เขตปกครองตนเองไตสบสองปนนา ตอนท 1: เขตสงวนธรรมชาต สภาพปา สตวปา และคนไต

Xishuangbanna Dai Autonomous Prefecture Part I:

Nature Reserve, Forest, Wildlife and Dai People

รศ. ดร. นรศ ภมภาคพนธ 1/

นำาเรอง

ผมมโอกาส 2 ครงในการเดนทางไปศกษาสภาพธรรมชาต และสตวปาในเขตปกครองตนเองไตสบสองปนนา (Xishuangbanna Dai Autonomous Prefecture) มณฑลยนนาน ประเทศสาธารณรฐประชาชนจน จากครงแรกในชวงเดอนเมษายน และพฤษภาคม พ.ศ.2536 ไดเขาไปศกษาสภาพปาไม และสตวปาในพนทคมครอง 2 แหง ไดแก เขตสงวนธรรมชาตเมองยาง (Mengyang Nature Reserve) ทางฝงซายของแมนำาลานชาง หรอแมนำาโขง ซงยงพบประชากรสตวปาขนาดใหญ เชน ชางปา กวางปา และลงไอเงยะ และเขตสงวนธรรมชาตเมองหลา (Mengla Nature Reserve) ตดชายแดนประเทศลาว มไมยางหายากคอ Parashorea chinenesis และยงพบนกปาตางๆ หลากชนด และชกชม จนเปนทกลาวถงวาขนาดพนทสบสองปนนาเพยง 1/500 ของประเทศจน แตมความหลากหลายทางชวภาพสงรองรบพชพรรณ และสตวปาไดถง ¼ ของประเทศจน โดยเฉพาะชนดพชพรรณ และสตวปาทพบในปาเขตรอน (Tropical species) ซงกระจายขนไปถงมณฑลยนานบรเวณเขตสบสองปนนา รวมทงไดชมสวนพฤษศาสตรเขตรอนเมองลวงนอย (Xiaomenglun Tropical Botanical Garden) ในเมอง

1

ลวง(Menglun) เปนสวนพฤษศาสตรทเกาแกและมชอเสยงของประเทศจน มการรวบรวมพรรณไมจากเขตรอนโดยจดแยกเปนหมวดหมทางอนกรรมวธานทชดเจน นอกจากนนยงไดสงเกตชวตความเปนอยของคนทองถน ในเขตปกครองตนเองไตสบสองปนนาพบชนเผาตางๆ รวมทงชาวฮนรวม 13 ชนชาตจาก 56 ชนชาตทพบในประเทศจน เชน ชาวไต ชาวอ มเซอ หรอลาฮ อกอหรอฮาหน (Hani) รวมทงกลมชนชาตทจดอยในตระกลภาษามอญ-เขมร เชน ปหลาง เตออง และวา โดยเฉพาะคนไต ซงประกอบดวยไตลอ ไตดำา ไตใหญ ทตงบานเรอนอาศยอยในพนท หรอนอกพนทเขตสงวนธรรมชาต ซงเกยวของกบการใชทดนในการเพาะปลก การลาสตวปา การเกบหาของปาเพอนำาไปใชประโยชนในครวเรอน หรอนำาไปขายทตลาดในเขตเมองยาง เมองหลา และเมองลวง เปนตน

--------------------------------------------------------------------------------------------------1/ หวหนาภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

สภาพภมประเทศ และภมอากาศ

ดนแดนสบสองปนนา (西双版纳) มขนาดพนท 19,700 กม.2 เปนพนทภเขาสลบซบซอนมหบทราบอยตามรองนำาสาขา สวนในลมแมนำาลานจาง หรอลานชาง (Lan Cang Jiang, 澜沧江)) หรอนำาของ หรอแมนำาโขงบรเวณทไหลผานสบสองปนนาเปนระยะทาง 158 กม. มทงหบทราบแคบ และทราบกวางใหญสดบรเวณตวเมองเจงฮง หรอเชยงรง ภมประเทศเปนแนวเทอกเขายาววางตวขนานกบแนวแมนำาลานชางในแนวทะแยงตะวนตกเฉยงเหนอ-ตะวนออกเฉยงใต กอนทจะปรบตวเปนแนวเหนอ-ใตเมอแมนำาไหลผานใกลพนชายแดนประเทศจนสดนแดนพมา และลาว บรเวณฝงซายของแมนำาลานชาง มลำานำาสาขาท

2

ไหลมาบรรจบ คอ นำาลวซา และนำางด และฝงขวามลำานำาสำาคญหลายสาย ไดแก ซานชาเหอ นำาหมน นำาโหลวซ นำาปหยวน และนำาหลา พนทดานตะวนตกของสบสองปนนา มแมนำาตาลอ นำานาหลนไหลเขาสเมองลา ประเทศพมาวนลงไปบรรจบแมนำาโขง จดสงสดของสบสองปนนามความสง 2,300 เมตร รทก. และจดตำาสด 470 เมตร ในบรเวณปลายแมนำาลานชางสดแดนประเทศจน สภาพภมอากาศของพนทสบสองปนนา ไดรบอทธพลจากลมมรสม 3 ดาน ชวงฤดหนาวไดรบความกดอากาศสงทพดมาจากดานทศตะวนออกเฉยง เหนอ ในฤดฝน และฤดรอนไดรบอทธพลจากมวลอากาศรอนชนจากมหาสมทรอนเดยทางทศตะวนตกเฉยงใต และไดรบความกดอากาศตำาจากแถบศนยสตรทางตะวนออกเฉยงใต

เขตปกครองตนเองไตสบสองปนนา (Xishuangbanna Dai Autonomous Prefecture, 西双版纳傣族自治州) เปนเขตปกครองพเศษเทยบไดเทากบเปน 1 ใน 16 เขตการปกครอง (นาจะเทยบไดเทากบระดบจงหวด) ของมณฑลยนนาน ดานบนตดเขตปกครองซอเหมา (Simao Prefecture, 思茅区) ดานตะวนตดชายแดนประเทศพมาทางทศตะวนตก และตดตอกบประเทศลาวทางทศตะวนออก และทศใต จากขอมลการสำารวจเมอป พ.ศ. 2543 สบสองปนนา มประชากรทงหมด 993,397 คน ชนเผาทมประชากรสงสด 3 ลำาดบ ไดแก ชาวไต 296,930 คน (คดเปน 29.89%) ชาวฮน 289,181 คน (29.11%) และฮาหน หรออกอ 186,067 คน (18.73%) นอกนนอก 22.27% เปนประชากรของชนเผาตางๆ อก 10 ชนชาต เขตปกครองตนเองไตสบสองปนนา แบงการปกครองเปน 3 หวเมองหลก (County) ซงเทยบเทาอำาเภอ คอ หวเมองเชยงรง (Jinhong County, 景洪镇) หวเมองไฮ (Menghai County, 孟海镇) และหวเมองหลา (Mengla County, 孟腊镇) ทงสามหวเมองยงม เมง หรอ

3

เมองในภาษาไทย ขนาดเลกตางๆ ในระดบตำาบลภายอาณาเขต กลาวคอ หวเมองเชยงรง ประกอบดวยเมองเชยงรงเปนเมองเอก และมเมองลง เมองยาง และเมองฮำา หวเมองหลา หรอหลาแสน ประกอบดวยเมองหลาเปนเมองเอก และมเมองแวน เมองลวง เมองฮง เมองยวน เมองมาน เมองเปง เมองบาน หวเมองไฮ ประกอบดวยเมองไฮเปนเมองเอก และมเมองมาง เมองออ เมองงด เมองหน และตาลว เปนตน

ภาพท 1 . ชาวไตประชากรหลกของเขตปกครองตนเองไตสบสองปนนา (จดสแดง ดสวนขยายดานลาง)

4

ภาพท 2 . แผนทตงสวนขยายของเขตปกครองตนเองไตสบสองปนนา

ทมา http://www.yunnan.fr/cartes/xishuangbanna.jpg

สภาพสงคมพชคลมดน และพชพรรณ

ระบบการเรยกชอประเภทปาสงคมพชคลมดนในสบสองปนนา ซงเปนสงคมพชทพบใน

บรเวณพนทในเขตกงเมองรอน มการจำาแนก และเรยกในชอทแตกตางกนออกไป เชน Heinonen and Vainio-Mattila (n.d.) กลาววาม 5 ประเภทหลก ประกอบดวย I. Tropical seasonal (monsoon) forest, II. Tropical mountane forest, III. subtropical evergreen broad-leaved forest, IV.

5

Monsoon forest over limestone, V. Monsoon forest on river banks แต Apel (2001) จำาแนกออกเปน 3 สงคมพชหลก (Formation) และ 5 ลกษณะรปแบบสงคมพชถน ดงน

I. ปาดบชน (Tropical evergreen board-leave forest)

II. ปาดบแลง (Tropical semi-evergreen (monsoon) forest)

III. ปาดบเขา (Montane evergreen broad-leave forest)

IV. สงคมพชถน (Local vegetation types) ประกอบ ดวย (1) ปาเขาหนปน(Limestone forest) 2) ปาสน (Pine forest) 3) ปาไผ (Bamboo forest) 4) ปารมนำา (River gallery forest) 5) ปาผลดใบ (Deciduous forest)

แตในมมมองของผม เมอเปรยบเทยบกบรปแบบของประเภทปาในประเทศไทย และอาศยโครงสราง และชนดพรรณไมทปรากฏ ซงสวนใหญคลายคลงกบพรรณไมทางภาคเหนอทงวงศ สกล และชนด ในบางสกลเปนชนดทแตกตางกน และไมนาทจะแตกตางกนมากนกในเรองการเรยกสภาพปาถาจะนำาระบบการเรยกชอประเภทปาทใชในประเทศไทยเขามาใช ซงอาจเปนเพยงสงคมยอยทแตกตางกน และมในสวนของไมเขตอบอนทแทรกตวเพมขนเทานน

ปาทพบสวนใหญในสบสองปนนาโดยทวไปเปนปาดงดบในหบทชน หรอตามลำาหวยสาขาของแมนำาลานชาง ปาดงดบพบกระจายเปนผนใหญในพนทตนนำาสาขาของแมนำาลานชาง ปาเบญจพรรณพบตามพนทดอนในบรเวณใกลแมนำาลานชาง ซงมไผแทรก หรอบางตอนตามรมแมนำา มไผขนคลมเปนบรเวณกวาง แตกพบตนไมผลดใบแทรกปะปนอยดวย และปาดงดบเขาพบในบรเวณพนทลาดเขา หรอสนเขาสงในระดบประมาณ 900 ขนไป สวนสงคมพชเขาหนปนพบในแนว

6

เขาหนปนแนวยาวจากเมองหลา ตลอดแนวแมนำาลานชางสวนใหญเปนปาเบญจพรรณ สลบกบปาดงดบ และปาดงดบเขาบนสนเขา และภเขาสง โดยไมพบปาเตงรง ผมใชเวลาสวนใหญสงเกตสภาพปา และพรรณไมอยใน 2 หวเมองหลก และมไดเหนสภาพปาทางฝงตะวนตกของแมนำาลานชางในหวเมองไฮ ขอสงเกตเกยวกบสงคมพชบรเวณใกลแมนำาลานชาง มลกษณะการกระจายเปนแบบสลบ (mosaic pattern) มไดเปนผนใหญตอเนองทเปนผนปาลกษณะเนอเดยวกนตลอด องคประกอบของชนดพรรณไมบางสวนทจำาแนกชนดได และความสำาคญของปาตอชนดสตวปาทพบในภาพรวมม ดงน

ปาผสมผลดใบ หรอเบญจพรรณ (Mixed deciduous forest) เปนสงคมปาผลดใบทพบไมใหญทแทรกตวดวยไผชนดตางๆ พบครอบคลมพนทของสบสองปนนาตามชายฝงแมนำาลานชาง พรรณไมทพบ ไดแก มะกอก (Spondias pinnata) ออยชาง (Landia grandis) ตวเกลยง (Cartoxylum cochichinensis) งว (Bombax ceiba) ลนฟา (Oroxylum indicum) เกดดำา (Dalbergia ) กระทอมหม (Mytragena brunonis) โมก (Wrigtia tomemtosa) มะขามปอม (Phyllanthus emblica) กอแพะ (Quercus kerrii) ไฮ (Ficus geniculata) ไมสกลเสยว (Bauhinia spp.) ยอปา (Molinda tomentosa) ทองหลางปา (Eritheana subambran) กวาวเครอ (Millettia extensa) และเถาวเครอออน (Congea tomentosa) ขนพนแทรกบนเรอนยอดไมใหญ อนทนลนำา (Largerstoemia speciosa) ไผซางนวล (Bambusa tulda) และไผหนาม (Bambusa arandinacea) ตามรมหวย ตามรมฝงแมนำาลานชางพบ ไผซางดอย (Bambusa

7

membranaceus) ไผหก (Dendrocalamus hamiltonnii) ไผดำา (Phyllostachys nigra) และไผขาวหลาม (Cephalostachyum pergracile)

ถนอาศยบรเวณทปกคลมดวยปาเบญจพรรณในพนทคมครองของสบสองปนนา มความสำาคญเปนแหลงทอาศย และหากนของชางปา (Elephas maximus) กวาง (Cervus unicolor) หมปา (Sus scrofa) ลงวอก (Macaca mulatta) และฝงไกปา (Gallus gallus) รวมทงชนดนกทสมพนธกบถนอาศยประเภทปาผลดใบ เชน นกหวขวานตางๆ

ปาดงดบแลง (Dry evergreen forest) พบในพนทตามหบทราบ พนทรมขนหวยสาขาบรเวณใกลแมนำาลานชาง พรรณไมทพบ เชน ยางแดง (Dipterocarpus terbinatus) พนจำา (Vatica fleuryana) เลยน (Melia azedarach) มะมวงปา (Mangifera sp.) สลกกระพาด (Pterospermun acerifolium) ยมปา (Toona sp.) ไทรกราง (Ficus altissima) และมะเดอเกลยง (Ficus racimosa)

ปาดงดบชน (Semi-evergreen forest) ปาดงดบชนในสบสองปนนาตามบรเวณใกลรมนำาลำาธารบนภเขา คอนขางทบ และชนแมในหนาแลง พบเฉยงพรานางแอ (Carallia brachiata) ชมพนำา (Eugenia siamensis) มะตาด (Dillenia indica) มะเดอ (Ficus sp.) มะไฟ (Baccaurea ramiflora) องนปา (Tectrastigma planicualum) ตางหลวง (Trevesia palmata) พระเจารอยทา (Hetrapanax fragrans) เชยด (Cinnamomum iner) พบไทรและมะเดอตางๆ หลายชนด นอกจากนนยงพบเถาวลยชนดตางๆ พชทเดนมาก คอ เตารางยกษ (Caryota mitis) เฟรนตน (Cyathea chinensis) และเฟรนตนชนดอนๆ ในสกล Cyathea เชนกน พบขนตามชายปารมรองนำาบน

8

เขา ในหยอมพนทถกรบกวนกลางปาดงดบพบ ดงกลวยปา (Musa sp.) สาบเสอ (Euphatorium odoratum) และแกมขาว หรอใบตางดอก (Massenda kerri) ตามชายปาพบตองกง (Thysanolaena maxima) และขางถนนทตดผานปาดงดบสามารถพบเหนแนวกระทมนำา (Anthocephalus chinensis) และลำาพปา หรอตมเตน (Daubanga grandiflora)

ถนอาศยประเภทปาดงดบเปนแหลงทอาศยของนกกระทาดงอกสนำาตาล (Arborophila brunneopectus) นกแวนสเทา (Polyplectron bicalcalatum) นกเขาเขยว (Chalcophaps indica) นกมม (Ducula badia) คางแวนถนเหนอ (Tachypithecus phayrei) และชะนแกมขาว (Hylobates leucogenys)

ปาดงดบเขา (Lower montane forest) บนสนเขาในระดบตงแต 900 เมตรขนไป พรรณไมทพบ เชน สารภดอย (Anneslea fragrans) อบเชย (Cinnamomum inner) จำาปดง (Magnolia henryi) จำาปา (Michelia champaca) พญาไม (Podocarpus imbricatus) มะหา (Eugenia sp.) ตนไมสกลหวา (Syzygium spp.) ตวแดง (Catoxylum sp.) ทะโล (Schima wallichii) สานเลก (Dillenia ovata) คำามอกหลวง (Garcinia sooteepensis) ไมสกลเหมอด (Aporusa spp.) กอหลายชนดในสกล Castanopsis, Lithocarpus, Qurcus และสกล Cyclobalanopsis ซงปจบนถกจดไวในสกล Qurcus และไผขนาดเลกไมทราบชนดแทรกตวระหวางตนไมใหญ ตามชายรองนำาซบทชนจะพบขาคม (Alpinia platychilus) ถนอาศยบรเวณปาดงดบเขาเปนแหลงรองรบนกภเขาชนดตางๆ ในเขตสงวนธรรมชาตเมองยาง พบฝงลงไอเงยะ และพบดานชางปาขนมาหากน

9

หรอหลบพกตามปาดงดบเขาบนสนเขาสง รวมทงนกภเขาชนดตางๆ เชน นกกรองทองแกมขาว (Leiothrix argentiauris)

ปาเขาหนปน (Limestone forest) พบตามแนวเขาเทอกหนปนบรเวณเขตสงวนธรรมชาตเมองลวง และแนวเขาหนปนบนเสนทางสเมองหลา และพนทบางตอนบนภเขาหนปนตามแนวแมนำาลานชาง หรอแมนำาโขง พบพรรณไมพมขนาดเลกหลายชนดขนยดตดตามซอกหน และหนาผา เชน จนผา (Dracaena cf. angustifolia) สลดไดปา (Euphorbia sp.) บนยอดผา ในบรเวณทเปนหบ หรอแองดนทมความชน พบพรรณไมเชนเดยวกบปาเบญจพรรณ สามารถพบ ทองหลางปา (Eritheana subumban) งว (Bombax sp.) ตองแตบ (Macaranga denticulata) พงแหรใหญ (Trema orientalis) ไทรชนดทขนบนหน (Ficus sp.) สมพง (Tetrameles nudiflora) ปอไมทราบชนด มะกอก (Spondias pinnata) ไผรวก (Thyrsostachys siamensis) และพนลางม เปง (Phoenix sp.) และปรงเขา (Cycas sp.) ขนปรากฏอยดวย แนวเขาหนปนในเขตสงวนธรรมชาตเมองยางเปนทอาศยของเยอง หรอเลยงผา (Naemorhedus sumatraensis) ไดพบบรเวณจดทถายมลประจำาหลายจด

สงคมพชรมลำาธาร (Riparian forest) สงคมพชรมนำาเปนสงคมขนาดเลกปรากฏเปนแถบ หรอกระจดกระจายขนเปนกลมขนาดเลก-ใหญตามทลาดรมนำา แกงหน พบตามแนวชายนำาตามรมแมนำาลานชาง และลำาหวยแยกสาขาตางๆ

สงคมพชรมธารนำา และลำานำาสาขาสายใหญๆ เชน ซานชาเหอ นำาโหลวซเจยง แมนำาปหยวน นำาเมองยาง และนำาหลา ตามกอนหน และแกงกลางนำาพบตนไครนำา (Homonoia riparia) ออ (Alando donex) ผกกาดชาง (Cassocephalum crepidioides) ถด

10

เขาไปพบเอองหมายนา (Costus lacerus ) ลำาพปา (Daubanga grandiflora) มะตาด (Dillenia indica) ซงในประเทศจนใชชอ Dillenia yunannensis อนทนลนำา (Largerstoemia speciosa) และมะเดอปลอง (Ficus hispida) เปนตน สงคมพชรมนำา มความสำาคญเปนแหลงหากนพชของสตวปาในหนาแลง บรเวณชายลำาธารในพนทเขตสงวนธรรมชาตเมองยางสามารถพบรองรอยหากนของชางปา หมปา และปลกกวางปา รวมทงการหากนของไกปา การใชลงแหลงนำาของนกปาตางๆ ในเวลากลางคนสามารถพบกบตางๆ หลายชนดตามรมลำาธาร ชายปา กอนหนทชน เปนตน

สงคมพชรมแมนำาลานชาง พบไครนำา (Homonoia riparia) ตามโขดหน ชายนำาเปนพชลมลกขนาดเลกตางๆ กก (Cyperus spp.) หญาตางๆ พงออ (Alando donex) เลา (Saccharum spontanium) พบขนแนนเปนกลมตามรมหาด หรอดอนทราย สงขนไปขอบดานบนฝงพบกลมตนเปงสบสองปนนา (Phoenix sp.) มกพบขนรวมกนเปนหยอมใหญๆ ในจดทพบเทานน มไดกระจายอยางตอเนองตลอดแนวแมนำา สภาพการไหล และปรมาณมวลนำาของแมนำาลานชางในฤดฝนกอใหเกดการพดพาหนกรวดแมนำา ตะกอนทรายมาทบถม และพดเคลอนยายออกไปสตอนลาง พชทขนปกคลมกอตวเปนสงคมรมนำาในลกษณะตางๆ สงคมพชรมแมนำาจงเปนลกษณะสงคมพชทมการทดแทนทเปนวงรอบ (Cyclical succession) คอมการกระจายตวของพชชนดตางๆ เขามาขนปกคลมพนทโลง เปลยนแปลงชนดไปตามระยะเวลา มการพฒนาตวเองเปนสงคมพชทมขนาดใหญขน และถกกระแสนำาพดพาทำาลายใหหมดไปในชวงทมกระแสนำาทวมพดรนแรง และมการกอตวของสงคมพชขนใหมตลอดเวลา

11

สภาพรมแมนำาลานชางเหมอนการขยายขนาดของพนทหาดทราย ดอนทราย แองนำาขงอยในบรเวณทลมใกลชายฝง และสงคมพชรมนำาของลำาหวยขาแขง ในเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง แตกวางกวาถง 2-5 เทาตว และในพนทตอนลางลงมาถงบรเวณใกลสามเหลยมทองคำา กวางเกน 10 เทาตว ในอดตนาจะมความเหมาะสมตอการใชประโยชนของสตวปาตางๆ เชนเดยวกบลำาหวยขาแขง เชน ชางปา สตวกบตางๆ เสอโครง นกทสำาคญโดยเฉพาะนกยง (Pavo muticus) นกเขยน หรอกระเรยน (Grus antigone) นกแรง นกเปดนำา และหานปาบางชนด เชน หานเทาปากดำา (Swan goose; Anser cygnoides) หานเทาปากชมพ (graylag goose; Anser anser) ปจจบนพบเพยงนกกระแตหาด (Vanellus duvaucelii) นกยางกรอกพนธจน (Ardeola bacchus) นกจาบคาในสกล Merop นกกะเตนอกขาว (Halcyon smyrnensis) และแนวแมนำาลานชางยงเปนเสนทางอพยพของกลมนกชายเลนลงสประเทศแถบอนโดจน

ความหลากหลายทางชวภาพ และทรพยากรสตวปา

ความหลากหลายทางชวภาพมณฑลยนนาน (Yunnan,云南省) หรอเมฆใตตามภาษาไทย

มขนาดพนท 394,100 กม.2 จากระดบความสงตำาสด 76 เมตร บรเวณหบแมนำาแดง (Honghe River) รอยตอชายแดนมณฑลยนนาน และมณฑลกวางส และจดสงสด 6,740 เมตร ในบรเวณยอดเขาเหมยลซวซาน (Meilixueshan) คำาวาซวซาน (雪山) หมายถงยอดเขาหมะ เมอเทยบกบมณฑลตางๆ แลวนบวามณฑลยนนาน เปนพนทซงอดมดวยความหลากหายทางชวภาพทสงสดในประเทศจน เนองจากพนททางตอนใตสดในเขตปกครองตนเองไตสบสองปนนา เปนพนทอากาศแบบกงเมองรอน (Subtropics) จากวามชมชนจากปรมาณ

12

นำาฝนทคอนขางสง ทำาใหสงคมพชในบรเวณนมพชพรรณในปาเขตรอนปรากฏอยคอนขาง มาก พบวาจำานวนสงมชวตทมความหลากชนดสงเกนจำานวนกวาครงหนงของชนดพรรณพช และพรรณสตวทพบในประเทศจน จำาแนกเปนพชชนสง (higher plants) พบมากกวา 15,000 ชนด พบมากกวาครงหนงของทงประเทศ แมลง 13,000 ชนด (คดเปน 52% ของทงประเทศ) สตวมกระดกสนหลง 1,638 ชนด (53% ของทงประเทศ) สตวปาเลยงลกดวยนม 250 ชนด (53% ของทงประเทศ) และนกปา 766 ชนด (65% จาก 1,326 ชนดของทงหมด) ปลานำาจด 400 ชนด (50% จาก 800 ชนด) และในลมนำาลานชางในสบสองปนนา พบปลานำาจด 240 ชนด

ภาพท 3 . ปายเตอนเรองรายการสตวปาและพชปา 30 ชนดของประเทศจน ซงอยในบญช CITES

รฐบาลจนไดระงบอตสาหกรรมทำาไมจากพนทปาธรรมชาตในสบสองปนนา ตงแตป พ.ศ. 2538 ซงเปนผลดตอการสงวน และฟ นฟ

13

ทรพยากรธรรมชาต และโดยเฉพาะสตวปาทเหลออยในสบสองปนนา นอกจากนนยงควบคมการนำาเขาสงออกพช และสตวปาใกลสญพนธตามบญช CITES ในฐานะทประเทศจนเปนสมาชกอนสญญา CITES ดงจะเหนไดจากการประชาสมพนธ และโปสเตอรเตอน (ภาพท 3) ทตดไวตามดานตรวจชายแดนทดานบอหาน

ทรพยากรสตวปาทสำาคญพนทสบสองปนนา แมวามขนาดเพยง 1/500 เทาของอาณาเขต

พนทประเทศจน แตสามารถรองรบพชพรรณ และสตวปาตางๆ ไดถง ¼ ของความหลากชนดของสงมชวตทพบในประเทศจน ในการจดตงพนทเขตสงวนธรรมชาตสบสองปนนา กอใหเกดผลดในการคมครองชนดสตวประเภทมกระดกสนหลงทอาศยอยบนบกรวม 539 ชนด คดเปน 25% ของทพบในประเทศจน พบนก 429 ชนดคดเปน 36% ของทพบทงประเทศจน สตวเลอยคลาน 68 ชนด สตวสะเทนนำาสะเทนบก 47 ชนด และปลานำาจด 100 ชนด คดเปน 40% ของทพบทงประเทศ ชนดสตวทสำาคญทไดรบการจดใหเปนสตวปาสำาคญของประเทศจน บางชนดเปนสตวปาคมครอง ไดแก ชางปา (Elephas maximus) เสอโครงอนโดจน (Indo-Chinese tiger: Panthera tigris) กระทง (Gaur; Bos gaurus) ชะนแกมขาว (White-cheeked gibbon; Hylobates concolor leucogenys) บนตรง (Binturong; Arctictic binturong) กระจง (Lesser mouse deer: Tragulus javanicus) นกเงอกคอแดง (Brown-headed hornbill; Aceros nipalensis) นกแวนสเทา (Peacock pheasant; Polypleotron bicalcaratum) และนกยง (Green peafowl; Pavo muticus) สตวปาสำาคญทนากลาวถงในมณฑลยนนาน และโดยเฉพาะสบสองปนนา เชน

14

จาง หรอชางปา (Asian elephant, 亞洲象; Elephas maximus) แมนำาลานจาง หรอลานชางในอดตเปนแหลงอาศยของชางปา มชางเปนลานตว คนไตลอจะลงมาใชนำาในแมนำา คอนขางยากลำาบาก และอนตราย เพราะพบแตจาง หรอชางปามากมาย จงเปนชอเรยกและทมาของแมนำาสายน (คณบวคำา สาวไตลอ ซงเปนมคคเทศนนำาเทยวสบสองปนนา ไดบรรยายใหฟงในเรองทมาของชอแมนำาน) ปจจบนในเขตสบสองปนนา ชางปาพบเหลออยแตเฉพาะในเขตสงวนธรรมชาตเมองยาง (Mengyang Nature Reserve) ซงตงอยชดตดฝงซายของของแมนำาลานชาง ในเมองยาง หรอเมงหยาง ตามสำาเนยงจน ซงหางจากตวเมองเชยงรง ขนไปทางเหนอ 47 กโลเมตร ในพนทซงไมตดแมนำาลานชาง พบประชากรชางปาในแหลงธรรมชาตในเขตปกครองซอเหมา (Simao Prefecture) โดยพบในเขตสงวนธรรมชาตไคหยางเหอ (Cai Yang He Nature Reserve) และลาสดในสบสองปนนา พบชางปาในพนทสงวนธรรมชาตเมองหลา (Mengla Nature Reserve) และเขตสงวนธรรมชาตซานโหยง (Sanyong Nature Reserve) ในบรเวณปาทตดตดชายแดนประเทศ สปป. ลาว มการประเมนจำานวนประชากรชางปาในมณฑลยนนาน ประเทศจน พบวามจำานวนประชากร 200-250 ตว โดยประชากร 80% พบในพนทปาในสบสองปนนา

15

ภาพท 4 . โขลงชางปาจำานวน 10 ตวในเขตสงวนธรรมชาตเมองยางทมา

http://www.newyn.com.cn/Dest/D00000010987.html

แฮด ไดแก แรด (Javan rhino, 爪哇犀牛; Rhinoceros sondaicus) และ กระซ (Sumatran rhino, 苏门答腊犀牛; Dicerorhinus sumatrensis) มรายงานวากระซตวสดทายในประเทศจน ถกลาไดจากบรเวณปาเมองหลา ในสบสองปนนา เมอป พ.ศ. 2479 เอกสารสวนใหญระบเปนกระซ บางเอกสารกลาววาเปนแรด ในพนทลมนำาโขง นาจะเปนแหลงอาศยของแรด และกระซ เชนกรณการพบเหนการใชหอกแทงแรดในปานาแล เมองไชยบร ทางฝงขวาของแมนำาโขง ขององร มโอต (Henri Mouhot) เมอป พ.ศ. 2404 และตอมาเมอวนท 14 กรกฎาคม พ.ศ. 2410 รท. ฟรองซส การนเยร นกสำารวจชาวฝรงเศสจอดพกเรอ 6 ลำา และขนสำารวจบนดนแดนสยาม ไดพบแรดจำานวน 3 ตว กำาลงเขากนผลมะมวงปาในเขตกำาแพงเมองโบราณสถานเกาเชยงแสน จากภาพวาดโดย มร. เดอลา

16

ปอรต ดงกลาวไดนำามาพมพซำาในหนงสอรปเกาเลาเรอง 2 เรยบเรยงโดย พษณ (2543) นาจะเปนกระซ มองเหนม 2 นอ นอหนาสงกวานอหลง ตามภาพท 5

ภาพท 5 . กระซทพบในเมองเกาเชยงแสน รมแมนำาโขง ทมา พษณ 2543.

งวปา หรอววแดง (Banteng, 爪哇野牛; Bos javanicus) มขอบเขตการกระจายแคบๆ เมอเทยบกบกระทง ซงพบกระจายกวางกวา ววแดงพบในลมนำานเจยง (怒江) หรอแมนำาสาละวน ซงเปนพนทปกคลมดวยปาเบญจพรรณ ทางตะวนตกของมณฑลยนนาน ตดชายแดนประเทศพมา

เกงหมอ (Fea’s muntjac, 菲氏麂; Muntiacus feae) มลกษณะคลายเกงดำา (Black muntjac, 黑麂 ; Muntiacus crinifrons) เดมมรายงานวาพบเกงหมอในยนนาน มการตงขอสงเกตวาอาจเปนเกงกงซานชนดทเพงจะพบใหม แต Shen et al. (1999) ยงระบวาเปนเกงหมอ โดยรายงานวาพบบนภเขาในระดบทตำากวา 2,500 เมตร ทเทอกเขา ทางดานตะวนออกของทเบต และเทอกเขาเกาลกวน ในยนนาน ตามแผนทเปนพนทราบสงในบรเวณระหวางตนนำานเจยง (สาละวน) และตนนำาลานชาง

17

เกงกงซาน (Gongshan muntjac, 贡山麂; Muntiacus gongshanensis) เปนเกงชนดใหมของโลก ไดรบการศกษา และตงชอสตวศาสตรโดย Professor Ma ชาวจน จากตวอยางพบทมเจยว (Mijiao) ในหวเมองกงซาน (Gongshan County) ทางดานตะวนตกของมณฑลยนนาน ตดชายแดนประเทศพมา เมอป พ.ศ. 2533 มตวอยางเกงกงซานเพศผสตฟจดแสดงอยท Kunming Institute of Zoology, Academic Scinica ในเมองคนหมง เปนเกงมสขนนำาตาลเขม แตไมมกระจกขนบนหว และสวนขาทงสเปนสขาว มลกษณะแตกตางจากเกงหมออยางชดเจน

ทราย หรอเนอทราย (Hog deer,  豚鹿; Axis porcinus) เปนสตวทพบในมณฑลยนนานตามรายงานเกา รายงานวาพบเนอทรายในบรเวณพนทมณฑลยนนานดานตะวนตกตดประเทศพมา มการกลาวถงการพบกวางทองในสบสองปนนา โดยปกตกวางทอง หมายถงละองละมง เนองจากมขนในชวงหนาฝนเปนสนำาตาลอมสม เชนเดยวกบขนเนอทราย แตละองละมงในประเทศจน คอ โปล (Hainan Eld’s deer, 坡鹿; Cervus eldi hainanus) พบท เขตสงวนธรรมชาตตาเถยน (大田自然保护区) บนเกาะไหหลำาเทานน ดงนน เปนไปไดหรอไมวากวางทอง คอเนอทราย ซงมขนในชวงเวลาหนาฝนเปลยนเปนนำาตาลออน โดยเปนทสงเกตวา พนทปาเบญจพรรณ ดอนทรายรมนำา และหบทราบรมแมนำาลานชาง เชน บรเวณพนทราบกวางเมองเชยงรงในอดต อาจจะเปนแหลงอาศยดงเดมกอนทจะถกปรบเปลยนเปนเมอง และหมบาน ทงนากวาง จนเนอทรายหายไปในทสด หากพบเศษซากเหลอ (fossil remain) ในดนอาจชวยตอบคำาถามน

นกเขยน หรอนกกระเรยน (Sarus crane or Red necked crane, 赤頸鶴; Grus antigone) พบวาในอดตนก

18

กระเรยนเคยเปนนกขนาดใหญทพบทวไป แตไดสญหายไปจากพนทลมนำาทวม (flood plain) และหาดทรายของแมนำาลานชาง ซงมรายงานการพบในชวงป ค.ศ. 1990-1995 (USGS, 2006) เชอวาเพงจะสญพนธไปจากมณฑลยนนาน เนองจากการเปลยนพนทลมเปนนาขาว และตวเมอง ปญหาสารพษตกคาง และแรงบบคนจากการลา

นกยง (Green peafowl or Javan peafowl, 绿孔雀; Pavo muticus ) นกยงทพบในมณฑลยนนาน เปนชนดยอย Pavo muticus imperator เชนเดยวกบชนดยอย (subspecies) ของทพบในประเทศแถบอนโดจน (De Schauensee, 1984; MacKinnon and Phillips, 2000) โดยพบทางตะวนตกของมณฑลยนนาน ตงแตเสนละตจดท 25o เหนอ ลงมา และพบทางตะวนออกทางสดใตของมณฑลยนนาน (De Schauensee, 1984) จากชนดยอยทรายงานเปนชนดยอยเดยวกบทพบในประเทศไทยตอนบน (เขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง จงหวดอทยธาน) และในประเทศแถบอนโดจน ดนแดนสบสองปนนา ไดชอวาเปน เมองแหงนกยง “ ” เนองจากความชกชมของนกยงในอดตในบรเวณพนทปาเบญจพรรณ หาดดอนทราย และทราบรมแมนำาลานชาง หรอแมนำาโขง

แมนำาลานชาง หรอแมนำาโขง นาจะเปนแหลงนกยงทสำาคญในอดต ในทนขอเรยกวา นกยงทอง ใหแตกตางจากนกยงอนเดย แมวาชอสามญจะเรยกวา Green peafowl เพราะสขนนกยงพนเมองเมอตองแสงเปนสเขยวเหลอบทอง จากภาพวาดของนกสำารวจชาวฝรงเศสในพนทอนโดจน และลมแมนำาโขง เมอเกอบ 150 ปทผานมา และไดวาดภาพฝงนกยงในหาดทรายรมแมนำาโขงตามภาพทปรากฏในหนงสอ ลานนาไทยในแผนดน“พระพทธเจาหลวง เขยนโดย พษณ ” (2546)

19

เมอวนท 8 ธนวาคม 2550 ผมนงเรอจากเมองเชยงรง ตงแตเวลา 08.25-18.25 น. ผานระยะทาง 324 กม. ใชเวลา 10 ชวโมง ทลองลงมาตามแมนำาลานชาง หรอแมนำาโขงจนถงสามเหลยมทองคำา มองเหนเกาะแกงหน หาดดอนทราย และปาเบญจพรรณรมนำามความเหมาะสมคอนขางมากตอนกยงทอง (Green peafowl; Pavo muticus) แตไมพบนกยงทอง พบเพยงไกปา (Gallus gallus) 1 ตวเทานน และพบนกเลกๆ เชน นกอมบาตร แอนบาน กระแตหาด ยางกรอก กะเตนอกขาว และนกเดาดน ไมพบเหนนกยง และสตวปาใดใด พนทปาบนเขาสงทงฝงประเทศลาว และฝงประเทศพมาถกตดฟนเปลยนเปนหมบานชาวเขา ปลกขาวไร การชะลางพงทะลายของดนภเขาคอนขางจะสง สงนสะทอนถงการคกคามทปราศจากมาตรการในการจดตงพนทคมครอง และบงคบใชกฎหมาย นกยงทอง (Pavo muticus) มขนบนสวนหวเปนแทงมดขน ขนคอ ถงหลงเปนขนเรยงแบบเกลดเหลอบสทอง ปกเปนสดำาเหลอบเขยว ปจจบนเหลออยในเขตปกครองซอเหมา (Simao) ทางเหนอถดจากเขตสบสองปนนา

ภาพท 6 . ฝงนกยงหากนตามหาดทรายของแมนำาโขง ทมา พษณ 2546.

นกยงทพบเหนนำามาเลยงในสบสองปนนา เชน ทเมองเชยงรง และเมองอนๆ เปนนกยงสนำาเงน หรอนกยงอนเดย (Indian or

20

Blue peafowl 蓝孔雀; Pavo cristatus) ซงมขนหงอนกางแบบรปพด ขนคอสนำาเงนสดใส ขนคลมปกเรยงเปนลายแถบนำาตาลดำา-ขาว เปนนกตางถนทนำาเขามาเพอใชดงดดในการทองเทยว การแสดงการเรยกฝงนกยง การใหนกทองเทยวถายภาพรวมกบนกยงอนเดยคอนขางเชองๆ ไมใชนกยงพนเมองดงเดม พบวามเพยงสวนนอยไมนาจะถง 5% ทเปนนกยงทอง (Pavo muticus) ดงเดม ซงสามารถพบในสถานทเลยง หรอสวนสตวในเมองเชยงรง เชน สวนทะเลสาบนกยงทอง (Green Peacock Lake Park) บางแหงมไดแยกเลยงใหชดเจน พบนกยงลกผสมระหวางนกยงอนเดย และนกยงทองเกดขนในประชากร เชน นกยงในสถานเพาะเลยงขยายพนธลงทภเขาลง

ปลาบก (Mekong giant catfish; Pangasinodon gigas) เปนปลาขนาดใหญพบในลมนำาโขง และลมนำาสาขา แหลงจบปลาบกในแมนำาโขงทมชอเสยง มเทศกาลจบปลาบกเปนประจำาทกป ในชวงเดอนพฤษภาคม ในพนทแมนำาโขง คอบรเวณทผานแนวเขตประเทศไทย บรเวณฝงหาดไคร อำาเภอเชยงของ จงหวดเชยงราย และประเทศ สปป. ลาว บรเวณเมองหวยทราย แขวงบอแกว ประเทศ สปป.ลาว ปลาสวนใหญทจบไดมไขแสดงวาพรอมทจะขนไปผสมพนธในพนทตอนบนของแมนำา แตผมไมเคยไดยนคนทมณฑลยนนาน โดยเฉพาะทสบสองปนนากลาวถงปลาบก หรอการจบปลาบก

พนทสงวนธรรมชาตในสบสองปนนา

ในมณฑลยนนาน ไดประกาศพนทคมครองในรปแบบตางๆ เกอบ 100 แหง คดเปน 5% ของพนททงหมด มพนทเขตสงวนธรรมชาต (ซ หลาน เปา ห ช,自然保护区) ทสำาคญในระดบชาต (National Nature Reserve: NNR) รวม 4 แหง ไดแก ภเขาหมะมาขาว

21

(Baimaxueshan NNR, 白马雪山) ภเขาเกาลกง (Gaoligongshan NNR, 高麗貢山) ภเขาอายลาว (Ailaoshan NNR, 衷牢山) และสบสองปนนา (Xishuangbanna NNR, 西双版纳)

เขตปกครองตนเองของคนไตสบสองปนนา มพนทปาเหลออย 6,642.84 กม.2 หรอ 33.72% (ขอมลป พ.ศ. 2531) พนทปาบางสวนไดรบการจดตงเปนเขตสงวนธรรมชาตสบสองปนนา (Xishuangbanna National Nature Reserve) นบตงแตป พ.ศ. 2501 ครอบคลมพนทปารวม 2,417.76 กม.2 ซงแบงออกเปน 5 พนทยอย (sub-reserve) ทมอาณาเขตไมตอเนองกน และกำาลงดำาเนนการเสนอเพอจดตงอก 1 พนทยอย คอ เขตสงวนธรรมชาตเมองสอง (Mengsong Proposed Nature Reserve) อกหนงแหงบรเวณตดชายแดนประเทศพมา เขตสงวนธรรมชาตสวนใหญ ตงอยทางฝงซายของแมนำาลานชาง ยกเวนเขตสงวนธรรมชาตเมองออ ตงอยทางฝงขวาของแมนำา เขตสงวนธรรมชาตสบสองปนนา ไดรบนำาขนบญชอยใน International Man and Biosphere Reserve Network ขององคการ UNESCO ในป ค.ศ. 1993 และไดรบการดแลบรหารจดการโดยสำานกงานจดการเขตสงวนธรรมชาตสบสองปนนา (Management Bureau of Xishuangbanna Nature Reserve) ซงตงอยทางเหนอในเมองเชยงรง ผทจะเขาชมตองตดตอขออนญาตจากหนวยงานนกอนไปตดตอหนวยงานพนท สำาหรบรายชอและขนาดพนทเขตสงวนธรรมชาตในระดบชาต ทจดตงเปนทางการแลว 5 แหง ประกอบดวย

- เขตสงวนธรรมชาตมานเกา (Mangao NNR) ครอบคลมพนท 73.04 กม.2

22

- เขตสงวนธรรมชาตเมองยาง (Mengyang NNR) ครอบคลมพนท 997.60 กม.2 - เขตสงวนธรรมชาตเมองลวง (Menglun NNR) ครอบคลม

พนท 112.42 กม.2 - เขตสงวนธรรมชาตเมองหลา (Mengla NNR) ครอบคลม

พนท 927.32 กม.2 - เขตสงวนธรรมชาตซานโหยง (Shanyong NNR)ครอบคลมพนท 305.38 กม.2 ปจจบนมการจดตงเขตสงวนธรรมชาตในระดบมณฑล

(Provincial Nature Reserve: PNR) จำานวน 1 เขต คอ เขตสงวนธรรมชาตนาปนเหอ (Nabanhe PNR) ไดรบการดแลจาก Yunnan Environmental Protected Bureau พนทตงอยบรเวณฝงขวาแมนำาลานชางฝงตรงขามกบเขตสงวนธรรมชาตเมองยาง ตงอยหางจากเมองเชยงรงไปทางเหนอเปนระยะ 27 กม. ซงเปนผลดตอการรกษาถนทอาศย พชปา และประชากรสตวปาในบรเวณลมนำาลานชางทงสองฝง

23

ภาพท 7 . เขตสงวนธรรมชาต 7 แหงในสบสองปนนา เมองยางผนใหญบนสดตดพนทนาปนเหอ

ซายมอ พนทเตรยมการเมองสองอยตดชายแดนประเทศพมา เมองหลา ผนใหญทางดาน ตะวนออกเฉยงใตตดประเทศลาว และซานโหยง ทางใตตดปาสงวนนำาหา (ลางสด) และ ปาสงวนภแดนดน (บนขวา) ของประเทศลาว

ทมา Margraf 2005.

เขตสงวนธรรมชาตเมองยาง (Mengyang Nature Reserve)

เปนพนทปาคมครองผนใหญสดของสบสองปนนา ตงอยทางฝงซายของแมนำาลานชาง หรอแมนำาโขง ในเขตเมองยาง (Mengyang, 孟養) และเมองตาตกง (Dadugang, 大渡崗) หางจากเมองเชยงรงไป

24

ทางเหนอบนเสนทางเมองเชยงรง – เมองซอเหมา สเมองยาง เปนระยะทาง 47 กม. มทางหลวงสายเอเซย R3 ตดผานกลางพนทปา ตวสำานกงานตงอยในตวเมองยาง และมหนวยปองกนรกษาปาอยางนอย 2 แหง ตงอยในพนทบรเวณซานชาเหอ และตาตกง

ชนดสตวปา จากประสบการณทเดนปาในพนทปาธรรมชาตในลมแมนำาโขง การสำารวจในเขตสงวนธรรมชาตเมองยาง ของประเทศจน เมอป พ.ศ. 2536 สามารถพบสตวปาไดมากกวาพนทปาสงวนเมองสงทอง ปาสงวนภเขาควาย และปาสงวนนำากะดงของประเทศ สปป. ลาว ตามทผมและนสตคณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร เมอป พ.ศ. 2548 และ 2549 รวมทงอทยานแหงชาตผาแตม อทยานแหงชาตแกงตะนะ และอทยานแหงชาตภจอง-นายอง ของประเทศไทยซงผมเคยเขาไปศกษาสตวปาตามโครงการผนปาผาแตม ในพนทเขตสงวนธรรมชาตเมองยาง ยงเปนปาทสมบรณมากสามารถพบสตวปาชนดตางๆ ในขณะทประชากรสตวปาขนาดใหญทสามารถพบเหนตว รองรอย จากหลกฐานเชน ปลอกเขากระทง ซงเจาหนาทปาไม นำามาใหชม และจากการสอบถามชาวไตลอ ชออาจาย และอายอน ซงเปนผนำาทาง เชน ชางปา (Elephas maimus) อเกง (Muntiacus muntjak) กวางปา (Cervus unicolor) หมปา (Sus scrofa) เยองผา (Neamorhedus sumatraensis) กระทง (Bos gaurus) กาง หรอคางแวนถนเหนอ (Tachepithecus phayrei) และมโอกาสดทไดพบฝงลงไอเงยะ (Macaca assamica) ประมาณ 20 ตวไตบนเรอนยอดไมบนเขาสงสามารถพบเหนไดจากการเขาสำารวจบรเวณตนนำาซานชาเหอ ในพนทไมพบววแดง (Bos javanicus) และเสอโครง (Panthera tigris) แตชางปาพบเหนรองรอยไดเกอบทวพนท และทราบวามประชากรทเพมขน และคงทในปจจบน

25

นกชนดตางๆ ททราบโดยตรงจากการพบเหนในระหวางการสำารวจของผม และ Dr. Liu Ning พบไมนอยกวา 81 ชนด เชน ไกปา (Gallus gallus) นกกระทาทง (Francolinus pintadeanus) นกกระทาดงอกสนำาตาล (Arborophila brunneopectus) นกระวงไพรปากยาว (Pomatorhinus hypoleucos) นกอเสอสนำาตาล (Lanius cristatus) และนกปรอดดำา (Hypsipites leucocphalus) สตวเลอยคลานทพบ เชน ตกแกบาน (Gecko gecko) กงกาหวสนำาเงน (Calotes cyaneus) กงกาแกว (Calotes emma) กงกาบนคอสสม (Draco muculata) จงเหลนบาน (Mabuya multifasciata) สตวสะเทนนำาสะเทนบก ไดแก เขยดหนอง (Rana limnocharis) กบออง (Rana nigrovittata) องนำาเตา (Microhyla ornata) องแมหนาว (Microhyla berdmorei) และองอางบาน (Kaolula aureata) เปนตน

ชางปา จากขอมลการสำารวจของผม และ Dr. Liu Ning พบวาชางปาในเขตสงวนธรรมชาตเมองยาง หากนตามปาเบญจพรรณ พนทถกรบกวนตามปาดบแลงตามพนทราบชานหวย บรเวณปาสวนทลาดชนจะไมพบรองรอยชางปา แตพบรองรอยตามดานชางปาบนสนเขา พบวาชางปากนใบไผหนาม (Bambusa arandinaceae) ไผซางนวล (Bambusa tulda) ไผบง (Bambusa sp.) ใบ และหนอกลวยปา (Musa acuminata) พชในวงศขงขา (Family Zingiberaceae) หญาชนดตางๆ (Family Graminae) กก (Scleria sp.) ตองกง (Thysanolaena maxima) cf. Glyceria sp., Phryniumsp., Olea sp. และพนธไมทจำาแนกชนดไมไดในวงศ Acanthaceae เปนตน

26

ชางปากอผลกระทบตอพชผลการเกษตรในบรเวณดานตะวนออกเฉยงเหนอของเขตสงวนธรรมชาตเมองยาง พนทเมองตาตกง เชน บานจงเทยน (Chong Tien) เปนพนทภเขาสงตอนในหางจากถนนใหญไปทางทศตะวนออก 11 กม. นอกจากนนพชเกษตรยงไดรบผลกระทบจากฝงลง และทางดานใตของเขตสงวนธรรมชาตเมองยาง เชน ทบานสอมว (Sue Mao Zhai) บานจนซาน (Jin Shan, 金山) บานนำาโปง ซงเปนหมบานของชาวไตดำา และไตลอ และนำามาซงความขดแยงระหวางประชาชนและชางปา ทปญหายงไมยตในการแกไขปญหา ชางปาในเขตสงวนธรรมชาตเมองยาง เขากนพชเกษตร และทำาลายพชผลการเกษตร เชน กลวย ตนออนยางพารา สปปะรด ขาวโพด และขาว บางครงเขามาใชแหลงนำาในหมบานสอมว บานจนซาน และบานสามหลง และในหนาแลงหลบพกอยในหยอมปาในหมบาน เชน ในเดอนเมษายน-พฤษภาคม พ.ศ. 2536 พบชางโทน และโขลงชางปาจำานวน 11 และ 17 ตวใกลหมบานจนซาน ดานการชดเชยความเสยหายรฐประเมนจายเงนคาชดเชยพชผลการเกษตรทถกชางกน และทำาลายเฉพาะพนทซงอยนอกเขตสงวนธรรมชาตเทานน ในแตละปรฐตองจายเงนหยวนชดเชยมลคาความเสยหายใหประชาชนโดยรอบขางคอนขางมาก สำาหรบหมบานในเขตสงวนธรรมชาต มไดรบการชดเชย เนองจากถอวาเปนหมบานใหมทเขามาตงถนฐานในพนทอาศยของชางปา นอกจากนนในบางครงยงปายงมผลกระทบตอรถยนตบนทางหลวงทขบผานปาของเขตสงวนธรรมชาตเมองยาง และมกรณทชางทำารายคนดวยนานจงปรากฏ

สถานคมครองปาซานชาเหอ (Shan Cha He Forest Protection Station) ตงอยกลางพนททางฝงขวาของทางหลวง เปนสถานปาไม และเปนทตดตอจายคาธรรมเนยมในการเขาชม เดนปา หรอพกคางในบานพก บานชมชางปาบนตนไม และใชเปน

27

สถานทฝกอบรมเจาหนาทปาไมททำางานในเขตสงวนธรรมชาตของจน ในชวงป พ.ศ. 2536 Wildlife Conservation Society – Asia Program ไดเขามาฝกอบรมการปฏบตงานสำารวจสตวปาใหกบเจาหนาทปาไมในเขตสบสองปนนา

เย เซยง ก หรอหบชางปา (Wild Elephant Valley, 野象谷) อยในเขตสงวนธรรมชาตเมองยาง ใกลฟารมผเสอ และสถานคมครองปาซานชาเหอ เปนแหลงทเปนทรจกและมชอเสยงมากในเชงการทองเทยวชมชางปา คอ บรเวณลำาธารซานชา หรอซานชาเหอ (Shan Cha He, 三岔河) เปนหบกวาง 3.69 กม.2 และเปนแหลงทสามารถเหนโขลงชางปาลงมากน และนอนแชนำาในลำาธารซานชาเหอ ไดงาย มการจดสรางบานบนตนไมใหญหลายหลง เพอใหนกทองเทยวพกคางแรม และเฝาดชางปา ปจจบนมการจดสรางบานชมชางปาบนตนไมเพมขนจากเดม และมการจดสรางกระเชาไฟฟาผานหบชางปา นกทองเทยวทนงกระเชาไฟฟาชมปาเมองยาง บางโอกาสสามารถเหนโขลงชางปาเบองลางได

มการศกษาตดตามประชากรชางปาในเขตสงวนธรรมชาตเมองยาง ตลอดระยะเวลา 1 ป ดวยการจำาแนกรายละเอยดชางปารายตวของ Guo Yanli นกศกษาจาก Life Sciences Institute มหาวทยาลยปกกง พบวาในพนทเขตสงวนธรรมชาตเมองยาง มชางปาไมนอยกวา 110 ตว (Zhang, 2004) จากขอมลโครงสรางประชากรลกชางปาในพนทมอตราสวนเพศผ: เพศเมย 1:2.15 และเปลยนเปน 1:4.25 ในชางโตเตมวย แสดงใหเหนผลจากการคกคามจากการลา และการตายของชางเพศผ (Zhang, 2005)

28

ภาพท 8 . โขลงชางปาบรเวณซานชาเหอ ในเขตสงวนธรรมชาตเมองยาง สบสองปนนา

ทมา: http://www.yfao.gov.cn/Enshow.aspx?id=160

เขตสงวนธรรมชาตเมองลวง (Menglun Nature Reserve) ตงอยในเมองลวง (Menglun, 孟侖) ทางทศตะวนออกไมไกล

จากเมองเชยงรง บนเสนทางระหวางเชยงรงไปสเมองหลา เปนพนทธรรมชาตลกษณะของปาเขาหนปนขนาดเลก ตงอยบนแมนำาโลวซเจยง แยกออกเปน 3 ผนปาทไมเชอมตดตอกนมพนทรวมกน 112 กม.2 แตละผนมขนาดเลกกวา 70 กม.2 และลอมรอบดวยพนทเกษตร และหมบานตางๆ หลายแหง ผมไดแวะชมบรเวณสำานกงานเขตสงวนธรรมชาตเมองลวงโดยมไดเดนสำารวจในปา เพยงแตนงรถผานและสงเกตผนปานจากรถเทานน ตามรายงานของ Heinonen and Vainio-Mattila (1998) กลาววาพนทมความเหมาะสมตอลงหลายชนด และยงพบเสอดาว เสอโครง กระทง และนกตางๆ เชน นกแกก

29

และทนาสนใจยงตามรายงาน คอ นกกระสาดำา (Black stork: Ciconia nigra) ซงนาจะพบในบรเวณลมนำาโลวซเจยง

เขตสงวนธรรมชาตเมองหลา (Mengla Nature Reserve) ตงอยหางจากเมองเชยงรง ไปทางตะวนออกเฉยงใต ถงเมอง

หลา เปนระยะทาง 171 กม. และเดนทางจากเมองหลาเรยบลำานำาหลาขนไปทางเหนอบนเสนทางสเมองบาน อก 16 กม. ถงบรเวณบานปปง (Bubeng) เปนจดทตงสำานกงานเขตสงวนธรรมชาตเมองหลา

สภาพพนทเปนปาดงดบผนใหญ ทศตะวนออกตดชายแดนสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวบรเวณแขวงพงสาล สภาพปาคอนขางทบมไมใหญ เถาวลย หวาย และเตารางยกษ จดเดนทมชอของพนท คอ บรเวณหบวงเทยนซ (Wangtianshu, 擎天树) พนทตอนกลาง ใกลบานปปง รมลำาธารปายชา (Bai Sha River) พบกลมตนไมเดนทสงใหญมชอเรยกในภาษาจนวา วงเทยนซ หรอวงเซย (Wang Hsie or Look - sky tree; Parashorea chinensis) เดมเคยจดไวในสกลเดม Shorea ตนไมชนดนมความสง 50-60 เมตร สงโดดเดนกวาพรรณไมอนๆ พบอยจำานวน 100 กวาตน และมเสนทางเดนชมธรรมชาตเลยบผานลำาหวยปายฉาในบรเวณน รวมทงสะพานเรอนยอดไม (canopy walkway) สง 20-25 เมตร แยกไปในทศทางตางๆ และทางเดนบางชวงผานตามหมไมวงเทยนซ ทหายากในยานน สามารถมองปาดงดบไดในหลายระดบเรอนยอด ผมเคยเรยนถาม ศ.ดร.เตม สมตตนนท ซงทานเคยเดนทางมาศกษาพรรณไม ทนมากอนหนาน อาจารยทานเรยกตนไมใหญในวงศยาง (Family Dipterocarpaceae) ทสงเปลาตรงชนดนวา Parashorea chinensis ปจจบนเปนพนธไมในวงศยางทถกคกคามและหายาก พบกระจายเปนหยอมเฉพาะในเมองหลาทางใตของยนนาน เปน Parashorea chinensis var. chinensis และกลม

30

ทพบในมณฑลกวางส และทประเทศเวยดนาม เปน Parashorea chinensis var. kwangsiensis ทเวยดนามพบขนเปนกลมชนดเดยวกน (pure stand) ไมปะปนกบตนไมอนๆ

ในเขตสงวนธรรมชาตแหงน เคยมรายงานการพบกระซ (苏门答腊犀牛; Didermoceros sumatraensis) ตวสดทายของประเทศจน ทถกยงจากปาเมองหลา เมอป พ.ศ. 2479 ในพนทปาบรเวณนเปนปาดบแลง และปาดบเขา พนทเปนปาตนนำาของนำาสา และนำาหลา ซงไหลจากชายแดนทางทศตะวนออกผานตวเมองหลา ไปสทศตะวนตก และไหลลงสแมนำาลานชาง ชางปา (Elephas maximus) เคยพบในพนทกอนทผมจะไปเยยมชม และสำารวจสตวปา แตชางปาไดถกรบกวนจนหายหมดไป โดยในชวงป พ.ศ. 2536 ทผมไปถงไมพบชางปาแลว แตรายงานในปจจบนเรมพบวาชางปา กลบคนมาสพนทปาเมองหลา โดยเปนประชากรทมาจากประเทศ สปป. ลาว โดยพบนบตงแตป พ.ศ. 2546 เปนตนมา ปจจบนพบวามประชากรจำานวน 30 ตว (Zhang et al., 2006)

31

ภาพท 9 . ไมวงเซย (Chinese Parashorea; Parashores chinesis) สงเปลาตรง

ทมา http://atbc.xtbg.ac.cn/Tour.shtml

เนองจากโครงสรางทางดานตงของสภาพชนเรอนยอดสามารถรองรบสตวทอาศยบนตนไม และเรอนยอดไดคอนขางมากชนด นกปาตางๆ ชกชมมากตลอดระยะเวลาสนๆ ในการสำารวจสามารถพบเหนนกรวม 60 ชนด และเปนชนดเดยวกนกบทพบในประเทศไทย เชน นกกะรางหวขวาน (Upupa epops) นกเคาเหยยว (Ninox scutulata) ไกปา (Gallus gallus) ในพนทเปนปาดงดบทบไมพบนกยง (Pavo muticus) แตสามารถพบนกแวนสเทา (Polyplectron bicalcaratum) ไดในพนท

ในพนทยงพบสตวเลยงลกดวยนม เชน อเกง (Muntiacus muntjak) กวางปา (Cervus unicolor) หมปา (Sus scrofa) เยองผา (Neamorhedus sumatraensis) หมควาย (Ursus

32

thibetanus) หมหมา (Ursus malayanus) และคางไมทราบชนดนาจะเปนคางแวนถนเหนอ (Trachypithecus phayrei) เพราะมรายงานพบในปาฝงแขวงพงสาล ประเทศ สปป. ลาวทอยถดออกไป นอกจากนนยงมรายงานวาพบ แพนดาแดง (Lesser panda; Ailurus fulgens) บนเขาสง สตวประเภทอนๆ ทพบ ไดแก กงกาบนคอสสม (Draco maculata) กงกาแกว (Calotes emma) องกราย (Magrophys sp.) องนำาเตา (Michrohyla ornata) กบออง (Rana nigrovittata) กบหวยขาปม (Rana kuhlii) และคางคกบาน (Bufo melanostictus) เปนตน

งานวชาการในพนท ผมไดมโอกาสพบ สนทนาเรองสตวปาในมณฑลยนนาน และออกเกบตวอยางสตวปาในเวลากลางคนรวมกบนกวจยจาก Kunming Institute of Zoology, Academia Sinica คอ Mr. Rao Ding-qi และ Ms. Li Yang ทงสองคนเดนทางมาเกบตวอยางโดยเฉพาะสตวปาขนาดเลก และพกอยคางอยทบานชาวอาหน ในเวลากลางวนจะสำารวจนกปา และดกจบกระรอก กระแต หนโดยใชกรงดกหนผกตดไมไผลำายาวสอดขนไปวางตามสวนตางๆ ของตนไม คบไม และวางบนเรอนยอดไมใกลสะพานแขวน และในเวลากลางคนออกเกบตวอยางสตวสะเทนนำาสะเทนบก ลกออดชนดตางๆ และปลาตามลำาธาร นอกจากนนไดทราบปญหาในการปองกนพนทปา และสตวปา และการดแลรกษาพนทเขตสงวนธรรมชาตเมองหลา จากหวหนาสถานคมครองปาปปง (Bubeng Forest Protection Station) คอ Mr. Chao ชาวหานไต หรอไตใหญ ซงลกษณะปญหามความคลายคลงกบพนทคมครองอนๆ

ชนเผาพนเมองบานปปงเปนชาวฮาหน หรออกอ (Aini or Hani) มจำานวน 70 คน จาก 14 ครอบครว โดยพบวามอย 3 ครอบครวเปนชาวฮน ไดเขาไปเยยมและพดคย พบวาชาวฮาหน ใน

33

หมบานซงใชชวตพงพงปาแหงน ในการลาสตว เกบหาของปา และเพาะปลกขาวไร ขาวโพด โดยมรายไดรายปนอยมาก สวนใหญจากการเกบหาหนอไม ของปา ขาวโพด และนำาไกทเลยงไวไปขายทตลาดในเมองหลา 2 ครง / เดอน มรายไดพอทจะซอแตเฉพาะสงของทจำาเปนกลบบาน

ภาพท 10 . ทางเดนศกษาธรรมชาตผานเรอนยอดไมบรเวณวงเซยซในเขตสงวนธรรมชาตเมองหลา

มถนนจากเมองลวง-เมองหลา ซงแคบและคดเคยวผานปาใหญเขตสงวนธรรมชาตเมองหลา และมถนนเสนใหมเอเซย R3E ตดผานขอบ และกลางพนท ขณะนกำาลงอยในระหวางการกอสรางคขนาดกบแนวถนนเดม และยงมไดเปดใช เปนถนนเอเซยไฮเวยทตดตรงลงสเมองบอหาน (Mo Han) เขาเมองบอเตน (Bo Ten) ในแขวงหลวงนำาทา ของประเทศ สปป.ลาว ถนนเสนใหมทผานปาตอนลางของประเทศจนตดตรงคลายทางดวนยกระดบ และใชเสาคอนกรตสงมากเมอผานหบพนทปาเขา รวมทงการสรางถนนทเจาะลอดอโมงคภเขา

34

และถนนผานเขามระบบการปองกนการพงทะลายของดนหนบนหนาผาทด รปแบบของถนนเสนนนาจะเปนตวอยางทดสำาหรบถนนทสรางผานปาอทยานแหงชาตเขาใหญ-อทยานแหงชาตทบลาน ในประเทศไทย เพราะไมกระทบตอปาไม และสภาพถนทอาศยของสตวปาใดใดในเบองลาง และเปนผลดตอการรกษาสภาพถนทอยอาศยของสตวปาในเขตสงวนธรรมชาต เนองจากถนนระดบไฮเวยทตดเขาสกลางปา รองรบปรมาณยวดยานเพมขน และมความเรวในการขบผาน แนวสะพานขามปาจงชวยแยกเสนทาง กบปาและสตวปาออกจากกน และไมกอใหเกดอบตเหตตอผขบรถอนเนองมาจากการวงขามถนนของสตวปาขนาดกลาง และขนาดใหญ

ภาพท 11 . ถนนสายเอเซย R3E ผานเมองยางออกไปสเมองลวง - เมองหลา

35

เขตสงวนธรรมชาตซานโหยง (Shanyong Nature Reserve)

เปนพนทสงวนธรรมชาตทอยใตสดของแผนดนจน ตงอยหางจากเมองเชยงรง ลงไปทางตะวนออกเฉยงใตผานเมองหลา และลงไปทางใต เปนระยะทาง 211 กม. ถงสดชายแดนตดตอกบ พนทอนรกษความหลากหลายทางชวภาพนำาหา (Nam Ha National Biodiversity Conservation Area) หรอเรยกกนโดยทวไปในลาววา ปาสงวนนำาหา ของประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว เดมมแผนทจะเขาพกทหมบานปงเหอ (Ping He) ซงเปนหมบานชาวเยาตดชายแดนประเทศ สปป. ลาว เพอเขาเยยมชมพนทเขตสงวนธรรมชาตซานโหยง แตตอมาไดเปลยนใจไปชมเขตสงวนธรรมชาตเมองหลาแทน

จากขอมลการตดตามศกษาสตวปาในพนทปาสงวนนำาหา ในประเทศลาว ซงเปนปามขนาดพนท 2,224 กม.2 พบวามชะนแกมขาว (White-cheeked gibbon; Hylobates leucogenys) เสอโครง (Panthera tigris) แมวลายหนออน (Pardofelis marmorata) กระทง ชางปา และพบวาโขลงชางปามการหากนขามไปมาในพนทระหวางปาในเขตสงวนธรรมชาตซานโหยงของประเทศจน และปาสงวนนำาหา ของประเทศลาว (Sotvixay Phoulavong, Pers. Comm. 2005) และนบเปนเขตสงวนธรรมชาตทพบประชากรชางปามากทสดระหวาง 60-80 ตว (Zhang et al., 2006) แตแนวเขตปาสงวนนำาหา จากแผนทตามรายงานของ Duckworth et al. (1999) ไมจรดชายแดนประเทศจน และชางปาพบเฉพาะใกลแมนำาโขง พนทดงกลาวเปนปาอยนอกปาสงวนนำาหา และปจจบนถกผนวกรวมเขาดวยกนจงเปนผนทชวยเชอมตอปาใหญของทง 2 ประเทศเขาดวยกน มการสำารวจพบรอยตนเสอโครง (Zhang, 2007) และขอมลลาสดจากการสำารวจสตวปาโดยใช

36

กลองดกถายภาพแบบอนฟราเรดในเขตสงวนธรรมชาตซานโหยง ไดภาพถายของเสอโครงอนโดจน 1 ภาพ (Feng , 2007; David J.L. Smith, Pers. Comm, 2008)

ในประเทศจนพบเสอโครง 4 ชนดยอย (subspecies) ตามพนทการกระจายทางภมศาสตร ไดแก เสอโครงอนโดจน (Indochinese tiger, 印度支那虎: Panthera tigris corbetti) เปนชนดยอยทพบในมณฑลยนนานทางตอนใตสดของประเทศ อก 3 ชนดยอย คอ เสอโครงเบลกอล หรอเมงจาละห (Bengal tiger, 孟加拉虎: Panthera tigris tigris) พบแถบทเบตชายแดนดานประเทศอนเดย และเนปาล เสอโครงจนใต หรอฮวาหนานห (South China tiger, 华南虎: Panthera tigris amoyensis) เคยพบในปาแถบลมนำาอาม ในมณฑลเหอหนาน ทางตอนกลางตะวนออกเฉยงใต และเสอโครงไซบเรย หรอตงเปยห (Siberian tiger, 东北虎: Panthera tigris altaica) พบในมณฑลเหอหลงเจยงใกลพรมแดนประเทศรสเซย

ไดทราบจากรายงานของนกดนกชาวตางประเทศ พบวาพนท เขตสงวนธรรมชาตซานโหยง พบนกปาตางๆ หลายชนด โดยพบนกเงอกรวม 4 ชนด เปนพนทมขนาดเลกแตยงมความสมบรณ และตอกบพนทปาใหญของประเทศลาว ปจจบนมแนวถนนเอเซย R3E ตดเรยบพนททงเขตสงวนธรรมชาตซานโหยง และผานพนทปาสงวนนำาหา ในแขวงหลวงนำาทา จดชายแดนเปนแหลงการคา โรงแรม และบอนกาสโนชายแดนทงในเมองบอหาน (Mo Han) ของประเทศจน และเมองบอเตน (Bo Ten) ของประเทศ สปป. ลาว

37

ภาพท 12 . เสอโครงอนโดจนในเขตสงวนธรรมชาตซานโหยง สบสองปนนา ประเทศจน

ทมา: Feng (2007)

ภาพท 13 . ถนนสายเอเซย R3E ตดผานปาสงวนนำาหา ในแขวงหลวงนำาทาของประเทศ สปป.ลาว

เขตสงวนธรรมชาตมานเกา (Mangao Nature Reserve) เปนเขตทตงอยบนลมนำาสาขาทางฝงตะวนตกของแมนำาลานชาง

ในเมองออง ของหวเมองไฮ บนเสนทางฝงขวาของถนนจากเมองไฮไป

38

ทางเหนอสเมองงด มพนทขนาด 73 กม.2 ซงเลกมาก บรเวณพนทปกคลมดวยปาไมใบกวางเขตกงรอน ปาดงดบชน และยงพบไมสนสามใบ (Pinus kesiya var. langbianebsis) พบนกปารวม 242 ชนด เชน นกยง ไกฟาตางๆ สตวเลยงลกดวยนม 61 ชนด สตวปาทพบตามรายงาน ไดแก ลงวอก (Macaca multta) สงเสน (Macaca artoides) อเกง และหมปา เสอลายเมฆ (Neofelis nebulosa) เสอไฟ (Catopuma temminckii) แมวดาว อเกง และหมปา เปนตน (BRDC, 2000)

สวนพฤษศาสตร และสวนวจยพชเมองรอน ในสบสองปนนา

งานศกษาวจย รวบรวม และอนรกษพชพรรณนอกถนกำาเนด ในเขตปกครองตนเองไตสบสองปนนา นบวามความกาวหนา และไดดำาเนนการมาในระยะเวลาอนยาวนานมากกวา 50 ป เชน การดำาเนนงานของสวนวจยพชเมองรอนสบสองปนนา และสวนมานทง ในเมองเชยงรง และสวนพฤษศาสตรทมชอเสยงของประเทศจน คอสวนพฤษศาสตรเมองลน ในเมองลน

สวนดอกไมเมองรอน และสถาบนวจยพชเมองรอนยนนาน (Tropical Flower Park and Tropical Crop Research Institute of Yunnan)

สถาบนวจยพชเขตรอนยนนาน ตงขนเมอป ค.ศ. 1953 ตงอยในเมองเชยงรง มอาณาเขตตวสวนในความดแลรบผดชอบครอบคลมพนทรวม 700 เฮกแตร เปนสวนขนาดใหญทปลกทงไมดอก ไมประดบทสวยงาม และพรรณไมทสำาคญในเชงเศรษฐกจของสบสองปนนา มณฑลยนนาน การปลกพช และการวางผงพนทแปลงไมดอกไมประดบทสวยงามทำาใหเปนทรจกในชอ สวนดอกไมเมองรอน

39

เนองจากเปนสวนทเปดรองรบการทองเทยวในขณะเดยวกนกบการใชเปนสถานทวจยพชเมองรอน เปนแหลงทปลกรวบรวม คนควา และศกษาวจยพชพรรณไมเมองรอน และพชเศรษฐกจเมองรอนของประเทศจน เชน ปาลมนำามน ยางพารา ไผตางๆ ไมผลหลายชนด ในสวนแหงนมการรวบรวมพรรณไมดอก พชปาเมองรอนของสบสองปนนา และพรรณพชเศรษฐกจ รวมไมนอยกวา 1,000 ชนด

สวนมานทง สวนขวญ หรอสวนจงฮวน (Chunhuan Park or Man Ting Gong Yuan, 曼听公园)

เปนทรจก และแวะชมของคนทเขามาในเมองเชยงรง ตงอยหางจากตวเมองเชยงรงลงไปทางทศใต 2 กม. สวนมานทงเปนสวนรกขชาต กงสวนสาธารณทนาสนใจของเมองเชยงรง ดานหนามอนสาวรยของนายกรฐมนตรจ เอนไล ในชดแตงกายแบบไตลอ มอถอขนนำา และกงไมสำาหรบพรมนำา สรางขนเพอเปนทระลกเมอคราวทนายกรฐมนตรจ เอนไล เดนทางมาสบสองปนนา เมอวนท 15 เมษายน พ.ศ. 2504 เพอเจรจากบนายกรฐมนตรนายพลอน แหงประเทศพมาในเรองการเปดดานชายแดนสบสองปนนาบรเวณเมองตาลอ และรวมงานประเพณสงกรานตกบชาวไตในสบสองปนนา ในบรเวณสวนบานทง มการปลกไมดอก ไมประดบสวยงาม และพรรณไมตางๆ มากถง 1,000 ชนด มการตดปายชอพฤษศาสตร และคำาบรรยายพอสงเขป มตนกาย หมาก ปาลมตางๆ แทรกลงในสวนตนขเหลกบานซงมขนาดใหญ และตนจามจรทรมรน รวมทงมศาลารมนำา ศาลานงพกผอน และอาคารศลปแบบไตลอหลายหลง พนทสวนบานทงมบงหนองปลาอยตรงกลางสวน เปนบงนำาตามธรรมชาตซงเคยเปนแนวแมนำาลานชางเกา และกลายสภาพเปนกด (oxbrow lake) เมอแมนำาทไหลเปลยนทศทางการไหลจากเดม สวนแนวแมนำาใหมไหลผานดานหนาของถนนมานทงซงหางออกไปทางทศตะวนออก

40

ภาพท 14 . สวนสาธารณะมานทงบรเวณหนองปลา ในเมองเชยงรง

ภาพท 15 . แนวทางเดนในสวนมานทงผานตนขเหลกบาน (Sensa siamea)

สวนพฤษศาสตรเขตรอนสบสองปนนา (Xishuangbanna Tropical Botanical Garden, 西双版纳

41

热带植物园) สวนพฤกษศาสตรสบสองปนนา หรอเรยกในชอสวน

พฤกษศาสตรเขตรอนเมองลวงนอย (Xiaomenglun Tropical Botanical Garden) ตงอยบนเกาะทางฝงตะวนตกในเมองลวง (Menglun) มสะพานแขวนทยาวมากขามแมนำาปหยวน (Buyuan River) ซงไหลลงสแมนำาลานชาง จดเปนสวนพฤษศาสตรเขตรอนทเกาแกและมชอเสยงของประเทศจน ตงขนเมอป พ.ศ. 2502 โดยนกพฤษศาสตรทมชอเสยงของประเทศจน คอ ศาสตราจารย ไช ซเตา (Professor Cai Xitao)

สวนพฤกษศาสตรแหงน ครอบคลมพนท 860 เฮกแตร หรอ 8.6 กม.2 เปนแหลงทรวมทงพรรณพชปาเมองรอน และกงเมองรอน จากภมภาคตางๆ หลายชนดทงตางประเทศ ไมนอยกวา 3,000 ชนด ไดแก พรรณหายากใกลสญพนธ พรรณไมในเชงการใชประโยชน พรรณไมสมนไพร และพรรณไมประดบสวยงามตางๆ มการจดปลกตามกลมหมวดหมพชโดยแยกออกเปนสวนๆ ในรปของสวนรวบรวมพรรณปาลม สวนไผ สระบว ซงเปนแหลงนำามการรวบรวมปลกพชนำา และบวชนดตางๆ เชน บววกตอเรย และบวพนเมอง สวนรวบรวมหมากและปาลมชนดตางๆ ไดแก ปาลมนำามน ปาลมขวด หมาก และชนดพรรณทรวบรวมจากในประเทศจน โดยเฉพาะจากสบสองปนนา มณฑลยนนาน เชน เตารางยกษ (Caryota mitis) และเปงสบสองปนนา (Phoenix roebelinii) จากวงศ Arecaceae จดเดนของพนทคอ สวนไมไผ (Bamboo Garden) ในพนทเฉพาะขนาด 6 เฮกแตรเปนแหลงทรวมพรรณไมไผจำานวน 120 ชนด จาก 400 ชนดทพบในประเทศจน รายละเอยดเพมเตมของสวนพฤกษศาสตรเขตรอนเมองลวง สามารถอานไดจาก http://english.cri.cn/2245/2005-6-

42

27/153@250913.htm และ http://www.yfao.gov.cn/English2.aspx?id=60

ภาพท 16 . สวนรวบรวมชนดปาลม มตนเของหลวง (Caryota obtuse) ดเดนแปลกตา

43

ภาพท 17 . สวนบว ในบรเวณสวนพฤกษศาสตรเขตรอนเมองลวงนอย

ทมา: http://www.yfao.gov.cn/Enshow.aspx?id=160

บทสงทาย

เมอกลาวถงมณฑลยนนาน ซงเปน 1 ใน 37 มณฑลของประเทศจน สามารถบรรจความหลากหลายทางชวภาพ ชนดพชพรรณ และสตวปาไดมากกวาครงหนงของชนดพรรณ และสตวทงหมดทพบในประเทศจน สงทสำาคญกวานน คอ บรเวณเขตปกครองตนเองไตสบสองปนนา มความสำาคญเปนปาเขตรอนของประเทศจน แมวาเปนพนทขนาดเลกเพยง 1 ใน 16 เขตการปกครองของมณฑลยนนาน คดเปนพนทเพยง 1/500 สวนของประเทศจน แตบรรจความหลากหลายทางชวภาพดานสตวปา 1/4 ของประเทศจน เนองจากความหลากหลายในเชงของสภาพปา ถนทอาศย พบสตวปาขนาดใหญ เชน ชางปา กวาง เลยงผา เสอโครงอนโดจน ในเขตสงวนธรรมชาตแหงชาตสบสองปนนา (Xishuangbanna National Nature Reserve) ซงแบงออกเปน 5 เขตยอย (subreserve) และพนทเตรยมการประกาศอก 1 แหง คอ พนทสงวนธรรมชาตเมองสอง ตดชายแดนประเทศพมา

จากการทไดมโอกาสเขาไปศกษาในพนทเขตสงวนธรรมชาตเมองยาง (Mengyang Nature Reserve) บนฝงซายของแมนำาลานชาง นบวาเปนแหลงประชากรชางปาขนาดใหญทนาสนใจของสบสองปนนา ปจจบนมการพฒนาพนทบรเวณซานชาเหอเปนแหลงชมชางปา ในพนทยงพบเลยงผา กวางปา หมปา เขตสงวนธรรมชาตเมองหลา (Mengla Nature Reserve) ตดชายแดนประเทศ สปป. ลาว พบพนธไมทหายาก คอ ตนไมยางวงเทยนซ (Parashorea chinensis)

44

มการสรางสะพานศกษาธรรมชาตสงจากพนดน 20-30 เมตรผานตนไมทสงใหญดงกลาว และจากการทไดนงรถไดผานเขตสงวนธรรมชาตเมองซานโหยง (Shanyong Nature Reserve) ซงตงอยตดตอกบปาสงวนนำาหาของประเทศลาว พนทเขตสงวนธรรมชาตทง 3 เขตทกลาวถง นบวามความสมบรณไมแพเขตรกษาพนธสตวปาในประเทศไทย พบวาซงเปนแหลงทสามารถพบชางปา กวางปา พนทเขตสงวนธรรมชาตซานโหยงเปนแหลงทพบชางปา เสอโครงอนโดจน และนกเงอกอก 4 ชนดของประเทศจน นบวาพนททง 3 แหงจดตงขนไดทนเวลา และนบวามความสำาคญเปนแหลงสตวปาเขตรอนทเหลออยของประเทศจน อยางไรกตามปญหาการขยายพนทเกษตรกรรม การเกบหาของปา ไมฟน และการลกลอบลาสตวปาโดยชนเผาตางๆ ทตงบานเรอนทงอยใน และอยนอกเขตสงวนธรรมชาต รวมทงปญหาชางปาเขา ทำาลายพชผลการเกษตรเปนปญหาททราบ และมความพยายามในการแกไขแกไขปญหาเหลานโดยเจาหนาทปาไมทเกยวของ นอกจากนนในเรองการจดการเรองพรรณไมในสบสองปนนามการดำาเนนการในรปของสวนพฤกษศาสตรสบสองปนนาทเมองลวง ซงเปนสวนรวบรวมพรรณไมเขตรอนทเกาแกของประเทศจน สวนสาธารณะมานทง และสวนดอกไมเมองรอน และสถาบนวจยพชเมองรอนยนนาน จดเปนสวนเพอศกษาคนควาวจยพชเศรษฐกจของเขตรอน ตงอยในเมองเชยงรง

คำาขอบคณ

ผมตองขอขอบคณ South-west Forestry College ทไดเชญไปศกษาและดงานการปาไมในมณฑลยนนาน และทสำาคญยงคอ Dr. Liu Ning อาจารยจาก South-west Forestry College เมองคนหมง มณฑลยนนาน อาจารยเปนเพอนผรวมเดนทาง ใหความรในขอมลตางๆ ทเกยวของ สอนภาษาจน และเปนลามในระหวาง

45

ทผมเดนทางไปศกษาสตวปาในเขตสงวนธรรมชาตเมองยาง และเขตสงวนธรรมชาตเมองหลา ในเขตปกครองตนเองไตสบสองปนนา มณฑลยนนาน ประเทศสาธารณรฐประชาชนจน และขอบคณโลว เจง หง ชาวฮนเมองเชยงรง ทชวยสอนคำาศพทภาษาจนเบองตน นำาใหเกดประโยชนตอการขยายฐานการเรยนรในดนแดนสบสองปนนา ทดเพมขนสำาหรบการเดนทางในสบสองปนนา และขอบคณตอเจาของภาพ บทความ และ Website ทถกอางอง และนำามาใชในการเขยนบทความนใหสมบรณขน

เอกสาร และสงอางอง

นรศ ภมภาคพนธ. 2550. การจดการลดปญหาความขดแยงระหวางคนกบชางปา (Mitigation of

People-elephant Conflicts). Available source: http://www.forest.ku.ac.th/updates

4 January 2008. พษณ จนทรวทน. 2543. รปเกาเลาเรอง 2. บรษท ศรสารา จำากด, กรงเทพฯ.พษณ จนทรวทน. 2546. ลานนาไทยในแผนดนพระพทธเจาหลวง, พมพครงท 3. สายธาร,

กรงเทพฯ. Apel, U. 2001. Forest Types and Tree Species in Xishuangbanna, Report.

TianZi Biodiversity Research & Development Centre. Available source: http://www.natureproducts.net/Ecology/Apel1.html#_Toc507215830 8 February 2008

46

Asian Center for Biodiversity. 2008. Nam Ha Protected Area. Available source:

http://www.aseanbiodiversity.org/biodiversity/pa/lao-namha-protected-area.htm 10 January 2008

China Daily. 2003. Haven for Asian elephant. Available source:

http://china.org.cn/english/2003/Feb/57026.htm 28 January 2008 China Internet Information Center. 2004. Tropical Paradise in Yunnan. Available source:

http://www.china.org.cn/english/travel/98637.htm 28 January 2008

De Shauensee, 1984. Birds of China. Smithsonian Institution Press, Washington, D.C.Duckworth, J.W., R.E. Salter and K. Khouboline 1999. Wildlife in Lao PDR: 1999 Report Status.

IUCN-The World Conservation Union/ Wildlife Conservation Society/ Centre for Protected Areas and Watershed Management, Vientiane.

Foreign Affairs Office of the People’s Government of Yunnan Province. 2008. Xishuangbanna Dai

Autonomous Prefecture. Available source: http://www.yfao.gov.cn/Enshow2.aspx?id=160 24 January 2008

Heinonen, J. and K. Vainio-Mattila. 1998. Biodiversity/Ecosystem Assessments in Yunnan, China,

Special Report. ADB RETA 5771 Poverty Reduction & Environmental Management in

Remote Greater Mekong Subregion Watersheds Project (Phase I).

MacKinnon, J. and K. Phillipps. 2000. A guide to the birds of China. Oxford University Press.

47

(in Chinese).Margraf, J. 2005. Protection, Production, or Real Estate?: New approaches and threats to

biodiversity protection in Xishuangbanna. Available source:

http://www.biodiversitycentre.com/Publications/Biodiversity.html Sheng H., N. Ohtaishi and Lu H. 1999. The mammalian of China. China Forestry Publishing

House, Beijing, P.R. China. USGS. 2006. The Cranes Status Survey and Conservation Action Plan: Sarus Crane (Grus antigone).

Available source: http://www.npwrc.usgs.gov/resource/birds/cranes/grusanti.htmZhang, L., L. Ma and L. Feng. 2006. New challenge facing traditional nature reserves:

Asian elephant conservation In China. Intregative Zoology 1: 179-187.Zhang, T. 2004. Walking with Yunnan's Wild Elephants. China Internet Information Center.

Available source: http://www.tibet40.cn/english/2004/Oct/109226.htm 3 January 2008.Zhang, T. 2005. Asian Elephants Fight for Survival. China Internet Information Center.

Available source: http://china.org.cn/english/2005......htm 8 January 2008Zhang, L. 2007. Recent sighting holds hope for China’s wild tigers. Available source:

http://www.worldwatch.org/node/5130 25 January 2008

48

49