฒนาสงคมไทยโดยรวม โดยเฉพาะเมอวเคราะหเทยบเคยงกบหลกการทรงงานของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทไดทรงพระราชทานชแนะเปนแนวทางดาเนนงานแกเหลาขาราชการ (สานกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองจากพระราชดาร, 2549)

25

การเปลยนแปลงแนวคดและแนวปฏบต เปนเพยงตวอยางของกระบวนการและเปาหมายในการพฒนาสงคมทเปนผลมาจากการประยกตใชปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เพอใหบรรลส การพฒนาทยงยนมนคง อนเปนความปรารถนาของทกบคคล ทกสงคม ทกประเทศ โดยเฉพาะในสงคมหรอในประเทศทกาลงพฒนาทงหลาย จะสามารถนาหลกการและแนวปฏบตของเศรษฐกจพอเพยงไปใชประยกตไดอยางไมจากด หากสงคมหรอประเทศนน ๆ จะมแนวคดทดาเนนการพฒนาโดย เนนการพงพาศกยภาพของตนเองเปนหลก เนนการสรางความเขมแขงแกชมชนจากทนสงคมทมอยพฒนาโดยเนนขนตอนการเจรญเตบโตทมความมนคง ยงยน ไมรบรอนแตมความเสยง ทงนเพอผลจากการพฒนาใหเปนสงคมทพฒนาอยางพอเพยงและมภมคมกนตนเอง ทจะดารงอยไดภายใต ภาวะการเปลยนแปลงทรวดเรวของปจจยตาง ๆ ในโลก 3. ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

เมอวนท 22 ตลาคม 2542 สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตไดมหนงสอถงสานกราชเลขาธการพระบรมมหาราชวง เรองกราบบงคมทลขอพระราชทานพระบรมราชานญาต เพอขอพระราชทานพระบรมราชวนจฉยรางประมวลและกลนกรองพระราชดารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เรองเศรษฐกจพอเพยง ซงไดพระราชทานในโอกาสตางๆ รวมทงพระราชดารสอน ๆ ทเกยวของ ททางสานกงานไดเรยบเรยงขนเปน “ ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ” และขอพระราชทานอนญาต เพออนเชญมาเปนแนวทางกาหนดนโยบายวางแผนและทาแผนปฏบตการในทกระดบสความรอดพนวกฤตการณทางเศรษฐกจของประเทศ โดยไดรบพระราชทานพระบรมราชานญาตใหนาไปเผยแพร เมอวนท 29 พฤศจกายน 2542 เพอเปนแนวทางปฏบตของทกฝายทเกยวของ ตลอดจนประชาชนโดยทวไป ในกระบวนการทาความเขาใจและพฒนากรอบแนวคดทางทฤษฎเศรษฐศาสตรของ “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” ซง สศช. รเรมนนกอใหเกดการขนานนามเศรษฐกจพอเพยงจาก “ แนวคด ” ส “ปรชญา ” และจาแนกองคประกอบของปรชญาเศรษฐกจพอเพยงออกเปน 5 สวน คอ กรอบแนวคด คณลกษณะ นยาม เงอนไข และแนวทางปฏบตและผลทคาดวาจะไดรบจาแนกองคประกอบของปรชญาเศรษฐกจพอเพยงออกเปน 3 องคประกอบ คอ 1) ความพอประมาณ 2) ความมเหตผล 3) การมภมคมกนตวเอง ซงเปนองคประกอบทตองเกดขนพรอมกนและพรอมเงอนไขทสาคญ 2 ประการไดแกความรและคณธรรม อนจะขาดซงสงหนงสงใดไมได เพราะ ความพอประมาณและความมเหตผลเปนองคประกอบแรกทนามาซงความยงยนของการใชทรพยากรในสถานการณทปราศจากการกระทบจากภายนอก และการมภมคมกนเปนองคประกอบท 2 ทเสรมประสทธภาพของการใชทรพยากรใหพรอมตอการรองรบผลกระทบจากภายนอก สาหรบทฤษฎใหมนนเปนเพยงสวนหนงของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง และเปนกรอบชบอก

26

หลกการของเศรษฐกจพอเพยง (สานกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองจากพระราชดาร, 2549) แนวคดหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เศรษฐกจพอเพยง เปนปรชญาทชถงแนวการดารงอยและปฏบตตนของประชาชนในทกระดบ ตงแตระดบครอบครว ระดบชมชน จนถงระดบรฐ ทงในการพฒนาและบรหารประเทศใหดาเนนไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจเพอใหกาวทนตอโลกยคโลกาภวตน

เปาประสงค คอ มงใหเกดความสมดลและพรอมตอการรองรบการเปลยนแปลงอยางรวดเรวและกวางขวางทงดานวตถ สงคม สงแวดลอมและวฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเปนอยางด

หลกการ ความพอเพยง หมายถงความพอประมาณ ความมเหตผล การสรางภมคมกนทดในตวพอสมควรตอการมผลกระทบใดๆอนเกดจากการเปลยนแปลงทงภายนอกและภายใน

หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

1. ความพอประมาณ หมายถง ความพอดทไมนอยเกนไปและไมมากเกนไป โดยไม เบยดเบยนตนเองและผอน เชน การผลตและการบรโภคทอยในระดบพอประมาณ

2. ความมเหตผล หมายถง การตดสนใจเกยวกบระดบของความพอเพยงนน จะตอง เปนไปอยางมเหตผล โดยพจารณาจากเหตปจจยทเกยวของ ตลอดจนคานงถงผลทคาดวาจะเกดขนจากการกระทานนๆอยางรอบคอบ

3. การมภมคมกนทดในตว หมายถง การเตรยมตวใหพรอมรบผลกระทบและ การเปลยนแปลงดานตาง ๆ ทคาดวาจะเกดขนในอนาคตทงใกลและไกล

เงอนไขพนฐาน จะตองอาศย 1. ความรอบร ความรอบคอบ และความระมดระวงอยางยง ในการนาวชาการตางๆมาใชใน

การวางแผน และการดาเนนการทกขนตอน 2. การเสรมสรางพนฐานจตใจของคนในชาต โดยเฉพาะเจาหนาทของรฐ นกทฤษฎและ

นกธรกจในทกระดบ ใหมสานกในคณธรรมความซอสตยสจรต และใหมความรอบรทเหมาะสม แนวปฎบต/ผลทคาดหมาย

เพอใหดาเนนชวตดวยความอดทน มความเพยร มสต ปญญา และความรอบคอบเพอใหสมดลและพรอมตอการรบการเปลยนแปลงอยางรวดเรวและกวางขวางในทกดาน ทงดานเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม ความรและเทคโนโลย และวฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเปนอยางด ลาดบขนทสาคญในการพฒนาปรชญาเศรษฐกจพอเพยงจากอดตจนถงปจจบน สรปโดยสงเขปได ดงตารางท 2-1

27

ตารางท 2-1 ลาดบขนการพฒนาของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

ป พ.ศ. การพฒนาของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง 2517 : พระราชทานแนวคดวาดวย ความพอม พอกน พอใช และพฒนาตามลาดบ

ขนตอนจากพนฐาน 2538 : ทรงอธบายและทดลองระบบการเกษตรทฤษฎใหม เพอสมดลของทรพยากร

ลดความเสยง และแกไขปญหาความยากจน 2540 : ทรงสรปแนวคดปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เนนการพงพาตนเอง บนทาง

สายกลาง ไมสดโตง 2542 : พระราชทานพระบรมราชานญาตใหเผยแพรสรปใจความปรชญาเศรษฐกจ

พอเพยง ประมาณ 1 หนากระดาษ 2547 : สภาพฒนฯ สรปและเผยแพรสาระสาคญของปรชญา เนนความพอประมาณ

ความมเหตผล และการมภมคมกนทดในตว 2549 : องคการสหประชาชาตทลเกลาฯ ถวายรางวลความสาเรจสงสดดาน

การพฒนามนษย (Human Development Lifetime Achievement Award) เฉลมฉลองสรราชสมบตครบ 60 ป

2550 : โครงการพฒนาแหงสหประชาชาตตพมพเผยแพรรายงานเศรษฐกจพอเพยงกบการพฒนาคน (Sufficiency Economy and Human Development)

จากสาระของปรชญาเศรษฐกจพอเพยงทไดรบพระราชทานพระบรมราชานญาตใหเผย

แพรไดในป พ.ศ.2542 นนสานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตได สรปออกมาเปน 3 คณลกษณะ (ความพอประมาณ ความมเหตผล และการมภมคมกนทดในตว) ม 2 เงอนไข (คณธรรม และ ความร) และ 3 เปาหมาย (สมดล มนคง ยงยน) ดงแสดงใน ภาพท 2-1

28

ภาพท 2-1 สาระสาคญโดยรวมของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

โดยนยแหงความสมพนธของทกองคประกอบในปรชญาเศรษฐกจพอเพยงดงกลาว จะเหนไดวาทกองคประกอบสามารถทจะแสดงความเชอมโยงกนได และเปนกรอบปรชญาทสามารถนามาประยกตในทางปฏบตทงในระดบจลภาคหรอมหภาคได เปนอยางด หากม ความเขาใจในคณลกษณะเงอนไข และเปาหมายของปรชญาทไดกลาวมาแลว

ววฒน ศลยกาธร (2552) ไดใหความหมายของเศรษฐกจพอเพยงไววา เศรษฐกจพอเพยง ประกอบดวย หลกทตองคดประเดนแรกคอ เรอง 3 หวง 2 เงอนไข ลกษณะสาคญ 3 อยางทตองเปนหวงเชอมตอกน คอ 1.ความพอประมาณ คอไมมากไมนอยเกนไป ไมเบยดเบยนตวเองและคนอน เชนผลตและบรโภคตามกาลงพอประมาณ 2.ความมเหตผล คอ การจะตดสนใจอะไรนนตองพจารณาจากเหตปจจยทเกยวของตลอด จนคานงถงผลทคาดวาจะเกดจากการกระทานน ๆ อยาง

29

รอบคอบ 3. การมภมคมกน คอการเตรยมตวใหพรอมรบผลกระทบและการเปลยนแปลงดาน ตาง ๆ ทคาดวาจะเกดขนในอนาคตทงใกลและไกล การดาเนนการตาง ๆ ทจะใหอยในระดบพอเพยงนน ตองอาศยอยบนพนฐานของ 2 เงอนไข คอ ตองมความรรอบดาน รอบคอบทจะนาความรเหลานนมาเชอมโยงกน อกเงอนไขกคอ ตองมคณธรรม ซอสตย สจรต ขยน ไมโลภ ไมตระหน สรปหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเครอขายกสกรรมธรรมชาต ดงแสดงไวในภาพท 2-2

ภาพท 2-2 สรปหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเครอขายกสกรรมธรรมชาต ววฒน ศลยกาธร (2552) กลาวถง ความเหมอนและความแตกตางระหวางเศรษฐกจการคา (Trade Economy) กบ เศรษฐกจพอเพยง (Sufficiency Economy) กบ เศรษฐกจชมชนยอดเขา หรอเศรษฐกจหลงเขา (Isolate Economy)ไววา เมองไทยไมเหมาะกบเศรษฐกจการคาแบบตะวนตก และไทยกไมเหมาะกบเศรษฐกจยอดเขาดวยเพราะไทยมความแตกตางทงภมประเทศ

30

พนฐานเศรษฐกจ ประวตศาสตร และวฒนธรรม ตองรวา“ความพอด” ของไทยอยตรงไหน เรามพนฐานจากกสกรรม กสกรรมทาใหเราอยอยางมนคง และเปนแชมปโลกไดทงดานอาหาร ผลตภณทจากปา อกทงเรายงเปนแชมปดานความมนาใจ โอบออมอาร แตทกวนนยงไมพอเพยงกเพราะคนพนฐานอยางชาวนายงถกหลอกใหซอปยเคม ยาฆาหญา ยาฆาแมลง มาฆาแมพระธรณอยางไมปรานปราศย อยางไมอาย เกรงกลวตอบาป จนเปนผลใหแมพระธรณและแมพระคงคาเสอมโทรมลงอยางนาเศราใจ วนนไทยเราแทบจะไมมภมคมกนเหลออยเลย ดานทยงไมพอเพยงในระดบชาต กคอการทเรายงตองพงพาพลงงานจากตางชาต แถมยงพนคารบอนไดออกไซดใสแผนดนกนอยางไมบนยะบนยง ทายงไงทเราจะลดการเผาผลาญเงนชาต ลดการพนความรอนใสโลก และทาอยางไรทเราจะผลตนามนจากพชใชเอง ทงทเรากมตวอยางทพระองคทานทาใหเหนอยแลว ทานทรงขบรถเตมแกสโซฮอลล มโรงกลนนามนจากพชทงกอฮอลล และไบโอดเซล ใหเหนเปนตวอยางของความสาเรจอยแลว อกตวอยางของความไมพอเพยง เชน การขนยาทเขาเลกใชแลวมาแทนยาสมนไพรทบรรพบรษเราพงตนเองอยางพอเพยงมาเปนรอย ๆ ป รวมทงการศกษา การเมองการปกครองกลอกเอามาตดแปะ แบบไมเหลอรองรอยของตวเราเองเลย ถาเราจะทาเศรษฐกจพอเพยงจะเรมจากการทาพนฐานใหมนคง ทาใหคนทงประเทศ พออย พอกน พอใช ไมอดอยากเสยกอน แลวคอยสราง คอยเสรม “ใหเจรญกาวหนาขนเปนลาดบขนไป” แลวคอยคาขายขนเงนขนทองกลบเขามาสรางความมนคงของประเทศโดยไมเบยดเบยนชาวโลกและธรรมชาต การจะทาเชนนได เราตองรจก “พงตนเอง” แลวกตองรจกคาวา “พอ” สเมธ ตนตเวชกล (2543, หนา 22-23) อดตเลขาธการคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร (กปร.) ยงไดกลาวสรปความหมายของเศรษฐกจพอเพยงตามแนวพระราชดาร ดงน “เศรษฐกจทสามารถอ มชตวเองได ใหมความพอเพยงกบตวเอง (Self-sufficiency) อย ไดโดยไมเดอดรอน ซงตองสรางพนฐานทางดานเศรษฐกจของตนเองใหดเสยกอน คอใหตนเองสามารถอยไดอยางพอกนพอใช มไดม งหวงทจะสรางความเจรญ ยกเศรษฐกจใหเจรญอยางรวดเรวแตเพยง อยางเดยว” ................เศรษฐกจพอเพยง คอการหนมายดทางสายกลาง (มชฌมาปฎปทา) ในการดารงชวตโดยใชหลกการพงพาตนเอง 5 ประการ คอ (1) พงตนเองทางจตใจ คนทสมบนณพรอมตองมจตใจทเขมแขง มจตสานกวาตนนนสามารถพงตนเองได ดงนนจงควรทจะสรางพลงผลกดนใหมภาวะทางจตใจฮกเหมตอสชวตดวยความสจรต แมอาจจะไมประสบสาเรจบางกตาม มพงควรทอแทใหพยายามตอไป พงยดพระราชดารชการพฒนาฅนของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทวา

31

“ บคคลตองมรากฐานทางจตใจทดคอ คววามหนกแนนมนคงในสจรตธรรมและความมงมนทจะปฏบตหนาทใหจนสาเรจ ทงตองมกศโลบายหรอวธการอนแยบยลในการปฏบตงาน ประกอบพรอมดวยจงจะสมฤทธผลดแนนอน และบงเกดประโยชนอนยงยนแกตนเองและแผนดน” (2) พงตนเองทางสงคม ควรเสรมสรางใหแกชมชนในทองถนไดรวมมอชวยเหลอเกอกลกน นาความรทไดรบมาถายทอดและเผยแพรใหไดรบประโยชนซงกนและกน ดงพระบรมราโชวาททวา “...เพอใหงานรดหนาไปพรอมเพรยงกนไมลดหลน จงขอใหทกคนพยายามทจะทางานในหนาทอยางเตมท และใหมการประสานสมพนธกนใหดเพอใหงานทงหมดเกอหนนสนบสนนกน..”

(3) พงตนเองในทางทรพยากรธรรมชาต คอ การสงเสรมใหมการนาเอาศกยภาพของผตนในทองถน สามารถเสาะแสวงหาทรพยากรธรรมชาตหรอวตถในทองถนทมอยใหเกดประโยชนสงสด ซงสงผลใหเกดการพฒนาประเทศไทยอยางดยง สงดกคอ การประยกตใหภมปญญาทองถน (Local Wisdom) ซงมมากมายในประเทศ

(4) พงตนเองไดทางเทคโนโลย ควรสงเสรมใหมการศกษาทดลอง ทดสอบ เพอใหไดมาซงเทคโนโลยใหม ๆ ทสอดคลองกบสภาพภมประเทศและสงคมไทย และสงสาคญสามารถนาไปใชปฏบตไดอยางเหมาะสมซงสอดคลองกบพระราชดารชทวา “ ...จดประสงคของศนยศกษาฯ คอเปนสถานทสาหรบคนควาวจยในทองทตาง ๆ กน กมลกษณะแตกตางกนมากเหมอนกน..”

(5) พงตนเองในทางเศรษฐกจ หมายถง สามารถอยไดดวยตนเองในระดบเบองตน กลาวคอแมไมมเงน ยงมขาว ปลา ผก ผลไม ในทองถนของตนเอง เพอการยงชพและสามารถนาไปสการพฒนาเศรษฐกจของประเทศในระดบมหภาคตอไปดวย ประยทธ ปยตโต (2532, หนา 76-77) กลาววา จดของความพอดหรอสมดลคอ การบรโภคเพอสนองหรอบาบดความตองการ จะทาใหเกดความพอด การดาเนนชวตเปนดานท 1 แกปญหาเปน ดานท 2 คดเปน พดเปน ทาเปน ดานท 3 รบรประสบการณเปน ดเปน ฟงเปน ใชตา ห จมก ลน กายเปน ดานท 4 กน ใช บรโภค เสพ คบหาเปน จดของความพอดอกอยางหนง คอ หลกการไมเบยดเบยนตนเอง ไมเบยดเบยนผอน ไมเบยดเบยนตนเองคอไมทาลายคณภาพชวตของตน ไมเบยดเบยนผอน คอ ไมเบยดเบยนสงคมและสภาพแวดลอมทปจจบนเขา เรยกวา ระบบนเวศ มหลกการทาใหคานงถงระดบเทคโนโลยทถายโอนใหอยในระดบทพอเหมาะกบการพฒนาประเทศเพอใหเกดประโยชนสงสด

32

แนวคดเกยวกบการพฒนาคน การพฒนาคน หมายถง การขยายทางเลอกและโอกาส เพอใหมนษยสามารถใชชวตได อยางเตมท มชวตทสรางสรรค อยางมอสรภาพและศกดศร สาระดงกลาวน สอดคลองกบแนวทางการพฒนาตามแนวพระราชดารของพระองคทาน ซงไดแก การเสรมสรางความสามารถใหอมชตนเองได เปนบคคลากรทมความร และใชความรดวยความรอบคอบ ตลอดจนมคณธรรมเปน พนฐานของจตใจ (องคการพฒนาอตสาหกรรมแหงสหประชาชาต, 2550) จากการพฒนาประเทศทผานมาทาใหสงคมไทยออนแอ เหตเพราะสงคมมไดสราง “กระบวนการเรยนร” ใหกบคนสวนใหญ ดวยขาด “ปญญา” ไมสามารถแกปญหาไดดวยตนเอง ประกอบกบผมโอกาสในสงคมมกขาดคณธรรมจรยธรรมเกดปญหาทจรตประพฤตมชอบขนในทกระดบ ขณะทผดอยโอกาสมกถกเอารดเอาเปรยบ การพฒนาเศรษฐกจเปนแบบแยกสวนโดยใชเงนเปนเปาหมาย ไมคานงถงผลเสยทตามมา อาท ทนดานดน นา ปา ภมปญญาและวฒนธรรม สดทายสงผลใหตนทนการผลตสงขนและเกษตรกรพงตนเองไดนอยลง (สเมธ ตนตเวชกล, 2543) การพฒนาทเนนการเจรญเตบโตแตขาดสมดลในภาคสวนตางๆ ทเกดขน แผนพฒนาฯ ฉบบท 10 (พ.ศ.2550-2554) ซงมวสยทศนในการสรางสงคมทอยเยนเปนสขรวมกน (Green and Happiness Society) จงเปนแผนยทธศาสตรทชนาการปรบตวของประเทศ เพอรองรบ การเปลยนแปลงในระยะ 10-15 ป ขางหนา และไดนอมนาเอาปรชญาเศรษฐกจพอเพยง มาเปน แนวทางพฒนาแบบบรณา พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) (2546) กลาววา การพฒนามนษย (ภาวนา) จะตองม การพฒนาใหครบทง 3 ดาน คอ ดานพฤตกรรมและวธใชชวต ตลอดจนการทามาหาเลยงชพ เปนระดบทปรากฏตวของการแกปญหา ดานจตใจ เชน พฒนาคณธรรม ความเขมแขง มนคงของจตใจ และสภาพจตใจทดงาม รวมทงความสข และดานปญญาหรอปรชาญาณ คอความรความเขาใจตางๆ รวมทงแนวความคด ทศนคต และคานยม หลกเศรษฐกจพอเพยงเปนเรองการพฒนาคน เปนเรองการพฒนามนษย ซงในวโรกาสททานโคฟ อนนน เลขาธการองคการสหประชาชาต ไดทลเกลาทลกระหมอม กราบบงคมทลถวายรางวลเกยรตยศ “รางวลความสาเรจสงสดดานการพฒนามนษย” เมอวนท 26 พฤษภาคม 2549 เปนครงแรกท องคการสหประชาชาต (United Nations: UN) ไดมรางวลนขนมาแลวกเปนครงแรกทไดมการมอบใหกบบคคลในโลก กคอ ถวายแดองคพระบาทสมเดจพระเจาอยหวกมการกลาวถงเหตผลทาไมถงมอบรางวลน คากลาวน ภาษาองกฤษ เรยกวา Citation ซงมอย 3 ทอน โดยทอนกลางกลาวถง เศรษฐกจพอเพยงไววา (องคการพฒนาอตสาหกรรมแหงสหประชาชาต, 2550) “ใตฝาละอองธลพระบาท ไดทรงมงมนบาเพญพระราชกรณยกจนานปการ เพอพฒนา

33

คณภาพชวตทดของปวงชนชาวไทยอยเปนนจศล อยางตอเนอง ตลอดเวลา เปนทประจกษแกสายตาชาวโลกจงตางกลาวขานพระนามพระองควา ทรงเปนพระมหากษตรยนกพฒนา” “ใตฝาละอองธลพระบาท มพระราชหฤทยเปยมลนดวยพระเมตตาตอพสกนกรผยากไรและผดอยโอกาส โดยไมทรงแบงแยก สถานะ ศาสนา ชาตพนธ หรอหมเหลา ทรงสดบรบฟงปญหาความทกขยากของราษฎร และพระราชทานแนวทางการดารงชพ เพอใหประชาชนของพระองคสามารถพงพาตนเองไดอยางเขมแขงและยงยน” เลขาธการโคฟ อนนน ไดถอดความหมาย ของพระปฐมบรมราชโองการทวา “เพอประโยชนสขแหงมหาชนชาวสยาม” ออกมาวา ทาใหคนไทย ทกคนหรอสวนมากสามารถดารงชวตได สามารถพงพาตนเองไดอยางเขมแขงและยงยน หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมความสอดคลองกบแนวคดของการพฒนาคน เพราะเนนการพฒนาความเปนมนษยและความยงยนของการพฒนา ใหความสาคญตอเรองความอยดมสขมากกวาความมงคง และเหนคณคาของการเรยนร และการใชคณธรรมนาความร เศรษฐกจพอเพยงเปนเรองการพฒนาคน ไมใชเรองการสรางตก ไมใชเรองการพฒนาถนน เพราะคนทเปนผทสรางสงแวดลอมของเขาใหเกดความพอเพยงได ดวยการรกษาความสมดลในชวตของแตละบคคล แตละชมชน แตละองคกร และพฒนาตนเองอยางตอเนองเพอใหสามารถพรอมรบตอการเปลยนแปลงตาง ๆ ได การพฒนาคนใหดาเนนชวตตามแนวทางปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงนน เปน การปลกฝงคณคาของความเปนคน การคดใหถก พดใหถก ปฏบตใหถก อยางมสตและใชปญญาไปในทางทถกตอง เพอเพมทางเลอกและพฒนาศกยภาพของแตละคน ใหสามารถอยอยางพออยพอกน อมชตวเองและครอบครวไดโดยไมเบยดเบยนตวเองและผอน และอยรวมกบผอนในสงคมไดอยางสงบสข โดยมสวนรวมในการสรางสงคมพอเพยง และอยรวมกบธรรมชาตไดอยางสมดลและยงยน เศรษฐกจพอเพยงจงเปนเรองการพฒนาคนใหมคณภาพชวตทด มสขภาพแขงแรงมความรและความคดสรางสรรค และสาคญทสดมการอนเคราะหแบงปนผอน มศลธรรม ไมกอความเดอดรอน เบยดเบยน เอารดเอาเปรยบผอน และมการฝกฝนตนเองอยางตอเนอง ใหมจตเปนสมาธ ตงมนเปนหนง เพอดาเนนชวตอยางมคณภาพ ประสทธภาพ และใชสตปญญาไปในทางทถกตอง เมอแตละคนมคณภาพทด กเปนการพฒนาชมชน สงคมใหดไปดวยเชนกน

แนวคดและทฤษฎการเรยนรในวยผใหญ ผใหญจะเกดการเรยนรอยางมประสทธภาพตองมเงอนไข และแรงจงใจหลายประการในการเรยนรของผใหญมผแสดงความเหนไวหลายทาน ไดแก Knowles (1975) แนวคดของโนลส มความเชอพนฐานเกยวกบการเรยนรของผใหญ

34

4 ประการ ดงน คอ 1. ความคดเกยวกบตนเอง (Self Concept) ความคดเกยวกบตนเองเปนสงสาคญ ประการแรก เนองจากผใหญมความเคารพนบถอตนเอง ผใหญรวาตนเองมความสามารถในการตดสนใจ และมความเชอมนวา ตนเองจะสามารถลขตชวตของตนเองได ควบคมตนเองได เมอตกอยในสถานการณใด ๆ กตามจะสามารถแกปญหาไดเอง ดงนนการสอน การฝกอบรมผใหญตองใชใหเหมาะสมกบอาย มอบหมายงานใหสอดคลองตามความรบผดชอบ ใหโอกาสผใหญเปนผตดสนใจและแกปญหาโดยใชความสามารถตามวยวฒและสตปญญาโดยอสระนบวาเปนวธทเหมาะสมทสด ในทางตรงกนขามผใหญสวนมากจะเกดความรสกของใจถาตนเองตองเปนผคอยพงพาผอนอยเสมอ 2. ประสบการณ (Experiences) หมายถง การเพมประสบการณของแตละคนใหมากขน ในดานแหลงขอมลตาง ๆ ดวยวธการเรยนรแบบใหมคอ การชวยเหลอตนเอง ดวยเทคนคการอาศยประสบการณเดมเปนฐานใหรจกการวเคราะหประสบการณเดมของตนอง การอภปราย การรวมมอกนทางาน บทบาทสมมต ฝกภาคสนาม ทางานเปนคณะ และวธการเรยนรดวยการลงมอกระทาไมใชวธการบรรยายหรอเอาภาพยนตรมาใหด 3. ความพรอมในการเรยนร (Readiness to Learn) หมายถง วฒภาวะของแตละบคคล ความพรอมในการเรยนรของแตละคนจะมมากขนเรอย ๆ ตามสดสวนของการเจรญเตบโตของรางกายและความกดดนทางวชาการ ตลอดจนความตองการหรอแรงกดดนทางสงคม เกยวกบ การแสดงบทบาทของบคคลในแตละชมชน ถามองในลกษณะทใหผเรยนเปนศนยกลางจะดท "ความตองการ" เพราะผเรยนจะตองพฒนาตนเองทจะตองเขาไปมสวนรวมแสดงบทบาทในฐานะสมาชก 4. หลกเบองตนแหงการเรยนร (Orientation to Learning) ผใหญเขามาเรยนเพราะตองการรบรประสบการณใหม ๆ เพอนาไปใชแกปญหาในชวตประจาวน เปนการเรยนร ปญหาเปนศนยกลาง (Problem Centered) ทฤษฎการเรยนรสาหรบผใหญ ตามแนวความคดของ Malcolm S. Knowles. กลาวไววา

1. ความตองการและความสนใจ (Needs and Interests) ผใหญจะถกชกจงใหเกด การเรยนไดด ถาหากวาตรงกบความตองการและความสนในประสบการณทผานมา เขากจะเกดความพงพอใจ เพราะฉะนนควรจะมการเรมตนในสงเหลานอยางเหาะสม โดยเฉพาะการจดกจกรรมทงหลาย เพอใหผใหญเกดการเรยนร

2. สถานการณทเกยวของกบชวตผใหญ (Life Situations) การเรยนรของผใหญจะไดผลด ถาหากถอเอาตวผใหญเปนศนยกลางในการเรยนการสอน (Life-centered) ดงนนการจดหนวย การเรยนทเหมาะสมเพอการเรยนรของผใหญควรจะยดถอสถานการณทงหลายทเกยวของกบชวตผใหญเปนหลกสาคญ มใชตวเนอหาวชาทงหลาย

35

3. การวเคราะหประสบการณ (Analysis of Experience) เนองจากประสบการณเปนแหลงการเรยนรทมคณคามากทสดสาหรบผใหญ ดงนนวธการหลกสาหรบการศกษาผใหญ กคอ การวเคราะหถงประสบการณของผใหญแตละคนอยางละเอยดวามสวนไหนของประสบการณทจะนามาใชในการเรยนการสอนไดบาง แลวจงหาทางนามาใชใหเกดประโยชนตอไป

4. ผใหญตองการเปนผนาตนเอง (Self – directing) ความตองการทอยในสวนลกของผใหญกคอ การมความรสกตองการทสามารถนาตนเองได เพราะฉะนนบทบาทของครจงควรอยในกระบวนการสบหาหรอคนหาคาตอบรวมกบผเรยน (Mutual Inquiry) มากกวาการทาหนาทสงผานหรอเปนสอสาหรบความร แลวทาหนาทประเมนวาเขาคลอยตามหรอไมเพยงเทานน

5. ความแตกตางระหวางบคคล (Individual Difference) ความแตกตางระหวางบคคลจะมเพมมากขนเรอย ๆ ในแตละบคคล เมอมอายเพมมากขนเพราะฉะนนการสอนนกศกษาผใหญจะตองจดเตรยมการในดานนอยางดพอ เชนรปแบบของการเรยนการสอน (Style) เวลาทไดทา การสอน สถานทสอน และประการสาคญคอ ความสามารถในการเรยนรในแตละขนของผใหญ ยอมเปนไปตามความสามารถของผใหญแตละคน Knowles (1975) การเรยนรของผใหญมหลกการสาคญ 6 ประการ ดงน

1. กอนทจะเรมตนหรอใหความรวมมอในการเรยนร ผใหญมกตองการทราบเหตผลวาตนจะเรยนไปเพออะไร สงทเรยนจะเปนประโยชนแกชวตตนอยางไร

2. ผใหญมกตองการความอสระในการควบคมและรบผดชอบการเรยนรของตนเอง และอาจรสกไมพงพอใจ ตอตาน และลดความรวมมอในสงทขดกบความตองการ

3. ผใหญลวนมประสบการณทผานการสงสมมาชวงระยะเวลาหนง (ซงสงผลใหแตละคนมความแตกตางกน) และตองการแบงปนความรจากประสบการณทตนมกบผอน ยงไปกวานน ยงตองการคาชนชมหรอสนบสนน ทแสดงใหเหนวาความรหรอประสบการณของตนเองนนเปนสงทดและมประโยชน

4. ผใหญพรอมทจะเรยนร เมอเนอหาของการเรยนรนนเปนสงทมประโยชนตรงกบ ความตองการของตน และสามารถนามาแกไขปญหาหรอสนบสนนการปฏบตภาระหนาทในชวตจรงได

5. ทศทางการเรยนรทเหมาะสาหรบผใหญนน ควรเรมตนจากปญหาหรอภาระหนาทในชวตจรง หรออยางนอยตองแสดงใหผเรยนเหนวาสงทเรยนนนสามารถนาไปประยกตใชไดจรงอยางไร

6. แรงจงใจทมผลตอการเรยนรของผใหญอาจเปนเรองของแรงจงใจภายในเพยงอยางเดยว เชน เพอเพมความพงพอใจตอการทางาน เพมความภมใจในตนเอง หรอเพมคณภาพชวต เปนตน

36

แนวคดของเปาโล แฟร กลาวถงการเรยนการสอนผใหญไว (Freire, 1970) ดงน 1. ผเรยนคอผกระทา ไมใชผถกกระทา 2. หลกการเรยนแบบ ผสอน-ผเรยน บนลงลาง (ผสอนสง ผเรยนทาตาม) ควรเปลยนมา

เปนแบบแนวระนาบ (ผสอนเปนเพยงผชวยกระตน) ปลอยใหเปนความคดรเรมของแตละบคคลตามทเปนจรง

3. เนนทฤษฎและปฏบต 4. ผเรยนเปนศนยกลาง 5. เนอหาวชาและกระบวนการควรจะเกยวของกน สอดคลองกน

ผเรยนวยผใหญอาจจะมเหตจงใจในการเรยนสงใดๆ ดวยเหตผลมากมาย เชน เพอ การเปลยนแปลงอาชพ เพอความกาวหนาในหนาทการงาน หรออาจจะเรยนรเพอคนหาความรใหมๆ ดงนน ในการฝกอบรมจงตองใหความเอาใจใสเกยวกบแรงจงใจในการเรยนร เพราะจะชวยทาใหกจกรรมการฝกอบรมนนประสบความสาเรจดวยด หรออาจจะสงผลทาใหการฝกอบรมบางโครงการลมเหลว ซงจะไดกลาวถงปจจยตาง ๆ ทเกยวของกบแรงจงใจตอไป

Maslow (1954) มาสโลวไดเสนอทฤษฎแรงจงใจของมนษยในลกษณะของลาดบขนความตองการ (Hierarchy of Needs) โดยแยกออกเปนลาดบขนทสาคญ 5 ขนตอนดวนกน (สวฒน วฒนวงศ, 2538, หนา 90) ดงทแสดงใหเหนจากภาพท 2-3

ตองการได ความตองการทางสตปญญา

กระทาตนตาม ความสามารถทเปนจรง ตองการไดรบการยกยอง

และมเกยรตยศ-ชอเสยง ความตองการทางสงคม ตองการไดรบความรก และการเขาเปนสมาชกของกลม

ความตองการไดรบความปลอดภย ความตองการสวนบคคล

ความตองการทางดานรางกาย และสรรวทยา

ภาพท 2-3 ลาดบขนความตองการของมนษยของมาสโลว

37

ขนท 1 : ความตองการทางดานรางกายหรอทางสรรวทยา (Bodily Needs of Physiological Needs) เปนความตองการทมาสโลว และนกจตวทยาเหนวา เปนความตองการระดบแรกสด ไดแก อาหาร นา เพอบรรเทาความหว ความตองการทางเพศ การพกผอนนอนหลบ การไดหยอนใจ ขนท 2 : ความตองการไดรบความปลอดภย (Safety Needs) จะเกดขนเมอความตองการขนท 1 ไดรบการตอบสนองแลว มนษยกจะแสวงหาความมนคง การปองกนภยอนตรายตาง ๆ ถาหากไมไดรบการสนองตอบ คนเราอาจหาทางหลบหนไปจากสภาพนนกได ขนท 3 : ตองการความรกและการเขาเปนสมาชกในกลม (Love and Belonging Needs) เพราะวาไดรบความอบอน การยอมรบจากสมาชกหรอเพอน ๆ ในกลม ตองการทราบวาตนเองมฐานะอยางไรในกลมนน ขนท 4 : ตองการไดรบการยกยองในดานความมชอเสยงและเกยรตยศ (Self-esteem Needs) ซงหมายถงลกษณะทเกยวของกบการไดรบความเคารพ ความเชอมนอน ๆ ทาใหเกดความรสกอสระ มเสรภาพ และความมชอเสยงในดานตาง ๆ ขนท 5 : ตองการไดกระทาตนตามความสามารถทเปนจรง (Self-actualization) เปนขนตอนสดทายของความตองการและเปนความตองการสงสดของบคคลเพอแสดงถงสงทเขามความสามารถและศกยภาพทจะกระทาได มาสโลวไดใหขอเสนอแนะวาความตองการเหลานนจะเรมจากขนตาสดแลวจงแสวงหาเพมขนในระดบความพอใจสงขนเรอย ๆ จากขนท 1 ขนท 2 แลวนาไปสขนท 3 หรอ ขนท 4 ตอไป 3.2 หลกการเรยนรสาหรบผใหญ 10 ประการ (Adult Learning: Ten Principles) สวฒน วฒนวงศ (2542) การเรยนรในสถานการณหนงๆ อาจเกดขนไดมากกวาหรอดกวาในอกสถานการณหนงซงในเรองนเกยวของกบหลกการและทฤษฎการเรยนร (Learning Theory) อนเปนแนวทางทนกการศกษาและวทยากรการฝกอบรมควรจะไดคานงถง ในทนจะขอกลาวถงองคประกอบหรอหลกการ 10 ประการ ทจะมสวนสนบสนนและสงเสรมการเรยนรของผใหญ (Adult Learning) และจะเปนการชวยใหการฝกอบรมประสบความสาเรจดวยด ปจจยทสงเสรมการเรยนรของผใหญเหลานนมสวนสมพนธกนอยางมากในการเรยนรและการฝกอบรมผใหญโดยจะคานงถงสงตอไปน

1. ควรพจารณาและใหความสาคญกบ แรงจงใจในการเรยน (Motivation to Learn) นนคอบคคลจะเรยนรไดดถาหากมความตองการในการเรยนสงนน ๆ

38

2. สภาพแวดลอมในการเรยนร (Learning Environment) ตองมความสะดวกสบายเหมาะสมตลอดจนไดรบความไววางใจและการใหเกยรตผเรยน (Trust and Respect)

3. ควรคานงถงความตองการในการเรยน ของแตละบคคล และรปแบบของการเรยนร (Learning Styles) ทมความหลากหลาย

4. ตองคานงถง ความรเดมและประสบการณ (Experience) อนมคณคา 5. ควรไดพจารณาถงการดแลและใหความสาคญกบ เนอหาและกจกรรมในการเรยนร

(Learning Content and Activities) 6. ใหความสาคญเกยวกบ ปญหาทสอดคลองกบความจรง (Realistic Problems) และนา

การเรยนรไปใชในการแกปญหา 7. ตองใหการเอาใจใสกบการมสวนรวมทงทางดาน สตปญญา และทางดานรางกาย ใน

การจดกจกรรมการเรยนร 8. ควรใหมเวลาอยางพอเพยง ในการเรยนร โดยเฉพาะ การเรยนรขอมลใหม การฝกทกษะ

ๆ และการเปลยนแปลงทศนคต 9. ใหโอกาสในการ ฝกภาคปฏบตจนเกดผลด หรอ การนาความรไปประยกตได 10. ใหผเรยนไดแสดงศกยภาพหรอสมรรถภาพในการเรยนร จนกระทงเขาไดแลเหนถง

ความกาวหนาวา สามารถบรรลเปาหมายได จากทไดกลาวมาแลวจะเหนไดวา การเรยนรสามารถเกดขนไดอยางหลากหลาย

สถานการณดวยกน ถาหากมองคประกอบและปจจยทเหมาะสม การเรยนรกอาจจะเกดไดงายขน ดงนน ในการจดกจกรรมในโครงการฝกอบรมจงคานงถงองคประกอบหรอหลกการทไดกลาวมาซงมสวนสงเสรมสนบสนนการเรยนรสาหรบผใหญ สามารถนาไปประยกตใชในการฝกอบรมไดตามความเหมาะสม ทงนเกณฑและแนวคดเกยวกบการเรยนรของผใหญจะชวยเปนพนฐานทางดานทฤษฎ ใชเปนแนวทางในกจกรรมการฝกอบรมไดอยางถกตองมากขน .................โดยสรปแลวการเรยนรอาจจะปรบเปลยนความรเดม ๆ ทกษะเกา ๆ ตลอดจน การปรบเปลยนพฤตกรรมใหสอดคลองกบสถานการณใหม ๆ ทสามารถนาไปใชกบกจกรรม การฝกอบรมตาง ๆ ไดอยางเหมาะสม ...................3. ทฤษฎการเรยนรเพอการเปลยนแปลง (Transformative Learning) ...................แนวคดเกยวกบการศกษาและการเรยนรแบบใหมทมงการพฒนาศกยภาพของมนษย สรางความสขใหกบมนษยชาตและสงคมโลกนนมอยหลากหลาย ศาสตราจารยนายแพทยประเวศ วะส แปลคาวา Transformative Learning ไวโดยใชคาวา การเรยนรเพอการเปลยนแปลงขนพนฐาน (ประเวศ วะส, 2550, หนา 30) และมการตความในระดบและแงมมทแตกตางกนออกไปอยมาก

39

แมแตการตความของเมซโรว ศาสตราจารยดานการศกษาผใหญ (Adult Education) ทมหาลยโคลมเบย สหรฐอเมรกา ซงถอกนวาเปนผเรมตนทฤษฏ Transformative Learning กลาวไววา การเรยนรสามารถเกดขนไดในหนทางใดหนทางหนงในสแบบ คอ การขยายการตความของกรอบความคดทใชอางองอยเดม การเรยนรกรอบอางองใหม โดยการปรบเปลยนมมมอง, หรอโดย การปรบเปลยนแบบแผนหรอความเคยชนในวธคด (Mezirow, 2000, p.19) ...................สงทเปนหวใจของทฤษฎการเรยนรเพอการเปลยนแปลงตามความคดของเมซโรว คอการปรบเปลยนกรอบอางองทเราใชในการมองโลก กรอบอางองนคอระบบความคด ขอสรปในใจและความคาดหวงทมอทธพลตอการรบรและใหความหมายกบประสบการณตางๆ เมซโรวอธบายวาในดานหนงกรอบอางองของเราเปนผลจากประสบการณทผานมาในชวตของเราจากกระบวนทศนหลกในสงคมและวฒนธรรมทเราเตบโต แตในขณะเดยวกนกรอบอางองกจะกลบปสงผลตอการเรยนรและรบรประสบการณใหม ๆ ของเราดวย เพราะการเรยนรคอกระบวนการในการใช การตความทเกดขนจากประสบการณในอดตมาตความและใหความหมายใหมกบประสบการณใหม ๆ เพอใหแนวทางในการปฏบตแกตวเราเอง (Mezirow, 2000, p.16-17) ..................สวนเปาโล แฟร (Freire, 1070) มองถงเปาหมายของการเรยนรเพอการเปลยนแปลงวา การศกษาเปนกระบวนการสรางจตสานก ทจะชวยใหผเรยนพฒนาความสามารถทจะวเคราะห ตงคาถามเชงวพากษ และเขารวมปฏบตการเพอผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคม เศรษฐกจการเมองและวฒนธรรม ในโครงสรางทครอบงาตนอยใหหลดพนจากการถกกดข .................แนวคดของแฮรอน (Heron, 1992, p.162-171) เกยวกบ การร 4 แบบ เพอใหครอบคลมมตดานตางๆ อธบายถงการจดกระบวนการเรยนรเพอใหครอบคลมการรทง 4 แบบ กลาวคอ .................1) การรผานประสบการตรง คอการเรยนรจากการสมผสสงตาง ๆ โดยตรง รบรถงพลงและสภาวะทเปนองครวมของสงนนไมวาจะเปนบคคล สถานท สถานการณ กระบวนการตาง ๆ หรอสงของ การรผานประสบการณตรงนจะสงผลตออารมณความรสกและกระตนใหเกดจนตนาการ ………… 2) การรผานสญลกษณหรอสงทแสดงออกถงความเปนจรงบางประการ เชน การถายทอดผานเรองราว คาอปมาอปมย ภาพ การเคลอนไหว พธกรรม ดนตร บทกว และศลปะตาง ๆ เปนการรทใชความสามารถของจตในดานจนตนาการควบคกบมโนทศนหรอความคดรวบยอด ‘’’’’’’’’’’’’3) การรผานมโนทศน คอการรผานแนวคดทฤษฏ ตรรกะตางๆ เชน คาบรรยาย สตรวทยาศาสตร คณตศาสตร การรผานมโนทศนนเปนสวนทเรมมการตกผลกทางความคด เกดความคดรวบยอดทชดเจนสามารถนาไปถายทอดและชนาการปฏบตตอไปได แตมขอจากด

40

เนองจากขาดมตบางประการของการรเชงประสบการณและเชงจนตนาการซงมองคประกอบของการรบรอยางมองครวม มชวตชวา อารมณความรสก และความสรางสรรคททาใหเกดการเรยนรอยางลกซง “””””””””4) การรผานการปฏบต คอการเรยนรผานการนาความรความเขาใจในตนไปลงมอปฏบตซงจะเกดการเรยนรในมตของการปฏบต และความรสกทเกดจากการมประสบการณปฏบตโดยตรง จากการศกษา พบวา กระบวนการในการเปลยนแปลงอาจเกดขนไดในหลายลกษณะทงทรตว ผานกระบวนการฝกอบรม และทไมรตว อนเปนผลสบเนองจากกระบวนการทไดสะสมไว และคอย ๆ พฒนาใหเกดการเปลยนแปลงอยางชา ๆ ในลกษณะทคอยเปนคอยไป หรออาจเกดขนอยางฉบพลน เปนการเปลยนแปลงทเหนไดชดเจนกได (Mezirow, 2000, p.21) นอกจากนนยงอาจเกดไดจากการปรบกรอบอางองทเกยวกบสงแวดลอมเชงภววสย ซงเปนการใครครวญเกยวกบขอสรปหรอสมมตฐานของบคคลอน จากการอาน จากการวเคราะหปญหา หรอการเรยนรผาน การปฏบตโดยนกวชาการหลายคนพฒนาทฤษฎการเรยนรเพอการเปลยนแปลงในมมทแตกตางออกไป โดยบอยดมองวา การเปลยนแปลงขนพนฐาน คอ การเปลยนแปลงขนรากฐานในบคลกภาพ ซงเกดจากการแกไขปญหาภายในตนเอง และการพฒนาของจตสานกทเปดกวางขน ทาใหเกดการบรณาการของบคลกภาพทสมบรณขน (Boyd, 1989, p.459) บอยดและไมเออร (Boyd & Myers, 1988, p. 277) มองวากระบวนการทเปนหวใจของการเปลยนแปลงคอ การตระหนกรและแยกแยะได ซงประกอบดวย การเปดรบ การยอมรบ และการตดใจ โดยเรมตนจากการเปดและนอมรบสารหรอมมมองทมการใหความหมายทแตกตางออกไปจากเดม การยอมรบสงทไดเรยนรใหม มองเหนสงทตองเปลยนแปลง และขนสดทายทสาคญทสดคอ การตระหนกวาแบบแผนหรอ การรบรเกา ๆ ของตนไมเหมาะสม หรอไมสอดคลองกบความเปนจรง จาเปนจะตองแกไขปรบปรง ละทงแบบแผนหรอการรบรเดมแลวปรบหรอสรางวถใหมขนในตนเอง โดยบรณาการเขากบวถการดาเนนชวตของตน

แนวคดเกยวกบการฝกอบรม

จากการทประเทศไทยไดกาหนดใหมการใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต เพอเปนกรอบนโยบายและแผนระดบชาตทกาหนดกรอบแนวทางในการพฒนาทรพยากรมนษย พฒนาเศรษฐกจและสงคมของชาต เพอเสรมสรางความมนคงและความกาวหนาใหแกประเทศชาตนน โดยแตละแผนจะมงเนนใหความสาคญในเรองทแตกตางกนไป โดยแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1 จะเนนในเรองของการพฒนาเศรษฐกจ แผนฯ ฉบบท 2 ถงแผนฯ ฉบบท 7 จะมงเนนและใหความสาคญในดานเศรษฐกจและสงคม จนกระทงถงแผนฯ ฉบบท 8 ซงมงเนนเรอง

41

การพฒนาทรพยากรมนษย โดยมความเชอในเรองการพฒนาการเมองเศรษฐกจ สงคม ควรจะเรมทการพฒนาทรพยากรมนษยกอน ถามนษยมคณภาพดแลวจะสงผลใหเศรษฐกจ การเมอง และสงคมดตามไปดวย ดงนน องคการหรอหนวยงานทมงหวงความสาเรจ จงตางใหความสาคญกบทรพยากรมนษยและวธการพฒนาทรพยากรมนษยเพอใหมคณภาพและประสทธภาพทสด แตวธพฒนาทรพยากรมนษยนนมหลายวธซงวธทมคณภาพและประสทธภาพมากทสด เปนทนยม อยางแพรหลายมากในหนวยงานตาง ๆ ทงภาครฐและภาคเอกชนวธการหนง คอ “การฝกอบรม” “””””””””1. นยามและความหมายของการฝกอบรม ความหมายของการฝกอบรมมมากมาย ขนอยกบวาจะพจารณาจากแนวคด ใดทเกยวกบ การฝกอบรม ทงน มแนวคดและทฤษฎตาง ๆ ทเกยวกบการฝกอบรม ดงตอไปน (Frank, 1974) ใหคานยามของการฝกอบรมไวดงน การฝกอบรม หมายถง การพฒนาทศนคต ความร แบบพฤตกรรมความชานาญงานทเปนระบบ ซงเปนสงทตองการสาหรบแตละบคคล เพอทจะปฏบตงานของเขาในปจจบนไดอยางเพยงพอ งงงงงงงงงอทมพร (ทองอไทย) จามรมาน (2533) ไดใหความเหนวา การฝกอบรม คอ กจกรรมหรอความพยายามทจะจดกจกรรมใหสอดคลองกบความตองการของหนวยงาน เพอใหผเขาอบรมเกดการเปลยนแปลงไปในทางทดในเรองความร ทศนคต ลทกษะในการทางาน งงงงงงงงงสานกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร (2523) กลาวไววา การฝกอบรม คอ การถายทอดความรเพอเพมพนทกษะ ความชานาญ ความสามารถ และทศนคตในทางทถกทควร เพอชวยใหการปฏบตงานและภาระหนาทตาง ๆ ในปจจบนและอนาคตเปนไปอยางมประสทธภาพมากขน และไมวาการฝกอบรม จะมขนทใดกตามวตถประสงคกคอ เปนการเพมขดความสามารถในการปฏบตงาน หรอเพมขดความสามารถใน การจดรปขององคการ “”””” ””””ในระยะหลง เรามกจะมองการฝกอบรมในเชงของกระบวนการเปลยนแปลงพฤตกรรมอนสบเนองมาจากเรยนร การฝกอบรมจงหมายถง “ กระบวนการเปลยนแปลงพฤตกรรมอยางมระบบ เพอใหบคคลมความร ความเขาใจ มความสามารถทจาเปน และมทศนคตทดสาหรบ การปฏบตงานอยางใดอยางหนงของหนวยงานหรอองคการนน ” และ การฝกอบรม คอ กระบวนการในอนทจะทาใหผเขารบการฝกอบรมเกดความร ความเขาใจ ทศนคต และความชานาญ ในเรองหนงเรองใด และเปลยนพฤตกรรมไปตามวตถประสงคทกาหนดไว (สานกงาน ก.พ., 2533) วจตร อาวะกล (2540)ใหคานยามของการฝกอบรมไวดงน การฝกอบรม หมายถง กระบวนการเพมความร ความชานาญ และความสามารถของบคคล หรอทเรยกอกอยางหนงวา เปน

42

การพฒนาบคคล หรออาจกลาวไดวา การฝกอบรมกคอ กระบวนการทจะสงเสรมสมรรถภาพของบคคล ใหสามารถปฏบตหนาทไดอยางมประสทธภาพอนจะสงผลโดยตรงไปยงผลงานของสถาบน สงคม ประชาชน งงงงงงงงงชาญ สวสดสาล (2544) ไดสรปการฝกอบรมหมายถง กระบวนการทเปนระบบทจะชวยเพมพนความรความสามารถและทกษะในการปฏบตงาน รวมถงการเปลยนแปลงทศนคตและพฤตกรรมในการปฏบตงานของบคคล (ผปฏบต) ใหดขน ทงนเพอใหบคคลนนสามารถปฏบตงานทอยในความรบผดชอบไดอยางมประสทธภาพและประสทธผลมากยงขนอก อนจะเปนประโยชนตองานทรบผดชอบในปจจบน และ/หรองานทไดรบมอบหมายใหทาในอนาคตโดยตรง

งงงงงงงงงจากแนวคดของนกวชาการทกลาวมา สรปไดวา การฝกอบรม หมายถง วธการทใชในการตดตอสอสาร (Communicate) หรอถายทอด (Transfer) ขาวสาร ขอเทจจรง ประสบการณ ความคดเหน ฯลฯ ระหวางผใหการฝกอบรมไปยงผรบการฝกอบรม เพอใหเกดการเรยนร การเปลยนแปลงพฤตกรรม หรอเกดการบรรลวตถประสงคใด ๆ ตามทกาหนดไว “””””””””2. ทฤษฎเกยวกบการฝกอบรม งง

งงงงงงงงงสานกงาน ก.พ. (2532 หนา 1) กระบวนการฝกอบรม หมายถง “กระบวนการหรอ ขนตอนการปฏบตในอนทจะทาใหผเขารบการฝกอบรม เกดความร ความเขาใจ ทศนคต ทกษะ หรอความชานาญ ตลอดจน ประสบการณในเรองใดเรองหนง และเปลยนแปลง พฤตกรรมไปตาม วตถประสงคทกาหนดไว”

งงงงงงงงงกระบวนการฝกอบรมมขนตอนทสาคญ 5 ขนตอน ซงผรบผดชอบจด โครงการ ฝกอบรมเพอพฒนาบคลากรแตละโครงการควรจะตองดาเนนการในแตละขนตอนอยางครบถวน เพอใหเปนการฝกอบรมอยางเปนระบบ มความสมบรณ และเกดผลสาเรจตรงตามเปาหมาย ซงอาจใหความหมายและคาอธบายยอ ๆ สาหรบแตละขนตอน ของกระบวนการ ฝกอบรมได ดงน 1. การหาความจาเปนในการฝกอบรม หมายถง การคนหาปญหาทเกดขนในองคกรหรอในหนวยงาน วามปญหา เรองใด บาง ทจะสามารถแกไขใหหมดไปหรออาจทาใหทเลาลงไดดวยการฝกอบรม โดยรวมไปถงการพยายาม หาขอมลดวยวา กลมบคลากร เปาหมายทจะตองเขารบ การอบรมเปนกลมใด ตาแหนงงานอะไร มจานวนมากนอยเพยงใด ควรจะตองจดเปน โครงการฝกอบรมให หรอเพยงแตสงไปเขารบการอบรมภายนอกองคการเทานน มภารกจใดบางทควรจะตองแกไข ปรบปรง ดวยการฝกอบรม พฤตกรรม ประเภทใดบางทควรจะตองเปลยนแปลงดานความร ทกษะ ทศนคต หรอประสบการณ ทงน สภาพการณทเปนปญหา และแสดงถง ความจาเปน ในการฝกอบรมอาจมทงทปรากฎชดแจง และเปนสภาพการณท ซบซอนจาเปน ตองวเคราะหหาสาเหตของปญหาเพอคนหา วธการทใชในการวเคราะหหาความจาเปนในการฝกอบรมมหลาย

43

หลายวธ เชน การสารวจ การสงเกตการณ การทดสอบ และการประชม เปนตน 2. การสรางหลกสตรฝกอบรม หมายถง การนาเอาความจาเปนในการฝกอบรมซงมอยชดเจนแลววา มปญหาใดบาง ทจะ สามารถ แกไขไดดวยการฝกอบรม กลมเปาหมายเปนใคร และพฤตกรรมการเรยนรทตองการจะเปลยนแปลงเปนดานใดนน มาวเคราะห เพอกาหนดเปนหลกสตร โดยอาจประกอบดวยวตถประสงคของหลกสตรฝกอบรม หมวดวชา หวขอวชา วตถประสงค ของแตละ หวขอวชา เนอหาสาระหรอแนวการอบรม เทคนคหรอวธการอบรม ระยะเวลา การเรยงลาดบหวขอวชาทควรจะเปน ตลอดจนการ กาหนดลกษณะของวทยากรผดาเนนการฝกอบรม ทงน เพอจะทาใหผเขาอบรมไดเกดการเรยนรอยางมขนตอน และเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมจนทาใหสงทเปนปญหาไดรบการแกไขลลวงไปได หรออาจทาใหผเขารบ การอบรมทางาน ทไดรบมอบหมาย ไดอยางม ประสทธภาพ และเตมใจยงขน 3. การกาหนดโครงการฝกอบรม คอ การวางแผนการดาเนนการฝกอบรมอยางเปนขนตอนดวยการเขยนออกมาเปน ลายลกษณอกษร ดงทเรยกวา “โครงการฝกอบรม” เปนการระบรายละเอยดทเกยวของทงหมด ตงแตเหตผลความเปนมา หรอความ จาเปนในการฝกอบรม หลกสตร หวขอวชาตาง ๆ วทยากร คณสมบตของผทจะเขารบการอบรม วนเวลา สถานทอบรม ประมาณการ คาใชจาย ตลอดจนรายละเอยดดานการบรหารและธรการตาง ๆ ของการฝกอบรม ทงน เนองจากการฝกอบรม เปนกจกรรม ทม ผเกยวของหลายฝาย นบตงแตผทจะเขารบ การฝกอบรม ผบงคบบญชา ในหนวยงานตนสงกดของผเขารบการฝกอบรม วทยากร และทสาคญคอ ผบรหารซงมอานาจอนมตโครงการและคาใชจาย จาเปนจะตองเขาใจถงรายละเอยดตาง ๆ ของการฝกอบรม โดยใชโครงการฝกอบรมทเขยนขนเปนสอนนเอง 4. การบรหารโครงการฝกอบรม สาหรบขนตอนน ในตาราการบรหารงานฝกอบรมบางเลมระบเปนขนของ “การดาเนนการ ฝกอบรม ” แตเนองจากผเขยนพจารณาเหนวา ถงแมจะดเหมอนวาการดาเนนการฝกอบรมเปนหวใจสาคญ ของการจดโครงการฝกอบรม หากแททจรงแลวการดาเนนการฝกอบรมเปนเพยงสวนหนงของการบรหารโครงการ ฝกอบรม เพราะการดาเนน การฝกอบรมทม ประสทธภาพ และสามารถบรรลวตถประสงคของโครงการไดนน นอกจากมาจาก วทยากร ทมความรความสามารถ และหลกสตร ฝกอบรมทเหมาะสมแลว ยงจาเปนตองอาศยเจาหนาทผรบผดชอบ จดการฝกอบรม ซงเขาใจหลกการบรหารงานฝกอบรม พอทจะสามารถวางแผนและดาเนนงานธรการทงหมดในชวง ทงกอน ระหวาง และหลงการอบรมไดอยางมประสทธภาพอกดวย จงไดกาหนดขนตอนนเปนการบรหาร โครงการฝกอบรมเพอให ครอบคลมเนอหา ทผจดโครงการฝกอบรมควรทราบทงหมด สวนในการดาเนนการฝกอบรม เจาหนาทผจดโครงการอบรมจะตองมบทบาทหลก ทจะ

44

ชวยอานวยความสะดวก ใหกบวทยากรในการจดกจกรรมการเรยนรใหแกผเขาอบรม ทงในดานสถานท โสตทศนปกรณ วสดอปกรณ ยานพาหนะ การเงน ฯลฯ และในขณะเดยวกน ยงตองดาเนนงานในฐานะผอานวยการโครงการ ทาหนาทควบคมใหการฝกอบรมดาเนนไปตามกาหนดการ จดใหมกจกรรมละลายพฤตกรรมและกจกรรมกลมตาง ๆ ในระหวางผเขาอบรม อนจะ อนจะชวยสรางบรรยากาศ ในการฝกอบรม ใหเอออานวยตอการเรยนรสาหรบผเขาอบรมไดเปนอยางด มฉะนน อาจไมสามารถทาใหการฝกอบรมดาเนนไปตามทระบไวใน โครงการอยางมประสทธภาพ และบรรลประสทธผลเทาทควร 5. การประเมนและตดตามผลการฝกอบรม ในขนตอนของการกาหนดโครงการฝกอบรม ผรบผดชอบจะตองคานง ถงการประเมนผลการฝกอบรมไวดวยวา จะดาเนนการประเมนผลดวยวธการใดบาง โดยใชเครองมออะไร และจะดาเนนการตดตาม ผลการฝกอบรมหรอไม เมอใด ทงน เพราะเมอการฝกอบรมเสรจสนลงแลว ผรบผดชอบโครงการควรจะตอง ทาการสรปประเมนผลการฝกอบรมและจด จดทารายงานเสนอใหผบงคบบญชาไดพจารณาถงผลของการฝกอบรม สวนผรบผดชอบโครงการ เองกจะตอง นาเอาผลการประเมนโครงการฝกอบรมทงหมดมาเปน ขอมลยอนกลบหรอ Feedback ใชพจารณาประกอบ ในการจด ฝกอบรม หลกสตรเชนเดยวกน ในครง/รนถดไปในขนตอนของการหาความจาเปนใน การฝกอบรมวา ควรจะตองมการพฒนา หรอปรบปรง หลกสตร หรอการดาเนนการในการบรหารงานฝกอบรมอยางไรบาง เพอจะทาใหการฝกอบรมเกด สมฤทธผลตรงตาม วตถประสงค ของโครงการเพมขน

“”””””””” 2.1 หลกสตรการฝกอบรม ................มาปรดา (2538, หนา 3) หลกสตรฝกอบรม คอ วชา เนอหาสาระ และวธการทจะทาใหผเขารบการฝกอบรมไดเกดความร ความเขาใจ เจตคต และความสามารถ อนจะยงผลใหเกดการเรยนร หรอเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมใหเปนไปตามวตถประสงคของการอบรม ................เพญจนทร สงขแกว (2544, หนา 60-61) กลาววา หลกสตรฝกอบรมคอมวลประสบการณประกอบดวยจดมงหมาย เนอหาสาระ วธการหรอกจกจกรรมทจดทาขนอยางเปนระบบ เพอใหผรบการฝกอบรมเกดการเรยนรตามวตถประสงคทกาหนดไว ...............หลกสตร เปนเครองมอใหการฝกอบรมบรรล ถาไมมหลกสตรการฝกอบรมจะไมมทางประสบความสาเรจไดเลย หลกสตรจงเปรยบเสมอนหวใจของการฝกอบรมดวยเหตผลดงน “””””””””1) หลกสตรเปนเสมอนเบาหลอม ใหผเขารบการฝกอบรม มการเปลยนแปลงพฤตกรรมตามจดประสงค

45

2) หลกสตรเปนแผนงานหรอโครงการทบอกใหทราบวาจดมงหมายของการฝกอบรมคอ อะไร และจะนาไปสจดมงหมายนนไดอยางไร

3) หลกสตรเปนมาตรฐานทบอกใหทราบวา ผผานการฝกอบรมตามหลกสตรนน ๆ จะม ความร ความสามารถ และมคณลกษณะเชนไร

หลกสตรการฝกอบรมมองคประกอบพนฐาน 4 ประการ ไดแก 1) วตถประสงค หมายถง ความตงใจหรอความคาดหวงทตองการใหเกดขนในตวผทจะ

ผานหลกสตรหรอโครงการฝกอบรม 2) เนอหา หมายถง สาระทจดเปนความรและประสบการณของการเรยนร ทจดใหแกผเขา

รบการฝกอบรม ประกอบดวยขอมลหรอขอเทจจรง ความคดรวบยอด หลกการทฤษฎของวชานน 3) วธการฝกอบรม หมายถง รปแบบหรอกระบวนการจดกจกรรม ทจดใหผรบ

การฝกอบรมปฏบต เพอใหเกดการเรยนรตามจดมงหมายของหลกสตร 4) การประเมนผล หมายถง การตรวจสอบดวาผเขารบการฝกอบรมไดมการเปลยนแปลง

พฤตกรรมตามจดมงหมายของหลกสตรหรอไมเพยงใด หลงจากผานการฝกอบรมตามหลกสตรแลว

2.2 การประเมนผลการฝกอบรม ...............เมอนกวชาการดานการพฒนาบคคลไดประชมระดมสมองกนเพอใหความหมายของ การประเมนผลการฝกอบรม ปรากฏผล สรปไดวา หมายถง การวนจฉยและคนหาคณคาทไดรบจากการฝกอบรม วา การฝกอบรมทจดขนนนบรรลวตถประสงคของหลกสตร และโครงการหรอไมอยางไร อกทงเปรยบเทยบผลทไดกบการปฏบตงานวา ผเขาอบรมเปลยนแปลงพฤตกรรมหรอไม หรอ กลาวอกนยหนง การประเมนผลการฝกอบรม กคอ การประเมนผลปฏกรยาตอการฝกอบรม การเรยนรและฝกปฏบตการเปลยนแปลงพฤตกรรม ในการปฏบตงาน และผลงานของผเขารบ การอบรมนนเอง (สานกงาน ก.พ., 2523) นกวชาการของสถาบนพฒนาขาราชการพลเรอน สานกงาน ก.พ. กลาววา "การประเมนผลในการฝกอบรม หมายถง การวดผลการฝกอบรม แลวนามาวเคราะหและประเมนการเปลยนแปลงพฤตกรรมของผเขารบการฝกอบรม" (สานกงาน ก.พ., 2532) ................นนทนา รางชางกร (2531) ไดใหความเหนวา การประเมนผลการฝกอบรมในเชงปฏบตนาจะหมายถง "กระบวนการศกษา พฤตกรรม 3 ประการ ไดแก พฤตกรรมดานความคด (Thinking) ความรสก (Feeling) และการปฏบต (Acting) ของผผาน การอบรม วาเปลยนแปลงอยางไร หลงจากผานการอบรมชวงระยะหนง ๆ โดยเปรยบเทยบกบวตถประสงคของโครงการทวางไว"

46

...............วจตร อาวะกล (2540) กลาววา การประเมนผลการฝกอบรม(Evaluation in Training) การประเมนผลในการฝกอบรมมใชการตรวจตราเพอจบผด แตเปนการประเมนผลในการตดตาม สงเกตเพอปรบปรง ซอมแซม แกไขปรบปรง การจดการฝกอบรม ใหการเรยนการสอนใน การฝกอบรมบรรลวตถประสงคมประสทธภาพและประสทธภาพในการฝกอบรม ................การประเมนผล (Evaluation) หมายถง กระบวนการพจารณา วนจฉย เพอใหทราบวา การกระทากจกรรมหรองานตาง ๆ ทเราไดทาไปนนเกดผลอยางไร โดยการสงเกตเกบขอมลตวเลขของผลทออกมานน แลวเอามาเปรยบเทยบหรอวดเกณฑ วตถประสงค ปรอมาตรฐานทเรามอยหรอตงขน จากนนเรากสรปหรอตดสนใจด หรอไมด สงหรอตากวามาตรฐานมากนอยเพยงใดควรจะปรบปรงแกไขตรงไหนบาง ................ในการฝกอบรม มวตถประสงค เปาหมาย แผนงานกาหนดไวเปนมาตรฐานทจะตรวจสอบวนจฉยผลสาเรจของงาน ทงนกเพอใหสามารถปรบปรงแกไขขอบกพรอง ให การดาเนนงานไดดาเนนตามแผนการปฏบตอยางมประสทธภาพ และบรรลผลตามวตถประสงคเปาหมายความตองการของการอบรมทกาหนดไว ................สงสาคญในการประเมนผล 3 ประการ ทเราจะตองทา คอ ...............1. ตองศกษา สงเกต ตรวจสอบผลการดาเนนงาน คอ เกบขอมลตวเลขของการดาเนนงานวาทาไดเพยงไร ตรงตามวตถประสงคในดานตาง ๆ ทเราตงไวหรอไม ...............2. เอามาตรฐาน เปาหมายเขาจบ หรอวดคาสงหรอตา เปาหมายทตงไวมากนอยเพยงไร เชน ดวาการอบรมไดบรรลสาเรจตามวตถประสงคทกาหนดไวหรอไมเพยงใดมขอด ขอบกพรองอยางไร สวนใดบางทจะตองปรบปรงแกไข การดาเนนการฝกอบรมมประสทธภาพเพยงใด ...............3. ประมวลผลรวมการตดสน สรป สง ตา ปานกลาง ใชได หรอใชไมไดแลวตดสนใจ ปรบปรงแกไขอยางไร ขนตอนทง 3 ขนทกลาวน คอขนตอนของการประเมนผล ...............สมชาต กจยรรยง (2548) กลาววา การประเมนผลในความหมายของการฝกอบรม หมายถง การวดและคนหาคณคาทไดจากการฝกอบรม ตลอดจนการเปลยนแปลงพฤตกรรมของผเขารบการฝกอบรม เพอเปนขอมลยอนกลบ (Feedback) ใหแก ผบรหารและผจดการฝกอบรม และประสทธภาพของการฝกอบรม และเพอประโยชนสงสดแกองคกร ...............นอกจากนยงไดกลาวถงกระบวนการประเมนผลและจดมงหมายของการฝกอบรมเพอใหสอดคลองกบการประเมนมากทสดโดยมขนตอนหลกดงน ................กระบวนการประเมนโดยมศกษาความเปนมาของโครงการทจะประเมนเพอให การประเมนสอดคลองกบโครงการมากทสด ผประเมนควรศกษารายละเอยดของโครงการตอไปน

47

1) หลกการและเหตผล 2) ลกษณะของโครงการเปนการฝกอบรม สมมนาหรอการประชมปฏบตการ 3) เปาหมายและวตถประสงคเชงพฤตกรรม 4) หลกสตร 5) วธการฝกอบรม กจกรรม สอเพอการฝกอบรม 6) สถานทและระยะเวลา 7) วทยากร 8) ผเขารบการฝกอบรม และผรบผดชอบโครงการ 9) ตารางกจกรรม 10) งบประมาณ 11) ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

......... .....จากความหมายของการประเมนผลการฝกอบรมดงกลาวมาแลวขางตนทงหมด อาจสรปไดวา ถงแมวาการประเมนผล การฝกอบรมเนนถงการวดประสทธผล ซงหมายถงการศกษาวา การฝกอบรมไดผลบรรลดงวตถประสงคของการฝกอบรมเพยงใด แตกควรจะครอบคลมถง การตรวจสอบการประสทธภาพ ซงหมายถงความคมคาของการบรหารงานฝกอบรมโดยรวมดวยเชนกน ................วตถประสงคของการประเมนผลการฝกอบรม ทนง ทองเตม (2550) เหนวาโดยปกตแลวการประเมนผลการฝกอบรมนนเพอทตองการจะทราบวา 1) ผเขาอบรมมการเปลยนแปลงพฤตกรรมทางดานความคด อนไดแก ความร ความเขาใจ ความชานาญ และความสามารถ ในการประเมน วเคราะห และสงเคราะหเพยงใด 2) ผเขาอบรมมการเปลยนแปลงพฤตกรรมทางดานความรสก เชน ความสนใจ ทศนคต ความเชอ คานยม ในทศทางใด ระดบใด 3) ผเขาอบรมมการเปลยนแปลงพฤตกรรมทางดานการประพฤตปฏบต ตลอดจน ผล การปฏบตงานภายหลงการฝกอบรมอยางไร และเพยงใด 4) การเปลยนแปลงดงกลาวขางตนเปนการเปลยนแปลงซงผรบผดชอบการฝกอบรมตองการใหเปลยนแปลงหรอไม และไดผลดกวาการเปลยนแปลงดวยวธการอนหรอไม 5) การเปลยนแปลงดงกลาวเปนการเปลยนแปลงอยางถาวร หรอเปนการเปลยนแปลงเพยงชวคราวเทานน วตถประสงคในการประเมนผลการฝกอบรมดงกลาวขางตน มงเนนเฉพาะประเดนของการเปลยนแปลงพฤตกรรมอนเปนผล ทเกดขนตามวตถประสงคของการฝกอบรมเทานน หากทวา

48

วตถประสงคในการประเมนผลการฝกอบรมควรจะครอบคลมกวางขวางกวาทระบขางตน โดยขยายขอบขายไปถงความมงหมายในการประเมนกระบวนการฝกอบรมทงระบบดวย ...............การประเมนกระบวนการฝกอบรม 1. เพอทราบสมฤทธผลของโครงการฝกอบรมนน ๆ วาไดผลตามเปาหมายทตงไวหรอไม เชน เกดการเรยนร (Learning) การเปลยนแปลงพฤตกรรมในการทางาน (Behavior) หรอไมเพอทราบขอด ขอบกพรอง ความเหมาะสม รวมถงปญหา และอปสรรคตาง ๆ ของโครงการฝกอบรม ทงในแงของกระบวนการฝกอบรม (เชน เนอหาวชา วทยากร ระยะเวลา เปนตน) และ การจดฝกอบรม (เชน สถานท การอานวยความสะดวกตาง ๆ ) เพอแกไขและปรบปรงโครงการฝกอบรมในครงตอ ๆ ไปใหดยงขน 2. เพอทราบคณคาหรอความเปนประโยชนของโครงการฝกอบรมตอการปฏบตงานของผเขาอบรม เชน ประโยชนของ หวขอวชาตาง ๆ ในหลกสตรการฝกอบรมในครงตอ ๆ ไปใหดยงขน 3. เพอทราบผลลพธหรอผลกระทบทเกดขนจากการฝกอบรม เชน การเปลยนแปลงพฤตกรรมในการทางาน ผลการปฏบตงาน เมอเปรยบเทยบกบกอนการฝกอบรม ความกาวหนาในหนาทการวางหลงจากการผานการฝกอบรมแลว 4. เพอใชเปนขอมลพนฐานในการตดสนใจของผบรหาร เชน พจารณาวาควรจะดาเนนการจดฝกอบรม หลกสตรนน ๆ ตอไปหรอไม ชวยประกอบการตดสนใจในการแตงตงหรอพฒนาบคคลใหสอดคลองเหมาะสมกบหนาทความรบผดชอบ

แนวคดเกยวกบคณภาพชวต

1. นยามและความหมายของคณภาพชวต ...............แนวคดเกยวกบการพฒนาคณภาพชวต ไดเรมเกดขนในป ค.ศ. 1970 ในประเทศแถบตะวนตก ซงเปนแนวคดทแสดงใหเหนคณภาพชวตทดในสงคมหนง ๆ ไมควรมองเฉพาะทางดานเศรษฐกจเทานน แตความรวมถงดานทอยอาศย สขภาพอนามย ตลอดจนความสมพนธทางสงคมของสมาชกในสงคมนน ๆ ซงแนวคดดงกลาวนไดมผพยายามใหคานยาม เพอใหเปนทยอมรบ อยางเปนสากล แตเปนสงทยากเนองมาจากเหตผล 3 ประการดวยกน (สภางค จนทวานช และวรรณ ไทยานน, 2541, หนา 110 - 119) ................ประการท 1 คณภาพชวต เปนกระบวนการทางดานจตใจทสามารถบรรยายตความโดยผานตวกรองดานความคดและภาษาทแตกตางกน ความคลาดเคลอนจากการมองทหลากหลาย เกดจากประสบการณ พนฐานความร ประเดนการนาเสนอและขอเทจจรงตาง ๆ

49

ประการท 2 คณภาพชวต ขนอยกบคณคาทแฝงอย จงจาเปนตองมการกาหนดกรอบความหมายใหชดเจน เพอใหสามารถประเมนผลได กระบวนการและผลตาง ๆ ทถอวาเปนคณภาพชวตทดกวา ยอมเปนการยอมรบและกาหนดคณคาโดยบคคลในสงคมเดยวกน ยอมเปนการยอมรบและกาหนดคณคาโดยบคคลในสงคมเดยวกนและพบวาสวนใหญเปนชนชนกลางของสงคม ประการท 3 คณภาพชวต เปนความคดทกอใหเกดความเขาใจในความเจรญงอกงามและพฒนาของมนษย การมอายยนยาว กระบวนการทางดานจตใจ ลวนอยภายใตอทธพลขององคประกอบตาง ๆ รวมทงคานยมดวย ซงหากนยามเปนแบบเดยวกนกหมายความถงคนทกคน โดยไมมการคานงถงความแตกตางทางดานอาย ชวงชนทางสงคม การศกษา ลวนไดรบอทธพลจากสงตาง ๆ คลายคลงกน ซงยากทจะยอมรบในจดนได คณภาพชวต (Quality of life) เปนคาทนามาใชกบงานและโครงการพฒนาตาง ๆ เพอ บงบอกถงเปาหมายของการพฒนาบคคลหรอสงคมใหบรรลถงคณลกษณะทดตามอดมการณทกาหนดไว อนมจดหมายปลายทางทการมชวตทด มความสข และความสมบรณของปจจยตาง ๆ ของชวต การมชวตทด ชวตทมคณภาพ หรอคณภาพชวตของแตละบคคลกมความตางกนเนองจากแตละบคคลไดเรยนร และรบเอาความเขาใจเกยวกบชวตทพงปรารถนาแตกตางกน ความรประสบการณทบคคลไดรบจากการเลยงด สงคม วฒนธรรม และสงแวดลอม กมอทธพลตอการมองเหนภาพชวตทตนตองการทแตกตางกน เปาหมายและวธการทจะทาใหคณภาพชวตของแตละบคคลบรรลผลสาเรจมความแตกตางกน ทงนเนองจากแตละบคคลมชวต รางกาย สงแวดลอม ภมหลง ประสบการณ ฯลฯ ตางกน แมคนเดยวหากตางเวลา และตางประสบการณกอาจมความเขาใจและความตองการทเปลยนไปได โดยภาพรวมแลวชวตทดหรอมคณภาพนนมลกษณะรวมกน อยางนอยทสดกควรเปนลกษณะทจะนาไปส การมความสข และความเจรญกาวหนา ทงดานรางกาย จตใจ อารมณ สงคม และสงแวดลอม ซงจะชวยใหทกชวตมความสข และความเจรญขนได (นศารตน ศลปะเดช, 2540, หนา 61-62) พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2535 อธบายความหมายของคณภาพชวตวา มทมาจากคา 2 คา คอ คณภาพ หมายถง ลกษณะความด ลกษณะประจาบคคล หรอสงของ สวนชวต หมายถง ความเปนอย ฉะนนคณภาพชวตจงหมายถง ลกษณะความเปนอยทดของบคคล คณภาพชวต หมายถง ชวตทมความสข ทงทางกาย ไดแก การมทอยอาศยทด มสขภาพทด มสาธารณปโภค (การคมนาคม) ทด มสภาพแวดลอม (นา อากาศบรสทธ) ทด รวมไปถง การพกผอน และสนทนาการทดตามสมควร และความสขทางใจไดแก การรจกความพอด ความพอใจในสภาพทเปนอย การมทศนคตทดตอตนเองและผอน มความรกอบอนผกพนใน

50

ครอบครวและเพอนมนษย มความอดทน เสยสละและทาประโยชนใหแกสงคม (พณณน กตพราภรณ, 2531, หนา 42-61) คณภาพชวต (Quality of life) ในแงของสงแวดลอมนน หมายถง การศกษา ความเปนอยของมนษยทเกยวของกบสถานภาพทางการศกษา อนามย และเศรษฐกจตามลกษณะของสงแวดลอมทางชวกายภาพ เชอชาต วฒนธรรม และวธการเลยงด โดยทคณภาพชวตนนขนอยกบสภาพทวไปของสงแวดลอมทางชวกายภาพ บคคลอยในททรพยากรสงแวดลอมทอดมสมบรณยอมจะมคณภาพชวตทดกวาบคคลทอยในทขาดแคลนทรพยากรสงแวดลอม คณภาพชวตตองขนอยกบความพงพอใจ ซงมความแตกตางไปแตละบคคลอกดวย (เกษม จนทรแกว, 2540, หนา 28-29) คณภาพชวต หมายถง ชวตทมความพงพอใจดวยความสข อนเกดจากองคประกอบ 4 ดาน คอ ดานจตใจ ดานเศรษฐกจ ดานสขภาพ และดานสงคมและสงแวดลอม (Wallace, 1974, p.6) คณภาพชวต เปนองคประกอบทงหลายทใหความพงพอใจ ความสขแกบคคล ทงรางกาย ( Physical) และจตใจ (Psychological) ในชวงระยะเวลาหนง อนเกดมาจากการไดรบการตอบสนองความตองการทางจตใจและสงคม (Sharma, 1975: 109-131) นศารตน ศลปเดช (2540, หนา 64) ใหความเหนวา คณภาพชวต เปนชวตทไมเปนภาระ และไมกอใหเกดปญหาใหกบสงคม มความสมบรณทงรางกายและจตใจ มความเพยบพรอม และดารงสถานภาพทางเศรษฐกจ สงคม และการเมองใหสอดคลองกบสภาพแวดลอม และคานยมของสงคมสามารถแกปญหาเฉพาะหนา ปญหาทซบซอน และสามารถหาวธการทชอบธรรม เพอใหไดมาซงสงทตนประสงค ภายใตเครองมอและทรพยากรทมอย จากความหมายทไดกลาวมา จงสรปไดวา คณภาพชวต เปนระดบของการมชวตทดมความสข ความพงพอใจของชวต (Life Satisfaction) ของบคคลในชวงเวลาของการดารงชวต ซงไดแก การมสขภาพสมบรณ การประสบผลสาเรจในการประกอบอาชพ มเศรษฐกจพอเพยง ม การพฒนาตน การมสวนรวมในชมชน ดารงชวตในระดบทเหมาะสมตามความจาเปนพนฐานในสงคม รวมทงมความพรอมทจะแกปญหาเฉพาะหนา เผชญตอภาวะวกฤตและปญหาทสลบซบซอนได ดงนน มาตรฐานคณภาพชวตจงเปลยนแปลงไปตามกาลเวลาและเงอนไขภาวะของสงคม

2. องคประกอบของคณภาพชวต ดงทกลาวมาแลวคณภาพชวตเปนคาทมความหมายกวาง เกยวของกบปจจยหลายดาน เปลยนแปลงตามสภาพแวดลอม ซงอาจแยกพจารณาได 2 ระดบ คอ ระดบจลภาค (Micro Level) และระดบ มหภาค (Macro Level) ระดบจลภาคเปนคณภาพชวตระดบบคคล สวนมหภาคเปน

51

คณภาพชวตในระดบสงคม โดยวจยนทาการศกษาองคประกอบของคณภาพชวตในระดบบคคล องคประกอบททาใหบคคลมคณภาพชวตทด สามารถดารงชวตอยางมความสขพงพอใจกบการมชวตอยางแทจรง จะตองประกอบดวยองคประกอบพนฐาน (นศารตน ศลปเดช, 2540, หนา 85-86)

องคประกอบคณภาพชวตระดบบคคล 1) ความสมบรณดานรางกายและสตปญญา หมายถง การทมนษยจะมคณภาพชวตทดไดนนจะตองมความปกตของรางกายและสตปญญาเปนพนฐาน ซงไดแก รางกายมอวยวะตาง ๆ ครบถวน มสขภาพแขงแรง มพละกาลงทสามารถทางานไดเชนเดยวกบคนอน ๆ ระดบการพฒนาทางสตปญญาเปนปกต ศกษาเลาเรยน มเหตผล และสามารถแกปญหาทตนเองเผชญได 2) ความสมบรณทางดานจตใจและอารมณ ไดแก การเปนผมจตใจด อารมณแจมใสมนคง ไมหงดหงด โมโหงาย ไมอจฉารษยา จตใจมคณธรรม มองโลกในแงด โอบออมอาร พรอมทจะชวยเหลอผอน การมพนฐานดานจตใจและอารมณดจะชวยใหบคคลบงเกดความสงบสขใน การดารงชวต 3) ความสมบรณดานสงคมและสงแวดลอม ไดแก การเปนคนทไดรบการยอมรบจากสงคมอนเนองมาจากการมมนษยสมพนธด ปรบตว ยอมรบความสามารถ และความสาคญของผอนและ สงอน ๆ ทอยโดยรอบ เหนคณคาของบคคลและสงแวดลอมคดพฒนาสงแวดลอมใหคงคณคาและเกดประโยชนสบไป 4) ความสมบรณแหงปจจยจาเปนในการดารงชวต ไดแก ความสามารถทจะจดหาปจจย ตาง ๆ ทจาเปนตอการดารงชวตตามฐานะของตนเอง เหมาะแกสงคม เศรษฐกจ และยคสมยปจจยเหลานไดแก ปจจยสในการดารงชวต คออาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค ตลอดรวมไปถง สงอานวยความสะดวกอน ๆ ทจะนามาซงความสขและความพงพอใจในชวต องคประกอบคณภาพชวตระดบบคคลตามแนวทางนสอดคลองกบปจจยทองคการการศกษาและวทยาศาสตรแหงสหประชาชาตหรอยเนสโกไดระบไววา ปจจยทสมพนธกบคณภาพชวต ไดแก อาหาร สขภาพอนามย โภชนาการ การศกษา สงแวดลอมและทรพยากร ทอยอาศยและการตงถนฐาน การมงานทา คานยม ศาสนา จรยธรรม กฎหมาย และปจจยดานจตวทยา .................องคประกอบคณภาพชวตระดบสงคม คณภาพชวตระดบสงคมมพนฐานมาจากองคประกอบคณภาพชวตในระดบบคคล ซงผ เชยวชาญยเนสโกประจาภาคพนเอเชยและแปซฟก (Sharma, 1975) เสนอแนวคดเกยวกบองคประกอบของคณภาพชวตไว ครอบคลมทงองคประกอบระดบบคคล (ระดบจลภาค) และระดบสงคม (ระดบมหภาค) องคประกอบคณภาพชวตทสมพนธกบปจจยตาง ๆ ทงนองคประกอบคณภาพชวตระดบสงคมจะพจารณาไดจาก

52

1. มาตรฐานการดารงชพ (Standard of Living) หมายถง ระดบชวตความเปนอยของพลเมองในสงคม หรอในประเทศ แตละสงคมจะมระดบมาตรฐานทแตกตางกน มาตรฐานการดารงชพของสงคมเปนเกณฑทคนสวนใหญในสงคมจะสามารถบรรลไดซงมองคประกอบยอย ๆ อกหลายประการ อาท 1.1 รายไดประชาชาตตอหว (Per Capita Income) อนหมายถง รายไดเฉลยตอคนตอป คดจากรายไดทงหมดของประเทศ หรอมวลรวมผลตภณฑประชาชาต (Gross Nation Product; GNP) ทงหมดใน 1 ป หารดวยจานวนประชากรทงหมด (Population; p) หรอแสดงความสมพนธดงสตร per capita income = GNP/P หากผลลพธทไดมคาสง แสดงถงประชากรมรายไดด อนสามารถคาดคะเนไดวามาตรฐานการดารงชพของผคนโดยรวมนาจะอยในเกณฑทด 1.2 สขภาพอนามย หมายถง สขภาพกายและสขภาพจตของคนในสงคม สงเหลานเปนผล มาจากความรความเขาใจในการบารงรกษาสขภาพของประชาชนทงในดานโภชนาการ การออกกาลงกาย การสขาภบาล และการบรการทางการแพทยทรฐจดใหแกประชาชน ถาประชากรมสขภาพดจะสามารถประกอบอาชพการงานไดอยางมประสทธภาพ การประสบความสาเรจในอาชพจะทาใหมความมนคงในการดารงชวต 1.3 การศกษา การศกษาเปนอกองคประกอบหนงทมความสาคญ เพราะเปนพนฐานและเครองมอในการพฒนาคณภาพชวตของบคคลในทก ๆ ดาน ผมการศกษาดจะมการตดสนใจและ แกปญหาโดยใชหลกเหตผล สามารถคดวางแผนและจดกระทาในเรองตาง ๆ ทมความซบซอนได ทางานเปนระบบรจกปรบปรงตนใหเปนคนด และเปนบคลากรทสงคมตองการ 1.4 ทอยอาศย เปนปจจยจาเปนพนฐานเกณฑมาตรฐานดานทอยอาศย พจารณาไดจากสภาพการถอครองหรอความเปนเจาของ 1.5 สวสดการสงคม รฐและองคกรควรจดใหมสวสดการสงคมในดานตาง ๆ ใหแกพลเมอง เพอเปนหลกประกนวาในยามทประสบภยพบตจะไดรบความชวยเหลอ และม ความปลอดภยในการอยอาศยในสงคมของตน 2. ภาวะประชากร ไดแก ขนาดหรอจานวนประชากร โครงสราง การกระจายตว ความหนาแนน สถานภาพของประชากรในสงคม ทงนเพราะมผลตอสภาวะความเปนอย ลกษณะการดารงชวตของสงคม ในสงคมทมจานวนประชากรจะมผลตอการนาทรพยากรธรรมชาตมาใชในการดารงชวต มความตองการพนทอยอาศยและททากนมากกวา สงคมทมจานวนประชากรนอยกวานอกจากนยงอาจนาไปสปญหาสงคมอน ๆ ตามมา 3. ระบบสงคมและวฒนธรรมทมอยในสงคมจะมอทธพลตอการกาหนดชวตความเปนอย สทธหนาทตลอดจนความเชอของประชาชน โดยอาจทาใหรปแบบการดารงชวตของผคนม

53

คณภาพชวตทดหรอดอย ปจจยเหลาน ไดแก ระบบเศรษฐกจ ระบบการปกครอง ระบบสงคม และคานยม อาท การปกครองระบบประชาธปไตยใหความสาคญแกประชาชนในฐานะเจาของประเทศ ถอหลกวาประชาชนด รฐกดไปดวย จงใหโอกาสแกพลเมองมสทธเสรภาพในการกระทากจกรรมตาง ๆ ภายใตขอบเขตของกฎหมาย 4. กระบวนการพฒนาเปนวธการทรฐใชสรางความอยดกนดใหแกพลเมอง ซงควรมทงกระบวนการพฒนาทงทางวตถและจตใจ 5. ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เปนปจจยหนงทมสวนเกยวของกบองคประกอบ คณภาพชวตในระดบสงคม ประเทศใดมทรพยากรธรรมชาตอดมสมบรณจะเปนประโยชนตอ การนาไปใชพฒนาเศรษฐกจโดยสวนรวม ในสวนของสงแวดลอมกมความสาคญ เพราะสงคมทมสภาพแวดลอมทางสงคมและวฒนธรรมดจะทาใหบคคลและสงคมเจรญกาวหนาสามารถเสรมสรางคณภาพชวตทดได Kondo (1985, p.66) ไดเสนอความคดเกยวกบปจจยทเปนองคประกอบของคณภาพชวตไววา ควรประกอบดวยองคประกอบ 3 ดาน คอ

1. มาตรฐานความเปนอยทางดานรางกาย ประกอบดวย อาหารหรอโภชนาการ สขภาพ ทอยอาศย สงแวดลอม สงอานวยความสะดวก ฯลฯ

2. จตใจหรออารมณ ประกอบดวย ความรกหรอความเปนเพอน การแตงงานหรอการมบตร ครอบครว นนทนาการหรอการใชเวลาวาง การศกษา ความพงพอใจในงาน ความมงคง สถานภาพ ฯลฯ

3. ความรสกนกคด ประกอบดวย การมอสระตอความเชอ การมอสระตอการปฏบตตามความเชอของตน

เยนใจ เลาหวณช (2523, หนา 7-9) กลาววาคณภาพชวตแบงได 2 สวน คอ 1. สงทจาเปนระดบพนฐาน คอ สวนททาใหพอมชวตอยได ประกอบดวย

1.1 สงทจาเปนในการยงชพเบองตน คอ ปจจย 4 ไดแก อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค

1.2 สขภาพอนามยทสมบรณ ไมพการ หรอปวยเปนโรคเรอรง 1.3 ชวตและการทางานมความมนคงปลอดภย 1.4 มอสระ เสรภาพ ไมอยในสภาวะทถกจองจาหรอคมขง สามารถใชสทธเสรภาพในขอบเขตแหงกฎหมาย หรอประเพณของสงคมทตนเปนสมาชกอย

2. สงทจาเปนตอการเพมคณภาพชวต เปนสวนทเพมเตมจากสภาพทพออยไดใหกลายเปนอยด ไดแก

54

2.1 สภาพแวดลอมทเหมาะสมตอการเพมคณภาพชวต ไดแก สภาพแวดลอมทไมมมลภาวะ สงบ เอออานวยตอการพฒนาตนเอง และอยใกลชดกบธรรมชาต

2.2 คณสมบตสวนตวทเหมาะสม ซงทาใหสามารถยกระดบคณภาพชวตของบคคล ไดแก การมจดมงหมายในชวต มความสามารถในการตดสนใจ มพนฐานความรเกยวกบตนเอง และสงแวดลอม และมความพยายาม อตสาหะ อดทน

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) (2546, หนา 237) ความดารงอยดวยดของมนษย หมายถง การทมนษยเปนอยอยางมอสรภาพและสนตสขในโลกทเกอกล การดารงอยดวยดของมนษยนน จะตองอาศยความเปนไปอยางประสานเกอกลกนของระบบความสมพนธแหงองคประกอบทง 4 คอ มนษย สงคม ธรรมชาต และเทคโนโลย และเนองจากระบบการพฒนามนษยมองคประกอบประกอบดวยกน 3 ดาน ทเกยวของกบการดาเนนชวตของมนษย คอ พฤตกรรม จตใจ ปญญา องคประกอบทง 3 ดานนเปนปจจยแกกนในกระบวนการพฒนา จงตองพฒนาไปดวยกนทง 3 ดาน ใหเปนการพฒนาเตมทงคน จงจะเปนการพฒนาทไดผล และคนทมการพฒนาอยางนกจะเปนปจจยตวกระทานาระบบสมพนธใหญ ใหเปนไปในทางทด เกอกลแกการพฒนาคณภาพชวตทดของมนษย ................พระธรรมปฎก (2546) ไดจาแนกคณภาพชวตออกเปน 3 ระดบ คอ ................1. คณภาพระดบพนฐาน หรอระดบทฏธมมกตถะ มดงน “”””””””””””1.1 สขภาพดมพลานามย และมปจจยในการรกษาสขภาพ “”””””””””””1.2 พงตนเองไดทางเศรษฐกจ เชน มอาชพ มความประหยด ขยน สจรต มเงนใชและใชเงนเปน เปนผลต และบรโภคเปน “”””””””””””1.3 มอาหารทมคณคา มกน และกนเปน “”””””””””””1.4 มทอยอาศย และททางานทเหมาะ ไมแออด สะสาง สะดวกสบายตอการดาเนนชวต การทางาน และการเดนทาง “”””””””””””1.5 มครอบครว ทอยกนดวยความสข อบอน รมเยน อยรวม และทางานรวมกบผอนไดด รบผดชอบ เออเฟอ มนาใจ เกอการณย ผกมตร และขวนขวาย ทากจทเปนประโยชน มเวลาวางเปนของตนเอง และรจกใชเวลาวางใหเปนประโยชนในการเสนอความบนเทงทไรโทษ ชนชมซาบซงในสนทร และใชในการพฒนาตนขนไปในดานตาง ๆ ................2. คณภาพชวตระดบพฒนาการ หรอระดบสมปรายกตถะ “”””””””””””2.1 มการศกษา รเขาใจเทาทนเหตการณ มประสบการณทเปนฐานของการดาเนนชวต และตดสนใจอยางฉลาด

55

2.2 มวจารณญาณ พจารณาเหต ปจจย รจกคด รจกแกปญหา รจกดาเนนชวตดวยปญญา มกศลวธทจะแกคลายทกขได

2.3 มจตใจทพฒนา ประกอบดวยคณธรรม และจรยธรรม เชอมนในการทาความด ประพฤตดงาม สจรตทงกาย วาจา ใจ มนใจในคณคาแหงชวตของตน

2.4 สขภาพจตด มความมนคงทางจตใจ มเจตคตดงาม จตใจปลอดโปรง เบกบาน ผองใส เปนสข มองโลก และชวตตามความเปนจรง

3. คณภาพชวตระดบเออโอกาส หรอระดบอภยตถะ 3.1 มความปลอดภยทงกาย ใจ เชน ปราศจากโจรผราย และอบายมข

3.2 อยในสงคมทมสวสดการ และบรการทด อานวยสทธเสรภาพ ความเสมอภาค และไมตรสงเคราะห

3.3 อยในสงคมทอานวยโอกาสในการทางานทตนถนด โอกาสในการเรยนร และเขาถงวทยาการตาง ๆ โอกาสในการมสวนรวมในสงคมชมชน และทางการเมอง และโอกาสใน การไดรบความเปนธรรมทางเศรษฐกจ

3.4 อยในสงคมทมระเบยบ มขนบธรรมเนยมประเพณ วฒนธรรม และกฎหมายทเปนธรรม และเออตอการพฒนาชวตและสงคม

3.5 มธรรมชาตแวดลอมรนรมยสวยงาม นา อากาศบรสทธไรสารพษ นศารตน ศลปเดช ( 2540, หนา 66-69) กลาววา คณภาพชวตมความสาคญทงตอบคคลและสงคมอยางยง โดยผมคณภาพชวตจะชวยใหตนเองและสงคมมลกษณะ ดงน

1) ดารงชวตในแนวทางทด ใชวธอนชอบธรรมในการสนองความตองการในดานตาง ๆของตนทไมกอใหเกดความเดอดรอนแกตนและผอน

2) สรางสรรคพฒนา คดปรงปรงตนเอง สงคม สงแวดลอมใหดขนอยเสมอ 3) ใชภมปญญา เหตผล และวธการแหงสนตในการแกปญหาตาง ๆ 4) ยอมรบในคณคา และความสาคญตนเอง ผอน สงคม และสงแวดลอม ทาใหการอย

รวมกนในสงคมไมมปญหาและความขดแยงเปนพนฐานของครอบครว และสงคมทสงบสข ม ความเจรญกาวหนา มเสถยรภาพ ปลอดภย เปนปกแผนมนคง และเปนระเบยบเรยบรอย พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงใหความสาคญเปนอยางยงตอการพฒนาคณภาพชวต ดงทไดพระราชทานพระบรมราโชวาทในพธพระราชทานปรญญาบตร ณ มหาวทยาลยมหดล เมอ 22 ตลาคม 2522 วา “การรกษาความสมบรณแขงแรงของรางกายเปนปจจยเศรษฐกจทดและสงคมทมนคง เพราะรางกายทแขงแรงนนโดยปกตจะอานวยผลใหสขภาพจตสมบรณดวย และเมอมสขภาพสมบรณดพรอมทงรางกายและจตใจแลว ยอมมกาลงทาประโยชนสรางสรรคเศรษฐกจและ

56

สงคมของบานเมองไดเตมท ทงไมเปนภาระแกสงคมดวย คอเปนแตผสรางมใชผถวงความเจรญ” ดงนนจงมโครงการอนเนองมาจากพระราชดารจานวนมากซงเปนโครงการทนาไปส “การพฒนาคณภาพชวต” อยางเปนขนตอนและดาเนนการไดครบวงจรพระบรมวงศานวงศทกพระองคทรงใหความสาคญในการพฒนาคณภาพชวตในขนตาง ๆ กลาวคอปญหาเฉพาะหนากโดยการมหนวยแพทยพระราชทานใหรกษาผเจบปวย หลงจากนนจะมโครงการทสบเนองไปสการสงเสรมอาชพใหประชาชนสามารถประกอบอาชพได ทาใหเกดรายไดมกนมใช แลวมการพฒนาในเรอง ความจาเปนพนฐาน การพฒนาเดกแรกเกดและเดกกอนวยเรยน เพอนาไปสการเปนประชาชนทมคณภาพ ขณะเดยวกนกมการพฒนาสงแวดลอม ตลอดจนการพฒนาทางดานจตใจควบคกนไปดวย โดยยดหลกการขนสดทายของการพฒนาคอใหประชาชนสามารถชวยตวเองไดซงหมายถง การพฒนาชวตทสมบรณหรอการพฒนาแบบยงยนนนเอง (สเมธ ตนตเวชกล, 2543) โครงการตามแนวพระราชดารกวา 3,000 โครงการทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมพระมหากรณาธคณพระราชทาน จงเปนโครงการเพอพฒนาคณภาพชวตของปวงชนชาวไทยทวราชอาณาจกรทงในเมองและในชนบท ดงกระแสพระราชดารส เมอวนท 22 มนาคม พ.ศ. 2537 วา

“…ททาโครงการพระราชดารน ทาตามมตามเกด ไมใชมแผนแท แผนนะมแตวาไมปฏบต ปฏบตทงหมดไมได ถาปฏบตทงหมด จะตองสรางเมองใหม แลวสรางเมองใหมกเกดปญหาในทกทาง ทงทางนตศาสตร ทางการคา และทางวศวกรรมมความคด มโครงการทจะสรางเมองใหม แตไมใชอยางทเขาคดจะทากน อยางทเขาคดจะทากน สรางเมองเพอทจะเกดปญหา แตทเราคดเปน การสรางเมอง เพอทจะเปนตวอยาง…”

โครงการตามแนวพระราชดารชวยเสรมสรางคณภาพชวตของประชาชนไทยไดอยาง มหาศาล โดยเฉพาะในชนบททเปนประชาชนสวนใหญของประเทศ คอ การเกษตรทฤษฎใหมตามแนวพระราชดาร โดยทรงมจดประสงคใหประชาชนมโอกาสทาเกษตรกรรมใหพอกน เปนเศรษฐกจพอเพยง ดงพระราชดารสพระราชทานแกคณะบคคลตาง ๆ ทเขาเฝาฯ ถวายชยมงคล เนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย พระตาหนกจตรลดารโหฐาน เมอ วนจนทรท 4 ธนวาคม 2538 ตอนหนงวา

“…ทฤษฎใหมนมไวสาหรบปองกนความขาดแคลน ในยามปกตกจะทาใหรารวยมากขน ในยามทมอทกภยกสามารถทจะฟนตวไดเรว โดยไมตองใหทางราชการไปชวยมากเกนไป ทาใหประชาชนมโอกาสพงตนเองไดอยางด ฉะนน จงไดสนบสนนใหมการปฏบตตามทฤษฎใหม…”

“…ทฤษฎใหมขนทสองคอ ใหเกษตรกรรวมพลงกนในรปกลมหรอสหกรณรวมแรงใน

57

1. การผลต (พนธพช เตรยมดน ชลประทาน) “”””””” 2. การตลาด (ลานตากขาว ยง เครองสขาว การจาหนายผลผลต “””””” ”3. การเปนอย (กะป นาปลา อาหาร เครองนงหม ฯลฯ) “””””” ”4. สวสดการ (สาธารณสข เงนก) “”””””” 5. การศกษา (โรงเรยน ทนการศกษา) “””””” ”6. สงคมและศาสนา…” (พระราชดารส เมอวนอาทตยท 4 ธนวาคม 2537) ....... ..... พระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระราชทานพระราชดารสไวเตอนใจวา “…การประกอบกจการงานรวมกบผอนนน ทจะใหเปนไปโดยราบรน เรยบรอยทงหมด ยอมเปนไปไดยาก เพราะคนจานวนมากยอมมความคดทแตกตางกนไปตามพนฐานภมรและภมธรรมของแตละคน ปญหาขอขดแยงตาง ๆ ในการทางานกอาจเกดขนไดเสมอ เมอมปญหาเกดขน ทกคนชอบทจะทาตามความคดความเหนใหสอดคลองกน รวมกนพจารณาหาทางแกไขดวยเหตและผลตามเปนจรงบนพนฐานอนเดยวกน กจะเหนแนวทางปฏบตแกไขไดอยางเทยงตรง ถกตอง และเหมาะสม…” ............ ..การเสรมสรางคณภาพชวตจงตองประกอบดวยทฤษฎและการปฏบตทสอดคลองกนในหลายสาขาวชา มงเนนการผสมผสานกนระหวางศาสตรทางสขศกษา พลศกษา วทยาศาสตร การกฬา และนนทนาการ ซงมสวนชวยพฒนาคณภาพชวตของมนษยเปนอยางมาก เพราะนบเปนศาสตรทสงเสรมใหมนษยมพนฐานคณภาพชวตทด นนคอ ความแขงแรงทงสขภาพกายและสขภาพจตใจ อนยอมสงผลดตอความมนคงของประเทศชาตตอไป ดงพระราชดารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทวา “”” ”””“…ประโยชนททานจะทาได เปนประโยชนทสาคญในดานความเปนอยของประเทศชาต คอใหหลกวชาของแตละคนประสานกน เพราะวาวชาแตละอยาง ๆ กยอมตองพฒนาแตละภาค พฒนาแตละสวน โดยเอกเทศกคงไมมประโยชนเทาไหรจะตองสามารถมาประยกตกนเพอทจะใหเปนประโยชนในทางรปธรรมทแท เพอใหความเปนอยและความสขของประชาชนเพมขน…” ......... .....กลาวโดยสรปไดวา การพฒนาทกระดบมงสการพฒนาคณภาพชวตของคนใหดขน จากแนวทางการพฒนาทมงเนนความทนสมยและใชอตสาหกรรมเปนเครองมอในการพฒนา ไดสงผลกระทบทงทางดานบวกและดานลบ ทาใหเกดการทบทวนแนวทางการพฒนาทไมเนนความเจรญเตบโตทางดานเศรษฐกจทมรายไดและความเจรญทางดานเทคโนโลยเปนตวชวดความสาเรจของการพฒนา ทาใหหลายองคกร เชน องคการสหประชาชาต ธนาคารโลก องคการความรวมมอทางดานเศรษฐกจ มการทบทวนแนวทางการพฒนาแบบใหมทมงการพฒนาคณภาพชวต พรอมกบสรางเครองมอในการชวดความสาเรจของการพฒนาทางดานสงคม ซงเปนการพฒนาทให

58

ความสาคญกบชวต จตวญญาณ ธรรมชาตทอยรอบๆตว มความสอดคลองกบทฤษฎความตองการของมนษย เชน Maslow ทเสนอทฤษฎลาดบความตองการของมนษย 5 ขน คอ ความตองการทางดานรางกาย ความปลอดภย ตองการมเพอนการยอมรบ ความนบถอ และการเตบโตของจตวญญาณการเขาใจชวต “””””” ” 3. การวดคณภาพชวต .......... .. นกวชาการในประเทศไทยไดเรมใหความสนใจศกษาการวดคณภาพชวตมานานแลวราว ๆ พ.ศ. 2510 ตอมามการเรมกลาวถงในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมไทย ฉบบท 3 (2515-2519) ซงเนนการพฒนาคณภาพชวตกลมดอยโอกาสในสงคม และโดยเฉพาะอยางยงในป พ.ศ.2520 เปนสมยท ฯพณฯ พลเอกเปรม ตณสลานนท เปนนายกรฐมนตร มความตนตวในหมนกวชาการและองคกรพฒนาเอกชนทใหความสนใจดานการพฒนาชนบทและคณภาพชวตประชาชนเปนอยางมาก ในป พ.ศ. 2529 กระทรวงสาธารณสขไดกาหนดตวชวดคณภาพชวตคนไทยทเรยกวา “ความจาเปนขนพนฐาน” ม 8 องคประกอบ คอ อาหารด มบานอาศย ศกษาอนามยถวนทว ไดผลผลตด ไมมลกมาก อยากรวมพฒนา พาสคณธรรม และกาหนดใหม 32 ตวชวดคณภาพชวต สวนองคการสหประชาชาตในป พ.ศ. 2532 ไดสรางดชนชวดทางสงคมทเรยกวา “New Social Indicator-NSI” เพอวดความสขและมนคงทางสงคมโดยการวดทงดานอตวสย และภาวะวสยซงประกอบดวยองคประกอบดงน สขภาพ สงแวดลอมและความปลอดภย ความมนคงทางเศรษฐกจ ชวตครอบครว ชวตการทางาน ชวตการศกษา การมสวนรวมในชมชน การทากจกรรมดานวฒนธรรม ในป 2533 องคการสหประชาชาตไดสรางตวชวดคณภาพชวตทใชวดประชาชนในแถบเอเชยและแปซฟค โดยมงเนนการพฒนาดานเศรษฐกจสงคม วฒนธรรม การเมอง เนนใหรฐบาลในประเทศเหลานเอาใจใสในการพฒนาคณภาพชวตประชากรใหมากขน สวนในประเทศไทยไดสรางตวชวดคณภาพชวตคนไทยโดยการศกษาเชงคณภาพในผทรงคณวฒดานตาง ๆ ในระดบชมชนแบบประชาชนมสวน รวม การศกษาแบงเปนหลายระยะ ในระยะท 1 ไดองคประกอบชวดคณภาพชวต 8 ดาน คอ ดาน สภาพพนฐานและสงแวดลอม ดานเศรษฐกจ ดานสขภาพอนามยและสาธารณสข ดานขอมล ขาวสารและการเรยนร ดานการศกษาและทรพยากรมนษย ดานวฒนธรรมและจตใจ ดานประชาสงคม ความมนคงของชวต และ สทธเสรภาพ ดาน ครอบครวและชมชน ..................ขอมลความจาเปนพนฐาน (จปฐ.) เปนขอมลทแสดงถงลกษณะของสงคมไทยทพงประสงคตามเกณฑมาตรฐานขนตาของเครองชวด วาอยางนอยคนไทยควรจะมคณภาพชวตในเรองอะไรบาง และควรจะมระดบความเปนอยไมตากวาระดบไหนในชวงระยะเวลาหนง และทาใหประชาชนสามารถทราบไดดวยตนเองวา ในขณะนคณภาพชวตของตนเอง ครอบครวรวมไปถงหมบาน/ชมชนอยในระดบใด มปญหาทจะตองแกไขในเรองใดบาง เปนการสงเสรมใหประชาชนเขามามสวนรวมในการพฒนา

59

ตนเอง ครอบครว และสงคม อนเปนนโยบายสาคญในการพฒนาของประเทศ .............. องคการอนามยโลกไดพฒนาเครองชวดคณภาพชวต สาหรบใชในประเทศตางๆขนมาโดยเครองมอวดคณภาพชวต WHOQOL – BREF –THAI ประกอบดวยขอคาถาม 2 ชนด คอ แบบภาวะวสย (Perceived Objective) และอตวสย (Self-report Subjective) จะประกอบดวยองคประกอบของคณภาพชวต 4 ดาน ดงน (สวฒน มหตนรนดรกล และคณะ, 2540) “””””””””1. ดานรางกาย (Physical Domain) คอ การรบรสภาพทางดานรางกายของบคคล ซงมผลตอชวตประจาวน เชน การรบรสภาพความสมบรณแขงแรงของรางกาย การรบรถงความรสกสขสบาย ไมมความเจบปวด การรบรถงความสามารถทจะจดการกบความเจบปวดทางรางกายได การรบรถงพละกาลงในการดาเนนชวตประจาวน การรบรถงความเปนอสระทไมตองพงพาผอน การรบรถงความสามารถในการเคลอนไหวของตน การรบรถงความสามารถในการปฏบตกจวตรประจาวนของตน การรบรถงความสามารถในการทางาน การรบรวาตนไมตองพงพายาตาง ๆ หรอการรกษาทางการแพทย อน ๆ เปนตน “””””””” 2. ดานจตใจ (Psychological Domain) คอ การรบรสภาพทางจตใจของตนเอง เชน การรบรความรสกทางบวกทบคคลมตอตนเอง การรบรภาพลกษณของตนเอง การรบรถงความรสกภาคภมใจในตนเอง การรบรถงความมนใจในตนเอง การรบรถงความคด ความจา สมาธ การตดสนใจ และความสามารถในการเรยนรเรองราวตาง ๆ ของตน การรบรถงความสามารถในการจดการกบความเศรา หรอกงวล การรบรเกยวกบความเชอตาง ๆ ของตน ทมผลตอการดาเนนชวต เชน การรบรถงความเชอดานวญญาณ ศาสนา การใหความหมายของชวต และความเชออน ๆ ทมผลในทางทดตอการดาเนนชวต มผลตอการเอาชนะอปสรรค เปนตน “””””””””3. ดานความสมพนธทางสงคม (Social Relationships) คอ การรบรเรองความสมพนธของตนกบบคคลอน การรบรถงการทไดรบความชวยเหลอจากบคคลอนในสงคม การรบรวาตนไดเปนผใหความชวยเหลอบคคลอนในสงคมดวย รวมทงการรบรในเรองอารมณทางเพศ หรอการมเพศสมพนธ }}}}}}}}}4. ดานสงแวดลอม (Environment) คอ การรบรเกยวกบสงแวดลอม ทมผลตอการดาเนนชวต เชน การรบรวาตนมชวตอยอยางอสระ ไมถกกกขง มความปลอดภยและมนคงในชวต การรบรวาไดอยในสงแวดลอมทางกายภาพทด ปราศจากมลพษตาง ๆ การคมนาคมสะดวก มแหลงประโยชนดานการเงน สถานบรการทางสขภาพและสงคมสงเคราะห การรบรวาตนมโอกาสทจะ ไดรบขาวสาร หรอฝกฝนทกษะตาง ๆ การรบรวาตนไดมกจกรรมสนทนาการ และมกจกรรมใน เวลาวาง เปนตน

60

เมอศกษาเพมเตมจากวตถประสงคของการฝกอบรม เพอใหทราบองคประกอบของคณภาพชวตทเกดขนกบผฝกอบรมอยางแทจรง พบวา หลกสตร “การพฒนากสกรรมสระบบเศรษฐกจพอเพยง” มงเนนใหผเขารบการอบรมของเครอขายกสกรรมธรรมชาต ไดรบความร ทกษะชวต ทศนคต โดยมคณธรรมเปนพนฐานของการพฒนาคน อนสงผลตอการดาเนนชวต และการประกอบอาชพ จากเนอหาการฝกอบรมมผลตอการพฒนาคณภาพชวตทง 4 ดาน โดยมความสมพนธอางองกบระบบแหงไตรสขา ไดแก ศล สมาธ ปญญา ซงจะกลาวถงเฉพาะจดทพงพฒนาในแตละดาน ดงน (มลนธกสกรรมธรรมชาต, 2550) 1. คณภาพชวตดานรางกาย หมายถง คณภาพอนเกดจากพฤตกรรมทดเปนชองทางใหจตใจพฒนาและชวยใหปญญางอกงาม นาสงทไดเรยนรจากการอบรมมาดแลรกษาสขภาพ รางกาย พงพาตนเองไดในการดาเนนชวต ไมเบยดเบยนและสรางสรรคเกอกล โดยเนน 1.1 พฤตกรรมทวไป ใหความสาคญพเศษแกพฤตกรรมเคยชนโดยใชแบบอยางทมวนยและวฒนธรรม ถาพฤตกรรมทไมเกอกลกนเกดขนแลวจะแกไขยากมาก เชน วนยทเทา การจดเรยงรองเทาใหเปนระเบยบ วนยทปากการกนอาหารลางจานชามของตนเอง เปนตน โดยเฉพาะในยคทตองเรงแกปญหาสงแวดลอม มขอปฏบตอะไรทควรกระทาเปนกจวตรเปนนสยในการชวยสงแวดลอมกควรเลอกสรรเอามา จดเขาในระบบวนยแหงชวตประจาวนในครอบครว ตอไปในระยะยาว ถาสาเรจกจะยนตวเปนวถชวตของสงคมจนกระทงเปนวฒนธรรม 1.2 พฤตกรรมในการทามาหาเลยงชพ เปนสวนใหญของเวลาและชวตของแตละบคคล จงพงเปาการพฒนาคณภาพชวตคนมาทการทามาหาเลยงชพ ใหเปนสมมาอาชวะ โดยเปนการหาเลยงชพทสจรต ไมเบยดเบยนกอภยทาลายผอนและสงแวดลอม แตใหเปนการหาเลยงชพทชวยแกปญหา สรางสรรคเกอกลสงคมและธรรมชาต นอกจากพฒนาความรความสามารถและมฝมอชานาญในอาชพนน ๆ แลว ขอสาคญตองใหพฤตกรรมในการประกอบอาชพเปนไปในแนวทางทมงใหเกดผลทเปนวตถประสงคของวชาชพนน ๆ อยางแทจรงและเปนโอกาสหรอปจจยเกอหนนในการพฒนาคณภาพชวตของตนเอง “”””””””””””1.3 สงเสรมการเกอหนนพฒนาชวตตนเอง โดยเฉพาะพฤตกรรมทเปนฐานของ การพฒนาจตใจและปญญา เชน การไปคนควาหาความร 1.4 ชวตคนทวไปมงเปาไปทวตถมาก ในแงของการแสวงหาและการเสพ มงได มงเอา การพฒนาคนจงมงสรางดลยภาพใหเกดทงแกชวตและสงคม โดยฝกอบรมคนใหมการให คอไมมงจะไดจะเอาอยางเดยว “””””””””2. คณภาพชวตดานจตใจ หมายถง คณภาพอนเกดจากการนาสงทไดเรยนรจากการอบรมมาพฒนาจตใจใหมความสข มคณธรรม มปญญา สภาพจตใจทมความสขกทาใหพฤตกรรมม

61

ความมนคง ควรจะพฒนาในเรองตอไปน “”””””””””””2.1 พอแม ญาต ผใหญ ครอาจารย สอความรสกและทาทแหงความรกชนชมปรารถนาดเปนมตร และสรางความรความเขาใจตามความจรง เราจตสานกใหรวมสรางสรรค 2.2 สภาพแวดลอมของสงคมปจจบนมองเพอนมนษยเปนคแขง ระแวงเปนปรปกษ ภายใตระบบแขงขนหาผลประโยชน จงตองพฒนาเมตตา กรณา มทตาขนมา โดยวธธรรมชาตและดวยการพฒนาพฤตกรรมในการให เกดความเขาใจเหนใจเพอนมนษย 2.3 มชวตทใกลชดไมหางเหนธรรมชาตจนเกนไป ซงจะนาไปสการรกธรรมชาตและอนรกษอยางเปนไปเองและเปนผลดตอคณภาพชวตของคน 2.4 รจกสนโดษอยางฉลาดมจดหมาย โดยรจกพอใจเปนสขไดงายดวยวตถ ทรพยสน สงบรโภคเทาทตนม ซงหามาไดดวยความเพยรพยายามของตนโดยสจรตชอบธรรมไมตองสญเสยเวลา แรงงานไปมวครนวนวายกบสงบาเรอตวเอาเวลา แรงงาน และความคดนนไปทมเทใหกบ การพฒนาชวตของตน ทาสงดงาม ทาหนาทการงาน ทาการสรางสรรคบาเพญประโยชน ซงจะทาใหไดทงความสขทางกายอยางพอประมาณ ความสขทางใจทสงขนไปทงการไมทาลายทรพยากรและสงแวดลอมดวยการเสพบรโภคมากเกนไปและเกอกลตอสงคมไปพรอมกน 2.5 มสตไมปลอยตวปลอยใจใหชวตและความสขของตนตองไปขนกบวตถสงเสพสงบรโภคมากเกนไป จนกลายเปนวาถาไมมสงฟงเฟอฟมเฟอยนนแลวจะทรนทรายอยไมได “”””””””””””2.6 มอดมคต มวญญาณ มปณธานในหนาทการงาน ในการสรางสรรคทาสงดงาม และมงสจดหมายของชวต ซงจะทาใหฝกความรกในงาน ความเพยรพยายามขยนอดทน ความรบผดชอบ เปนตน ทาใหเกดการพฒนาคณภาพชวตพรอมกบการพฒนาสรางสรรคสงคม และสงแวดลอม “””””””””3. คณภาพชวตดานเศรษฐกจ หมายถง คณภาพอนเกดจากการนาสงทไดเรยนรจาก การอบรมมาลดรายจายในการดารงชวต ลดรายจายในการผลต และเพมรายไดใหแกตนเอง ครอบครว ชมชนและองคกร 3.1 พฤตกรรมทางเศรษฐกจทวไป เชน การกน การใชจายซอหา การเตรยมอาหาร การกาจดขยะของเสย สงผลกระทบตอคณภาพชวตและสภาพแวดลอมมาก จงควรฝกอบรมพฒนาใหมพฤตกรรมเศรษฐกจทกอยางในทางทสงเสรมคณภาพชวตและเกอกลสภาพแวดลอม เชน ความรจกพอประมาณในการบรโภค การซอหาปจจยสและสงของเครองใชโดยมงเอาคณคาแท ลดการใชจายซอหาขาวของเครองใชดวยการพงตนเอง ” “””””””””4. คณภาพชวตดานสงคมและสงแวดลอม หมายถง คณภาพอนเกดจากการนาสงทไดเรยนรจากการอบรมมาสรางสรรคพฒนาสงคมใหดขน ใหความชวยเหลอบคคลอนในสงคม

62

มสานกรบผดชอบตอสงแวดลอม “”””””””””””4.1 ปดเปาความเชอและคานยม ตลอดจนแนวความคดทผด ๆ ทเปนไปในทางสงเสรมโลภะ โทสะและโมหะ มงหาผลประโยชน งมงายหลอกหลวง เนนพฒนาคนใหมงศกษาหาความรเพอสงเสรมคานยม หลกการและแนวความคดทดงาม ซงเปนสมมาทฏฐ ทาใหเกดความชวยเหลอรวมมอ เปนผลดแกชวตสงคมและธรรมชาต 4.2 พฒนาปญญาทรเขาใจโลกและชวตตามความเปนจรง เขาถงความจรงของธรรมชาต จนผานพนความยดตดในคณคาทไมเปนจรง ใชชวตทงหมดทเหลออยเพอสรางสรรคประโยชนสขแกโลก 4.3 จดเนนดานสงคมคอการสรางบรรยากาศแหงการไมเบยดเบยน ตลอดจนบรรยากาศแหงการชวยเหลอเกอกล สงคมจงตองมมาตรการพทกษและปองกนคนทอยในสถานะตางๆซงมโอกาส มกาลงความสามารถมากนอยตางกน ไมใหเบยดเบยนขมเหง เอารดเอาเปรยบกน และเออโอกาสทแตละบคคลจะพฒนายงขนไป พรอมกนนน สงคมกตองมมาตราการพทกษปองกนไมใหคนเบยดเบยนทาลายธรรมชาต 4.4 มนษยไมควรเพยงแคอยรวมกบธรรมชาตอยางสนตเทานน แตควรจะใหแกธรรมชาตใหมาก ดวยการเสรมสรางเปนการใหญ โดยยอมเสยสละใหมากและมสานกรบผดชอบ คนใหแกธรรมชาตบาง ........... ....จากขอปฏบตตอองคประกอบแตละอยาง ทกลาวมานใชเปนแนวทางในการบรณาการองคประกอบทง 4 เขาดวยกนเปนหลกสตรทใชในการฝกอบรม โดยมงพฒนาคณภาพชวตใหดขน “””””””””4. แนวทางการพฒนาคนสการพฒนาคณภาพชวต “””””””””การพฒนาคณภาพชวตเปนการสรางรากฐานของระดบการดารงชวตของคนใหดขน โดยการใหความร การฝกดานคณธรรม การสงเสรมสขภาพอนามย การประกอบอาชพรวมกนอยรวมกนในสงคมอยางมความสขในประเทศไทยไดมการสรางเกณฑมาตรฐานของคณภาพชวต พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยต.โต) (2546) กลาววา เปาหมายหลกในการพฒนาคณภาพชวต คอ การใหมความสามารถในการ “พงพาตนเอง” จดเรมตนของการพฒนาคณภาพชวต คอเรมจากการพฒนา “ตนเอง” ซงเปนหนวยยอยของสงคม การพฒนาตนตามแนวพทธศาสนา ไดมการวเคราะหพฤตกรรม (การกระทาของคน) ไวในสองลกษณะ คอ ลกษณะท 1 พฤตกรรมทกอใหเกดทกข เกดจากการไมรหรออวชาตณหา เชน ความโลภอยากไดของคนอนเกดการลกขโมย เปนพฤตกรรมทกอใหเกดทกข ลกษณะท 2 พฤตกรรมสลายทกข (การแกปญหา) เมอคนเราเกดความทกขจะกอใหเกดพฤตกรรมในการแกปญหาคอสรางปญญา และฉนทะ เพอใหเกด

63

การศกษา รวธการในการแกปญหาจากพฤตกรรมดงกลาว แนวพทธศาสนาจงไดกาหนดแนวทางในการพฒนาตนไวดงน .................ขนท 1 นาสสขา คอ ขนของการฝกฝนตนเองในการศกษา การฝกฝนใหเกดสมมาทฏฐ ซงเปนรากฐานของการฝกและพฒนาตนเอง ซงประกอบดวยปจจย 2 อยาง คอ 1. ปจจยภายนอก คอ การกลนกรองรบเอาคาอบรมสงสอนจากพอ แม พ นอง สอมวลชนตาง ๆ ซงเปนพนฐานในการรบเอาความร สงคม และวฒนธรรมทดในการพฒนาตนเองตอไป “””””””””2. ปจจยภายใน คอ การรจกเลอกปฏบต เลอกหากลยาณมตร ซงคนมองเหนประโยชนและสามารถตคณคาได ซงจะตองมการฝกฝน ตามองคประกอบดานการมสตพนฐานเปนผมศล มระเบยบ วนย เปนผมแรงจงใจใฝสรางสรรค เปนผมความเปนมนษยอยางสมบรณ เปนผมความเชอในหลกเหตผล มความกระตอรอรนและการเปนผมวจารณญาณหาเหตผล รจกพจารณาอยางรอบคอบ ขนท 2 ไตรสกขา เปนขนการพฒนาคนอยางสมบรณแบบ และในขนนตองมการศกษาเรองศกยภาพของมนษย หลกสาคญในการพฒนามนษยในขนนคอ “””””””””1) ศล เปนการฝกพฤตกรรม โดยมวนยเปนเครองมอในการฝก “””””””””2) สมาธ เปนการฝกดานจต ฝกดานคณธรรม ความมจตเมตตา ความเออเฟอเผอแผ “””””””””3) ปญญา เปนการฝกในดานการร การพจารณา การไตรตรองหาเหตผล ...............ในขณะทสงคมโลกกาลงมการเปลยนแปลงสงคมของชมชน กาลงไดรบผลกระทบดานเศรษฐกจ เทคโนโลยสมยใหม การทจะพฒนาตนเอง ใหเกดความสมดล สามารถปรบตนเองใหมชวตเปนสขนน ควรจะเรมสรางคานยมทเหมาะสมดงน “””””””””1. การพงตนเองการขยนหมนเพยรและมความรบผดชอบ เปนการฝกตนเองใน ความรบผดชอบ การใชจายของตนเองและครอบครว การหารายไดทเหมาะสม หลกเลยงการพงผอน “”””””””””

1. การประหยดและอดออม เปนการฝกฝนตนเองเรองการใชจายทเหมาะสมกบฐานะ “””””””””3. การมระเบยบวนย และการเคารพกฎหมาย เปนการฝกฝนตนเองในการเคารพกฎ และกตกา ไมละเวนปฏบตตามกฎระเบยบเพอใหตนเองสบาย “””””””””4. การปฏบตตามคณธรรมของศาสนา หลกศาสนามงใหทกคนทาความด มความเมตตากรณาในแกนแทของศาสนา คอการใหทกคนรจกวเคราะหวจารณญาณ เพอใหเขาใจวถและธรรมชาตของชวต

64

“”””””””””5. ความรกชาต ศาสน กษตรย ชาตหมายถง กลมชนทมเชอชาต ศาสนา และวฒนธรรมเดยวกนมาอยรวมกน ชาตจงเปนสมบตสวนรวมททกคนตองรกและหวงแหนการรวมกนเปนชาต การเลอกนบถอศาสนา ................การพฒนาในระดบทกวางไปจากการพฒนาตนเอง คอ การพฒนาครอบครว เปนศนยรวมแหงความรก ความอบอน โดยเฉพาะอยางยง ครอบครวไทยทเปนครอบครว “พนฐาน” สมาชกในครอบครว พอ แม ลก จะมความรสกวา ครอบครวเปนศนยรวมของความรก ความอบอน และความ มนคงพฤตกรรมของสมาชกของครอบครว หนาทของครอบครว หนาทของสมาชกในครอบครว เปนพนฐานเบองตนของการเปนประชาธปไตย สมาชก ในครอบครวรจกบทบาทหนาทและการปฏบตตอกน การแบงความรบผดชอบเปนสวนหนง ซงจะปลกฝง วฒนธรรมของประชาธปไตย ทเรมตนทครอบครว

แนวคดเกยวกบกระบวนการจดฝกอบรมของเครอขายกสกรรมธรรมชาต

“””””””””1. ประวตความเปนมาของมลนธกสกรรมธรรมชาต ................จากพระราชดารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ทวา “เศรษฐกจของเราขนอยกบการเกษตรมาแตไหนแตไรแลว รายไดของประเทศไดมาใชสรางความเจรญดานตาง ๆ เปนรายไดจากการเกษตรเปนสวนใหญ จงอาจกลาวไดวาความเจรญของประเทศตองอาศย ความเจรญของการเกษตรเปนสาคญ และงานทก ๆ ฝายจะดาเนนกาวหนาไปไดกเพราะการเกษตรของเราเจรญ” ประกอบกบ ดร.ววฒน ศลยกาธร ผรบใชใตเบองพระยคลบาท โดยรบราชการใกลชดกบพระองคทาน ฯ ในหนวยงานสานกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร (กปร.) สานกนายกรฐมนตรกวา 16 ป ไดสมผสกบชวตของเกษตรกรในทวภมภาคของประเทศ ซงไดพบกบปญหาตาง ๆ ของเกษตรกรไมวาจะเปนเรองทดนทากน ความยากจน ความรในเรองการเกษตร ตลอดจนปญหาสขภาพ การศกษา และอน ๆ ประกอบกบทไดถวายการรบใชพระองคทาน ไดเหนพระองคทานทมเทพระวรกาย กาลงทนทรพย อกทงเวลาโดยสวนใหญกบการพฒนาคนควา และทดลองในสงตาง ๆ ภายใตโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร ซงจะเกยวของกบเกษตรเปนสวนใหญ ทงการเลยงสตว การปลกพช การทานาขาว การปรบปรงดน และนา การศกษาการปลกปา และพชสมนไพร การปลกแฝก โรงสขาว และเทคโนโลยชวภาพ การวจยเรองพลงงาน และโครงการ อน ๆ อก มากมาย ซงทรงลงมอปฏบตการดวยพระองคเอง ดงไดพระราชดารสกบกลมชาวนาวา (มลนธกสกรรมธรรมชาต, 2550) “ขาพเจามโอกาสไดศกษาและทดลองทานามาบาง และทราบดวาการทานานนมความยากลาบากเปนอปสรรคอยมใชนอย จาเปนตองอาศยพนธขาวทด และตองใชวชาการตาง ๆ ดวยจงจะไดผล

65

เปนลาเปนสน อกประการหนงทนานน เมอสนฤดทานาแลว ควรจะปลกพชอน ๆ บาง เพราะจะเพมรายไดใหอกไมนอย ทงจะชวยใหดนรวน ชวยเพมปยกากพช ทาใหลกษณะเนอดนดขนเหมาะสาหรบจะทานาในฤดถดไป” ...............พระองคทานทรงเนนใหประชาชน และเกษตรกรรจกพงตนเอง จงไดพระราชทานแนวคดเรอง “ทฤษฎใหมเศรษฐกจพอเพยง” เพอเปนหลกคดใหกบทก ๆ คน ดวยสานกในพระมหากรณาธคณ ดร.ววฒน ศลยกาธร จงไดรวบรวมกลมคนในหลาย ๆ อาชพ ทมแนวคด แนวอดมการณ ในการทจะฟนฟประเทศ โดยการนาแนวคดเรองทฤษฎใหม เศรษฐกจพอเพยงมาประยกต ใหใชกบการทาการเกษตร และการดารงชวตใหอยรอดไดอยางยงยน รวมทงการรณรงคใหเกษตรกรเลกใชสารเคม หยดการพงพาชาตตะวนตกและหนกลบมาพงพาตนเอง โดยใชเทคโนโลยและภมปญญาชาวบาน ทเคยสบทอดกนมาเพอเนนการทาเกษตรทยงยนบนผนแผนดนไทย จงไดจดตงเปน “ชมรมกสกรรมธรรมชาต” มาตงแตป พ.ศ.2540 จากแนวความคดทฤษฎใหม และเศรษฐกจพอเพยงนเองเปนแรงบนดาลใจใหชมรม ฯ ออกรณรงคเผยแพร และใหความร ในเรองการทากสกรรมธรรมชาตเพอพสจนใหเหนวาสามารถทาการเกษตรและอยอยางพอเพยงไดจรง การดาเนนงานครงแรกเรมจากการท ดร.ววฒน ศลยกาธร ลงมอทาเอง เพอพสจนใหเหนวาเราสามารถพงตนเองได การพงตนเองเรมจากการปลกปา 3 อยางเพอประโยชนไวกนเปนอาหาร เปนยา มไมไวสรางบาน และไวใชงานตาง ๆ รวมทงทานา ทาปย ทาเอนไซมสมนไพรธรรมชาตใชเองในนาขาว และพชชนดอน ๆ ทงพชผกและไมผลรวมถงการเพาะเลยงสตวนาดวย โดยทา การทดลองทศนยกสกรรมธรรมชาตมาบเออง ตาบลหนองบอนแดง อาเภอบานบง จงหวดชลบร และนาประสบการณทปฏบตจรงไปเผยแพรความรในแกเกษตรกร ขณะเดยวกนกทาการศกษา คนควา วจย และพฒนาเทคโนโลย การผลต เอนไซมสมนไพรธรรมชาต สมนไพรไลแมลง โดยทาการทดลองและเผยแพรในพนทของเกษตรกรกวา 70 จงหวด ทวทกภาคของประเทศ ประเภทของพชททาการทดลอง ไดแกขาว พชตระกลแตง พชตระกลถว หอมแดง หอมแบง หนอไมฝรง ขาวโพด มนสาปะหลง ไมไผตง ออย ยางพารา ทเรยน มงคด ลองกอง สม มะมวง ขนน ลาใย มะไฟ ฯลฯ สวนดานการเพาะเลยงสตวนา ไดแก การเลยงกงกลาดา การเลยง กงกามกราม การเลยงปลาดก การเลยงปลานล เปนตน .............. การดาเนนกจกรรมของ ชมรมกสกรรมธรรมชาต ตลอดระยะเวลาทกอตงชมรม ฯ ไดใหความร และชวยเหลอใหกบเกษตรกรในหลาย ๆ จงหวด ประกอบกบชมรม ฯ ไดแนวรวมมประชาชน และเกษตรกรทสนใจ และพรอมใหการสนบสนนการดาเนนงานของชมรม ฯ ทวมากขน จนกระทงสมาชกในชมรมฯ เหนพรอมกนวา เพอใหการดาเนนงานของชมรม ฯ เปนไปอยางยงยน คลองตว และชดเจนมากยงขน จงไดจดทะเบยนขนเปน มลนธกสกรรมธรรมชาต เมอ

66

วนท 12 กรกฎาคม พ.ศ. 2544 เปนการนาโครงการตาง ๆ ทชมรมไดดาเนนการมาสานตอ และเผยแพร ขยายใหกวางไกลยงขน โดยมวตถประสงค และเปาหมายในการดาเนนงาน ดงนวตถประสงคของมลนธกสกรรมธรรมชาต .............. 1. เพอสงเสรมการผลตอาหารไรสารพษ ปราศจากสารเคม สาหรบมวลมนษยชาต ...............2. สนบสนน ฝกอบรม ศกษา คนควา วจย พฒนาเทคโนโลยชวภาพ เพอการกสกรรม การเพาะเลยงสตวนา การปศสตว การพลงงาน การแพทยเภสชกรรม และการจดการสงแวดลอม โดยเนนภมปญญาตะวนออก .............. .3. สนบสนนใหชมชนพงตนเองได พงพาอาศยกนและการพงพงกนกวางขวางยงขนตามแนวพระราชดาร เรองเศรษฐกจพอเพยงตามแนวทฤษฎใหม ........... .. 4. สนบสนนใหเกษตรกร ชมชน และองคกรธรกจ ดาเนนการผลต และจาหนายผลตภณฑ ชวภาพ เพอทดแทนสารเคม และสารพษทางการเกษตร สงเสรมงานวฒนธรรม ................5. ดาเนนการเพอสาธารณประโยชน หรอรวมมอกบองคกรการกศลอน ๆ ................6. ไมดาเนนการเกยวของกบการเมองแตประการใด ................เปาหมายของมลนธกสกรรมธรรมชาต ................มลนธกสกรรมธรรมชาต จะดาเนนการรณรงค สงเสรม และสนบสนนใหชมชนพงตนเองใหได โดยพงพาอาศยกน มความสามคคกน และดารงอยอยางพอเพยงภายใตพระราชดารเรองเศรษฐกจ พอพยง โดยมเปาหมายในการดาเนนการดงน ................1. ดาเนนการจดตงศนยกสกรรมธรรมชาต ซงเปนศนยเครอขายของมลนธฯ ในแตละภมภาคใหไดไมนอยกวา 25 แหง ภายในระยะเวลา 5 ป เพอใหศนยทาหนาทเปนตาราบนดนและจดการฝกอบรมใหความรกบเกษตรกรในภาคการเกษตร .................2. ทาการศกษาคนควาวจย พฒนาเทคโนโลยชวภาพ ไดแกเอนไซมสมนไพรธรรมชาต ทงชนดนา ชนดเมด ฮอรโมน และสมนไพรไลแมลง เพอทดแทนเทคโนโลยเคม .................3. สนบสนนใหชมชนพงตนเองใหได ทงในเรองปจจยการผลต การแปรรปและการตลาดใหครบวงจร โดยจดใหมการจดตงรานคา สหกรณ ประจาชมชน .................4. สนบสนนใหความรวมมอ และคาปรกษากบองคกรตาง ๆ ทงกลมเกษตรกร ชมรม และ สหกรณ ในการปรบเปลยนจากเศรษฐกจพอเพยงขนพนฐาน เปนเศรษฐกจพอเพยงแบบกาวหนา เพอพฒนาและขยายการผลต รวมถงเศรษฐกจของชมชน .................จากการท นายโคฟ อนนน เลขาธการสหประชาชาต ไดทลเกลาฯถวายรางวล ความสาเรจสงสดดานการพฒนามนษย แดพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช เมอวนท 26 พฤษภาคม 2549 อนนบเปนรางวลชนแรกของโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต หรอ UNDP

67

ซงจดทาขนเพอมอบแดบคคลดเดนทไดอทศตนตลอดชวงชวต และสรางผลงานอนเปนทประจกษแกชาวโลก นบเปนปรากฏการพสจนไดอยางเดนชด จนเปนทยอมรบของนานาประเทศทวโลกวา หลกเศรษฐกจพอเพยง คอมตใหมทเปนสากล เปนทฤษฏใหม ทเปนทางรอดของการแกวกฤตโลกได ทงวกฤตดานเศรษฐกจ สงคมสงแวดลอม และ วกฤตทางดานการบรหารบานเมอง ................ดงทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เจาของทฤษฎ ทรงเคยประทานใหสมภาษณนกขาว Mr. Denis D. Gray and Bart McDowell จากนตยสาร National Geographic ฉบบเดอนตลาคมป 2525 ในคอลมน Thailand’s Working Royalty วา “”””””“Our country is rich. And strategic. So that if there is any struggle in the world, people want to get this country. And there’s always a struggle in the world. We still stand here. We stand here for the good of the whole world.” “”””””“ประเทศของเราเปนประเทศทมงคง อดมสมบรณ และอยในจดยทธศาสตร หากมการตอส แยงชงเกดขนในโลก ใคร ๆ กอยากไดประเทศน และโลกกมกจะมการตอสแยงชงกนอยเสมอ ๆ (ไมวาจะเกดอะไรขนกตาม) ประเทศของเราจะยงคงยนอยทน จะยนหยดอยทนเพอประโยชนของคนทงโลก” ............... สอดคลองกบทพระองคทานไดเคยตรสไววา ประเทศไทย มความอดมสมบรณ มความมงคง มธรรมชาต มปาไม มทรพยากร ม อาหาร พรอมท เผอแผ ใหกบคนทงโลกในยาม เกดวกฤต หาก “คนไทย”ไมทาลายมนลงไปเสยกอนดวยความไมร ขาดสต หรอ ไรสานก ดงทพระองคทานเคยทรงเปรยบเปรยไวในบทพระราชนพนธพระมหาชนก ความวา การขาดความรทงวทยาการ ทงปญญาไมเหนความสาคญของผลประโยชนแทแมของตนเอง ทาใหชาวเมองมถลาตามดบอดทาลายตนมะมวงทงทชอบผลมะมวง เปรยบเสมอนมนษยทตองพงพาธรรมชาตเพอ ความอยรอด แตทองอยในโมหภม กลบทารายธรรมชาต ซงในทสดกตอง “วอดวาย” เพราะ “นามอ”ของตนเอง ................ดวยพระมหากรณาธคณ ในองคพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ททรงแสดงองคความรใหมดงกลาวแกคนไทย มลนธกสกรรมธรรมชาต จงไดเลงเหนถงความสาคญของการนอมนาแนวคดเศรษฐกจพอเพยงขยายผลสการแกวกฤตชาตและวกฤตโลกตอไป โดยมการวางแนวยทธศาสตร ดงน ................ขบเคลอน ขยายแนวคดเศรษฐกจพอเพยง สการปฏบตจรง พฒนาสเศรษฐกจพอเพยง ขนกาวหนา ...............1. จดตงเปนสถาบนเศรษฐกจพอเพยง เพอกาวสการพฒนาประเทศในดานอน ๆ ตอไป

68

..............2. เนนประสานพลงรวมจาก 5 ภาค คอภาครฐ ภาคธรกจ ภาควชาการ ภาคประชาชน ภาค ประชาคมและสอเพอพฒนางานวชาการและงานนโยบายดานเศรษฐกจพอเพยงใหหยงรากสสงคมในเชงลกและกวางขวางสมหาชน เพอรวมจดการกบ วกฤต ทรายลอมประเทศ และทวโลกอยขณะนดวยองคความรใหม ววฒน ศลยกาธร (2552) สรปไววา องคความรชดใหม เรยกวา Crisis Management หรอ การจดการกบวกฤต วกฤต 4 ดานทโลกเผชญอยในขณะน ไดแกวกฤตทางดานสงแวดลอม (Environmental Crisis) วกฤตทางดานสงคม (Social Crisis) วกฤตทางดานเศรษฐกจ (Economic Crisis) รวมทงวกฤตทางดานการบรหารบานเมอง (Political Crisis)

ความสาเรจในการแกปญหาความยากจนของเกษตรกรอยางเบดเสรจและถาวร โดยใชปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนยทธศาสตรหลกนน ประกอบขนดวยคา 5 คาคอ ศรทธา กลาหาญ เอกภาพ ความร คณธรรม ขาดคาใดคาหนงไมได ทกหนวยงานตองมศรทธา ความเชออยางแรงกลาวา เศรษฐกจพอเพยงของพระเจาอยหว คอ ยทธศาสตรทางรอดของชาต

การดาเนนรอยตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง จงตองใหความสาคญกบ “การศกษา” และ “การพฒนาคน” เปนพนฐาน การจดตงมหาวทยาลยตามแนว ปทะเลย มหาวชชาลย(พระมหาชนก) ทเนนเผยแพรองคความรใหม หลกเศรษฐกจพอเพยง และการพฒนาคน จงเปนสงทจาเปนสาหรบการแกวกฤตสงคมไทย และสงคมโลก ขบวนการขบเคลอนเพอจดตงมหาวทยาลยเพอการพฒนาคนอยางยงยน ตามแนวคดปทะเลยมหาวชชาลยได “กอตว” เปนรปธรรมทชดเจนขนแลว โดยมมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ รวมกบอก สภาค (ภาครฐ ภาคธรกจ ภาควชาการ ภาคประชาชน ภาคประชาคมและสอ ) โดยไดเกดการขบเคลอนในจงหวดสระแกวเปนแหงแรก 2. การจดตงขยายเครอขายกสกรรมธรรมชาต มลนธกสกรรมธรรมชาต ไดจดตงศนยกสกรรมธรรมชาตทกภมภาคทวประเทศกวา 50 ศนยฝกและศนยเตรยมการหลายศนย นอกจากนยงมศนยกสกรรมธรรมชาตกรงไพลนตามแนวเศรษฐกจพอเพยง ประเทศกมพชาอก 1 แหง ภายใตขอตกลงความรวมมอ (MOU) ระหวางมลนธกสกรรมธรรมชาตกบผวาราชการจงหวดไพลน ประเทศกมพชา ขณะเดยวกนกไดประสานงานกบเอกอคราชทตประเทศไนจเรย ประจาประเทศไทย และอดตเอกอคราชทตไทยประจาประเทศไนจเรย เพอจดตงศนยฝกกสกรรมธรรมชาตเพอเศรษฐกจพอเพยง ในประเทศไนจเรย ตอไป จงไดจดตง “เครอขายกสกรรมธรรมชาต (คกช.)” ขนในป 2548 เพอรองรบศนยฝกอบรมและศนยเตรยมการทวประเทศ ใหคาปรกษาและแนะนาในเรองการบรหารจดการศนยฝก เปนแกนเชอมรอยศนยฝกแตละแหงเขาดวยกน พฒนาหลกสตร พฒนาวทยากร เพอความเปนเอกภาพและเปนไปในทศทางเดยวกน เปนศนยฝกทแขงแรง รวมสรางชมชน องคกร สงคมใหแขงแรงตามลาดบ เพอให

69

คนไทยทงปวงตระหนกถงเมตตาธรรมและการพงพาอาศย ชวยเหลอกน ใหเปนสวนหนงของ การพฒนามนษยอยางแทจรง

เครอขายกสกรรมธรรมชาต ภายใตมลนธกสกรรมธรรมชาตไดรบการพจารณาคดเลอกเปนศนยการเรยนรปราชญชาวบาน เพอดาเนนผลกดนและขบเคลอนการพฒนาการเกษตรตามแนวทางทฤษฎใหม โดยยดปรชญาเศรษฐกจพอเพยงจานวนหลายศนยฯ ทงนกระทรวงเกษตรและสหกรณไดพจารณาการนาประสบการณจากการทางานของปราชญชาวบาน และผนาเกษตรกร รวมทงศนยเรยนรเศรษฐกจพอเพยงทมประสบการณในการสรางเกษตรกรผนาและประสบความสาเรจอยางเปนรปธรรม เปนทยอมรบโดยทวไป

เครอขายกสกรรมธรรมชาต (คกช.) เปนองคกร / เครอขายทบรหารจดการในรปของคณะกรรมการ โดยม ดร.ววฒน ศลยกาธร ประธานสถาบนเศรษฐกจพอเพยง, ประธานมลนธ กสกรรมธรรมชาต เปนกรรมการทปรกษา มการประชมสรปบทเรยนการดาเนนงานทก 2 เดอน เพอเปนการกระชบองคกร และพจารณา เสนอแนะปญหา / อปสรรค ในการดาเนนงานขบเคลอนทงในสวนปกตของศนยและในสวนทรวมดาเนนการกบหนวยงานของภาครฐ (ววฒน ศลยกาธร, 2552)

จากประสบการณการดาเนนงานของเครอขายกสกรรมธรรมชาตทไดเรยนร แลกเปลยนประสบการณกบกลมองคกร / เครอขาย ภาคพนธมตร ทาใหสามารถพฒนาปรบใชกระบวนการ การฝกอบรมอยางตอเนอง โดยมงมนทจะนอมนาปรชญาเศรษฐกจพอเพยงลงสการปฏบตอยางเปนรปธรรมทกขนตอน ทาใหประชาชนอยเยนเปนสขใหไดมากทสด ผวจยไดศกษาถงความเหมาะสมในการคดเลอกศนยฝกอบรมทมความพรอมในการเกบรวบรวมขอมลและการดาเนนงานเพอตอบคาถามงานวจยไว 3 แหง โดยมความแตกตางกนไปตามพนทและมภมสงคมทแตกตางเพอใหทราบวากระบวนการฝกอบรมของเครอขายกสกรรมธรรมชาตสามารถนาไปใชพฒนาคณภาพชวตคนไดทวทกหนแหง 2.1 ศนยกสกรรมธรรมชาตมาบเออง จ.ชลบร เครอขายกสกรรมธรรมชาต ................การดาเนนงานในการรณรงคใหเกษตรกรหนมาทาการเกษตรแบบพงพาตนเองตามแนวพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ นน จาเปนอยางยงทจะตองแสดงในแงของ การปฏบตใหเกษตรกรไดเหนจรงและเขาใจ จากเหตผลดงกลาวขางตนนามาสแนวคดในการจดตงศนยฝกอบรมขนเปนแหงแรกคอ ศนยกสกรรมธรรมชาตมาบเออง จ.ชลบร ซงจะเปนปจจยสาคญอยางยงตอการดาเนนงานของมลนธกสกรรมธรรมชาต ในการเผยแพรแนวความคดและดาเนนการใหเปนไปตามเปาหมาย วตถประสงค และโครงการตาง ๆ ตอไป ................วตถประสงคของศนยกสกรรมธรรมชาตมาบเออง

70

1) เพอเปนศนยคนควาวจย พฒนาเทคโนโลยชวภาพเพอการกสกรรมการเพาะเลยงสตวนา การปศสตว การพลงงาน การแพทย เภสชกรรม การจดการสงแวดลอม โดยใชภมปญญาตะวนออก

2) เพอเปนศนยฝกอบรม/ถายทอดเผยแพรความรเกยวกบเทคโนโลยชวภาพใหกบเกษตรกร นกเรยน นกศกษา ขาราชการ และประชาชน

3) เพอเปนศนยถายทอดเทคโนโลยประจาตาบลภายใตโครงการของกระทรวงเกษตรและ สหกรณ

4) เพอเปนสถานทจดทาแปลงสาธตในเรองการนาเทคโนโลยชวภาพมาใชกบสมนไพร ไมดอก ไมประดบ พชผกสวนครว นาขาวเพอใหความรและเปนแปลงตวอยางใหกบกลมเกษตรกรในทองถน และเกษตรกรอน ๆ ทสนใจ

5) เพอเปนแหลงรวบรวมอปกรณ และเครองมอทใชในการเกษตรในอดต โดยจดตงเปนพพธภณฑชาวนาตอไป

6) เพอเปนสถานททองเทยวใหกบผทสนใจทางดานการเกษตรแบบธรรมชาต เขาแวะชม และแสวงหาความรทเสมอนตาราบนดน

7) เพอเปนศนยฝกอบรมทเปดใหกบ หนวยงาน องคกรภาครฐและเอกชนตาง ๆ ทสนใจ ใชเปนสถานทจดอบรมในเรองทเกยวของกบการเกษตรทกประเภท 2.2 ศนยกสกรรมธรรมชาตเพลน จ.ชมพร เครอขายกสกรรมธรรมชาต

ศนยกสกรรมธรรมชาตเพลน “ ชมพรคาบานา ” รสอรต ไดกอตงขนเมอป พ.ศ.2525 ณ หาดทงววแลน ตาบลสะพล อาเภอปะทว จงหวดชมพร โดยมเรอนพกเพยง 7 หลง พรอมกบศาลาหลงคาจาก เลยนแบบเรอนชางหลวง และรปปนทมหนาตาผดแผกแตกตางไปจากลกษณะ ไทย ๆ ทคนเคย ยนตระหงานอยหนาหาด เพยงเพอไวใชถายภาพเปนทระลกเทานน ทามกลางชายหาดทมทรายละเอยดขาวกบรมเงาของตนมะพราวทสะบดใบลอลมทะเล ปลอดผคนและบานเรอน

จงหวดชมพร เปนเมองตนแรกของภาคใตตอจากจงหวดประจวบครขนธมระยะหางจากกรงเทพมหานครเพยง 450 กโลเมตร มพนท ๆ สมบรณทสดแหงหนงของประเทศไทย นอกจากนสงทสมบรณอกอยางหนงของชมพรกคอ ทะเลสคราม อาวชมพร ซงเปนทะเลทอดมสมบรณทสดของอาวไทย มเกาะมากมาย 40 เกาะ มใตทะเลทมหศจรรย นาทะเลใส ฝงปลามากมาย ปะการงทสมบรณ และชายหาดทดทสดของภาคใตในอาวไทย คอ หาดทงววแลน ซงเปนชายหาดทม ความลาดชนนอยมาก ทรายละเอยด ขาวสะอาด มความปลอดภยสง เหมาะสาหรบการเลนนา บรรยากาศและสภาพพนทดงกลาวจงทาใหคณครอจฉรา รกษพนธ ไดลาออกจากราชการ และ

71

ตดสนใจลงหลกปกฐานสราง “ ชมพรคาบานา ” รสอรต ขน ดวยความรสกวาผนดนนเปน “แผนดนของเรา” ดวยเจตนารมณทจะรกษาธรรมชาตใหเปนธรรมชาต ทกอยางเกอกลซงกนและกน

ระยะเวลาผานไป ผคนไดรจก “ชมพรคาบานา” รสอรต มากขน จากบานพกเพยง 7 หลง ไดเพมขนเปน 40 หลง และถงแมวาการเดนทางจะตองผานถนนลกรงทสมบรณดวยหลมบอมากมายจากถนนเพชรเกษม อาเภอทาแซะเขามาชายหาดเปนระยะทาง 18 กโลเมตร และจากอาเภอเมองเขามา 15 กโลเมตร รวมทงไฟฟายงปนเองเพยงครงคน หลงจากนนกใชแสงเทยนและไฟฉายกตาม แตถงกระนนชายหาดกยงสดสวยสะอาด ขาวปราศจากการกอกองไฟ เพราะทกคนพรอมใจ กนทาตามคาแนะนาทจะรวมกนรกษาธรรมชาตใหคงเดม

จนกระทงวนท 4 พฤศจกายน 2532 เกดพายเกยขนทชมพร ประชาชนไดรบความเสยหายจากภยธรรมชาตดงกลาว และกอใหเกดการเปลยนแปลงในดานตาง ๆ ขนในชมพรคาบานา รสอรต และบรเวณใกลเคยง ถนนลกรงไดรบการปรบเปลยนเปนถนนราดยาง โดยไดรบงบประมาณจากการทองเทยวแหงประเทศไทยมชอถนนวา “ อาภากร” นบตงแตนนเปนตนมา ในขณะทชมพรคาบานา รสอรต กเกดการเปลยนแปลงไปตามกาลเวลา โดยเพมทพกเปนอาคาร 3 ชน 3 หลง ซงเนนการกอสรางแบบรกษาธรรมชาต ประหยดพลงงาน อาคารไมสงเกนยอดไม เพอความรมรนอยกบธรรมชาตและการพกผอนอยางแทจรง

ชมพรคาบานา รสอรต ไดจดกจกรรมทางทะเลทนอกเหนอจากการเลนนาทชายหาดอยางปลอดภยแลว ยงมเรอนาเทยวทางทะเลเพอชมเกาะและดานาดปะการงอนเปนกจกรรมหลกทอยควบคมากบรสอรตตงแตเรมแรก และเปนกจกรรมททาใหทะเลชมพรเปนทรจกของคนทวไป และทาใหทวโลกไดรจกหาดทงววแลนเชนเดยวกน โดยเฉพาะโรงเรยนสอนดานาของชมพรคาบานา รสอรต จะเนนในเรองการรกษาสภาพแวดลอมและการไมทาลาย เพอใหคนรนหลงไดมโอกาสชนชมกบกจกรรมชนชมธรรมชาตทถกหนดขนมาหลายแหง ไมวาจะเปนการชมสวนผลไมในหลาย ๆ สวน หลาย ๆ อาเภอ ซงพรอมใจกนรกษาธรรมชาตเพอความยงยนไวใหคนรนหลงไดชนชม โดยความรวมมอ รวมใจจากทก ๆ สถานททไดพานกทองเทยวไปชนชม เชนการลองแพทตนแมนาหลงสวน อาเภอพะโตะ การชมหงหอยทแมนาทาตะเภา การไปตกหมกในอาวชมพรและการดานาแบบผวนาหรอใชถงอากาศตามเกาะตาง ๆ เปนตน

นอกจากนยงมกจกรรมตาง ๆ ในทะเล ไมวาจะเปนการดานาเกบสงทไมพงประสงคเชน การเกบอวนทตดตามกองหน-ชายเกาะ การรวมกนนาหอยมอเสอมาปลอยจนเปนอทยานหอยมอเสอของประเทศไทย ซงเปนการรวมมอกนในระหวางนกดานา เจาหนาทอทยานแหงชาตหมเกาะชมพร นกวชาการ ชมพรคาบานา รสอรต และศนยกฬาดานาจงหวดชมพร เปนตน หรอ

72

แมกระทงกจกรรมการทองเทยวแบบผจญภยเลก ๆ นอย ๆ เชนการไปชมธรรมชาตแทจรงของปาเขา นาตก ถา สวนสมรม (สวนซงมตนไมหลายชนดปลกรวมกน) อายเปน 100 ป ขนไป ซงมใหชมหลายแหง รวมทงการชมคางแวน ซงพากนอาศยวดเปนทพกพงอยางปลอดภยและรมเยน ขณะเดยวกนยงมการสารวจแหลงทองเทยวธรรมชาตใหม ๆ ของชมพร แลวรวมกนปรบปรงโดยยดหลกการคงอยของธรรมชาตเปนสาคญ อนเปนหนาทหลกอยางหนงของรสอรต ทจะเขารวมกบชมชน เพอดแลรกษาสงทมคารวมกน โดยอาศยพงพงกน ซงทาใหกจการของชมพรคาบานา รสอรต กาลงดาเนนกจการเปนไปดวยด

แตแลววกฤตเศรษฐกจในป 2540 กทาใหชมพรคาบานา รสอรต ตองซวดเซเพราะภาระหนสนทเพมขนจากพษของคาเงนบาททลดลง คณวรสร รกษพนธ ผสบสานเจตนารมณจากคณแม ซงไดพยายามทจะรกษากจการของชมพรคาบานา รสอรต ใหคงอยและรงเรอง จนกระทงวนหนงทไดพบกบ ดร.ววฒน ศลยกาธร ซงไดทาใหเกดจดเปลยนขนภายในชมพรคาบานา รสอรต และชมชนโดยรอบ ดวยการนอมนาเอาแนวทางเศรษฐกจพอเพยง ตามแนวพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวมาปรบใชภายในชมพรคานา รสอรต และเชอมโยงไปสชมชนรายรอบรสอรต จนเกดเครอขายชมชน เผยแพรผลการดาเนนงานตามแนวปรชญาดงกลาว และกลายเปนศนยการเรยนรททรงคณคาอยางมากมายในปจจบน

2.3 ศนยกสกรรมธรรมชาตโปงแรด จ.จนทบร เครอขายกสกรรมธรรมชาต จากอดตหมบานโปงแรด ตาบลพลบพลา อาเภอเมองจนทบร จงหวดจนทบร เคยเปนหมบานทผลตไมผลทมชอเสยงอนดบหนงของจงหวดและของประเทศไทย หรอจะกลาวไดวาเปนสวนหนงของโลก ทงราชาไมผล (ทเรยน) และราชนไมผล(มงคด) นบอายการปลกไดมากกวา 100 ป ประกอบกบหมบานอยตดกบแนวเทอกเขาสระบาปทาใหทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเออตอการทาการเกษตร ทงดน นา ปาและภมปญญา ลวนเปนทนทางสงคมทยงใหญของหมบานทสบตอกนมาเปนระยะเวลายาวนาน ชวงการเปลยนผานการพฒนาทางการเกษตรจากการปฏวตเขยวทาใหประเทศไทยเปลยนการพฒนาอยางรวดเรวมการแนะนาสงเสรมการปลกพชเชงเดยว การใชปยเคม สารเคม สารกาจดวชพชและอน ๆ เปนจานวนมาก เกษตรกรตนตวตอการพฒนาและหนเหจากการทาเกษตรแบบธรรมชาต กลบมาเปนการเกษตรแบบเคมและพชเชงเดยวอยางเตมตว รวมทงทาใหเกดการแขงขนดานการผลตดวยการขยายพนทปลกและพฒนาเทคโนโลยการผลตตามหลกวชาการมากขนตามลาดบ ระยะเวลา 30 ปทผานมา เกษตรกรประสบความลมเหลวดานการผลต การตลาด ผลไมราคาตกตา ทรพยากรธรรมชาตถกทาลาย ดนเสอมโทรม เกดการตกคางของสารพษทงในแหลงนา

73

อากาศ และพชผลทางการเกษตร สงผลกระทบตอสขภาพทงเกษตรกรและผบรโภค มผปวยเปนโรคมะเรงเพมขนและตายไมตากวาปละ 45,000 คน ซงแพทยระบสาเหตมาจากสารพษทปนเปอนในอาหาร ป 2542 สวนผลไมของครวชร เรองทน ซงไดรบผลกระทบจากการพฒนา ทาให ตนทเรยนหมอนทองตายเกอบหมดทงสวน สภาพพนดนเสอมโทรม(ดนตาย) ปรมาณผลผลตลดลง ทาใหเกดภาระหนสนตองกเงนจากธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร(ธกส.) มาชวยพยงสถานะของสวนผลไม ซงเปนมรดกตกทอดไว แตกยงใชวธการผลตรปแบบเดมตามความเคยชน จนกระทง นายธระ วงษเจรญ หวหนางานวชาการเกษตร โครงการศนยศกษา การพฒนาอาวคงกระเบน อนเนองมาจากพระราชดาร ผเปนนองชาย ไดเขามาชวยเหลอแนะนาดวยการนาแนวทางพระราชดารเศรษฐกจพอเพยง ทดาเนนการภายใตงานวชาการเกษตร มาปรบใชในสวนผลไมโดยการฟนฟดนแบบธรรมชาต ไมใชสารกาจดวชพช ใชเครองตดหญาแทน ผลตปยอนทรยนา (ฮอรโมน) บารงดนและฉดพนทางใบ ใชปยคอกจากมลสตวทดแทนปยเคม ทาใหดนอดมสมบรณและฟนมามชวต มสงมชวตเกดขนมากมาย ไมผลกลบมาฟนตวอกครง มการปลกพชสมนไพร ผสมผสานบรเวณโคนตนไมผลเพอชวยใหดนมโพรงอากาศ ซงทาใหประหยดคาใชจายและเพมรายไดในทาสวนไมผล จากความสาเรจดงกลาว จงไดขยายผลไปสญาตพนองและเครอญาต ตอมาไดรบ การสนบสนนจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน(พอช.) ในการพฒนาสรางความคดใหมใหกบชมชนภายใตโครงการพลกฟนวถชมชนคนพลบพลา มาสนบสนนใหกลม/องคกร ไดเปลยนวธคดจากการทาเกษตรเคมมาเปนเกษตรอนทรยตามแนวเศรษฐกจพอเพยงมากขน ผลจากการปฏบตโดยยดหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง และจากการเชอมโยง การสนบสนนดานวชาการ องคความรจากมลนธกสกรรมธรรมชาต โดย ดร.ววฒน ศลยกาธร จงไดเกดการผลกดนใหกลม/องคกร รวมกบจงหวดจนทบร เปนแกนนาในการผลกดนวาระแหงชาตเกษตรอนทรยเปนผลสาเรจ ในป 2547 และไดรบความไววางใจจากกระทรวงเกษตรและสหกรณ ใหมลนธกสกรรมธรรมชาต โดยเครอขายกสกรรมธรรมชาต เปนผรบผดชอบการฝกอบรมเกษตรกรภายใตหลกสตร การพฒนากสกรรมสระบบเศรษฐกจพอเพยงในป 2548 ศนยกสกรรมธรรมชาตโปงแรด(ศปร.) ภายใตมลนธกสกรรมธรรมชาต ไดรบ ความไววางใจและการยอมรบ ใหเขารวมเปนศนยฝกอบรมฯ บนเนอทศนยฯ 5 ไร พนทแปลงสาธต 10 ไร ในป 2548 โดยมวทยากรทไดผานการฝกอบรมจากมลนธกสกรรมธรรมชาต ทาหนาทเปนวทยากรใหความรแกผเขาอบรม ................วตถประสงคของศนยกสกรรมธรรมชาตโปงแรด

74

1) เพอเปนศนยฝกอบรม ถายทอดและเผยแพร ความรเกยวกบเทคโนโลยชวภาพใหกบเกษตรกร หนวยงานภาครฐ เอกชนและผสนใจทวไป

2) เพอเปนศนยคนควา วจย ทดสอบ การพฒนาเทคโนโลยชวภาพ เพอการกสกรรมทงดานพช ปศสตว ประมง ปาไม ฯลฯ โดยใชภมปญญาตะวนออก

3) เพอเปนศนยเรยนรเศรษฐกจพอเพยงชมชน โดยชมชน เพอชมชน 4) เพอเปนตนแบบการทาเกษตรอนทรยตามแนวเศรษฐกจพอเพยง 5) เพอเปนศนยทองเทยวเกษตรเพอสขภาพ 6) เพอเปนศนยกลางการพฒนา การวางยทธศาสตร/ยทธวธวถชมชนแบบพงพาตนเอง

เปาหมายของศนยกสกรรมธรรมชาตโปงแรด 1) จดหลกสตรการศกษาภายใตปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ทสามารถนาไปสการปฏบต

อยางเปนรปธรรม และเปนหองเรยนธรรมชาตใหแกชมชน 2) สนบสนนการสรางเยาวชนพอเพยงใหหนกลบมาสบทอดอาชพบรรพบรษ 3) สนบสนนใหชมชนพงตนเองใหไดทงระดบครวเรอน ระดบชมชน และระดบ

จงหวด 4) สนบสนนใหเกดความรวมมอ ถกทอเครอขาย ขยายผล ไปสการปฏบตใหเตมพนท

ปฏบตการ “””””””””3. กระบวนการจดอบรมของเครอขายกสกรรมธรรมชาต

ววฒน ศลยกาธร (2552) กลาววา กระบวนการฝกอบรมของเครอขายกสกรรมธรรมชาตมองคประกอบทเปน”หวใจ” สาคญ 3 สวน ดงน

75

ภาพท 2-4 องคประกอบของกระบวนการฝกอบรมเครอขายกสกรรมธรรมชาต

โครงสรางกระบวนการฝกอบรมของเครอขายกสกรรมธรรมชาตขางบนเนนปรชญา

เศรษฐกจพอเพยง ในการจดการ และอยบนวถ “ความรอบร มเหตมผล มความพอด มคณธรรม มภมคมกน และการรจกพงตนเอง” บณฑตทเปน ผลผลตของระบบจะตองเปนผทมคณสมบต สามขอดงน

1. เปนงานในถนฐาน มความรอบร ถงธรรมชาตรอบตว รวาอะไรเปนประโยชน อะไรเปนโทษ มทกษะในการดารงชพทพอเหมาะ พอควรในทองถนของตน หากยอนไป 50 ปสมยบรรพบรษ ปยา ตายายของเรา มความรอบร และความสามารถหลากหลาย ไมวาจะปลกขาว หาปลา หงหาอาหารทลวนแตเปนประโยชนตอรางกาย เกงการบานการเรอน การชาง รอบรสมนไพรและยา การ “เปนงานในถนฐาน” ทงหมดทสาคญในการดารงชพดงกลาวจะ “ถกรอฟนและถกสราง” ใหเปนคณสมบต อนดบหนง ในกระบวนการฝกอบรมน

2. มวญญาณนกพฒนา ถอประโยชนสวนรวมเหนอประโยชนสวนตน มงสราง ความเจรญทพอดใหกบทองถน ยดหลก “ความดเหนอเงนตรา” เปนคณธรรมประจาใจ ไมคดทงบาน ไมละถน เพอแสวงหา เกยรตยศ ผทผานการฝกอบรมจะตอง แตกตางทงใน “วธคด” และ “กระบวนคด” กบ คนอน ๆ ในระบบ“ ทนนยมโลกาภวตน ” ทมงเนนประโยชนตนเหนอประโยชนใคร ชอเสยง ทรพยสนเงนทอง ของตนเอง แตจะเปนผอยดแลบาน ปกปกรกษา ทานบารงใหบาน ทองถน อยอยางมนคงถาวร มกนมใช อยเยนเปนสขชวลกชวหลาน

เปนงานในถนฐาน

มวญญาณนกพฒนา

บางวชาเชยวชาญ

กระบวนการคดสรร กระบวนการเจยรไน ผลผลต

หลกสตร คร

วธสอน

เครองมอ สภาพแวดลอม

เงอนเวลา

เกณฑคดสรร

ผคดสรร

วธการคดสรร

76

3. บางวชาเชยวชาญ นอกจาก จะ “เปนงาน มวญญาณนกพฒนา” คณสมบตอกขอทขาดไมไดคอ ความเชยวชาญเฉพาะดานเฉพาะสาขา ถงขนปราชญทมความร ความสามารถ ความลกซงในศาสตรสาขาทตนเองถนด ไมวาจะเปน วทยาการในทองถน ศลปะ ภาษา สาขาใดสาขาหนง เปนผใฝร สามารถพฒนายกระดบใหศาสตรนนกาวหนา สนองประโยชนของทองถน สงคม ประเทศชาตและมนษยชาตได

ววฒน ศลยกาธร (2552) กระบวนการเจยระไนประกอบดวยเงอนไขตาง ๆ ทสาคญ 6 ประการ ไดแก หลกสตร คร วธสอน เครองมอ สภาพแวดลอม และ เงอนเวลา

1. หลกสตร เนอหาสาระของหลกสตรตองสอดคลองกบเปาหมายการสรางทกษะพนฐาน ( เปนงานในถนฐาน)ทกษะความชานาญเฉพาะทาง (บางวชาเชยวชาญ) และหลกคด จตวญญาณ (นกพฒนา) ทไดวางเอาไว เมอพจารณาถง การสรางทกษะพนฐานของการ “เปนงานในถนฐาน” เราจาเปนตองกลบมามองใหรอบดานถงการ ดารงชพทพอเหมาะพอควรในถนฐานวาตองอาศย “ความร ทกษะ” อะไร คาตอบงายสดและเหนเปนรปธรรมชดสด คอ ความร ทกษะ ความสามารถในการสรางปจจยส สรางอาหาร ทอยอาศย เครองใชไมสอย พลงงาน และ ยารกษาโรค ซงเปนจดเรมตนของการรจกพงตนเอง อนเปนคณธรรมขนพนฐานของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง แลวยงตองรจก “รกษา” ให ปจจยสทสรางขน ดารงอยอยางสอดคลอง และ สมดลย กบ ธรรมชาต Dr. Gavin Kenny นกวทยาศาสตรดานการเปลยนแปลงของโลกชาวนวซแลนดทกลาวถงคาจากดความของ เศรษฐกจพอเพยง สน ๆ แตไดใจความชดเจนวา “A Balance Between Ecology and Economy” (ความสมดลย ระหวาง ระบบนเวศน และ ระบบเศรษฐกจ ซงหมายถงวตถ การทามาหากนนนเอง) เราเคยตงคาถามกนไหมวา มนษยปจจบนพฒนาความสามารถในการสรางปจจยสใหกาวหนาทนสมย แตมนษยกาลงเขาตาจน ไมสามารถ “ดารงรกษา” ปจจยสทสรางไวไดอยางถาวร ยงยน ปญหาอยตรงไหน คาตอบหาไดจากพระราชนพนธ “พระมหาชนก” “นบแตอปราชจนถงคนรกษาชางคนรกษามา และนบแตคนรกษามาจนถงอปราช และโดยเฉพาะเหลาอมาตย ลวนจารกในโมหภมทงนน พวกนขาดทงความรวชาการ ทงความรทวไป คอความสานกธรรมดา พวกนไมรแมแตประโยชนสวนตน พวกนชอบผลมะมวงแตกทาลายตนมะมวง” การขาดทงความรวชาการ ทงความรทวไป คอ ความสานกธรรมดา ของมนษยทหลงอยในโมหภม ไมเขาใจแมกระทงวา จดกาเนดของมนษย คอ ธรรมชาต การดารงอยของมนษยตองอาศยธรรมชาต การสรางปจจยสโดยไมสอดคลองกบธรรมชาต จงเปนเหตใหมนษยพาตนเองเขาส “วกฤต” อยางยากทจะแกไข ดวยเหตน นอกจากการสรางความรวชาการทกษะ “เปนงาน” แลว เนอหาหลกสตร ทเปนสาระสาคญทสดทขาดไมไดคอ “การสรางความรทวไป คอสามญสานกธรรมดา” หรอจต

77

วญญาณของความรด รชอบ รหลกเหต และผล รสราง รรกษา และรพฒนา ถาเปรยบเสมอนตนไม สามญสานก คอ “ราก” ทเปนตวกาหนด ความมนคงแขงแรงของลาตนกง ยอด และใบ

2. คร มชาวนา ชาวสวน ชาวไร ปราชญชาวบาน ใหความร มผคนทเรยนร จาก “การปฏบตจรง” โดยไมตองมประกาศนยบตรครแตรมากกวาดอกเตอร เปนผสอน

3. วธสอน บาน ทองนา คอกหม ปา แมนาลาคลอง และอกหลาย ๆ ทของชมชนจะเปนหองเรยนทใหความรอยางไรขดจากด และการเรยนการสอนกไมตอง “ทองตารา” แตอาศย “ลงมอปฏบต” เปนตวนาปญญา สผลตผลของผเรยนทม “ทกษะชวต” เปนฐานความร ควบคกบความชานาญเฉพาะ ยงไปกวานนทกยางกาวของการเรยนรจะมมตทาง “จตวญญาณ” ของความด ความเพยร ความรก เปนเครองนาทาง

4. เครองมอ ในทนหมายถง “สอ” ซงมอทธพลกบชวต วธคด และจตสานก ทง “สอวทย ทว สงพมพ สอดจตล อนเตอรเนท ท “ถาโถม” ใสเรา หาก “สอ” ทงหมดถกเบนขมมาเปนการ “ใหความร “ “สรางคณธรรม” ตามแนว “ทฤษฎใหม” ขบวนการเรยนรปรชญาเศรษฐกจพอเพยงกจะถอวา “ครบ” สมบรณอยางทสด “สอ” ของรฐทใชเงนภาษจากประชาชน โฆษณาประชาสมพนธ ชวตเศรษฐกจพอเพยง แบบมองไมเหนภาพวา จะนาเอาชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงมาใชในชวตจรงอยางไร ดจะเปนสอททาตาม “กระแส” เสยมากกวา เครอขายกสกรรมธรรมชาตไดผลตสอ ท“กระชากใจ” ปลกจตสานกไวมากมายเพอเปนเครองมอหรออาวธทใชพฒนาคน

5. สภาพแวดลอม การสรางพนทตนแบบหรอตวอยางทเหนเปนรปธรรมจากการพสจน ทดลองปฏบตจรงบนพนทเปนอกปจจยหนงทสรางความเชอมนใหผเขารบการอบรมได สภาพแวดลอมจงถอเปนสวนสาคญมาก ชวยสรางบรรยากาศทเออตอการฝกอบรมใหผเขารบ การอบรม

6. เงอนเวลา ระยะเวลาทเหมาะสมในการเปลยนแปลงวถชวตในกระบวนการฝกอบรมนไดกาหนดไวใชเวลา 5 วน 4 คน จงจะสามารถปรบเปลยนวธคดและพฤตกรรมของคนไดในระดบหนง

กระบวนการพฒนาคนดวยการสรางฐานปฏบตการเรยนร เพอสรางคน 9 ฐาน กบหลกยทธวธ 7 พอเพอพฒนาไปสการมคณภาพชวตทดขน มดงน(ววฒน ศลยกาธร, 2552)

1. คนรกษทง พลกฟนนาขาวดวยรปแบบการทานาขาวอนทรยและโรงสขาวพงตนเอง 2. คนเลยงแมธรณ เรยนรการผลตปยนา ปยผง ปยเมด 3. คนรกษปา ถอดกระบวนการสรางปาเพอโลกสเขยว จากแนวคด ปา 3 อยาง ประโยชน

4 อยาง

78

4. คนเอาถาน การผลตถานทมคณภาพสงจากเศษไมทไดจากปา และผลผลตทางออมคอนาสมควนไม นาไปใชประโยชนอน ๆ ในการกาจดศตรพช ฯลฯ ไดอก เปนการใชประโยชนจากธรรมชาตอยางคมคาทสด ไมเหลอกากมลพษทาลายโลก

5. คนมนายา ผลตนายาอเนกประสงคจากเศษวสดธรรมชาต สารอนทรยตาง ๆ ทเหลอใช กลบนามาผลตเปนนายาอเนกประสงค ใชในชวตประจาวน เปนการลดคาใชจาย

6. คนมไฟ ถอดเทคนค ความรเรองพลงงานทดแทน การผลตไบโอดเซลและไบโอแกส 7. คนรกสขภาพ การดแลสขภาพดวยอาหารไรสารตกคางและสมนไพรทงบารงและ

รกษา 8. คนตดดน การใชดนใหเกดประโยชนสงสด ลดความรอน และการใชพลงงานและลด

ภาวะโลกรอน ดวยบานดนและอฐหลอก 9. คนรกษนา การรกษาระบบนเวศนของนา และการเพาะเลยงสตวนาระบบชวภาพ

ววฒน ศลยกาธร (2552) ดชนชวดความสาเรจจากกระบวนการฝกอบรมของเครอขายกสกรรมธรรมชาต ดชนชวดความสาเรจโดยใช ยทธศาสตรการสราง “สมมาอาชวะใหเตมพนท” เพอตอสกบความยากจน หลกคดนนามาจาก กฎทนตสตร ในพระไตรปฎกทชใหเหนวา “บานเมองจะรมเยนเปนสข โภคทรพยจะบรบรณ ดวยราษฎรม สมมาอาชวะ เตมพนท” ซงสอดคลองกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงทเนนคณธรรมหลก คอ การพงตนเอง และสรางสมมาอาชวะ ใหกบตนเอง ศนยฝกอบรมของเครอขายกสกรรมธรรมชาตทกแหงจงม ปญญา เปนเครองนาทาง เพอคน สมมาทฐ อนเปนรากฐานทแนบแนนของสงคมไทยมาอยางยาวนานใหกลบมาหยงรากลกอกครงหนง โดยมเปาหมายแหงการสราง สมมาอาชวะใหเตมพนท เปนปลายทาง เพอพลกฟน บานเมองทรมเยนเปนสข โภคทรพยทบรบรณ อนเปนปฐมบทของสงคมไทยใหกลบมามชวตอกครง ดวยยทธวธ 7 พอ

ยทธศาสตรการสรางสมมาอาชวะเตมพนทดวยยทธวธ 7 พอ เปรยบเสมอนเปนดชนชวดความสาเรจจากกระบวนการฝกอบรมของเครอขายกสกรรมธรรมชาตหรอผลทไดรบจาก การฝกอบรม ไดแก “””””””””1. พออย ไมทปลกเปนไมทใชสาหรบสรางบานทงหลง ทงไมทาเสา ทาโครง ทาพน ทาฝา ทาหลงคา เชน ไมสก ไมตะเคยน ไมมะคา ไมประด ไมยางนา และอกสารพดไมทปลกไดบนเนอท เพยงไมกไร “””””””””2. พอกน ไมสาหรบกนทไมตองหาซอทง อาหารคาว ขนม เครองดม และ ยาทสามารถหยบจาก ปาหลงบานไดเลย ประเภท ผลไม เชน กลวย เงาะ มงคด ลาใย มะละกอ ประเภทอาหาร

79

เชน ผกหวาน ดอกแค กระชาย กระเทยม พรก มะนาว ฯลฯ ประเภทเอามาทาขนม เชน ฟกทอง กลวย มะพราว เตย ประเภทเอามาเปนเครองดม เชน ตนฝาง กระเจยบ ตะไคร กระทกรก อญชญ ประเภท ยา และสมนไพร เชน ขง ขา กระเพรา ชะพล วานหางจระเข วานสาวหลวง หญาหนวดแมว เปนตน “””””””””3. พอใช ปาเพยงไมกไร สรางของใชมากมายอยางไมนาเชอใหกบเราตงแตหวจรดเทา เชน ลกประคาดควาย บอระเพด มะกรดสาหรบผม ขอย สะเดา สะระแหนสาหรบปาก และฟน คนโบราณใชผกคาดหวแหวนในการรกษาเวลาปวดฟน มฤทธฆาเชอแบคทเรยทรากฟนไดอยางชะงด สวนขมน ไพล กใชสาหรบผวหนง แกนฝานรกษาตา ลกจนทร วานหางจระเข สาหรบรกษาฝา และพชอกหลายชนดทเอามาใชประโยชนในครวเรอน ตงแตการยอม ทานายาซกผา ลางจาน ถบาน “””””””””4. พอรมเยน ตนไมใหความเยนและใหความบรสทธของอากาศ ตนไม 10 ตนสามารถผลตความเยนไดมากกวาแอร 1 ตน จากความรมเยนของบรรยากาศสความรมเยนของจตใจ นาความสข สงบ มาใหเจาของชนดทเงนซอไมได ในสภาวะของโลกทกาลงรอนระอเชนน พอรมเยนจากปา 3 อยาง ไมเพยงแตนาความรมเยนมาใหผปลกเทานน ยงสรางความรมเยนและชวยแกวกฤตโลกทกาลงรอนระอใหบรรเทาเบาบางลงดวย “””””””””5. พอพลงงาน ปาใหไมนานาชนดทนามาใชเปนพลงงานได ทงถาน และพลงงานในรปของประจไฟฟา เพยงแคนเรากพดไดวาเพยงลาพง ปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง กใหความพอเพยง ความอดมสมบรณ ในการดารงชวตโดยไมตองดนรนทงถนฐานเพอขายแรงงานแลกกบเงนเพยงไมกบาท ในทางปฏบตมตวอยางของความสาเรจของคนทสรางรายไดมากมายจากปารอบบาน และดารงชวตอยางพอเพยง มความสขใหเหนมากมาย ปา 3 อยางประโยชน 4 อยางไดกอใหเกดรปธรรมของ สมมาอาชวะ ทเหนไดงาย ๆ และชดเจน สรางใหคนมกนมใช มรายได เกดเปนความร มคณธรรมแหงการพงตนเองเปนหลกยด จตท “พอ” จงกอเกดมตรไมตรตอกน ในสงคมระดบกวางทผคนตองพงพาอาศยกนและอยอยางสงบสข ยงตองอาศยยทธวธ อก 2 พอ เพอสราง ความสมดล และยงยนใหกบฐานของสมมาอาชวะทมอยแลวในสงคม “””””””””6. พอพฒนาคน สมมาอาชวะ ม สมมาทฐ เปนทตง ซงเกดจากระดบจตใจของผคนทไดรบการพฒนาถงขน ปญญา ในสงคมแหงสมมาอาชวะ จงขาดการพฒนายกระดบจตใจผคนอยางตอเนองมได สงคมมไดอยอยางโดดเดยวตองเชอมตอสมพนธกบสงคมอน สงคมแหง ปญญา เทานนทจะทาใหผคนหลดจากการจารกอยในโมหภม สถาบนพฒนาปญญา หรอ มหาวชชาลยจงตองอยเปนพนฐานของสงคมสมมาอาชวะ “””””””””7. พอสอสาร โลกแหงมจฉาทฐทกาลงรายลอมมงฟาดฟน สมมาทฐ ใช สอ เปนอาวธอนทรงพลง การสราง สอสมมาทฐ เปนอาวธตอบโตจงเปนสงทหลกเลยงไมได เรามสอทเปนมฉาทฐ

80

มากเทาใด กสะทอนถงสงคมทม มจฉาอาชวะมากเทานน ในทางกลบกน สงคมใดทรายลอมดวย สอ สมมาทฐ กยอมเชอไดวา สงคมนนม สมมาอาชวะอยเตมพนทอยางแนนอน “”””””””””””3.1 โครงการฝกอบรมหลกสตร “ การพฒนากสกรรมสระบบเศรษฐกจพอเพยง ” ................หลกการเหตผล ................การขยายแนวคดเรองเศรษฐกจพอเพยงตามแนวพระราชดารนน มลนธกสกรรมธรรมชาต เครอขายกสกรรมธรรมชาต ไดขยายผลดวยการจดอบรม การบรรยาย การสาธต การจดทาสอตาง ๆ พรอมทงการตดตามผล ซงไดรบความสมใจจากประชาชนทวไป เปนอยางดงงงงงงงง.....เครอขายกสกรรมธรรมชาต เชอมนวา การพฒนากสกรรมธรรมชาตสระบบเศรษฐกจพอเพยง จะสามารถสงเสรมวถชวตของคนไทย ทาใหประชาชนพอมพอกน และพงตนเองได มอาหารเพยงพอตอการบรโภคภายในครวเรอน มผลผลตเหลอไวจาหนาย สรางเสรมรายไดใหกบครอบครว ชวยพฒนาคณภาพชวตของคนไทย ทงดานสขภาพของเกษตรกรผผลต และประชาชนผบรโภคผลผลตปลอดสารพษ เกดการเออเฟอเกอกลกน ทาใหชมชนเขมแขงดวยการพงพาตนเอง และมเศรษฐกจชมชนเกดขน และมหลกทสาคญทสด คอ การพงตนเองตองพยายามใหเกษตรกรผลตสงทจาเปนใชในพนทของตนเอง หรอหาสงทมอยแลวในทองถนแทนทจะตองซอปจจย การผลตจากตางประเทศ เปนการลดตนทนการผลต หนมาใชแนวทางธรรมชาต เพออยรวมกบธรรมชาต โดยไมทาลายซงกนและกน อนเปนแนวทางแหงการพฒนาอยางยงยนตอไป.............,,,งงงงงงงงวตถประสงคของการฝกอบรม “””””””””1. เพอใหเกดการเปลยนแปลงในภาคการเกษตรและวฒนธรรมความเปนอยของคนไทยในทางทดขน “””””””” 2. เพอใหเกษตรกรและประชาชนทวไปทราบถงปญหาและผลกระทบอนเกยวเนองมาจากภาคเกษตรกรรม “””””””””3. เพอใหประชาชนมความร และความเขาใจอยางแทจรงในแนวทางพระราชดารส “ทฤษฎใหม เศรษฐกจพอเพยง” จะชวยใหเกษตรกรสามารถทาการเกษตรแบบยงยน และรวมทงเกษตรกร และประชาชนทวไป จะสามารถดารงชวตอยในแบบพออยพอกน และพอเพยง งงงงงงงงง4. เพอสงเสรมใหประชาชนคนไทยมสขภาพทดขน อนเนองมาจากสภาพแวดลอม ทดขน และไดบรโภคอาหารทสะอาดปลอดภยจากสารพษ และสารเคมตกคาง และมคณคาทางอาหารครบถวน .................5. เพอสงเสรมใหเกษตรกรหนมาใชสารสกดสมนไพรชวภาพ และผลตปยหมก ปยคอก

81

ใชเองจากวตถดบทมในทองถน เพอลดการนาเขาปยเคม และสารพษทางการเกษตร จะสงผลใหเศรษฐกจของเกษตรกร และของประเทศชาตดขน .................6. เพอรณรงคใหประชาชนตระหนกถงความสาคญของสงแวดลอมในทองถน การอนรกษฟนฟปาไม โดยเฉพาะแหลงนาธรรมชาตและขยะทมากขน โดยรวมมอกนฟนคน ความอดมสมบรณใหกบธรรมชาตและรกษาระบบนเวศใหกลบคนมา รปแบบการดาเนนโครงการ ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตรไดนอมนาหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง มาดาเนนการพฒนาภาคการเกษตรใหเกดการพฒนาอยางยงยน เพอสนบสนนนโยบายของรฐบาล วาจะยดหลกเศรษฐกจพอเพยงในการบรหารประเทศเพอแกไขปญหาความยากจนของประชาชน ดวยการใชศนยเรยนรปราชญชาวบานทดาเนนการอยในพนทตาง ๆ ทวประเทศ เปนกลไก การขบเคลอนและสรางการเรยนร เพอสงเสรมและสนบสนนใหเกษตรกรเขาใจปรชญาเศรษฐกจพอเพยง โดยจดสรรงบประมาณใหแกศนยเรยนรปราชญชาวบานนาไปดาเนนการจดฝกอบรมถายทอดความรใหแกเกษตรกรและประชาชน เครอขายกสกรรมธรรมชาตไดทาการออกรณรงค เผยแพรความรใหแกเกษตรกรจากทวประเทศ และไดจดตงศนยกสกรรมธรรมชาตขนหลายแหง เพอเปนศนยฝกอบรม ถายทอดความรทงในดานทฤษฎและการปฏบต เพอใหเกษตรกร และผเขารบการฝกอบรมเกดความเขาใจ และรจรง เพอทจะนาไปปฏบตไดอยางถกวธ และเกดผลอยางสงสด พรอมทงสามารถนาความรทไดไปเผยแพรตอในทชมชนของตนเองได งงงงงงงเปาหมายของการฝกอบรม

1. เกษตรกรจากทวประเทศ 2. ผสนใจในเรองเศรษฐกจพอเพยงและการทากสกรรมธรรมชาต 3. ผเขาอบรมจานวน 100 คน / รน

ระยะเวลาของการฝกอบรม 5 วน 4 คน ระหวาง เดอนกนยายน – เมษายน 2552 วธดาเนนการ 1. รบสมครเกษตรกรและผทสนใจเขารบการฝกอบรม 2. จดกระบวนการฝกอบรมเพอปรบเปลยนทศนคตการปฏบตงานสการเรยนรเพอนาไปส

การพฒนาคณภาพชวตทดขน 3. เสรมทกษะอบรมความรทสมพนธกบบรบทของชมชนเพอการพฒนาการสราง

เครอขายเกษตรกรและผประกอบการ 4. ฝกปฏบตพฒนาวชาการ โดยผานกระบวนการเรยนรรวมกนทกภาคสวน 5. จดทาแผนปฏบตการ/คมอปฏบตงานการสรางเครอขาย

82

6. ตดตาม/หนนเสรม/ขยายผล สถานทดาเนนการ

• ศนยกสกรรมธรรมชาตมาบเออง อ.บานบง จ.ชลบร • ศนยกสกรรมธรรมชาตเพลน อ. ปะทว จ. ชมพร • ศนยกสกรรมธรรมชาตโปงแรด อ.เมองจนทบร จ.จนทบร

ผลทคาดวาจะไดรบ 1. เกษตรกรและประชาชนมความร และความเขาใจในแนวทางพระราชดารส “ทฤษฎ

ใหม เศรษฐกจพอเพยง” สามารถทาการเกษตรแบบยงยน และดารงชวตอยแบบพออยพอกน และพอเพยง

2. เกษตรกรหนมาใชสารสกดสมนไพรชวภาพ และผลตปยหมก ปยคอก ใชเองจากวตถดบทมในทองถน เพอลดการนาเขาปยเคม และสารพษทางการเกษตร จะสงผลใหเศรษฐกจของเกษตรกร และของประเทศชาตดขน

3. ประชาชนตระหนกถงความสาคญของสงแวดลอมในทองถน การอนรกษฟนฟปาไม แหลงนาธรรมชาต ฟนคนความอดมสมบรณใหกบธรรมชาตและรกษาระบบนเวศใหดขน

3.2 สาระสาคญและรายละเอยดหลกสตร “ การพฒนากสกรรมสระบบ เศรษฐกจพอเพยง ” ศกษาถงความหมายของเศรษฐกจพอเพยง กบ เศรษฐกจแบบคาขาย ตางกนตรงไหน มความสมพนธในทางสรางสรรคกนอยางไร เศรษฐกจแบบคาขายทาใหประเทศพงตนเองไมได และเปนสาเหตสาคญทนาไปสวกฤตเศรษฐกจ เมอป พ.ศ. 2540 ใชหรอไม จากการตงคาถามวา ถาเศรษฐกจแบบคาขาย ไมประสบผลสาเรจ หรอวาลมลงกจะสงผลกระทบทงประเทศ รฐบาลจะเกบภาษจากใคร ถาธรกจยงรอแรอยางนขาราชการจะเอาเงนเดอนจากทไหน และทนากงวลมากทสดคอคน 40 กวาลานคนทเปนเกษตรกร เดมเคยพงตนเองได 100% ปลกขาวบนนาไทย ใชควายไทยไถนา หวหม คนไถ คราดทาเองหมด ไถเอง เสรจแลวควายขออกมาลงดน เปนปยไทย เกยวดวยคนไทย เอาไปนวดดวยควายไทย ขนดวยเกวยนไทย เอาไปสเครองสไทย (ตากนเอง) ใสกระบงไทยสานเอง เอาไปใสยงไทยกทาเอง เอาไปใสหมอหงขาวไทย เอาเตาไทย เอาฟนไทย เอาถานไทยหง เสรจแลวเอาไปใสจานไทยเอาชอนไทย ตกใสปากคนไทย เพราะฉะนนขาวเปนขาวไทย 100% แตทกวนนไมใช เราไมสามารถจะทาอะไรไดดวยตนเอง จะปลกอะไรกพงตนเองไมไดแลว คนรนพอแมเรายอนหลงไป 40 - 50 ป เขาทาเองได 100% แตทกวนนลดลงไปจะเหลอสกเทาไหรท พงตนเองได พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ตรสวาถาพอเพยงแบบ 100% เลยจะตองกลบไปอยแบบป ยา ตายายหรออยในปาจะตองไปนงใบไม ไปอยในถา ไปทอผาเองกคงจะลาบาก

83

กขอใหพงตนเองใหไดซก 1 ใน 4 ครงหนงกไมจาเปน อก 75% กคาขายไปเหมอนเดม แตตองตงคาถามในใจวา 1 ใน 4 เราจะทาอะไรไดเองบาง พระองคทานตรสวาไมทาตองทเดยวทงหมด ถาแบงเปน 4 สวนพงตนเองใหได 1 สวนกเพยงพอแลว เพยงทาใหได 1 ใน 4 คนไทยกพนหายนะแลว (มลนธกสกรรมธรรมชาต, 2550, หนา 7-8) หลกสตร “การพฒนากสกรรมสระบบเศรษฐกจพอเพยง” เปนหลกสตรทผเขารบ การฝกอบรมจะไดรบความร ทกษะ และการถายทอดประสบการณในการทาการเกษตรแบบพงพาตนเองดวยการใชเทคโนโลยชวภาพทสามารถผลตไดเองเพอลดการพงพาตางประเทศ เชน การทาสารสกดชวภาพจากเศษอาหารทเหลอใชในครวเรอน เพอใชในแปลงเพาะปลกแทนการใชปยเคมและยาฆาแมลง การทาสารสกดจากสมนไพรเพอใชกาจด ปองกนโรคและแมลง เทคนค การบรหารโรคและแมลง การทากสกรรมธรรมชาตวธการเพาะปลกแบบอนรกษดน สงเสรมและอนรกษทรพยากรใชอยางเกดประโยชนสงสดโดยคานงถงสงคมและสงแวดลอม เรยนรวถชวต ภมปญญาไท ตลอดจนแนวทางการดารงชวตตามแนวพระราชดารของพระบาทสมเดจ พระเจาอยหวเพอพฒนายกระดบคณภาพชวตของประชาชนใหสามารถพงพาตนเองได ใชชวตอยางมความสขบนพนฐานของความพอเพยง กระบวนการฝกอบรมมงเนนใหผเขารบการอบรมไดปรบเปลยนแนวคดและพฤตกรรมมาสการคดพงตน การฝกเทคนคตาง ๆ การสะสมทนทางธรรมชาต ทนนาใจ และการฝกจดการตนเอง ชมชน และประเทศชาตตอไป โดยผเขารบ การฝกอบรมจะไดรบความร ความเขาใจจากการบรรยายของวทยากรและลงมอปฏบตจรงดวยตนเอง นอกจากนจะกอใหเกดความผกพน สามคค เสยสละ รจกแนวทางในการดารงชพและพฒนาคณภาพชวตของตนเอง ทงยงสามารถนากระบวนการรวมกลมไปใชในการรเรม สรางสรรค และแกไขปญหาดานตาง ๆ พฒนาความเปนผนาใหแกตนเองตอไป หวขอการฝกอบรม

1. การบรรยาย เรอง “ หลกการ/ปรชญา/แนวคดเศรษฐกจพอเพยง ” “ หลกการทากสกรรมธรรมชาต ” “ เศรษฐกจพอเพยงของคนแถวหนา ” “ การทาบญชครวเรอน” “ เกษตรอนทรยพลกฟนวถไท ” “ ยทธศาสตร/ยทธวธสรางความมงคงใหมดวยเศรษฐกจพอเพยง ”

2. การบรรยายและปฏบต เรอง 2.1 บานฅนมนายา วธการพงพาตนเองดวยการผลตของใชในครวเรอนจากสมนไพร

ตามธรรมชาต การทานายาลางจาน นายาซกผา สบ แชมพ ยาสฟน ชวยลดรายจาย 2.2 บานฅนเอาถาน กระบวนการผตถานคณภาพสงและนาสมควนไมเปนผลผลตท

ไดจากการเผาถานดวยภมปญญาชาวบานภายใตสภาพอบอากาศ เมอผานแกสทเกดจากการเผาไหมไมสดสมผสกบอากาศเยน

84

2.3 บานฅนมไฟ พลงงานทดแทน ผลตไบโอดเซล ไบโอแกส ไมพงใครทาใชเอง 2.4 ฅนปาสมพนธ การพงพาอาศย รกษาสมดลทางธรรมชาต ผสมผสานพชพนธ

เพอการเกอหนนซงกนและกน การปลกปา 3 อยาง เพอประโยชน 4 อยาง 2.5 ระบบบาบดนาเสยดวยบงชวภาพ (Constructed Wetland) ระบบบงประดษฐ

อาศยกระบวนการทางธรรมชาตปรบปรงคณภาพนาทงกอนระบายสแหลงนาธรรมชาต สามารถใชบาบดนาเสยในชมชนได

2.6 บานฅนเลยงแมธรณ การทาปยหมกชวภาพจากเศษอาหารเหลอใชในครวเรอน การทาเอนไซมสมนไพรไลแมลง ฮอรโมนเรงการเจรญเตบโตของพช

2.7 นาขาวไรสารพษ ฝายชะลอนา หญาแฝกกาแพงทมชวต 3. ศกษาจากสภาพจรง เยยมชมพพธภณฑธรรมชาตมชวต แปลงปลกหญาแฝกเพอ

การอนรกษดนและนา ฟนความอดมสมบรณของดนดดซบสารพษทปนเปอนกบนาปรบปรงสภาพแวดลอมใหดขน การปลกปา 5 ระดบ สมนไพรนานาชนด การจดการระบบนา การปลกผกไรสารพษ และศกษาดงานการทากสกรรมธรรมชาตจากเกษตรกรทประสบผลสาเรจ กระบวนการฝกอบรมของเครอขายกสกรรมธรรมชาต ในหลกสตร “ การพฒนากสกรรมสระบบเศรษฐกจพอเพยง ” มแนวทางการอบรมแบงเปน 3 ชวงหลก คอ ชวงเชาเปนการบรรยาย ชวงบายเปนการฝกปฏบต และชวงคาเปนการสรปกจกรรม ความยาวของหลกสตร : ระยะเวลา 5 วน 4 คน

งานวจยทเกยวของ

................จรนทร ธานรตน (2532) ศกษาโครงการฝกอบรมเพอพฒนาคณภาพชวต เรองการใชทรพยากรใหเปน พบวา ผเขารบการฝกอบรมมความกระตอรนรนในการเขารวมกจกรรม มสวนรวมในการทากจกรรมกลม และการแสดงความคดเหน ผเขารบการฝกอบรมมความเขาใจในเนอหามากและมากทสดในกจกรรมเรอง การเกษตรแบบเฮดอยเฮดกน พรงนตองดกวาวนน มารจกใช และรกษาปาไมดนและนา การลดคาใชจายเพอเพมรายได และขยนดมกน คดเปนรอยละ 85, 84, 81, 79, และ 66 ตามลาดบ การตดตามผลการฝกอบรมสงเกตพบการปลกพชผกสวนครว โดยผเขารบการอบรมสวนใหญเหนประโยชนของการปลกพชผกสวนครว ไดผลผลตพอสมควร ประมาณรอยละ 50 ปลกไวทปลายนา รอยละ 20 ไดทาแปลงพชผกสวนครวในบรเวณบานม การกนดวยมงไนลอนและไม ................จรนทร ศรสวสด (2540, หนา 92) ไดวจยเรอง การตดตามผลการฝกอบรมวชาชพเกษตรกรรมระยะสน ประจาปงบประมาณ 2536 วทยาลยเกษตรกรรมสพรรณบร พบวา เกษตรกร

85

สวนใหญสามารถนาความรไปใชในการประกอบอาชพในระดบคอนขางสง ผลการทดสอบสมมตฐาน พบวา การเปนสมาชกกลมสถาบนทางการเกษตรมความสมพนธกบการนาความรไปใชในการประกอบอาชพทางการเกษตรอยางมนยสาคญยง ................ปนดดา พงษนภาพไล (2543) ศกษา “การพฒนาหลกสตรฝกอบรม การเกษตรทฤษฎใหมตามแนวพระราชดาร.” ใชรปแบบการวจยและการพฒนา (Research and Development) โดยใชแบบสอบถามและแบบสมภาษณเปนเครองมอในการเกบขอมล ผวจยไดใหความหมายของ เศรษฐกจพอเพยง หรอระบบเศรษฐกจทพงตนเองได คอ ความสามารถของชมชน เมอง รฐ ประเทศ หรอภมภาคหนง ๆ ในการผลตสนคาและบรการทกชนดเพอเลยงสงคมนน ๆ ไดโดยพยายามหลกเลยงทจะพงพาปจจยตาง ๆ ทเราไมไดเปนเจาของ ซงเศรษฐกจพอเพยง ในระดบบคคลคอ ความสามารถในการดารงชวตไดอยางไมเดอดรอน กาหนดความเปนอยอยางประมาณตนตามฐานะ ตามอตภาพ และไมหลงใหลไปกบกระแสของวตถนยม มอสรภาพ เสรภาพ ไมพนธนาการอยกบสงใด นนกคอ การหนมายดเสนทางสายกลางในการดารงชวต ................สรปผลการวจย แบงขนตอนการวจยออกเปน 2 ขนตอน คอ ขนตอนท 1 วจยสารวจขอมลพนฐาน เกยวกบการพฒนาหลกสตรฝกอบรม: การเกษตรทฤษฎใหมตามแนวพระราชดาร พบวา บตรเกษตรกรมความตองการเขารบการฝกอบรม สงถงรอยละ 92.5 และตองการฝกอบรมในเรองโรคแมลงศตรพชและการปองกนกาจดศตรพช และการผลตไมผลและการผลตพชในการเกษตรผสมผสาน ตามลาดบ ขนตอนท 2 การพฒนาหลกสตรฝกอบรม ซงประกอบดวย 6 องคประกอบ คอ “””””””””1) หลกการ หลกสตรนมงเนนใหบตรเกษตรกรไดพฒนาความร เจตคต ทกษะและประสบการณทไดจากการฝกอบรมไปใชในการประกอบอาชพ และการดารงชวตในลกษณะพงตนเองรจกการบรหารจดการเกยวกบการเกษตรอยางสอดคลองกบสภาพแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตทมอย เพอเกดประสทธภาพในการประกอบอาชพของบคคลในทองถนอยางยงยน “””””””””2) จดประสงค เพอใหมความรความเขาใจเกยวกบการเกษตรทฤษฎใหมและเศรษฐกจพอเพยงมความรความเขาใจเกยวกบการผลตธรกจการเกษตรรจกใชทรพยากรอยางมคณคาเกดประโยชนสงสด จนสามารถยกระดบคณภาพชวตใหดขนในลกษณะทพงตนเองได “””””””””3) โครงสรางและเนอหา ใหความสาคญตอภาคความรทจะนาไปปฏบต การทศนศกษาการวเคราะหและการวางแผน และสามารถนาความรไปใชในการดารงชวตและประกอบอาชพ “””””””””4) เทคนควธการ นยมใชรปแบบการสอนหรอการอบรมทวไป โดยมสอประกอบเชน วดทศน สไลด การระดมสมอง การสาธต การจาลองสถานการณ ตลอดจนการฝกปฏบตและ

86

การศกษาดงาน “”””””’’’’5) ระยะเวลา ระยะเวลาทเหมาะสมในภาคทฤษฎ 37 ชวโมง ภาคฝกปฏบต 12 ชวโมง และกจกรรมเสรมหลกสตร 13 ชวโมง รวมระยะเวลาตอดหลกสตร 62 ชวโมง “””’’””’’’6) การประเมนผล ควรจะมการทดสอบกอน ระหวางและหลงการฝกอบรมรวมถงม การตดตามหลงการฝกอบรมไปแลว เพอทราบถงความเปลยนแปลง ................เขมวนต เชอทอง (2550) ศกษาปญหาและอปสรรคพรอมแนวทางสการปรบปรงกระบวนการฝกอบรมเพอพฒนาทกษะบคลากรของสถานประกอบการในอตสาหกรรมการผลตนคมอตสาหกรรมอมตะนคร จ.ชลบร กลมตวอยางในการวจยไดแก ตวแทนผรบผดชอบงานฝกอบรมและตวแทนหวหนางานฝายผลต เครองมอทใชในการเกบขอมลเปนแบบสอบถามและแบบสมภาษณ สถตทใชในการวเคราะหขอมล ไดแก คารอยละ คาความถ คาสถตไคสแควรและคาสมประสทธความสอดคลองของเคนดอลโดยทดสอบสมมตฐานทระดบนยสาคญ 0.05 ผลการวจยสรปวา ปญหาและอปสรรคของกระบวนการฝกอบรมเพอพฒนาทกษะบคลากรโดยภาพรวม มระดบปานกลาง เมอพจารณาแยกตามประเภทอตสาหกรรม พบวาแตกตางกนอยางมนยสาคญยงทางสถต และเมอพจารณาแยกตามขนาดสถานประกอบการ พบวา แตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต สวนกระบวนการฝกอบรมทควรไดรบการปรบปรงโดยภาพรวม ควรไดรบการปรบปรงเลกนอย สวนแนวทางสการปรบปรงกระบวนการฝกอบรมเพอพฒนาทกษะบคคลากรของสถานประกอบการในอตสาหกรรมการผลตในทรรศนะของตวแทนผรบผดชอบงานฝกอบรมและตวแทนหวหนาฝายผลตทผานการฝกอบรม พบวา สอดคลองกนอยางมนยสาคญทางสถต

................ ผกาวด สขศรสวสดกล (2542) ศกษาการพฒนาหลกสตรฝกอบรมเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอมสาหรบเยาวชนเกษตรนอกโรงเรยนใน จ.ชลบร กลมตวอยางทใชศกษาไดจากการเลอกแบบเจาะจง จากผเขารบการฝกอบรมของศนยฝกและพฒนาอาชพเกษตรกรรมวดญาณสงวราราม-วรวหารอนเนองมาจากพระราชดารประจาปการศกษา 2541 จานวน 50 คน เครองมอทใชใน การเกบขอมลคอ แบบสอบถามความจาเปนในการพฒนาหลกสตร และแบบทดสอบผลการเรยนร สถตทใชในการวเคราะหขอมลใช U Test เพอเปรยบเทยบผลการเรยนรของการฝกอบรมกอนและหลงการฝกอบรม ผลการวจยคอ เยาวชนเกษตรนอกโรงเรยนทผานการฝกอบรมตามหลกสตรนมผลการเรยนรหลงการฝกอบรม คะแนนเฉลย 0.97 ซงสงกวากอนเขาฝกอบรม อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ 0.01 “””””””””บวร ทรพยสงห (2546) ศกษาอตราสวนตนทนประสทธผลการฝกอบรมโครงการพฒนาศกยภาพและคณภาพชวตเกษตรกร หลกสตรสจธรรมชวต ตามแนว “บญนยม” : กรณศกษาศนยฝกอบรมชมชนปฐมอโศก จ.นครปฐม การวจยนมความมงหมายเพอวเคราะห ตนทนการฝกอบรม

87

ทงดานตนทนสวนบคคล และตนทนสวนสงคม ประสทธผลการฝกอบรม อตราสวนตนทนประสทธผล และคณภาพชวตของเกษตรกรทผานการฝกอบรม ดานจตใจ ดานเศรษฐกจ ดานสขภาพ และดานสงคมและสงแวดลอม กลมตวอยางทใชในการวจย เปนเกษตรกรทผาน การฝกอบรมจากศนยฝกอบรมชมชนปฐมอโศก จ.นครปฐม จานวน 116 คน 2 รน โดยมแบบสอบถามเปนเครองมอในการเกบรวบรวมขอมล และใชสถตบรรยายไดแก คารอยละ คาตาสด คาสงสด คาเฉลย คาสวนเบยงเบนมาตรฐาน และการวเคราะหตนทนประสทธผลในการวเคราะหขอมล ผลการวจยสรปวา ตนทนรวมของการฝกอบรม เทากบ 235,653.64 บาท ประกอบดวย ตนทนรวมสวนบคคล เทากบ 71,542 บาท และตนทนรวมสวนสงคม เทากบ 164,111.64 บาท ประสทธผลการฝกอบรม วดจากจานวนเกษตรกรทผานการฝกอบรม และมผลรวมของคะแนน หลงการฝกอบรม เพมขนมากกวา คะแนนกอนการฝกอบรม รอยละ 25 ขนไปพบวามเกษตรกรทบรรลประสทธผลดงกลาว 70 คน โดยหลงการฝกอบรมเกษตรกรลดคาใชจายสวนบคคลไดเฉลยเดอนละ 97.67 บาท หรอรอยละ 31.82 ของคาใชจายเดมและเกษตรกรลดคาใชจายของครอบครว ไดเฉลยเดอนละ 229.43 บาท หรอรอยละ 31.29 ของคาใชจายเดม อตราสวนตนทนประสทธผลการฝกอบรมมคาเทากบ 3,366.48 บาท และเกษตรกรทผานการฝกอบรมเหนดวยวา การฝกอบรมทาใหคณภาพชวตดานจตใจ ดานเศรษฐกจ ดานสขภาพ และดานสงคมและสงแวดลอมดขน นอกจากนเกษตรกรทผานการฝกอบรม เหนดวยอยางยงวา การฝกอบรมทาใหชวตมคณคาขน และทาใหจตใจมความสข แจมใส เบกบาน มองโลกแงด มเมตตาตอผอน ................พรรณทพา ศกดทอง และคณะ (2550) ศกษาคาความเทยงตรงของแบบประเมนคณภาพชวตฉบบยอขององคการอนามยโลกฉบบภาษาไทยในผตดเชอเอดส ผลการศกษา การวเคราะหองคประกอบพบวา ม 4 องคประกอบหลกคอ กายภาพ จตใจ สงคม และสงแวดลอม ซงสอดคลองกบ 4 องคประกอบของแบบประเมนคณภาพชวตฉบบยอขององคการอนามยโลก การศกษาครงนไดแสดงใหเหนวาแบบประเมณคณภาพชวตฉบบยอขององคการอนามยโลกฉบบภาษาไทยสามารถใชในการประเมนคณภาพชวตแบบทวไปของผตดเชอเอดสไดเปนอยางด ................อนนต แสงสวฒนกล (2545) ศกษาการสอสารในการอบรมเพอเผยแพรเกษตรทฤษฎใหมในรชกาลท 9 ณ ศนยกสกรรมธรรมชาตมาบเออง อ.บานบง จ.ชลบร ผลการวจยพบวา การสอสารในการอบรม วทยากรทใหการอบรมเปนผทมความร ความเชยวชาญในเรองทสอน ใชวธการบรรยาย การสาธต และใหเกษตรกรลงมอปฎบตดวยตนเอง รวมทงการอภปรายกลมและ การระดมสมอง เกษตรกรมความเขาใจเกษตรทฤษฎใหมมความคดเหนในเชงรปธรรม ในขนของการโนมนาวใจ เกษตรกรมความคดเหนวาวทยากรสามารถโนมนาวใจใหเหนความสาคญของเกษตรทฤษฎใหมได และในขนการตดสนใจ เกษตรกรสวนใหญมการตดสนใจทจะนาเอาไปใช

88

ปจจยทมอทธพลตอการยอมรบ/ไมยอมรบเกษตรทฤษฎใหม มอยดวยกน 3 ประการ คอ ความคดของเกษตรกรทสอดคลองกบเกษตรทฤษฎใหม ความจาเปนทางดานการเงน และระยะเวลาใน

การเหนผลผลต

................พนธบณย ทองสงข (2549) ศกษาเรองหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงกบกลยทธ การจดการองคการในสภาวะวกฤต กรณศกษา ชมพร คาบานา รสอรท ผลการวจยพบวา หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไมใชเปนเพยงกรอบแนวคดในการทเปนภมคมกนใหองคการสามารถอยรอดไดในสภาวะวกฤตเทานน ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงยงสามารถนามาเปนแนวทางในการพฒนาองคการใหสามารถแขงขนไดและมการเจรญเตบโตอยางมนคงและยงยน ทงนปจจยแหงความสาเรจขนอยกบความเชอมนและความมงมนของผบรหารเปนสาคญ