คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

1

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชน

เรอง

“โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

2

คณะผจดทำ�

ทปรกษ�

นายแพทยเจษฎา โชคดำารงสข อธบดกรมควบคมโรค

นายแพทยอษฎางค รวยอาจณ รองอธบดกรมควบคมโรค

นายแพทยรงเรอง กจผาต ผอำานวยการสำานกโรคตดตอทวไป

นายแพทยวชาญ ปาวน ผอำานวยการสำานกสอสารความเสยง

และพฒนาพฤตกรรมสขภาพ

ผจดทำ�

ดร.พาหรตนคงเมองทยสวรรณ สำานกสอสารความเสยง

และพฒนาพฤตกรรมสขภาพ

นายอานภาพ พงษพานช สำานกโรคตดตอทวไป

นางสาวกมลวรรณ กลบโกมท สำานกสอสารความเสยง

และพฒนาพฤตกรรมสขภาพ

จดพมพโดย สำานกสอสารความเสยงและพฒนาพฤตกรรมสขภาพ

กรมควบคมโรคกระทรวงสาธารณสข

พมพท ศนยสอและสงพมพแกวเจาจอมมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา

จำ�นวน 101,500เลม

ปทพมพ 2560

ISBN 978-616-11-3362-7

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

3

คำ นำ โรคพษสนขบาเปนโรคตดตอรายแรง เมอตดเชอแลวมอาการเสยชวต

ทกรายปจจบนทวโลกยงมรายงานผเสยชวตมากกวาปละ55,000รายสวนใหญ อยในพนททวปแอฟรกาและเอเชยสาเหตมาจากการไมไดควบคมโรคในสนขและ ผเสยชวตไมไดเขารบการรกษาหลงสมผสโรค องคการอนามยโลกและ องคการควบคมโรคระบาดสตวไดใหความสำาคญในการปองกนควบคมโรคพษสนขบา รวมทงประเทศทวโลกมากกวา 150 ประเทศไดเขารวมรณรงค วนปองกนโรคพษสนขบาโลก สำาหรบประเทศไทยไดรวมกนกำาหนดเปาหมาย ทจะกำาจดโรคนใหหมดไปภายในปพ.ศ.2563

ประเทศไทยยงมรายงานผเสยชวตดวยโรคนทกป ซงการผลตและพฒนาคมอความรสำาหรบนกเรยนและประชาชน เรอง “โรคพษสนขบา และ โรคระหวางสตวและคน” จะมสวนในการสนบสนนการดำาเนนงานกำาจดโรค พษสนขบาคอการสอสารความเสยงและประชาสมพนธอยางทวถงเพอการเฝาระวง ปองกน ควบคมโรคและภยสขภาพตามมาตรฐานสากล เพอสรางความร ความเขาใจแกประชาชนใหเกดความตระหนก ปลกจตสำานกใหมพฤตกรรมเลยงสนขทถกตอง กระตนประชาชนใหความรวมมอปองกนโรคพษสนขบา ลดความเสยงจากการถกสนขกด และปฏบตตนหลงถกสตวกดไดถกตอง ลดการเสยชวตจากโรคพษสนขบาตอไป

นายแพทยเจษฎาโชคดำารงสขอธบดกรมควบคมโรค

มถนายน2560

ทานคดวาในภาพนอกจากคนแลวสตวชนดใดปวยเปนโรคพษสนขบาไดบาง

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

4

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

1

โรคพษสนขบาคอโรคอะไร?

โรคพษสนขบ� หรอโรคกลวนำาเกดจากเชอไวรสเรบสเปนไปไดในสตวเลยงลกดวยนมทกชนด เชน ชะน กระรอกกระแตกระตายหรอแมกระทงสตวเศรษฐกจเชนววควายแพะเปนตนแตพบมากทสดในสนขมากถงรอยละ95และรองลงมาคอแมว

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

2

สถานการณโรคพษสนขบาในประเทศไทยเปนอยางไร

ในแตละปคนไทยถกสนขกดไมตำากวา 1 ลานคน และจากขอมลการเฝาระวงโรคพษสนขบายอนหลง 10 ป (พ.ศ.2552-2559)พบผเสยชวตปละ5-24ราย

ปทพบผเสยชวตมากทสดคอพ.ศ.2552จำานวน24รายกลมอายทพบมากทสดเรยงตามลำาดบคอ55-64ป,

อายมากกวา65ปและ35-44ปอ�ชพสวนใหญ รบจาง รองลงม� คอ ไมทราบอาชพ

/ในปกครอง และเกษตร สวนใหญไมไดฉดวคซนปองกน โรคพษสนขบาหลงถกสนขกด

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

3

แมวาจากรายงานจำานวนผปวยมแนวโนมลดลงแตพบวา ในหลายจงหวดมรายงานผปวยอยางตอเนองเชนกรงเทพมหานคร กาญจนบรปราจนบรสงขลาเปนตน

ดงนนการปองกนและลดความเสยงจากการถกสนขกด ชวยลดการเสยชวตจากโรคพษสนขบาได เพราะโรคน ไมมทางรกษาใหหายไดหากตดเชอและมอาการแลวเสยชวตทกราย

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

4

คนเราไดรบเชอโรคพษสนขบาไดอยางไร

คนและสตวเลยงลกดวยนมไดรบเชอโรคพษสนขบา จากการถกสตว ทปวยหรอมเชอโรคพษสนขบากดหรอ ขวนโดยเชอจะถกขบออกมากบนำาลายของสตวนนโดยเฉพาะอยางยงในสนขและแมวสามารถตรวจพบเชอโรคพษสนขบาในนำาลายได1-7วนกอนแสดงอาการโรคพษสนขบา

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

5

อาการของโรคพษสนขบาในสตวมอะไรบาง

สนขและแมวจะแสดงอาการ หลงจากถกสตวทปวยหรอมเชอโรคพษสนขบากดหรอขวน ประมาณ 3 - 8 สปดาห ไมเกน 6 เดอน และจะตายภายใน 10 วน หลงจากแสดงอาการ ซงอาการปวยจะมทงแบบดราย และแบบซม

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

6

อาการของโรคพษสนขบาในสตว

แบงเปน3ระยะระยะแรก มอาการประมาณ2-3วน

สนข/แมวจะมอารมณและนสยเปลยนไปจากเดม เชน สนข ทชอบคลกคลกบเจาของจะปลกตวออกไปหลบอยเงยบๆ และ มอารมณหงดหงดเปนตน

ระยะท2ระยะตนเตน เรมมอาการทางประสาท

สนข/แมวจะกระวนกระวาย ตนเตนหงดหงดไมอยนงกดแทะ สงของไมเลอกมานตาขยายกวางถากกขงหรอลามโซไวจะกดกรง หรอโซจนเลอดกลบปาก โดย ไมเจบปวดเสยงเหาหอนเปลยนไป ตวแขงบางตวลมลงชกกระตก

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

7

ระยะท3อ�ก�รของโรคพษสนขบ�ในสตวระยะอมพ�ตสนข/แมวจะมอาการคางหอยตก

ลนมสแดงคลำาหอยออกนอกปาก นำาลายไหล ขยอนอาหารคลายมอะไรอยในลำาคอ ขาออนเปลยทรงตวไมไดลมลงอมพาตทงตวอยางรวดเรวและตาย ในทสด

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

8

หลงถกสตวทปวยหรอมเชอโรคพษสนขบากดหรอขวนประมาณ3สปดาหถง6เดอนกจะปรากฏอาการปวยแตบางคนระยะฟกตวอาจสนมากคอไมถงสปดาหหรออาจนานเกน1ปทงนขนอยกบ

1. จำ�นวนเชอโรคพษสนขบ�ทเข�ไปในร�งก�ย ซงบาดแผลทถกกดมขนาดใหญ ลกหรอมบาดแผล หลายแหงจะมโอกาสทเชอโรคจะเขาสรางกายไดมาก

การเจบปวยในคนหลงถกสตวมเชอโรคพษสนขบากดขวน

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

9

2. ตำ�แหนงทถกกดหรอตำ�แหนงท เชอโรคพษสนขบ�เข�สร�งก�ย เชน ถาบาดแผลอยใกลสมองมาก เชอโรคกจะ เดนทางไปถงสมองไดเรวหรออยในบรเวณทมปลายประสาทมากเชนมอหรอเทาเชอโรค กจะเขาสระบบประสาทไดงาย

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

10

3. อ�ยของคนทถกสนขกดหรอขวน เชน เดกและผสงอายจะมความตานทานตอ โรคพษสนขบาตำากวาคนหนมสาว

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

11

4 .ส�ยพนธ ของเช อ โรคพษสนขบ� ถาเปนสายพนธจากสตวปาจะมอาการรนแรงกวา สายพนธจากสตวเลยง

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

12

อาการปวยดวยโรคพษสนขบาทพบในคน

เรมแรก คอ เบออาหาร เจบคอ มไข ออนเพลย มอาการคนรนแรงบรเวณ ทถกกด แลวอาการคนลามไปสวนอน ตอมาจะมอาการกระสบกระสาย กลวแสง กลวลม ไมชอบเสยงดง เพอเจอ กลนลำ บาก โดยเฉพาะของเหลว กลวนา ปวดทองนอยและกลามเนอขากระตก แนนหนาอก หายใจไมออก หรออาจชกเกรง อมพาต หมดสต และตายในทสด

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

13

ตองมปจจยสนบสนนครบทง5ขอคอ 1. สนขหรอสตวนนไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบ�เปนประจำ�ทกปเคยฉดวคซนมาแลวอยางนอย 2ครงครงสดทายไมเกน1ป 2.สนขหรอสตวนนไดรบก�รเลยงดอย�งด อยในบรเวณรวรอบขอบชดมโอกาสสมผสสตวอนนอย

จะรไดอยางไรวาสนขหรอสตวทกด/ขวนไมใชเปนโรคพษสนขบา

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

14

3.สนขหรอสตวนนมอ�ก�รปกตยงกนนำ�กนอ�ห�รได 4. การถกสนขหรอสตวนนกดหรอทำารายมเหตโนมนำ�เชน ไปแหยหรอทำาใหสนขโกรธ ตกใจ หรอสนขหรอสตวนน ชอบกดคนเปนประจำา 5.ส�ม�รถกกขงสนขหรอสตวนนไวดอ�ก�รไดถาภายใน10วนสนขยงคงมอาการปกตถอวาสนขไมปวยดวยโรคพษสนขบา

กรณทสนขหรอสตวนนกดหรอขวนแลวหนห�ยไปไมส�ม�รถตดต�มดอ�ก�รได ไมปร�กฏเจ�ของ ไมทร�บประวตทแนนอน ใหถอเสมอนว�สนขหรอสตวนนมเชอโรคพษสนขบ�

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

15

การปองกนไมใหมผเสยชวตจากโรคพษสนขบา

1. ก�รปองกนไมใหสตวเปนโรคพษสนขบ� เปนการปองกนทดทสดไดแก 1.1รวมมอกนทำ�ใหสนขแมวทกตวไดรบก�รฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบ� ถาเกบหรอซอลกสนขหรอลกแมวมาเลยง ตองปรกษาสตวแพทยเพราะอาจมเชอพษสนขบา ดงนน ตองรบนำาไปฉดวคซน ตามพ.ร.บ.โรคพษสนขบา พ.ศ.2535กำาหนดใหเจาของสนขตองนำาสนขมารบการฉดวคซน ครงแรกเมอสนขอาย 2 - 4 เดอน แลวฉดกระตนอกครง ตามกำาหนดนดและฉดซำาทกป

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

16

1.2ตองชวยกนลดจำ�นวนสนขทไมมเจ�ของหรอสนขทไมม ผรบผดชอบโดยหาวธคมกำาเนด

สนขเหลานนและตอตานผนำาสนขไปปลอยทงตามสถานทตางๆเชน

วดโรงเรยนตลาดเปนตน

1.3เลยงสนขแมวตองไมปลอยออกนอกบ�นต�มลำ�พงเพราะจะทำาใหลดโอกาสทสนขจะไป

สมผสกบสนขบาและตองดแลไมใหไปทำาความเดอดรอนหรอ

กออนตรายหรอสรางความรำาคาญแกผอน

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

17

1.4พบเหนสตวสงสยเปนโรคพษสนขบ�ตองรบแจงเจ�หน�ทปศสตว หรอเจาหนาทสาธารณสขทนทหรอชวยกนจบโดยระวง

อยาใหถกกดแลวนำาหว/ตวสตวสงตรวจทางหองปฏบตการ

1.5ไมนำ�สตวป�ม�เลยง

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

18

2.ลดคว�มเสยงจ�กก�รถกสนขแมวหรอสตวอนกดหรอขวนเจ�ของสตวตองดแลสนข แมว หรอสตวอนอย�งถกตอง 2.1 ไมใหกดคน เลยงใหมนสยด มคณภาพชวตทด เลยงแลวมความสขปลอดภยทงคนและสตว 2.2ก�รดแลระมดระวงคนไมใหถกสนขแมวหรอสตวอนกดหรอขวน ไดแกอยาปลอยใหเดกเลนอยตามลำาพงสอนใหเดกระมดระวงเมอเลนหรอใกลสนขการปองกนไมใหสนขกดหรอทำารายโดยใชคาถา5ยไดแก

ย ท 1 คอ อยาแหยใหสนขหรอสตวตางๆโกรธ

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

19

ย ท 2 คอ อยาเหยยบ หางหวตวขาหรอทำาใหสนขหรอสตวตางๆตกใจ

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

20

ย ท 3 คอ อยาแยก

สนขหรอสตวตางๆทกำาลงกดกนดวยมอเปลา

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

21

ย ท 4 คอ อยาหยบ จานขาวหรอเคลอนยายอาหารขณะทสนขหรอสตวตางๆ

กำาลงกนอาหาร

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

22

ย ท 5 คอ อยายง

หรอเขาใกลสนขหรอสตวตางๆทไมรจกหรอไมมเจาของ

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

23

อาการปวยดวยโรคพษสนขบาทพบในคน

การปฏบตตนอยางถกตองเมอถกสนขกด ตองทำ ดงน

1.ล�งแผลใหสะอ�ดดวยนำ�และสบหลาย ๆครง ใหถงกนแผลลางสบออกใหหมด 2.เชดแผลใหแหงใสย�รกษ�แผลสด 3.จดจำาสตวทกดใหไดเพอสบหาเจาของเพอกกสตวไวดอ�ก�ร10วนสอบถามประวตการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบา 4. ไปพบแพทยหรอเจ�หน�ทสาธารณสขเพอรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบา ทถกตอง

“เมอสนขกดตองลางแผล ใสยา กกหมา หาหมอ”

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

24

คำ�แนะนำ�สำ�หรบเดกๆทจะเลยงสนขแมวหรอจะเลนกบสตวเลยงตางๆเพอความปลอดภยจากการถกสตวทำารายและการตดโรคเดกๆควรปฏบตดงน 1.ตองปรกษ�คณพอคณแมหรอผปกครองกอนวาจะเลยงสตวไดหรอไม 2.นำ�สนขไปฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบ�ทกปปแรก ควรฉด2ครง

คำ แนะนำ สำ หรบเดกๆ ทจะเลยงสนข แมว

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

25

3.ไมปลอยสนขเพนพ�นในทส�ธ�รณะทกครงทนำาสนข ออกนอกบานตองอยในสายจง ไมนำาสนขไปปลอยและ ตองคมกำาเนดไมใหมสนขมากเกนไป 4.ในกรณทจะเลนกบสตวเลยงตองอยในก�รดแลของผปกครองเทานน หามเลนกบสตวเลยงโดยไมมผใหญดแลและตองลางมอทกครงหลงสมผสกบสตวเลยง 5.ตองจำ�ไวเสมอวาเวลาเลนกบสตวเชนสนขอย�แหยใหสตวโมโหอย�เหยยบหางหวตวหรอขาหรออยาทำาใหสตวตกใจ อย�แยกสตวทกำาลงกดกนอย�หยบจานขาวหรอเคลอนยาย อาหารขณะสนขกำาลงกนอาหาร อย�ยงหรอเขาใกลสตว ทไมรจกหรอไมมเจาของ

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

26

6.ถ�ถกสตวเลยงทำ�ร�ยหรอเกดบาดแผลจากการเลนกบสตวเลยงตองรบลางแผลใหสะอาดดวยนำาและสบเชดแผลใหแหงใสยารกษาแผลสดหรอไปพบแพทยเพอรบการรกษาทถกตอง 7.ห�มไปคลกคลหรอสมผสกบสตวทไมใชสตวเลยงของทบาน เพราะเราไมสามารถมนใจในความปลอดภย ทงจากโรคและการทำารายได

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

27

โรคตดตอระหวางสตวและคน ทเดก ๆ ตองร

คนเราตดเชอโรคอนๆจากการกนอาหารรวมกบสนข หรอแมว และสตวเลยงอนๆ ได จากการใชจานชามชอนสำาหรบคนมาใชกบสตว หรอ การกนอาหารเครองดมรวมกนในภาชนะเดยวกน หรอแมแตการพาสตวเลยงเขาไปในรานสะดวกซอแลวนำาไปเกาะตกดนำาแขงบาง แอบเอาไปใสในตแชนำาดมบาง ทำาใหตดเชอโรคได

   เพราะทงสนขแมวและสตวเลยงอนๆอาจจะมเชอ สเตปโตคอคคสและสเตปฟโลคอคค(Streptococcus and Staphylococci)ททำาใหเกดโรคผวหนงการตดเชอทผวหนงรวมถงมไขพยาธตวกลมพยาธไสเดอนพยาธเสนดาย

นอกจากนยงม“โปรโตซว”ซงสามารถกอโรคทองรวงทงในคนและสนขแมว

อยางทเจอบอยๆ คอเชอกลม“เจยรเดย” (Giardia)รวมถง เชอซาโมไนลาทกอโรคทองรวงทงคนทงสตว

คมอความรสำ หรบนกเรยนและประชาชนเรอง “โรคพษสนขบา และโรคระหวางสตวและคน”

28

เชอทอกโซพล�สโมสส (Toxoplasmosis)มอยในสตวหลายๆ ประเภท แตทปญหาคอ “แมว” เปนสตวพเศษทสามารถนำาไข ของเชอนสคนไดโดยเฉพาะ“หญงตงครรภ” เมอรบเชอเขาไปอาจทำาใหแทงได รวมถง อาจทำาให ทารกในครรภมการเจรญเตบโต ผดปกตในตางประเทศจะเขมงวดเรองนมาก ขณะทประเทศไทยยงไมคอยมรายงานมากนกแตกมการตรวจพบเชอดงกลาวเชนกน

อกโรคหนงทเจอไดคอ“โรคแมวขวน”(Cat Scratch Fever)เนองจากแมวเปนสตวทชอบเลยสงตางๆ รวมถงเลบของตวมนเองทำาใหทเลบมแบคทเรยเยอะประกอบกบการทเปนสตวทชอบขวน ดงนนคนทถกขวนอาจจะทำาใหเกดการตดเชอทผวหนงยงถาเจอเชอบ�โทไนโลสส (Bartonellosis)อาจจะทำาใหอาการรนแรงไดนอกจากนยงมเชอร�รงเวรม(Ringworm) กอโรคผวหนงคลายกบกลากเกลอนคนทภมคมกนตำาผสงอาย เดกคนปวยหรอรบยากลมสเตยรอยดอยเสยงตดเชองาย

นอกจากนยงมโรคภมแพขนสนขขนแมวหรอโรคจากเหบหมดทตองระมดระวง