ประวตพทธ(๒) - หนาท 1 ประวตศาสตรพระพทธศาสนา ๒ บทท ๑ พระพทธศาสนาในประเทศลงกา ถาจะเปรยบเทยบอนเดยเหมอนใบหนาของหญงสาว ลงกากคอ หยาดนาตาหยดหนงของเธอซงไหลรนออกมา เนอทของลงกาประมาณ ๑ ใน ๓ ของประเทศไทย อดมไปดวยทวเขาสง ทวเขาทมชอเสยง คอ ยอดสมนภ ทฝรงเรยกวา "อาดมพค" เนอทสวนมากเปนภเขา ไมเหมาะแกการเพาะปลก เนอท สาหรบเพาะปลกในลงกามนอยมาก แตตามหบเขามลาธาร อดมไปดวย แรและพลอยสตาง ๆ ลงกาเปนประเทศหนงทผลตพลอย และอญญมณ สงไปขายตลาดโลก พลอยลงกาไดรบการยกยองวา มนาดเปนเยยม แมนาลงกามแตสายสน ๆ ไมเหมาะแกการเดนเรอ ลมฟาอากาศอยใน เขตรอน คออยใกลแนวเสนศนยสตร ชาวลงกาจงมผวดาสนททกคน ไมมผวขาว หรอผวเหลองเลย สนคาออกของลงกาทขนชอ คอ พลอย ชา นาตาล พลเมองของลงกามทงหมด ๑๐ ลาน เปนชาวลงกาแท ๆ ๗ ลาน นอกนนเปนชาวทมฬซงมประมาณ ๑ ลาน และคนชาตอน ๆ อก ใน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 2 จานวนพลเมองนปรากฏมผนบถอพทธศาสนาประมาณ ๗๐ เปอรเซนต ศาสนาทรองลงมาไดแกศาสนาฮนด ศาสนาครสตโรมนคาธอลค และ ศาสนามสลม ลงกาไดรบการยกยองวา เปนไขมกแหงเอเชย เพราะ เปนศนยผานของบรรดาเรอสนคาในระหวางยโรป กบเอเชยและอาฟรกา ปจจบนนเมองโคลมโบเปนเมองหลวงมพระสงฆทงหมดประมาณ ๑ หมน รป แบงเปน ๓ นกาย คอ ๑. สยามนกาย หรออบาลวงศ มพระมากประมาณ ๘ พนรป ๒. อมรปรนกาย หรอมรมมวงศ มพระอยราวเกอบ ๒ พน รป และ ๓. รามญนกาย เปนนกายเลกทสด ทง ๓ นกายยงแบงเปน สาขาแตกแยกกนไป ตามสานกตาง ๆ การศกษาของพระ มมหาวทยาลย ๒ แหง คอ ๑. วทโยปรเวณ และ ๒. วทยาลงการะ ประวตชาตลงกา ชาวพนเมองของลงกาเปนพวกรากษส ไดแกคนปาทยงไมม วฒนธรรม กนเนอดบเปนอาหาร เชนเดยวกบพวกคนปาในหมเกาะ อนดามน ในมหาสมทรอนเดย หรอพวกคนปาในทวปออสเตรเลย เปน ตน เพราะฉะนน วรรณคดโบราณของอนเดยจงเลาถงเรอสนคาท ไปแตก ณ เกาะลงกา ถกพวกรากษสจบคนกนเปนอาหาร ตอมาในราว

ประวตพทธ(๒) - หนาท 3 สมยพทธกาล หรอกอนหนานนเลกนอย ชาตทราวฑ (ฝรงเรยกเพยน เปนดราวเดยน) ไดอพยพจากแหลมอนเดย เขามาตงรกรากอยใน ลงกา ตอมาจงมพวกอารยนอพยพตามเขามา พวกนไดมาสอนอารย- ธรรมแกชาวพนเมอง ในรามายณะ กลาวถงทาวราพณเปนวงศพรหเมศ แสดงวาเปนวรรณะพราหมณ เปนผมอทธพลครอบงาลงกาในครงนน ตอมาถกพวกวรรณะกษตรยซงมพระรามเปนหวหนาเขามาทาลาย เรอง ราวนเปนเทพนยาย แตมขอเทจจรงทางประวตศาสตร คอ :- พวกอารยนไดเขามาตงบานเมองในลงกาแลวกอนพทธกาล แต หลกฐานทเปนความจรงนน ปฐมกษตรยของอารยนคอ พระเจาวชย ซงเปนผมเชอสายกษตรยในเบงกอล มนครอนราธประเปนเมองหลวง สบลาดบวงศมาถงสมยพระเจาเทวานมปยตสสะ ซงเปนอทฏฐสหายของ พระเจาอโศก เมอพระเจาอโศกเลอมใสพทธศาสนาแลว พระองคได ไดสงโอรสและธดา คอพระมหนทเถระและสงฆมตตาเถร นาพทธศาสนา มาแพรหลายในลงกาเปนครงแรก พระเจาเทวานมปยตสสะ ไดทรงพบ พระมหนทครงแรก ณ มหาเมฆวนอทยาน และทรงเลอมใสในพระพทธ ศาสนา อทศมหาเมฆวนอทยานเปนวต ซงตอมาไดพฒนาขนเรยกวา "วดมหาวหาร" พระพทธศาสนาทเขาสลงกานนเปนนกายเถรวาท โดยเฉพาะ อยางยงเปนวภชชวาท กลาวคอ เปนแบบซงไดตกลงยตกนในทประชม ตตยสงคายนา พระมหนทไปลงกาครงนทานไดนาพระไตรปฎกและ อรรถกถาไปดวย และนางสงฆมตตาเถรกไดนากงพระศรมหาโพธจาก

ประวตพทธ(๒) - หนาท 4 พทธคยาไปปลกในลงกาเปนปฐม พระนางเองไดเปนอปชฌายะบรรพชา อปสมบทสตรลงกา ซงมพระนางอนฬาเทวเปนประมข ตงคณะภกษณ ขนในลงกา ตอมา ถง พ. ศ. ๔๐๐ เศษ ในแผนดนพระเจาวฏฏคามนอภย พระองคไดเสยราชสมบตแกขาศก เสดจลภยไปซองสมกาลง ในระหวาง นนพระองคไดรบอปถมภจากพระเถระรปหนงชอพระมหาตสสะ เมอ พระองคกลบขนเสวยราชยใหม ไดทรงใหทาสงคายนา ทรงยกยอง พระมหาตสสะพรอมทงสรางวดให คอวดอภยครวหาร พวกคณะมหา วหารไมพอใจ ประณามพระมหาตสสะวา ประจบคฤหสถเลยเปนเหตให แตกเปน ๒ คณะใหญ คอ:- คณะมหาวหารพวกหนง คณะอภยครวหารพวกหนง จาเดมแตนนมา สงฆมณฑลในลงกากแตกออกเปน ๒ คณะ แต เปนนกายเถรวาทนกายเดยวกน มคณลกษณะพเศษแตกตางกน คอ ๑. คณะมหาวหาร เปนฝายอนรกษนยมอยางเครงครด ตง ขอรงเกยจภกษตางนกายวาเปนอลชชบาง ปาปภกษบาง เปนพวก สทธรรมปฏรปบาง พวกมหาวหารสามารถรกษาความบรสทธของธรรม ในนกายเถรวาทไวไดอยางสมบรณ ไมไดยอมใหแกไขเปลยนแปลง ใด ๆ ทงสน ๒. คณะอภยครวหาร เปนคณะเสรนยม ไมรงเกยจภกษตาง นกาย ยนดตอนรบเอาความคดเหนของตางนกายเขามา เพราะฉะนน เมอเกดมมหายานขนแลว อภยครจงเปนศนยสาคญแหงหนงของมหายาน ไดลงกาดวย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 5 ในศตวรรณท ๙ เมอนกธรรมจารกจนฟาเหยนไดคนพบพระวนย ปฎกของนกายมหาสงฆกะ ในอภยครวหารน พระทนตธาตกเปนปชนย- วตถสานกน ฟาเหยนไดบนทกถงพระแกวมรกตในลงกา "พระพทธ รปองคนแตเดมมเพชรเมดใหญ ประดบเปนอณาโลม ตอมามโจรคน หนงเขาไปลก พระปฏมาสาแดงปาฏหารยลอยขนเหนอบลลงก โจรผนน ตดพอวา ปางเมอพระมหาสตวยงบาเพญบารมอยนน แมแตเลอดเนอ ชวต พระองคกอาจสละได กเหตไฉน บดนพระปฏมาจงหวงแหน เพชรเพยงเมดเดยวเลา พอวาเชนนนองคพระปฏมาจงกมลงพระเศยรตาลง โจรจงแกะเพชรไปไดสะดวก เมอราชบรษจบได โจรกยนยนวา ไดรบ มาจากองคพระปฏมาเอง พระราชาพรอมดวยบรษทจงไปสอบสวนเหน ความจรง พระองคจงขอไถเพชรเมดนนกลบคนเปนพทธบชา" ไมม หลกฐานใดทจะพสจนวา พระแกวองคนนจะเปนองคเดยวกบของไทย หรอไม พระพทธโฆษาจารยเถระ ในรชสมยพระเจามหานามแหงลงกา ไดมการฟนฟวรรณกรรม ภาษาบาลขนขนานใหญ เปนผลงานของคณะมหาวหาร ผลงานนทาให มหาวหารรงโรจนนาหนาอภยครวหาร คณาจารยผมบทบาทสาคญใน การทางานดงกลาวนคอ พระพทธโฆษาจารย ทานผนเปนชาวอนเดย เกดในศตวรรษท ๙ เปนพราหมณโดยกาเนด ภายหลงออกบวชในพระ พทธศาสนา ปญหาเรองชาตภมของทาน ยงมขอสงสย ถาเชอตาม

ประวตพทธ(๒) - หนาท 6 ตานาน ซงเปนเรองแตงภายหลงชานาน ทานกเปนชาวมคธ เกดใน บรเวณตาบลพทธคยา แตศกษาจากผลงานของทานแสดงวา ทานไม คอยรถงเรองภมศาสตรทางภาคเหนอของอนเดยมากเทากบททานร ภมศาสตรในแถบใตของอนเดย เพราะฉะนน จงมผสนนษฐานวาทาน เปนชาวอนเดยใตมากกวาทจะเปนชาวมคธ ทานปรารภเหตทจะเขยน อรรถกถาแหงพระอภธรรม แตขาดแคลนตาราคนควา อปชฌายะของ ทานจงแนะนาวา ควรไปเขยนทลงกา เพราะมตารบตาราสมบรณ แต กอนหนาททานจะไป ทนไดเขยนคมภรญาโณทยปกรณขน ซงเปน หนงสอเลมเดยวของทานทไมมตนฉบบทเหลออยเลยในปจจบน ขณะท ทานเดนทางมาลงกา ไดสวนทางกบคณาจารยอกรปหนง คอพระพทธ- ทตตาจารย ซงเปนชาวเมองกาญจประในอนเดยใต และไปลงกาดวย วตถประสงคอยางเดยวกน แตทางานไมสาเรจ พระพทธทตตะไดเขยน ปกรณสาคญในลงกา ชอ "อภธรรมาวตาร" และอรรถกถาสวนหนงของ ขททกนกาย คาอธบายพระวนย ชอ "อตตรวนจฉย" แตงานทงหมดน คณะสงฆลงกาไมสนยมยกยอง เมอพระพทธโฆษาจารยไปถง ทาน ไดพกอย ณ คนถกปรเวณ ในมหาวหาร คอหอสมดของวดนนเอง ขณะนนอธการบดแหงมหาวหาร คอ พระสงฆปาละใหทดสอบ ภมรของพระพทธโฆษะ และทฏฐของทาน กอนทจะมอบงานสาคญให พระสงฆปาละ จงไดยกบาลพทธภาษตบทหนงใหพระพทธโฆษะแตงแก และคาแกกระทบทนนสาเรจเปนปกรณชอวสทธมรรคขน หนงสอเลมน เพยงเลมเดยว กเพยงพอทจะทาใหชอเสยงของผแตงเปนอมตะ โดย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 7 ทานผแตงไมตองทางานอนใดอกเลย วสทธมรรคเทากบยอพระไตรปฎก หมด แตกอนหนานไดมคณาจารยอกรปหนง เปนฝายอภยครวหาร ชอ อปตสสะ ไดเขยนปกรณ ชอ "วมตตมรรค" ขน เนอความไมแตกตาง กบวสทธมรรคนก พระพทธโฆษะ อาจจะไดความคดจากคมภร วมตต- มรรคมากอน แตเมอทานเขยนวสทธมรรคขน กเปนการยนยนมตของ คณะมหาวหาร และนเองอาจจะเปนจดแตกตางระหวาง ๒ ปกรณน คณะสงฆมหาวหารประชมกนพจารณาคมภรวสทธมรรค ไดตดสนเปน เอกฉนทวา เปนหนงสอเยยม จงไดมอบความไววางใจแกพระพทธ- โฆษะ ใหทาหนาทชาระวรรณกรรมภาษาบาลทงหมด โดยถายทอดจาก ภาษาสหลกลบเปนมคธ ผลงานนคอ บรรดาอรรถกถาทงหลาย ซงฉบบ โบราณมอย ๓ ฉบบ เปนฉบบมาตรฐาน คอ :- ๑. มหาอรรถกถา ๒. กรนทอรรถกถา ๓. ปจจรอรรถกถา นอกจากนยงมอรรถกถาปลกยอย เชน อนธกอรรถกถา สงเขป อรรถกถา พระพทธโฆษะไดชาระแลวเขยนอรรถกถาขนใหม คอเขยน สมนตปาสาทกาวยยฏฐกถา เขยนกงขาวตรณ แกปากโมกข เขยน สมงคลวลาสน ปปญจสทน มโนรถปรณ สารตถปกาสน และ ชาตกตถกถา ธมมปทฏฐกถา แกพระสตร และเขยนอตถสาลน สมโมห- วโนทน ปรมตถทปน แกพระอภธรรม อรรถกถาททานทาน เรยกวา นวอฏฐกถา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 8 ตอมาในศตวรรษท ๑๗ ในรชสมยพระเจาปรกกมหาหมมหาราช ซงตงเมองหลวงอยทปรตถนคร หรอโปโฬนนรวะ ไดทรงอปถมภคณะ สงฆ ซงสบสายมาจากฝายมหาวหาร ประชมแตงฎกา มพระมหากสสปะ แหงอทมพรครวหาร เปนประมข ในการนพระสารบตร ไดเขยนสารตถ- ทป ฎกาพระวนย พระอานนทาจารยไดเขยนมลฎกา แกพระอภธรรม และมคณาจารยตอมาอกหลายรป ไดแตงฎกาบาง อนฎกาบาง เปนเหต ใหพทธศาสนานากยเถรวาทสานกมหาวหาร แพรหลายออกไปในตาง ประเทศม ไทย พมา มอญ ลาว เปนตน ศาสนภยในลงกา เมอสนรชสมยพระเจาปรกกมพาหแลว ลงกากไดรบภยรกราน จากพวกทมฬเนอง ๆ พอเขาศตวรรษท ๒๐ พวกลาอาณานคมชาว ยโรป มโปรตเกส สเปญ ไดออกมาลาอาณานคมในตะวนออก พวก นถอเอกสารแผครสตศาสนาเปนหวใจ เมอยดไดเมองใดกพยายามบงคบ กดข ใหประชาชนรบนบถอครสตศาสนา โปรตเกส ไดเขายดลงกา กอน เพราะเหนวาเปนเกาะชมทางระหวางยโรป กบตะวนออกไกล เวลานนลงกาไดแบงแยกเปนแควนเลกแควนนอยจงไมมกาลงตอสพวก โปรตเกส โปรตเกสไดยดเอาดนแดนตามฝงทะเลไปหมดคงเหลอแควน อสระในใจกลางเกาะ ทโปรตเกสไปไมถง โปตเกสไดตงกฏหมายรดภาษ แกครอบครวทเปนชาวพทธอยางรนแรง ผใดยอมนบถอครสตศาสนา กไดอภสทธไมตองเสยภาษ จงมชาวลงกาเขารตจานวนมาก รวมทง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 9 กษตรยองคหนงในเมองโคลมโบดวย คอ พระเจาธรรมปาละ เมอเขา รตแลวเปลยนชอวา "ตองยวง" โปรตเกสสงใหดองยวงมอบพระเขยว แกวให แลวหวหนาบาทหลวงคาธอลคไดใชครกตาพระเขยวแกวตอหนา ชาวลงกา จนทาลายไปหมด รฐบาลโปรตเกสไดออกเหรยญทระลก ในงานน รปของเหรยญดานหนง เปนรปสาเรจราชการโปรตเกส ม จารกวา "ผพทกษศาสนาอนเทยงแท" อกดานหนงเปนรปบาทหลวง ตาพระเขยวแกว โปปกรงโรมไดสงสาสนมาแสดงความยนด ทพวก สาวกของเราสามารถทาลายปชยวตถของชาวพทธได ในเวลานนยงเหลอรฐเอกราชในใจกลางเกาะ ซงมพระเจา วมลธรรมสรยะเปนผครอง กประกาศวา พระเขยวแกวทแทนนอยใน แควนของพระองคซงมเมองสงขนธนคร (คอเมองแกนดเดยวน) ทพวก มจฉาทฏฐเอาไปทบตอยทาลายนนเปนของปลอม พระพทธศาสนาของ ลงกาในใจกลางเกาะจงรอดอนตรายจากพวกโปรตเกสไปพกหนง พอด พวกฮอลนดาตามพวกโปรตเกสออกมาลาอาณานคม ฝรงสองชาตนเปน ศตรกนทงการเมอง และศาสนา คอ พวกโปรตเกสนบถอนกายโรมน คาธอลคอยางเครงครด สวนพวกฮอลนดานบถอนกายโปรเตสแตนท อยางเครงครด และตางมโนยบายขยายอาณานคมในภมภาคเดยวกน พวก เจาเมองลงกาตามฝงทะเลจงตดสนบนพวกฮอลนดาใหชวยชบไลพวก โปรตเกส ฮอลนดาไดยดหมเกาะอนโดนเซยเปนปอม แลวทมกาลง ไลโปรตเกสตกเกาะลงกาไป แตลงกากเปรยบเสมอนหนเสอปะจรเข ฮอลนดา ไดเรยกเอาสนบนเปนบานเปนเมอง แลวเขายดดนแดนท

ประวตพทธ(๒) - หนาท 10 โปรตเกสเคยยดมากอน จงเกดสงครามกบพวกชาวเกาะลงกาเสยเปรยบ ตามเคย ในระยะหวเลยวหวตอทเกดการเปลยนเจาเมองครอบครองนเอง คณะสงฆของลงกาเสอมทรามจนกระทงไมมการอปสมบทตดตอกนเปน ระยะสบ ๆ ป เพราะเหตดงน :- ๑. ตองทาสงครามกบพวกโปรตเกส และฮอลนดา ๒. ถกพวกฝรงสองชาตนออกกฏหมายกดข พระพทธศาสนา เชนหามบวชพระเปนตนในเขตของเขา ๓. ประชาชนทโงเขลา ตามชายฝงยอมรบอามสสนจางพวก ครสเตยน เขารตละทงพระพทธศาสนาไปหมด พระสงฆ ขาดผอปถมภ ๔. พวกชาวพทธลงกาเองในใจกลางเกาะ มวแตรบพง แกงแยงความเปนใหญกนไมมเวลาหรอผสนใจในการคาช พระศาสนาไว ๕. เกดมหาทพภกขภย จนกระทงพระตองทงวด ประมวลเหตการณเหลานทาใหลงกาไมมภกษเหลออยเลย แมแต รปเดยว มแตสามเณรอนมสามเณรสรณงกรเปนหวหนา พระสงฆสยามวงศ ในรชสมยพระเจากตตราชสงหะ เมองสงหขนธนครราบคาบ เปนปกต เวลานนมสามเณรผใหญรปหนง ชอสรณงกร ไดทลขอให พระราชาสงทตมาขอสมณวงศจากกรงศรอยธยา พระเจาบรมโกษฐ จง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 11 โปรดใหจดคณะสงฆไทย ซงมพระอบาลแหงวดธรรมาราม เปนหวหนา คณะออกไปอปสมบทชาวลงกา พระอบาลไดไปทาพธผกพทธสมา ณ วดบพพาราม และใหการอปสมบทสามเณรสรณงกรเปนรปแรก ทาน ผนตอมาไดเปนสงฆราชในลงกา พระอบาลไดบรรพชาอปสมบทกลบตร ชาวลงกาทงหมดหลายพนรป คณะสงฆทเกดขนใหมนจงไดชอวา "สยาม วงศ" หรอ "อบาลวงศ" และพระอบาลนน ตอมาไดอาพาธถงมรณะ ในลงกานนเอง ปจจบนสถปบรรจอฐของทานยงปรากฏอย อาสนะท ทานทบวชกลบตร ตลอดจนพดรองททานใชประจา ยงรกษาไวคงรปเดม จดเปนปชนยวตถของพระสงฆในนกายสยามวงศ ในสมยเดยวกนนนไดม สามเณรลงกาอกคณะหนงออกไปรบอปสมบทในพมา เมอกลบมาแลวก ตง "อมรปรนกาย" ขน ยงมอกพวกหนงไปบวชแตเมองมอญเขามาตง "รามญนกาย" ขน ขอทผดกนกคอ ภกษในสยามนกายนนสวนมาก เปนผด คนชนสงนยมบวชกนโดยมาก ไมนยมรบคนชนตาเขามาบวช เพราะฉะนน คนชนตาจงหนไปบวชใน อมรปรนกาย และรามญนกาย เสยเอกราชแกองกฤษ เมอพระเจากตตราชสงหะสนพระชนมไปแลว มกษตรยครอง ราชยตอมาอกสององค แตออนแอ เกดแกงแยงชงดกนในระหวางพวก ราชวงศกบพวกขนนาง พอดฮอลนดาทาสงครามแพองกฤษ องกฤษ ไดเขามาครอบงาลงกา พวกขนนางไปฝกใฝกบองกฤษแลวใหถอดพระ- เจาแผนดนออกเสยผนวกเกาะลงกาเปนเมองขนขององกฤษ ขนนาง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 12 ลงกาจงเปนผชกศกเขาบาน และขายเอกราชของลงกาไป เพราะความ ทตนเกลยดชงพระราชาเทานน องกฤษเปนชาตปกครองอาณานคมทดยงกวาชาตทงหลาย คอ ไมแตะตองเสรภาพทางศาสนา และพยายามทานบารงทองถน และการ ศกษาใหดวย เมอตอนลงกาเสยเอกราชแกองกฤษใหม ๆ สมเดจพระ- พทธเลศหลานภาลยรชกาลท ๒ ของไทย ไดสงสมณทตออกไปสบดเหต การณพระศาสนาในลงกามพระอาจารยดและพระอาจารยเทพเปนหวหนา รฐบาลองกฤษไดใหการอปถมภทงไปและกลบ ปรากฏตามรายงานของ ทานวา "คณะสงฆลงกาแตกแยกเปนกกเปนเหลา ทะเลาะเบาะแวงทม เถยงกน แขงขนชงดชงเดนกน และปายสใหรายกนเพยงแตตองการ จะเอาหนากบสมณทตไทย กถงกบทะเลาะแยงชงกนเสยแลว" การตอสกบพวกครสเตยน ครสตจกรโรมน คาธอลก ซงมอทธพลในลงกาตงแตสมย พวกโปรตเกสยงคงรกษาอทธพลของตว เพราะอาศยอามสสนจาง ชาว ลงกาทยากจนไรการศกษา จงไปฝกใฝกบพวกนสวนมาก การศกษาของ ลงกาอยในกามอของพวกครสเตยน เพราะฉะนน บคคลทมฐานะด การ งานดสวนใหญสาเรจจากโรงเรยนครสเตยนเหลาน ชาวพทธตามฝงทะเล ถกกดหวมานานเปนศตวรรษ เมอองกฤษเขามาปกครอง องกฤษให เสรภาพทางศาสนาขน ชาวพทธจงเรมรณรงคตอสกบพวกครสเตยนอยาง เปดเผย พระคณานนทเถระ แหงโกฏเหนะ ไดทาพวกครสเตยนโตวาท กลางแปลงครงแรก สนามโตวาทกาหนดขนทเมองปนทระ ใชเวลา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 13 ตดตอกน ๓ วน ในทามกลางชาวพทธและครสเตยนจานวนแสน ทาน คณานนทะไดหกลางวาทะของพวกครสตยอยยบปราชยไป ทาใหชาว พทธมกาลงใจในการตอสมากขน พอดกบชาวอเมรกนคนหนงนบถอ พทธศาสนาชอ ออลคอต (พนเอก) ไดเดนทางมาลงกาเปนผนาชาวพทธ เรยกรองใหองกฤษยกเลกกฏหมายทไมเสมอภาคสาหรบชาวพทธ ซง พวกโปรตเกส และฮอลนดาสรางไว ตอมาคณะสงฆลงกาไดตงวทยาลย การศกษาพระสงฆชนสงขน ๒ แหง คอ วทยาลยลงการะแหงหนง วท- โยทยปรเวณแหงหนง ทงสองแหงไดผลตธรรมทตออกมาตอสกบพวก ครสเตยน ตอมาทานศรเทวมตธรรมปาละ ไดตงมหาโพธสมาคมขนฟนฟ ชาตนยมของลงกา พรอมกบฟนฟพระพทธศาสนา สมาคมยวพทธกะแหง สากลสงหล ซงเปนสมาคมมอทธพลทสด มสมาชกกวาแสนคน ได รณรงคตอส สมาคมไดตงโรงเรยนพทธศาสนาวนอาทตยขนจานวนพน ๆ แหง งานสงสงเคราะหทกวนน ลงกามนกเรยนวนอาทตยถง ๒ แสนคน เมอลงกาไดรบเอกราช ลงกาเปนผรเรมตงองคการพทธศาสนก สมพนธแหงโลกขน การประชมครงแรกไดจดทาขนทโคลมโบ ครงตอมา ทญปน พมา ไทย เนปาล และเวยนมาไทยอก

ประวตพทธ(๒) - หนาท 14 บทท ๒ พระพทธศาสนาในสวรรณภม ตอน ๑ คาวา สวรรณภม ปรากฏมในชาดกของพระพทธศาสนา เชน ในมหาชนกชาดก เลาเรองพระโพธสตวขออนญาตมารดาไปเสยงโชคยง สวรรณภม แลวเรอแตกกลางทะเล ในสงขพราหมณชาดกกลาววา พระ โพธสตวลงเรอไปคาขายหากนทางสวรรณภม เพอนามาบรจาคทาน จง เปนหลกฐานยนยนวา ชาวอนเดยไปมาคาขายกบชาวสวรรณภมแตกอน พทธกาลแลว ครนถงรชสมยพระเจาอโศกจงไดสงสมณทตมาสสวรรณภม สวรรณภมยงเปนทรจกของจนและชาวโรมนอกดวย สนคาเครองเคลอบ ของจนเมอจะสงไปขายยงโลกภาคตะวนตก จะตองสงมาไวทชายฝงของ ประเทศไทย ทนนมพอคาชาวอนเดยและอหรานมาซอ แลวขนใสเรอ ขามชองแคบมลายไปยงเมองมสลปตม หรอบรรทกเรอพวกอหรานไปยง อาวเปอรเซย จากนนจะถกนาไปสไคโรในอยปต หรอเมองคอนสแตน- ตโนเปลและเวนสในยโรปใต จากการขดคนทตาบลพงตก อาเภอ บานโปง ไดพบโคมของพวกโรมนทนครปฐม ขดไดตะเกยงแบบโรมน แสดงวาดนแดนแถบน เคยเปนเมองทาในยคโบราณมาแลว ในจดหมาย เหตของกรกกลาวถงแดนทองวา ไครเส ซงคงหมายถงสวรรณภมนนเอง ในดนแดนดงกลาวนมแมนาใหญสสาย ตางสายเปนอสระแกกน คอ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 15 แมนาแดงในประเทศญวน แมนาโขงในประเทศลาวและเขมร แมนา อจรวดในพมา แมนาเจาพระยาในประเทศไทย คาวาสวรรณภมนาจะ มความหมายกวาง ๆ ครอบงาดนแดนอนใหญโต น ณ ดนแดนนม ๖ ประเทศ คอ ไทย เนอท ๕๑๘,๐๐๐ ตารางกโลเมตร พลเมอง ๒๘ ลาน พมา เนอท ๖๗๖,๐๐๐ ตารางกโลเมตร พลเมอง ๒๒ กวาลาน ญวน เนอท ๓๑๑,๐๐๐ ตารางกโลเมตร พลเมองกวา ๒๕ ลาน เขมร เนอท ๑๗๒,๐๐๐ ตารางกโลเมตร พลเมองกวา ๕ ลาน ลาว เนอท ๒๓๖,๐๐๐ ตารางกโลเมตร พลเมอง ๒ ลาน มลาย เนอท ๓๓๔,๐๐๐ ตารางกโลเมตร พลเมองราว ๑๐ ลาน มนษยดกดาบรรพในสวรรณภม คอ พวกมนษยยคหนซงมอาย ๓๐,๐๐๐ ปมาแลว ครนตอมาในราว ๒๐,๐๐๐ ป มนษยโบราณพวก น เรมรจกการเพาะปลกหงตม รจกขดเกลาหนใหเปนรปรางมคม เรยก วายคหนขด นกโบราณคดไดพบเครองมอโบราณของมนษย ๒ จาพวกน ทางภาคใตของประเทศไทย และทางภาคใตของประเทศญวน เชอสาย มนษยเหลานในปจจบนนไดแกพวกเงาะปาในแหลมมลาย และพวกคน ปาใน "เกาะอนดามน" (เกาะอนดามน อยในทะเลอาวเมาะตะมะ ใกล มาทางแหลมมลายและเมองตะนาวศร) จาเนยรกาลลวงมามมนษยพนธ อนอพยพเขามาสสวรรณภม แบงออกเปนพวกใหญ ๆ คอ ๑. พวกมลาย พวกนเดนเรอเกง เขามาตงรกรากตามฝงทะเล เชนฝงทะเลญวน และแหลมมลาย ตลอดจนหมเกาะตาง ๆ ในมหาสมทร แปซฟค เชน หมเกาะชวา สมาตรา และฟลปปนส

ประวตพทธ(๒) - หนาท 16 ๒. มอญ อพยพจากทราบสงในประเทศจน เดนเรอยลงมาตาม ลาแมนาสาลวน และเอราวด หรอ อจรวด กอนพทธกาลหลายรอยป ชนเดมเปนพวกผวเหลอง ตอมาผสมกบพวกอนเดยใตผวจงคลา มอญ พวกหนงไดเขาไปอยถงประเทศอนเดยกลายเปนพวกมณฑะ กษตรย อนเดยแหงแควนเตลงคณะไดมาปกครองมอญ ทาใหมอญมชอเรยกกน อกชอหนงวาพวกเตลง ซงเพยนมาจากเตลงนนเอง ๓. ขอม เชอสายเดยวกนกบมอญ นกปราชญมกเรยกรวมกน วา ตระกลมอญเขมร ขอม อพยพมาตงแวนแควนอยทางตอนใตของ แมนาโขง มชาวอนเดยอพยพเขามาอยในฐานะผปกครอง ๔. ละวา เผาเดยวกบมอญเขมร แตเขามาอยในสวรรณภม กอนหนา มรกรากอยลมแมนาเจาพระยาและทราบสงอสาน ๕. พมา เปนเลอดธเบตแท อพยพจากประเทศธเบตเรอยมา ตามลาแมนาพรหมบตรในมณฑลอสสมของอนเดยเดยวน และขามเขามา ในประเทศพมาตงรกรากขนทนน นอกจากนยงมมนษยเผาอน ๆ อก เชน ขา ขม ซอง แมว มเซอ กระเหรยง และพวกยาง เปนตน โคลนของอนเดยในสวรรณภม ราว ๒,๐๐๐ ปมาแลว ชาวอนเดยเขามาสสวรรณภมในฐานะ พอคา และนกแสวงเมองขน เมองทาใหญในอนเดยตามรมฝงทะเล ตะวนออก เชน เมองตามรลปต เมองกาญจประ ยอมเปนเมองออก

ประวตพทธ(๒) - หนาท 17 สาหรบเดนทางไปสสวรรณภม สวนในสวรรณภมนนมเมองทาทชาว อนเดยมาตดตอเสมอ เชนเมองตะกวปา ในปจจบนนกเปนเสนทางเดน ทพวกอนเดยเคยเดนมากอน ชาวอนเดยทมานน มทงชาวประเทศมคธ และชาวอนเดยใตไดเขามาเปนเจาใหญในประเทศเขมร จามปา ชะวา มลาย หลกฐานทเราจะไดพบคอศลปะอนเดยยคอมราวดในครง พทธศตวรรษท ๖ ไดปรากฏทางภาคใตของเขมรจนถงเกาะเซเลเบส ครนเมอราชวงศคปตะรงเรองขนในอนเดย ศลปะคปตะหลงไหลเขาส สวรรณภม ดงเราจะพบพระพทธรปแบบคปตะในตอนกลางและตอนใต ของไทยตอจากนนกถงสมยปาละ เรากพบศลปะแบบปาละ เชน พระพทธ รปเปนตน ปรากฏดกดนในตอนใตของไทยและตามหมเกาะชวา มลาย เปนตนเสนทางเดนของชาวอนเดยมหลายทาง เชน ขามทะเลมาขน บกทเมองทวาย แลวตดภเขาทะเลมาดวนเจดยสามองค เขาสลมนา เจาพระยาทางแควนอย หรอจะเลยบฝงตะวนออกของอาวเบงกอลขาม ทะเลขนฝงใกล ๆ กบตะกวปา และอกทางหนง กเดนเรอเรอยมา ผาน ชองแคบมะละกา กได ประเทศจามปา ดนแดนซงอยในระหวางแควนตงเกยวกบแควนโคชนไชนา หรอ พดงาย ๆ วาระหวางเวยตนามเหรอกบเวยตนามใตเดยวน ในสมยโบราณ ประมาณ ๑,๗๐๐ ปมาแลว เคยเปนทตงอาณาจกรรงโรจนอาณาจกรหนง เรยกวา จามปา อาณามณฑบปจจบนไดแก ทนวา เงอาน ฮาดน กวางบน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 18 กวางตร กวางดก ทอเทยน ถดลงมามมณฑลกวางนาม และมณฑลกวาง หงาย เคยเปนทตงของแควนอมราวดแหงพวกแขกจาม ปรากฏซาก โบราณสถานอยมาก เมองหลวงของแควนชอจมปานคร ในแผนทเรยก วาตาเกยว ใกลเมองตาเกยวมเมองดงเดอง สมยโบราณเรยกวาอนทร ประตงแตมณฑลบญดนลงมา ถงมณฑลฟยาน เคยเปนทตงของกรงวชย ตงแตมณฑลทนวา หรอมณฑลหยาตรง (หญาตรง) เรองลงมาถง มณฑลปนทน (บญถน) เปนทตงแควนปาณฑรงค และแควนเกาฐาร ปรากฏศลาจารกจานวนมากทเทวาลยแหงหนงชอ โปนคร มนษยชาตจามปาเปนเผาเดยวกบมลาย จนรจกจามปามาแตดก ดาบรรพแลว ในจดหมายเหตจนเลาวา พวกจามเปนคนผวหมก ตาลก จมกโดง ผมหยกเปนปย ทงหญงชาย มนเกลาเปนทรงตง (แบบแขก ซกซ) ใสตมหเปนวงแหวนใหญ มผานงผนเดยว ตงแตบนเอวถงเทา นอกนนไมมเสอผาอนอก นอกจากในฤดหนาว จามปาลอกแบบอารยธรรมอนเดยทงดน ชาวอนเดยพวกปลลวะ มาจากทางใต อพยพเขามาอยในจามปา ไดพาพระพทธศาสนาและศาสนา พราหมณเขามาดวย แตศาสนาพราหมณมอทธพลสงกวา เพราะชน ชนปกครองอยในวรรณะพราหมณ จามปาใชภาษาสนสกฤตเปนภาษา ราชสานก สงททาใหจามปายงยากคอ การแผอทธพลของอน ซงเทากบ เปนการแขงขนระหวางอารยธรรมแหงลมนาฮวงโห กบลมแมนาคงคา ทเดยว ปรากฏวาจามปาใชสนตวธคอ ยอมเปนเมองจมกองของจน แต รกษาแบบอารยธรรมอนเดยไว ศตรทนากลวของจามปาไมใชจน แต

ประวตพทธ(๒) - หนาท 19 เปนญวนและเขมร ญวนกบเขมรขบเคยวกบจามปาหลายรอยป ในทสด ลมชาตจามปาสาเรจ นกโบราณคดไดพบศลาจารก เรยกวา จารกโวจญ กลาวถง ราชวงศแหงศรมาร อายจารกนตกในศตวรรษท ๗ แหงพทธศกราช กลาวถงนามกษตรยจาม ซงมกลงทายดวยคาวา วรมน ในสมยพระเจา ภทรวรมน นกายพราหมณ ศวเวท รงเรองมาก พระเจาภทรวรมนให สรางเทวาลยชอวา ภทรสวาม เพอบชาศวลงค ในราว พ. ศ. ๑๓๑๐ พระเจารทรวรมนรบชนะกองทพจน พระองคไดตงราชวงศปาณฑรงค ขน ในสมยราชวงศน กองทพเรอของพวกศรวชยไดยกขนมาตจามปา หลายคราว เปนเหตใหราชวงศนเสอมโทรมลงใน พ. ศ. ๑๕๑๕ เรอง จามปาไดปรากฏขนใหม เมอ พ. ศ. ๑๖๒๓ กองทพจนยกเขาตประเทศ ญวน กษตรยญวน ชอ พระเจาเลโฮนหวางเด สงทตมาขอทพจามชวย แดพระเจาปรเมศวรมนจบทตญวนกกขงไว กองทพญวนจงยาตรามาต จามปาแตก ตอมาพระเจาวชยศรหรวรมน กชาตจามสาเรจ ตงราชธาน อยทกรงศรวชย จาเดมแตนนมา ญวนกบจามรรบพงชงชยกนเสมอ สวน ใหญจามเปนฝายเสยเปรยบ มหนายงถกกระหนาจากพวกเขมร จงเปน เหตใหจามออนแอลง ในแผนดนพระเจาอนทรวรมนท ๖ ทรงพระราช ศรทธาในพระพทธศาสนา เวลานนตรงกบแผนดนพระเจาสรยวรมน ท ๒ แหงเขมรซงเปนกษตรย ผทรงนครวด เขมรชวนจามใหรวมกนไปตญวน แตเสยทญวนกลบมา จามจงหกหลงเขมรดวยวธเขากบญวน พระเจา สรยวรมนพโรธยกทพตกรงวชยแตก แตไมชาจามกลบฟนตวไดอก ใน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 20 ราวพทธศตวรรษท ๑๗ พระเจาชยวรมนท ๗ แหงเขมรตไดจามอกครง หนง แลวทรงแบงจากออกเปนสองภาค ภาคเหนอ โปรดใหนอมเขยของพระองคครอบครอง มกรงวชย เปนเมองหลวง ทางภาคใต ชอเมอง ราธประ โปรดใหเชอสายเจาจาม ชายองคหนงชอ ศรวทยานนทะ เปนผครอบครอง อยมามชาทางภาค เหนอ มผกชาตสาเรจชอวา รศบด ทางภาคใตเจาศรวทยานนทะ เปน กบฏตอเขมร แตภายหลงถกพระปตลาชอวา พระยวราชธนปฏคราม แยงราชสมบตแลวเอาเมองไปขนกบเขมร ในราว พ. ศ. ๒๐๘๖ จาม รบกบญวนครงใหญ กษตรยจามองคสดทายหนญวนไปพงเขมร ประเทศ จามกลมจมลง ญวนอพยพผคนเขามาแยงททากน แลวคอย ๆ กลนจาม ใหเปนญวนไป คงเหลอพวกกระเซนกระสายอยในเขมรบาง ญวนได บาง ประเทศไทยบาง ดงปรากฏในพระราชพงศาวดารไทย เมอไทย ตเขมรกวาดครวเขมรเขามามพวกจามตดตามอยดวย โปรดใหตงถนฐาน ทกรงศรอยธยา จนกระทงเรยกคลองสายหนงในกรงเกาวา คลองดจาม พวกจามไดเปนทหารในกองทพไทยดวย เรยกวา กองอาสาจาม เปน บรรพบรษของพวกแขกครวในทกวนน สวนพวกจามในเขมรยงนบถอ ศาสนาฮนดกม ศาสนาอสลามกม ประเทศเขมร ขอมหรอเขมรโบราณเปนอาณาจกรหนง ทไดรบอารยธรรม อนเดยไวอยางสมบรณเชนเดยวกบจามปา ปรากฏชอในจดหมายเหตจน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 21 โบราณเรยกวา ฟหนา เขาใจวาจะเลอนมาจากคาวา พนม อาณาจกร ฟหนา ไดปกครองมาถงลมแมนาเจาพระยา ตามตานานเลาวา ม พราหมณอนเดยคนหนงชอโกณทญญะ อพยพผคนจากอนเดยพรอมกบ นาหอกวเศษของอศวตถามน นกรบแหงภารตยทธมาปกลงทชยภมแหง หนงแลวสรางกรงภวประขน ราชวงศกษตรยฟหนาในยคนนจงเรยกวา โกณฑญญวงศ จารกของเขมรหลกหนงราพนถงพระเจาคณวรมน เมอทรงสมโภชเทวาลยแหงพระนารายณเปนเจาวา พระคณเจาวรมน เปนจนทรอนแทจรงแหงวงศโกณฑญญะ ดงน ตอมาพระพทธศาสนา แพรตามเขามาโดยพวกปลลวะแหงอนเดยใตเปนผนา ในราว พ. ศ. ๑๐๑๓-๑๐๕๗ กษตรยฟหนาสงสมณทตชอ พระนาคเสนไปยงประเทศจน จกรพรรดจนจงตงยศกษตรยฟหนาใหเปน "อนนาเจยงกงฟหนาอวง" แปลวา ราชาจองทพแหงทกษณรฐฟหนา ในราวพทธศตวรรษท ๑๐ พระเจารทรวรมน ไดอปถมภ พระพทธศาสนาใหรงเรอง มพระภกษชาวฟหนาหลายรปเดนทางไป แปลคมภรในประเทศจน ทมชอเสยงคอทานสงฆปาละและทานมนทร- เสน สงฆปาละเปนผแปลคมภรวมตตมรรค ซงมลกษณะใกลเคยงกบ คมภรวสทธมรรคมาก ทาใหเขาใจวา ลทธเถรวาท จะมแพรหลายใน ฟหนาดวย เมอสนแผนดนพระเจารทรวรมนแลว อาณาจกรเจนละซง เปนเมองขอมภาคใตของฟหนา เคยขนกบฟหนามาแตเดม ไดลบลาง อานาจฟหนาลง พวกเจนละนบถอศาสนาพราหมณ เมอมอานาจขน จงฟนฟศาสนาพราหมณแทนพทธศาสนา จดหมายเหตของทานสมณะจน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 22 อจง จงไดเลาภาวการณตอนนนวา แตเดมฟหนามพทธศาสนารงเรอง ด ภายหลงมกษตรยมจฉาทฏฐมาทารายพระศาสนา ประเทศนจงไมม ภกษสงฆ ในราว พ. ศ. ๑๑๕๓ พระเจาอสาณวรมน ไดยายธานไปตงอย ทกรงอสาณประ มาตวนหลน นกบนทกชาวจนเลาวา เจนละนครมบาน เรอนสองแสนหลง ผชายรปรางเลกผวดาคลา ผหญงผวสจางหนอย ม เทวาลยบนเขาใกลพระนคร ทนนมการฆาคนบชายญดวย และมกองทพ ตงรกษาการณอย ในราวพทธศตวรรษท ๑๓ เจนละเกดแตกเปนสอง ภาคคอ เจนละบก และเจนละนา เจนละบกอยตอนเหนอของลมแมนา โขงกนไปถงประเทศลาว และภาคอสานของไทยมกรงศมภบระเปนราช- ธาน สวนเจนละนาตงอยตอนใตถงชายทะเลมกรงวยาธประเปนราชธาน ผทมารวบรวมเขรใหเปนอนหนงอนเดยวกนคอ พระเจาชยวรมนท ๒ พระองคมเชอสายของกษตรยมลาย ไดเปนผรวบรวมอาณาจกรขอม สาเรจแลวสบเชอวงศลงมาจนถงศตวรรษท ๑๔ ตอมาอทธพลของ อาณาจกรศรวชยไดแผขนไปครอบงา ขอมและอาณาเขตทางสมแมนา เจาพระยา ปรากฏในตานานฝายบาลวา ในราว พ. ศ. ๑๑๕๐ (ในจาม เทววงศและชนกามาลน) พวกมอญในหรภญไชย มพระเจาแผนดนทรง นามวา ตราพก หรอพระเจาอนตราสตถะ ทาศกกบเจาเมองละโว ม นามวา อจฉตจกรวต ขณะททาการรบพงกนอย กพอดมพวกนครศร- ธรรมราชยกขนมาตกรงละโว โอรสของพระยาชวก เจานครศรธรรมราช ไดขนเสวยราชยในกมพชา แลวตงราชวงศเขมรขนใหม เฉลมพระนาม วา พระเจาสรยวรมนท ๑ แสดงวาสรยวรมนองคนมเชอสายมลาย ซง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 23 เวลานนทางภาคใต ของคาบสมทรแหงนมอาณาจกรศรวชยกาลงรงเรอง อย พระพทธศาสนาลทธมหายาน ซงเปนศาสนาทางการของศรวชยได เจรญแพรหลายขนมาของลมแมนาเจาพระยา และแพรหลายในกมพชา ดวย กรงละโวเปนเมองลกหลวงปกครองดนแดนภาคกลางของประเทศ ไทยเดยวน สมยนนลทธมหายาน ลทธเถรวาทซงเปนลทธมอยเดมกอน มหายานเขามา และศาสนาพราหมณเจรญเทยมทนกน ดงปรากฏในจารก ละโว (ลพบร) พรรณนาถงพระเจาสรยวรมนท ๑ ประทานราชปถมภ แกทกศาสนาวา "มหาศกราช ๙๔๔ วนอาทตยขน ๑๔ คา พระบาทกมรเดง กาตวน-อญศรสรยวรมเทวะ มพระบณฑรตรสพระนยมน ใหบคคล ทงหลายถอเปนสมาจาร คอกฏทตองประพฤตตามตอไป ในสถานทอย ของดาบสทงหลายหรอของผซงบวชเปนภกษมหายานกด บวชเปน สถวระ (เถรวาท) กด ใหทานทงหลายทไดบวชโดยจรงใจถวายตะบะ (ตะปะ) แกพระบาทสมเดจกมรเดงกาตวน-อญศรสรยวรมเทวะ ถา ผใดเขามาทาทราจารในตะโปวนาวาส (วด) ตาง ๆ และมารบกวนดาบส ซงถอโยคกรรมไมใหเขาสวดมนตถวายตะบะ แตพระบาทสมเดจกมรเดง กาตวน-อญศรสรยวรมเทวะ โปรดเกลาใหจบผนนมาขนศาลสภา เพอ จะไดฟงคดทควรจะถกตดสน อยางเครงทสด" ในยคนมการสรางพทธสถานและพระเครองเปนจานวนมาก เชน ทเรยกกนภายหลงวา พระรวงรางปน ซงเปนพระพมพแบบมหายาน ทรงเทรดและพระหยาน สาหรบพระรวงนนเขาใจวา เปนรปสนอง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 24 พระองคไวโรจนพทธะ สวนพระหยาน เปนรปสนองพระองค อกโษภย พทธะ และพระเครองนารายณทรงปนซงความจรงไมใชนารายน แตเปน พระอวโลกเตศวรโพธสตว ฯลฯ พระเจาสรยวรมนท ๑ เมอสวรรคตแลวไดรบพระนามวา พระ บรมนวารณบท ครนถงแผนดนพระเจาหนสวรมนท ๓ กษตรยองคน ไดฟนฟศาสนาพราหมณ เมอสวรรคตแลวไดพระนามวา พระบรม- ศรทธาศวบท ตอมาถงแผนดนชยวรมนท ๖ ศาสนาพราหมณ ยงคง รงเรองตามเคย เมอสวรรคตแลวไดพระนามวา พระบรมไกวลยบท แลวถงพระเจาวรมนทรวรมนท ๑ เมอสวรรคตแลวไดพระนามวา พระ บรมนษกลปบท ตก พ. ศ. ๑๖๕๖-๑๖๙๕ ในแผนดนพระเจาสรยวรมน ท ๒ ขอมตไดกรงวชยของจามปา แลวแผอาณาเขตลงทางแหลมมลาย นบวาเปนสมยทรงโรจน พระองคโปรดใหเกณฑแรงราษฎรจานวนแสน สรางนครวดขน เมอพระองคสวรรคตแลวมพระนามวา พระบรมวษณ โลก ตก พ. ศ. ๑๗๒๔ ในแผนดนพระเจาชยวรมนท ๗ พระองคเปน มหาราชาธราชองคสดทายของเขมร ทรงเปนมหายานพทธมามกะโดย แทจรง ในสมยนมการสรางปราสาทหนมากทสด ทรงสรางเมองนคร ชยศร คอปราสาทพระขรรค บชาพระอวโลกเตศวรโพธสตว อทศสวน บญแกพระชนก แลวสรางปราสาทตราพรม บชาองคพระปรชญาปารมตา โพธสตว อทศสวนบญแกพระราชมารดา ศลาจารกตราพรม พรรณนาวา "....ปราสาทนเปนอาวาสสาหรบมหาเถระ ๑๘ รป และภกษสงฆอก ๑,๗๔๐ รป" ครนแลวทรงสรางปราสาทบายน ประดษฐานพระพทธรป

ประวตพทธ(๒) - หนาท 25 สนองพระองคเอง ทรงสรางอโรคยาศาลา (อาจหมายถงวดหรอโรงพยา- บาลกได) ทวพระราชอาณาจกรถง ๑๐๒ แหง แลวสรางพระพทธรปกรง อนเปนพระพทธปฏมาแหงพระไภสชครพทธเจา (ซงภายหลงกรงนเรยก วา กรงปทม) พระเจาชยวรมนท ๗ ทรงเลอมใสในพระไภสชครอยาง ลกซง ทรงราพนความศรทธาในศลาจารกดงน "...ขอนอบนอมสกการะ แดพระพทธเจา พระผมพระภาคเจาผตรสรพระธรรม และบรรลถง ซง โลกตรสข พระองคทรงเปนศาสดาทตรสรดวยพระองคเดยวโดยชอบ พระองคเปนผถงแลวซงพระนรวาณ ขาพเจาขอวนทนาแตพระชนไภสช คร (ไภสชยคร) ไวฑรยประภาราชา พระผประสาธกสนตสขแหงดวงจต และความสงบ แมแตเพยงไดยนพระนามกยงรสกชนชมเสยแลว สรวม ชพพระศรสรยไวโรจนะเจาแหงดวงอาทตย พระศรจนทรไวโรจนะเจา แหงดวงศศธร ขอจงไดเปลงรศมขจดความมวเมาในกเลสราคะ และ อกศลมลแหงประชาสตวใหปลาสไป ยงเบองพระเมรไตรยแหงพระศร- ศากยมนเปนเจา ผมแสงสวางชานะกเลสเหลานน" จารกแผนนยอเกยรต ทงพทธฝายสาวกยาน และพทธฝายมหายาน กบทงศาสนาพราหมณ เขาไวดวยกนอยางไพเราะ พระเจาชยวรมนยงไดสรางพระพทธปฏมา ชอวา "ชยพทธมหานาถะ" พระราชทานไปประดษฐานในหวเมอง ๒๓ แหงทรงรบชนะจามปา และเมอพระองคสวรรคตแลว มพระนาม วาพระมหาบรมสคตบท

ประวตพทธ(๒) - หนาท 26 ความเสอมของเขมร กษตรยเขมรนยมลทธเทวราชถอวา พระเจาแผนดนเปนเทวาวตาร คอพระอศวรหรอพระวษณแบงภาคลงมา ตามลทธศาสนาพราหมณ ธรรมเนยมอนนตดมาถงหมพทธมามกะดวย กษตรยเขมรทเปนพทธ- มามกะกถอวา เปนพระโพธสตวอวตารลงมา ไมใหนอยหนาศาสนา พราหมณ จงมการนยมสรางปราสาทหนเพอเปนทพยสถานไวประดษ- ฐานรปสนองพระองคกษตรยเมอสวรรคตแลว การสรางปราสาทหน แตละครง มกระทากนตงแตกษตรยองคใหมเสวยราชยตดตอกนเรอย ไปจนกระทงเจาของสวรรคตลง เพราะฉะนนกษตรยแตละองค ถาม อานาจราชศกดขนแลวมกจะไมลมทจะสรางปราสาทหนไวเพอเปนการ เบงพระบารมใหปรากฏ การสรางแตละครงจะตองเกณฑแรงราษฎร เปนจานวนมากไปขนศลาจากทไกล ๆ เอามาวางเรยงลาดบแลวแกะสลก เปนภาพประวตกษตรยเจาของบาง เปนภาพในเรองมหาภารตยทธ และ รามเกยรตบาง เปนภาพปฐมสมโพธบาง ชาดกบาง ตองหมดเปลอง ทงกาลงทรพยกาลงคนและเวลา บางทปราสาทหนหลงหนง ๆ สรางไม ทนจะเสรจ แตเจาของดวนสวรรคตเสยกอน กษตรยองคใหมไมยอม สรางตอของเกาออกไป เพราะตองจดสรางของตวขนใหม ปราสาทหน ในประเทศเขมรจงมกจะมททาคางไว เมอเปนดงนแรงงานของประเทศ แทนทจะใชสาหรบรบพง กลบถกนามาใชในการสรางปราสาทหมด เศรษฐกจกลมจมลง ประชาชนไดรบความเดอดรอนลมตายมาก นเปน จดออนแอขอหนง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 27 ในระหวางนนเขมร ตองทาสงครามรบพงเพอรกษาจกรวรรดอน ยงใหญของตน ซงครอบงาตงแตทราบสงอสานและลมนาเจาพระยา ตอนบนของมลาย กนไปถงประเทศจามปาเวลานน พวกทถกปกครอง กระดางกระเดอง เขมรไมสามารถปราบปรามไดเดดขาดเหมอนกอน ๆ ได เปนขอออนแออกขอหนง ในระยะเวลาดงกลาวน ทางเหนอของเขมร ญวนกาลงขยาย อานาจรกลาเขามา สวนทางตะวนตกน ชนชาตไทยภายใตการนาของ พอขนบางกลางทาวและพอขนผาเมองไดประกาศปลดแอกจากขอมสาเรจ เมอขอมถกอานาจใหม ๆ สองแหงบบกระชบเขามาอยางน กเลยเสอม อานาจลงทนท กษตรยเขมรชอจรนทรชยวรมน ซงเปนกษตรยในกลางสมย ศตวรรษท ๑๘ ตองยายราชธานจากนครธมไปอยกรงละแวก จาเดม แตนนมาราชธานของเขมรเปลยนแปลงโยกยายไปหลายแหง ในสมย ศตวรรษท ๑๐ กองทพอนเกรยงไกรของไทยภายใตการนาของขนหลวง พะงว (พระบรมราชาธราชท ๑) เขาโจมตนครธม ลอมนครธมจนทหาร พลเรอนในเมองอดอยาก ทสดนครธมกแตกดวยฝมอทพไทย ไทยได กวาดครวเขมรมาเปนเชลยจานวนหลายหมนคน จาเดมแตนนมาเขมร กอบรศมลง กลายเปนชาตเลก ๆ ชาตหนงในเอเซยอาคเนยเทานน สวน พทธศาสนาลทธมหายานนนไดเสอมไปโดยพฤตนย คงเหลอแตพระ- พทธศาสนาแบบเถรวาทและลทธพราหมณ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 28 มลายและอนโดนเซย ก. มลายเปนแผนดนยนออกไปในคาบสมทรอนเดย สวนยาว คานวนประมาณ ๑,๒๐๐ กม. สวนกวางทสดประมาณ ๓๔๕๖ กม. ตอนเหนอแหลมเปนอาณาเขตของไทย สวนตอนกลางและตอนใตเปน มลายแท ภมประเทศอดมไปดวยปา มเทอกเขาใหญ คลายกระดกสนหลง แบงมลายเปน ๒ ภาคคอ ภาคตะวนออกและภาคตะวนตก มทราบรม ชายฝงทะเลทงสองดาน เนอทเกอบครงประเทศเปนปาดงดบชกชมไป ดวยเสอ ชาง แรด สมเสรจ หม และงพษ กบแมลงนานาชนด ฝนตก ชกเกอบตลอดปเนองดวยเหตนจงมแมนาลาธารเลก ๆ มาก ภเขาทสงสด ชออหนงตาฮน สง ๒๑๕๕ เมตร อยระหวางรฐกลนตนกบรฐปะหง อก ลกหนงชอ อดหนงเกอเบา สง ๒๑๔๘ เมตร แมนาทยาวทสดชอแมนา ปะหงยาว ๕๒๘ กม. โภคทรพยแผนดนมแรดบก ทวโลกจะไดดบกจาก มลาย ๓๐ เปอรเซนต นอกนนมยางพารา เมองสาคญคอ ปนง กวลาลมเปอร อโป และมะละกาเปนตน ข. อนโดนเซย ประกอบดวยหมเกาะทใหญทสดในโลก ม อาณาเขตตงแตทศตะวนออกเฉยงใตของทวปอาเซยไปจดทศเหนอของ ทวปออสเตรเลย หรอตงแตมหาสมทรอนเดยไปจนถงมหาสมทรแปซฟค เกาะทสาคญทตงอยในมหาสมทรอนเดย คอ สมาตรา ชวา บงกา บาหล มะดรา ซมบาวา อาร สวนเกาะสาคญในมหาสมทรแปซฟคคอ บอรเนยว เซเลเบส นวกน เกาะใหญทสดคอ นวกน มเนอท ๘ แสนกวาตาราง กโลเมตร ใหญกวาประเทศไทยเกอบหนงเทา มปาดงดบมาก ในปา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 29 ยงมมนษยกนคนอย พชและสตวในเกาะนคลายคลงกบทวปออสเตรเลย มาก เกาะใหญทสองค อ บอรเนยว เนอท ๗๕๐,๒๓๗ ตารางกโลเมตร ใหญกวาประเทศไทย อดมดวยหนองและบงมาก เกาะใหญทสาม คอ สมาตรา มเนอท ๔๒๒,๔๑๐ ตารางกโลเมตร ชอมกวาประเทศไทย เลกนอย เกาะใหญทส คอ เซเลเบส เนอท ๑๘๙,๒๒๕ ตารางกโลเมตร เกาะใหญทหา คอ ชวา เปนเกาะสาคญทสดมพลเมองแนนทสด เนอท ๑๓๐,๙๔๒ ตารางกโลเมตร ประชาชนกวา ๔๐ ลาน อดมดวยปาและ ทราบกบภเขาไฟซงยงคอยหลายลก ภเขาไฟทสงสดคอยอดเขาพระสเมร โภคทรพยแผนดนมนอยน คราม ยาสบ กาแฟ ยางพารา เปลอกชงโคนา (ใชทายาควนนน) ชวาสงยาควนนน (คอเปลอกซงโคนา) เปนสนคา ออกมากทสดในโลก นาตาลทรายผลตไดมากทสดในทวปเอเซย ประเทศมลายและอนโดนเซย เปนเชนเดยวกบเขมรและจามปา คอ เปนเมองออกทางอารยธรรมของอนเดย หลายพนปมาแลวชาว อนเดยในภาคมธยมประเทศ และทางภาคทกษณเทศไดเดนทางขาม สมทรมาสรางบานเรอนอยในหมเกาะเหลาน ยงปรากฏซากโบราณ สถานในภาคใตของประเทศไทย คอแหลมมลายตอนบนและตอนกลาง เปนทนาสงเกตวา โบราณสถานเหลานมกตงอยตามชายฝงทะเลตะวน ตก คอ ๑. ทจงหวดตะกวปา ดร. เวลส ไดสารวจพเทวสถานอย ณ ตาบลทงตกทตรงเกาะคอเขาแหงหนง บนเขาพระหนอหนง และท เขาพระนารายนแหงหนง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 30 ๒. ในจงหวดตรง มกรบรรจพระพมพดนดบอยทถาวดเขาวหาร พระพมพเหลานสรางเปนคตมหายาน ศลปแบบปาละ ๓. ในแขวงจงหวดสราษฎรธาน มซากปราการเมองและเจดย สถาน เชน พระบรมธาตไชยา ดทาจะเปนเมองใหญกวาแหงอน ๔. ทนครศรธรรมราช มเจดยสถานและศลาจารก แถวตาบล เวยงศกด ๕. ทพทลง ม มกรบรรจพระพมพดนดบมหายานในถาคหา สวรรค เขาอกทะล ๖. ทยะลา มพระนอนใหญสรางไวในถา และกรพระพมพ ในถาเขาตระเภา เมองตาง ๆ ดงไดกลาวมา ทเปนทาเรอของชาวอนเดยสาหรบ เดนยกขามแหลมมลายมายงเมองดานทะเลตะวนออก คอ ๑. เมองตะกวปา เรยกในจดหมายเหตเกาวา ตะโกลา เปน ตนทางมาเมองไชยาและเวยงศกด ๒. เมองตรง เปนตนทางมาเมองนครและพทลง นอกตากนทเกดาห ในรฐไทรบรมโบราณสถานทางพระพทธ- ศาสนาอายเกาถง พ. ศ. ๑๑๐ ป และไดพบจารกสนสกฤตชอพทธคปตะ ชาวเมองรตตมฤตกาซงแปลวาเมองดนแดง ในจดหมายเหตจนเรยกวาไทร บรวา รฐเชยะโทวซงหมายถงเมองดนแดงเชนเดยวกน บรเวณนอกจาก นบรเวณเวยงศกดและนครเคยเปนรฐของชาวอนเดยมากอน ในจดหมาย เหตจนเรยกวารฐพานพาน พรอมทงเลาเหตการณวา ".....ประชาชน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 31 ศกษาภาษาสนสกฤตในเมองมทงวหารของพทธและของพราหมณ ภกษ พระพทธศาสนาฉนเนอสตว แตไมดมนาเมา สวนพวกพราหมณไม รบประทานทงสองอยาง..." นอกจากนบรเวณรอบอาวบานดอน ไดพบพระพทธรปแบบ ทวาราวด ขนาดโตเทาคนไมนอยกวา ๔ องค และองคยอม ไมนอย กวา ๑๐ องคจงเปนหลกฐานยนยนวาดนแดนตอนบนของมลาย นบถอ พระพทธศาสนาแบบเถรวาทซงแปลงมาจากอาณาจกรทวราวด หรอได รบโดยตรงจากอนเดยเปนเวลากวา ๑,๕๐๐ ปมาแลว จกรวรรดศรวชย ในราว พ. ศ. ๑๒๐๐ ไดเกดจกรวรรดมหมาจกรวรรดหนงใน คาบสมทรทะเลใตนเปนจกรวรรดทเลอมใสพระพทธศาสนาลทธมหายาน จกรวรรดนครอบงาตงแตตอนบนของแหลมมลายลงไปจนถงเกาะสมา- ตรา ชวา บาหล เซเลเบส และบอรเนยว เรยกวาจกรวรรดศรวชยมอาย ยนตงแต พ. ศ. ๑๒๐๐-๑๘๐๐ รวม ๖๐๐ ป คาวาศรวชยมเพยงในจารก ๒-๓ แผนเทานน ในจดหมายเหตจนและอาหรบเมอกลาวถงอาณาจกร นเรยกในชออน จดหมายเหตจนเรยกวา ซกหลฮกจ แปลวา ศรพทธ- หรอศรโพธ ปรากฏในจดหมายเหตราชวงศถงและซอง สวนในจดหมาย เหตอาหรบเรยกวาซาบากะ กอนหนา พ. ศ. ๒๔๖๐ ขนไปวงโบราณ คดมไดใหความสาคญแกอาณาจกรศรวชยน จนกระทงใน พ. ศ. ๒๔๖๑ ศาสตราจารย ยอรช เซเดส ชาวฝรงเศสผเปนบรรณารกษใหญแหง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 32 หอสมดแหงชาตไทยไดอานจารกสนสกฤตวดเสมาเมองนครศรธรรมราช แลวแปลเปนภาษาฝรงเศส เซเดสรวบรวมความในจารกนนแลวแตงขน เปนเรองราวของศรวชยประกาศแกโลกทราบ วงโบราณคดจงพากนตน เตนในจกรวรรดทสญไปแลวน จารกอนนเปนหนทราย สง ๑ เมตร ๔ เซนตเมตร กวาง ๕๐ เซนตเมตร มจารกทงสองดาน เปนอกษร เทวนาครอยางเกา ดานหนงเตม ดานหนงมเพยง ๔ บรรทด ซงมแปด เปนไทยดงน (พระเจากรงศรวชย) พระองคทรงคณประสทธ คอ วนยคณ ความประพฤต เศารยคณ ความสภาพ ศรตคณ ความรศมคณความทน กษมาคณ ความเพยร ไธรยคณ ความกลาหาญ ตยคคณ ความบรจาค ทยตคณ ตามสงา มตคณ ความฉลาด ทยคณ ความเมตตาจต พระองคซง ประกอบดวยคณทงนนเปนอาท มพระเกยรต ปราศจากเหตอนตราย แลเวลาแพรหลาย (ตางประเทศ) บงเกดความเลอมใสแหงพระเกยรต ของพระราชาอน ๆ ดจดงแสงดาวเสอมลงไป เมอพระจนทรอทย เมอฤดสารท (คอฤดใบไมรวง) พระองคทรงคณเปนบอเกด ใชแตเทานน ในโลกนพระองค ยงเปนทพงของสาธชนอนมชอเสยงเลองลอ อนประกอบดวยคณทสง แสงราวกบวาแสงยอดเขาหมาลย อปมาดงมหาสมทรซงลางความชว มใชเปนแตบอเกดแหงแกวมกดา เพชร พลอย ทงปวงเทานน ยงเปนท พงของพวกนาคอนมศรษะประดบดวยแสงแกว

ประวตพทธ(๒) - หนาท 33 ผใดมใจรอนรมดวยเปลงเพลงคอ ความยากจน เขามาสพระ มหากรณาธคณของพระองคเปนทพง อปมาดงชางเวลาแดดรอนไปส หนองอนมนาใสเตมไปดวยเกสรดอกบว สาธชนทงหลาย มาจากทวทกแหง เมอไดเขาสพระองคผทรง พระคณคลายกบพระมณกไดรบสงอนประเสรฐ อปมาดงบรรดาตนไมม ตนมะมวงและตนพกลเปนอาท เวลาฤดมธยสสมยกไดรบสรอนประเสรฐ ยงนก พระคณเจากรงศรวชยมชยชนะและพระสรขาว พระองคมวาสนา อนรอยดวยเพลงรศมเกดขากพระราชาแหงประเทศใกลเคยงพระองคน พระพรหมไดอตสาหบนดาลใหบงเกด ราวกบวา ทรงพระประสงคทจะทา ใหพระธรรมมนคงในอนาคตกาล พระเจากรงศรวชยผเปนเจาแหงพระราชาทงหลายในโลกทงปวง ไดทรงสรางปราสาทอฐทง ๓ น เปนทบชาพระโพธสตวเจา ผถอดอกบว (คอ ปทมปาณ หมายถงพระอวโลกเตศวร) พระผผจญพระยามาร และ พระโพธสตวเจาผถอวชระ (คอ วชรปาณ คอพระอนทร) ปราสาททงสามนงามราวกบวาเพชรในภเขาอนเปนมลทน ของ โลกทงปวง และเปนทบงเกดความรงเรองแกไตรโลก พระองคไดถวาย แกพระชนราช ประกอบดวยพระสรอนเลศกวาพระชนะทงหลายซงสถต อยในทศทศ ภายหลงทรงโปรดเกลา ฯ ใหพระราชสถวระ ชยนตะ สรางพระ- สถปสามองค

ประวตพทธ(๒) - หนาท 34 เมอ (ชยนตะ) ถงมรณภาพแลว พระสถวระ อธมกต ผเปนศษย ไดสรางพระเจดยอฐสององคใกลปราสาททงสาม (มหาศกราช) ๖๙๗ ขน ๑๑ คา มาธวมาส เดอน ๖ เมอเวลา พระอาทตยพรอมกบพระศกรอทยในดาวมรกต พระเจากรงศรวชย พระองคมพระรปสณฐานคลายกบเทวราช และประกอบดวยสรอนประ- เสรฐยงกวาพระราชาอน พระองคสงแสงรศมราวกบวาแกวจนดามณ ทรงเอาพระทยใสในไตรโลกไดสราง....(ความขาด)......พระสถป .....(ความขาด) จากรกดานท ๒ ความวา พระผเปนเจาแหงพระราชาทงปวง ทรงเดชานภาพคลายกบ พระอาทตย ทรงบาบดความมดมวฝงศตรของพระองค รปสณฐานของ พระองคงามราวกบวาพระจนทรอนปราศจากมลทนเมอฤดสารท หรอ พระกามเมอเอาปฏสนธในโลกน หรอพระนารายณ......ทรงเปนหวหนา แหงไศเรนทรวงส ทรงพระนามศรมหาราช... ปราสาททง ๓ หลงน ปจจบนไดพบซากแลวทวดหลง วดเวยว วดแกว ลกษณะการกอสรางใชอฐไมมปนสอ มอายเกากวาปราสาทหน ของขอม สวนพระพทธรปและปฏมาพระโพธสตวดงกลาวนน ปจจบน พบแตรปสารดและอวโลกเตศวร ขนาดเทาคนครงองคเปนปฏมาทงด งามมาก ยงกวาปฏมาพระอวโลกเตศวรใด ๆ ทงหมดในโลก จดเปน ศลปวตถชนวเศษทสดของประเทศไทยททวโลกยกยอง สมยศรวชยเปน สมยทพระพทธศาสนามหายานรงเรองทสดในภมภาคน ราชวงศไศเรนทร

ประวตพทธ(๒) - หนาท 35 มสมพนธทางศาสนากบราชวงศปาละในมคธ บรรดาสทธะแหงมหาวทยา- ลย นาลนทา วกรมศลา อทนตบรไดเดนทางมาเผยแพรศาสนาทนศลปะ แบบปาละซงเปนครของศลปะศรวชย แตศรวชยผลตศลปไดดกวาครเดม นอกจากโบราณวตถเหลาน ยงมกรพระพมพดนดบแบบมหายานจานวน มหมา ซงมผพบในภเขาอกทะลจงหวดพทลง และภเขากาปนจงหวด ปตตาน พระพมพเหลานสรางขนตามคตนยมทางมหายาน คอเมอพระ เถระผใหญมรณภาพ เมอฌาปนกจแลวเกบเอากระดกมาผสมมวลสาร ทาพระพมพขน เพออทศสวนกศลใหผลวงลบ เหตทไมเอาเขาไฟอก เพราะถอวาไดผานการเผามาแลว อทธพลของศรวชยเขามาครอบงาแม นาเจาพระยาในศตวรรษท ๑๕ มกษตรยจากศรวชยขนมาปกครองจกร- วรรดขอมคอพระเจาสรยวรมน พระองคไดประดษฐานพระพทธศาสนา แบบมหายานทไดรบจากศรวชย ทาใหภมภาคนเตมไปดวยบรรยากาศของ มหายาน เคยเชอกนมาแตกอนวาอทธพลของศรวชยขนไมถงลมแมนาปง แตเมอเรว ๆ นหนวยสารวจของกรมศลปากรไดพบภาพสลกมข พระเจดย องคหนงทวดปาสก อาเภอเชยงแสน ทาเปนรปเกยรตมขแบบศรวชย ไมผด เพราะฉะนน ทฤษฎเกาจงนาจะตองสอบสวนกนใหม เรองของอาณาจกรศรวชยตามทปรากฏในจารกน ศาสตราจารย เซเดส ไดชทตงอาณาจกรวา อยทางทศตะวนตกของเมองปาเลมบง ในเกาะสมาตรา เซเดสกลาววา ทเนนสงแหงบาหลและทเกาะบงกาไต พบจารกภาษามลายโบราณ กลาวถงพทธอาณาจกรหนงซงตไดเกาะบงกา และกาลงสงทพไปปราบชวา เซเดสกลาววา เมองปาเลมบงตงอยท

ประวตพทธ(๒) - หนาท 36 เหมาะสาหรบการเดนเรอซงแมนกภมศาสตรจนโบราณกยอมรบ วาเปน ทาเรอทสาคญสาหรบพวกพอคาพาณชยจะเดนเรอตดตอระหวางชวา อาหรบ หรออนเดย หรอถาจะไปประเทศจนแลวสายการเดนเรอตองผาน เมองนเหมอนกน ในจดหมายเหตของนกธรรมจารกอจงครงพทธ- ศตวรรษท ๑๒ ไดกลาวถงอาณาจกรศรวชย วาตงอยในระหวางจนขาง อนเดยในทะเลใต อจงไดแวะพกทอาณาจกรน ๖ เดอน เพอศกษาคมภร ศพทศาสตร ทานเขยนไววา อาณาจกรนมภกษในพระพทธศาสนากวาพน ปฏบตเครงครดเหมอนกบภกษในอนเดย ทานแนะนาวา พระจนทจะไป อนเดยทางทดควรแวะศรวชยกอน เพอศกษาภาษาสนสกฤต และเลา เรยนวตตปฏบตใหเคยชนสกปหนงหรอสองป จะเปนการดยง เซเดสอธบายตอไปวา ในราวกลางพทธศตวรรษท ๑๓ ทาง ภาคกลางแหงชวา ไดเกดมราชวงศซงครองเมองอสระเรยกวาไศเรนทร วงศ ไดขยายอานาจการปกครองศรวชย ในสมยศตวรรษท ๑๕ ระยะน ศรวชย ไดรบอารยธรรมจากอนเดย ๒ แหง คอจากลมแมนาคงคา ซง ณ บดนนนกษตรยราชวงศปาละแหงเบงกอลกาลงเปนใหญ พระพทธ- ศาสนาลทธตนตระไดครอบงาอาณาจกรศรวชยโดยสนเชง อกทางหนง กคอ ความสมพนธกบพวกโวฬะแหงอนเดยได สาหรบรายหลงนบางท กเปนมตร บางครงกเปนศตร พวกไศเรนทรไดสรางพทธสถานใน เกาะสมาตราและชวา เชน พทธสถานบโรบโดในชวาเปนตน อทธพล ของพวกศรวชยในยคนไดแผไปถงจามปา ดงปรากฏจารกของจามปาท เทวสถานโปนคร กลาววา อายพวกมนษยกนคนทโหดราย ขามฝงทะเล

ประวตพทธ(๒) - หนาท 37 มาจากทอน กนอาหารทโสมมยงกวาซากศพ รปรางนากลว ผวดา เมอมและผอมโซ มนสยโหดรายหยาบชายงกวาพระยามจจราช พวก มนแลนเรอขามทะเลมา และปลนสดมภเทวสถานของพระผเปนเจา ซง ไมตองสงสยเลยวา พวกจามปาซงเปนฮนดจะไมใสเพลงพวกศรวชย เหนปานฉะน นอกจากนเชอสายของศรวชย ยงไดขนไปปกครองเขมร เปนเหต ใหพระพทธศาสนามหายานลทธตนตระไดแพรหลายไปสอาณาจกรขอม ดวย จดหมายเหตของนกภมศาสตรชอ มะซต เมอ พ. ศ. ๑๕๓๘ กลาววา อาณาเขตของมหาราชศรวชย ถาเราจะเรมตนเดนทางดวยเรอทเรวทสด ใหทวทกเกาะทมผคนอยแลวเวลาสกสองปกยงไปไมทวถง สนคาใน อาณาจกรนมเครองเทศสารพตรอยาง เชน พมเสน อบเชย กานพล และ จนทน ในตอนกลางพทธศตวรรษท ๗ ปรากฏจารกในเมองนาคปฏมวา พระเจากรงศรวชยไดสรางพทธวหารขนทเมองนนในอนเดย ตอมามชา มนานกองทพเรอของพวกโจฬะยกมารกรานศรวชย ศรวชยจงตนตน เสอมลง พรอมกนนนกถกอทธพลของพวกชวาพวกหนงซงเรยกวา พวกมชปาหต รกไลขนมา สวนทางภาคเหนอเลา ไดถกอทธพลของ อาณาจกรสโขทยบบลงไป ทาลายอาณาจกรอนใหญโตนเสย ใน พ. ศ. ๑๘๑๘ พระเจากฤตนครแหงชวากรงศรวชยแตก สวนทางตอนบน ของแหลมมลาย พอขนรามคาแหงไดแผอทธพลมาครอบงา จกรวรรด ศรวชยจงตองสญไป ความเหนทกลาวมาแลวเปนความเหนของเซเดส แตนกโบราณ คดอน ๆ อกหลายทาน มศาสตรามะชมดาวชาวอนเดย ทานผนลง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 38 ทนศกษาภาษาฮอลนดา เพออานผลงานของนกโบราณคดชาวฮอลแลนด เกยวกบเรองศรวชยแลวเขยนหนงสอขนเลมหนงชแจงวา ศรวชยไมควร ตงอยบนเกาะสมาตรา แตควรจะตงอยทใดทหนงบนคาบสมทรมลาย ครนถง พ. ศ. ๒๔๗๘ ดร. เวสลสไดเดนทางมาสารวจเสนทางจากตะกวปา ถงอาวบานดอน เวยงสระ ตลอดถงนครศรธรรมราชและพทลง ทานผน ยนยนมตวาราชวงศไศเรนทรมอาณาจกรตงอยกอนแลว บนแหลมมลาย ตอนเหนอ ชอวาอาณาจกรชะวะตะ อาณาจกรนตอมาสามารถปราบ ศรวชยในสมาตราได จงรบเอาชอศรวชยมาเปนแวนแควนของตน ดงปรากฏในจารกหลกท ๑๓ พวกไศเรนทรไดตงนครหลวงทไชยา ดง ปรากฏหลกฐานพระพมพมหายานสมยศรวชย มอยเกลอนกลาดตามถา บนภาคเหนอของแหลม พระพมพดนดบเหลาน มไดมทางปลายแหลม มลายหรอสมาตราเลย คาวาไชยา กยอมาจากศรวชยนนเอง ทไชยา มโบราณสถานมากเชนพระมหาธาต มณฑปอฐทวดแกวและวดเลยบ พวกไศเรนทรทไชยามสมพนธกบพวกราชวงศปาละทเบงกอลเสมอ จง เปนเหตใหมรปปฏมาอวโลกเตศวรโพธสตว ชนดฝมอปาละแทปจจบน ปฏมานอยทพพธภณฑสถานแหงชาต ในกรงเทพ ฯ พวกไศเรนทรท ไชยาไดไปสรางวหารสาหรบพระชาวศรวชยพวก ณ มหาวทยาลยนา- ลนทาอกดวย ปญหาขอถกเถยง เรองราชธานของศรวชย จงมไดเปนอนยต ฝายสนบสนนเซเดสไดคาน ดร. เวลสวา แมสมาตราจะไมมโบราณสถาน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 39 ใหญ ๆ อยางทไชยา แตในปาดงดบของสมาตรานน หรอในใตพนธรณ ใครเลาจะรวาไมมโบราณสถานใหญ ๆ ยงซอนเรนอย สรปแลวนก โบราณคดสวนใหญยงคงถอวา ศรวชยอยทสมาตรา ชวา ชวากเปนเชนเดยวกบสมาตราหรอมลาย คอเปนโคโลนของ ชาวอนเดยแตดกดาบรรพมาแลว ศาสนาพราหมณและพระพทธศาสนา เคยเจรญแพรหลายมากอน นครทเคยรงเรองในชวาโบราณมนคร กลงคะสวอสตนะมะละวาปต เมนดงกามลน และปรมปนน ปรมปนน เปนราชธานรนหลง เมอกษตรยแหงนครนองคสดทายสวรรคต โอรส ทรงพระนามเทวกสมาไดสรางนครชงคาละขน พระองคไดแบงชวาออก เปนภาค ๔ ภาค ใหโอรส ๔ องคครอบครอง องคท ๑ ครองอยทเมอง ชงดาละ องคท ๒ ครองเมองสงหสาร องคท ๓ ครองเมองนารวน องคท ๔ ครองเมองดาหา แตทมอานาจมากกคอ พระเจาอลมฮละ แหงนครชงดาละ โอรสของกษตรยองคนคอ ปนหยอเหนากะระตะปาต ซงไดแผจกรวรรดครอบงาชวา โอรสของอเหนาชอ มะอสาลาเลยน ปราบดาหากบสงหสารกบนครนารวนได จงไดเปนใหญในชวาผเดยว อเหนากบโอรสจงเปนวรบรษของชาตชวา พระเจามหสาลาเลยนได สรางนครปะชาชะลนขน ในราว พ. ศ. ๑๓๓๘ ตอมาไดเกดการแยงราช สมบตระหวางเจาพนองสององค ชวาจงแตกออกเปนสองภาค ภาค ตะวนออกเรยกวาอาณาจกรมชปาหตะ ภาคตะวนตก คอปะชาชะลน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 40 ตอมาอาณาจกรมชปาหตะรงโรจนขน อาณาจกรนไดละทงพทธ ศาสนา นบถอศาสนาพราหมณเปนประจา มการสรางเทวสถาน และ รบเอาภาษาสนสกฤตมาเปนภาษาราชสานก ผนาชอเสยงมาใหแกมชปา- หตะไดแกอครเสนาบดชอ คชมาดา บคคลทไดแผอทธพลของมชปาหตะ ไปในหมเกาะตาง ๆ จนกระทงถงหมเกาะฟลปปนส แมแตจนกยงรบ รองความยงใหญของมชปาหตะในยคน มชปาหตะเปนศตรทนาเกรงขาม ของศรวชย เมองขนของศรวชยถกมชปาหตะแยงไปทละเมองสองเมอง เรอย ๆ ในราวพทธศตวรรษท ๑๙ มชปาหตะกลางอานาจศรวชยลง สน จาเนยรกาลตอมาในแผนดนพระเจาองควชย อานาจชวาไดแพร เขาไปถงมลาย ในราว พ. ศ. ๑๙๓๐ มนกสอนศาสนาอสลามคนหนงชอ มลานะอบราฮม ไดนาศาสนาอสลามมาแพรหลายทชวา ความจรงกอน หนานหลายรอยปพอคาอาหรบไดมาคาขายกบคาบสมทรแหงน ตอมา เมอศาสนาอสลามมชยชนะในประเทศอนเดย การแผจกรวาลวรรดของ ศาสนาจงพลอยครอบงามาถงหมเกาะทะเลใตนดวย มลานะอบราฮมพยา- ยามเกลยกลอมใหพระเจาองควชยเลอมใส แตพระองคมนใจในพระศวะ เปนเจามาก การณกลบปรากฏวา ระเดนปาตา โอรสของพระองคได ละทงศาสนาพราหมณไปเขารตเปนอสลาม แลวเกดววาทกบพระชนก จงหนไปอยเมองเคมก ไดกาลงอาหรบชวยเหลอ จงยกกองทพมาตมช ปาหตะแตก ระเดนปาตาเปนกษตรยครองกรงเคมก ประกาศยกศาสนา อสลามเปนศาสนาของรฐ จาเดมแตนนมาศาสนาอสลามจงแพรหลาย รวดเรวไปในหมเกาะตาง ๆ เจาบานผานเมองทนบถอพทธกมพราหมณ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 41 กม พากนละทงศาสนาของตนเขารตเปนอสลามหมด สวนพวกทเครง ครดไมยอมเปลยนใจกพากนหนไปอยทเกาะบาหล ซงยงคงรกษาระเบยบ ประเพณเดมไวไดแมกระทงในปจจบนน ในป ๒๐๗๘ ชวาแตกออกไมนอยกวา ๘ แควน ตอมาอก ๘๐ ป กสามารถรวมกนได ดวยอานภาพของกษตรยกรงมะตาลน ตอ ไปนชวากเรมเสอม ฝรงชาตแรกทมาคาขายกบพวกชวาคอโปรตเกส ตอมาในป พ. ศ. ๒๑๔๙ ฝรงฮอลนดาจงมาคาขายทเมองบนตน แลว เลยสรางปอมคายขนทนน และสรางปอมคายทเมองปตตาเวย สลตาน อะกงแตงทพมาปราบกแพกลบไป ตอมาชวระสาระสายเนองจากเจา เมองมาดราและเจาเมองสราไบยาเปนปรากฏ ประกอบกบมทพจากเซเล เบส มาตชวา กษตรยชวาไมมทางส จงขอกองทพจากฮอลนดาชวย ปราบกบฏสาเรจ ฮอลนดาจงมอานาจมากขนทกท ในป พ. ศ. ๒๒๙๙ ชวาแตกออกเปนสองภาคใหญ คอ สลตานอะมงกภวนา ครองอาณา- จกรหนง มเมองยกยาการะกาเปนราชธาน สลตานปะกภวนา ครอง อาณาจกรหนง มเมองสระการดาเปนราชธาน ทงสองแควนยอมขนกบ ฮอลนดา ในป พ. ศ. ๒๓๕๑ ฮอลนดาตแควนมหาราชของฝรง เศส กองทพเรอของฝรงเศสมาขบไลฮอลนดาไปเกอบมหด แตไมชา ฝรงเศสแพสงครามองกฤษ องกฤษจงสงชวาคนใหแกฮอลนดา หม เกาะทะเลใตนเพงจะเปนเอกราชเมอหลงสงครามโลกครงทสอง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 42 ไดกลาวมาแลววาหวเมองเกาแกทางแหลมมลาย ทเมองไชยา นครศรธรรมราช เคยเปนเมองรงเรองดวยพระพทธศาสนา และศาสนา พราหมณมากอน เมออทธพลศรวชยเสอมโทรมลงในราวพทธศตวรรษ ๒๑ กษตรยแหงนครศรธรรมราชพระองคหนงทรงพระนามวาจนทรภาณ สามารถปราบบรรดาหวเมองใกลเคยงสาเรจ ถงกบยกทพเรอขามมหา สมทรไปตลงกาได แตพระเจาจนทรภาณถกสมพนธมตรหกหลงเสยท กลบมา จาเดมแตนนนครศรธรรมราชเสอมลง ประจวบกบทไหนสมย สโขทยกาลงขยายอานาจมาทางใต ดงปรากฏใน พ. ศ. ๑๘๒๓ กองทพ สโขทยลงมาตเมองนครศรธรรมราชได แลวยงแผขยายตหวเมองมลาย เขาไว ในระยะนพทธศาสนาแบบเถรวาทไดแพรหลายจากลงกามาส แหลมมลาย พระราชาแหงเมองนครซงทรงศกดศรธรรมราช ไดยกยอง ขนเปนทางราชการ เมอพวกสโขทยมาพบเขาจงไดอาราธนาสงฆราชป ชาวลงกาขนมาตงลทธลงกาวงศทสโขทย ในระยะนพระพทธศาสนายงคง มอยในแหลมมลาย ราว พ. ศ. ๑๙๕๐ กษตรยมลายแหงเมองมะละกาชอ พระเจาปารไมสรา ไดละทงพระพทธศาสนาเขารตอสลามเปลยนพระนาม วาสลตานมฮมมดซาห ถงกระนนราษฎรสวนใหญยงนบถอพระพทธ ศาสนาและศาสนาพราหมณอย ตอมาถงแผนดนสลตานมลโมซาห มะละกาขยายอนาารจตไดเมองกาปา ปาหง อนทคร แลวโปรดใหทาลาย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 43 พระพทธศาสนาและศาสนาพราหมณเสยจนหมดสน บงคบใหราษฎร เขารตเปนอสลาม พระพทธศาสนาและศาสนาพราหมณจงสญจากแหลม มลายแตกาลบดนน สลตานมลโมซาหเปนผเครงครดในศาสนาอสลามยง นก ทฝงศพพระองคมจารกภาษอาหรบวา "....พระศพของผ ยงใหญ ผเครงศาสนา พระองคเปนผซอตรงตอพระอลหลา ทรงพระ นามวาสลตานมลโมซาห สวรรคตเมอวนพธ เดอนรายม ศกราชฮชรา ๘๘๐ (พ. ศ. ๒๐๑๘)"

ประวตพทธ(๒) - หนาท 44 บทท ๓ พระพทธศาสนาในสวรรภม ตอน ๒ พระพทธศาสนาในประเทศพมา พมาเปนประเทศทใหญทสดในสวรรณภม มเนอทมากกวา ประเทศอน ภมประเทศภาคเหนอกบภาคตะวนตกเปนทราบสง อดม ไปดวยทวเขาใหญนอยซงเปนสาขาของภเขาหมาลย ภเขาทสงใหญคอ ภเขาอารกนโยมา ภาคกลางและภาคใตเปนทราบ มแมนาหลอเลยง ใหญสองสายซงไหลมาจากธเบ คอ แมนาสาละวนและแมนาอจรวด ตอนเหนออดมดวยเทอกเขาสง ๆ และปาดงดบ มมนษยเผาตาง ๆ อาศยในประเทศมากมาย คอ เผาพมา มอญ ไทยใหญ กระเหรยง แมว ยาง สวนภาคตะวนออกซงตดกบไทยและประเทศลาว ภมประเทศเปน ทราบสงเหมอนกน ทรพยากรแผนดนของพมา คอ ไมสก ขาว นามน พมามบอนามนทฮนายอง นอกจากนกมประเภทหน พลอย ทบทมตาง ๆ ทบทมของพมามชอวาดทสดในโลก และทบทมเมดใหญในโลกกเปน ของพมา มขนาดเทาไขหาน พลเมองดงเดมทอพยพลงมาจากยนานม พวกละวา ซงปจจบนยงมอย ตอมามชาตอก ๒ พวก พวกหนงเรยกวา ปย ซงเปนตนตระกลของพมา พวกปยเปนมนษยพนธธเบต อพยพ ลงมาตามลานาพรหมบตรเขาสพมา เพราะเหตทอาศยลานาพรหมบตร

ประวตพทธ(๒) - หนาท 45 เปนเสนทางเดน คาวาพรหมจงเพยนไปเปน พมา และพวกพมานน นบถอนกยงเปนสญลกษณ กเพราะดนแดนทอพยพผานมาตองผานดง นกยง ชนชาตอกพวกหนงเปนเชอมงโกลผสมอนเดยเรยกวา เตลง เขา มาตงรกรากอยทางปากอาวซงเปนตนตระกลของพวกมอญ คาวาเตลง มาจากคาวา เตลงคณะในอนเดยใตนนเอง ทางตอนเหนอของพมากม มนษยเผาไทยมาปกครองอย พมาจงแบงออกเปน ๓ ภาคใหญคอ ตอน เหนอเปนของชนชาตไทย ตอนกลางเปนพมา ตอนใตเปนของ มอษญ อารยธรรมของอนเดยฟมฟกฟกขนอยางรวดเรวในพมาใตและพมา กลาง สวนใหญในพมาเหนอนน อทธพลอารยธรรมมงโกลครอบงา หนาแนนกวาตอนใต พงศาวดารพมาชอบขนตนดวยเรองพทธทานาย เรองพทธ- ทานายนในประเทศพมามอยทวไปจนกระทงเมองใหมทสดเมอเรว ๆ น คอเมองมนฑเร ซงเพงสรางขนใหมราว ๑๐๐ ปเทานน พมากยงมนทาน แบบพทะทานายขน ขอนแสดงใหเหนถงอทธพลของพระพทธศาสนา ทมตอพมา อยางไรกด ชาวอนเดยไดอพยพเขามาประเทศนตาม ปรากฏในตานานวา กษตรยศากยะองคหนงมพระนามวา อภราชา ไดเขามาตงราชวงศประดษฐานกรงตะโกกอนพทธกาล ตอมามกษตรย อกพระองคหนงทรงพระนามวา คธราชา ไดอพยพตามเขามา เรอง ทานองนกเปนความประสงคของพมาทจะใหปฐมวงศเปนวงศเดยวกบ พระพทธองค ซงไมใชขอเทจจรงของประวตศาสตร ประวตศาสตร ของพมาควรกาหนดดงน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 46 ๑. สมยกอนพทธกาล ชนชาตพนเมองในพมาเปนพวกนกรโต พวกนปจจบนยงมพงศพนธ เหลออยในเกาะอนดามน มหาสมทรอนเดย เปนพวกปาเถอน ๒. หลงสมยพทธกาล มมนษยในตระกลมงโกลอยออสโตรเน- เซยน เชน พวกปะรอง พวกยาง มเซง ละวา อพยพเขามาอยในพมา พวกนมอารยธรรมสงกวาพวกแรก ๓. ตงแต พ. ศ. ๕๐๐ ลงมา ไดมมนษยในตระกลธเบโตเบอ- พมา อพยพมาจากธเบต ลงมาตงรกรากอยเรยกวาพวกปย ราว ๆ สมย เดยวกนนเอง มชาวอนเดยอพยพตามลาแมนาพรหมบตรแลวขามเชง- เขาอารกนโยมาเขามาสอนอารยธรมพวกปย จนกระทงตงอาณาจกร เปนปกแผน เรยกวาอาณาจกรศรเกษตร ๔. ในราวสมยเดยวกบขอ ๓ มมนษยในตระกล มอญ เขมร อพยพมาจากภาคใตของจน แลวแบงเปนสองพวกใหญ พวกหนงมา ตามลานาโขง พวกหนงมาตามลานาเอราวด พวกหลงนไดลงมาถงปาก อาวเมาะตะมะ พอดมชาวอนเดยแควนเตลงคณะ ซงเปนรฐหนงได แควนมคธลงอพยพเขามาอาศยดวย มการถายเทผสมพนธกน ชน ชาตนจงมชอวา เตลง หรอมอญ มอาณาจกรชอ สธรรมวด อยเหนอ ปากอาวเมาะตะมะ พระพทธศาสนาในเมองมอญ ไมวา พมา มอญ ไทย หรอเขมร มกจะรสกภมใจทอางวา ประเทศของตนคอสวรรณภมอนเปนสถานศกดสทธ ซงพระเจาอโศก

ประวตพทธ(๒) - หนาท 47 มหาราชสงพระโสณะ, พระอตตระ นาพระพทธศาสนามาฝงรากใน เอเซยอาคเนยน สาหรบมอญอางวา สวรรณภมไดแกเมอง สธรรมวด นคร หรอเมองสะเทมของเขานนเอง แตจากผลงานคนควาของนก โบราณคดพวกหนง มสมเดจกรมพระยาดารงราชานภาพเปนตน กลบ ไดผลตรงกนขาม คอโบราณสถานในหวเมองมอญไมมอะไรทใหญโตและ สาคญสมกบทเคยเปนเกาแกของพระพทธศาสนามากอน แตทใน จงหวดนครปฐมทลมแมนาเจาพระยาตอนใต มซากโบราณสถานมากมาย และมลายจาหลกเลยนแบบคตครงพระเจาอโศกมหาราช ซงยงไมนยม สรางพระพทธปฏมา เชนจาหลกเปนอาสนเปลา ๆ ใตตนโพธ แสดงปาง แสดงพระธรรมจกร จงนาจะเปนเหตชใหเหนวาสวรรณภมอยทนครปฐม มากกวา แตมขอทนาเชอถอไดมาก วาพระพทธศาสนาไดแพรหลายเขา ไปในพมาโดยเฉพาะอยางยงคอเมองมอญ ภายหลงรชสมยของพระเจา อโศกไมนานนก การทพวกมอญอางวา สวรรณภมคอเมองมอญนน กมเหตผลทสมควรอยเหมอนกน แตตองไมใชเมองมอญทพมาใตแน นอน กลาวคอในยคนน อทธพลของพวกมอญเกาไดเคยแพรหลายมา ครอบงาลมแมนาเจาพระยา และภมภาคทเปนมณฑลพายพของไทยทกวน นดวย คงจะมศนยกลางทสาคญอยทนครปฐม เพราะฉะนนสวรรณภม กหมายถงบรเวณสวนใตของลมแมนาเจาพระยา กนตลอดขนไปถงอาว เมาะตะมะ ในขณะทพวกมอญเรมนบถอพระพทธศาสนาแบบเถรวาท กปรากฏวาทางภาคเหนอพวกปยกเรมแผอารยธรรมของตน และสราง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 48 ราชธานหลายเมองดวยกน พวกนภายหลงกกลบนบถอพระพทธศาสนา เหมอนกน ไดกลาวแลววามอญกบพมามกจะลากเรองราวแหงชาตคณ ของตนไปเกยวดองกบวงศของพระศาสดา และมเรองทานองวาพระ ศาสดาเคยเสดจมายงดนแดนของตน เพราะฉะนน เมองสาคญ ๆ ของ มอญและพมามกมประวตขนตนดวยพทธทานาย เชนเมองหงสาวด เลากนวา ครงนนแผนดนยงไมงอกเหมอนเดยวน ไดทอดพระเนตร เหนหงสทองททากรยาเคารพเราหรอไม ในอนาคตกาลจาเดมแตเรา ดบขนธปรนพพานไปแลว จกมกษตรยธรรมการาชมาตงนครอนรงโรจน ณ สถานทแหงน มนามวาหงสาวด พระศาสนาของเราจะรงเรอง ฉะนนพวกมอญจงนบถอหงสกนมาก เชนเดยวกบพมานบถอนกยง เปนทนาประหลาดอยวา พวกมอญดจะเปนชาตเดยวทยนหยดรกษา พระพทธศาสนาแบบเถรวาทตดเนองกนทกยคทกสมย ประวตของพมาทเชอถอแนนอนคอสมยพกาม ในยคนลทธมหา ยานมนตรยานยคปลาย ๆ ไดแพรหลายจากแควนเบงกอล เขามาสพกาม พวกภกษในนกายนมภรยาและดมเหลาได เรยกวาลทธครอร ครงนน กษตรยพกามองคหนงทรงพระนามวาอโนรธามงชอ ไมพอพระทยในสท-

ประวตพทธ(๒) - หนาท 49 ธรรมปฏรปน ไดทรงสดบขาวพระพทธศาสนาในอาณาจกรมอญรงเรอง จงสงทตเขามาขอพระไตรปฎกไปพกาม แตพระเจามนหะผครองกรง สธรรมวดหรอเมองสะเทมไมทรงยนยอม จงเกดสงครามกนขน พระ เจาอโนรธาตเมองสะเทมแตก แลวพระไตรปฎกและคณะสงฆมอญ ขนไปพกาม พรอมทงชางศลปตาง ๆ รวม ๓ หมนคน แลวใหรอ ทาลายเมองสะเทมเสยพระพทธศาสนาในพกามกเปลยนเปนลทธเถรวาท ในสมยนน เหตการณทงนเกดขนในตอนตนแหงพทธศตวรรษท ๑๖ ตอมาพระเจาอโนรธามงชอสดบขาววา ทอาณาจกรนานเจามพระเขยว แกวไวบชา จงไดยกกองทพขนไปตนานเจาเพอขอพระเขยวแกว กษตรย ไทยมนามวา "ขนฮดฟา" ไดใหการตอนรบเปนอยางด แตพมากมได พระเขยวแกว ไดแตพระพทธรปทองคาองคหนงซงเคยบรรจพระเขยว แกวเทานน แมแตพระเจาอโนรธาจะรบลทธสาวกยานมานบถอ คตของมหา- ยานกยงปรากฏอย ดงปรากฏในวดครงพกาม มกตงพระประธาน ๓ องค และตามฝาพนงมกมจตรกรรมเคามหายานหลายแบบ พระเจาอโนรธา เสวยราชยอย ๓๓ ป เสดจสวรรคตเพราะไปจบกระบอเผอก ถกกระบอ ขวดสนพระชนมเมอ พ. ศ. ๑๖๒๐ พระราชโอรสชอจอล ขนเสวยราชย อย ๒ ปกสนพระชนม ดวยถกกบฏปลงพระชนม แลวจงเชญแมทพ คนหนงชอ กนชต (กยนสต) ขนนงเมอง พระเจากนชตปราบกบฏ มอญแลวขยายอาณาเขตตอลงมาทางใตถงเมองตะนาวศร ในรชกาลน ชาวพทธอนเดยอพยพหลบภย พวกอสลามเบยดเบยนเขามาอยในเมอง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 50 พกามมาก และนาแบบแผนพทธเจดยในอนเดยมามากมาย พระเจา กนชตโปรดใหสรางพระมหาธาตชะเวสงดง ซงพระเจาอโนรธาสรางคาง ไวสาเรจ แลวโปรดใหสรางอานนทเจดยเมอ พ. ศ. ๑๖๓๔ เปนปชนย- สถานทสวยงามแหงหนงในพมา นอกจากนพระองคทกษตรยพมามาปฏสงขรณ วหารพทธคยาน พระองคสวรรคตในป พ. ศ. ๑๖๕๕ พระราชโอรสชอ อลองสทธ (อลองจส) เสวยราชยโปรดใหสรางวดสพพญ กบ อานนท- วหาร พระเจาอลองสทธโปรดการประพาสมาก เคยเสดจไปถงนานเจา และลมแมนาเจาพระยา พระองคมราชบตร ๓ พระองค แตทสาคญม อย ๒ พระองคคอ พระเจามนชนสอ (มงเชงจอ) ราชบตรองคโต ผม อธยาศยมกกาวราว พระราชบดาจงสงใหไปครองพมาเหนอ ราวมณฑล มณฑเลบดน อกองคหนงชอ เจานรส ( มงนรส) เปนคนประจบประแจง เกง พระราชบดาจงโปรดใหอยในราชธาน พระเจาอลองสทธพระชน- มายยนเกนไปคอชนษาถง ๘๐ ป เจานายนรสอยากไดราชสมบตอดใจรอ ไมไหวจงทาปตฆาตเสย เมอ พ. ศ. ๑๗๑๐ พระเชษฐาทราบวาขาวจงยก ทพมาลอมเมองพกาม พระเจานรสจงขอรองใหมหาเถระองคหนงชอ ปนสะต ออกไปวากลาวไกลเกลย และพาเจามนชนสอเขาเมอง พระ เจานรสทาทมอบสมบตใหพ เสรจแลวลอบวางยาพษปลงพระชนม พระ มหาเถระปนสะตขดเคองวาพระเจานรสเปนคนพาล จงออกจากเมอง พกามไปอยทลงกา พระเจานรสกลวบาปทฆาพอ โปรดใหสรางวจตร มหาวหารชอ ธรรมยงย เพอลางบาป แตกดขผคนเหลอทน พระอธยาศย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 51 กดรายขนทกวน คราวหนงกรวพระมเหษถงกบใหฆาเสย พระบดามเหษ เปนเจากรงปรกลาในอนเดยทราบขาวโกรธแคนจงสงทหารเอก ๘ คน ปลอมตวเปนพราหมณเดนทางมาเฝาพระเจานรสทาทจะประสทธอาเศยร วาทถวายพอเหนพระเจานรสเผลอจงโถมแทงสนพระชนม แลวฆาตว ตายในทองพระโรงนน พระเจานรสจงไดชออกชอหนงวา กลากยาแมง แปลวา กษตรยถกแขกฆา กษตรยตอมาชอพระเจานรสงข (แมงยน นรสนขา) แตถกพระอนชาองคหนงชอ นรปฏสทธ แยงราชสมบต พระเจานรปฏสทธ (นรพาตจจส) นงเมองเมอ พ. ศ. ๑๗๑๕ โปรดให รบพระเถระปนสะตมาอยทเมองพกาม เมอทานผนมรณภาพแลวจงตง พระอตราชวะเปนสงฆนายกตอมา ในรชกาลนตรงกบทางลงกา พระ เจาปรกรมพาห ฟนฟพทธศาสนาทาสตตสงคายนา พระเจานรปฏสทธ จงสงพระอตราชวะไปสบพระศาสนาทลงกา เมอ พ. ศ. ๑๗๓๓ ลทธสาวกยานแบบลงกาวงศ เมอคณะทตมพระอตราชวะเปนประธานไปลงกา ครงนนมเดก ชาตมอญชาวเมองพะสมคนหนงชอฉะบก บวชเปนสามเณรตดตามไป ในคณะดวย แลวเลาเรยนอยในลงกา เมออายครบบวชเปนภกษในลทธ ลงกาวงศ บรรลเถรภาพแลว จงชวนพระเถระอก ๔ รป คอ พระสวล ๑ พระราหล ๑ พระตามวนทะ ๑ พระอานนท ๑ พรอมทงตวเองครบ คณะสงฆ พากนลงเรอมาเมองสงหแลวเลยขนไปถงพกาม สงฆมณฑล จงแยกเปน ๒ นกาย แลวตอจากนนไดแยกปลกยอยอกหลายนกาย พระ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 52 เจานรปตไดสรางวดดอรอปตน แปลวาวดบลลงกพระธาต กบวด อน ๆ อกมาก ๆ ตกเมอ พ. ศ. ๑๗๕๓ โอรสชอชยสงขขนเสวยราชย พระองคโปรดใหชางไปถายแบบปรางคพทธคยาจากอนเดย กลบมาสราง วหารมหาโพธทเมองพกามขน ครงนนอทธพลของพกามยงครอบงา ดนแดนภาคพายพของเราพมาไดนาเอาศลปะแบบปรางคพทธคยาเขามา สรางทเมองเชยงใหม เวลานนยงไมไดเรยกวาเมองเชยงใหม คอ เจดย วดเจดยอดเดยวน วดนตอมาภายหลงมนามวา มหาโพธาราม ในแผนดน กษตรยองคนนกายลงกาวงศรงโรจนมาก มมหาเถระรปหนงชอธรรม- วลาส ไดแปลคมภรพระธรรมศาสตรจากภาษาสนสกฤตเปนภาษาบาล พระเจาชยสงขสวรรคต เมอ พ. ศ. ๑๗๗๗ โอรสชอ "กะยอชะวา" ขนนงเมอง เปนนกปราชญทางศาสนาไดนพนธหนงสอธรรมหลายเลม ความเสอมของพกาม พระเจากะยอชะวา สวรรคต เมอ พ. ศง ๑๗๙๘ โอรสชออชานะ เสวยราชย ตอมาอก ๔ ป กสนพระชนมลงในการคลองชาง ราชบตร ชอนรสหปตขนเสวยราชย โปรดใหสรางมหาสถปงดงามวจตรพสดาร ภายในมพระพทธรปทองคาปางตาง ๆ พระสาวกทองคา รปกษตรย ราชวงศพกามทองคา แตสรางไมทนเสรจกเกดศกมาตดเมอง เนอง ดวยเปนเวลาทกบไขลานตประเทศจนแตก อปราชมองโกลแหงยนาน ใหมาทวง ถงกรงพกาม พมาจบทตจนฆาเสย กองทพมองโกลจงมา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 53 ตพกาม พระเจานรสหปตตกพระทยทงเมองพกามหนไปอยเมองพะสม และเตรยมจะลงเรอหนตอไปเกาะลงกา เนองจากความขขลาดตาขาว ดงน จงไดรบฉายาวา ตะรปญมน หรอ ตะเยกปญมนกเรยก แปลวา พระเจาแผนดนหนจน ทพมองโกลตพกามไดแลวกเลกทพกลบ เพราะ ทนตอความไขผดอากาศไมได พระเจานรสหปตทราบขาวจงเสดจกลบ กรงพกาม แตพอผานไปถงเมองแปร เจาเมองแปรผเปนโอรสชอ สหส ทาปตฆาตดวยการบงคบใหดมยาพษเสย จงเกดสงครามแยงราชสมบต ระหวางพระโอรสสององค องคหนงครองเมองแปร อกองคหนงครอง เมองทะละ กองทพจนทราบขาวกลบยกทพมาตเมองพกามอกในป พ.ศ. ๑๘๒๐ จาเดมแตนนอาณาจกรพกามกลม รวมเปนเวลาเปนราชธาน ของพมาอย ๒๔๐ ป ตอมามเชอพระวงศพกามองคหนง ไดตงกรง รตนบระองวะขนเปนราชธานใหม ความรงโรจนของหงสาวด เมออทธพลของพกามดบสญ ปรากฏวาพวกไทยใหญซงไดกาลง สมทบจากพวกเดยวกน ซงแตกรนมาจากนานเจา รวมกาลงรกราน พมาตอนเหนอ และสรางเมองใหญนอยกระจดกระจายทวไป เปนระยะ เวลาเดยวกบพวกไทยนอยในสวรรณภมตงอาณาจกรสโขทย และอาณา จกรเชยงใหมขน แลวแผอทธพลรกเขาไปทางพมาใต ครงนนมคนไทย คนหนงชอมะกะโท ไดรบบรมราชปถมภจากพอขนรามคาแหงสงออก ไปครองประเทศมอญทานองประเทศราชขนกรงสโขทย มะกะโทเฉลม

ประวตพทธ(๒) - หนาท 54 พระนามวา พระเจาวะเรร หรอพระเจาฟารว มกรงหงสาวดเปนราช- ธาน เมอพระเจาฟารวสวรรคตแลว กษตรยมอญองคหนงชอแสนเมอง มง ไดประกาศเอกราช ตอมาราชธานมอญยายมาอยทเมองเมาะตะมะ สบสนตตวงศมาถงสมยพระยาอมอญกลบยายมาตงทเมองหงสาวดตามเดม เมอพระยาอสวรรคต โอรสชอพระยานอยขนเสวยราชย เฉลมพระนาม วา พระเจาราชาธราช ประจวบกบทางองวะมกษตรยทรงพระนามวา พระเจาฝรงมงฆอง ใน พ. ศ. ๑๙๒๙ พมากบมอญทามหายทธสงคราม กนกนเวลาถง ๖๐ ป รบกนอยถงสองชวอายคน รายละเอยดปรากฏ อยในเรองราชาธราชแลว ในระหวางทมอญกบพมารบกนนน กรงศร- อยธยามกษตรยนงเมองถง ๖ องค สงครามมอญกบพมาครงนน ตาง ฝายตางปลกเปลยเลกรากนไป ทางหงสาวดเชอสายพระเจาราชาธราช ครองเมองตอลงมาอก ๔ ชวคน มาหมดสนเจาชายทจะเปนรชทายาท พวกมอญจงยกางพระยาตะละเจาทาว พระธดาของพระเจาราชาธราช ขนเปนกษตรยปกครองพมาเรยกวาพระแมอยหวเชงสอบ เมอ พ. ศ. ๑๙๙๖ พระนางโปรดใหบรณะวดพระมหาธาตชะเวดากอง เมอสวรรคตแลว ราชสมบตตกแกราชบตรเขย คอ พระเจาธรรมเจดยศรปฎกธร เสวย ราชยเมอ พ. ศ. ๒๐๐๓ พระเจาธรรมเจดย เดม เปนบตรชนสามญ มไดมเชอราชวงศ ใด ๆ บวชเปนสามเณรตงแตอาย ๑๔ อยทวดศรปรางค แขวงเมอง หงสาวด แลวขนไปเรยนปรยตธรรมทเมองพกาม ๕ ป กลบลงมา อยวดเดม ปรากฏเปนนกเทศนทมชอเสยง เมออายครบอปสมบท

ประวตพทธ(๒) - หนาท 55 นางพระยาเชงสอบ ราชธดาของพระเจาราชาธราช เปนโยมอปฏฐาก จดการใหอปสมบท ไดรบฉายาวาปฎกธร ครนถงแผนดนพระเจาธรรม ราชา ราชบตรของพระเจาราชาธราชขนเสวยราชย มอญกบพมาตอง การสมานเปนสวรรณปฐพเดยวกน จงสงนางพระยาเชงสอบขนไปอภ- เษกกบพระเจาองวะ อยมามชาพระเจาองวะถกผรายปลงพระชนม นาง พระยาเชงสอบตกทกขไดยากในเมององวะ ทสดตองไปเปนภรรยาของ ผมบรรดาศกดคนหนงชอ "ตราพญา" ปรากฏวามธดาองคหนง ใน พงศาวดารมไดบงชดวาเปนธดาของเจาองวะหรอตราพญาแน ตอมา พระมหาปฎกราลกถงพระคณของนางพระยา จงทาเพทบายขนไปลก ลอบพานางพระยาและธดาหนลงมาหงสาวดได ในระหวางนนกษตรย เชอสายพระเจาราชาธราชไดผลดเปลยนปกครองแผนดนตอมาอก ๕ รชกาล แตเปนรชกาลสน ๆ มกเกดกบฏฆาฟนกนเองเปนนตย ทสด หมดเจานายผชายสบราชสมบต ขนนางมอญทงปวงจงอญเชญนางพระ ยาเชงสอบขนเสวยราชย ซงในเวลานนกมพระชนมสงมากแลว พระ นางดารถงผสบสนตตวงศ กเหนแตพระมหาปฎกธรเทานนจกเปนทพง ได จงขอรองใหทานสกจากสมณเพศมาตงในตาแหนงมหาอปราช แลว ยกราชธดาใหเปนมเหษ นางพระยาเสวยราชยอย ๗ ป กสวรรคต มหา อปราชจงขนเสวยราชยเมอ พ. ศ. ๒๐๐๓ เฉลมพระนามาธไธยวา พระ เจาธรรมเจดยปฎกธร อยในราชสมบต ๓๑ ป สนพระชนมเมอ พ. ศ. ๒๐๓๔

ประวตพทธ(๒) - หนาท 56 การฟนฟศาสนาในเมองมอญ สมณวงศในประเทศรามญครงนน ไดแตกกนออกเปน ๖ คณะ ใหญ วตรปฏบตกเสอมทรามลงเปนสวนมาก เปนเหตใหพระเจาธรรม- เจดยตงพระทยฟนฟพระศาสนาขน หวงจะรวมคณะสงฆใหเปนอนเดยว กน แตจะเชดชคณะหนงคณะใดยอมไมได จงโปรดใหประชมคณาจารย ๖ คณะขอรองใหออกไปอปสมบทใหมจากประเทศลงกา เปนการใหความ เสมอภาคทก ๆ คณะ ปรากฏวาคณาจารยทง ๖ นกายเหนชอบดวย พระเจาธรรมเจดยจงจดเครองราชบรรณาการและเครองพทธสกการบชา พรอมกบราชทตนาคณะสงฆรามญลงเรอไปเกาะลงกา เปนชนคณาจารย ๒๒ รป พระอนจรอก ๒๒ รป รวม ๔๔ รป ไปลงกาเมอ พ. ศ. ๒๐๑๘ เมอไปถงพระเจาภวเนตรพาห กษตรยลงการบเปนราชปถมภ โปรดใหผกเรอนขนานขนทกลางแมนากลยาณเปนนทสมา แลวนมนต พระมหาเถระลงกาผใหญ ๓ รป คอ พระธรรมกตต ๑ พระวนรต ๑ พระมงคละ ๑ พระดวยคณะสงฆปรกอก ๒๕ รป จดการใหอปสมบท แกพระสงฆรามญทงปวงใหมแลวพระเจาภวเนตรพาหโปรดแตงตงสมณ ศกดแกพระมอญชนคณาจารยทกรป พระเหลานเมอบรรลเถรภาพแลว กพากนเดนทางกลบเมองหงสาวด พระเจาธรรมเจดยโปรดใหออกพระ ราชกฤษฎกาขอรองใหพระสกหมดทงแผนดน แลวกลบเขามาบวชใหม กบคณะกลยาณน โปรดใหสรางโบสถกลยาณสมาขนสาหรบบวชและเปน ศนยกลางของคณะใหมนดวย ครงนนปรากฏวามผบวชในคณะกลยาณ สมา ๑๕,๖๖๖ รป สงฆมณฑลในหงสาวดกกลบเปนอนเดยวกนอก

ประวตพทธ(๒) - หนาท 57 แตดเหมอนจะเปนอนเดยวกนกชวชวตพระเจาธรรมเจดยเทานน เมอ พระองคสวรรคตแลวกกลบแบงแยกกนใหม ครงนนทางประเทศลานนา -เชยงใหม กประจวบกบพระเจาตโลกมหาราชฟนฟพระศาสนาโปรด ใหทาสงคายนาขนทวดมหาโพธาราม (วดเจดย ๗ ยอดเดยวน) ม พระธรรมทนเถระเปนประธาน ทางกรงศรอยธยาเลา พระเจาบรมไตร- โลกนาถกมพระราชศรทธาอปสมบทเปนภกษอย ๘ เดอน ทวดจฬามณ จงหวดพษณโลก คลายกบวากษตรยทง ๓ พระองคแขงขนกนในทาง ศาสนปถมภฉะนน ความรงโรจนของราชวงศตองอ ฝายหวเมองทางพมานนปรากฏวา มกจะมกองทพไทยใหญมารบ กวนเบยดเบยนเนอง ๆ ในทสดไดแบงแยกออกเปน ๓ แควน คอเมอง องวะแควนหนง แควนนมเจานายเชอสายไทยใหญปกครองคอ พระเจา โสหนพวา หรอเสอหาญฟา เปนไทยใหญจากเมองโมนยน เมองแปร อกแควนหนง มกษตรยพมาปกครองทรงพระนามวาพระเจาสะโดเมงสอ เมองตองออกแควนหนง มเจานายเชอสายกษตรยพกามเกาปกครอง คอ พระเจาเมงกยนโย หรอมหาศรชยสระ ปรากฏวาเมองตองอน พวก พมาอพยพมาพงบารมมาก เปนเหตใหเมองตองอเขมแขงขนโดยลาดบ พระเจาเมงกยนโยเสวยราชยนานถง ๓๕ ป ไดใชเวลาอนยดยาวนสะสม กาลงตองอกลาแขงขน เลากนวา วนหนงฝนตกหนกทานบกนสระหลวง ในพระราชวงพงลง พระองคเสดจไปบงการกนทานบ ไดเหนธดา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 58 พลเรอนผหนงงดงามจงโปรดใหรบมาเปนชายา ในทสดไดประสตราช- บตรองคหนงมพระนามวามงตรา ซงมลกษณะประหลาดคอลนดา ใน ป พ. ศ. ๒๐๗๓ พระเจาเมงกยนโยทวงคต มงตราราชบตรขนเสวยราชย แตอาย ๑๕ ป เฉลมนามาภไธยวา พระเจาตะเบงชะเวต หรอ พระเจา สวรรณเอกฉตร กษตรยองคนมอธยาศยดราย มกใหญใฝสง ปรารถนา เปนจกรพรรดพมาทงหมด อก ๔ ปตอมาจงเรมรกรานดวยการทาศกต หงสาวดขน เวลานน กษตรยของมอญ คอพระเจาสการวตพ มพระชนษา เพยง ๑๕ ไมเอาใจใสในราชการ แตเคราะหดทมแมทพมอญเขมแขง สององค ปองกนหงสาวดจากภยพมาสาเรจ พระเจาตะเบงชะเวตไดยก ทพมาตหงสาวดใหม คราวนมอญไดทพแขกมหมดชวยปองกนไวไดอก แตพมากไมสนความเพยร ในป พ. ศ. ๒๐๘๒ ตะเบงชะเวตเทกาลงมาต เมองมอญ หงสาวดแตกลง พระเจาสการวตพหลบหนไปพงพระเจาแปร ซงมศกดเปนพระพเขย ทพพมาจงยาตราขนไปรบเมองแปร พระเจา แปรไดขอใหทพไทยใหญชวยเหลอ โสหนพวากษตรยองวะจงยกกอง ทพใหญลงมาชวย ทพพมาแบงเปนสองทพ ทพบกอยภายใตบญชาของ ตะเบงชะเวต ทพเรออยภายใตบญชาของบเรงนอง ซงดารงพระยศ เปน "กะยอเฉง" มศกดเปนพระพเขยของตะเบงชะเวต ทพเรอพมา สามารถชนะทพองวะ แตทพบกยงไมสามารถสรบกนขนแตกหก ตะเบง- ชะเวตเหนเหลอกาลงจงถอยทพกลบ ฝายพระเจาสการวตพ อารามเสย ดายราชสมบต ไมฟงคาทกทวงของพระเจาแปร ยกกองทพไลตดตามทพ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 59 พมาลงมา กถกพมาทาลายหมดสน ตวเองกสนพระชนม จงนบวาเปน ปจฉมกษตรยมอญในราชวงศของพระเจาฟารว พระเจาตะเบงชะเวต ไดยายราชธานจากตองอลงมาอยทเมองหงสาวด แลวแตงตงใหนองชาย ของบเรงนองคนหนงชอ สหส ไปเปนพระเจาตองอ เวลานนเมอง เมาะตะมะของมอญยงมกาลงกลาแขง สอพนยาเจาเมองเมาะตะมะ เปน นองเขยของสการวตพไมออนนอมตอพมา ตะเบงชะเวตจงเคลอนคน จานวนหนงแสนสามหมนคน เรอรบอกหารอยลา มบเรงนองเปน จอมทพเรอ เขาลอมเมองเมาะตะมะ ทางฝายสอพนยาไดกาลงทหาร โปรตเกสชวย มเรอกาปนรบของโปรตเกส ๗ ลาจอดททาหนาเมอง คอยยงทพพมาอย พมาจงคดกลศกผกแพไฟใหลอยไปปะทะเรอรบโปร- ตเกสเกดไหมขน แลวลอมเมองอยราว ๗ เดอนกตเมองเมาะตะมะแตก จบสอพนยาประหารชวต ตะเบงชะเวตจงทาพธราชาภเษกใหม ณ เมอง หงสาวด ถวายมงกฏทรงยอดพระสถปมตาวแหงหนง ถวายทรงยอดพระ สถปชะเวดากอง เมองตะเกง (ยางกงเดยวน) แหงหนง ในป พ. ศ. ๒๐๘๔ บเรงนองยกทพตไดเมองแปร ตะเบงชะเวตจงตงใหนองชาย บเรงนองคนหนงเปนกษตรยเมองแปร ชอพระเจาสะโดธรรมราชา ใน ป พ. ศ. ๒๐๙๘ เสดจกรธาพลไปไปเหยยบประเทศยะขาย พระเจา ยะขายยอดออนนอม ในป พ. ศ. ๒๐๙๑ กรธาพลมาตกรงศรอยธยา ไมสาเรจกลบไป จาเดมแตนนกเปลยนอชฌาสย สามะเลเทเมาดวยสรา และนาร ราชการปลอยใหบเรงนองวากลาว พวกขนนางพมาพากนไป ยบเรงนองใหชงราชสมบตเสย บเรงนองกปฏเสธดวยความซอสตย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 60 ครงนนมหวหนามอญคนหนงชอสมงเตารามะ ไดยยงพวกมอญกระดาง กระเดองขน บเรงนองตองยกทพออกไปปราบ ทางในเมองหงสาวด พระยาจตตองชอสมงสอทด ไดทาอบายหลอกพระเจาตะเบงชะเวตออก ไปคลองชางเผอกในปา แลวลอบปลงพระชนม อภเษกตนเองเปน กษตรยมอญ เมอ พ. ศ. ๒๐๙๓ เมองตองอและเมองแปรกประกาศ อปราชขนบาง ประเทศพมาซงรวมกนกกลบแยกกนใหม พระเจาผชนะสบทศ ในขณะทบานเมองกาลงจลาจล บเรงนองยงมพวกพองรกใคร อยมาก เขาไดสงบดทาทอย ๑ ป แลวจงตเมองตองอ ประกาศตนเปน พระเจาตองอ ตอมาอกปเดยวกสงกองทพไปรบหงสาวด แมจะเปน กองทพเลก ๆ แตมทหารและอาวธดสามารถตไดหงสาวดในวนเดยว แลวไลตามสมงสอทดถงเมองเมาะตะมะจบศตรฆาเสย จงกลบมาทาพธ ราชาภเษกทหงสาวด อกสองปตอมา ในราว พ. ศ. ๒๐๙๗ ยกทพเรอ ๑,๔๐๐ ลา ขนไปตเมององวะแตก ประทบอยในเมององวะหนงปเทยว ปราบหวเมองไทยใหญทงปวง ทรงฟนพระศาสนาในไทยใหญใหบรสทธ หามการฆาคนฆาชางในพธทาศพไทยใหญเปนเดดขาด ตอมาเมองเชยง ใหมยอมออนนอม ในป พ. ศ. ๒๑๑๑ ตกรงศรอยธยา ในทสดไทยก เปนประเทศราชของพมา ทางเขมรทราบขาวตกใจรบสงทตมายอมออน นอม แลวเสดจยกทพไปตกรงศรสนตนาคนหตแตกดงปรารถนา บเรงนอง จงเปนพระเจาผชนะสบทศโดยสมบรณ เปนกษตรยทมบญหนก

ประวตพทธ(๒) - หนาท 61 ศกดใหญทสดของพมา ในราวตนพทธศตวรรรษท ๒๑ อทธพลของพวกโปรตเกสแผมา ทางตะวนออก ไดเทยวรบพงตชงดนแดนในอนเดยและลงกา เมอมาต ลงกา พวกโปรตเกสยดไดพระทนตธาต แลวพาไปมอบใหแกอปราช คนนชอวา "ดองคอนสแตนไตเดอกนซา" ยงมนายกาปนโปรตเกส คนหนงชอ "มาตโนอลฟองโซ" เขามาคาขายทเมองหงสาวด ไดทล พระเจาบเรงนองถงเรองพระทนตธาตน จงโปรดใหคณะทตออกไปกบ มาตโนอลฟองโซ เจรจาขอแลกพระเขยวแกวกบอปราชเมองกวโดยพมา จะใหเพชรนลจนดาและรบสงเสบยงอาหารใหแกพวกโปรตเกสทเมองกว และเมองมะละกา อปราชและพวกขาราชการเหนเครองราชบรรณาการ เขากตาลก เตรยมจะสงพระทนตธาตใหแลว แตความรวไปถงอารคบ- ชอบดองคาสปา สงฆราชคาธอลคใหญเมองกว ทานผนไดพาบาท- หลวงทงหลายมาหามปรามอปราชวา การทจะเหนแกสมบตแลวสงเสรม ใหคนตางศาสนาบชาพระเขยวแกวทไมสมควร เปนการเสอเสยเกยรต ของพระยะโฮวา อปราชถกขเชนนนกยนยอม สงฆราชจงเอาพระเกยว แกวใสครกตาดวยตนเอง แลวเอาใสเตาสบเผาจนเปนขเถาแลวเทลง แมนาตอหนาคนทงปวง เสรจแลวยงทาโลเฉลมพระเกยรตอปราชขน อนหนง เปนภาพสงฆราชเผาพระเขยวแกว อปราชยนอยขาง ๆ เตามรป พทธมามกะทไปยอมเสยเงนคาไถแตไมสาเรจ ขางลางภาพมคาจารกวา "คอนสแตนไตผซอตรงตอสวรรค ไมรบสมบตทงหลายในแผนดน"

ประวตพทธ(๒) - หนาท 62 พวกทตพมากผดหวงกลบไป ล พ. ศ. ๒๑๐๖ บเรงนองใหทตไปขอ เจาหญงลงกามาเปนมเหษ พวกทตมาขนทเมองโคลมโบ (ภาษาบาลเรยก วา กลมพนคเร) เวลานนกษตรยโคลมโบคอพระเจาธรรมปาละ ซงเขา รตเปนครสตง เปลยนชอใหมวา ดองญวง หามราชธดาไม แตปรารถนา อาศยบารมพระเจาบเรงนองไวตอตานโปรตเกส จงคบคดกบเสนาบด กรมวง แตลกสาวเสนาบดผนนหลอกพมาวาเปนราชธดา เสนาบด กรมวงยงคดอบายลกซงไปกวานน กลาวคอไดเอาเขากวางมาแตงเปน รปพระทนตธาตหมดวยทองคาบรรจในพระเจดยประดบพลอย แลวไป หลอกพมาวา พระเขยวแกวทถกโปรตเกสทาลายนนเปนของปลอม ของ จรงมอยในเรอนของตน ทตนกวาจรงกออนวอนขอด อามาตยกแกลง ทาททาไมคอยจะยอมนก แตเสยออนวอนไมไดกพาไปดในเวลากลางคน ทตพมาเหนเขาเลอมใสนก รบสวดมนตเปนการใหญ แลวเจรจาขอแลก ดวยทองคาสบหมน อามาตยจงยอมตกลง ทตพมาจงอญเชญพระเขยว แกวปลอมแหแหนมาทางทะเล ครนถงทาเมองหงสาวด กเชญพระเกยว แกวใสมณฑปผกแพลองขนมาตามลานา สองฝงแมนามเสยงรองสาธการ ของพวกพมารามญ พระเจาบเรงนองเองรบเขาทสรงประพรมดวยนา หอมแลวแตงพระองคใหม เสดจลงมากราบและเชญพระธาต แลว อญเชญมณฑปพระทนตธาตทนใสพระเศยร เสดจดาเนนไปในกระบวน แหสพระราชวง โปรดใหสมโภชถงสองเดอน แลวสรางพระวหาร ประดษฐานพระทนตธาตบขาไวในพระราชฐาน กตตศพทพระเจาบเรงนองถกพวกโคลมโบตมทราบไปถงพระเจา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 63 วกรมพาห เจากรงแกนด ซงเปนแวนแควนอกแหงหนงกลางประเทศ ลงกา จงโปรดมราชสาสนนออกไปชแจงวา พระทนตธาตทไดรบนน เปนของปลอม ของจรงมอยทกรงแกนดน พระธดาเลากเปนลกชน สามญ พระเจาวกรมพาหยนดทจะสงพระเขยวแกวทแท พระธดาทแท ไปให แตพระเจาบเรงนองกอปรดวยทฏฐมานะ ไมยอมรบวาพระองค ถกหลอก เรองจงหายเงยบไป บเรงนองไดสรางเมองหงสาวดใหม ม ประตซมยอดดานละ ๓ ประต ใหเรยกชอตามประเทศราชทถกเกณฑคน ไปทาการ คอเรยกวา ประตองวะ ประตเชยงใหม ประตอยธยา บเรงนองเสวยราชยในเมองหงสาวดประมาณ ๓๐ ป สวรรคตเมอ พ.ศ. ๒๑๒๔ มประเทศราช คอ องวะ ๑ แปร ๑ เชยงใหม ๑ ไทย ๑ ยะขาย ๑ ลานชาง ๑ และหวเมองไทยใหญทงปวง เรยกวา เปนเจา สวรรณภมกได พมาในยคเสอม เมอพระเจาบเรงนองสวรรคตแลว พระโอรสทเปนรชทายาท ขนเสวยราชย ทรงพระนามวาพระเจานนทบเรง แตประเทศราช ทงปวงไมสเกรงกลวเหมอนพระบดา เกดเรองเจาฟาไทยใหญเมองคง แขงเมอง แลวพระเจาองวะตงแขงเมองอก ไทยถอโอกาสประกาศ อสรภาพในระยะน พมาตองทาศกกบไทย ๔ ครงใหญ ๆ กแพไทยทก ๆ ครง ครงสดทายเสยพระมหาอปราชไป ไทยตไดหวเมองมอญฝายใตทง มวล ในป พ. ศ. ๑๑๓๘ กองทพไทยยกขนไปลอมหงสาวดได เกอบจะต เมองไดอยแลว พอดกองทพพระเจาองวะและพระเจาตองอ ยกลงมา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 64 ชวย ไทยจงลาทพกลบไป พระเจาหงสาวดขดเคองพระเจาแปรซง เปนพระโอรสวาโอเอยกมาไมทนการ จงตงพระเจาองวะลกเธออกองค หนงเปนมหาอปราช พระเจาแปรโทมนสเขาใจวาพระเจาตองอยยง จงเลยยกทพไปตเมองตองอ แตไมสาเรจ กลบเมองแปรแลวเลยตง แขงเมอง ฝายพระเจาตองอเหนวา อานาจพระเจาหงสาวดสนแลว จงลอบแตงทตมาเฝาพระนเรศวร สญญาวาจะชวยไทยรบหงสาวดและ จะกลบไปชวนพระเจายะขายใหเขาพวกดวยอกองคหนง กองทพไทยจง ยกไปตพมาเมอ พ. ศ. ๒๑๔๒ ในระหวางนนพระเจาตองอแปรพกตร ลอบ สงคนมายยงพวกมอญใหเปนกบฏกบไทย กองทพไทยจงหยดชงกแค เมองเมาะลาเลง ตองเสยเวลาปราบมอญอยชานาน ทางนพระเจาตองอ นดพระเจายะขาย ยกทพลอมหงสาวด จนขางในเมองอดอยาก มหาอป- ราชอดตพระเจาองวะตองโจนกาแพงเขาหาพระเจาตองอ พระเจานนท- บเรงทอแทใจกยอมอยในอารกขาของพระเจาตองอในทสดพระเจาตองอ จงสงธดาของนนทบเรงหนง พระยาชางเผอกเชอกหนง ไปกานลพระเจา ยะขาย พรอมทงยกเมองสเรยมใหเปนของขวญ แลวพระเจาตองอกพา นนทบเรงหนไปอยเมองตน (ตองอ) ทางนกองทพยะขายเทยวปลน ทรพย เอาไฟเผาบานเรอนในหงสาวด กะพอรวากองทพไทยมาจวนถง แลวกหลบหนไป กองทพไทยไดตามขนไปลอมเมองตองอเปนเวลาชา นาน หมดเสบยงเขาตองลาทพกลบ ฝายนะจงหนอง โอรสพระเจาตองอ เหนพระเจาหงสาวดเปนตวเสนยดพาศกมาตดเมอง จงวางยาพษปลง พระชนมเสย พระเจาตองอกใหประกาศแกหวเมองทงปวงวา นนทบเรง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 65 ไดมอบสมบตใหแกตนเปนแทน แตพวกพมาหาเชอถอไม ครงนนมพระอนชาของนนทบเรงองคหนงชอเจานะยองยาน ไดรวบรวม อานาจขนทเมององวะ สาเรจแลวทาราชาภเษกเฉลมพระนามวา พระ เจาสหสธรรมราชา พมาจงแตกออกเปนสามกก คอ องวะ ๑ ตองอ ๑ แปร ๑ ตอมาโอรสของพระเจาองวะชอ มหาธรรมราชา แผอานาจต ไดเมองแปรและตองอ และหวเมองมอญทงปวงได จงกลบลงมาตง เมองหงสาวดเปนราชธานอก ครนถงรชสมยพระเจาสทโธธรรมราชา พวกมอญกลบเปนกบฏขนตองเสยเวลาปราบหลายป สทโธธรรมราชา เบอหนายหงสาวด และไมไวใจมอญ จงกลบยายราชธานไปอยกรง องวะอก ความรงโรจนครงสดทายของมอญ ในขณะทอานาจพมาออนแอลง มอญกเรมกเอกราชของตน ครงนนมพระภกษชาตกะเหรยงรปหนงชอพระสะลา เปนผเชยวชาญ วทยาคม พวกมอญมพระยาทะละเปนหวหนา จงไปเชญใหสกออกมา คดการใหญ ในทสดสามารถไลพมาออกจากหวเมองมอญสาเรจ สะลา จงทาราชาภเษกเปนเจาหงสาวด เมอ พ. ศ. ๒๒๘๓ มนามวา พระ เจาสมงทอพทธเกต แลวแผขยายอทธพลตไดเมองแปรกบตองอ สมง ทอใหทตมาขอราชธดาพระเจาบรมโกษฐ ผดหวงจงกลบไปขอธดาเจา เชยงใหม ไดนางสองทพยมาเปนมเหษ นางสองทพยทะเลาะกบมเหษ เดมซงเปนธดาพระยาทะละ สมงทอเขาขางมเหษใหม พระยาทะละ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 66 โกรธแคนเลยเปนกบฏขน สมงทอหลบหนมาขอกองทพเชยงใหมขนไป ปราบกบฏกไมสาเรจ จงหนเขาเมองไทย เลยถกไทยจบสงเนรเทศ (ไปเกาะลงกา) ฝายพระยาทะละไดใหตะละปนมหาอปราช ยกกองทพ ขนไปตเมององวะแตก จบเจานายในราชวงศพมามาเปนเชลยมากกวา มาก นบวาเปนยคทมอญมอทธพลมากทสด แตหลงจากน มอญกจะ ตงตนบายลงสความเสอมและสญชาตไป ครสเตยนเบยดเบยนพทธศาสนา เมอประเทศพมากลบสสภาพเปนอาณาจกรองวะและหงสาวด นอกจากนทางตะวนตกมประเทศยะขาย ในราว ๆ ศตวรรษท ๒๑ ฝรง โปรตเกสชาตแรกไดมาประเทศพมา มนกผจญภยโปรตเกสคนหนงได ลกสาวพญาทะละเจาเมองเมาะตะมะเปนเมย และไดชวยพระเจายะขาย ปราบขบถมความชอบ จงไดตงตวเปนเจาเมองสเรยม พวกโปรตเกส ถอนโยบายแผลทธโรมนคาทอลคเปนสาคญ เพราะฉะนน เมอมอานาจ ขนในประเทศมอญ จงเทยวเยอแยงเจดยสถาน รบทรพยสมบตของวด และหามมใหราษฎรใสบาตร พวกเจาเมองมอญรวมกนตอสกสไมได เพราะอาวธปนไฟนอยกวาพวกโปรตเกส จนพวกมอญพากนปรเวทนา การวา แมแตพระมหาธาตมเตาอนเปนศรของชนชาตตะเลงไอปศาจผม แดงครสเตยนเหลานมนกไมเวนเขาไปยอแยงทรพยสน พระสงฆมอญ จงอพยพหนภยขนไปกรงองวะไปรองทกขกบกษตรยพมา ครงนน กษตรยองวะเปนเชอพระวงศของพระเจาบเรงนอง มพระนามวาสรปวร-

ประวตพทธ(๒) - หนาท 67 สหสธรรมราชา ถอสาเหตนเปนขออางยกกองทพลงมาตประเทศพมา มอญวาจะกอบกพระพทธศาสนา ไดกาลงพวกมอญสมทบมชยชนะ แลว เลยยายราชธานชวคราวมาตงทหงสาวด จบพวกฝรงมจฉาทฏฐเหลาน ตรงกางเขนตายไปหลายคน พมาจงกลบไปเปนเอกราชอกวาระหนง พมาคนสอานาจ กองทพมอญไดยดครองกรงองวะมสชานานนก กปรากฎวาม พมาคนหนงเดมเปนนายพราน อยทตาบลมตโชโบไดซองสมผคนตอสมอญ กไดชยชนะหลายครง นายพรานผนชอมงอองจยยะ ไดตงฉายาตวเอง วา อลองพญา แปลวาพระบรมโพธสตว เขาไดประกาศตงหมบานมต- โชโบขนเปนราชธาน มนามวากรงรตนสงห แลวเรมแผอานภาพลงมาต เมองหงสาวด เมอ พ. ศ. ๒๒๙๙ ไดลอมหงสาวดจนภายในเมองอดอยาก พระเจาหงสาวดจงเชญพระสงฆราชมอญ ใหออกไปเจรจาสนตภาพ พระสงฆราชมอญทลสรรเสรยพระกฤษฎาอลองพญาวา เมอพระองคเปน หนอเนอพทธางกรแลว ยอมมพระมหากรณาเปนปเรจารก ขอใหทรง ถอยทพกลบไปเถด อลองพญาตอบวา ใหปางบรรพพระโพธสตวเสวย พระชาตเปนขตตยมหาศาลกยงตองรกษาจารตของเจาพระยามหากษตรย ทพระองคยกทพมาครงน กเพอจะโปรดสตวชาวตะเลงทงปวง ทจะให ถอยทพกอนทจะทรงบาเพญพระบารมเปนทพงชาวตะเลงในหงสาวดยอม ไมได พระสงฆราชกกลบเขาไป นาความไปแจงแกพระเจาหงสาวด ครงนน ขนนางมอญฝายทหารพวกหนง มสมงตะละปนเปนหว หนา ขนอาสาปองกนเมอง แตพระเจาหงสาวดมพระทยทอถอย พอด

ประวตพทธ(๒) - หนาท 68 อลองพญาใหสรางสวรรณปราสาทเจดชนทหนาเมองหงสาวด สงเลย กาแพงเมอง แลวเสดจขนประทบ พวกมอญในกาแพงกพากนสรรเสรญ บารมอลองพญา ชมวา สวรรณปราสาทงามสมกวาพระราชมนเทยรใน หงสาวดเปนไหน ๆ พระเจาหงสาวดถกขมขวญเขาเชนนน กอยากจะ ยอมแพจงสงพระราชธดาชอเมยคม ซงเปนคมนของสมงตะละปนมากอน ออกไปถวายอลองพญา สมงตะละปนโทมนส เลยพาพวกทคดสลอบหน ออกจากนครไป สวนอลองพญาเมอไดราชธดาแลวกเรยกรองนายทหาร ตวสาคญ ๆ ของมอญมาไวเปนตวลานา พระเจาหงสาวดไมยอมให การ สงครามกเรมดาเนนตอไปอก ในทสดหงสาวดกแตกในป พ. ศ. ๒๓๐๐ อลองพญาใหเผาทงเมอง เปนอนวาเอกราชของมอญครงสดทาย มอาย เพยง ๗ ปเทานน จาเดมแตนนชาตมอญกลมชาต ถกพมากลนหมด ตกรงศรอยธยา เปนธรรมเนยมของพมาแตโบราณแลว เมอปราบมอญไดกตอง ยกเลยมาตเมองไทยทกครงไป อลองพญาไดมาชมนมทพทเมองยางกง ในป พ. ศ. ๒๓๐๓ เพอเตรยมยกมาตกรงศรอยธยา แตบงเอญใหมอาเพศ เกดฟาผาลงกลางเมองตง ๗ ครง โหรไดทลทดทานวา เปนทนมต ทศทตงกรงศรอยธยาเลา กเปนกาฬกณกบดวงกาเนดของอลองพญา แตจอมพมาไมเชอฟงยกทพเขามาลอมกรงศรอยธยาไว ฝายไทยใช นโยบายรกษาเมองรอนาหลาก

ประวตพทธ(๒) - หนาท 69 อลองพญาเหนจวนถงฤดนาหลาก จงมพระราชสาสนเขาไปใน กรงวา "พระองคเปนบรมโพธสตวใครจะเสดจประเวศเลยบนครศร- อยธยาใหเปนสวสดมงคลแกชายไทยทงผอง เหมอนพระบรมศาสดา เสดจเขาเหยยบกรงกบลพสด ฉะนน" ไทยมสาสนตอบออกไปวา "ในภททกปปนกมพระพทธเจามาตรส ไปแลว ๔ พระองค พระศรอรยเมตไตรยกยงเสดจอยดสตเทวโลก ทง เวลานกยงอยในระหวางพระศาสนาพระสมณโคดมยงมถวน ๕๐๐๐ พระ วรรษา ไทยจะยอมเชอถอพระโพธสตวองคไหนปลอมเขามาซอกแซก อวดอตรมนสธรรมอยไมไหว เกรงจะหมกไหมในโลกนตมหานรก ดวยผลครโทษนน" อลองพญารบสาสนนนแลวกรวนก จงเสดจมา ยงปนใหญดวยพระองคเอง บรรจดนปนมากไปปนแตกตองพระองคเขา จงถอยทพกลบ อลองพญาทวงคตในระหวางทาง เมอพระเจาอลองพญาทวงคตแลว พระราชบตรองคใหญชอ มงลองไดขนเสวยราชทรงพระนามวา เนาดอกะย ในรชกาลน สมง- ตะละปน ซงหลบหนไปจากหงสาวด ไดไปอยเมองเชยงใหม เหนสบชอง โอกาสจงพากองทพเชยงใหมเขาตหวเมองมอญ ฝายพระเจาตองอผเปน ปตลากเปนกบฏขน พมาจงตองเสยเวลาปราบมอญและเมองตองอ จน สงบแลวกพอดพระเจาเนาดอกะยสวรรคต มงระพระอนชาขนเสวยราชย ทรงพระนามวา "พระเจาเฉงพะยเชง" ไดยกกองทพไปตมณประในแควน อสสมได แลวจงใหเนเมยวสหบดยกทพมาตหวเมองลานนาไทย และ เลยใหถอพลสหมนลงมาตกรงศรอยธยาทางดานเหนอ อกทพหนงโปรด

ประวตพทธ(๒) - หนาท 70 ใหมงมหานรธาคมพลสองหมนมาทางดานเจดย ๓ องค เขาตกรงศร- อยธยาทางหวเมองฝายใต กรงศรอยธยาแตกใน พ. ศ. ๒๓๑๐ พมาได เผาวดวาอารามเสยมากมาย ความเสยหายเหลอทจะคณนานบ เมอพมา- เลกทพกลบไป พระเจามงระกษตรยแหงพมา ทรงแตงตงใหเนเมยว สหบด เปนทศรอยธยาวน แตเปนเพราะผลกรรมทพมาทารายแกไทย จงปรากฏวาในปเดยวกนนน เกดแผนดนไหวใหญทวประเทศพมา เจดยและสถานสาคญ ๆ โคนพงทะลายลงมามากตอมาก พระเจามงระ ตกพรงทย ตองสรางพระพทธรปทองคาขนหลายองคเพอลางบาป แลว บรรจไวในพระสถปททรงปฏสงขรณขนใหมนน ตอมาไมชาไทยกลบก เอกราชได พมาพยายามปราบไทยหลายครง จนครงสดทายใหอะแซ- หวนก ยกทพมาตไทยทางหวเมองฝายเหนอ กาลงสรบกนยงมทนแตก หกลงไปได กพอดทพแมนจจากยนานยกเขามาตพมา และพระเจามงระ สวรรคตในป พ. ศ. ๒๓๑๙ พมาจงตองรบยกทพกลบ สงครามชงราชย พระเจาอลองพญา กอนทวงคตไดออกพระโอษฐยกราชสมบต แกโอรสทก ๆ พระองค โดยพลดกนขนครองตามอาวโส แตพระเจา มงระไมทาตามราชโองการ กลบยกราชสมบตใหแกจงกจา (สงคสา) ราชบตร ทงทพระองคมพระอนชาอก ๔ องค คอ ๑. มงโปตะแคง- อะเบยง ๒. มงเวงตะแคงปะดง ๓. มงจตะแคงพกาม ๔. มงโกเชยง ตะแคงแตงตะแล จงกจาจบอาชอมงโปตะแคงอะเมยงฆาเสย และ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 71 ควบคมเจาอาอก ๓ องคไวหวเมองแลวพาบหาเหตถอดอะแซหวนกจาก ตาแหนง โปรดสามะเลเทเมาดวยสรานาร คราวหนงเสวยนาจณฑเมา มาก พระสนมเอกทาขดพระทยขนมากใหเอาตวไปถวงนาตาลเสย และ ใหถอดยศอะตวนหงนบดาพระสนมองคนนลงเปนไพร อะตวนหงน ผกใจเจบจงไปคดกบฏกบเจาตะแคงปะดง จบพระเจาจงกจาพฆาต ตะแคงปะดงขนเสวยราชสมบต ทรงพระนามวา พระเจาโกรนาพญา ปะดงมนตะคะย ความรงเรองครงสดทายของพมา พระเจาปะดงมน นบวาเปนมหาราชองคสดทายของพมากวาได เมอขนเสวยราชยแลวไดยายราชธานมาอยเมองอมรประ ซงโปรดใหสราง ขนใหม แลวยกกองทพไปปราบมณประในอสสมได เสดจเขาไปต ประเทศยะขายไดในป พ. ศ. ๒๓๒๘ ซงเปนปทสรางกรงเทพ ฯ ศกเมอง ยะขายครงน พมาไดอญเชญพระพทธรปศรเมองยะขายเขามาองคหนงคอ พระมหามยมน เปนพระพทธรปหลอปางมารวชย ขนาดหนาตก ๕ ศอก คบ สรางมาแต พ. ศ. ๖๘๙ ในแผนดนพระเจาจนทรสรยะกษตรยตะขาย ครองเมองธรรมาวดนคร มหาราชพมาในปางกอนเชนพระเจาอโนรธา- เพยรจะอญเชญเขามากพอดมอปสรรค ครงนไดใชวธถอดพระองคออก เปน ๓ ทอน แลวเอาขนตะเขลากขามภเขาเขามา พระเจาปะดงโปรด ใหสรางวหารขนไวบชา พระพทธรปองคนเปนทนบถอของชาวพมา ยง กวาพระพทธรปทงปวงในประเทศพมามาจนทกวนน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 72 พระเจาปะดงมความปรารถนาจะตไทยใหแตกใหจงไดคลาย ๆ จะ รสกวา ตราบใดทปราบไทยใหญไมได ตราบนนยงไมเปนมหาราชท สมบรณ เพราะฉะนน จงโปรดยกกองทพใหญจานวนคน ๑๔๔,๐๐๐ คน แบงเปน ๙ ทพเขามาตไทยดงน ๑. แมงญแมงของกะยอ ถอพล ๑๐,๐๐๐ มาตหวเมองปกษใต ตงแตชมพรลงไปถงสงขลา ๒. แยกคดหวน ถอพล ๑๐,๐๐๐ มาตหวเมองไทยตะวนตก ตงแตเมองเพชรบร ราชบรเขามา ๓. หวนกะญสะดกศรมหาอจจนา ถอพล ๓๐,๐๐๐ มาตหว- เมองฝายเหนอมเมองเชยงแสน ลาปาง และหวเมองทางลานายม นาวง ๔. เมยนหวน เมงญมหาทของ ถอพล ๑๑,๐๐๐ ตรงเขามา ตกรงเทพ ฯ เขามาทางดานพระเจดยสามองค แขวงเมองกาญจนบร เปนกองตายดาบหนา ๕. เมองเมหวน ถอพล ๕๐๐ เปนกองหนนตามเขามา ๖. ตะแคงกามะ ถอพล ๑๒,๐๐๐ เปนทพหนาของทพหลวง ๗. ตะแคงจะป ถอพล ๑๑,๐๐๐ เปนทพหนาทสองของ ทพหลวง ๘. พระเจาปะดง ถอพล ๕๐,๐๐๐ เปนทพหลวง ๙. จอของนรธา ถอพล ๕,๐๐๐ มาทางแมระเมา แขวง เมองตาก ใหบรรจบตกรงเทพ ฯ ทกทพ มเมองเมาะตะมะเปนทชมนม เสบยงอาหาร

ประวตพทธ(๒) - หนาท 73 ฝายกรงเทพ ฯ ไทยใหจดกาลงทพ ๗๐,๐๐๐ เศษ ซงนอยกวา พมาเทาตว โดยแบงเปน ๔ สายดงน ๑. สมเดจกรมพระราชวงหลง ถอพล ๑๕,๐๐๐ ขนไปขดตาทพ ทนครสวรรค ๒. สมเดจกรมพระราชวงบวร ถอพล ๓๐,๐๐๐ ไปขดตาทพ ทกาญจนบร ๓. เจาพระยาธรรมาและเจาพระยายมราช ถอพล ๕,๐๐๐ ไป ขดตาทพทราชบร ๔. สมเดจพระพทธยอดฟา นาพล ๒๐,๐๐๐ ไปตงรกษากรง- ศรอยธยา ผลของสงครามครงน พมาแตกทพทกทพ ถง พ. ศง ๒๓๒๔ พระเจาปะพงยงไมสนมานะใหยกทพใหญเขามากแพกลบไป พ. ศ. ๒๓๓๐ ไทยไดยกกองทพไปตพมาตอบแทน ไดเมองทะวายมาเปนเมอง ออก ใน พ. ศ. ๒๓๓๖ ไทยยกกองทพทงบกและเรอหวงไปแกแคนพมา แตเสยทตองถอยกลบมา สถาปนามหาอครครมหาสถาน พระเจาปะดงโทมนสทตไทยไมได จงคดกเกยรต ในทางตง ศาสนา ตงพระทยจะสรางครสถานอนยงใหญ ๔ อยางคอ เจดย สงหโต ระฆง สระนา พระเจดยนนจะสรางใหใหญโต ลวงบรรดามหาสถปทง- หลายทมอยในโลกนทงหมด พนชนลางของมหาเจดยจะบรรจรตนสมบต ทาเปนถาอยในองคสถป จะสรางใหสงถง ๓ เสน ๑๕ วา เสดจมาตง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 74 พธกอรากมหาเจดยในเดอนพฤศจกายน พ. ศ. ๒๓๓๓ แลวปลกทพกแรม อานวยการสราง ณ ทนน สรางไปเพยงแคฐานกพงลงมา เลยกลายเปน กองอฐปนทใหญทสดในโลก แตสงหโตนนสรางสาเรจตงอยหนาซาก เจดย หนหนาออกทางแมนา ระฆงวดเสนผาศนยกลางได ๙ ศอกเศษ สง ๓ วา หนก ๒๐๐,๐๐๐ ปอนด สระนาขดอยเบองอสานทศของเมอง อมรประ เวลานาเตมเปยม ๓๒,๐๐๐ เสนจตรส แตยงไมสาเรจ ความวปรตของพระเจาปะดง พระเจาปะดงไดความรจากแขกวา เวลาเชาตะวนออกจากทวป โนนเขามาทวปน จงหามมใหพระฉนขาววา ตะวนยงไมแก เวลาถง ตะวนเทยงเมอไหรจงใหฉน ครนเวลาตะวนตกดนจงแลเหนดาว พระเจา ปะดงวาเปนตะวนออกทวปเรา ถอวาเปนตะวนเทยงบงคบใหพระฉนเพล ตอมารบสงใหหลอพระพทธรปยนองคหนง สง ๘ ศอก ถวายนามวา จนทรมน ประดษฐานอยในมณฑลในราชวง แลวใหสรางรปอรหนตไม จาปานงสมาธหนาตกศอกคบจานวน ๘๐ องคไวเปนบรวารพระจนทรมน แลวโปรดใหประกาศแกคนทงแผนดนวา สมณวงศสนสญแลว ใครจะ ทาบญใหมาทากบพระอรหนต ๘๐ องคนจะไดบญแท พระเจาปะดง เองเมอจะทาบญใหเอาคนเขาโกนผมนงเหลอง ๘๐ คน นงหนาพระ อรหนต ๘๐ รป พระเจาปะดงใหถวายอาหารพระจนทรมนสวนหนง ถวายอรหนต ๘๐ องคสวนหนง โดยพวกบตรขาพระฉนแทน เสรจ แลวใหอารกษนงหนาพระพทธปฏมาทาภตตานโมทนาแทนพระพทธเจา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 75 ในป พ. ศ. ๒๓๕๙ พระเจาปะดงสรางเจดยศลาองคหนง เหนออมรประ ไปราว ๒๐๐ เสนแลวเสดจมายกยอดฉตร ขากลบเลยประชวร ตอมา อก ๓ ปกสวรรคต เสวยราชยได ๓๗ ป สงครามองกฤษครงทหนง เมอพระเจาปะดงสวรรคต พระราชนดดาชอ สกายมนไดขน เสวยราชยทรงนามวา บาญดอพญา ไทยเรยกวา จกกายแมง ในรชกาลน พมาเตรยมจะทาศกกบไทยอก แตพอดเกดสงครามกบองกฤษขน มล เหตของสงคราม เพราะกรณแยงชงความเปนใหญในเมองมณประ เมอง อสสม และเมองกะจาร ซงเปนเมองชายอาณามเขตอนเดยตอแดนพมา ประกอบพวกยะขายเปนกบฏสพมาไมได พากนหนไปพงบารมองกฤษใน เขตอนเดย พมาสงทพลวงลาแดนองกฤษเขาไปกวาดตอนเชลย ขณะ แรกองกฤษอดทนยอมใหพมาทาตามใจ เพราะเวลานนองกฤษกาลงม กรณพพาทกบประเทศอาฟกานสถาน พมาเขาใจผดวาองกฤษกลว กยง เบงอานาจกบองกฤษมากขน ตอมาเกดเหตพพาทเรองเกาะเชประ เกาะ นตงอยชายทะเลแควนยะขาย องกฤษกบพมาตางฝายตางแยงเปนเจาของ รฐบาลองกฤษในอนเดยจงประกาศสงครามกบพมา เมอ พ. ศ. ๒๓๖๖ องกฤษแบงทพใหญออกเปนสองทาง ทพหนงตพมาทางดานอนเดย ได เมองมณประ, อสสม, กระจาร, และยะขาย แลวหยดเพยงแคนนไมสามารถ เดนทพตอไปดวยตดเทอกเขาสงและปาดบ ทพทสองตขนมาทางทะเล มกาลงพล ๑๑,๐๐๐ คน เขาตเมองยางกงเมอวนท ๑๑ พฤษภาคม

ประวตพทธ(๒) - หนาท 76 ๒๓๖๗ พมาไมทนรตวกเสยเมอง พอดเขาเขตฤดฝน องกฤษจงตอง หยดทพเพยงแคนน แลวสงกองทพเรอนอยไปตหวเมองชายทะเลทาง พมาใต ไดเมาะตะมะ, ทวาย, มะรด, ตะนาวศร ฝายรฐบาลพมารบสง แมทพชอ สนพาหวนย คมพลมาตเมองยางกงคน พมาตงคายหางยางกง ๒๘๐ เสน ยงไมทนแลวกถกองกฤษตแตก ตวแมทพตายในทรบ พระ เจาบาญดอพญาตกระทยจงมทองตราเรยกทพใหญทเมองยะขายใหคนมา เสยงผคนรองเซงแซวาศกกลาขาวนจะตองใหแมทพมหาบณฑละปราบจง สาเรจ ในระหวางททพใหญพมายงไมมาถง พระเจาบาญดอพญา ใหพระอนชาชอสราวด และแมทพชอกะยหวนย ยกกองทพลงมาขดตา ทพหางเมองยางกง ๘๐๐ เสน พมาตงคายใหญคายสองคายบนฝงซายขวา ของแมนาหะราย (ตอนหนงของอจรวดตาบลหะรายเดยวน) พอกองทพ ใหญซงมหาบณฑละยกมา มกาลงพลหกหมน พระสราวดพดจาตกเตอน สตมหาบณฑละวาอยาเพงกระโจมกระจามตทพกลาขาวฉาบเฉยวหก มหา บณฑละกคยโมวา ภายในแปดวนขาพระพทธเจาจะขอพระราชทานเลยง ณ ศาลากลางเมองยางกง แลวจะไดเลยไปแกบนพระมหาเจดย ชะเวดา- กองเลยทเดยว ซงความจรงมหาบณฑละกเปนคนเขมแขงมาก ไดชย ชนะองกฤษในครงตน ๆ หลายครง จนทพพมาเคลอนเขาประชดพระมหา เจดยชะเวดากอง องกฤษเอาปนใหญยสบกระบอกตงบนฐานพระเจดย ยงสกดพมา พมาจะยงปนใหญโตตอบกกลวถกองคพระสถป พอดเรอ กาปนรบองกฤษเขามาลอมทพพมาจงแตกยบเยน เหลอพลเพยง ๗,๐๐๐ คน ตองหนลาไปเมองธนพาย ทนมหาบณฑละเทกระเปาส รวมพลได

ประวตพทธ(๒) - หนาท 77 ใหม ๑๕,๐๐๐ คน ตงคายใหญสามคายชกปกกาถงกน แลวเอาปนใหญ ๑๕๐ กระบอกตงจงกาคอยยงองกฤษ แตนาเสยดายทปนใหญเหลานม อายกวา ๑๐๐ ปทงนน ยงทหนงแลวตองเวนกวา ๒๐ นาทจงลนตมท สองได ทหารพมากวาครงถออาวธหอกดาบ ทมปนกลวนแตสกหรอ ดนปนกมจากด องกฤษใหขดสนามเพลาะหนาเมองเอาปนใหญยงเมอง ตลอดคนยงรงมหาบณฑละถกปนตายในทรบ นองชายของเขาเปนปลด ทพกดคนไวไมอย เมองแตกเมอวนท ๒ เมษายน ๒๓๖๘ คราวนทว พมาเสยขวญ เหนวาจะรบอกไมไหวแลว แตพระมเหษของบาญดอ- พญา และนองชายชอเมงสะย ซงเดมเปนแมคาพอคาขายปลาสดในทอง ตลาด ทลยยงวาตองชนะแน พวกขนนางพากนเกลยดชงมเหษองคน เรยกกนวาอแสนกล บาญดอพญาหลงเชอ ใหปะขนหวนยเปนแมทพ ใหญ แมทพใหญผนกาเรบฤทธ ใหเอาฝรงมาฆาสงเวยบชาธงชย ไม ทนจะเคลอนพลกถกจบในฐานกบฏ ถกนาใหชางแทงตาย พมาให เมงมะยตโบอนชาอกองคหนงถอพลลงมาปองกนเมองแปรกเสยทองกฤษ ขาศกตเมองแปรไดแลวกตเมองมะเยเด เมองสมเปนะโค แลวเขาประชด พกาม ถงขนนยงอตสาหมเสนาทะลงคนหนงชอ เรตะยาสระ ขนอาสา ยกทพมาขบองกฤษใหตกทะเล พระเจาองวะเลยตงใหเปนนเวงบเรง แปลวา พระยาอษฎงคทศ แมทพใหมใหตงพลเปนแบบนาคพยหะ รบกนไมถงวนกแตกหนกลบไปองวะ เลยถกจบประหารชวตฐานคยโอ ทพองกฤษตพกามไดแลวกยกมาเมองยนตะโป ยงหนทางอก ๔ วนจะ ถงราชธาน คราวนพมาจงยอมแพ ไดทาสนธสญญาสนตภาพทเมอง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 78 ยนตะโป พมาตองเสยคาปรบสงครามยสบลานรป พมาตองไมเกยวของ กบเมองยะขาย, มณประ, อสสม, และกระจาร พมาตองยกหวเมองมอญ ชายทะเลใหองกฤษ พระเจากรงสยาม (รชกาลท ๓) ผเปนมหามตรของ องกฤษในสงครามครงน จะตองไดรบผลประโยชนมากทสด สงครามองกฤษ-พมา เกยวกบไทย เนองดวยองกฤษไมชานาญในการเดนปาดง และเกดอตคด เสบยงชางมาววควาย เหนวาตองทาศกกบพมาเปนแรมป จงคดพง กาลงไทยใหมาชวย ไดแตงทตมาเจรจาทกรงเทพหลายคราว มาเจรจา กบเจาพระยานครกหลายหน ใหไทยสงเสบยงอาหารชางมาไปให สมเดจ พระนงเกลาดารวาสงครามกบอายพมาครงนเปนทวงทอย จงโปรดให เจาพระยามหาโยธา (ทอเรย) บตรเจาพระยามหาโยธา (เจง) ซงเปนนาย กองมอญมาแตเมองพมาครงรชกาลท ๑ ยกกองทพ ๑๐,๐๐๐ คนออกไป ชวยองกฤษรบพมาถงเมองเมาะตะมะ แลวใหพระยาชมพร ยกกองทพ เรอออกไปลาดตระเวณทางทะเลปกษใตตอแดนพมา เมอทพไทยไปถง ปรากฏวาองกฤษตเมองเมาะตะมะไดแลว แตมกองทพพมายกมาหมาย จะตคน ไทยไดชวยรกษาเมองไวใหองกฤษ สงครามองกฤษครงท ๒ พระเจาสราวดพระอนชาของพระเจาบาญดอพญาขนครองราช- สมบตตอมาเสวยราชยอยได ๙ ปกเสยพระจรต ตอมาเลยสวรรคต โอรส

ประวตพทธ(๒) - หนาท 79 ชอภกามมนทรขนเสวยราชย สาเหตทรบองกฤษเพราะเจาเมองยางกงชอ หมองกก ไดรบกปตนเรอองกฤษ ๒ คนมาปรบ โดยสาเหตความผดไม เพยงพอ องกฤษจงยนประทวง รฐบาลพมาตอบวาจะใหเปลยนเจาเมอง ใหม ครนแลวเจาเมองคนใหมชอหมองมอญ กลงมาถงเมองยางกง พรอมดวยทหาร ๓๐,๐๐๐ คน และมกองทพรกษาเมองเมาะตะมะอก ๓๐,๐๐๐ รกษาเมองพะสม ๒๐,๐๐๐ องกฤษจงยนคาขาดกบพมา ในวนท ๑ เมษายน ๒๓๙๕ เรอรบองกฤษมาฟงขาวทเมองยางกงกถกพมายงถอย กลบไป องกฤษจงประกาศสงครามกบพมา ทพบกองกฤษ ๘,๑๐๐ คน ทพเรอ ๒,๕๐๐ คนตไดเมองเมาะตะมะในวนท ๕ เมษายน ในวนท ๑๔ เมษายนตไดยางกง องกฤษเสยทหารมากเพราะพมาปองกนแขงแรง ใน วนท ๑๙ พฤษภาคมตไดเมองพะสม ๓ มถนายนตไดหงสาวด องกฤษ ไดพวกมอญมาเปนสมครพรรคพวกมาก พมายกทพมาตคนได แตแลว ถกกลบชงคน ตนเดอนกรกฎาคมไดเมองแปร แลวองกฤษประกาศ รบดนแดนพมาไดทงหมดเปนโคโลนของตน พรอมกบมหนงสอไปข รฐบาลพมาวา ถายงขนยกทพมาตอก องกฤษจะบกไปถงอมรประ พระอนชาเปนกบฏ ในขณะทพมารบองกฤษอยนน อนชาตางชนนของพระเจาภกาม มนทร (ปะกนมน) สององคชอ เมนดงมนทรา ๑ กะนองมนทรา ๑ ถก สงสยวาจะคดกบฏ จงเลยกบฏจรง ๆ ไดพากนไปซองสมกาลงทเมอง ชะเวโป พระเจาภกามมนทรสงทพไปตหลายครงแพกลบมา ถงกบตอง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 80 เรยกทพทรบองกฤษใหขนมาปราบ แมทพทงสองคอ สะโดสธรรมมหา- มงฆอง ๑ สะโดแมงยแมงฆอง ๑ กเสยทแกทพกบฎ พวกกบฎตนคร อมรประได แลวอญเชญเจาเมนดงมนทรขนเสวยราชย จบพระเจา กกามมนทรไปกกไวในราชวง สนตสขกลบคนคง พระเจาเมนดงมนทรเปนกษตรยรกความสงบ และเปนกษตรย องคเดยวทดทสดในราชวงศอลองพญากลาวกนวาเมอกอนทรงประสต สองสามวน พระมหาสถปเมองมะเยค สาแดงปาฏหารยวาเปนศภนมต ทจะทรงรบเปนศาสนปถมภก และตนนโครธทปลกไวหนาวงเมอง อมรประตรงกบเจดยชะเวลนฮนกออกดอกผลฤดกาล ประชาชนเชอมน วาเมนดงมนทรเปนบรมโพธสตวมาจต พอขนเสวยราชยแลวไมนาน กเกดเหตรบกบไทยกรณเมองเชยงตง ทงนเพราะเจานายทางมณฑล พายพของไทยทลรบอาสาสมเดจพระจอมเกลาขอตเมองเชยงตงใหแกไทย สมเดจพระจอมเกลามราชดารวา ไทยวางศกมาชานานแลวสมควรจะให กองทพเรอไปฝกปรอไวใหรการสงครามบาง จงโปรดใหกรมหลวงวงษา ธราชสนทและเจาพระยาภธราภยเปนแมทพใหญ พรอมกบกองทพหว เมองพายพยกขนไปตเมองเชยงตง เมอ พ. ศ. ๒๓๙๕ แตเสยทพมากลบ มา สงครามครงนเปนการรบครงสดทายระหวางไทยกบพมา ในป พ. ศ. ๒๓๙๘ พมาสงทตไปเจรญไมตรกบอปราชอนเดย ในป พ. ศ. ๒๓๙๙ พมาสงทตไปเจรญไมตรกบเอมเปอเรอโปเลยน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 81 ท ๓ ถงฝรงเศสในป พ. ศ. ๒๔๐๐ พระเจาเมนดงมนทรโปรดใหสรางนคร มณฑเลขนเปนราชธานใหม เปนเมองมสวนกวางดานละ ๒ กโลเมตร เศษอยเชงเขามณฑเล เมอถงเวลายายเมองกปรากฏทนมตอาเพศ กลาว คอเกดเพลงไหมพลบพลาของพระมหาอปราชในขบวนตามเสดจ เมอ เสดจประทบในเมองมณฑเลแลวกเกดฟาผาตองยอดมหาปราสาท ราษฎรซบซบกนวา นมตนจะนาความฉบหายมาสพมา แตโหรหลวงกทล พยากรณถวายวาเปนศภนมต อานาจพมาจะเกรกกองทวโลก ครน แลวใน พ. ศ. ๒๔๐๔ โปรดใหสรางวหารขนบนเขามณฑเล แลวสราง พระพทธรปยนองคใหญชนวพระหตถตรงไปยงเมองมณฑเล ขาง ๆ มรป พระอานนทประทบทตรงน แลวมพทธพยากรณแกพระอานนทวา ในอนาคต กาล จะมเมองอนรงเรองเกดขนทตรงน สรางเสรจแลวถวายพระนามวา พระชะเวยตเตา ใน พ. ศ. ๒๔๐๗ โปรดใหเอากอนศลาใหญมาสลกเปน องคพระพทธรปแลวโปรดใหยกเบญจมสงคายนาขน อาราธนาพระ- ศาสนธเบง สะยาดอ โปงย ชมนมรอยกรองพระไตรปฎก เสรจแลว โปรดใหจารกลงในแผนหนขางพระไตรปฎกอรรถกถาฎกาอยางสมบรณ ประดษฐานไวทบรเวณพระสถปมหาโลกมารชน เรยกกนเดยวนวา เจดยกโสดอ งานจารกนมาเสรจสมบรณเอาเมอ พ. ศ. ๒๔๑๑ ลกษณะ แผนดนเปนรปเสมาสงราว ๔ ศอก กวางราว ๒ ศอก จารกเตมทงสอง หนา เปนพระวนยเสย ๑๐๑ แผน เปนพระสตร ๕๒๐ แผน เปนอภธรรม ๑๐๘ แผน รวมพระไตรปฎก ๗๒๙ แผน สวนจารกอรรถกถานน ม

ประวตพทธ(๒) - หนาท 82 จานวน ๑๗๗๔ ตงไวทบรเวณเจดยจนทมน หางเจดยกโสดอ ๓-๔ เวน นบวาเปนงานมหศจรรยชนเอกในโลกพระพทธศาสนา ความเสอมแหงราชวงศ พระเจาเมนดงมนทรทพระมเหษเอกองคหนงชอพระนางเศกฆระ- เทว เปนพระนองนางของพระเจาภกามมนทรไดรบตาแหนงเปนบรม- ราชน และมพระอครมเหษอกพระองคหนงชอพระนางอะเลนนดอเปน พระธดาของพระเจาบาญดอพญา พระราชนไมมโอรสและธดา สวน พระอครมเหษแตพระธดาเทานน บรรดาเจาชายลกเธอของพระเจา เมนดงมนทร ลวนแตเกดจากพระสนม คนทงหลายจงหมายมนวา ราชสมบตจะตกแกเจากะนองมนทรามหาอปราช ทาความไมพอใจใหแก บรรดาเจาชายชนผใหญ ครนถง พ. ศ. ๒๔๐๙ เจาชายเมงคนมนทรา และเจาชายเมงฮะรายมนทรา หรอเมงคนรายมนทรา เปนพนอง รวมชนน และเปนลกเธอชนผใหญ จงคดขบถหมายกาจดพระมหา อปราช แลงเลยฆาพระเจาเมนดงเสย โดยแสรงทาเปนพนองฆากนเอง พระเมงคนรายวงหนพเขาไปในทองพระโรงขณะทพระมหาอปราชวา ราชการอย รองวาชวยหลานดวย พอถงตวมหาอปราช พระเมงคนราย กชกดาบตดเกลาเจาอาเสย แลวพวกขบถกรกนไปยงพลบพลาหลวง ทพระมหาเจดยกโสดอนอกเมองมณฑเล ในขณะทพระเจาเมนดงกาลง บาเพญพระราชกศลอย แตเสยงเอะอะของพวกขบถดงไปถงขางใน พระราชาจงเสดจหนไปทางหลงพลบพลา พบหมองเปยกกซงพวกขบถ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 83 ใหมาลอบทารายยนถอดาบเปลอยอย พระเจาเมนดงจาไดวาเปนขาไท ของพระราชบตร จงรองวา เฮยหมองเปยกก ชวยพาขาเขาวงท คนรายเลยตกตลงมอาจขดราชโองการ เขาแบกพระเจาเมนดงวงเขาไป ในวง พอดพวกขาไทของพระมหาอปราชยกมาชวย พวกขบถจงแตก พายไป เจาชายสองพนองหนเขาไปพมาได พงองกฤษ จาเดมแตนน พระเจาเมนดงกไมคดตงรชทายาทอก ครนตก พ. ศ. ๒๔๑๙ พระราชน สวรรคต พระนางอะเลนนทดอหวงไดรบอภเษกขนแทน แตอธยาศย ของนางเปนคนกาวราวโหดราย พวกพระสนมอนจงทลทดทานวาอยา เพงตง พระนางอะเลนนดอจงผกอาฆาตพวกเจาจอมมารดาเหลานน แลวเลยคดกาเรบสบสานถงราชสมบต ไดคคดเปนเสนาบดฝายทหารคน หนงชอแตงดาตาแหนงอศวนหวน คดจะเอาราชสมบตใหกบเจาชายสปอ ซงเปนเจาชายชนผนอยมความรแตการพระปรยตธรรม แตสาเหตเพราะ พระธดา ของพระนางอะเลนนดอ ชอเจาหญงศลยะลต กาลงรวมรกกบ เจาชายองคน ครนถง พ. ศ. ๒๔๒๑ พระเจาเมนดงประชวรเปนบด อาการ หนกใกลสวรรคต พระนางอะเลนนดอจงใชอบาย ใหจบกมเจาชายลก เธอทงปวงกกขงไว พวกเจาจอมมารดากพากนไปรองทกขกบพระสวาม พระเจาเมนดงจงมรบคาสงใหเขาเฝาทกองคแลวตงพระตองเชมนทราให เปนผครองหวเมองฝายเหนอ ตงพระเมฆรามนทราใหเปนผครองหว เมองฝายตะวนออกเฉยงใต ตงพระนะยองยามมนทราใหเปนผครองหว เมองฝายตะวนตกเฉยงใต สวนเจานายนอกนผใดสมครจะอยกบพระ- เชฏฐาองคไหนกสดแลวแต มรบสงใหรบออกจากเมองมณฑลในวนนน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 84 ทเดยว แตพอเจานายเหลานออกจากทเฝา กถกพระนางอะเลนนดอให ทหารจบกมไปกกขงไวอก แลวพระนางอะเลนนทดอพรอมกบพวกขนนาง ทาฎกาถวายพระเจาเมนดงใหตงเจาชายสปอเปนรชทายาท แตกไมได รบราชานมต พอพระเจาเมนดงสวรรคต อะเลนนดออางพระราช โองการเทจวา ใหเจาชายสปอเปนกษตรย พอเสรจงานพระบรมศพแลว อะเลนนดอกใหจบบรรดาเจาชาย เจาหญงและเจาจอมมารดา ตลอดกาล วงศญาตราว ๘๐ คนมาฆาอยางเงยบ ๆ ภายในวง ฆากนตอนกลางคน ทากนอยถง ๓ คนจงหมด สงครามองกฤษครงท ๓ พระเจาธบอ (สปอ) เปนคนออนแอ สดแตพระนาง อะเลนนดอจะบงคบบญชา พระนางบงคบใหแตงตงแตงตาแมงยซง เปนคคดในการยดราชสมบตขนเปนหวนคะย อรรคมหาเสนาบดฝาย ทหารแตอยมามชาศภยะลตซงเปนธดากแยงอานาจของพระนางได ถงกบ เขายงเกยวการปกครองแผนดน พระเจาธบอกลวเกรงอานาจพระมเหษ จนไมเปนตวของพระองคเอง การแตงตงขนนางกสดแตอานาจพระ มเหษจะสง พระนางศภยะลตใชจายเงนสรยสรายจนงบประมาณแผนดน ไมเพยงพอ แตงดาหวนคะย คบคดกบพระนางศภยะลตผกสนทกบฝรง เศสมากขนกวาเกา อนญาตใหฝรงเศสมาตงธนาคารในมณฑเล และ ฝรงเศสใหพมากเงนใช กบทงอนญาตใหสรางทางรถไฟจากมณฑเลถง ตงเกย ซงเปนมลเหตใหองกฤษไมพอใจเปนอยางมาก พอดแตงดาหวน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 85 คะยตรวจบญชบรษทบอมเบยเบอรมา ซงเปนบรษทปาไมองกฤษใน พมา พบวาทางบรษทาผดสญญา พมาเรยกคาปรบสองลานรป ฝาย องกฤษไมยอมจงไดประกาศสงครามขนเมอวนท ๑๔ พฤศจกายน ๒๔๒๘ ภายใน ๑๔ วน ทพองกฤษกบกขนไปถงองวะ ทางฝายราชสานกกลบ ไดรบคาเพดทลวา ทพพมาบกลงไปถงยางกงแลว พระนางศภยะลตจง โปรดใหมการฉลองชยขนในวง ภายหลงทรงทราบความจรงจากเดกท เขามาวงเลนในทายอทยาน แตเปนการสายเกนไปเสยแลว กองทพเรอ องกฤษแนนขนดตามลานาอจรวด พระนางเสดจขนหอคอยสงทอดพระ เนตร แลวทรงโสการาไห สารภาพกบพระสวามวาเปนความผดของ พระนางเองทพาใหประเทศลมครงน องกฤษชนะพมาโดยปราศจาก สญญาใด ๆ พระราชาและพระมเหษถกเนรเทศไปอยเมองรตนครใน อนเดย พระเจาธบอสนพระชนมเมอ พ. ศ. ๒๔๕๘ สวนพระนาง ศภยะลตกลบมาตายเมองยางกง เมอ พ. ศ. ๒๔๖๙ การตอสของชาวพมา เมอองกฤษไดพมาใหม ๆ ราษฎรหวงกนวาองกฤษจะยกเจาชาย องคใดองคหนงขนเปนกษตรยแทน แตองกฤษกลบประกาศยบประ- เทศพมาเสย ใหเปนมณฑลอนหนงของอนเดยไป ราษฎรจงไมพอใจ ยกพวกเปนกบฏ มมากมายหลายพรรคหลายหม ไดกาลงจากพระเจาฟา ไทยใหญ เชน เจาฟาเมองดองเตง เจาฟาเมองหนาย เจาฟาแสนหว เทยวรงควานองกฤษตามหวเมองชนบททวไป แตองกฤษกปราบปราม

ประวตพทธ(๒) - หนาท 86 จนราบคาบหมดทกอยาง สาหรบรฐไทยใหญนน องกฤษคงปลอยใหม สอพวา (เจาฟา) ปกครองกนเปนเมอง ๆ ไป แตขนอยกบขาหลวงใหญ ทองกฤษสงไปควบคม ถงกระนนชาวพมากคงตอตานชาวองกฤษในทาง ศาสนาและวถการเมอง ไดเกดมสมาคมศาสนธรขน มนโยบายแอนต ดวย และมสมาคมยวพทธกะซงมเยาวชนจานวนมากเปนสมาชก มอทธ- พลตามมหาวทยาลยและโรงเรยน ทงสององคการนพระและฆราวาส รวมกนกนเปนอนหนงอนเดยวกน พระเทศนการเมองตอสองกฤษอยาง เปดเผย มพระเถระรปหนงชออวสาระ นาคณะสงฆเดนขบวนตาน นโยบายองกฤษ ถกจบไปขงคก ไดตงสตยอดอาหารถง ๑๖๖ วน ใน ทสดกตาย ประชาชนจงชวยกนสรางอนสาวรยของพระรปนขนทเชง ชะเวดากองสถป นสตมหาวทยาลยอยางกงกมบทบาทไมนอย อรองซาน กด ทขนน (อน) กด กเขามามสวนในการกเอกราชดวย ใน พ. ศ. ๒๔๗๘ องกฤษไดยกพมาขนเปนประเทศ เสยงเรยกรองเอกราชยงดง ขนกวาเกา ซงเพงจะบรรลถงจดหมายเมอสงครามโลกครงทสองสงบ แลว พระพทธศาสนาในยคเอกราชของพมา ในสมยยงมพระเจาแผนดน คณะสงฆในพมาแบงออกเปนสอง คณะใหญ คอ คณะนกายพมาพวกหนง คณะนกายพระมอญพวกหนง แตมพระสงฆราชองคเดยวในตาแหนงศาสนธชะ ครนถงสมยพระเจา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 87 เมนดง มพระคณาจารยรปหนง ชอ อกโปสะยาดอ เปนผปฏบตเครง ครด ครงนนพระสงฆพมาเกดยอหยอนในเรองสกขาบทมาก พระเจา เมนดงใหชมนมสงฆตดสนอธกรณ พระอกโปสะยาดอไดเปนกรรมการ ดวยองคหนง มความเหนขดกบมตพระสงฆราช เพราะทานประสงคจะ ใหหามพระฉนหมากพลในเวลาวกาลดวย แตพระสงฆราชเหนวาเกนไป จงไมรบเอามตนน พระอกโปสะยาดอจงทอใจ พาสทธวหารกอนเตวา- สกมาอยเสยทเมองสกาย แลวตงเปนคณะขนตางหาก แตกคงรวม สงฆกรรมกบพวกพระสงฆราช เมอพระอกโปสะยาดอมรณภาพลง ศษยของทานพาลทธลงมาตงทพมาได และประกาศแยกสงฆกรรมกบ พวกสงฆราช พมาจงมนกายสงฆเกดขน ๒ คณะใหญ และตอมายงได เกดนกายยอยอก ๓-๔ นกาย แตพวกสงฆราชคงมมาก เมอเสยเอกราช แกองกฤษแลว พระสงฆพมายงแตกแยกเปนเหลาเปนพวก ถอวตต- ปฏบตตามคณาจารยผเปนอปชฌาย คณาจารยรปใดเอาใจใสกวดขน เรองวนย ศษยานศษยกพลอยเครงครดตามไปดวย คณาจารยรปใดยอ หยอน ศษยานศษยกประพฤตเชนชาวบาน ถงเขาดภาพยนตร และเลน การเมองอยางเปดเผย ประจวบกบตาแหนงพระสงฆราชวางลง พทธ- บรษทพมาเขาชอกนรองขอใหองกฤษตงในนามพระเจากรงองกฤษ จง ไดเกดพระสงฆราชขนใหม แตหามอานาจสทธขาดบงคบบญชาไม ม พระสงฆกลมหนงโดยมากเปนพระหนม ๆ คอยคดคานคาสงพระสงฆราช เสมอ สภาพพระพทธศาสนาในพมาเปนอยอยางนจนกระทงไดเอกราช รฐบาลพมามโครงการทจะรวมคณะสงฆทกคณะใหเปนอนเดยวกน จง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 88 ไดตงสภารวมนกายสงฆพมาขน แตกไมไดผล รฐบาลไดจดพธฉฏฐ- สงคายนา มโครงการใหญโต คอ :- ๑. พมาตนตวในเอกราชแลว ปรารถนาจะสาแดงเปนผนาทง การเมองและการศาสนา ดานการเมองไดถอหลกปญจศลเชนอนเดย ดานศาสนาดเจตนาจะเปนผนาในกลมเถรวาท ๒. ไดใชเงนจานวนมากสรางถาจาลอง ชอ มหาปาสาณคหา นอกเมองยางกง สาหรบเปนททาสงคายนา ๓. นมนตพระคณาจารยจากประเทศกลมเถรวาทมารวมสงคาย- นา และใหเกยรตแกสงฆนายกทกประเทศเปนประธานในพธ พรอมทง ผนาประเทศนน ๆ รวมกนไปดวย โดยจดเปนสมย ๆ เชน สมยไทย กมสมเดจพระสงฆนายกและนายกรฐมนตรไทยเปนประธาน สมยเขมร กมสมเดจพระสเมธาธบด สงฆนายกฝายมหานกายและเจาฟานโรดมสหน เปนประธาน คลาย ๆ กบวาเปนสงคายนาของชาตกลมเถรวาททงหมด โดยมพมาเปนผนา ๔. นอกจากสรางมหาปาสาณคหาแลว รฐบาลพมายงไดสราง ถาวรวตถทจาเปนตองใชเนองดวยสงคายนา เชน หอสมด โรงพมพ ทพกพระสงฆ อยในบรเวณสงคายนานนดวย เมอเลกสงคายนาแลว อาคารสถานเหลานกเปนของพระพทธศาสนา และจะตงมหาวทยาลย พทธศาสนาแหงโลกขนดวย โดยใหพระสงฆกลมเถรวาททกชาตมาเรยน ได ตลอดจนสงฆในลทธมหายานดวย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 89 ๕. รฐบาลพมาเจตนาอาศยสงคายนาครงนเปนโอกาสทจะรวม ความคดเหนของสงฆพมาเปนอนเดยว แตกไมคอยไดผล เพราะในวน สงคายนา ในขณะทพระมหาเถระพมาประกาศวา ขอใหสงฆทกรปปฏบต ตามพระธรรมวนยทไดสงคายนาเสรจแลวน และประธานาธบดพมากขน มาประกาศซาอก แตตามโรงหนงพระกยงแนน รฐบาลพมากไมรจะจด การอยางใด เพราะพระเหลานมอสระเสยจนเคยตวเกอบหนงศตวรรษ มาแลว รฐบาลจงตองรอคอยโอกาส ๖. รฐบาลไดตงงบประมาณบรณปฏสงขรณเจดยสถานใหญ ๆ ทวประเทศ เชนพระมหาธาตมตาวทเมองหงสาวด เมอประมาณ ๓๐ กวาปมาน เกดแผนดนไหวใหญพงลงมาเหลอครงองค ครงนรฐบาลก ปฏสงขรณสมบรณดงเกา ๗. แตเรองทหนกใจรฐบาลมากคอพระเลนการเมอง คอยขด ขวางนโยบายบางอยางของรฐบาล ซงมทงผลดและผลเสยบางเหมอน กน เชน ครงหนงรฐบาลลงโทษหวหนาพรรคฝายคานคนหนง พระ หลายพนรปในยางกงเดนขบวนคดคาน ในทสดรฐบาลกยอมแพตอง ปลอย อกครงหนง อนยากรฐมนตรประกาศใหเลกสอนพทธศาสนา ในโรงเรยน เพราะประสงคจะใหโรงเรยนเปนสาธารณะ ไมผกพนกบ ศาสนาใดศาสนาหนง ทงนเพราะวาในพมาพวกกะเหรยงนบถอครส- เตยนกนมาก พวกลกผสมพมากบแขกนบถออสลามกมา อนปรารถนา จะแสดงความยตธรรม เมอประกาศออกมาแลว คณะสงฆในยางกง สกาย องวะ มณฑเล ไดนดเดนขบวนคดคาน มพระหลายพนรปมา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 90 ประชมกนหนาพระมหาธาตชะเวดากอง ในทสดรฐบาลยอมแพ คงเปน วา โรงเรยนในวดกด โรงเรยนทจดขนโดยพทธบรษทกด ใหสอน วชาพทธศาสนาตามเดม อกครงหนงเปนวนของศาสนาอสลามจะมการ ฆาแพะฆาโคเปนการใหญ พระสงฆพมาเดนขบวนคดคานบงคบให รฐบาลออกคาสงหาม รฐบาลไมสามารถปฏบตตามได พระพมาหลาย รปประกาศจะอดขาว ประธานาธบดกประกาศจะอดขาวเหมอนกน ถาทางคณะสงฆไมเหนใจรฐบาลบาง ในทสดอะลมอะลวยกนไปได เพราะ ฉะนน นกการเมองพมากลวพระจรง ๆ กเปนผลดแกศาสนาอยางหนง แตเปนผลเสยในเรองวนย ๘. นอกจากนรฐบาลพมาไดพยายามเผยแพรพทธศาสนาในตาง ประเทศ เชนเอาใจใสชวยเหลอองคการพทธศาสนาในอนเดย ในอง- กฤษ ในอเมรกา และเวลานไดไปสรางวดขนในญปนดวย เปนวด แบบเถรวาทในแดนมหายาน ๙. รฐบาลพยายาทาตนใหเปนพทธบรษททเครงครดเชน หาม ไมใหเลยงเหลาในงานหลวงทเปนฝายพมาโดยเฉพาะ ๑๐. รฐบาลสนบสนนวปสสนาธระใหเจรญกาวหนา เชนตงงบ ประมาณเลยงนกปฏบตตามสานกกมมฏฐานใหญ ๆ วปสสนาธระในพมา เจรญสงสดจนกระทงเชอวามผบรรลพระอรหนต เชน ทานอกาวมหา เถระ ซงพระในพมาลงมตวาเปนพระอรหนตแน เวลานมรณาภาพแลว ยงมอาจารยอกรปหนงชอ มหาศรสะยาดอ ซงประชาชนเคารพมาก เคย มาประเทศไทยสองครงแลว

ประวตพทธ(๒) - หนาท 91 บทท ๔ พระพทธศาสนาในประเทศไทย ตอน ๑ ไทยมเนอทอยศนยกลางของแหลมสวรรณภมพอด เมอหลาย พนปลวงมาแลว เนอทสวนใหญของประเทศไทยยงจมอยในทะเล ขอ พสจนไดแกมผพบหอยทะเลตาง ๆ บนเทอกเขาภพาน ตอมาเกดความ เปลยนแปลงทางผวโลก อาจเกดจากภเขาไฟใตทะเลระเบด เปนเหต ใหแผนดนใตทะเลโผลขนมา นอกจากนทวภเขาแดนลาว ถนนธงชย และตะนาวศร ซงเรยกในชอสากลวา เตนเนสเซอรน นกธรณวทยา สนนษฐานวา ภเขาเหลานเคยจมอยกบสมทรมากอน มนษยพวกแรก ทอยในประเทศไทย เทาทนกสารวจไดตรวจพบตามถาตาง ๆ แถว จงหวดกาญจนบร คอมนษยในสมยหน ซงสนนษฐานวาจะมชวตใน ราว ๒ หมนปมาน ทางการไดขดพบเครองใชของมนษยดงกลาวจานวน มาก รวมทงซากโครงกระดก ทงหญงชายและเดก แตพวกมนษยพวกน จะสญพนธไปในสมยใดยงไมทราบ ทราบแตวาเมอราว ๒ พนปมาน ในบรเวณลมแมนาเจาพระยา มนษยเผาละวาไดตงบานเรอนอยาง งาย ๆ ขน ตอมามชาวอนเดยเดนทางเขามามาสอนอารยธรรมแกพวก ละวาชาวอนเดยบางเหลาไดเขามาตงอาณาจกรขนปกครองชาวพนเมอง เหลาน เสนทางของอนเดยซงมาสสวรรณภมมหลายสาย คอ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 92 ๑. มาทางบก โดยผานเบงกอล ขามเทอกเขาปาดไกเขาส พมาตอนบน ๒. ลงเรอขามอาวเบงกอลมาขนทอาวเมาะตะมะ หรอมาขนท ฝงมะรด ทวาย ตะนาวศร แลวเดนบกเขาสลมแมนาเจาพระยา โดย ผานจงหวดกาญจนบร ๓. ลงเรอขามมหาสมทรเขาชองแคบมะละกา มาขนบกบน แหลมมลาย หรออาจจะออมไปเลย เขาอาวญวนไปกมพชา และจามปา ชาวอนเดยทออกมานอกประเทศเหลานเปนนกแสวงโชค สวน มากเปนชาวอนเดยภาคใต เพราะฉะนน อารยธรรมชมพทวปในสวรรณ- ภม จงเปนอารยธรรมแบบอนเดยใตมากกวาอนเดยตอนเหนอ พวกนไม ไดพาลกเมยมา สวนมากมาไดหญงพนเมองเปนภรยา เพราะฉะนน จงเกดอนเดยนอยขนในสวรรณภม เชน ชอบานเมองตาง ๆ กเรยกอยาง บานเมองในอนเดย ตลอดจนประเพณและภาษาพด และศลปาการกอสราง การอพยพครงใหญ ๆ ของอนเดยมาสสวรรณภมเกดขนในรชสมย พระเจาอโศกมหาราช กลาวกนวาชาวแควนกลงคะหนภยสงครามลงเรอ จานวนหลายรอยลา มาสสวรรณภมและหมเกาะอนโดนเซย ไมตองสงสย เลยชาวอนเดยเหลานจะตองมนกปราชญราชบณฑตมาดวย เพราะเปน จานวนมาก ดงนน ตานานพนเมองของชาตตาง ๆ ในสวรรณภม มก จะเลาถงปฐมวงศของตนวาเปนขตตยะจากอนเดย พดงาย ๆ กคอ ชาว อนเดยไดมาสอนความเจรญใหแกสวรรณภม ดงนน เมอพระโสณะและ พระอตตระซงนาพทธศาสนามาเผยแผเปนคณะแรก ทานจงพดจากบ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 93 ชาวสวรรณภมรเรอง อยางนอยกอาจจะพดกบชาวอนเดยแลวจงแผออก ไปถงชาวพนเมอง ถาจะวาไปแลวพวกมนษยมอญโบราณ ละวา เปน พวกแรกในสวรรณภมทนบถอพทธศาสนา อาณาจกรโบราณในประเทศไทย ในจดหมายเหตจนสมยพทธศตวรรษท ๖ ท ๗ ไดระบชออาณาจกร โบราณในประเทศไทยเดยวน อาณาจกรฟหนาหรอฟนน คานศาสตรา- จารยเซเดส ซงเปนบรมปราชญทางโบราณคดเกยวกบสวรรณภมสนนษ- ฐานวานาจะตรงกบคาวาพนม อาณาจกรฟหนาไดครอบครองบรเวณท ตงอสานประเทศเขมรเดยวน ตลอดเรอยมาถงลมแมนาเจาพระยา ขนไป ถงภาคทงภาค ไปชนแดนกบประเทศพมา นบวาเปนมหาอาณาจกรใหญ โตมาก ชาวฟหนาสนนษฐานวาเปนพวกตระกลมอญ เขมร รบอารยธรรม อนเดยอยางเตมท ศาสนาทนบถอกมทงพทธและพราหมณ พทธศาสนา กมทงเถรวาท และมหายาน แตโบราณวตถในสมยฟหนา เรายงไมไดพบ เลย บางทเทวรปพระนารายนชดหนงซงเรยกกนวานารายณสวมหมวก แขก ซงอยในพพธภณฑสถานแหงชาตเดยวน จะเปนศลปะในสมยฟหนา กระมง แตทางการกไมระบไวแนชด เทวรปพระนารายณเหลานเรยก กนวาเทวรปสมยกอนขอม สวมหมวกสเหลยมบนศรษะ ดงนน บางทก เรยกวา เทวรปสวมหมวกแขก ไดพบกนอยเฉพาะในประเทศไทยและใน กมพชาเลกนอย ซากเมองโบราณในสมยอาณาจกรฟหนาในประเทศไทย บางทจะเปนเมองศรเทพ เมองนอยในปาดงดบแหงลมแมนาปาสกเขต

ประวตพทธ(๒) - หนาท 94 จงหวดเพชรบรณ ดร. เวลสนกโบราณคด พรอมกบกรมศลปากรไดรวม กนขด ไดพบซากเมองรางแหงน เปนเมองเกาทสดทสรางขนสมยกอน ขอม เขาใจวาชาวอนเดยผอพยพเขามาเปนผสราง ไดพบเทวรปพระ- นารายน เขมหลกเมองซงมอกษรสนสกฤตจารกอย เปนอกษรแบบ ราชวงศปลลวะในอนเดยใต และไดพบซากกาแพงเมองใหม ซงสราง ซอนกนในสมยขอมมอานาจในภมภาคน นอกจากเมองศรเทพแลว เรา กไมไดพบเมองของอาณาจกรฟหนาอนใดอกเลย บางทจะเปนเพราะ เมองเหลานนสรางดวยเครองไม ซงคงไมทนตอธรรมชาตทาลายกเปนได กษตรยแหงอาณาจกรฟหนา กลาวกนวาสบมาแตพราหมณชอโกณฑญญะ พราหมณผนไดลงเรอมาจากอนเดย เมอมาขนฝงทสวรรณภม พบชาว พนเมองตวดาเปลอยกาย มหวหนาเปนสตร จงไดสมรสกบหวหนาผน ผซงมนามวาโสมนาค ชาวพนเมองเหลานบชางใหญ พราหมณโกณฑญญะ ไดสอนวฒนธรรมและอารยธรรมให จนตงเปนอาณาจกรฟหนา ขนสงเกตอยขอหนงวา สรอยพระนามของกษตรยฟหนามกจะลงทายดวย คาวา วรมน ซงเปนอยางเดยวกบสรอยพระนามกษตรยทางอนเดยใต ดง นนโกณฑญญะพราหมณจะเปนพราหมณภาคใตกระมง จดหมายของจน ในสมยราชวงศซยวงศถง ไดกลาวถงสภาพการณของฟหนาวา ชาวฟหนา นบถอพทธศาสนาและพราหมณปนกนไปมทงมหายานและหนยาน มการ ศกษาพทธศาสนารงเรองมาก จนสามารถสงสมณทตไปเมองจน เพอ ทางานดานแปลพระพกตร ปรากฏวาในศตวรรษท ๑๐ มธรรมทตชาว ฟหนา ๒ รป ชอพระสงฆปาละและมนทรเสน ไดเดนทางไปสนครนานกง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 95 ทนานกงรฐบาลจนไดตงสถาบนอนหนง สาหรบตอนรบสมณทตฟหนา โดยเฉพาะ ทานสงฆปาละไดแปลหนงสอทมคาหลายเลม และเลมหนง ทมคาทสด คอคมภรวมตตมคค แปลจากตนฉบบภาษาบาล คมภรเลมน ไดสญจากโลกปรยตฝายบาลมานมนานแลว แตเคราะหดทฉบบแปลจน รกษาไวให ไดมนกปราชญในปจจบนน อาทเชน ดร. บาปดไดใชตน ฉบบจนกลบเปนบาล และแปลเปนภาษาองกฤษ ในคมภรปรมตถมญ- ชสาวสทธมคคมหาฎกาซงพระธรรมปาละเปนผแตง ไดอางถงชอวมตต- มคค บางทคมภรนจะเปนคณะของสงฆฝายอภยครวหาร อยางไรกด ไมตองสงสยเลยวา วสทธมคคของพระพทธโฆสะ อาจจะแตงขนเพอ แขงกบวมตตมคคน ปกรณทงสองเลมมลลาคลายคลงกนมาก สลนเทส เกอบจะพดไดวาเหมอนกน สมาธนเทส วมตตมคคพสดารกวาวสทธมคค ในบางอยาง แตปญญานเทส วมตตมคคยอกวาวสทธมคคมาก สวน พระมนทรเสนนน ไดแปลคมภรทเกยวกบลทธมนตรยานหลายเลม จาก ผลงานของคมภรเหลาน ทาใหเราทราบวาพทธศาสนาในอาณาจกรฟหนา อยในฐานะมนคงจนถงกบสามารถทาประโยชนใหกบประเทศอนได ครน ลวงมาถงพทธศตวรรษท ๑๒ ชอฟหนาไดหายไปจากจดหมายเหตจน จดหมายเหตจนไดกลาวถงชอใหม คอ อาณาจรกเจนละบก เจนละนา ทเปนเชนนกเพราะวา พระเจาภววรมนกษตรยแหงอาณาจกรเจนละ คอกมพชาในปจจบน ซงเปนประเทศราชของฟหนามาแตกอน มเมอง สมพประเปนราชธาน ไดแขงอานาจขนมา พระอนชาของพระองค ชอ จตตเสน ไดยกกองทพเขาทาลายอาณาจกรฟหนาลง จกรวรรดแหงนจง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 96 แบงแยกออกเปน ๒ แควนใหญ เปนเจนละบก ซงกนเขตภาคเหนอ กมพชาขนไป จนถงนครพนม เจนละนาไดแกกมพชาภาคกลางลงมาถง อาวญวน อาณาจกรทวาราวด สมณะจนเฮยงจงไดกลาวไวในจดหมายเหตของทานสมยศตวรรษ ท ๑๒ วา ถดไปจากทศตะวนออกของอนเดยทางมณฑบอสสม มเทอก ภเขาใหญสดาเทยมเมฆ (คอทวเขาอารกนโยมา) ถดภเขาใหญนออกไป มอาณาจกรชอ สกหล สกตอลอ (ศรเกษตร คอพมา) ถดอาณาจกรน ออกไปอก มอาณาจกรชอ ตยลอกวต คาจนทวานโปรเฟสเซอรเซเดส เปนคนแรกทสนนษฐานวาตรงกบคาทวาราวด ในสมยททานสนนษฐาน อยางน ยงไมพบศลาจารกหรอจดหมายเหตโบราณใด ๆ รบรอง จน กระทงเมอเรว ๆ นไดพบจารกกมพชาหลกหนงออกชอ เมองทวารกะเตย ซงสนบสนนขอสนนษฐานของเซเดสมาก อาณาจกรทวาราวดเปนมหา อาณาจกรตงอยทามกลางพมากบขอม มศนยกลางอยทลมแมนาเจาพระยา ตอนใต แผเขตขไปตลอดภาคอสานและทางใตถงเมองนครศรธรรมราช ประชาชนในอาณาจกรนเปนพวกมอญ จากการพบจารกภาษามอญ โบราณหลายหลกในลมแมนาเจาพระยา และลมแมนาปง ทาใหเชอถอ ไดแนนอนวา พวกมอญอยางนอยกเคยเปนรฐบาลในอาณาจกรนมากอน พทธศาสนาในอาณาจกรทวาราวด เปนเถรวาท ซงมความสมพนธกนกบ ทางอนเดย พทธศลปะในยคนเรามมากมายเหลอเฟอ ตงแตวตถชนมหมา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 97 ลงมาจนถงวตถชนเลก ๆ เชนพระพมพ บรเวณเมองอทองเกา นครปฐม นครชยศร ราชบร เปนศนยกลางแหงจกรวรรด มการพบโบราณสถาน และโบราณวตถจานวนมากมายทน เมอเรวนยงไดขพดบกรสมบตทคบว จงหวดราชบรอกแหงหนง พทธศลปแบบทวาราวด นอกจากจะพบใน ลมแมนาเจาพระยาแลว ทางเหนอไดแผขนไปถงเมองลาพน ทางภาค อสานทงภาคมโบราณสถานสมยทวาราวดทว ๆ ไป เมอง ๆ หนงในภาค อสานชอกนกนคร หรอทชาวพนเมองเรยกวา เมองฟาแดดสงยา เปน เมองทสรางขนในสมยทวาราวด เราไดพบพระพทธรป เสมาธรรมจกร ทาดวยศลาในเมองน สวนโบราณสถานในภาคพายพทเปนของสรางใน สมยเดยวกนนคอ พระสถปวดกกด ลาพน สาหรบทางภาคใต จกรวรรดทวาราวดไดครอบงาไปถงเมองครห (ไชยา) และตอนบน ของแหลมมลาย โบราณวตถชนสาคญ ๆ ในสมยทวาราวด สวนใหญอยในทองท นครปฐม นครชยศรและอทอง ความจรงทวาราวดนนเปนอาณาจกรสบตอ จากอาณาจกรสวรรณภม ซงเชอกนวาเปนอาณาจกรรบพระพทธศาสนา แหงแรกในภมภาคน อาณาจกรสวรรณภมนน กนอาณาบรเวณตงแต ปากนาเอราวด บรเวณแผนดนหรออาวเมาะตะมะลงมาจากอาวไทย เพราะฉะนน แมพมาจะอางวา สวรรณภมอยทเมองสะเทมของเขา ก ไมผดความจรงเหมอนกน แตเมอพดถงดานโบราณวตถแลว เมอง สะเทมของพมา หามโบราณสถาน โบราณวตถใหญโตมากมายเหมอน ดงทนครปฐม นครชยศรไม ในสมยกอนทรฐบาลไทยจะสรางรถไฟสาย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 98 ใต ปรากฏวาในบรเวณปารก ในทองทนครชยศร นครปฐม เตมไปดวย ซากพระสถปโบราณ จนถงขนาดทพวกคนงานรบเหมาทาทางรถไฟไป รอเอาอฐปนลงมาใชถมถนนเปนระยะยาวรอย ๆ กโลเมตร โบราณสถาน ถกทาลายไปมากเพยงไร นอกจากนยงถกพวกทาสวนโดยเฉพาะพวกจน ปลกผกเทยวถางปาทาไร เกอบทกรายพบซากโบราณสถานและดวยความ รเทาไมถงการณ เขากทาลายซากเหลานเสยสน กวารฐบาลไทยจะรตว ถงคณคาของเหลาน กสายไปเสยแลว แตถงอยางนนกยงเหลอโบราณ สถานอย ๒ - ๓ แหง ซงรฐบาลพรอมดวยผเชยวชาญ ชาวตางประเทศ ไดรวมกนขด เชนซากโบราณสถานทวดพระเมร ซากโบราณสถานท ดอนยายหอม (ทนยงมไดขดอยางสมบรณ) เมอวาโดยสรปดวยแลว ศลปะสมยทวาราวดทยงเหลออยเปนชนเปนอนใหเหนกม พระสถปและ พทธรป พระสถปองคแรกกคอพระปฐมเจดยซงเปนองคขางใน บดน เราดไดแตเพยงรปจาลอง และสถปวดพระประโทน ลกษณะองคพระ- ปฐมและพระประโทนถายแบบสญจสถปของพระเจาอโศกมาสราง คอ เปนทรงโอควา เบองบนมบลลงก ปกฉตรศลาไว ตอมาในสมยหลง โดย เฉพาะในสมยพวกขอมเปนใหญในลมแมนาเจาพระยา ไดไปสรางพระ- ปรางคเพมขนบนบลลงก แตพระปรางคทพระประโทนนน เขาใจเปน ของไทยสรางในสมยอยธยา ซากสถปทวดพระเมรทาดดแปลงพสดารขน คอทาเปนมข ๔ มข แตและมขตงพระพทธรปศลา นงหอยพระบาทแบบ สถปวดพระเมรนไปตรงกบอานนทเจดยของพมาทพกาม พระปฐมกด พระประโทนกด เขาใจวาเปนของสรางในสมยอาณาจกรสวรรณภม แต

ประวตพทธ(๒) - หนาท 99 ทวดพระเมรเปนของสรางในสมยทวาราวด สมยทวาราวดรบแบบพทธ- สงหจากราชวงศคปตะของอนเดย จวรไมนยมทาเปนรว แตทาเปนแนบ พระวรกายเพอแสดงสวนองคาพยพ ศลาทนามาสรางพระพทธรปในสมย นโดยมากเปนศลาและดนเผา เรามพระพทธรปศลาขนาดใหญกวาคน เปนพระนงหอยบาทถง ๔ องค องคหนงอยทวดพระปฐมเจดย เดยวน อก ๓ องคอยอยธยา เรามพระพทธรปยนใหญกวาคน ปางพระวรมทระ อยในพพธภณฑสถานแหงชาต นอกจากนยงมเสมาธรรมจกร และพระ พมพดนเผาอกจานวนมหมา แมพระปาเลไลยกในจงหวดสพรรณบร ซง เปนพระพทธรปนงหอยบาทองคใหญทสดในประเทศไทยกมสนนษฐาน วาความจรงมองคหนงอยขางใน เปนพระแบบทวาราวด ภายหลงไทย อทองมาบรณะ จงไดสรางพระพทธรปพอกขนอกองคหนงหมองคเดม ซงเขาใจวาอาจจะชารด ทบรเวณพระปฐมนน สมเดจพระจอมเกลาเมอยง ทรงผนวชเปนภกษอย เสดจธดงคมาทนเนอง ๆ ไดทรงพบแผนศลา จารกเปนภาษาบาลดวยอกษรคฤนธ คอจารกคาถา เย ธมมา ในถาเขาง จงหวดราชบร มภาพบนผนงถาเปนพระพทธรปนงหอยบาท สมย ทวาราวด และมคาจารกดวยภาษาสนสกฤต กลาวถงฤษสมาธคปตะ ผเปนเจาของถา ประมวลจากหลกฐานทาใหสนนษฐานไดวา พระพทธ- ศาสนาในทวาราวดนน มทงเถรวาทและมหายาน แตรสกวา ฝายเถรวาท จะรงเรองกวา ชนชาตทเปนเจาของแหงอาณาจกรนคอชนชาตมอญแน ๆ เขาไดพบศลาจารกภาษามอญโบราณในทองทจงหวดราชบร และจงหวด ลาพนภายหลง ในศตวรรษท ๑๒ เจาหญงแหงทวาราวดพระองคหนง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 100 ทรงนามวาพระนามจามเทว ไดเสดจขนไปครงอเมองหรภญไชย (ลาพน) พระนางไดนมนตพระภกษสงฆ ๕๐๐ รป และนาเอาบรรดาศลปน แขนง ตาง ๆ ขนไปดวย เปนการแผอารยธรรมทวาราวดในลมแมนาปงไดทรง สรางวดขนจานวนมาก ทสาคญคอ วดอาภททาราม วดปพพาราม วด- พระคง วดพระรอด วดพระลรอด เชอกนวาพระเครองสกลลาพนท เรยกกนวาพระรอด สรางขนในสมยน สมยลพบร จกรวรรดทวาราวดดารงอยจนถงศตวรรษท ๑๕ แตแลวกถก พวกขอมแผอานาจรกมาทางตะวนตก ทางใตมพวกศรวชย รกขนมา อาณาจกรนจงดบสญไป นกโบราณคดสมยกอนเชอกนวา เมองหลวง ของทวาราวด คอเมองนครปฐม แตรางไปเพราะกองทพพมาในรชสมย พระเจาอโนรธามงชอแหงพกาม ซงแผอานภาพมาทางตะวนออกทงใน ลมแมนาเจาพระยาและลมแมนาปง สาหรบกรณแรกอทธพลของพมา อาจจะมาถงภาคกลางของลมแมนาเจาพระยาจรง เพราะถาเราเชอวา ทวาราวดเปนอาณาจกรของพวกพมา เมอพมาตอาณาจกรมอญแตก ใน เขตพมาใตแท ๆ กอาจจะกระทบกระเทอนมาถงพวกมอญในลมแมนา เจาพระยาดวย เพราะฉะนน พระเจาอโนรธาจงไดแบบอยางพระเจดยท วดพระเมรเอาไปสรางอานนทเจดยขนในพกาม ซงปรากฏแลววามทรวด ทรงสณฐานอยางเดยวกบสณฐานพระเจดยวดพระเมรไมมผด แตใน กรณหลงอทธพลของพมามไดครอบงามาถงลมแมนาปงเลย ตามความ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 101 เชอของนกโบราณคดรนใหม อทธพลพมามไดเลยฝงตะวนออกของ แมนาสาละวนเสยดวยซา อยางไรกตาม นครปฐมไดรางไปตงแตศก พกามครงนน พระเจาอโนรธาไดกวาดตอนพระสงฆและศลปกรสาขา ตาง ๆ กลบไปพมาเปนจานวนมาก จงทงอาณาบรเวณนใหแกพวกขอม เขามาครอบครองภายหลง เราเรยกสมยนวา สมยลพบร สมยลพบรเรมตนตงแตศตวรรษท ๑๕-๑๘ เปนยคทจกรวรรด ขอมรงเรองทสดในภมภาคน พระเจาชยวรมนท ๒ เปนผตงจกรวรรด ขอมขนใหม อาณาบรเวณลมแมนาเจาพระยาและภาคอสานทงภาคเปน ประเทศราชของขอม ขอมมาตงเมองอปราชปกครองในลมแมนาเจา- พระยา มเมองลพบรเปนเมองสาคญ เมองนเรยกกนในภาษาเดมวา ละโว เปนเมองเกากอนของขอม ทรวาเกากเพราะไดพบศลาจารก ภาษามอญโบราณ ในบรเวณศาลสง คอศาลพระกาฬเดยวน เมอขอม เขามาเปนใหญ ไดแปรคาวาละโว เขาหาภาษาสนสกฤตเปน ลวประ หรอเมองพระลพซงเปนโอรสของพระราม จงมสงศกดสทธเกยวกบ พระรามอยในเมองน สวนทะเลสาบชบศร พวกขอมใหผกนยายขนวา พระรามไดมาชบศรทรงทน ศรอนศกดสทธคอ พรหมาสตร อคนวาต ประลยวาต เพราะฉะนน นาในทะเลสาบแหงนจงเปนนาศกดสทธ กษตรยทกพระองคของขอม เมอทาพธมรธาภเษก ตองใชนาในสระน สวนตอนบนของลมแมนาเจาพระยา ขอมตงเมองสโขทย ศรสชนาลย ปกครอง ในภาคอสานขอมตงเมองสกลนคร พมาย เปนเมองอปราช ปกครอง อทธพลของขอมเรมตงแตฝงขวาของแมนาโขงทจงหวดนคร-

ประวตพทธ(๒) - หนาท 102 พนม กนเรอยลงมาถงเมองเพชรบรเปนทสด ทางทศตะวนตกกเรม ตงแตเมองสพรรณบรสงหบรเขามา สาหรบทางทศเหนอนน ไปสดสน ทเมองกาแพงเพชร ศรสชนาลย อทธพลของขอมมไดลาเขาไปในลม แมนาปงเลย เพราะทนนยงมอาณาจกรมอญ ซงตกคางจากสมยทวารา- วด ตงมนตอสพวกขอมอยางเหนยวแนน เราจงไมพบศลปกรรมของ ของในลมแมนาปงแมสกแหงเดยว สถานทพวกขอมสรางเปนคตในทาง ศาสนาพราหมณและพทธศาสนาทงนน โดยมากสรางดวยทพพสมภาระ คอ อฐ แลง และหน สถานทสรางดวยอฐเปนเกาทสด ตอมากเปน แลง และเมอขอมมกาลงมากกสรางดวยหน ทกแหงทขอมเขาไปปก- ครองตองมเทวสถานหรอพทธสถานอยางใดอยางหนง สดแตความสาคญ ของสถานท ถาเปนเมองใหญปชนยสถานกใหญ เชนทพมาย หรอท ลพบร ถาเปนเมองรอง ปชนยกยอมลงมาตามสวน เชนทเพชรบร ราชบร การกอสรางของขอมยงเปนความลลบอยจนบดน เชน การสราง ปราสาทอฐทไมมปนสอ หรอการสรางปราสาทหนทไมมโครงเหลกใด ๆ ยดเหนยวกนเลย เหตใดวตถเหลานนจงยดเหนยวกนเองไดเปนระยะ เวลาหลายศตวรรษ ผรบางคนสนนษฐานวา ขอมไดใชตนไมชนดหนง ทเรยกวายางบงมาเชอมกบสมภาระเหลาน ความจรงศลปการสรางเทว- สถานหรอปรางคขอม ขอมไดครมาจากอนเดยและพวกศรวชย แตมา ดดแปลงกรรมวธเปนของตนเองมากขนในภายหลง ปรางคขอมมผเขา ใจวา ยอสวนมาจากศวลงค แตกมผรจานวนมากไมถอเชนนน โดย กลาววายอสวนมาจากเขาไกรลาสมากกวา ภเขาลกนตงอยโดดเดยวใน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 103 ทวเขาหมาลย ลกษณะเหมอนปรางคขอมจรง ๆ ขอทนาสงเกตความ แตกตางระหวางเทวสถานและพทธสถานคอ ถาเปนปรางคในศาสนา พราหมณ มกยกฐานปรางคใหสงลอยเดน ถาเปนของพระพทธศาสนา มกสรางบนพนราบ ๆ ในประเทศไทยนพทธสถานของของคอพมาย และ ปราสาท ๓ หลงทลพบร สวนทเปนเทวสถานอนลมชอคอ ปราสาท เขาพระวหาร พวกขอมนบถอศาสนาพราหมณและศาสนาพทธปนเปกนไป ศาสนาพราหมณสวนใหญนบถอลทธศวเวท สวนพทธศาสนานนนบถอ ลทธมหายาน เพราะฉะนน รองรอยโบราณสถานของขอมในยคนท เกยวกบพทธศาสนาลวนเปนของมหายานทงนน อาทเชน พระปฏมา ปฏมากรรมของขอม มกทรงเครองอลงการวภษตารมณ มกระบง มงกฏบนพระเศยรทเรยกกนวา ทรงเทรด พระโอฐหนา ดวงพระเนตร ใหญ พระกรรณยาวลงมาจดพระองสะ ลกษณะใกลไปทางเทวรปมาก พระปฏมาทวานคอ รปพระอาทพทธะในคตมหายาน ถาเปนรปพระ ศากยมนกมกจะมรปพระโพธสตวซายขวาแบนรปพระอครสาวก มพระ มพระอวโลกเตศวรโพธสตว และรปปรชญาปารมตาโพธสตว รปพระ อวโลกเตศวรนน บางททาเปน ๔ กรบาง ๖ กรบาง คนชนหลงไมรนก วาเปนรปพระนารายณ หรอพระพรหมไปกม เชนพวกนกเลนพระเครอง สกลลพบร เรยกพระเครองชดหนงวา นารายณทรงปน ความจรงเปน รปพระอวโลกเตศวร พระเครองแบบมหายานทวานขดไดทเมองลพบร มากกวามาก รวมทงพระเครองทเรยกกนวาพระหยาน ทจรงเปนพมพ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 104 ของพระอกโษภยพทธะ พระพทธเจาประจาทศบรพา ปราสาทขอม ๓ หลงทลพบรเดมเปนทประดษฐานพระพทธเจาตรกาล ตามคตมหายาน มาแปลงเปนเทวสถานในชนหลง ปราสาทหนพมายทโคราช กเปนท ประดษฐานพระพทธรปนาคปรกองคมหมา ทเรยกกนวาชยพทธมหานาค และประดษฐานรปปฏมา พระไตรโลกวชย อนเปนปางหนงของพระ อาทพทธะ พระพทธรปในสมยลพบรนยมสรางแบบนาคปรกมาก และ มวลสารทสรางสวนมากกเปนหน หาพระสารดไดนอย ทสรางเปนนาค ปรก เหนจะเนองมาแตคตการบชางใหญของพวกขอมกอนนบถอพระ พทธศาสนา เมอมารบพระพทธศาสนาแลวจงคดแบบพระพทธรปอยาง นขน ซงไปตรงกบปางเสวยวมตสข ในขนดลอมของพระยานาคมจลนท พอด พทธเจดยสมยนมปนกนทงฝายลทธหนยาน (สถรระ) ซงสบ เนองมาแตสมยทวาราวด และพทธเจดยฝายลทธมหายานซงมาแตเมอง เขมร และบางทจะมาแตทางศรวชยดวย เจดยวตถมมากมายหลายอยาง หลายแบบ หลกแหงเจดยสถานแกไขมณฑปมาทาเปนปรางค บางแหง ทาปรางคใหญอยางเชนทวดมหาธาตทเมองลพบรบาง บางแหงทาเปน ปรางคเรยงกน ๓ องค เรยกวาปรางคสามยอด (ตงพระพทธรปไวตรง ยอดกลาง ตงรปพระโพธสตวไวตรงยอด ๒ ขาง) พระสถปทาแตเปน อทเทสกเจดยขนาดยอมลงมา และแปลงรปเปนทรงสงมเครองประดบ (ยงใชเปนแบบอยในกรงกมพชาทกวนน) ถงสมยนวตถเจดยสถานมกทา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 105 ดวยศลาแลง ตอเปนของเลกจงหลอดวยทองสารด ฝมอดทงชาง จาหลกศลาและชางหลอ พระพทธรปทสรางในสมยลพบร มทงพระศลาพระหลอและ พระพมพ เกดมพระทรงราชาภรณหรอทเรยกกนเปนสามญวา พระทรง เครองขนในสมยน เพราะนบถอลทธมหายาน ซงเชอวามพระอาทพทธ- เจาประจาโลกพระองคหนงอกตางหาก จงทารปพระอาทพทธเจาเปน พระทรงเครองใหผดกบพระพทธเจาองคอน ๆ แบบพระพทธรปทรง เครองซงสรางครงสมยลพบรทายกยายหลายอยาง ทรงอณหส (อยาง กระบงหนา) กม ทรงแตจฬาภรณกม ทรงแตกณฑลกบฉลองศอกม อรยาบถทาเปนปางตาง ๆ เชนเดยวกบพระมนษยพทธเจา ผดกนแต เปนพระทรงเครองกบมไดทรงเครองราชาภรณเทานน สนนษฐานวาจะ เปนเพราะทเมองลพบรในสมยนน คนถอพระพทธศาสนามทงถอลทธ สถวระ (คอหนยาน) อยางเดม และลทธอมหายานซงมารงเรองขนใหม พวกทถอลทธมหายานชอบสรางพระทรงเครอง จะผดกนดวยเหตเพยง เทานนเอง แตสงเกตดพระพมพทสรางสมยลพบรสรางตามคตมหายาน เปนพน มมากมายหลายอยาง ทาเปนพระพทธรปนงในปรางค ๓ องค หมายเปนพทธกายทง ๓ กม ทารปพระอาทพทธเจาเปนประธาน ม รปพระมนษยพทธเจา ๔ พระองค ๗ พระองค เปนบรวาร กม ทา พระพทธรปอยางกลาง รปพระโพธสตวอยขางกม ทาทงพระพทธรป และรปพระโพธสตวมากมายหลายองคในแผนพมพอนเดยวกนกม ลกษ- ณะพระพทธรปในสมยลพบร เหมอนจะเอาแบบทวาราวดกบแบบขอม

ประวตพทธ(๒) - หนาท 106 ผสมกน จงเกดเปนแบบขนใหมอกอยางหนง พระพทธรปซงสรางใน สมยลพบร ดชอบทาพระนงสมาธมพระนาคปรก หรอทเรยกกนโดยยอ วาพระนาคปรกยงกวาอยางอน ทาดวยศลาตงแตขนาดใหญกวาตวคน ลงมาจนขนาดยอม ทหลอเปนขนาดนอย ๆ กมมาก ไดพบตวอยางท หลอรวมฐานตดกน ๓ องค มพระพทธรปนาคปรกอยกลาง รปพระ โพธสตวอวโลกเตศวรสพรอยขางหนง รปนางภควดปญญาบารมอยขาง หนงรปทง ๓ อยางนพบเปนปลกกมชกชม สนนษฐานวาในปรางค วหารของพวกถอลทธมหายานซงสรางในสมยนนเหนจะตงพระเปนชด ๓ องค เชนกลาวมา สงเกตดพระพทธรปปางตาง ๆ ซงสรางในสมยลพบรมปางเหลาน เปนพน คอ ๑. ปางทรงนงสมาธ มนาคปรกบางไมมบาง ๒. ปางมารวชย ๓. พระยนกรดนวพระหตถ ปางเสดจจากาดาวดงส ๔. พระยนตงพระหตถปางประทานอภย (ทเรยกกน วาพระหามสมทร) ๕. พระปาเลยไลยก รปพระโพธสตวตามลทธมหายานในสมยลพบร ชอบสรางแต ๒ องค คอ ๑. รปพระโพธสตวอวโลกเตศวร ทาอยางเทวรปสามญ มท สงเกตคลายรปพระนารายน แตมอบน ๓ มอถอลกประคาและหนงสอ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 107 มอลาง ๒ มอถอดอกบวและนาอมฤต อยางนบาง ทาเปนมนษยหลาย หนา (ซอนอนอยางหวโขนทศกณฐ) หลายมอหลายเทาบาง ๒. รปนางภควดปญญาบารม ทาเปนรปนางยกมอขวาถอ หนงสอ มอซายถอดอกบว ซงมกเขาใจกนไปวารปนางอมาภควด นอกจาก ๒ อยางนมใครทารปพระโพธสตวองคอน อยางพวก ศรวชย หรอชวา พทธเจดยตามแบบสมยลพบรสรางแพรหลายในประเทศสยาม ยงกวาแบบสมยอน เพราะเนองกนกบแบบประเทศขอม และสรางสบ มาในสมยเมอพวกขอมมาปกครองประเทศน ทางตะวนออก พทธเจดย เปนแบบสมยนไปจนตอแดนญวน ทางทศเหนอแบบสมยนสรางขนไป จนเมองชะเลยง (คอเมองสวรรคโลกเกา) เปนทสด ทเมองลาพนกวา มพระพทธรปละโว แตสงเกตดเหนเปนของขนขนไปจากเมองลพบร หาไดสรางขนทนนไม ทางตะวนตกพทธเจดยแบบลพบร สรางลงไป เพยงเมองเพชรบร หาปรากฏวามใตลงไปกวานนไม

ประวตพทธ(๒) - หนาท 108 พระพทธศาสนาในประเทศไทย ตอน ๒ รกรากของชนชาตไทย ประเทศจนทกวนนตงแตลมแมนาแยงซเกยงลงมา เมอสมย หลายลานปมาแลวเคยเปนปาดกดาบรรพมากอน เมอผานยคนาแขง ละลายปาเหลานกสาบสญไป กลบเปนเขตทมนษยในสมยกอนยคหนถอ เปนทาเลอาศย มนษยเหลานเปนตนตระกลของชนชาตไทย แมว กะ- เหรยง ขา และพวกตระกลมอญ-เขมร ชนชาตจนซงเปนพวกอพยพ มาจากภาคตะวนตก ขามทวภเขาคนลน เขามาสทราบลมใจกลางประ- เทศจน กมาพบกบพวกเจาของถนเหลาน จนเรยกพวกเหลานวา อ ซง หมายความวาพวกคนปาโดยเฉพาะอยางยงชนชาตไทย เปนชาตทมกาลง เหนอชนชาตอนดวยกน และมอารยธรรมดอยกอน จนใหถอเกยรตยกยอง ในเวลาเขยนตวอกขระ ไดเขยนตววา "คน" ลงไปดวย ในศพท ทเรยกชนชาตไทย สวนชาตอนนนจนใชตวอกษร "ตวแมลง" ใสเขาไป หมายถงวามคนปาเถอนดจสตวเดยรฉาน อนเปนธรรมเนยมของจนท ชอบยกตนขมทาน ศนยกลางของชนชาตไทยเมอ ๔,๐๐๐ ปมาแลว อยภาคเหนอของลมแมนาแยงซเกยง ตอมารนลงมาทางภาคใต พอเขายค พทธกาลกรนลงมาอก อยทางภาคตะวนตกเฉยงใต จนจงเรยกเผาไทย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 109 ทกเผาในภมภาคนวา "ซหนานอ" แปลวาชาวปาแหงภาคตะวนตก เฉยงใต แตขอเทจจรงคนไทยไมใชเปนชาวปา เพราะมบานเมอง เปนหลกฐานแลว บานเมองเหลานกออฐถอปนมนคง อยในททลลบ ไปถงไดยากจากภายนอก โดยเฉพาะอยางยงรอบ ๆ ทตงของเมองไทย ในยนานและเสฉวน อดมไปดวยปาดบ มไขมาเลเรยชกชมทสด จน ทหารจนเขดขยาด เมอมาถงรมฝงแมนาทรายทอง (หลสยป หรอ กมซา เจยง กไมมใครหาญกลาขามแมนาสายนเขาไป คนจนจงสาคญผดวา คนไทยเปนชาวปาอยางชาวปาอน ๆ ในราวพทธศตวรรษท ๖ ตรงกบ สมยราชวงศฮน จนจงบกเบกอทธพลเขามาถงอาณาจกรไทยอายลาว สมยนเอง กษตรยพระองคแรกของไทยทนบถอพระพทธศาสนามพระ- นามวาขนหลวงเมา มพลเมองคนไทยจานวน ๕๕๓,๗๖๑ คน อาณา- เขตของไทยทางทศตะวนตกวาจรดอนเดย มสมณทตจากอนเดยเขามา เรองราวในตานานสมยนจงเกยวพนกบพระเจาอโศกวา พระองคไดสง สมณทตเขามา สมณทตอนเดยไดผานแควนขนไปเมองจน เพราะฉะนน จงกลาวไดวา ชนชาตไทยเรมนบถอพระพทธศาสนาในพทธศตวรรษท ๖ ในอาณาจกรอายลาว แตการนบถอนน คงนบถอแตในหมชนชนสง ราษฎรทวไปคงนบถอผสาง ในศตวรรษท ๘ เสนาธการและแมทพของ พระเจาเลาป คอขงเบง ไดยกกองทพขามแมนาทรายทองตอาณาจกร อายลาวของไทยแตก ขงเบงลกลงมาถงภาคเหนอของพมา ชนชาตไทย จงเรมอพยพเขามาสสวรรณภม

ประวตพทธ(๒) - หนาท 110 ลกษณะการอพยพ ในสมยโบราณดนแดนสวรรณภม ยงไมมขอบเขตกดขนเปน ประเทศอยางทกวนน ยงไมมพรมแดนแบงสรรกนแนนอน ชนชาต ตาง ๆ ทเดนทางมา ตางกมสทธจบจองทดนสรางบานแปลงเมองขน สดแตใครมอานาจเหนอกวากชนะ เพราะฉะนน สวรรณภมจงมแต แวนแควนใหญนอย สาหรบการอพยพของคนไทย ไมใชเกดจากสาเหต หนภยสงครามอยางเดยว แตเปนธรรมเนยมของมนษยในสมยโบราณท ชอบรอนเรหาททากนใหม ๆ และวธการอพยพนนกมกจะถอเอาดวง ตะวนเปนจดหมาย หรอมฉะนนกมงเขาหาฝงทะเล อยางเชนพวกจน อพยพโดยถอเอาตะวนขนเปนจดหมาย แตชนชาตไทยเปนมนษยชาว ดอน อยในทโอบอมของทวเขาและปาไม จงมความปรารถนาอยาง กลาทจะเขาหาฝงทะเลเปนจดหมาย ดงนน จงไดไหลบาลงสสวรรณภม ในการเดนทางนน สงทขาดไมไดคอนา พวกอพยพจงตองพยายามเดน ตามลานาสายใดสายหนง และลานาทคนไทยเหนคนเคยในภาคใตของ จนกคอแมนาโขง และแมนาสาลวน ครวอพยพจงเดนเลยบลานา ๒ สายน การอพยพกมาเปนคราว ๆ คราวละหลายรอยครวเรอน มหว หนาควบคม เมอมาถงชยภมใด ทพอใจกถางปาสรางเมองขน เมองใน ทนเปนเมองงาย ๆ กาแพงเมองสวนมากเปนคนดน เจาะชองไวสาหรบ เขาออก บางแหงกปกเสาระเนยดบนคนดน สวนสถานทอยลวนสราง ดวยเครองไม เกอบจะพดไดวาเมองไทยเมองแรกในสวรรณภมทตออฐ ถอปนมนคงเปนหลกฐาน เหนจะไดแกเมองโยนกนาคนคร (เชยงแสน)

ประวตพทธ(๒) - หนาท 111 บนฝงซายของแมนาโขง ในทองทจงหวดเชยงรายเดยวน พวกหวหนา ครวอพยพไดรบยกยองวาเปนเจาฟา ตางเปนอสระแกกน ยงไมมประ- เทศเปนหลกฐาน บางครงรบพงกนเอง พวกทไปตามลาแมนาสาลวน ไปตงอาณาจกรสบเกาเจาฟาในภาคเหนอของพมา อาณาจกรเหลาน เมองพงเปนเมองใหญทสด สวนพวกทมาตามลานาโขงเขามาในประ เทศลาวทกวนน มเมองสาคญคอเมองแถง (ปจจบนเรยกวาเดยนเบยน ฟ ในสบสองจไทย) อาณาจกรนานเจา เมอขงเบงตอาณาจกรอายลาวแตก มไดหมายความวาคนไทยลง มาสวรรณภมจนหมด คนทไมอพยพมมากกวาอพยพ คนเหลานไดตง อาณาจกรขนใหม มเมองหนองแสเปนราชธานในยนาน เรยกวา อาณาจกร "เมองไทย" (เสยงจนวา หมงไทย หรอไทยเมองกเรยก) เนองจากไทยนบถอพระพทธศาสนา เลยรบอทธพลชอเสยงในวรรณคด อนเดยเขามา บางครงเรยกประเทศของตนวา "คนธารรฐ" เมอง หนองแสนน เรยกวาตกกสลานคร เฉลมยศกษตรยไทยดวยภาษา อนเดยวามหาราชะ แตจนเรยกวานานเจา หมายความวา ผเปน ใหญทางทศใต อาณาจกรนานเจามอายตงแตศตวรรษท ๑๘ จงเสย เอกราชไปในระหวางเวลายดยาวน ทางฝายจน ผานราชวงศถง ราชวงศซอง ถงราชวงศหงวน ไทยทาสงครามขบเคยวกบจนมา เรอย พระเจาถงไทจงจอมกษตรยทมกฤดานภาพของจน สามารถปราบ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 112 พวกเตอรกไปจนถงเขตกรงคอนสแตนตโนเปลในยโรป แตหมดปญญา ทจะปราบไทย สงกองทพจานวนแสนลงมา กมาตายดวยมาลาเรย จนถง กลาวกนวา "ทหารจนยงไมทนจะรบ พอรขาววาจะไปตไทยเทานน ก ยอมแพเสยกอน เพราะกลวความไข" จนจงใชนโยบายชนะไทยดวย วธยกลกสาวให ราชสานกถงสงเจาหญงอนฮวเซยงกงจมาเปนพระ- ราชนของไทยพรอมทงคณะอามาตยชดหนงมาสอนวฒนธรรมจนแกไทย เปนการกลนชาตโดยปรยาย ในสมยราชวงศซอง ไทยกลายเปนจน เรอย ๆ เชน ทงประเพณไทยรบประเพณจน เรยนหนงสอจน ใช หนงสอจนเปนหนงสอราชการ ขาราชการแตงเครองแบบจน กษตรย ไทยยอมรบการแตงตงจากกษตรยจน ในสมยระยะนพระพทธศาสนาใน นานเจารงเรองมาก มจดจานวนมากในเมองหนองแส ซงยงปรากฏซาก อย ระฆงใหญใบหนงมขอความจารกวา พระเจาขนลฟง เปนผหลอระฆง นอทศเปนพทธบชา ระฆงใบนยงเกบรกษาอย ตอนนพระพทธศาสนาเปน แบบมหายานและตนตระ ชายไทยเคารพพระอวโลกเตศวรโพธสตววา เปนเทพเจาประจาชาต ในศตวรรษท ๑๘ เมอกบไลขาน ยกกองทพมา ตประเทศจน ไดเขาตอาณาจกรนานเจากอน แลวจงยอนเขาไปตราช- สานกซอง นานเจาจงเสยแกพวกมงโกล ภายหลงถกยบเปนเพยงจงหวด หนงขนตรงตอจน อาณาจกรไทยในยนานจงอวสานลง แตคนไทยกยงคางอยในเมองจนมไมนอย หมอสอนศาสนา ชาวอเมรกนคนหนงชอหมอดอด ทางานศาสนาอยทเชยงใหม เรยน รภาษาทองถนของไทยหลายภาษา ไดเดนทางไปสารวจชนชาตไทยใน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 113 เมองจน หมอดอดกลาววา ในจนใตอยางนอยกมคนไทยตกคางอยราว ๑,๐๐๐,๐๐๐ คน เขาเดนทางลกเขาไปจนถงเสฉวน ในท ๆ เขาใจ วาจะไมมคนไทยแลว วนหนงหมอดอดเขาไปในรานอาหารแหงหนง ซงมผนงรบประทานอาหารแตงตวอยางชาวจนทงหมด มแตใบหนา เทานนทคลายกบคนไทย หมอดอดจงลองตรงเขาไปทกชายชราผหนง วาพอเฒา ชายชราผนนแสดงความตนเตน ตะโกนใหแกคนทงหลายฟง วา เปนอคาไต หมอดอดจงใชภาษาไทยพายพคยกบคนเหลานน จง รความจรงวาในบรเวณเมองนนลวนเปนคนไทยอาศยอย ในมณฑล ไกวเจาอนเปนมณฑลเหนอกวางตง หมอดอดไดพบพวกไทยจานวน หลายรอยครวเรอนทยงรกษาขนบธรรมเนยมไทยไวได เมอหมอดอด ไปถงหมบาน คนเหลานทาพธรบขวญแบบไทย มการผกขอมอ ใน มณฑลกวางส หมอดอดพบพวกคนไทยซงยงพดภาษาไทยลออยางเดยว กบพวกไทยสบสองปนนาพดกน เพราะฉะนน ประชาชนไทยใน อาณาจกรนานเจา ทยงรกถนเดมไมยอมอพยพลงใต คนเหลานไดหลก หนพวกจนออกไปอยตามชนบทและตามปา แตไมยอมขนไปอยบนเขา เพราะปกตนสยคนไทยไมชอบอยเขา ผดกบพวกพนเมองเชน พวกแมว หรอมเซอรเหลาอน พวกนเมอหนจนแลวกขนเขาสงทงนน แตคนไทย ยงอาศยในทราบ เมอเปนเชนนจงใกลชดกบการปกครองของจน งาย ตอการถกกลนใหเปนคนจนยงกวาพวกพนเมองอน พวกจนแคระนน นกคนควาเชอวาคอคนไทยทถกกลนเปนจนนนเอง ธรรมเนยมไทย บางอยางยงตดอยในพวกจนแคะ เชน การแตงงานตองมขนหมาก

ประวตพทธ(๒) - หนาท 114 ในจนเหลาอนไมเคยม ยงพวกจนไหหลา เชอกนวาคอพวกไทยลอ อพยพขามมาอยเกาะหลงนานเจาแตกแลว แมแตพวกพนเมองในเกาะ ฟอรโมซา หรอใตหวน กมคนสนนษฐานวา เปนคนไทยพวกหนง วธการกลนชาตของจนนนนากลวมาก ไมมชาตใดในโลกทกลนชาตอน เกาเทาจน เมอตบานเมองใดได จนวางนโยบายกลนชาตดงน ๑. อพยพชายฉกรรจในชนชาตนนออกไปจากถนเดม แลวสง กองทหารจนมาอยแทน ใหทหารแตงงานกบหญงพนเมอง ๒. ตงโรงเรยนสอนหนงสอจนใหแกชาวพนเมอง ๓. บรรจตาแหนงสาคญใหแกชาวพนเมอง ทยอมเปลยนแปลง ตนเองเปนคนจน ๔. ปลกฝงความรสกวา ชาตพนเมองเปนชาตตาตอยปาเถอน เพอใหชาวพนเมองเกดปมดอยในชาตของตน หนไปนยมชาตจนวาเปน ชาตมหาอานาจ ทกคนอยากเปนคนจน ๕. เทครวจนจากทางเหนอลงมาแบงททากนของพวกพนเมอง เปนการขบไลพวกพนเมองใหเขาดงไปโดยปรยาย สภาพสวรรณภมในขณะทไทยลงมา สวรรณภมในสมยศตวรรษท ๘-๑๗ ไดผานสมยสาคญ คอ สมยฟหนา ทวาราวด ศรวชย และลพบร เปนลาดบ ทาใหวฒนธรรม และอารยธรรมในภมภาคนรงเรองถงขดสงสด โดยเฉพาะอยางยงมศนย กลางในลมแมนาเจาพระยา เมอคนไทยลงมาถง ไทยพวกทอยฝงซายของ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 115 แมนาโขง คอนขางจะอาภพสกหนอย เพราะบรเวณฝงซายดงกลาวนน ไมมรองรอยแหงอารยธรรมอนสงสงใด ๆ เลย สวนมากเปนปาดง ไทยฝงนนจงอยกนอยางสภาพชมนมกลมชนเลก ๆ นอย ๆ กระจดกระจาย กนไป ผดกบคนไทยทขามมาฝงขวา ไดมาพบซากแหงอารยธรรมทสง ยง และรบเอาอารยธรรมเหลานไวเปนของตน โดยเฉพาะคนไทยทเดน ลงมาถงลมแมนาเจาพระยา รบมรดกทางอารยธรรมจากพวกทวาราวด ไดหมด ทงยงไดเปรยบกวาพวกคนไทยทางฝงซาย ในทาเลทากนอก ดวย เปนเหตใหศนยอานาจของชนชาตไทยอยตรงลมแมนาเจาพระยา เพราะฉะนน เมอเราดววฒนาการทางประวตศาสตรเชนน เราจงไม สงสยวา เหตไรชนชาตไทยหลายกลมหลายพวกทอพยพลงมาสวรรณภม จงมแตชนชาตไทยในลมแมนาเจาพระยาเทานน กลายเปนชนชาตใหญ ทสด ยงกวาชนชาตไทยกลมอนทงหมด ทงนเพราะความทลมแมนา เจาพระยาเปนปฏรปเทศนนเอง ตอมาในศตวรรษท ๑๘ มชนชาตไทย กลมหนงไดบกบนไปทางตะวนตกขามทวภเขาปาดไก (ในแผนทเรยกวา ปตตกอย) คานแผลงมาจากคาวา ปาดไก เปนคาไทย ตามตานาน เลาวา เมอไทยมาถงตนดอยนไดทาพธเซนผกอนขามทวภเขาน ไทยพวกนไดอพยพลงไปอยในอสสมของอนเดย แผกระจายตามตอนบน แหงลมแมนาพรหมบตร เรยกวาพวกไทยอาหม คาวาอมหมมนกปราชญ บางทานนยมวา มาจากคาวา อสม แปลงวาไมมอะไรเปรยบ อนเปน ชอของมณฑลอสสม เสยงไทยอาหมออกตว ส เปน ห บางวาชอมณฑล มาจากชอชาตไทยอาหมนตางหาก เพราะเมอขามทวภเขาปาดไกเขามา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 116 ไทยตองผจญกบพวกคนปาทดรายทสด คอพวกนาคา พวกนชอบลา หวคนเปนกฬา ไทยจงใชวธหนามยอกเอาหนามบง จบเชลยนาคาแร เนอกนตอหนา พวกนาคากกลวคนไทย ไทยไดตงอาณาจกรมเมอง เคาหตเปนเมองหลวงในลมแมนาพรหมบตร และยงยนอยไดถง ๖ ศตวรรษ ภายหลงจงถกพวกมสลมทาลายไป แตคนไทยอาหมกยงม อยตลอดลมแมนาพรหมบตร หากแตเปลยนศาสนาไปเปนฮนดบาง และลมภาษาไทยของตน ไปพดภาษาอสสม พวกทยงอานภาษาไทยออก บาง คอพวกหมอผประจาหมบาน แตสวนมากอานไดไมรความหมาย พงศาวดารของพวกไทยอาหมเรยกชอวา บราณช ยงไมมใครอานรเรอง จนหมด ในปจจบนน พวกอาหมไดตงสมาคมฟนฟวฒนธรรมดงเดมขน มผแปลบราณชอออกเปนภาษาองกฤษแลว ไทยอาหมนบถอไทยในประ- เทศไทยวา เปนลกพชนนา เขาไดสงนกศกษามาศกษาประเพณไทย ตามครวเรอนมกมรปในหลวงของไทยประดบอย กะกนวาคนไทยอาหม ในอสสมมอยราว ๓ ลานคน พระพทธศาสนาในลมแมนาปง ภาคพายพของประเทศไทยในอดตเปนทแหงราชอาณาจกรลาน- นาอนรงเรองอดมไปดวยธารนาและทวเขาสงม ปง วง ยม นาน ทว ภเขาทมชอเสยงสงทสดในประเทศไทย คอ ดอยอนทนนท ตงอยใน อาเภอจอมทอง จงหวดเชยงใหม นอกจากนมดอยผาหมปก ดอยอางสลง ภเขาเหลานเปนสาขาจากเทอกภเขาแดนลาว ปกคลมไปดวยธรรมชาต

ประวตพทธ(๒) - หนาท 117 อนลลบ ตามบรเวณหบเขามทราบพอทจะสรางนคร ชาวพนเมองใน ภมภาคนเปนพวกขา ตอมามพวกมอญอพยพเขามาตงบานเมอง ใน ราวพทธศตวรรษท ๑๒ พระนางจามเทว พระราชธดาแหงกษตรยมอญ ในอาณาจกรทวาราวด ไดเสดจขนมาครองตามคาเชอเชญของพวกมอญ พนเมองทน พระนางไดพาอารยธรรมแบบทวาราวดขนมาดวย ทน พระพทธศาสนาแบบเถรวาทและศลปนทกแขนง ราชธานอนมชอเสยง แหงแรกในลมแมนาปงคอ หรภญไชย (ลาพน) ตามตานานกลาววา ฤาษ วาสเทพเปนผสรางเมองน พระนางจามเทวเปนปฐมขตตยานทปกครอง ลาพน ทรงมโอรส ๒ องค คอเจามหนตยศ และเจาอนนตยศ ซงตอมา ไดขยายอาณาเขตไปสรางเมองใหมตอนใต ไดแกเขลางนคร (ลาปาง) เมอง ๒ เมองนเปนรากฐานแหงอารยธรรมมอญแบบทวาราวด พระนาง จามเทว ไดทรงสรางวดไว ๔ มมเมองลาพน ทาใหเมองนมฐานเปน จาตรพทธปราการ พระพทธศาสนาจงประดษฐานรงเรองนบแตสมยน เปนตนไป ศลปวตถในสมยจามเทว ปจจบนเราดตวอยางไดจากวดกกด ในเมองลาพน จะเปนรปสถป ๔ เหลยม แบงเปนชน ๆ มคหาทกชนทก ดานภายในคหามพระพทธรปยนรวมทงหมด ๖๐ องค ขาง ๆ สถปใหญ มสถปเลกอกองคหนงชอ สวรรณจงโกฏเจดย ศลปวตถทง ๒ ชนนมอาย กวาพนปแลว เปนสญลกษณแหงอทธพลศลปทวาราวดในภาคเหนอ ตอมาในศตวรรษท ๑๕ เมอพวกขอมแผอานภาพจากลมแมนาเจาพระยา ขนไป ไดมการปะทะกนระหวางพวกมอญทครองลาพน กบพวกขอม ทครองเมองลพบร ปรากฏวาอทธพลของขอมขนไมถงลมแมนาปงเลย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 118 เพราะฉะนน เราจงไมพบศลปวตถแบบขอมในภาคเหนอ ไมวาในท ใด ๆ สกแหงเดยว ในรชสมยพระเจาอาทจจราชแหงลาพนไดทรงสราง พระธาตหรภญไชยขนกลางพระนคร ตามตานานเลาวา ทตรงนนเดม เปนหองลงพระบงคลของพระเจาอาทจจราช ในเวลาทพระองคกระทา สรรกจดงกลาวทกครง จะมการถายมลตองพระองค และขณะทอาพระ โอษฐไล มลอกากลงในพระโอษฐพอด พระองคจงแตงอบายใหจบ อกาตวนนไว แลวสงเดกทารกไปอยใกลชดกบอกาจนสามารถรภาษากน ไดแลว เมอเดกนนเตบใหญขน จงเลาความตามอกาบอกวาในบรเวณ สถานททรงบงคลนน มพระบรมธาตฝงอย พระเจาอาทจจราชจงทาพธ ขด และไดพระธาตจรง ๆ จงใหสถาปนาสวมพระธาตนน ในรชสมย พระเจาอาทจจราชน พระพทธศาสนาไดรงเรองมากมการเรยนพระไตร ปฎกอยางแพรหลาย และมการแตงฉนทภาษามคธในราชสานกดวย ในรชสมยพระเจาสรรพสทธ พระองคไดสละราขออกผนวชอยชวระยะ หนง พระพทธศาสนาแบบทใชภาษาบาลนไดแพรหลายมากอนทเราจะ ตดตอกบลงกา ราชวงศเมงราย เมอชนเผาไทยลงมาสสวรรณภม ไดตงนครแหงแรกทเมองแถง ในสบสองปนนา พอขนบรมเจาเมองแถงไดสงราชโอรสจานวนหลาย องคดวยกนออกไปสรางบานแปลงเมองตามทศตาง ๆ มอย ๒ องคทควร กลาวถงคอขนลอกบขนไสยผง ขนลอไดมาสรางประเทศลานชาง คอ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 119 ลาวเดยวน มนครสาคญคอ เมองเชยงกง เชยงทอง (หลวงพระบาง ตอมา) สวนขนไสยผง หรอไชยพงศกเรยก ไดขามแมนาโขงเขามาทาง ลมแมนาปง มาตงเมองเงนยางเชยงแสนขน เปนปฐมบรรพบรษของ คนไทยในประเทศไทย ลกหลานของขนไสยผง บางพวกไดเดนลงมาถง ลมแมนาเจาพระยา เปนตนสกลของราชวงศสโขทยและอทอง ภายหลง ในศตวรรษท ๑๘ เปนเวลาทเผาไทยในภาคตาง ๆ กาลงสานกในเรอง ชาตนยม จาเปนจะตองสรางราชอาณาจกรใหเปนปกแผน ไมใชแยก เปนเมองเลกนอยอยางแตกอน และไดทางานราวกบจะนดกนทก ภาค คอทางลมแมนาปง มพอขนเมงรายเปนหวหนา ทางลานชาง มพระเจาฟางม ทางลมแมนาเจาพระยามพอขนศรอนทราทตย พระเจาเมงรายเปนโอรสของพระเจาลาวเมง กษตรยแหงนคร เงนยาง (เชยงแสนเกา) ไดทรงรวบรวมเผาไทยในลานนา ยกเวนแต อาณาจกรพะเยาของพระเจางาเมอง ซงเปนพระสหายรวมนาสบถ ในการ ทางานสาคญน พระองคจะตองขบไลอทธพลของพวกมอญออกไปจาก ลมแมนาปง นนกคอตองทาสงครามกบพระเจาญบากษตรยแหงหรภญ- ไชย แตเนองดวยเมองหรภญไชยมปราการมนคงแขงแรงและมกาลงทพ ทกลาแขง พระเจาเมงรายจงวางอบายศก โดยใชวธวสสการพราหมณ คอสงอายฟาอามาตย (ในภาษาบาลผกศพทวา อายเทวะ) ทาทไปสวาม- ภกดกบพระเจาญบา แลวเปนไสศกคอยยยงใหราษฎรเกลยดชงพระเจา ญบา อายผาไดทางานอย ๗ ป จนเหนชาวหรภญไชยตางแตกสามคคกน แลวกสงขาวใหพระเจาเมงรายยกกองทพลงมา พระเจาญบาสไมได

ประวตพทธ(๒) - หนาท 120 ทงเมองใหอายฟาดแล เสดจหนออกจากหรภญไชย มงไปสนครเขลางค (ลาปาง) พระเจาเมงรายไดใหกองทพใชธนไฟ ยงเขาไปในเมอง หรภญไชย เกดไฟไหมทวเมอง อาณาจกรมอญในลมแมนาปงกเสยแก ไทย ฝายพระเจาญบาไดหนมาพกอยทเชงชณหบรรพต ทอดพระเนตร เหนแสงเพลงในเมองกเสยพระทยพระกนแสง เขาลกนนตอมาอก ชอวา "ดอยบาไห" เสดจหนมาอยกบพระยาเบกโอรสทครองเมองเขลางค แลวยกกองทพขนไป แตกถกไทยตลงมาจนเสยนครเขลางคไป พระ- เจาเมงรายเมอเขาเหยยบหรภญไชยแลว ทอดพระเนตรเหนซากสลกหก พงจากเพลงไหม ไดเหนวหารไมสกหลงหนงทวดพระธาตในวหารหลง นน ประดษฐานพระเสตงคมณ (พระแกวขาว) ซงเปนพระพทธรป คบานคเมองของหรภญไชย ซงพระนางจามเทวไดอญเชญขนมาจาก เมองละโว พระเจาเมงรายเลอมใสพระเสตงคมณมาก เมอประทบ อย ณ ทใดกโปรดใหอญเชญไปดวยทกครง เมอเสรจศกขบไลมอญแลว พระเจาเมงรายไดแผอานภาพไปทางอาณาจกรพะเยา ยอมสละดน แดนบางสวนใหจงไดเปนไมตรกน ทงพระเจาเมงราย พอขนรามคาแหง แหงสโขทย และพระเจางาเมอง ทง ๓ พระองคน ตางไดกระทาสตย สาบานกน ดมโลหตจากพระดชนของกนและกน วาจะไมเปนศตรกน ตลอดชวต เพราะฉะนน เมอเสรจงานในดานขบไลอทธพลมอญเรยบ รอยแลว พระเจาเมงรายทรงปรารภจะสรางราชธานใหม ไดทรงปรกษา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 121 กบพระสหายทงสองเลอกชยภมบรเวณเชงเขาสเทวบรรพต กาหนดตว เมองยาวดานละ ๒ พนวา บนฝงขวาของแมนาปง ขนานนามวา นวปร- ศรนครพงคเชยงใหม เสดจประทบเสวยราชยเปนปฐมกษตรยแหงราช อาณาจกรลานนาไทย โปรดใหสถาปนาพระตาหนกเดมขนเปนวด ให ชอวา วดเชยงมน ประดษฐานพระเสตงคมณ ราชอาณาจกรหรภญไชย ของมอญตงมาถง ๖๗ ศตวรรษ มกษตรยปกครองกวา ๔๐ พระองค กเปนอนดบสญไป พระพทธศาสนาในสมยพระเจาเมงราย เปนแบบเถรวาททรบมา จากมอญ ศลปกรรมทางศาสนามปฏมากรรมเปนตน เขาใจวาคงรบอทธ- พลแบบทวาราวด นกปฏมากรรมรนกอนไดแบงสมยพระพทธรปทางภาค เหนอวา สมยเชยงแสนยคตน และสมยเชยงแสนยคหลง สมยเชยงแสน ยคตนกาหนดเอา พ. ศ. ๑๗๐๐ ซงเปนสมยกอนราชอาณาจกรลานนาไทย จะอบตขน ถาถอตามมตทฤษฎน ปฏมากรรมในสมยพระเจาเมงราย กตองเปนแบบเชยงแสน เมอเรว ๆ นนกโบราณคดชาวอเมรกนผหนง ชอ มร. กรสโวลด เปนผเชยวชาญทางพระพทธรปโบราณของไทย ไดตง ทฤษฎใหมหกลางทฤษฎเกาอยางสนเชง กรสโวลดไดอานจารกบนฐาน พระพทธรปทางภาคเหนอหลายสบองค เขาไดกลาววาพระพทธรปทเชอ กนวาเปนสมยเชยงแสนนนไมม พระพทธรปเหลานนสรางในสมย เชยงใหมทงสน ถาจะมพระพทธรปทมอายเหนอสมยเชยงใหมขนไป กจะตองเปนพระพทธรปแบบศลปลาพน อยางทปรากฏตวอยาง ณ ซม พระเจดยวดกกด ซงมอยถง ๖๐ องค อนง มวลสารทมาสรางพระ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 122 ปฏมาเหลานกตองเปนศลาแดง มใชสารดสมยเชยงใหม ทฤษฎทง ๒ ขอนยงคานกนอย อยางไรกตาม ในพงศาวดารเมองเหนอเลาวา ใน รชกาลพระเจาเมงรายนมคณะสงฆจากลงกาเขามา ไดนาหนอพระศร- มหาโพธมาถวาย ความขอนยงสงสย ทวดเชยงมน พระเสตงคมณเลา เมอพจารณาดพทธลกษณะแลว กไมมเคาศลปแบบลพบรหรอทวารา- วดเลย บางทองคเดมจะสญหายไปแลวสรางขนใหม หรอจะเปนองค เดยวกนน แตแตงตานานยอนหลงไปไกล ทวดนอกเหมอนกนมพระ พทธรปศลปปาละของอนเดย ปางทรมานชางนาฬาคร แสดงใหเหนวา อทธพลศลปแบบปาละไดเคยเขามาครอบงาภมภาคน แตพระพทธรป แบบปาละดงกลาว อาจจะเปนปชนยวตถทนกจารกแสวงบญอญเชญตด ตวมากได พระเจาเมงรายเปนกษตรยทมพระชนมายยนยาวมาก แตสน พระชนมดวยอาการไมด คอถกฟาผาตายในขณะออกปากประพาสตลาด ราช โอรสของพระองคคอพระเจาชยสงคราม ไมประทบเสวยราชยทเชยงใหม ไดกลบขนไปครองเมองเชยงราย ทางเชยงใหมนนตงโอรสชอแสนภ ปกครอง ลงกาวงศสลานนา ในรชสมยพระเจากอนา (บาลผกศพทวากลนาป พระองคเปน ธรรมกราช บานเมองรมเยนเปนสข ครงนนทรงสดบกตตคณของพระ- มหาเถระรปหนง ชอพระอทมพรบปผามหาสวาม เปนพระลงกา แต มาจาพรรษาทเมองนครพน (เมาะตะมะ) เผยแพรลทธลงกาวงศทนน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 123 พระเจากอนาจงสงทตไปอาราธนาพระอทมพรมาเชยงใหม แตทาน ปฏเสธวา ทานชราภาพมากแลว ขอสงหลานชายคอพระอานนทเถระ และคณะสงฆจานวนหนงมาแทน เมอพระอานนทมาถง พระเจากอนา นมนตใหเปนอปชฌายบวชกลบตรเชยงใหมตามคตลงกาวงศ พระ- อานนทกปฏเสธ กลาวแนะนาวา พระอทมพรไดมอบอาญาสทธตงพระ เถระผใหญ ๒ รป ชาวสโขทย คอ พระสมนเถระ ๑ พระอโนมทสส เถระ ๑ ใหเปนอปธยาจารยในนกายลงกาวงศ ขอใหไปนมนตพระ เถระรปใดรปหนงขนมาเถด ตวของทานจะทาหนาทเปนกรรมวาจา เจากอนาจงสงทตลงมาเฝาพระเจาไสยลอไทแหงสโขทย ทลขอพระสมน เถระขนไป ครงนนกษตรยเชยงใหมไดลงมารบทเมองลาพน ตงพธรบท ตาบลแสนขาวหอ แหพระสมนะเขาเมองลาพน จาพรรษาอย ณ วดพระ ยน พระสมนะไดทาพธผกพทธสมาวดพระยน ใหอปสมบทชาวลาพน และไดรวมกบพระเจากอนาบรณะพระสถปวดพระยนใหม พรอมทง สรางพระพทธรปยนอก ๓ องค รวมกบของเกาอก ๑ องค เปน ๔ องค จารกวดพระยนไดกลาวถงเหตการณในวนฉลองพระสมนะ เลา ถงพระบรมธาตซงพระสมนะพาเอามาจากสโขทย กระทาปาฏหารยเปน แสงเคยวรง ตอหนาประชาชนจานวนหมน จารกหลกนสาคญทสดใน ทางประวตศาสตรศาสนาของภาคเหนอ เมอออกพรรษาแลวพระเจากอ นาไดอทศอทยานหลวงนอกเมองเชยงใหมใหเปนวด (คอวดสวนดอก) อาราธนาพระสมนะมาครอง แลวทาพธสถาปนาอษยาภเษกพระสมนะขน เปนพระสงฆราชองคแรกของลานนาไทย พระเจากอนาไดสถาปนาพระ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 124 เจดยวดสวนดอกบรรจพระบรมธาตสวนหนง พระเจดยนมอทธพลศลป แบบลงกาองคแรกในเชยงใหม แลวทรงเสยงชางอญเชญพระบรมธาต ชางไดเชญพระบรมธาตขนไปบนยอดดอยสเทวบรรพต และหยดอยใน ทนน พระเจากอนาจงไดสถาปนาพระสถป คอ พระธาตดอยสเทพ ทกวนนขน พระเจากอนามพระชนม ๔๐ เศษกทวงคต โอรสของพระองคคอ พระเจาแสนเมองมาไดเสวยราชย คมภรบาลผกศพทวา "พระเจาลกข- บราคม " เมอเสวยราชยใหม พระเจาอาของพระองคคอ พอทาวมหา- พรหมเจาเมองเชยงราย ยกกองทพมาลอมเมองเชยงใหม เพอหวง เอาราชสมบต แตไมสาเรจ ถอยทพกลบไป ภายหลงพระเจาแสนเมอง มายกกองทพไปตเมองเชยงรายได พระเจาอายอมสวามภกด พรอมทง ถวายพระพทธสหงค พระเจาแสนเมองมาจงโปรดใหสรางวดพระสงห ขนในเชยงใหม ประดษฐานพระพทธสหงค พระพทธสหงคองคนตาม คมภรสหงคนทาน ซงพระโพธรงสภกษชาวเมองเหนอเปนผแตงเลาวา เดมกษตรยลงกาเปนผสราง ตอมาในสมย พ. ศ. ๑๗๐๐ มกษตรย สโขทยองคหนงชอพระเจาโรจนราช ไดสดบกตตคณของพระพทธสหงค จงโปรดใหพระเจากรงนครศรธรรมราชซงเปนประเทศราช สงทตไปขอ จากลงกา แลวเสดจลงไปรบถงเมองนครศรธรรมราชเอง เพราะฉะนน ในเมองนครทกวนนยงมวดพระสงห ซงนบถอวา เคยเปนทประดษฐาน พระพทธสหงค พระพทธรปองคนอยทสโขทยเมอเปนเมองขน กรงศรอยธยาแลว พระพทธสหงคกมาอยกรงเกา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 125 ในรชสมยพระบรมราชาท ๑ คอขนหลวงพะงว ทรงได กลนารผมศกดสงจากเมองเหนอคนหนงเปนพระสนม และนางผนนเปน แมหมายลกตด ลกชายคอพระยายธษฐระ เปนเจาเมองกาแพงเพชร พระยายธษฐระตองการพระพทธสหงคเปนสมบต จงขอใหมารดาชวย คราวหนงขนหลวงพะงวประชวร พระสนมองคนจงทาอบายขอพรวา อยากจะไดพระพทธรปทางเมองใตไปบชาสกองคหนง ขนหลวงพะงว ไมรเทา รบสงวาไปเอาเองเถดหนาแมคณ นางจงตดสนบนเจาพนกงาน รกษาหอพระในวงใหชวา องคไหนคอพระพทธสหงค แลวรบเชญลง เรอไปสงใหลก ฝายพอทาวมหาพรหมเจาเมองเชยงรายรกตตศพทจงยก กองทพมาลอมเมองกาแพงเพชร เพอจะชงพระพทธสหงคไป พระยา ยธษฐระสไมได จงขอทาไมตรกลาวเยนยอทาวมหาพรหมวา ธรรมดา พระพรหมยอมเปนบดาของมนษยและสตว ยอมไมทารายบตรของพระ องคเองฉนใด ขอพระองคอยาไดทารายหมอมฉนพรอมทงชาวเมอง กาแพงเพชรเลย หมอมฉนทงปวงชอวาเปนบตรของพระองค แลว พระยายธษฐระกยอมถวายพระพทธสหงคไป จนกระทงพระเจาแสน เมองมาไดมาเชยงใหม ดวยประการฉะน ลงกาวงศสมยท ๒ ในปลายแผนดนพระเจาแสนเมองมา มพระเถระชาวเชยงใหม หลายรป อาทเชน พระเมธงกร พระคมภร พระญาณมงคล พระสาร- บตร พระอานนท ฯลฯ พรอมทงพระชาวรามญ พระชาวกมโพช รวม

ประวตพทธ(๒) - หนาท 126 ๒๐ กวารป ไดเดนทางไปลงกาทวป ไปทาพธอปสมบทใหม ณ อทกส- มาในแมนากลยาณคงคา มพระธรรมมหาสวาม เปนพระอปชฌาย พระ วนรต เปนกรรมวาจาจารย เมอบวชแลวไดถอนสยในสานกพระวนรต ไมชาเมองลงกาเกดทพภกขภย พระตางประเทศเหลานจงตองชวนกน กลบ แตเนองจากพรรษาทกรปยงไมครบทจะเปนอปชฌายได จงตอง พาพระเถระลงกามาดวย ๒ รป คอ พระอตตมปญญาสาม ๑ พระวกรม- พาหสาม ๑ คณะสงฆชดนเปนลงกาวงศชดใหม เมอกลบมาถงมาตภม แลวตางกแยกยายไปเผยแผลทธธรรมเนยมทรบมาใหมน ตงขอรงเกยจ คณะสงฆพวกเกา ซงกเปนลงกาวงศเหมอนกนมากอน ครงนน ลงกาวงศสายนไดไปรงเรองในประเทศรามญ ไทย กมโพช กอใหเกดความเจรญในดานการศกษาภาษาบาลมากมาย เมอพระเจาแสนเมองมาสวรรคต โอรสคอพระเจาสามฝงแกน เสวยราชย กษตรยองคนขอบชาผสาง ไมเอาพระทยใสในพระพทธ- ศาสนา ทรงสรางวดในพทธศาสนาวดเดยวคอ วดมมเมอง ทรงเทยว รบเอากลปนาของวดอน ๆ มาใหวดมมเมอง ราษฎรเรยกวาพระองควา "ยกขทาส" ตอมาถกโอรสของพระองคคอทาวลก จบไปขงไว แลว ทาวลกกขนเสวยราชย เปนพระเจาตโลกราช พระเจาตโลกมหาราช กษตรยในราชวงศเมงราย ทไดรบยกยองเปนมหาราชม ๒ องค เทานน คอ พระเจาเมงรายองคหนง พระเจาตโลกราชองคหนง พระ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 127 เจาตโลกราชเปนราชบตรองคท ๖ ของพระเจาสามฝงแกน ราชธดาไม สโปรดปราน เคยตองราชทณฑมากอน เมอเปนกบฏจบพระบดาไป คมขง โดยเนรเทศออกไปกกองคไวทางแควนไทยใหญ พระเจาตโลก- ราชมทแมทพคพระทยซงมศกดเปนพระเจาอา คอ หมนดงนคร เจา เมองลาปาง ตลอดรชสมยไดทาสงครามขบเคยวกบกรงศรอยธยา ใน แผนดนพระเจาบรมไตรโลกนาถ ชงหวเมองปลายแดนตอแดนกน ผลด กนแพผลดกนชนะหลายคราว ทรงชนะศกชาวฮอ และทรงตไดเมอง นาน สาหรบเมองแพรนน เจาผครองนครเปนสตร ชอทาวแมคณ พระเจาตโลกราชทรงเหนวา ถาพระองคจะเสดจไปตเองจะเสยเชงชาย จง มอบกองทพใหพระราชมารดาเปนผยกไป ทพเชยงใหมไปลอมเมองแพร อยชานาน ในทสดทาวแมคณออกมาสวามภกดกบพระพนป นอกจากน พระองคยงขยายอานาจขนไปถงเมองเชยงรง เมองหลวงพระบาง ครง นน อาณาจกรลานนาไทยมเขตแดงกวางใหญกวาทกสมย คอทศเหนอ จรดยนานของจน ทศใตจรดเมองกาแพงเพชร ทศตะวนออกจรดรม ฝงโขง ทศตะวนตกจรดพมา ไดกลาวมาแลววา คณะสงฆลงกาวงศพวกใหมซงไดศกษาเลา เรยนในสานกพระวนรตมหาสวาม เมอกลบมาถงไทยแลวไดแยกยายกน ไปประกาศลทธตามหวเมองตาง ๆ ทวกรงศรอยธยา สโขทย และเชยง- ใหม ทางเมองเชยงใหม คณะลงกาวงศใหมไดเขามาในแผนดนพระเจา แสนเมองมา พระอยการของพระเจาตโลกราช เกดตงขอรงเกยจพวก ลงกาวงศเกาซงสบมาแตพระสมนะ อาจรยปรมปราพวกลงกาเกามดงน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 128 ๑. พระสมนะ ๒. พระกมารกสสปะ ๓. พระนนทปญญา ๔. พระพทธปญญา ๕. พระพทธคมภร ทงหมดอยวดสวนดอกทงนน ในสมยพระพทธคมภรนเอง พวก ลงกาวงศใหมซงมหวหนาชอพระเมธงกร พระญาณมงคล พระธรรม คมภร และมพระลงกาคอพระอตตมปญญา ขนมาเชยงใหมประกาศ ลทธ มสานกอยวดปากวางเชงดอยสเทพ พวกลงกาวงศใหม ประพฤต เครงครดกวาพวกเดม เชน ไมรบเรอกสวนไรนาทมผถวายเปนของสงฆ จนเกดกรณพพาทขนกบพวกเกาซงมสานกอยวดสวนดอก ครงนน พวก อามาตยเลอมใสพวกลงกาวงศใหม ขอใหราชการรบเรอกสวนไรนาซง เคยถวายแกสงฆพวกเดมเสยสน พระเจาแสนเมองมาตงกระทถามพวก นนวา ถาหากทางราขการทาเชนนแลว พวกสจะสามารถเลยงพวกก ทงหมดนหรอไม พวกอามาตยไมกลารบคา ครงนน คณะสงฆในแควนลานนาจงแบงออกเปน ๓ นกาย นกายแรกเปนนกายเดม นกายทสองสบมาแตพระสมนะ นกายทสามคอ พวกลงกาวงศใหม พวกนนบถอการบวชในโบสถนา เมอไปประกาศ ลทธในแหงใด กทานทสมาขน ณ แหงนน เชนทเมองเชยงใหม ทา นทสมากลางแมนาปงหนาเมอง ทลาปางทาทแมนาวงหนาเชยงย ท เมองเชยงแสนทาทเกาะดอนแทนกลางแมนาโขง พระเถระลงกาวงศ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 129 ใหมองคหนง พระโสมจต ไดนาลทธไปตงทเมองเชยงตง ใน พ. ศ. ๑๙๙๒ ลวงมาถงแผนดนพระเจาตโลกราช พระองคทรงเลอมใสคณะ ลงกาวงศใหม ไดทรงอปถมภอเนกประการทสาคญคอ เสดจออกผนวช ในคณะสงฆนเปนเวลา ๗ วน ในป พ. ศ. ๑๙๙๕ โปรดใหผกพทธสมา วดปากวาง ใหทหารถอกฏาวธยนเรยงกนแทนราชวต พระเมธงกร เปนผทกนมต พระเจาตโลกราชเปนผตอบ เมอพทธสมาวดปากวาง สาเรจแลว แตนนมากลบตรผจะอปสมบทในนกายนกมารบอปสมบทท นแหงเดยว เปนอนเลกนทสมา พระเจาตโลกราชไดทรงสถาปนาพระ- เมธงกรขนเปนสมเดจพระสงฆราช มนามวา พระอตลสากตตยาธกรณ มหาสวาม ล พ. ศ. ๑๙๙๙ พระเจาตโลกราชไดสดบเรองอานสงสการปลก ตนมหาโพธ จากพระอตตมปญญาชาวลงกา ทรงเลอมใส จงโปรดให สรางวดใหมขนแหงหนง ทางทศตะวนตกเฉยงเหนอของเมองเชยงใหม ประกอบทงพทธศกราชจะบรรจบครบ ๒,๐๐๐ จงเปนการบาเพญกศล ฉลองยคไปดวย โปรดใหสหอามาตยเปนแมงาน ทานผนมชอวาหมนดาม พราคต เดนทางไปดเจดยสถานในอนเดยและลงกา กลบมาจาลองแบบ วหารพทธคยาโลหปราสาท รตนมาลเจดย มาสรางขนไวทวดใหมน ให ชอวามหาโพธาราม คอวดเจดยเจดยอด พระเจาตโลกราขไดทรงหลอพระพทธปฏมาจานวนมากเพอเปน พทธบชาใน พ. ศ. ๒๐๐๐ พระพทธรปเหลานมทงแบบผสมและแบบ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 130 เชยงใหมแท ปญหาเรองนนกโบราณคดรนกอน มสมเดจกรมพระยา ดารงไดตงทฤษฎไววา พระพทธรปเชยงแสนกอนเชยงใหม ซงมอาย ตง ๑๖๐๐ ขนไป จนถง ๑๘๐๐ ไดรบอทธพลศลปแบบปาละ หรอ ศรวชย พระพทธลกษณะ คอ รศมเปนบวตม พระอระอวบ สงฆาฏ ราวพระถน ขดสมาธเพชร แตเมอหลงสงครามมาน นกโบราณคด ชาวอเมรกน ชอนายกรสโวลด ไดรวบรวมพระพทธรปทางเมองเหนอ ซงมจารกทหลกฐานลวนสราง พ. ศ. ๒๐๐๐ ลงมาทงนน นายกรสโวลดจง เชอวาทเรยกวาศลปเชยงแสนนน ความจรงสรางขนในสมยเชยงใหมนเอง โดยเฉพาะสรางกนอยางแพรหลายในสมยพระเจาตโลกราช โดยเอาแม พมพจากพระพทธรปองคหนงในวหารพทธคยาในอนเดย ซงมพระนาม วาศากยสงหะ เพราะฉะนนนายกรสโวลดจงตงทฤษฎใหมขน เรยก พระเชยงแสนทงหมดวา เชยงใหมแบบสงห จนกระทงเวลานยงไมเปน ทตกลงกนได ในป พ. ศ. ๒๐๒๐ พระเจาตโลกราชโปรดใหหมนดามพราคด ขยายสวนพระสถปวดโชตการาม กวางฐานดานละ ๕๓ วา สงสองเสน เศษ (คอวดเจดยหลวง) แลวแผทองแดงหมทงองค อาบดวยนาตะกทอง แลวปดดวยทองคาเปลว พระเจดยองคนใหญเปนท ๒ รองจากนครปฐม เมอสรางสาเรจโปรดใหอญเชญพระแกวมรกตจากลาปางขนมาประดษ- ฐาน ณ ซมเจดยดานตะวนออก พ. ศ. ๒๐๒๗ ทรงหลอพระพทธรป องคใหมทวดปาตาล คอ พระเจาแขงคม (พระชงฆพระพทธรปเปน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 131 เหลยม) เดยวนพระองคนอยวดศรเกด พ. ศ. ๒๐๒๐ พระเจาตโลกราช โปรดใหมการทาอฏฐมสงคายนามพระธรรมทนนาเถระเปนประธาน ณ วดมหาโพธารามสนเวลา ๑ ป จงสาเรจ นบแตนนมา การศกษาของ พระเมองเหนอกรงเรองกวาพระทางอยธยา ไดมพระเชยงใหมรจนา อปกรณบาลขนหลายรป เชนพระสรมงคลาจารย พระรตนปญญา พระเจาตโลกราชเสวยราชยอยชานานถง ๔๕ ป เมอสนพระ- ชนมมอาย ๗๘ ป ราชสมบตตกอยกบพระนดดา เพราะพระโอรสคอ พอทาวบญเรองถกพระสนมของพระบดาชอนางหอมกใสรายจนถกสาเรจ โทษ กษตรยเชยงใหมองคใหม คอพระเจายอดเชยงราย ซงบาลผก ศพทวา ชงรายลคคะ พระองคไดสรางวดตโปทาราม ภายหลงถกพวก ขนนางปลดออกจากราชสมบต แลวพวกเหลานกยกพระโอรสของพระเจา ยอดเชยงราย ซงพระสตแตเจาแมโปรงนอย ชอพอทาวแกว ขนเสวย ราชยมพระนามวา พระเจาพลกปนดดาธราช หรอพระเมองแกว รชสมยพระเมองแกว กษตรยองคนเลอมใสในพระพทธศาสนาอยางเอกอ ตลอดรช- สมยมแตเรองบวชพระสรางวด เปนราชกจประจาทกป พระองคไดทรง ฟนเอาโบสถนาขนมาใหม ทงนเนองจากมพระสงฆพวกหนงไปโจทกวา นมตสมาวดปากวางทาไมถก เพอจะใหสนวมตกงขา พระองคจงใหบวช ในโบสถนาอก สถานททาพธอปสมบาทเปนของหลวงไดแกบรเวณเกาะ ดอนแทนกลางแมนาโขงหนาเมองเชยงแสนเกา พระเมองแกวไดเสดจ ขนไปบาเพญกศลทเมองเชยงแสนเนอง ๆ มพธบวชนาคหลวงครงใหญ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 132 ในรชสมยนทนจานวน ๑,๒๐๐ กวารป ทาพธตดตอกนหลายวน การ บวชนาคหลวงครงใหญ ๆ ในประวตไทยม ๓ ครง คอ สมยนกบ สมยอยธยาแผนดนพระเจาบรมไตรโลกนาถและในปจจบน เมอฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ พระเมองแกวไดสถาปนาพระสถปวดตนแกวใน เมองเชยงแสนขน ในรชสมยนผลแหงการฟนฟพระพทธศาสนา ทาง ดานการศกษาและการปฏบต ทาใหเกดความรความแตกฉานในการแตง ปกรณบาลในหมภกษชาวลานนา อนสบเนองมาแตแผนดน พระเจา ตโลกราช ผเปนปรมยกาธราชของพระเมองแกว คอ ๑. แตปญญาสชาดก ซงเปนของนอกบาลพระไตรปฎก เขาใจ วาภกษชาวลานนาไดรวบรวมเอานทานทองบานทองเมองมาแตงสานวน โวหารนบวาไดอรรถรสดไมแพอปกรณบาลของชาวลงกา ๒. พระสรมงคลาจารย ไดเขยนมงคลทปน จกรวาฬทปน และเวสสนตรทปน สงขยปกาสกะ หนงสอ ๔ เลมน มงคลทปนมชอ เสยงในทางรวบรวมทมาทไปหลกฐานตาง ๆ กวางขวางมาก แตเลมท ควรแกการยกยองวาเปนเพชรนาหนงนาจะไดแก เวสสนตรทปน หนง สอเลมนไดไขศพททลลบยากเขญซงไมใชศพทธรรมะ เปนหนงสอแนว หนาในประเภทสททศาสตร ๓. พระญาณกตต ไดแตงโยชนาอภธรรม ๗ คมภร และ โยชนาอภธมมตถสงคหะ ทานผนมความรแตกฉานในสททศาสตร และ ไวยากรณทงบาลและสนสกฤต ๔. พระรตนปญญา ไดแตงชนกาลมาลน เปนประวตศาสตร พระพทธศาสนาในลงกาและเมองไทยโดยสงเขป

ประวตพทธ(๒) - หนาท 133 พระเมองแกวตอมาไดเสวยลาบเนอมาดบสนพระชนม ราชวงศ เมงรายเรมตนเขาสยคเสอม เพราะเกดศกอยธยาขนมาตดเนอง ๆ จน คราวหนงถงกบหาเจานายมาเสวยราชยไมได ตองไปทลเชญไชยเชษฐา กษตรยลานชางใหมาเสวยราชยทเชยงใหม เพราะพระราชมารดาพระ ไชยเชษฐาเปนขตตยนารในวงศเมงราย ซงอปภเษกกบกษตรยลานชาง พระเจาไชยเชษฐาครองเชยงใหมอยไมนานกทอดทง พาบรวารไป อยเวยงจนทน ในการกลบไปคราวนพระองคไดเชญพระแกวมรกตไป ดวย ทางเมองเชยงใหมจงตองเชญเจาหญงองคหนงมา คอพระนางจร- ปภาเทว ในแผนดนนเกดนมตสงหรณวา เอกราชของลานนาไทยจะ ตองวบต คอเกดแผนดนไหวทวเมองเชยงใหม พระสถปวดเจดยหลวง พงทลายมา แตนนมาไมเคยซอมขนอกเลยจนถงทกวนน ตอมาเมอง เชยงใหมกเสยแกกรงศรอยธยา แตยงมเชอวงศเมงรายเปนเจาประเทศ ราชครองอยจนถงแผนดนวสทธเทว พระเจาบเรงนองยกมาตเชยงใหม แตก ตงพระราชโอรสขนเปนกษตรยเชยงใหม ราชวงศเมงรายจงได ดบสญไป แตนนมาเมองเชยงใหมกผลดกนเปนเมองขนของพมาบาง ไทยบาง จนกระทงสมยกรงธนบรและตนรตนโกสนทร พระยากาวละ มความชอบในการขบไลพมาออกจากชายแดนไทย รชกาลท ๑ จงให สถาปนาพระยากาวละขนเปนพระเจาเชยงใหม เปนปฐมวงศราชสกลเจา เจดตนสบมาจนถงรชกาลท ๕ เลกระบบเจาประเทศราชใชระบบสมห- เทศาภบาล พวกเชอวงศทางเมองเหนอจงหมดสทธในการปกครอง รวมเขาเปนอาณาจกรเดยวกบไทยภาคกลาง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 134 บทท ๖ พระพทธศาสนาในประเทศไทย ตอน ๓ สมยสโขทย บรเวณลมแมนายมและแมนาเจาพระยาตอนบน มเมองเกา ของขอมหลายเมองตงอยคอเมองสโขทยเมองศรสชนาลย เมองเหลาน พอเมองเปนคนไทย แตขนกบกษตรยขอมซงไทยเราเรยกวา ผฟาแหง ยโสธรบระ (นครธม) พลเมองสวนใหญในภมภาคนตลอดลงมาจนถง ลมแมนาเจาพระยาตอนใตนบถอศาสนาทแพรหลายอยในเวลานน ม พทธศาสนาทงมหายานและเถรวาทและศาสนาพราหมณในตอนตนแหง ศตวรรษท ๑๘ เมอจกรวรรดขอมตงตนเสอมลงผนาคนไทยในภาคนม พอขนบางกลางทาวและพระสหายของพระองคจงไดปลดแอกขอม โดย เรมตนยดเมองสโขทยกอน โขลญลาพงแมทพขอมสไมได พระสหายพอ ขนบางกลางทาวเขาเมองสโขทยไดกอน แตทานกยอมถวายเมองใหขน- บางกลางทาวและเอาชอของตนเองถวายดย คอกมรเตงอญศรบดน- ทราทตย โบราณสถานในกรงสโขทยซงเปนราชธานแหงแรกของไทย ภาคกลางคอกาแพงลอมรอบเมอง ทานใชคาวา ตรบร ๓๔๐๐ วา หมาย ความวามกาแพงสามชนมความกวางยาวเทาน โบราณสถานทวดศรเสวย เปนโบราณสถานกอนไทยจะมายดครอง เขาใจวาเปนโบสถพราหมณ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 135 ของพวกขอมมากอน ถดลงมามวดสาคญอกแหงหนง คอ วดมหาธาต กลางเมองสโขทย พระเจดยสาคญของวดน ปจจบนยงเหลออยหลายองค และมศลปะแปลกกวาพระเจดยอน ๆ ในไทยหรอในตางประเทศ คอ พระเจดยแบบทเรยกวาพมขาวบณฑ หรอแบบทเรยกวาเหมอนพมเทยน พระเจดยดงกลาวนมเฉพาะในอาณาเขตอาณาจกรสโขทยเทานน คอมใน สโขทย กาแพงเพชร ตาก ไมเคยมในจงหวดอนใดอกเลย แตนาประ- หลาดในจนมเจดยแบบนเหมอนกน แตกมอยเพยง ๒ องคเทานน ใคร จะเอาแบบจากใครยงเปนปญหาอย แตอยางนอยเปนการแสดงวาสมย พอขนศรอนทราทตย พทธศาสนาไดตงมนในสโขทย วดมหาธาตเปน วดหลวงมพระเจดยใหญ ศลปะงดงามแบบพมขาวบณฑ คงจะเปนศลปะ ทเกดขนในสมยนเปนอยางชา เราอาจจะพดวาพระเจดยแบบสโขทยแท ๆ พอขนศรอนทราทตยชาวบานมกเรยกวาพระรวง ซงเปนคาแปลความ หมายจากคาวาศรอนทราทตยนนเอง คาวารวงไมไดหมายถงรวงหลน แตหมายความวารงเรองมแสงสวาง ภาาาเการงเรองมใชนอย เขาใชวา รงโรจนในปกรณบาลซงแตงขนในชนหลง เชนในสหงคนทาน หรอใน รตนพมพวงศ มกผกศพทเรยกวา โรจนราชบาง สรงคราชบาง ในชน ตนนอานาจของสโขทยยงไมกวางขวางทางตะวนตกคงไดเขตเมองตาก ทางเหนอมกาแพงเพชรทางใตราวปากนาโพ ทางตะวนออกราวเมอง โคราช เพราะใตปากนาโพลงไปเปนเขตของอาณาจกรไทยอกแหงหนง ซงเรยกวาสวรรณภมหรออทอง สวนเขตทตอจากเมองโคราชยงเปนแดน ของขอมอย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 136 ยงมเมองสาคญอกเมองหนงทเรยกคกบสโขทยทกครง คอเมอง ศรสชนาลยซงแปลวาเมองของคนดอาศย เมองนอยทางทศเหนอของ สโขทยประมาณ ๖๐ กโลเมตร มโบราณวตถทสาคญคลายคลงกบทาง สโขทย เชนวดเจดยเจดแถว วดนมสถปแบบพมขาวบณฑเหมอนกบ องคพระมหาธาตทสโขทย ฐานะของศรสชนาลยในสมยนนกคอ เปน เมองอปราช ขอแตกตางระหวางศาสนาวฒนธรรมและศลปการกอสราง ในสมยสโขทยกบสมยขอมปกครอง เราจะเหนไดชดเจน ๑. สมยไทยสโขทย เลกนบถอลทธมหายานอยางขอม ซง ลทธนรงเรองมากในสมยพระเจาชยวรมนท ๗ ไทยในสมยนรบเอาลทธ เถรวาทแบบลงกาวงศเขามา และนบตงแตนนมากไมเคยเปลยนเปน อนเลย ๒. ระบบการปกครองของขอมใชแบบลทธเทพาวตาร คอ พระเจาแผนดนเปนพระเจาเปนใหญในโลก ในสมยไทยสโขทยเลกลทธ นใชระบบพอเมองปกครองลกเมอง กษตรยไมใชพระเจา ขอนเปน เพราะอทธพลของพทธศาสนาแบบเถรวาท โดยเฉพาะขอความในบาล ในจกกวตตสตรและอคคญญสตร มอทธพลอยางสงตอการปกครองระบบ พอเมองน ทาใหกษตรยไทยสานกในหนาทในการบาเพญจกรวรรดวตร ตอประชาชน ๓. ศลาจารกของขอม มกจะขนตนดวยการสดดพระเจาแลวพด ถงเกยรตคณของกษตรย ลงทายดวยการสาปแชงศตร แตจารกของไทย ในสมยดงกลาวตรงกนขามไดใชภาษางาย ๆ พดถงสถานการณของบาน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 137 เมองเศรษฐกจและสงคม ซงเปนผลจากการปกครองโดยระบบพอเมอง ไมมการสาปแชงศตร ตรงกนขามมแตใหอภย ดงตวอยางจารกพอขน- รามคาแหงตอไปน "เมอชวพอขนรามคาแหง เมองสโขทยนด ในนามปลา ในนา มขาว เจาเมองบอาจกอบในไพรลทาง เพอนจงววไปคา ขมาไปขาย ใครจกใครคาชางคา ใครจกใครคามาคา ใครจกใครคาเงนคาทองคา ไพรฟาหนาใส ลกเจาลกขนผใดแล ลมตายหายกวา เหยาเรอนพอเชอ เสอคามน ชางขลกเมยเยยขาว ไพรฟาขาไท ปาหมากปาพล พอ เชอมนไวแกลกมนสน ไพรฟาลกเจาลกขน ผแลผดแผกแสกวางกวากน สวนดแทแล จงแลวความแกขาโดยซอ บเขาผลกมกผซอน เหนขาว ทานบใครพน เหนสนทานบใครเดอด คนใดขชางมาหา พาเมองมาส ชวยเหลอเฟอกมน บมชางบมมา บมปวบมนาง บมเงอนบมทอง ให แกมน ชวยมนตวงเปนบานเปนเมอง ไดขาเสอกขาเสอหวพงหวรบกด บฆาต" ขอความในจารกตอนนเปนการตอบปญหาวา เหตไรไทยจงรง เรองขนมาไดอยางรวดเรวในระยะเวลาไมถง ๕๐ ป หลงจากพอขนศร- อนทราทตยประกาศอสรภาพแลว ทงนกเพราะวา ประเทศราชของขอม อน ๆ และราษฎรพากนเบอหนายในการทตองแบกเอาไว เชนการ เสยภาษอยางแรง การถกเกณฑแรงงานไปสรางปราสาทหน คนเหลาน หนมาออนนอมตอสโขทย อนสงผลใหจกรวรรดขอมพงทลายลงอยางไม คาดฝน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 138 ในดานของศลปสถาปตยกรรม ในสมยสโขทยไดผลตศลปะ แบบทเปนของไทยเองขน ศลปะเหลานสวนมากเปนศลปะทางศาสนา ซงเราพอจะแยกไดออกเปนประเภทดงน ๑. พระสถปเจดย ทเปนศลปไทยแท ๆ คอ พระเจดย แบบพม ขาวบณฑ และแบบจอมแห สวนสถปทรงลงกานน ไดเลยนแบบศลป ของลงกามาทาแตเปลยนแปลงใหเปนของไทย ตวอยางสถปแบบนพง เหนไดจากพระเจดยวดชางรองเมองศรสชนาลย วดนพอขนรามคาแหง เปนผสราง เปนวดเกามพระสถปเกามากอน พอขนรามคาแหงมาบรณะ ใหมหมด และสรางเปนรปหวชาง รอบเจดยฐานทง ๔ ดาน เอาแบบ พระเจดยของพระเจาทฏฐคามนในลงกา วดเจดยเจดแถวทศรสชนาลย ดประหนงจะเปนการประชมแบบแผนของพระเจดยทไมเหมอนกน ทผ สรางเจตนาสรางขนไว ในจารกของพอขนรามคาแหง ไดพรรณานาถงภม สถานบางตอนในเมองสโขทยวา "........ฯลฯ กลางเมองสโขทยน มนา ตระพงโพย สใสกนดกนดงกนนาโขงเมอแลง...." ขอความในจารกหมาย ความวา ชาวสโขทยตองอาศยบอนา ในสมยนนอาจจะยงไมแลงนานก แตสมยตอมาเมอกระแสนาในแมนายมเกดเปลยนทางเมองสโขทยกกลาย เปนเมองดอน จนถงกบเจาเมองตองทงเมองเพราะแหงแลง ตระพง โพยดงกลาวมอยหลายแหง แตทยงคงสภาพอยจนถงทกวนนคอ ตระพง ทอง อยทางดานตะวนออกของสโขทย ยงเปนวดมพระสงฆอาศยอย ๒. พระพทธรป พทธศลปในสมยสโขทย แบงออกไดเปน ๓ ระยะ คอระยะทรงเรองทสด ระยะผสม และระยะเสอม เกอบจะพดได

ประวตพทธ(๒) - หนาท 139 วาชาวไทยเปนชาตเดยวในโลกทผลตพระพทธรปมากทสด แตพทธศลป ทงดงามทสดเกดขนในสมยสโขทย ในสมยนไทยสามารถหลอปฏมาขนาด ใหญกวาคนหลายเทาเปนผลสาเรจอยางงดงาม ซงไมเคยปรากฏมากอน เลยแมในสมยขอมหรอทวาราวด เมอเราเทยบกบสมยเดยวกนในยโรป ในประเทศอตาลซงเปนบอเกดแหงศลปะกยงไมเคยมการหลอปฏมาขนาด ใหญโตนได ตวอยางพทธปฏมาอนใหญโตพงเหนจากพระศรศากยมน ปจจบนอยในวหารวดสทศนหนาตก ๓ วาเศษ ความนยมของชาวสโขทย ในการผลตปฏมากรรม มกจะทาเปนรปพระสอรยาบถ คอ ยน เดน นง นอน สาหรบพระยนนนทเปนสารดขนาดใหญมนอยไมเหมอนชนดปน ปน เรยกกนวาพระอฏฐารส คอพระยนสง ๑๘ ศอก ตามความเชอของ คนในครงนนวา พระพทธองคสงขนาดน ปจจบนดตวอยางไดในวด มหาธาต สโขทยเกา และบนเขาตะพานหนนอกเมองสโขทย ประเพณ สรางพระอฏฐารส ไดสบเนองกนตลอดมาทงลานนาไทยและอยธยา กลาวไดวามกาเนดขนในสมยสโขทยเปนปฐม สมยกอนเหนอขนไปไม ปรากฏ พระอฏฐารสศลปะสโขทยทยงสมบรณแบบมากทสดเหนจะไดแก พระอฏฐารสในวหารวดสระเกศเดยวน พระพทธรปองคนเปนศลปะ สโขทยตอนปลายเดมอยในวดวหารทองเมองพษณโลก รชกาลท ๓ โปรด ใหอญเชญมาไวทวดสระเกศ พระพทธลลาดเหมอนจะเปนศลปะ พเศษทชาวสโขทยคดขน ไมเคยมพระพทธรปลลาปรากฏในประเทศนบ ถอพทธศาสนาอนใดเลย แมแตอนเดย บางทพระปางนจะเปนสญลกษณ แหงความกาวหนาของชนชาตไทย ซงไดเรมตงราชอาณาจกรอนรงโรจน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 140 ขน จงมการผลตขนจานวนมากยงกวาปางพระพทธรปอนใด ทงชนดท เปนโลหะปนปน และพระพมพพระพทธรปลลาองคงดงามทสด ปจจบน ตงอยในวหารคดวดเบญจมบพตร แบบจาลองของพระองคนกรมศล- ปากรเคยเอาไปตงในงานเกยวกบศลปวตถทกรงลอนดอน ปรากฏวาเปน ภาพเดยวทดงดดผชมซงมใชพทธศาสนกชนวนละหลายรอยคน แสดงให เหนถงอทธพลของศลปะวาอยเหนอชาตและศาสนาอยางแทจรง นาเสย ดายพระพทธรปลลาเปนปนปน ซงเปนรปนนจากพระเจดยองคหนงใน สโขทยเกา ภาพนเปนตอนเสดจลงจากดาวดงส มพระพรหมและพระ- อนทรอยสองขาง ถอกนวาเปนพระลลาปนปนทมอรยาบถเปนธรรมชาต ละมนละไมเหนอศลปะปนปนทงหลายในตะวนออก แตกถกผรายขด ทาลายไปเสยเมอไมนานน สาหรบพระนงมหลายขนาดตงแตใหญ ทสดจนเลกทสด พระปนปนขนาดใหญมพระอจนะทวดศรชม สวน พระสารดขนาดใหญคอพระศากยมน พระพทธชนราช พระพทธชน- สห และพระศรศาสดาเปนตน มพระสารดขนาดใหญอกองคหนงทยง เปนปญหาอย คอพระพทธรปทองวดไตรมตร พระองคนถาสารวจด จารกของพอขนรามคาแหงจะพบขอความระบไววา "ในเมองสโขทยนม พระพทธรปอนใหญ มพระพทธรปอนงาม มพระพทธรปทอง มพระ อฏฐารส" ปญหาอยทคาวาทองซงมนกโบราณคดบางคน เชนหลวม บรบาลบรภณฑ อธบายวาไดแกสารดไมใชทองคา แกกมขอขดแยง อยทวา ในสมยสโขทย คาวาสารดมใชกนแลว จารกจะไประบทาไม หากพระองคนเปนเพยงพระสารดซงมอยมากมาย อกประการหนง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 141 กอนหนาจะถงพระพทธรป จารกไดระบถงพระพทธรปขนาดใหญและ ขนาดกลางไวดวย ซงเปนการแนนอนวาพระพทธรปเหลานจะตองมสารด อยดวย เมอเปนเชนน อยด ๆ จะกลาวถงพระพทธรปทองขนทาไม หาก คาวาทองหมายถงสารด เพราะฉะนน ทองในทนไมใชสารดแน จารก วดปามะมวงอกหลกหนงเปนของพระเจาธรรมราชาลไท ไดกลาวถง พระสวรรณปฏมาซงประดษฐานอยบนพระราชมนเทยร จงเปนไปไดวา พระพทธรปดงกลาวนคอพระทองวดไตรมตรเดยวน มทางเปนไปได วา พอขนรามคาแหงไดทรงสรางพระพทธรปทององคน เพราะรชสมย อนยดยาวของพระองคกวา ๙๐ ป ราษฎรไทยมความสงบสขมงคงดวย ทรพยสน พระองคจงไดอทศทองคาสวนหนง ซงอาจจะมราษฎรโดย เสดจพระราชกศลดวยสรางพระทององคนขน มนาหนกถง ๑ ตน แน นอน นาหนกนไมไดหมายถงทองคาทงหมด เพราะการหลอโลหะจะ ตองมการผสมสวน จะหลอดวยทองคาบรสทธลวน ๆ ไดเฉพาะปฏมา ขนาดเลก อกอยางหนงพทธศลปในองคพระกเปนพยานบอกแกเราวา พระองคนเปนปฏมากรรมสโขทยตอนตน เนองแตพระดชนทาไมเสมอ กน ถาเปนพทธศลปสโขทยตอนกลางและตอนปลายแลว พระดชนจะ ทาเสมอกน อยางชดพระพทธชนราชเปนอาท สาหรบพระนอนใน ควาหมายอนแทจรงมไดหมายเอาปางปรนพพาน หรอปางบรรทม ธรรมดา แทจรงปางนเปนปางพระพทธองคทรมานอสรนทราห ซง มอหงการวา ตนเองมรปรางใหญโตเหลอประมาณ จะมาเฝาพระพทธ- องคซงเปนมนษย มเปนพญาชางเหลอบดมดหรอ พระศาสดาจงทรง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 142 นรมตพระองคแมแตอยในอรยาบถไสยาสนกสงใหญยงกวาเขาจกรวาล อสรนทราหครนมาเฝา ตนเองกกลายเปนมดปลวกเลก ๆ ไปจงยอม ลดทฐมานะ ปางนเปนปางสาคญ ๆ สาหรบชาวสโขทย หมายถง ความสามารถของชาวไทย ทตงราชอาณาจกรขมความยงใหญของจกร- วรรดขอมไดหมด พระนอนงามทสดของสโขทยปจจบนอยในวหารวด บวรนเวศวหาร ๓. เกยวกบคณะสงฆสมยสโขทยตอนตน คณะสงฆทมอยสบ มาแตคณะสงฆมอญในอาณาจกรทวาราวดพวกหนง คณะสงฆทสบมา- จากสมยลพบรพวกหนง มทงเถรวาทและมหายาน พอมาถงสมยพอขน รามคาแหง พระองคไดสงทตไปนมนตคณะสงฆลงกาวงศจากเมองนคร ศรธรรมราชขนมาประดษฐานในสโขทย เพราะฉะนนในจารกของพระ องคจงพรรณนาความวา "ในเมองสโขทยนมปคร มเถระมหาเถระ สงฆราชปราชญเรยนจบไตร ฉลาดกวาปครในเมองน ทกคนลกมาแต เมองนครศรธรรมราช" อนทจรงจาเดมแตพระเจาปรกกมพาหมหาราช ฟนฟพทธศาสนาในลงกา มการประชมพระสงฆแตงฎกาเปนตน ใน ตอนตนแหงศตวรรษท ๑๗ นน กปรากฏวามพระพมา พระมอญ และ พระชาวทวาราวด ลพบร ออกไปเรยนรลทธจากลงกาเขามา สาหรบ ประเทศไทยกอนเปนแหงแรก แตเวลานนยงเปนประเทศชอวา ตามพระ- ลงค สงฆปาโมกขนกายนชอพระราหล เหตการณทงนเกดกอนอาณา- จกรสโขทยประมาณ ๑๐๐ ป เมออาณาเขตสมยพอขนรามคาแหงแผลง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 143 ไปถงหวเมองมลายแลว จงไดรถงลทธลงกาวงศ และนาขนมาเผยแผ แตนนมา นกายใหญกกลายเปนศาสนาประจารฐของไทย สวนนกาย เดมทมอยกคอย ๆ เสอมไป เมอลงกาวงศมาตงทสโขทยแลว ไดเกด ผลสะทอนในทางการศกษา การปกครองคณะสงฆ และศลปกรรม ดง ตอไปน คอ ๑. ในดานการศกษา ไทยไดรบพระไตรปฎกทงอรรถกถาฎกา จากลงกา แมกอนหนานพระไตรปฎกของเถรวาท จะมอยแลวในชน ชาตมอญครงสมยทวาราวดกจรง เขาใจวามาในสมยหลง คงจะตกหลน หายสญไปมาก เพงจะไดรบพระไตรปฎกครบถวน ในสมยตนสโขทย จากลงกา เปนเหตใหการออกเสยงภาษามคธของสงฆไทยชดถอยชดคา ตามแบบลงกาทสดยงกวาชนชาตอน ๆ ๒. มปญหาวา คมภรศาสนาซงเปนการแนนอนวา ฉบบเดม ตองเขยนเปนตวสงหล แตครนมาถงเมองไทยคงมการตงคณะกรรมการ ถายตวสงหลเปนตวขอม ทนาสงสยคอ เหตใดจงไมใชอกขระไทย ซง ในครงพอขนราม พระองคกบญญตอกขระไทยแบบเฉพาะขนแลว อน ทจรงตวหนงสอไทยมมากอนพอขนราม พงดจากอกษรไทยลอในยนาน เปนตวอยาง พอขนรามเพยงแตดดแปลงอกษรไทยเดม ถงเชนนนก นาจะใชหนงสอไทยเขยนพระไตรปฎก เหตทใชตวขอมกเพราะ พระ- ไตรปฎกฉบบเดมกอนหนาลงกาวงศจะมาถง ซงเปนของพวกขอมใน สมยลพบร ไดใชอกษรขอมจารกแพรหลายแลว อกประการหนงอกษร

ประวตพทธ(๒) - หนาท 144 ไทยทพอขนรามบญญตขนใหม มพยญชนะไมพอเขยน คามคธจงได ถอเอาหนงสอขอมเปนหลกในการจารก ๓. อทธพลลงกาวงศตอการปกครองคณะสงฆไทย ไดทาให เกดสมณศกดขน สมณศกดนในอนเดยหาเคยมไม ลงกาเปนผคดขน กอน ในชนเดมม ๒ ตาแหนงคอ ตาแหนงสวาม และมหาสวาม สวน ชอสมณศกดแตกตางออกไปตามเกยรตคณของพระเถระผไดรบ คตน พอมาถงสโขทยเขา ไทยไดปรบปรงสมณศกดเทยบดวยยศของพวก พราหมณในทางโลก จงเกดทาเนยบสมณศกดขนเปนครงแรก คอ ๑. ครบา ๒. เถระ ๓. มหาเถระ ๔. สงฆราชา (สงฆราชาเทยบมหา สวาม) ๕. สงฆปรณายกสทธ การปกครองคณะสงฆแบงออกเปน ๓ คณะ คอ คณะคามวาส มเจาคณะชอพระสงฆราชญาณรจมหาเถระ คณะอรญวาสมเจาคณะชอ พระบรมครตโลกดลกตรตนสลคนธวนวาสธรรมกตตสงฆราชมหาสวาม อกคณะหนงเรยกวาคณะพระรป คณะนมดมนไมทราบทมาทไป ๔. อทธพลเกยวกบศาสนประเพณ ในศลาจารกของพอขนราม คาแหง ไดพรรณนาถงสภาพของชาวสโขทย และประเพณทางศาสนา มขอความวา "คนในเมองสโขทยน มกทาน มกทรงศล มกโอยทาน พอขนรามคาแหงเจาเมองสโขทย ทงชาวแมชาวเจา ทวยปวทวยนาง ลกเจาลกขนทงสนทงหลาย ทงผชายผหญง ฝงทวยมศรทธาในพระพทธ ศาสนา ทรงศลเมอพรรษาทกคน เมอออกพรรษา กรานกฐนเดอนหนง จงแลว เมอกรานกฐนมพนมเบยพนมหมากมพนมดอกไม มหมอน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 145 นงหมอนนอน บรพารกฐน โอยทานแลปแลญบลาน ไปสวดญตตกฐน ถงอรญญกพน.....ใครจะมกเลน เลน ใครจะมกหว หว (หวเราะ) ใครจะมกเลอน เลอน เมองสโขทยนมสปากประตหลวง เทยนมอญคน เสยดกนเขาดทานเผาเทยน เลนไฟ เมองสโขทยนมดงจะแตก" การทชาวสโขทยเครงครดในพทธศาสนา ตรงกนขามกบขอ กลาวหาของคนบางคนทวานบถอศาสนาพทธ ทาใหขเกยจ เพราะใน จารกพอขนรามพรรณนาตอไปวา "....แตคนในเมองสโขทยนดวยร ดวยหรวก (ฉลาด) ดวยกลาดวยหาญ ดวยแคะดวยแรง หาคนเสมอ มได" เพราะฉะนน เมอประชาชนขยนขนแขงทามาหากน จงเปน เหตใหสโขทย มสงดงน ".....มวหาร มปคร มทะเลหลวง มปาหมาก ปาพล มไร มนา มถนฐาน มบานใหญบานเลก มปามวงปาขามดงามดงแกล" ๕. ดวยอทธพลของพระพทธศาสนาสโขทยไมมทาสเลย ระบบ ทาสเพงจะเรมในสมยอยธยา เมอไทยไปเลยนแบบจากเขมร ซงถอ กษตรยเปนเทพาวตารตามคตศาสนาพราหมณ แตในสมยสโขทยราษฎร เปนลกเมองเสมอกนหมด เพราะฉะนนในพระอยกาลกษณะลกพาซง ตราขนในป พ. ศ. ๑๘๙๙ สมยพระเจาอทองของอยธยา กลาวถง ทาสทหนไปสเมองชะเลยง สโขทย ทงยง บางยม สองแคว สระหลวง ชากงราว เจาทาสขอรองใหรฐบาลอยธยาไปตดตามจบ พระเจาอทอง รบสงวา แมแตขายกนในกรงอยธยายงบงคบเรยกคาไถ ไล

ประวตพทธ(๒) - หนาท 146 เบยกนยาก ทหนไปถงแดนสโขทยใตหลาฟาเขยว จกทาเอาอยางเชน เพชรบร ราชบร สพรรณ บชอบเลย ทาสทหนไปสอาณาจกรสโขทย จะไดรบอสระ รฐบาลสโขทย จะมอบทนทรพยทากนให แมในสมยพระธรรมราชาท ๒ คอพระเจา ไสยลอไท เมอกรงสโขทยตกเปนประเทศราชของอยธยาแลว ถงกระนน ทางสโขทยกยงถอเปนกฏหมายวา ทาสเชลยใดทหนมามกาหนดระยะ เวลาถาไมมเจาทาสตามมา พนระยะกาหนดแลวกจะเปนอสรชนทนท ๖. เนองจากกษตรยสโขทยตงพระองคเปนพอ ใกลชดกบ ราษฎรผเปนลกอยเสมอ จงไดเกดสภาษตสอนราษฎร เชนพอสอนลก เรยกวาภาษตพระรวง คอ "อาสาเจาจนตวตาย อาสานายจนพอแรง ปลกไมตรอยารราง สรางกศลอยารโรย อยาขดคนดวยปาก อยาถาก คนดวยตา อยาแผเผอความผด อยาผกมตรคนจร อยารกเขากวาผม อยารกลมกวานา อยารกถากวาเรอน อยารกเดอนกวาตะวน" ๗. อทธพลทางศลปะ ไทยไดพระพทธสหงคจากลงกา ซงเปน แมแบบของพระพทธรปสโขทย พระพทธรปในประเทศไทยกอนหนาน ทกยคไมเคยมเปลวรศมสง เพงจะมขนครงแรกในสมยสโขทย สงฆาฏ พระพทธรปในสมยกอนหนาน ไมเคยเปนแฉกชนดทเรยกวา เขยว ตะขาบ พทธปฏมาแบบสโขทยม พระเจดยแบบลอมฟางซงถายจาก มรจวดเจดยในลงกากด ถปารามในลงกากด สมยสโขทยไดสรางขน เชนพระมหาธาตวดชางรอง เมองชะเลยง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 147 ลงกาวงศสมยท ๒ ในรชสมยพระเจาเลอไทโอรสของพอขนราม ไดเกดลงกาวงศ ชดท ๒ ขน มลเหตเนองมาแตมคณาจารยสงหลรปหนง ชอพระตมา บวชเรยนในสานกพระอทมพร ซงนบถอกนวาเครงครดทสดในลงกา พระมตมา มาตงลทธในเมองนครพน เขาใจวาเปนเมองเมาะตะมะ ในสมยพระสตโสมเปนพอเมอง ชาวเมองเลอมใส ทาพธอษยาภเษกทาน พระมตมาขนเปนอทมพรบปผามหาสวาม ครงนนมพระเถระชาวสโขทย ๒ รป ชอพระสมนะ และพระอโนมทสส เปนศษยของพระสงฆราช ปพพตะ ไดยนกตตศพทจงเดนทางออกไปขอเปนศษย ทานอทมพรได ใหสกแลวรบอปสมบทใหม อยเลาเรยนกบทานได ๕ พรรษากลากลบมา ตอมาอก ๕ พรรษา พระสมนะกบพระอโนมทสสไดพาพระเถระไทยอก ๘ รป ในเมองเมาะตะมะคอ พระอานนท ๑ พระพทธสาตร ๑ พระสชา- ตะ ๑ พระเขมะ ๑ พระปยทสส ๑ ทระสวณณคร ๑ พระเวสสภ ๑ พระสทธาตสสะ ๑ ทานทง ๘ นขอสกแลวอปสมบทใหม แตพระอทม- พรมอบหมายใหพระสมนะ พระอโนมทสส ทาหนาทเปนอปชฌายบวช ทานทง ๘ รปน แลวมปกาสตสงวา ดรา อาวโสทงหลาย ศาสนาอน กนามาแตลงกาทวปนน จกไมมนคงในเมองเมงมนา จกไปตงมนอยใน เมองสโพนตอเทา ๕ พนปแล เพราะฉะนนเมอคณะสงฆชดนกลบส สโขทยแลวจงไดเผยแผลทธลงกาวงศใหม หรอเรยกอกอยางหนงวา นกายอทมพร ตามชอสานกเดมในลงกา จนแพรหลายออกไปทวกระทง ถงอาณาจกรลานนาไทยและลานชาง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 148 สนตตวงศราชวงศสโขทย ตามขอคนควาของนกประวตศาสตรรนเกา กษตรยราชวงศ สโขทยม ๘ พระองค แตผลอนเกดจากการบรณะ เมองสโขทยเกาในป พ. ศ. ๒๔๙๙ ทางการไดขดพบจารกหลกใหมทบรเวณวหารสงในวด มหาธาต เปนคาสาบานระหวางปกบหลาน มขอความททาใหตองเปลยน แปลงลาดบราชวงศพระรวง ขอความนนตอนหนง "....สบถดวยกนนจง ใหไดแกอารกษทงหลาย อนมในนาถา วงศาพระยาผป ปพระยา ปเรง ปมง ปพอง ปฟาฟน ผากอง ปพระยาคาฟ พระยากองเทาน คาคากวาผสทธแล แตนคาคง ผปยาคา ฝงผหวาน ปขนจต ขนจอด ป พระยาศรอนทราทตย ปพระยาบาน ปพระยารามราช ปไสยสงคราม ป พระยาเลอไท ปพระยางวนาถม ปพระยามหาธรรมราชา พองาเมอง พอเลอไท และไทยผด ผชาวเลองเทานแล แมผใดบซอไซร ผมนทง เสอใหญ เขาภคา เขายาดาน ผาแดง แขวงแมพระศกด พระสอ เสอ หาญญอาง ทานสถาน ปชละหมน หมนหอยแสนดง ทงปเจาพระคะพง เขายรรยง พระศร ผบางพระศกดอารกษทกแหง แตงตาดสองปหลาน รกกน ผวผใดใครบซอ จงผผนหกกาวนาวคอ อยาเปนพระยาเถงเทา เปนเจา อยยนหนตาย ดงวนทนดงเครยว เขยวเหนอเวจนรก ตกอบาย เวทนา เสวยมหาวบาก อยาไดคาดไดพบพระพทธ พระธรรม พระสงฆ สกคะ.... ฯลฯ" เนอความในจารกหลกน ทาเมอ พ. ศ. ๑๙๓๕ ซงเปนสมยตอน ปลายของยคสโขทย ไดลาดบบรรพบรษกอนหนาพอขนศรอนทราทตย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 149 ขนไปหลายชน อางเชญมาเปนพยานในคาสาบานทนาสนใจม ๒ ชอ คอ ปไสยสงคราม และปพระยางวนาถม ในระหวาง ๒ องคนมพระยาเลอไท คนกลาง ถา ๒ องคนเปนกษตรย ราชวงศพระรวงกตองม ๑๐ รชกาล ไมใช ๘ เมอความในประวตศาสตรตอนทพระมหาธรรมราชาลไท ยง ไมไดเสวยราชย ยงเปนเจาเมองศรสชนาลยอยในฐานะลกหลวง พอขาว พระราชบดาคอพระเจาเลอไทสนพระชนม ในจารกเลาวา มผคดมชอบ แยงราชสมบตในเมองสโขทยขน พระเจาลไทเมอยงเปนราชบตรตอง ยกกองทพจากเมองศรสชนาลยมาตเอาสโขทยคน สาเรจโทษผคดมชอบ ผคดมชอบคนนนอาจจะเปนพระยางวนาถม ซงพฤตการณแสดงใหเหน วาทานผนจะเปนราชบตรตางพระมารดา หรอมเชนนนตองเปนเจานาย สาคญองคหนง จงไดจดเขาไปในลาดบราชวงศตามจารกทคนใหมน ม ขอทนาสงสยคอ ถามกษตรยอกองคหนง กอนหนาพระเจาเลอไท ซง เปนราชโอรสของพอขนรามคาแหง เหตใดชอของทานผนนจงไมใช คาวาปพระยา ใชแตคาวาป ดจะมความแตกตางระหวางปพระยากบป อย ทานผนนคอปไสยสงคราม จะเปนไปไดหรอไมวา ปไสยสงคราม ไมไดเปนกษตรย แตปพระยางวนาถมเปนกษตรย ถาประเดนนถกตอง ราชวงศพระรวงกม ๙ รชกาล พระเจามหาธรรมราชาลไท กษตรยพระองคนปรากฏในจารกอกษรขอม เรยกวา กมรเตงอญ ศรสรยพงษรามมหาธรรมราชา พระองคมความสาคญตอพระพทธ- ศาสนาอยางมาก ซงเราพอจะแยกเปนหวขอดงตอไปน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 150 ๑. การศกษาในพระศาสนา พระเจาลไทเมอยงเปนราชบตร ทรงศกษาพระไตรปฎกกบคณาจารยผมชอเสยงในครงนน อาทเชน พระ อโนมทสส พระสารบตร และอปเสนราชบณฑตเปนตน จงนบวาเปน กษตรยไทยพระองคแรกทรอบรในภาษามคธและพระไตรปฎกจนถงกบ ทรงพระราชนพนธเตภมกถาในบางแผนกของหนงสอน ทรงอางถง ตารบตาราทใชเรยบเรยง ลวนแตเปนคมภรมคธทงอรรถกถาฎกาประ- มาณ ๓๐ ปกรณ บางปกรณปจจบนไมมตนฉบบ หนงสอเตภมกถา จง เปนวรรณคดพทธศาสนาเลมแรกในภาษาไทยทคนไทยเขยนขน สมเดจ กรมพระยาดารง เปนผเปลยนชอหนงสอวา ไตรภมพระรวง รสอกษร ในหนงสอนแตงเปนลกษณะรายยาว มสมผสในบางตอนพรรณนาความ เปนไปของสตวในไตรภม ๒. ในการคณะสงฆ พระเจาลไทไดสงทตไปนมนตคณะสงฆ ลงกาเขามาสโขทย คณะสงฆชดนมาตงอยกอนแลวทเมองเมาะตะมะ และมพระเถระทสาคญ มหาสวามซงตองไมใชชอเปนแน แตเปน ฐานนดรศกด ในจารกวดปามะมวงเรยกวาสงฆราชลงกา พระเจาลไท ไดทาพธนมนตพระสงฆราชลงกาเปนการมโหฬาร ถงกบใหตดถนนจากสโขทยไปกาแพงเพชร จากกาแพงเพชรไปเมาะ- ตะมะ เมอคณะสงฆลงกามาถงสโขทยไดจาพรรษาอยในวดปามะมวง พระเจาลไทเองกทรงพระราชศรทธาออกผนวชเปนกษตรยไทยองคแรก ทบวชในขณะเสวยราชย พธผนวชทาเปนสองตอน ตอนบรรพชาเปน สามเณรทาในพระราชมณเฑยร ตอหนาพระสวรรณปฏมา (คอพระทอง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 151 วดไตรมตร) กอนจะบรรพชาทรงเพศเปนดาบส ประกาศพระราชปฏญ- ญาณทามกลางสงฆ มงปรารถนาพระโพธญาณอยาวเดยว พระสงฆราช ลงกาไดสรรเสรญพระจรยาวตร หลงบรรพชาแลวในขณะทเสดจไป เพอ ประกอบพธอปสมบทวาทรงมอนทรยสงวรยงนก อปมาดงพระมหาเถระ ผมพระวสสาได ๖๐ เปนประมาณ ตอนสองทาพธสวดญตตอปสมบทใน วดปามะมวง เขาใจวาจะทรงประทบอยทนนตลอดเวลาอปสมบท และ ถาไมมกองทพไทยใตขนไปรกรานอาณาเขตแลว กษตรยองคนคงจะ เพลดเพลนในเนกขมมสข พระองคไดปรวรรตเพศออกมาในทามกลาง ออนวอนขอรองของเหลาอามาตย ๓. โรงเรยนไทยโรงเรยนแรกเกดขนในแผนดนน กลาวคอ พระเจาลไทไดทรงอทศพระราชมณเฑยรเปนทบอกปรยตธรรมแก ภกษสามเณรขนครงแรก อนเปนแบบอยางใหกษตรยในอยธยาและรตน- โกสนทรทาตาม ๔. พระเจาลไทไดสงทตไปจาลองรอยพระพทธบาทบนยอด เขาสมนกฏในลงกา มาสรางไวตามไหลเขา ตามหวเมองสาคญ เชน สโขทย กาแพงเพชร พษณโลก รอยพระบาทนพงเหนตวอยางไดท วดบวรนเวศ จงเกดประเพณไหวพระบาทขนเปนครงแรก ๕. พระเจาลไทไดทรงหลอพระพทธปฏมาชดใหม หลายชด หลายครง ครงละหลายสบองค ครงทสาคญทสดคอ ชดพระพทธชนราช พระพทธชนสห และศรศาสดา ขอสงเกตปฏมากรรมในสมยนชอบทา นวพระหตถพระบาทเสมอกน ผดกบพระสโขทยยคกอน ทนวพระบาท พระหตถไมเสมอกน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 152 ๖. ทรงกอพระมหาธาตทสาคญในเมองกาแพงเพชร พระมหา- ธาตนอยทปากคลองสวนหมาก เดมมรปอยางพระเจดยทรงพมขาวบณฑ ตอมามคหบดชาวกะเหรยงคนหนง ชอพระยาเกา ในสมยรชกาลท ๕ รอพระเจดยออกแลวกอใหมเปนรปเจดยพมา ยงปรากฏอยทกวนน ๗. พระเจาลไทโปรดใหทตไปเชญหนอพระศรมหาโพธจาก อนราธประมาปลกไวในอาณาเขตสโขทยหลายแหง ประเพณบชา ตนโพธจงเกดขนในเมองไทย ๘. พระเจาลไทนอกจากแตกฉานในพทธศาสตรแลว ยงแตก ฉานในโหราศาสตรและไสยศาสตรเปนอยางมาก ทรงทาพธทางไสย- ศาสตรหลอเทวรปชดสาคญมพระอศวร พระนารายน และพระอมา ขนาดโตกวาคนฝมอนบวาเปนเยยม ปจจบนดไดในพพธภณฑสถานแหง ชาต เทวรปพระอศวรมจารกหลอเองไวสาหรบปกครองสตว ๔ ตน ๒ ตน มผเขาใจวาสโขทยตองออนแอลงเพราะพระเจาลไทเอาใจใสใน พระศาสนามากไป แตถาเราดในสมยพอขนราม พระองคกเครงครดทาง ศาสนาไมแพพระเจาลไทเลย บานเมองกไมออนแอ และความจรง พระเจาลไทกไมออนแอ เพราะพระองคสามารถยบยงการรกราน ของกรงศรอยธยาได ขอสาคญคอวา อาณาจกรอทองความจรงเปน อสระรฐมาแตไหนแตไร ไมไดเสยบานเมองแกทางสโขทยเลย เปนแต วาทางอทองยอมรบใหสโขทยเปนผนาในวถทางการเมองเทานน จะไป โทษวา เพราะสนใจศาสนาจงสอทองไมไดไมถก

ประวตพทธ(๒) - หนาท 153 เมอสนรชกาลพระเจาลไทแลว พระเจาเสยลอไทไดเสวยราชย ในตอนนสโขทยตองรบศกสองดาน คอศกเชยงใหมทางเหนอดานหนง ศกอยธยาทางใตดานหนง แตทางเชยงใหมยงพอตอสสะกดไวได บาง ครงกกลบเปนฝายรก ไปตไดถงเมองลาปาง แตสาหรบศกอยธยา ประจวบกบเปนรชสมยพระเจาบรมราชาธราชท ๑ ซงเปนนกรบ จน สามารถตอาณาจกรกมพชาแตก พระเจาไสยลอไทตองยายราชธานลงมา ประทบทเมองพษณโลก เพอจะรบมอกบพระเจาบรมราชาเตมท แต ผลสดทายพระองคกลบเปนฝายยอมสวามภกด ยอมถวายบงคมพระเจา บรมราชา สโขทยจงตกเปนประเทศราชของอยธยา มกษตรยสบมาอก ๒ พระองคแลวเลยถกยบรวมเขาเปนราชอาณาเขตเดยวกบอยธยาใน สมยพระเจาสามพระยา พทธศาสนาสมยสพรรณภม ทองทอนเปนทตงแควนสพรรณภมไดแกบรเวณสพรรณบร นครชยศร สงหบร อางทองเดยวน เปนเมองโบราณรวมสมยกบ ทวาราวด ตอมาเมออาณาจกรทวาราวดสญไป ยงปรากฏมซากสถป และโบราณสถานในบรเวณเมองเกาคอเมองอทอง ศลปะเปนอยางเดยว กบทวาราวด ในบรเวณนไมปรากฏมศลปะของขอม ยกเวนเสยแต ปรางคเทวสถานในเมองสพรรณบรเกา ชนชาตไทยผเขามาครอบครอง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 154 แควนสพรรณภม เปนไทยสายเวยงไชยปราการ มพระเจาชยศรเปนหว หนา ไดลงมาครอบครองตงแตพทธศตวรรษท ๑๗ และไดตงอาณาจกร ขน ใชชอวาเกา แตเรยกเปนไทยวาอทอง ราชวงศอทองปกครองอย กวารอยป รวมสมยกบสโขทย มกษตรยไมนอยกวา ๖ พระองค จาก โบราณวตถของอทองทาใหเราทราบถงอทธพลของพทธศาสนา เปน แบบลงกาวงศผสมลพบรและทวาราวด ยกตวอยางเขนพระพทธรปพระ- เศยรกเปนรปฝาชพระพกตรเปนเหลยมพระโขนงนาสกและพระโอษฐ แสดงใหเหนถงอทธพลลพบร สงฆาฏพาดตรงลงมาถงพระนาภ พระ- พกตรอยในลกษณะเครงขรม (ภาษานกเลงพระเรยกวาอทองหนาฤาษ หรออทองหนาแก) พระพทธรปแบบนมจานวนนอย องคทงามทสด ปจจบนอยในพพธภณฑสถานแหงชาต ตอมาในสมยอทองตอนปลาย ไดรบอทธพลจากสโขทยเขามาทาใหมเปลวรศมเพมขน พระพกตรยาวร อรยาบถคลายความเครงเครยด คอมลกษณะออนชอยละมนละไม ใน ราวศตวรรษท ๑๙ กษตรยอทององคสดทาย มฐานะเปนบตรเขยของ กษตรยอทององคกอน ทานผนมาจากแควนกมโพช (ไมใชเขมร) แต เปนอาณาบรเวณทองทอโยธยาเกา ตานานพนเมองเลาวา ทานผนม เชอเปนเจาชนสงแหงแควนกมโพช คอพระเจารามาธบดท ๑ ผสราง พระนครศรอยธยา เหตผลทพระเจาอทองยายกรง ตามความเขาใจ ทวไปกคอเอาเรองโรคหา ซงระบาดในเมองอทองเปนเหต แตเบอง หลงของเหตนยงมสงสาคญอกอยางหนงคอ แควนอทองตองการขยาย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 155 อานาจลบลางอทธพลสโขทย เมอเปนเชนนสถานทตงเมองเดมไมเหมาะ สมในทางยทธศาสตร และเศรษฐศาตร เพราะเปนเมองดอนหางไกล ทะเล เมอตองการจะสรางเมองใหอดมสมบรณมงคง จงเปนความจาเปน ทตองยายกรง ซงพระเจาอทองไดทรงเลอกเอาชยภม ทางทศตะวนออก เปนแหลมยน เปนทมาแหงแมนาสามสายบรรจบกน และเปนปาก ประตทสโขทยจะมโอกาสตดตอกบทางทะเล เมอพระองคสรางกรงทน จงเทากบปดประตบานอาณาจกรสโขทย ตดขาดมใหตดตอทางทะเล ไดเลย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 156 บทท ๗ พระพทธศาสนาในประเทศไทย ตอน ๔ สมยอยธยา บรเวณทตงพระนครศรอยธยาเดยวน แตเดมมมาเมองโบราณ ตงอยกอนแลวหลายเมอง ชอเมองอโยธยา และเมองเสนาราชนคร ฝง ตะวนตกของทางรถไฟ มการขดพบซากเมองโบราณสถปเจดยโดย เฉพาะพระพทธปรากฏเปนหลกฐานสาคญอยขอหนงคอ พระพทธรป องคใหญวดพนญเชง ไดสรางกอนสรางพระนครศรอยธยาถง ๒๖ ป ถา บรเวณนจะเปนปาดงพงไพรใครทไหนจะมาสรางพระขนาดใหญไว และ ทานผสรางกตองเปนชนเจาฟามหากษตรยจงมกาลงกะเกณฑไพรพลมา สรางปชนยวตถขนาดมหมาขนได ยงมเศยรพระพทธรปขนาดใหญอก องคหนง ปจจบนอยในพพธภณฑสถานเจาสามพระยา มอายรนเดยว กบพระพทธรปวดพนญเชง เมอดตามศลปะแลวกเปนศลปะแบบอทอง เพราะฉะนนจงสรปความไดวา เมองอโยธยาเกาคงจะตงขนในสมยขอม เปนใหญ ตอมาในสมยอทองไทยเขามาครอบครอง และไทยอทองน เองเปนผสรางวดพนญเชงขน เมอพระเจารามาธบดท ๑ ยายกรง จากเมองสพรรณภมไดมาตงพกอยทตาบลเวยงเหลก รรอโอกาสดททา ทางสโขทยอย ๓ ป และพระองคไมไปอาศยในเมองอโยธยาเกา แต กลบมาสรางพระนครใหมบนแหลม เพราะความสาคญในทางยทธศาสตร

ประวตพทธ(๒) - หนาท 157 มเหนอกวา คอทรงประสงคเอาแมนาสามสายเปนคเมองตามธรรมชาต ทตองขดคกนใหมเพยงดานเดยวเทานน นคอทตงพระนครศรอยธยา ซงเปนราชธานอยกวา ๔ ศตวรรษ พระนครศรอยธยาสรางในชนแรก กาแพงเมองยงเปนพนดน เอาไมไผปก ยงไมไดกออฐถอปนใด ๆ ทง นน แมแตพระราชวงกเปนเครองไม ทกออฐถอปนถาวรมแตวด ซง พระเจารามาธบดท ๑ ทรงสถาปนาขนทสาคญม ๒ วดคอ วดพทไธศวรรย วดนสรางอยในบรเวณตาบงเวยงเหลก ในทตงพลบพลากอนสรางพระ- นคร วตถสาคญในวดนทยงเหลออยคอพระปรางคองคใหญ พระวหาร พระพทธรปตามระเบยงคด ซงทาดวยศลา และกฏสมเดจพระพทธ- โฆษาจารย วดพทไธศวรรยนเรยกไดวาเปนปฐมอารามในสมยอยธยา เปนวดประสทธประสาทวชาการพชยสงคราม ตลอดสมยอยธยา แมทพ นายกองไทยสวนมากไดรบการอบรมจากสานกวดพทไธศวรรยน ใน ปลายแผนดนพระองคไดสรางวดเจาพระยาไทขน (คอวดใหญชยมงคล เดยวน) ในทางวรรณคดไดทรงตงกฏพระอยการ และมโองการแชงนา ซงยงตกทอดมาถงปจจบน ความเปลยนแปลงในสมยอยธยาน เหนได ชดวา เพราะรกอทธพลขอม เหตดวยใกลขอมมากกวาทางสโขทย เรม ตนกคอกษตรย ไมใชเปนพอเมองราษฎรเสยแลวแตเปนเทวราช ท ราษฎรจะใกลชดไมได ในสมยสโขทยไมมทาส สมยนระบบทาสมขน พระเจาอทองไดยกกองทพขนไปตเมองชยนาทของสโขทยแตก แตหลง จากเจรจาตกลงกนแลวกยอมคนเมองให แลวขอมแปรพกตร กองทพ อยธยาจงไปตเขมรถงทตงยโสธรประ นบเปนครงแรกทกองทพไทยต

ประวตพทธ(๒) - หนาท 158 เขมรถงตวประเทศเขมรเอง ปรากฏวาแมทพไทยคอพระราเมศวรเสยท พระเจาอทองจงใหไปทลเชญหลวงพะงวพมเหษ ซงเปนเจาเมอง สพรรณภมอยใหยกกองทพไปชวยหลาน เขมรจงพายแพไป เมอพระ- เจาอทองสวรรคต พระราเมศวรไดเสวยราชยอยชวระยะเวลาสน กตอง ยอมถวายราชสมบตแกพระเจาลง คอขนหลวงพะงว ในรชสมยพระเจา บรมราชาธราชท ๑ (ขนหลวงพะงว) นไดสโขทยเปนเมองขน พระองค ไดสรางวดมหาธาตทอยธยา และสถาปนาพระมหาธาตสงเสนเศษพรอม ดวยพระมหาเถระธรรมกลยาณ ปญหาเรองผสรางวดมหาธาตน ใน พงศาวดารกลาวตางกน คอบางแหงกลาววาสรางในรชสมยพระราเมศวร เมอเสวยราชยครงท ๒ คนวนหนงเมอเสรจราชการสงครามทางการเมอง เหนอ เสดจออกทรงศลทพระทนงมงคลาภเษก เวลาดกทอดพระเนตร เหนพระบรมธาตแสดงปาฏหารย จงโปรดใหเรยกราชยาน ขนประทบ แลวตามพระบรมธาตไป โปรดใหเอากรยปกเอาไว ณ ทพระบรมธาต แสดงปาฏหารย แลวใหสถาปนาพระมหาธาตสงเสนเศษ แตขอความใน พงศาวดารฉบบหลวงประเสรฐซงเปนจดหมายเหตบนทกในสมยกรงเกา มศกราชวนเดอนป แมนยานก กลาววาพระบรมราชาธราชท ๑ เปนผ สถาปนา เมอเปนเชนนกมทางเดยวทตองสนนษฐานวาวดมหาธาตเปน ของขนหลวงพะงวสราง พระราเมศวรเปนผบรณปฏสงขรณตอมาเปน ธรรมเนยมของเมองใหญทเปนชนราชธานหรอเมองลกหลวง ตองมวด สาคญประจาพระนคร ๓ วด เรยกชอเหมอนกนคอ วดมหาธาต วด ราชบรณะ วดราชประดษฐาน ทเรยกวาวดมหาธาตนน ตองมพระบรม

ประวตพทธ(๒) - หนาท 159 ธาตเปนหลกสาคญของวด ในสมยสโขทย เมองสโขทยเกากมวดมหาธาต เมองสวรรคโลก คอเมองศรสชนาลยเกากมวดมหาธาต เมองกาแพง เพชรและเมองพษณโลกกมวดมหาธาต ในสมยอยธยานอกจาวดมหา- ธาตดงกลาวนแลวทเมองสพรรณบร ราชบร เพชรบร ชยนาท ลวนม วดมหาธาตทงนน สาหรบวดมหาธาตในกรงศรอยธยามฐานะสาคญมาก คอเปนทประทบของสมเดจพระสงฆราชมาทกแผนดน พระบรมราชา- ธราชท ๑ ไดเสวยราชยอยกวา ๒๐ ปกสวรรคต พระราเมศวรยกกองทพ จากเมองลพบรลงมา แยงราชสมบตคน กษตรยพระองคนไดทรงสราง วดพระราม วดภเขาทอง เปนวดใหญ ๒ วด วดพระรามสรางตรงท ถวายพระเพลงพระรามาธบดท ๑ ผเปนพระชนก ตงอยรมบงชขน หนา พระมหาราชวง ปจจบนยงมพระปรางคและซากพระวหารเหลออย สวน วดภเขาทองจะเปนเสมอนหนงทองนาอนไพศาล ประชาชนนยมลงเรอ เลนสกรวา กษตรยอยธยาตอนตนองคสาคญอกองคหนงคอพระเจา สามพระยา พระองคไดทรงสรางวดราชบรณะขนบนททถวายพระเพลง พระเชษฐา ๒ พระองค คอเจาอาย เจาย วดนอยตดกบวดมหาธาตเพยง มถนนคน ในสมยโนน พระมหากษตรยทกพระองคตองเสดจพระราชทาน พระกฐนโดยขบวนพยหยาตราเปนประจา สาหรบวด ๒ วดนขาดไม ได โบราณวตถในวดราชบรณะ คอพระปรางคองคใหญ ซงเมอเรว ๆ น ไดมการเปดกรในพระปรางคไดพบเครองราชปโภค ลกษณะของกรสราง เปนหองลบซอนลงไปเปนหอง ๆ สมเดจพระเจาสามพระยาทรงตยโสธร

ประวตพทธ(๒) - หนาท 160 ประของเขมรแตก กลาวไดวา พระองคเปนผปดฉากความรงโรจนของ พวกขอม เพราะแมยโสธรประหรอนครธมจะเปนเมองทตยาก เพราะ กาแพงเมองเปนแลง ไทยใชนโยบายลอมเมองใหอด ในทสดนครธม กแตก ไทยไดกวาดเอาเชลยมทงพวกพระครพราหมณและทรพยสน ตาง ๆ เขามาพระนครศรอยธยา นครธมจงกลายเปนเมองรางอยในปา ดบ หลงจากนน กษตรยเขมรองคตอมากไมมใครกลาไปอย แตไดเทยว ตงเมองหลวงไมเปนท ความยงใหญของจกรวรรดขอมไดสญลงกลาย เปนประเทศเลก ๆ ในสพรรณภมไป วตถทพระเจาสามพระยาเอามาจาก นครธม มตวอยางเหลออย คอรปหลอสารดเปนสตวตาง ๆ พระองค โปรดใหตงประดบไวทวดมหาธาตบาง ในพระราชวงบาง ตอมาถงสมย พระเจาบเรงนองตกรงศรอยธยาได พระพมาเอารปสารดเหลานไปพมา รปเหลานทองเทยวไปไกลหลายแหง ปจจบนมเหลอเปนบางรปทวดพระ มหามยมนทมณฑเล พระพทธศาสนาในสมยอยธยายคท ๒ ยคนนบแตรชการพระเจาบรมไตรโลกนาถเปนตนมา ขอแตก ตางระหวางยคตนกบยคนแตกตางเพราะศลปะ คอในยคตนนยมสราง พระปรางคกนมาก ในยคนหนเปลยนมาสรางสถปแบบลอมฟางหรอแบบ ลงกากนมาก ในยคตนพระพทธรปมอทธพลของลพบรและอทองมาก ในยคนอทธพลศลปะสโขทยเขามาแทนท ทงนเพราะเหตวาพระเจาบรม ไตรโลกนาถนนทรงมพระราชมารดาเปนเจาหญงผมศกดของสโขทย ได

ประวตพทธ(๒) - หนาท 161 เสดจขนไปประทบทหวเมองเหนอแตยงทรงพระเยาว ทรงคนเคยกบ ศลปะแบบสโขทยมาก ครนเมอเสวยราชยแลว ความจาเปนทางการ เมองบงคบใหพระองคตองเสดจขนไปประทบเมองพษณโลก เปนระยะ ตดตอกนหลาย ๆ ป ทงนเพอรบศกกบทางเชยงใหม ฝายทางพระนคร นนโปรดใหพระราชโอรสองคใหญ คอพระบรมราชาปกครอง พระเจา บรมไตรโลกนาถไดทรงอทศพระราชวงเดมซงสรางมาแตครงพระเจาอ- ทองใหเปนวด แลวยายพระราชวงไปตดอยทางรมนา วดทวานเปนวด ในเขตกาแพงวงไมมพระสงฆอย มแตพทธาวาสอยางวดพระแกวในกรง เทพฯ เรยกวาวดพระศรสรรเพชญ ทรงหลอรปพระโพธสตว ๕๐๐ ชาต ไวในวดน รปเหลานปจจบนยงเหลอเพยง ๒-๓ รป แลวทรงนพนธ มหาชาตคาหลวงสาหรบใชเทศนาตามวด เพราะฉะนนรายมหาชาตจงเกด ขนครงแรก แตประเพณฟงเทศนมหาชาตมมาครงสโขทยแลว หากยง ไมมเทศนฉบบหลวงเพมจะมขนในครงน มลเหตทไทยนยมฟงเทศนมหา ชาต กเพราะอทธพลในหนงสอมาลยสตร ซงแสดงวาพระศรอรยเมต- ไตรยตรสบอกผานพระมาลยวา ผใดปรารถนาไปเกดทนศาสนาของพระ องค ตองฟงเทศนมหาชาตใหจบ ๑๓ กณฑในวนเดยวกน และบชาดวย ธปเทยนดอกบวอยางละพน ไดกลาวมาแลววาในสมยศตวรรษท ๒๑ น มคณะสงฆจากลานนาและกรงศรอยธยาไปบวชเรยนจากสานกพระวนรต ลงกาเขามา และมาฟนนกายลงกาวงศขนใหมแบบสานกพระวนรต พระ เจาบรมไตรโลกนาถ ทรงเลอมใสคณะสงฆ ดงกลาวน ถงกบเสดจออก ผนวช ณ วดจฬามณพษณโลกพรอมดวยพระราชโอรสและพระราชนดดา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 162 และขาราชการรวมทงหมดถงพนเศษ เปนพธกรรมมโหฬาร พระเจา- ตโลกราชทางเชยงใหมกด พระเจาหงสาวดกด ตางสงราชทตนาเรอง อฏฐบรขารมาทรงยนด เมอสนรชกาลนแลว พระรามาธบดท ๒ ราช- โอรสไดเสวยราชย พระองคประสต ณ เมองพษณโลก ไดทรงสราง พระสถปแบบลงกาสงเสนเศษ ๒ องค ในวดพระศรสรรเพชญ อทศให พระชนกและเชษฐา ไดทรงหลอพระพทธรปยน หนกดวยโลหะตาง ๆ ๕ หมนกวาชง หลอแลวแผทองคาหม หนก ๒๐๐ กวาชง เปนพระยน สง ๘ วา พระอระกวาง ๑๑ ศอก พระพกตรยาว ๔ ศอก ใชเวลาหลอและ ตกแตง ๓ ปจงแลว ถวายพระนามวาพระศรสรรเพชญและประดษฐานไว ณ วดพระศรสรรเพชญ ถาคดตามนาหนกราคาทองคาในตลาดปจจบน พระพทธรปองคนหมทองในราคา ๑๐ ลานกวาบาท นบวาเปนพระ- ทององคใหญทสดในโลก พระรามาธบดท ๒ มรชสมยอนยดยาวทสด ในบรรดากษตรยอยธยา คอเสวยราชยกวา ๔๐ ป บานเมองสงบราบคาบ เศรษฐกจกเจรญเปนเหตใหทรงมงมจนสามารถหลอพระพทธรปทองคา ขนาดใหญน และเลยไดรบยกยองจากราษฎรวาพระพนวรรษา วรรณคด ขนชางขนแผนนาจะเปนเรองทเกดขนในรชสมยน แตกวเอามาแตงในตน รตนโกสนทรภายหลง ศลปะพระเจดยในสมยนเราดไดจากสถปในวด พระศรสรรเพชญ สาหรบองคพระศรสรรเพชญนน ไดเปนอนตรายจาก พมาเมอครงกรงแตกคราวหลง แตถงกระนน เรากยงหาตวอยางดได จากพระพทธรปใหญอกองคหนงคอพระโลกนาถ ซงหลอในสมยพระเจา บรมราชาหนอพทธางกร ราชโอรสของพระรามาธบดท ๒ พระโลกนาถ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 163 สง ๕ วา เปนพระยนเหมอนกน อยในวดพระศรสรรเพชญดวยกน ปจจบนอยในวหารมขตะวนออก วดพระเชตพน ฯ กรงเทพ ฯ ในสมยพระเจาชยราชาธราช ไดมขอความระบไวในจดหมายเหต ตอนหนงวา มพระราชโองการใหพนดนวดชเชยง วดนไมปรากฏวา สรางในสมยกรงศรอยธยาเลย นกโบราณคดบางครงสนนษฐานวา จะ เปนวดมงคลบพตรไดหรอไม ถาไดวดนกมใชชนดสงฆาวาส โดย พเคราะหจากศลปะพระมงคลบพตร ซงเปนพระกออฐถอปนหมโลหะ ขนาดใหญ ศลปะบงสมยอทองปนสโขทย และไมปรากฏวามตานาน บนทกไวอยางไร เมอเปนเชนน พระเจาชยราชาธราช อาจจะเปนผ ทรงสถาปนาพระพทธรปใหญองคนกได เพราะสถานทดงเดมของพระ- มงคลบพตรอยหนาพระราชวง ในรชกาลหลง ๆ ตอมาจงไดยายรนไป อยเคยงพระราชวง ตดกบวดพระศรสรรเพชญ รชสมยนแรกมฝรงเขา มาถงเมองไทย คอพวกโปรตเกสไดนาเปนแบบยโรปเขามาทนเกลาถวาย และครสตศาสนานกายโรมนคาธอลคเขามาเผยแผในเมองไทยเปนครง แรก และเปนครงแรกทไทยรบพมาใชปนฝรงเขารบกนในสงคราม ในรชสมยพระเจาจกรพรรด กษตรยพระองคนกอนเสวยราชย พระเฑยรราชา เปนเชอพระวงศชนสงใกลชดกบราชสมบต แตเพราะ เหตเมอสนแผนดนพระชยราชาธราชแลว อานาจตกอยกบเจาแมศรสดา จนทรอครมเหส ซงยกยองชรกของพระนางคอพนบตรศรเทพ เจาพนก งานเฝาหอพระในเมองหลวง ขนเปนกษตรยในนามขนวรวงศาธราช พระเฑยรราชาจงหลบภยการเมองออกไปบวช

ประวตพทธ(๒) - หนาท 164 ตอมามพวกขนนางพวกหนง ซงมพระพเรนทรเทพ ขนอนทรเทพ เปนหวหนา คบคดกนหลอกลวงขนวรวงศาออกรบชางเผอก แลวจบ ประหารชวตเสยในระหวางทาง ขนนางพวกนไปทลเชญพระเฑยรราชา ใหสกออกเปนพระมหาจกรวรรด กษตรยพระองคใหมจงปนบาเหนจ ผมความชอบ โดยเฉพาะพระพเรนทรเทพ ตงใหเปนเจาคอพระมหา- ธรรมราชาขนครองเมองพษณโลกแลวพระราชทานธดาใหอปภเษกดวย พรอมทงออกพระโอษฐประกาศแชงชกวา ผใดทาใหเลอดของผมความ ชอบเหลานมพระมหาธรรมราชาเปนตน ตกตองแผนดนแมหยดหนง ไซร ขอใหมอนฉบหายไปเถด ในรชกาลนเสดจออกรบชางเผอกเนอง ๆ ไมเวนแตละป ทาให ไดชางเผอกถง ๗ เชอก ซงเปนสาเหตใหเกดอรกบพมา ศกครงน ทาใหเสยพระนครแกพมา ในพงศาวดารของพมากบไทยขดกนเกยวกบ ฐานะของพระมหาจกรพรรดเมอเสยนครแลว คอในพงศาวดารไทยวา ไทยไมไดเสยเอกราชตอนน เปนแตไมตรกบพมาโดยยกชางเผอกให พระมหาจกรพรรดยงคงเสวยราชย แตพงศาวดารพมาวา พระมหาจกร- พรรด ถกเชญเอาไปเปนเชลย ภายหลงเสดจลอบหนกลบมา มาสน พระชนมทพระนคร การสนพระชนมของพระองคนเปนเหตใหไทยแตก สามคคกน คอราชสมบตตกแกพระมหนทร ฐานะของพระมหนทรใน ขณะนน ในจดหมายเหตไทยวาเปนโอรส แตในจดหมายเหตของพวก พอคาฝรง ซงมาคาขายในกรงศรอยธยาในครงนนวาเปนนองมเหษของ พระมหาจกรพรรด ซงดจะเขาทมากกวาเพราะเมอพระมหนทรเสวยราชย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 165 พระมหาธรรมราชากระดางกระเดอง ไมยอมลงมาถวายบงคมเปนเหตให กนใจกนทงสองฝายจนถงกบพระมหนทรคดคบกบพระไชยเชษฐาแหง เวยงจนทนใหยกกองทพมาตเมองพษณโลก พระมหาธรรมราชาทรง แสวงหาทพงคอพมา เปนเหตใหเกดศกพมาอกครงหนง พระมหนทร ถกจบเปนเชลยและไปสนพระชนมระหวางชายแดนไทยตอพมา ฝายทาง พระนครนน พมามอบใหพระมหาธรรมราชโดยทงกาลงไว ๓๐,๐๐๐ คน เลากนวาพระเจาบเรงนองไดมาสรางสถปองคหนงทภเขาทองตอ มาไดถกดดแปลงใหเปนพระเจดยโดย ในรชสมยพระนเรศวร งานทางดานศาสนามนอย สวนใหญ มงไปทางสงครามแผอานภาพของประเทศ ถงกระนน พระนเรศวร เมอชนชางชนะพระมหาอปราช ไดทรงสถาปนาพระเจดยใหญฉลอง ชยชนะครงนทวดเจาพระยาไทย พระเจดยทสรางนเปนแบบทรงลงกา สงเสนเศษ เอาอยางพระเจาทฏฐคามนอภยชนชางชนะพระยาเอฬาร- ทมฬ แลวสรางพระสถปใหญฉลองชย สาหรบสวนองคพระนเรศวรนน ไมปรากฏวามโอรสธดา ไมมพระอครมเหษ มแตพระสนมทชอวาเจา ขรวมณจนทร ชวตของพระองคเกดมาเปนนกรบแท พระเชฏฐภคนของสมเดจพระนเรศวร ไดตกไปเปนมเหษของ พระเจาบเรงนอง เมอสนพระชนมพระเจาบเรงนองแลวไดถกปลงพระ ชนม เพราะไทยกบพมาเปนอรกน พระเจาบเรงนองไดมพระโอรสหลาย องค องคหนงไดเสวยราชยเปนพระเจานนทบเรง อกองคหนงมาเปน พระเจาเชยงใหม เมอพระมหาอปราชทายทธหตถแพพระนเรศวร พระ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 166 เจาเชยงใหมรองกลว กลวไทยจะอาฆาต เพราะพระองคเคยเปนแมทพ ยกมาตไทย พระเจาเชยงใหมจงทรงสงทตมาขออภยโทษ และขอเปน ประเทศราชของไทย เวลานนพวกทาวพระยาหวเมองเชยงใหม ซงสวน มากเปนคนไทยไมพอใจพระเจาเชยงใหม ซงเปนพวกพมา พากนตง แขงเมองตอพระเจาเชยงใหม พระเจาเชยงใหมหมดทพง จงทลขอให สมเดจพระนเรศวรชวย ถาสมเดจพระนเรศวรไมทรงรกษาสตยในตอนน ขอยมมอเจาพระเมองเหนอทารายพระเจาเชยงใหมกยอมทาไดงาย แต พระองคเปนบรษอาชาไนยไมซาเตมศตร รกษาสตยกบผมาขอสวามภกด พระองคจงใหพระเอกาทศรถราชอนชา ยกกองทพขนไปเชยงใหมเรยก ประชมบรรดาทาวพระยาทงปวง รวมทงเชญพระเจาเชยงใหมออกมา เพอจะไดกลาวปรองดองกน ตอนแรกพระเจาเชยงใหมอดมดวยทฏฐ มานะ ถอวาเปนโอรสผชนะสบทศ จงสงราชบตรออกมาเปนผแทน พระเจาเอกาทศรถจงตรสวา เราขนมาครงนเพอประโยชนของพระเจา เชยงใหม แตเมอเจาทกขยงไมนาพา เรากจะถอยทพกลบกรงศรอยธยา ใหพระเจาเชยงใหมชวยตวเองเอาเถด ถงตอนนพระเจาเชยงใหมหมด ทฐมานะ ออกมาถวายบงคมพระเจาเอกาทศรถ ณ คายหลวง ฝายไทย จงจดการใหพระเจาเชยงใหมถอนาพพฒนสตยา ถวายแกสมเดจพระ- นเรศวร แลวใหทาวพระยาทางหวเมองภาคเหนอถอนาพพฒนสตยาตอ พระเจาเชยงใหม กตตศพทครงนนแพรหลายออกไปในนานาประเทศ วาไทยตงอยในความยตธรรม ไมอาฆาตศตร จนพระเจาตองอซงเปน อนชาองคหนงของพระเจาบเรงนองและพระเจายะขายสงทตมาทาไมตร

ประวตพทธ(๒) - หนาท 167 กบไทย ขออาสาไทยตกรงหงสาวดรวมกน พวกเจาขาไทยใหญ อาท เชนเจาคาไขนอย เมองแสนหว กลงมาสวามภกดกบไทย สมเดจ พระนเรศวรจงกาหนดยกทพใหญออกตหงสาวด นดพระเจายะขายและ พระเจาตองอไวพรอมกน ในเวลานนยงมพระมหาเถระเมองตองอรป หนง ชอพระมหาเสนเสยมเพรยม เขามาทลแนะนาพระเจาตองอกเปน ประเทศราชของไทย เหมอนอยางทเปนผ หงสาวดบดนหาประโยชน มได พระเจาตองอควรจะคดตงตวเปนใหญแทนและแนะอบายใหตาง ๆ พระเจาตองอนดกบพระเจายะขายใหทรยศตอไปไทย โดยใหทพ พระเจายะขายชงตกอนหนาไทย พระเจาตองอทาเปนแสรงยกทพมาต หงสาวด ปรากฏวาทพยะขายลอมหงสาวดอยนาน พวกมนเมองกไมไว วางใจกองทพตองอ ไมยอมเปดประตรบ ฝายตองอจงใหคนไปรองท หนาประตวา อกไมกวนพระนเรศวรจะยกกองทพมาถงแลว ชาวหงสา- วดจะตองตกเปนเชลยไทยหรอเลอกจะเขาไปอยเมองตองอ วธโฆษณา เชนนไดผล ทาใหทหารและราษฎรในเมองปนกาแพงออกมาหาพระเจา ตองอทกวน จนถงกบพระมหาอปราชกทงพระบดามาหาพระเจาตองอ พระเจานนทบเรงอบจน จงยอมพระองคอยใตการคมครองของตองอ เสดจทงเมองหงสาวดไปอยเมองตองอ ทพยะขายจงเขาเมองและจดไฟ เผา แลวรบถอยทพหน เมอทพไทยมาถงไฟในเมองยงไมดบ สมเดจ พระนเรศวรทรงพโรธ เมอเสรจทาพธบชาพระมหาธาตมตาวแลวยกทพ ลอมตองอไว แตเมองตองอเปนเมองดอน กองทพไทยพอสาหรบตเมอง หงสาวด มาลอมตองอเกดการฝดเคองเรองอาหารขน ไมสามารถทจะ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 168 ตตอไปไดจงเลกทพกลบ พอรงขนปใหมเสดจยกทพจะไปต กพอด สมเดจพระนเรศวรประชวรสนพระชนมในระหวางทาง ราชอนชาได เสวยราชย เมอถวายพระเพลงพระเชษฐาแลว ไดสรางวดวรเชษฐาราม ขน ผลไดจากวรกรรมของสมเดจพระนเรศวรและพระอนชาทงสองนได คมครองเมองไทยใหปลอดจากศกพมาตงหลายรอยป เมอพระเอกาทศรถ สวรรคต พระโอรสไดเสวยราชยตอมา พอดเกดกบฏพระพมลธรรมขน พระพมลธรรมรปนบวชอยวดระฆง มศกดเปนเจานายในราช- วงศ คอ พระศรสงห มศษยบรวารมาก ไดชมนมพรรคพวกเปนกบฏท วดมหาธาต ตนเองปรวรรตเพศออกมาคมกาลงทพ ยกเขาตพระราชวง จบพระเจาแผนดนไวได ใหนมนตพระสงฆ ๔๐๐ รป มาบงสกลพระ- เจาแผนดน แลวเอาไปสาเรจโทษเสย แลวขนเสวยราชยเปนพระเจา- ทรงธรรม ในรชกาลพระเจาทรงธรรมน เนองจากพระองคเปนผรพระ- ไตรปฎก แมเสวยราชยแลวกยงเสดจลงพระทนงจอมทอง ๓ หลงบอก บาลแกพระสงฆสามเณรทกวน มพระเณรในวดตาง ๆ ผลดกนเขามา เรยน เมอพวกญปนเปนกบฏยกกองทพเขาปลนพระราชวง วนนนเปน วนพระสงฆวดประดเขามาเรยนหนงสอ พระสงฆเหลานนไดกนพระเจา แผนดนใหพนภย ในรชกาลนมพระสงฆไทยพวกหนงกลบจากลงกามา ทลวา พระสงฆลงกายนยนมรอยพระพทธบาทในประเทศไทยแนแท คอ พระศาสดาไดประทบรอยพระบาทในมงคลสถาน ๕ แหงดวยกน คอ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 169 ๑. เขาสวรรณมาลก ๒. เขาสวรรณบรรพต ๓. สมนกฏ ๔. โยนกประ ๕. รมหาดแมนานมมทา พระสงฆลงกายนยนวา สวรรณบรรพตนนอยในเมองไทย จงม พระโองการใหสอบหาเขาลกนตามหวเมองทวไป เจาเมองสระบรม หนงสอมากราบทลวา พรานปาในเมองนไปลาเนอ ยงเนอตวหนงบาด เจบ เนอนนวงหายไปในซอกหนแหงหนง ครนกลบออกมาบาดแผล หายเปนอศจรรย พรานบญจงตามเขาไปด เหนเปนรอยเทามนษยบน แผนหน ในรอยเทามนาขงอย พรานบญจงวกนาในรอยเทานนลบไล ตามผวหนงของตนซงเปนกลากเกลอน ปรากฏวาโรคผวหนงไดหาย เปนปลดทง และนาเรองราวมาแจงใหเจาเมองสระบรทราบ พระเจา ทรงธรรมเมอทรงทราบเรองเชนน จงเสดจออกไปทอดพระเนตรสอบ สวนรายละเอยดบนฝาเทานน เหนตองตามคามหาปรสลกษณะ จงม พระราชศรทธาอทศทดนโดยรอบภเขาลกนน ทศละ ๑๐๐ โยชน ให เปนพทธบชา แลวทรงสถาปนามณฑปครอบรอยพระพทธบาท พรอม ทงตงเจาพนกงานรกษาตามตาแหนง พระราชทานชายฉกรรจใหเปนขา พระ จงเกดเปนประเพณเทศกาลไหวพระพทธบาทขนในกลางเดอน ๓ และเดอน ๔ ทกปมา สาหรบพระเจาแผนดนนนมพระราชประเพณอย อยางหนงคอ ตองเสดจออกไปทรงชาง ราพระแสง ถวายพระพทธบาท

ประวตพทธ(๒) - หนาท 170 บนคอคช ซงเปนธรรมเนยมเกดขนตอนปลายกรงศรอยธยา พระพทธ- บาทนจะเปนของจรงหรอไมเปนปญหาสาคญ เพราะแมมใชของจรง ก จดเปนอทเทสกเจดยเชนพระพทธรป ไมเปนเหตทาลายศรทธาปสาทะ ใหนอยไปเลย พระพทธบาทเปนของเกดในอนเดยกอน มสมยเกากวาม พระพทธรปดวยซา คอเรมสรางกนแตสมยพระเจาอโศกเปนตนมา และ มหลายแบบ คอพระบาทคกม สรางเปนรปตะแคงพระบาทกม สราง พระบาทคแตรอยไมเสมอกนกม อยางหลงนหมายถงพทธลลา สวน อยางตะแคงพระบาทนนเขาใจวาเปนเครองหมายปรนพพาน ทเปน รอยคเสมอกนเปนเครองหมายประทบยน ทเปนรอยเดยวกม เปนเครอง หมาย พระพทธศาสนาแพรหลายมาถงทนน ททาเปนพระบาท ๕ รอย กม เปนเครองหมายพระพทธเจาในภททกปน ๕ พระองค รอยพระ บาทในไทยชนเกาทสดเปนของสมยทวาราวด มพบในรมแมนาเจาพระยา จนถงทราบสงโคราช และเขาใจวาจะมการสรางตดตอกนเรอยมา ใน สมยสโขทยไปพมพรอยพระบาทจากลงกา เขามาสรางประดษฐานบนเขา พระศร เขารงแรง เขากบ แตตามความเชอถอของประชาชน เชอวา พระพทธองคเสดจมาถงสระบร ซงในครงนนมชอเมองสนาปรนตะ สวน ไหลเขานนชอวาสจจพรรณครตามชอของดาบสตนหนง ซงมสานกอย ในเขานน โดยทรงโปรดดาบสตนน เมอจะเสดจกลบไดประทานรอย พระบาทไวให ชาวบานมศรทธาเชอวา ผใดขนได ๗ ครง สามารถ ปดอบายภม เพราะฉะนนเทศกาลพระบยาทจงเปนงานมหกรรมใหญท ไมเคยมงานใดมาเทยบตงแตสมยโบราณ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 171 พระเจาทรงธรรมเมอสวรรคตแลว พระโอรสไดเสวยราชย แต เจาพระยากลาโหมสรยวงศซงเปนขนนางผใหญ มอานาจมากในแผนดน ครงนนไดเกดเรองกบกษตรย เจาพระยากลาโหมผนคอพระมหาอามาตย ในสมยพระเจาทรงธรรม มความชอบดวยการขบไลกบฏญปน จงม อานาจวาสนาขน หมายถงตอนนเจาพระยากลาโหมทาพธปลงศพมารดา พวกขนนางทงหลายไปรวมงานจนขาดเฝาพระเจาแผนดน พระเจาแผน- ดนจงรงเกยจวา เจาพระยากลาโหมบงอาจแขงบารม ใหพาตวมาเฝา แลวทรงเตรยมกาลงไวจะจดการ แตพรรคพวกของเจาพระยากลาโหม ลอบมหนงสอไปบอกใหรตวกอนวา พระโองการใหพาเจาคณมาดมวย ในวง เจาคณจะมาใหเตรยมคาดเชอกมาเลยทเดยว เจาพระยากลาโหม จงประกาศตนเปนกบฏออกหนาจบพระเจาแผนดนสาเรจโทษ แลวขน เสวยราชยเปนพระเจาปราสาททอง รชกาลนไทยตกมพชาได พระเจา ปราสาททองจงทรงอทศบานเดมของมารดาสรางเปนวด ใหชอวาวดชย วฒนาราม ใหจาลองแบบปรางคขอมมาสรางทวดน วดนทรงโปรดเปน พเศษ เสดจออกมาบาเพญกศลเนอง ๆ เมอพระราชธดาสนพระชนม กโปรดใหพระราชทานเพลงทวดน เมอคราวพระโหราพยากรณวา พระ- เคราะหรายไฟจะไหมวง กโปรดใหขนพระราชทรพยมาลอยเรอหนาวด น ทรงสรางวดอกแหงหนงทบางปะอน และทรงพระดารถงกลยคทจะ มาถง โปรดใหตงพธลบศกราช มพระราชสาสนไปยงประเทศใกลเคยง ใหถอศกราชตามทพระองคลบใหมน แตพระเจาองวะสงทตมาวา ศกราช ใหมใหพวกเจากรงศรอยธยาใชไปพระองคเดยวเถด กรงองวะจะใชดวย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 172 ไมได กทรงกรววาไอพมามนดหมน รบสงใหเอาอาหารทพระราชทาน เลยงทตเทรดหวทตแลวขบไลออกไป เมอพระเจาปราสาททองสวรรคต แลว ราชโอรสไดเสวยราชย แตเกดเรองแยงราชสมบตกนขนกบพระ- โอรสอกองคหนงคอ พระนารายณ ซงมกาลงรวมกบพระศรสธรรม- ราชา ซงเปนพระเจาอา สมยพระนารายน พระนารายณเปนพระโอรสเกดจากจอมมารดา มไดประสตแต พระราชน แตเมอรวมมอกบพระศรสธรรมราชาสาเรจโทษพระเชษฐา แลวกยกพระเจาอาขนเปนกษตรย พระศรสธรรมราชาผมนสยกกขฬะ หยาบชา จนถงกบพระเจาปราสาททองลนพระโอษฐวา นองเราคนน ไมสมควรตงใหเปนใหญจะเปนภยแกแผนดน การณกปรากฏวา พระ ศรสธรรมราชามจตปฏพทธในพระเจาหลานเธอ พระราชกลยาณซงเปน กนษฐาของพระนารายณเจา เขาไปปลกปลา แตพระราชกลยาณหนได ทนทวงท บรรดาพระสนมจงหาอบายซอนพระราชกลยาณไวในตหนงสอ แลวแบกออกไปยงวงหนา พระราชกลยาณไปทลฟองพระนารายณ อา กบหลานจงทาสงครามกนขน ผลกคอ อาถกจบสาเรจโทษไป รชสมย พระนารายณมเวลายนยาวประมาณ ๒๐ กวาป มเรองสาคญทเกดขน ดงน ๑. ความสมพนธกบประเทศยโรป ในเวลานนพวกโปร- ตเกส เนเธอรแลนด องกฤษและฝรงเศส กาลงออกแสวงหาอาณา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 173 จกรนคมในเอเซย โปรตเกสและเนเธอรแลนดกาลงแยงชงกนเปนเจา ของหมเกาะอนโดนเซย สวนองกฤษกบฝรงเศสกาลงแยอานาจกนเปน ใหญในอนเดย สาหรบไทยนน ปลอดภยจากการถกลาอาณานคม เพราะ ไทยมเอกภาพทางการเมองมนคง และเพราะการดาเนนวเทโศบายบาง อยางของไทย ในสมยนการคาขายของไทยกวางขวางออกไปมาก เมอง สนคาของไทย คอเมองนครศรธรรมราช เมองตะนาวศรและมะรด ได มเรอหลวงสงสนคาออกไปขายในอนเดย สนคาทวาคอ ชาง ขาว ไมสก และเครองเทศ เกดมปญหาแยงคาขายกนขนในระหวางไทยกบ เนเธอรแลนดและองกฤษ ทางฝายตะวนออก เรอสนคาไดเดนทางไป ถงญปน กรณพพาทกบองกฤษและฮอลนดา กเกยวกบการแยงผล ประโยชนทางการคา ไทยไดประกาศสงครามกบบรษท East India Company ขององกฤษ องกฤษไดสงเรอรบมายงเมองมะรด ตะนาวศร ของไทย แลวยกพลขนยดเมองไว แตแลวกถกไทยขบไลพรอมกบปลอย แพไฟไปเผาเรอองกฤษ สวนฮอลนดาเวลานนมอานาจอยในเมองปต- ตาเวยในชวา ไดยกเรอรบมาเตรยมจะตไทยทางเมองนครศรธรรมราช แตกถกไทยขบไล มขอทนาสงเกตวา ทงองกฤษและฮอลนดามามเมอง ขนในเอเซยนน ชนแรกเปนพวกพอคา ทาการรบพงลาอาณานคมใน นามของกษตรย ภายหลงจงโอนไปใหรฐบาลในประเทศนนรบงานลา อาณานคมตอไป แตเหตไรไทยในสมยกรงศรอยธยาจงรอดจากการถก ลาเปนอาณานคมไปได นกเพราะเอกภาพทางการเมองของไทยนนเอง ไดชวยไทยเอาไว คอไทยมไดแบงแยกเปนรฐเลกรฐนอย รบพง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 174 กนเอง อยางในชวา อนเดย ลงกา พวกลาอาณานคมไปประสบชอง เจากชวยสนบสนนฝายใดฝายหนง เสรจแลวกเรยกรองเอาผลประโยชน มดนแดนเปนตน เมอไมไดจงเขายดบานเมองเขาทเดยว สภาพเชนน ไทยไมม อยางไรกตาม สมเดจพระนารายณกตองดาเนนวเทโศบาย อาศยกาลงชาวยโรปไวดลยอานาจชาวยโรปดวยกน และชาตนนคอฝรง- เศส เพราะฝรงเปนศตรกบองกฤษ และฮอลนดาในเรองลทธศาสนา คอฝรงเศสนบถอนกายโรมนคาธอลค พระเจาหลยสทรงธรรม พระองค เปนศาสนปถมภของนกายน กดขในนกายอน องกฤษกบฮอลนดานบถอ นกายโปรเตสแตนต นกายคาลวน ในกลมนกาย Church of England เปนปฏปกษตอโรมนคาธอลกอยางแรง องกฤษกบฝรงเศสจงขดแยงกน ในเรองผลประโยชนในอนเดย พระเจาหลยสเองกปรารถนาแสวงหา พนธมตรในตะวนออกไว เพราะฉะนนสมพนธไมตรระหวางไทยกบ ฝรงเศสจงมขน ศาสนาครสตนกายโรมนคาธอลคในเมองไทย นกายนไดเขามาเมองไทยในสมยพระชยราชาธราชแลว โดย ตดตามพวกโปรตเกสเขามา แตไมไดแพรหลายออกไปถงคนไทย นบถอ กนเฉพาะพวกโปรตเกสเทานน ในสมยสมเดจพระนารายนนจงแพร หลายกวางขวางออกไป เพราะพวกบาทหลวงฝรงเศสนาเขามา พระ นารายณเองกเคยมพระราชสาสนไปใหโปปอนโนเซนทวาตกน โปปก ไดสงบาทหลวงมาทกรงศรอยธยาโดยตรง และถอวาไทยเปนศนยกลาง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 175 ครสตจกรคาธอลคในเอเซย ทงนเพราะไทยเปนชาตแรกในเอเซยทถอ นโยบายใหเสรภาพในการนบถอศาสนา ในเวลานนรฐบาลจน รฐบาล ญปน รฐบาลญวน ตงขอรบเกยจพวกครสศาสนาวา เปนผมาบอน ทาลายความสงบสขของประเทศชาต เชนในญปน พวกครสตศาสนก เชอฟงบาทหลวงยงกวาเชอฟงรฐบาล เวลารบกบฝรงชาวครสต ญปนก พรอมจะเปนแนวหนาใหฝรง จงเปนเหตใหอครอามาตยญปนชอรเดโยช ถงกบอทานวา ประเทศญปนมแนวทหาถงสองแสนคน เพราะฉะนน ครสตศาสนาไปในบานเมองเหลาน จงไมไดรบการตอนรบจากรฐบาล ตรงกนขามเมอมาถงกรงศรอยธยา สมเดจพระนารายณพระราชทานทให สรางโบสถ ทงทพระนครและลพบร พระราชทานทรพยเกอกล และม พระราชโองการประกาศแกราษฎรใหนบถอศาสนาไดตามใจชอบ โปรด ใหบาดหลวงแปลไบเบลใหทรงสดบ ขณะเดยวกนกใหทตเปอรเซยมา แปลกรอานใหทรงสดบ โปปจงตงศนยครสตจกรขนในเมองไทย รวม ทงตงโรงเรยนศาสนา สาหรบฝกนกเผยแผ สาหรบสงออกไปเผยแผใน ลาว กมพชา พมา ญวน และมลายอกดวย ปรากฏในจดหมายเหต ของพวกบาทหลวงวามคนไทยเขาไปรตทงขนนางและราษฎรเปนจานวน พน แตสวนใหญเปนพวกชาวปาและเชลยทไทยไปกวาดเอามาในสงคราม ตาง ๆ บาทหลวงเขยนวา คนไทยทมการศกษาดนนมนอยทเขารต ทงนเพราะอทธพลของพระสงฆในพทธศาสนา บาดหลวงยกตวอยาง วา เชน ครงหนงทกรงศรอยธยา พวกบาทหลวงสามารถเกลยกลอม คณะขนนางไทยคณะหนงหนมาเขารตได แตทราบถงพระสงฆเหลานน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 176 ทานกไดมาชแจงเปรยบเทยบเรองศาสนาพทธกบครสต จนขนนาง เหลานนกกลบมานบถอพทธศาสนาอก บาทหลวงแสดงความขดเคองไว ในบนทกวา เหตการณอยางนมเนอง ๆ บางคนไปรบศลมหาสนทลาง บาปแลว กถกพระสงฆใชอทธพลกลบใจคนเหลานใหกลบมาเปนพทธ อก โดยเหตทพวกบาทหลวงไดเหนพระนารายณทรงโอบอมครสตศาสนา เชนน ความจรงกเปนธรรมดาของกษตรยไทยทกองคทใหอปการะทก ศาสนา รวมทงศาสนาอสลาท นอกจากเพอผลในการปกครอง แลว กยงแสดงถงสปรตของกษตรยไทยผนบถอพระพทธศาสนาอกดวย บคคลสาคญในการเชอมสมพนธไมตรระหวางไทยกบชาตฝรงเศส คอหวหนาคณะบาทหลวงในกรงศรอยธยา ชอเดอเนโตโลโปลส และ อกผหนงคอ ออกญาวชาเยนทร ออกญาเทศผน เปนชาตกรก ชอ เยราก ภายหลงเปลยนเปนฟอลคอน อาชพเดมเปนเดกจรจดตามทาเรอ ภายหลงสมครเปนกะลาตตดตามเรอสนคามาตะวนออก ไดทองเทยวไป หลายหวเมอง อาทเชน ดามากสกา ตรโปล อนเดย สมาตรา แลว ตดตามเรอสนคาองกฤษเขาสกรงศรอยธยา ทางานในบรษท อสอนเดย คมปะน ฟอลคอนมาอยกรงศรอยธยาไดไมถง ๒ ปกพดไทยคลอง สาเหต ทไดรบราชการ กเพราะเปนผคดบญชทวงหนหลวงจากพอคามสลม พวกนทแรกตงตนเปนเจาหนกรมพระคลงสนคา แตแลวโดยความ สามารถของนายฟอลคอน กลบคดบญชยอนหลงปรากฏวา เจาหนกลบ เปนลกหนกรมพระคลงเสยอก ดวยความชอบครงน เจาพระยาพระคลง จงเปนผแนะนาตวนายฟอลคอนตอสมเดจพระนารายณ ไดรบบรรดา- ศกดเปนออกหลวง ไดทางานในกรมพระคลงพรอมทงทาหนาทเปน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 177 ประหนงเสนาบดตางประเทศ จนกระทงไดเปนออกญา ฟอลคอนอาจ จะซอสตยในสมเดจพระนารายณเปนการสวนตว แตสาหรบกบชาตไทย แลว คนผนไดวางแผนการรวมมอกบพวกฝรงเศสทจะเอาเมองไทย เปนเมองขน แตเดมเยรากนบถอนกายโปรเตสแตนต แตเพออาศย อทธพลฝรงเศสกเปลยนเปนโรมนคาธอลค พระเจาหลยสท ๑๔ ได พระราชทานฐานนดรศกดแกฟอลคอน พรอมทงอสรยาภรณรบอง- ออนเนอร และใหสญญาวา ถาเอาเมองไทยเปนเมองขนไดแลว กให กลบไปรบราชการในปารสเลยทเดยว แผนการณเอาเมองไทยเปนเมอง ขนมดงน ๑. ใหพยายาทาลายอทธพลพทธศาสนา โดยสงบาทหลวง เขามาเมองไทยจานวนมาก โดยมสาสนฝากฝงจากโปปอนโนเซนถง สมเดจพระนารายณโดยตรง ใหชวยคมครองโรมนคาธอลคในเมองไทย เมอมผนบถอครสตศาสนามาก พวกเหลานจะเปนกาลงพรอมทจะขาย ชาตไทยได ๒. ใหเกลยกลอมสมเดจพระนารายณเขารต ถาทาไมสาเรจ ใหพยายามเกลยกลอมเจานายในราชวงศชนสงหรอขนนางผมอทธพลสง เขารตใหจงได สงแลกเปลยนคอ ตาแหนงอนสงทางการเมอง เมอ พวกฝรงเศสเขายดครองเมองไทยแลว ๓. สงกาลงทหารเขามาเมองไทย ใหยดปอมสาคญ ๆ เอาไว แผนการณทงสามขนน ปรากฏผลคอ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 178 ขอแรก พวกบาทหลวงเขามาอาศยในกรงศรอยธยาจานวนมาก ยงกวาเมองใด ๆ ในตะวนออก แตผเลอมใสครสตศาสนามแตพวกเชลย พวกทาส พวกคนปา คนดง เชนพวกกะเหรยง พวกขา คนไทย ทมาเขารตสวนใหญกพวกยากจน ไมปรากฏมความชนกลางหรอชนสง เลอมใส นกเรยนไทยชดแรกทไปเรยนยโรป เปนนกเรยนทสงไปโดย ทนพวกบาทหลวงในสมยน เพราะฉะนนแผนกการณขอหนงลมเหลว กลบสรางปฏกรยาใหคนไทยซงเปนชาตนยมรงเกยจศาสนาครสตมากขน เพราะพวกบาทหลวงชอบยยงใหพวกเขารตเลกประพฤตตามวฒนธรรม ไทย ยกตวอยางเชน ในงานพระราชพธนคอ นาพพฒนสตยา พวก เขารตไมยอมถอนา อางวาผดธรรมเนยมในไบเบล พวกเหลานทางการ ของไทยกตงขอกลาวหาวาเปนพวกกบฏ ถกจบไปเฆยนต ใสคกจน กระทงหวหนาบาทหลวง ตองถวายฎกากบสมเดจพระนารายณใหปลด ปลอยออกมา พฤตกรรมของพวกเขารตทกดขวางวฒนธรรมฝายโบราณ ตาง ๆ รวมทงพวกบาทหลวงชอบประกาศศาสนาดวยวธยกตนขมทาน ทกครงทกหน ยงทาใหคนไทยทเปนชาตนยมหมดความไววางใจพวก เหลานอยางเดดขาด สาหรบขอ ๒ พระเจาหลยสท ๑๔ ไดสงราชทตพเศษ ชอ เชวาเลยร เดอ โชมองต พรอมกบคณะบาทหลวงพเศษสาหรบทาหนาท โปรดศลใหสมเดจพระนารายณเมอเขารตแลว เขามากรงศรอยธยาในป พ. ศ. ๒๒๒๙ มหนาทเกลยกลอมในหลวงใหเขารตโดยเฉพาะ เมอมา ถงพระนคร ออกญาวชาเยนทร และหวหนาบาทหลวงเดอเมโต รขาว

ประวตพทธ(๒) - หนาท 179 ไดรบไปหามปรามทตฝรงเศสมใหทาการรวดเรวนก เพราะสมเดจพระ นารายณยงทพระทยมนคงในพทธศาสสนาอยมาก เมอเรว ๆ นพระองค ยงโปรดใหหลอพระพทธรปทองคาสง ๔ ศอกเศษองคหนง สง ๒ ศอก เศษองคหนง ถวายพระนามวา พระบรมไตรโลกนาถ และพระบรมตร- ภพนาถ เสดจออกทรงบาตรทกวน เพราะฉะนนการกราบทลใหทรง เขารตอยางอาจหาญเกนไป อาจจะมผลราย แตทตฝรงเศสคดคานความ เหนน และถวายพระราชสาสนเรองชวนเขารตจนได ออกญาวชาเยนทรซงทาหนาทเปนลาม กอนจะแปลพระราช สาสนฉบบน ไดกราบทลขอพระราชทานอภยใจความราชสาสนฉบบนซง มใจความวา พระเจากรงฝรงเศสขอชกชวนพระเจากรงศรอยธยาใหมา รวมแผนดนเดยวกน โดยขอใหพระองคเปลยนศาสนามาถอศาสนาเดยว กบฝรงเศส เพราะศาสนาทเทยงแทมศาสนาเดยวในโลก คอศาสนาของ พระผเปนเจาองคเดยว ถาฝายกรงศรอยธยามานบถอในพระผเปนเจา องคเดยวน พระองคเปนผมฤทธอานาจกจะบนดาลใหกรงศรอยธยารง- เรองเหมอนฝรงเศส สมเดจพระนารายณเมอสดบพระราชสาสนนนแลว ตรสถามออกญาวชาเยนทรวา ใครเปนผไปทลพระเจากรงฝรงเศสวา เรา จะนบถอครสตศาสนา ออกญาทลวา บรรดาชาวฝรงเศสในพระนครน ไดเหนพระองคพระราชทานความอปถมภตาง ๆ แกครสตศาสนามาก จง ไดเลองลอออกไปถงฝรงเศส ประกอบทงเหนพระราชทตเปอรเซยมา ถวายคมภรโกหรานแกพระองค จงเหนวาถาไมรบกราบทลใหเขารต เสยกอน พวกทตเปอรเซยกคงกราบทลใหพระองคนบถอมหมด สมเดจ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 180 พระนารายณทรงพระสรวลแลวรบสงใจความวา ถงอยางไรพระองคกจะ เลอมใสศาสนามหมดไมได ทรงขอบพระทยพระเจาฝรงเศสนกหนา ทมความสนทเสนหาในพระองค แตการทจะเปลยนศาสนาทเคยนบถอ มาเปนเวลา ๒๒๒๙ ปแลว ไมใชเปนของงาย ๆ กอนอนขอใหพวก บาทหลวงทาใหราษฎรของพระองคเขารตใหหมดกอน แลวพระองคจะ เขารตตามภายหลง อกประการหนงทรงหลากพระทยนกหนาวา เหตใด พระเจากรงฝรงเศสจมากาวกายกบฤทธอานาจของพระผเปนเจา เพราะ การทมศาสนาตาง ๆ ในโลกน ไมใชเปนความประสงคของพระผเปน เจาหรอกหรอ พระองคจงปลอยใหมไปดงนน มไดบนดาลใหมเพยง ศาสนาเดยว เมอพระผเปนเจามฤทธมากในเวลาน พระองคคงปรารถนา ใหตวเรานบถอพทธศาสนาไปกอน เพราะฉะนนเราจงจะรอคอยพระ กรณาของพระองค บนดาลใหเราเลอมใสครสตศาสนาในวนใด เราก จะเขารตในวนนน เราจงขอฝากชะตากรรมของเราและกรงศรอยธยา สดแตพระผเปนเจาจะบนดาลเถด ขอพระเจากรงฝรงเศสสหายเราอยา ทรงเสยพระทยเลย ดวยลนการทตชนสงอยางน ปญหาเรองการเปลยนศาสนากเลก ไป แตราชทตฝรงเศสกบออกญาวชาเยนทรกกลายเปนขมนกบปนขนมา ตางคนตางฟองรองอกฝายหนงทรยศไปยงรฐบาลฝรงเศส สมเดจพระ นารายณทรงเอาใจทตฝรงเศสไมใหผดหวงมากไป โปรดใหมพระราช โองการประกาศวา ใหคนไทยนบถอศาสนาไดตามชอบใจ แลวพระราช

ประวตพทธ(๒) - หนาท 181 ทานทดนใหสรางโบสถครสตงใหม พระราชทานทรพยใหโรงเรยน ครสตศาสนา สาหรบแผนการณขอ ๓ ฝรงเศสไดสงทหาร ๑ กรมมาเมองไทย อางวาจะชวยไทยรบองกฤษ ทหารกลมนผบงคบบญชาคอนายพลเดฟา ความจรงนนเปนแผนการณสาหรบยดราชบลลงก ทหารกรมนมาถง เมองไทยเหลอราวครงหนง นอกนนตายในระหวางทางบาง กลบไป บานบาง รฐบาลไทยชกไมไววางใจ จงไมยอมใหมาพกอยในพระนคร ไดสงกาลงสวนหนงออกไปเมองมะรดและตะนาวศร คงเหลอทหาร ๔๐๐ คน ใหอยรกษาปอมเมองธนบร นายทหารคนหนงในกรมทหารฝรงเศส น ไดรบบรรดาศกดเปนออกพระศกดสงคราม คนผนเปนศตรอยาง รายแรงกบออกญาวชาเยนทร ตางฝายตางไดเขยนบนทกเปดโปงความ ชวรายซงกนและกน ทาใหเปนประโยชนตอการศกษาประวตศาสตรไทย ในยคนน และรความคดของพวกคาธอลคทจะยดครองเมองไทย จาก จดหมายเหตบนทกเหลาน ออกพระศกดสงครามเรยกวชาเยนทรวา อาย ผรายขโกง ฝายวชาเยนทรเรยกคณพระผนวา คนโงบดซบทรยศเกง แผนการณสาคญของฝายคาธอลคไดบรรลผลสาเรจขนหนง คอ ไดพระ ปยะ ซงเปนโอรสเลยงของสมเดจพระนารายณมาเปนสาวก พระปยะผ นเปนลกจน พระปยะไดเปลยนศาสนามาถอคาธอลค และเปนบคคล ทพวกนหวงกนวาจะยกขนเสวยราชยเมอสนบญพระนารายณแลว เพราะ พระนารายณมแตราชธดา ไมมราชโอรสเลย ราชธดานนทรงกรมเปน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 182 กรมหลวงโยธาเทพ มพระอนชาองคหนงคอ เจาฟาอภยทศกปราศจาก อทธพลใด ๆ เพราะฉะนนความมงหวงของพวกคาธอลคอยทพระปยะ แตเปนคราวเคราะหดของเมองไทยทมคณะรกชาตชงทาปฏวตเสยกอน สงครามกบพมาและเชยงใหม ในรชสมยนกองทพไทยไดยกขนไปตเมององวะของพมา สาเหต เนองมาแตพวกมอญถกพมากดขอพยพเขามาพงไทย แมทพพมาตามมา กวาดครวมอญในเขตไทย ไทยจงยกกองทพออกไปจนขนไปลอมกรง องวะได แมทพของไทยคอ เจาพระยาโกษาเหลก ศกพมาครงนมเรอง ประหลาดเกดขน คอพระยาสหราชเดโช ซงเปนทหารเอกคนโปรดของ พระนารายณตลมบอนพมาถกพมาจบได มาเรวเขามากราบบงคมทล ทรง ทราบแลวใหนมนตพระพมลธรรมวดระฆง เขามาจบยามตรเนตร พระ พมลธรรมถวายพระพรวา พระยาสหราขหลดจากพนธนาการแลว กลบได ชยชนะนาลาภสกการะมาให หางกนเพยง ๓ ชวโมง มาเรวอกชดหนงก เขามากราบบงคมทลวา บดนพระสหราชไดทาวชากาบงตนสะเดาะโซ หลดออกมา และนากองทพมาตคายพมาแตกจบเชลยเปนอนมาก ทรง โสมนสวาพระพมลธรรมดแมนนก ใหถวายไตรแพรเทศ ๑ ชด ทพไทย ลอมกรงองวะอยกวา ๓ เดอน กตไมได พอจวนใกลฤดฝนจงตองถอย ทพกลบ สวนศกเชยงใหมนนเกดจากพระยาแสนหลวงเจาเมองเชยงใหม กลวพวกฮอจะยกมาตเมอง จงสงแสนสรนทรไมตรลงมาขอกองทพไทย ไปชวย แตพอทพไทยไปถงกลางทาง แสนสรนทรไมตรกลอบหนขน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 183 ไปเชยงใหม เพราะรระหสวา ทพฮอถอยไปแลว ไทยเหนเปนการลอ ลวง จงไปตเมองเชยงใหมแตก เหตการณในปลายแผนดน โดยปกตสมเดจพระนารายณชอบประทบอยทพระทนงสทธา- สวรรค และพระทนงธญญมหาปราสาทในพระราชวงเมองลพบร ตอฤด ฝนจงเสดจลงมาประทบทพระนคร เมอประชวรหนกลงทลพบร ออกญา วชาเยนทรไหวตวเกรงอนตราย ไดเรยกกาลงทหารฝรงจากเมองธนบร ขนไปปองกนตว แตพวกทหารฝรงเศสกไมกลาขนไป เพราะเกรงได รบอนตรายจากทหารไทยกลางทาง คนสาคญในขนนางไทยทอยเมอง ลพบร คอพระเพทราชาเจากรมชาง ซงทาหนาทเปนผรกษาการณพระ- ราชวงในขณะนน พระเพทราชาเองไมใชคนมกใหญใฝสงมากอน แต เหตการณบานเมองบงคบ คอขาราชการทรกชาตเกดความรสกวา ถา ไมรบฉวยทาอะไรในตอนนโอกาสจะตกไปแกพวกพระปยะ เมองไทยก จะเสยแกฝรงเศส พระพทธศาสนากจะไดรบอนตราย จงกาหนดประชม ลบขนในพระราชวง มเหตการณถามตอบในทประชมสาคญตอนหนง ระหวางหลวงสรศกดกบพระเพทราชา หลวงสรศกดถามวาถาคดการณ สาเรจ บดาจะยกแผนดนใหแกผใด ตอบวาจะยกถวายเจาฟาอภยทศ หลวงสรศกดหนาบงแสดงไมพอใจ กลาววาจะยกใหผอนขาพเจาหายอม ไม เพราะเราทางานดวยเอาชวตเขาแลก ผสมควรปกครองแผนดนกคอ บดาทานเทานน แลวหลวงสรศกดกประกาศในทประชม ใหทประชม

ประวตพทธ(๒) - หนาท 184 ถวายบงคมพระเพทราชา พระเพทราชาจงเปนกษตรยแบบตกกระได พลอยโจน แผนการณขนตอไป คอลวงออกญาวชาเยนทรมาประหารชวต แลวลวงเจาฟาอภยทศจากกรงศรอยธยาวา พระเจาอยหวจะมอบราช สมบตใหเมอเจาฟาองคนนมาถงเมองลพบรกถกจบประหารชวต สาหรบ พระปยะนนหลวงสรศกดใหพนกงานชาวทผลกตกกาแพงแกวลงมาแลว ประหารชวต สมเดจพระนารายณไดรเหนเหตการณนระแคะระคาย แต เปนเวลาประชวรหนกมาแลว จงไดแตแชงพอลก ๒ คนบนทบรรทม เทานนจนสนพระชนมไป กอนหนาจะสวรรคตพระองคไดอทศพระราช วงลพบร ใหเปนวสงคามสมา ใหพระสงฆจดการอปสมบทพวกมหาด- เลกชาวท เพอใหพนอนตรายจากพวกหลวงสรศกด เพราะฉะนนใน สมยรชกาลท ๔ เสดจขนไปประทบทวงลพบร จงโปรดใหทาผาตกรรม สรางวดขนใหมอกวดหนงชดใช

ประวตพทธ(๒) - หนาท 185 บทท ๘ พระพทธศาสนาในประเทศไทย ตอน ๕ สมยอยธยาวงศบานพลหลวงถงธนบร วงศบานพลหลวงมาจากเมองสพรรณบร อาชพคนใดในสกลเปน หมอชางสบลาดบมา จนถงสมยพระเพทราชาไดเปนกษตรย พระองคได ตงพระราชธดาและพระราชกนษฐาของพระนารายณเปนอครมเหษซาย ขวา คอกรมหลวงโยธาเทพ กรมหลวงโยธาทพย เมอเสวยราชยแลว ทรงราลกถงคณพระอาจารยวดพระยาแมนวา เมอครงยงอปสมบทอยท วดนน พระอาจารยองคนนไดผกพยากรณดวงชะตาวา จะมบญญาธการ ถงเสวยฉตร บดนการณกสมจรงทกอยาง จงโปรดใหปฏสงขรณวด พระยาแมนทงหมด และตงอาจารยรปนนเปนทพระศรสจจญาณมน ใน แผนดนนมกบฏเกดขนเนอง ๆ อาทเชน กบฏธรรมเถยร หวหนากบฏ รายนเปนมหาดเลกเจาฟาอภยทศมากอน มใบหนาประพมพประพาย เจาฟาองคนน ยงไปทาไฝปลอมตดเขาทรมโอษฐกเลยทาใหผคนหลงเชอ วา เปนเจาฟาอภยทศ พวกกบฏยกพลลงมาถงกรงศรอยธยา แตบงเอญ หวหนาถกกระสนปนตาย กบฏอก ๒ รายคอ กบฏนครราชสมารายหนง กบฏนครศรธรรมราชรายหนง กถกปราบไปได

ประวตพทธ(๒) - หนาท 186 ในปลายรชสมย ทรงไดราชโอรส ๒ พระองค คอเจาพระขวญ องคหนง เจาพระตรสนอยองคหนง เจาพระขวญนนมความเฉลยว ฉลาดสามารถจงถกพระมหาอปราชคอ หลวงสรศกด รษยาเกรงจะเปน ศตรราชสมบตของตน จงวางอบายลอมาสาเรจโทษในวงหนา สวน เจาพระตรสนอยนนพระมารดาใหไปบรรพชาเสย เจาพระตรสนอยองคน ปรากฏวาเปนเจานายไทยพระองคแรก ในประวตศาสตรทรอบรภาษาตางประเทศมากเปนพเศษ คอนอกจาก ภาษามคธสนสกฤตแลว กทรงรภาษาจน ญวน พมา มลาย และเขมร และทรงเปนพระอาจารยบรรดาเจานายในราชสกล ทรงตงสานกอยในวด พทไธศวรรย แผนดนขนหลวงสรศกดหรอขนหลวงเสอไมมศกสงครามใด ๆ การบารงพระศาสนาปรากฏแตเพยงวา พระองคไดทรงสรางวดโพธประ- ทบชางทจงหวดพจตร อนเปนสถานทประสตของพระองคแตกอน และ ทรงปฏสงขรณพระมงคลบพตร ซงเดมอยในมณฑปยอด ตองอสนบาต พระศอหก โปรดใหบรณะใหม แกมณฑปเปนวหารธรรมดา เพราะเหน วาสงนกงายตอการตองอสนบาต พระราชอธยาศยของขนหลวงเสอน ชอบประพฤตปลอมพระองคเปนราษฎรไปชกมวยตามงานวด และหนก ในรปรสเปนทสด จนกระทงเกดมชอประตวงประตหนงเรยกวาประตผ คอเปนทผานของศพดรณทตกเปนบรจารกาของพระองคแลว ไมสามารถ ทานทนพระองคไดกถกประหารชวตไป ทรงโปรดในการเสดจคลองชาง เปนทสด มกเสดจออกไปประทบแรมเปนเวลานบเดอน ๆ ในการน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 187 ครงหนงเสดจออกไปคลองชางเผอกกบพระราชโอรสของพระองค มบง ใหญในปาทางเสดจพระราชดาเนนผาน โปรดใหพระราชโอรสทงสอง เกณฑพลถมบงเสยใหทนการ ใหเสรจภายในราตรเดยว ครนรงขนทรง ชางพระทนงมาถงกลางบงซงเปนทลก ดนถมยงเกาะไมแนนเทาหนาชาง พระทนงจงถลาลงไป ขนหลวงเสอจงกรวพระโอรส สาคญวาจะวางอบาย ประทษรายพระองค จงจบพระแสงของาวหนกลบมาจวงฟนพระราช โอรส ซงทรงชางตามเสดจมาเบองหลง พระราชโอรสทงสองจงทรง ขบชางหนพระราชบดาไป เมอจบไดกโปรดใหเฆยนทกวน วนละ ๓ ยก จนกวาจะเสดจกลบพระนคร เคราะหดทกรมพระเทพามาตยสมเดจ พระพนปซงบวชเปนลกชอยทวดดสต เสดจขนมาจากพระนครมาทลขอ อภยโทษ เมอสนรชกาลนแลว แผนดนกตกแกมหาอปราชซงเปนเชษฐ- โอรสไดเสวยราชย พวกราษฎรเรยกพระเจาแผนดนองคใหมวา ขน หลวงทรงปลา เหตเพราะชอบเสวยปลาตะเพยนเปนทสด ถงกบออก พระราชบญญตหามมใหราษฎรจบปลาตะเพยน เพราะกลวจะหมด และ ทรงประทบอยทพระทนงทายสระเปนประจา เลยมชออกชอหนงวา พระเจาทายสระ รชกาลนศกเสอเหนอใตกไมม เรองบารงพระศาสนา ทรงทาแขงกบพระราชอนชา ซงเปนกรมพระราชวงบวร สวนใหญ เกยวกบการบรณะวดวาอาราม มเรองสาคญคอเรองชะลอพระนอนวด ปาโมก เมองอางทอง พระนอนองคนถกนาเซาะวดตลงพงเขามาจน ถอองคพระ เสดจออกไปกบพระราชอนชา ตงพลบพลาประทบอยท วาปาโมก เกณฑไพรจานวนหมนขดฐานพระนอนเอาตะเขรองสาหรบ ชกลาก ในการชกพระนอนวดปาโมกน ผเปนแมงานคอพระยาอภย-

ประวตพทธ(๒) - หนาท 188 สงคราม ชกองคพระออกจากทเดมลกเขาไปบนตลง ๑๐ เสน แลวโปรด ใหสถาปนาวหารศาลาขนใหม กรมพระราชวงบวรจงไดนพนธโคลงยอ พระเกยรตในการชะลอพระพทธไสยาสนครงน ยงปรากฏอยในจารกทวด ปาโมกเดยวน และพระยาอภยสงครามนนมความชอบจงไดเลอนขนเปน เจาพระยาอภยสงคราม สาหรบกรมพระราชวงบวรนนไดสถาปนาวดกฎดาว วดนม ศลปะชนหนงในสมยปลายอยธยาปรากฏอยจนทกวนน นอกจากนกม วดสมณโกฏ วดนางพมพ ในตอนปลายแผนดน เผอญเชษฐโอรสของ พระเจาทายสระทรงผนวชอย และพระองคโปรดพระโอรสองครองลงมา จะยกราชสมบตให พระมหาอปราชไมยอม บอกวาถายกใหแกเจาฟา- สเรนทรพทกษ (องคทบวช) จงยอม ฉะนนเมอสนรชสมยแลว จงเกด ศกกลางเมองครงใหญระหวางวงหลวงกบวงหนา ฝายวงหลวงมเจาฟา เพชร เจาฟาพร ตงคายกลางพระนคร ตงแตงสะพานลาเหยลงไปจนถง ตาบลประตจน ฝายพระมหาอปราชกตงคายรบในการรบครงแรก วง หลวงไดเปรยบ ตทพหวงหนาแตกไปหลายครง จนพระมหาอปราชทอด อาลย เตรยมหลบหนแลว พอดมทหารเอกคนหนงชอขนชานาญมารบ อาสารบและทลวา ถาเหนขาศกตดศรษะขาพระพทธเจาไดพระองคจง คอยหน ขนชานาญสามารถตทพวงหลวงแตกกลบ เจาฟาทงสองเสดจ ลงเรอนอยหนไปกบหมาดเลก พระมหาอปราชจงเสวยราชยเปนพระเจา บรมโกษฐ และปนบาเหนจขนชานาญใหเปนเจาพระยาชานาญบรรกษท สมหนายก เจาฟาทงสองหนไปหลบซอนตามสมทมพมแขม แตเมออด

ประวตพทธ(๒) - หนาท 189 พระกระยาหารเขากจาตองถอดพระธามรงคใหมหาดเลกมาแลกขาวกน และธามรงควงนเองทนาภยไปสพระองคจนถกจบสาเรจโทษไป สมยพระเจาบรมโกษฐเปนสมยทมการบารงศลปะเปนพเศษ พระองคไดบรณะวดวาอารามใหญนอยทงในพระนครและหวเมองจานวน มาก เชนในพระนครโปรดใหกรมขนเสนาพทกษซงเปนพระมหาอปราช และเปนเชษฐโอรสอนประสตแตพระอครมเหษเปนแมงานบรณะวดพระ ศรสรรเพชญ วดพระราม สาหรบวดภเขาทองนน พระเจาบรมโกษฐ ไดสถาปนาพระเจดยใหญแบบไทยแท คอพระเจดยเรยกวาแบบยอไม สบสอง พระเจดยแบบนนยมสรางกนมากในแผนดนน และทวดภเขา ทองแบบยอไมสบสองเปนองคใหญทสดในโลก นอกจากนทรงบรณะ วดบรมพทธาราม วดหนาพระเมร วดตะไกร ฯลฯ ในหวเมองทรงบรณะ วดพระแทนศลาอาสน เมองอตรดตถ (ทงยง) วดมหาธาตเมองลพบร พษณโลก ชยนาท สพรรณบร จงหวดเพชรบร ราชบร บานประตวหาร วดมหาธาต พษณโลก บานประตวหารวดพระแทน อตรดตถ เปนศลปะ สลกไม ศลปะมขทงดงามทสดในสมยพระเจาบรมโกษฐ แตทวดพระ- แทนถกไฟไหมเสยแลว พระราชนยมของพระเจาบรมโกษฐ คอเรองการบรรพชาอปสมบท เปนสาคญนก ราษฎรกด ขาราชการกด ถาไมไดผานการบรรพชา อปสมบทมาแลวไมโปรดชบเลยง หรอเลอนยศให กวในทางพระศาสนา กมมากในแผนดนน เชนพระมหานาค วดทาทราย ไดนพนธเรอง ปณโณวาทคาฉนท และยอเกยรตพระเจาบรมโกษฐซงปฏสงขรณวด พระพทธบาท มขอความบางตอนไพเราะ เชน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 190 "ในโพสวรรณหอย ระยาบยอยบรงรง ลมพดกระดงดง เสนาะศพทอลเวง เสยงดจสงคต อนดงดดประโคมเพลง เสยงเทพบรรเลง ระเรอยจบระบาถวาย" เจาฟาธรรมาธเบศร คอกรมขนเสนาพทกษททรงนพนธพระ- มาลยคาหลวง นนโทปนนทสตร ราชกจในเรองบารงพทธศาสนาท สาคญทสด คอการตงสมณวงศในลงกาทวป การประดษฐานสยามนกายในลงกา ในศตวรรษท ๒๒ เกาะลงกาตองผจญกบสมยสงครามเนอง ๆ และ ยงถกกดขจากพวกโปรตเกส หามมใหนบถอพระพทธศาสนา ตามบรเวณ รอบชายแดนคงเหลอรฐเอกราชอยใจกลางเกาะทพวกโปรตเกสไปไมถง ปรากฏวาพระสงฆในลงกาไดสญวงศลง เพราะไมไดอปสมบทกนชานาน มแตสามเณร สามเณรรปหนงชอสรณงกร ไดพยายามขวนขวายทจะให ฟนสมณวงศขนใหม พระเจาเกยรตศรราชสงหะกษตรยลงกาในครงนน ไดพยายามแสวงหาพระสงฆตางประเทศเขามาบวช ไดสอบถามพวก พอคาพาณชยวาเคยเหนเมองใดทมคนนงหมเหลองมากคบคง พวกลกคา พากนชกรงศรอยธยา (หมอแกมเฟอรซงเคยเดนทางผานกรงศรอยธยา ไดมจดหมายเหตวา กรงศรอยธยามวดราว ๒ พนวด มพระสงฆ หลาย หมนรป) พระเจาลงกาจงไดสงราชทตมากรงศรอยธยา ทลขอคณะสงฆ ไทยออกไป พวกทตลงกาไดเขยนจดหมายเหตไวละเอยด พวกนตนเตน กบสถานของพระนครมาก บอกวาจะแลไปทางไหนกเหนแตทอง คอ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 191 หลงคาโบสถ วด และเจดย ลวนเปนทองทงนน พวกทตลงกามโอกาส ชมขบวนกฐนพยหยาตรา และไดขนไปนมสการพระพทธบาท สระบร พกอยในพระนครปเศษ ฝายไทยไดมอบหนาทใหสมเดจพระสงฆราชวด มหาธาตเปนผคดเลอกพระสงฆทจะออกไปลงกา ไดพระอบาลเปนหว หนาคณะ เมอคณะสงฆไทยไดถกมรสมแตกเสยในอาวไทย ตองขนบก ทนครศรธรรมราช พระเจาบรมโกษฐทอพระหฤทย แตพวกทตลงกาก กราบทลวงวอนเนอง ๆ พระองคจงใหคณะสงฆไทยโดยสารกาปนฝรง โดยวาจางใหเขานาสงไปลงกา ในการเดนทางเทยวนคณะสงฆไทยไดถง เกาะลงกา พระเจาเกยรตศรราชสงหะไดนมนตพระอบาลไปจาพรรษาอย ณ วดบปผาราม แลวโปรดใหทาพธผกพทธสมาขน อปสมบทสามเณร สรณงการเปนพระภกษลงการปแรก คณะสงฆไทยชดนอยลงกาประมาณ ๔ ปไดบวชกลบตรลงกา ๖ พนกวารป ชาวลงกาจงเรยกวานกายสยาม- วงศ หรออบาลวงศ และพระอบาลนนไดถงแกมรณภาพทลงกานนเอง เหตวบตในปลายแผนดน พระเจาบรมโกษฐมพระชนมายยนนานกวา ๗๐ ป ในตอน ปลายรชสมยมเรองวบตเกดขนเปนลางรายตอชาตไทยหลายเรอง ดงตอ ไปน คอ ๑. การผดพลาดในนโยบายตางประเทศ จาเดมแตสนรชสมย พระนเรศวรมหาราชมาแลว จนถงสมยปลายอยธยาเปนเวลารวม ๒๐๐ ป หามศกพมามารกรานเมองไทยไม มแตไทยกลบเปนฝายรกพมา เชนใน สมยพระนารายณเปนตน ทเปนเชนนกเพราะบารมพระนเรศวรประการ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 192 หนง อกประการหนง เพราะเหตการณภายในของพมา คอ ถาพมาจะต เมองไทยกตอเมอสามารถปราบมอญอยเสยกอน และอาศยเมองมอญเปน แหลงเสบยงอาหารเลยงตน แตหลงจากสนราชวงศของบเรงนองแลว พมากบมอญกผลดกนรกรบ มาถงสมยพระเจาบรมโกษฐมอยกลบมอา- นาจแขงกวาพมา หวหนามอญคนหนงเปนสญชาตคะเวหรอกวย ชอ สมงทอไดธดาเจาเมองเมาะตะมะแลวตงตนเปนกษตรยมอญ ยกกองทพ ขนไปตกรงองวะเกอบสาเรจ สมงทอไดสงราชทตมาทลขอพระธดาพระ เจาบรมโกษฐและขอธดาพระยาเชยงใหมไปอภเษกถาไทยยอมมสมพนธ- ไมตรกบสมงทอ กรงศรอยธยาคงไมแตกขาศกเปนครงท ๒ แตไทย เหนมตรเปนศตร เหนศตรเปนมตรในตอนน คอไปรบไมตรทางองวะ ตดไมตรกบสมงทอ พระเจาบรมโกษฐเองบรภาษสมงทอวา กงกาขนวอ บงอาจมาตเสมอกบพระองค จงขบไลทตมอญออกไป และรบทตพมาไว เปนไมตร เมอมอญยกกองทพขนไปลอมกรงองวะ พมากทากตตศพทวา ไทยจะยกทพมาชวยพมา มอญสาคญวาจรง รบถอยทพกลบ อนทจรง ในประวตศาสตรไมเคยปรากฏครงหนงครงใดเลย ทมอญเปนศตรกบไทย โดยตรง มแตถกพมาใช เพราะฉะนน จงเปนความผดพลาดในนโยบาย ตางประเทศในครงนน ทไมชวยมอญ ๒. สามคคเภทในราชวงศ บรรดาพระโอรสของพระเจาบรม- โกษฐแตกกนเปน ๓ กก กกท ๑ มพระมหาอปราช เจาฟากรมขน เสนาพทกษ เจาฟากรมขนพรนมต เจาฟากรมขนอนรกษมนตร เรยก กนวากกเจาฟา กกท ๒ ประกอบดวยกรมหมนจตตสนทร กรมหมน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 193 สนทรเทพ กรมหมนเสพภกด เรยกวากกเจา ๓ กรม กกท ๓ หวเดยวกระเทยมลบ คอกรมหมนเทพพพธ เปนพระเจาลกยาเธอองค ใหญทสดของพระเจาบรมโกษฐ อาวโสมากทสด เปนคนชนะไหนเขา ดวย เจาฟากรมขนเสนาพทกษแมจะเปนพระมหาอปราชแลว กยงม ความคดระแวงเจาฟากรมขนสเรนทรพทกษ ซงผนวชเปนภกษอยทวด โคกแสง เจาฟาพระองคนเปนโอรสองคใหญของพระเจาทายสระ และ เปนผทพระเจาบรมโกษฐทรงพระเมตตา พระมหาอปราชจงสาคญวาจะ เปนศตรตอราชสมบตของพระองค จงคดทางกาจด วนหนงพระเจา บรมโกษฐประชวร เจาฟาพระเสดจมาเยยม พระมหาอปราชไดใชอาวธ ฟนเจาฟาพระจนจวรขาดแตหาเขาไม เพราะอยยงคงกระพน เพอเจาฟา พระเสดจไปถงทบรรทม พระเจาบรมโกษฐจงตรสถามวา เหตไรจงหม จวรขาดเขามา ทลวา พระมหาอปราชเธอหยอกเลน เมอเจาพระกลบ ไปแลว พระเจาบรมโกษฐจงตรสใหจบพระมหาอปราชมาลงโทษ และ สาเรจโทษพระนดดาของพระองค ๒ องค ทสมคบกบพระมหาอปราช ในการน ฝายพระมหาอปราชนนเมอเหนวาความแตกจงหนไปพงพระ มารดากรมหลวงอภยนชต แลวชวนกนมาทวดโคกแสง โดยซอนพระ- องคในพระวอของพระมารดา เจาฟาพระจงจดการใหอปสมบทในคน วนนน ในขณะทผนวชอยนนเอง พระมหาอปราชทานองจะลางกรรม ของพระองค จงไดนพนธเรองนนโทปนนทสตรคาฉนท ตอมากรม- หลวงอภยนชตประชวรหนกจวนจะสนพระชนม ไดทลขออภยพระราช โอรสตอพระสวาม พระเจาบรมโกษฐกตรสวา "ถาไมเปนกบฏกจะไม

ประวตพทธ(๒) - หนาท 194 ฆา" พระมหาอปราชจงถอวาทรงใหอภยแลว ไดปรวรรตเพศออกมา แตตอมาไดรบสถาปนาในตาแหนงเดมอก เหตทจะเปนอรกบกกเจา ๓ กรม เนองจากพระมหาอปราชสงเฆยนเจากรม ปลดกรม ในเจา ๓ กรมนนวา เจานายเปนเพยงกรมหมน แตตงกนเปนขนเปนหลวง เกน ฐานะ เจา ๓ กรมจงผกอาฆาต แลวทลฟองพระราชบดาวา พระมหา- อปราชลอบเปนชกบเจาฟาสงวาลย มเหษของพระราชบดา พระมหา- อปราชจงถกราชทณฑเฆยนจนสนพระชนมคาหวาย สาหรบเจาฟากรมขนอนรกษมนตร พระราชบดาบรภาษวาเปน คนโฉดเขลา ถาใหราชสมบตบานเมองจะเปนอนตราย เพราะฉะนน จงขบไลใหไปบวชเสยอยาอยใหเปนทกดขวาง ทรงมอบราชสมบตให เจาฟากรมขนพรพนต เมอพระเจาบรมโกษฐสนพระชนม เจาฟา กรมขนอนรกษลอบสกออกมาเสยกอน แลวเสดจขนไปประทบบนพระท นงสรยามรนทร วางทาประหนงเปนพระเจาแผนดน ฝายเจา ๓ กรม กเรยกบรรดาไพรพลปนกาแพงวดพระศรสรรเพชญ เขาไปในพระราชวง เอาอาวธในโรงพระคลงแสงออกมาแจกจายกน ทาทจะเกดศกกลาง เมอง เจาฟากรมขนพรพนตจงนมนตพระราชาคณะใหญ มพระธรรม- โคดม ๑ พระธรรมเจดย ๑ พระพทธโฆษาจารย ๑ พระเทพกว ๑ พระเทพมน ๑ ใหไปชวยเลาโลมเจา ๓ กรมมาสวามภกด พระราชา- คณะทงหลายไปกลบถง ๒ หน ๒ เทยว จงพาเจา ๓ กรมมาสาเรจ เจาฟาพรพนตใหสตยวาจะไมทาอนตราย แตพอพนไป ๗ วน กใช อบายจบเจา ๓ กรมสาเรจโทษ ฝายกรมหมนเทพพพธ แตแรกเมอ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 195 พระราชบดาสวรรคต ตวเองลอบขนไปบนพระมหาปราสาท เกบกวาด เครองเบญจราชกกธภณฑ แตบงเอญเจาฟาอนรกษเหนเขา จงตกใจ แลวแกไขดวยความฉลาดวา ตนเตรยมเกบของเหลานไวเพอเจาฟา อนรกษ เพราะฉะนนจงรอดตวไป เจาฟาอทมพร (พรพนต) ไดเสวย- ราชยเปนกษตรยได ๗ วน เมอพจารณาเหนพระเชษฐาแสดงกรยา รงเกยจ จงไดถวายราชสมบตใหพระเชษฐา เสดจออกไปผนวช ประทบ อย ณ วดประด รชสมยพระเจาเอกทศน เจาฟากรมขนอนรกษไดเสวยราชย เรยกกนตามปากราษฎรวา พระเจาเอกทศนบาง พระทนงสรยามนทรบาง เพราะเหตทโปรดประ- ทบในพระทนงองคนเปนประจา เรยกวาขนหลวงขเรอนบาง เหตดวย ประชวรโรคผวหนงและโรคบรษ กษตรยพระองคนเปนองคสดทายของ กรงศรอยธยา มพระจรยาวตร ดงน ๑. เปนคนขขลาด หเบา เชอคนงาย ๒. ลมหลงอสตรจนเสยราชการ ๓. นาพระทยนนไมดราย ปรากฏวาไดชบเลยงบรรดาญาตพญาตนองของหมอม ๆ ทโปรด ตงใหเปนพระยามอานาจเขานอกออกในพระราชวงได และบรรดาคน เหลานไดตงตวเปนศตรกบขนนางผใหญ พวกขาราชการจงแตกสามคค กน เวลานนขนนางทรกแผนดน มเจาพระยาจกร พระยายมราช พระ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 196 ยาเพชรบร พระทายนา ขาราชการเหลานไดปรกษากนเปนความลบวา พระเจาอยหวในพระโกศ มอบแผนดนไวใหขนหลวงหาวด มได มอบใหแกขนหลวงสรยามนทรเลย และทกวนนพวกเราตองตกเปน ขขาของอายแบะอบรรดาคนโปรด ๆ ของขนหลวงสรยามนทร ฉะน บานเมองจะเปนกลยค แลวปรกษากนจะคดเอาราชสมบตคนแกขน หลวงหาวด ชวนกนไปเลาความลบใหกรมหมนเทพพพธฟง เวลานน กรมหมนองคนไปบวชอยทวดกระโจม กมความเหนพองกน จงชวน กนไปเลาใหขนหลวงหาวดฟง ในคนวนนนเจาฟาอทมพรกมาตรองใน พระทยวา คนเหลานถากบฏสาเรจแลวไมซอตรงตอเรา คงจะยกกรม- หมนเทพพพธเปนพระเจาแผนดน และชวตของเราพนอง ๒ คนกตอง เปนอนตราย เมอคดไดดงนแลวกรบเสดจไปเฝาพระเชษฐา และกอน จะเลาความใหฟงนนไดทลขอพระราชทานชวตคนเหลานไวกอน ผลคอ บรรดาขนนางเหลานถกจาขงหมด ตวกรมหมนเทพพพธรตวกอน หน ไปอยวดพนญเชง พวกขาในกรมตงคายปองกนเจารอบวด พระเจา เอกทศนจงใหตารวจไปบอกวา จะไมเอาโทษกรมหมนหรอก ถาสงตว เจากรมปลดกรมมาใหโดยด กรมหมนเทพพพธจงคดจบเจากรมปลด กรมของตวทเปนผปองกนตวเอง และเจากรมนนรตวกอนหลบหนไป ได สวนปลดกรมเสยใจไปผกคอตาย จงมพระโองการจบกรมหมนเทพ พพธไปปลอยทเกาะลงกา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 197 ศกพมาครงท ๑ เหตการณในเมองพมา เมอพวกมอญยกกองทพไปตเมององวะ แตก มนายพรานปาคนหนงชอ มงอองไจยะ เปนนายบานตาบลมตโชโบ หรอมกโสโบไดซองสมผคนไลพวกมอญแลวตงตนเปนอลองพญา แปล วาพระโพธสตว แลวยกกองทพมาตหงสาวดแตก แลวเลยยกเขามาตไทย ตามธรรมเนยมของพมาทถอวา ถาตมอญไดตองมาตไทย ขาวศกพมานน ในพระนครฟงไมไดศพท พระเจาเอกทศนสงกองทพออกไป ๓ ทาง ทางเหนอ ๒ ทาง ทางตะวนตกทางหนง แตทจรงพมามาทางเดยว คอทางตะวนตก มกาลงทพใหญอยทเมองเพยง ๕ พนคน กาลงสวน ใหญไปอยทางเหนอ พมาตกาญจนบร เพชรบร ราชบร ขนมา แลว ลอมพระนครไว เอาปนใหญตงทวดกษตรา วดทาการอง วดภเขาทอง ยงพระนครทกวน ตองพระราชวงและบานเรอนเปนอนตราย ราษฎร จงเขาชอกนไปทลขอใหเจาฟาอทมพรลาผนวช ออกมาบญชาการตอสขา ศก พระองคจงโปรดใหปลอยบรรดาขนนางทจาขง ตงเปนแมทพนาย กอง แลวจบบรรดาขนนางทเปนญาตพนองของหมอม ๆ ในพระเชษฐา ประหารชวต วาเปนคนสอพลอทาใหเสยการแผนดน สงครามครงน พมาตองรบเลกทพกลบ เพราะพระเจาอลองพญาประชวรหนก เนอง ดวยตองกระสนปน ในขณะทพระองคเสดจออกมาจดปนใหญยงดวย พระองคเอง ปนแตกจงไดรบอนตราย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 198 เมอเสรจศกพมาครงนแลว พระเจาเอกทศนกตงขอรงเกยจ พระอนชาอก จนถงถอดพระแสงดาบพระเพลาในขณะทพระอนชา เขาเฝา เจาฟาอทมพรจงออกผนวชอกเปนครงท ๒ กรงแตก เมอพมาเลกทพกลบไปแลว ไทยกยงมวประมาทตอไปเปนเวลา ถง ๕ ปเตม ๆ ไมไดคดปองกนใด ๆ ทงสน จงเกดเสยพระนคร ขน ศกครงนฝายพมาเองมไดตงใจไวกอน เกดจากพมาไลจบมอญเชลย จนลวงแดนไทยเขามา ไมเหนไทยออกตอตานเลย แมทพพมาจงเลย ตามเลย ยกเขามาจนถงพระนคร ทพพมาทมาครงนน แบงเปน ๒ ทพ ใหญ ทพฝายเหนอมเนเมยวสหบดเปนแมทพมาตงคายใหญทวดภเขา ทอง ทพฝายใตมมงมหานรธาเปนแมทพ ตงคายใหญทวดเขมา ฯ เมอง นนท รวมกาลงแลวไมถง ๕๐,๐๐๐ ลกษณะของพมาคราวนแตกตางกวา ทกคราว คอ ๑. ไมใชทพกษตรย ๒. มเจตนาตองการปลนทรพยเปนใหญกวาอนหมด ๓. มเจตนาตองการทาลายไทยใหยบเยนจนตงตวไมได เพราะฉะนน จงไมคานงถงกฏในสงครามใด ๆ ทงสน เปน ลกษณะกองโจร และทรายกวานนคอ มงมหานรธาแมทพใหญฝายใต ซงเปนคนรกยตธรรมมาปวยตาย กองทพฝายใตตองรวมกบฝายเหนอ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 199 ซงมแมทพเปนคนโหดราย ไทยเราถอธรรมเนยมอพยพเขากาแพงเมอง ตามเคย พมาไดตงลอมพระนครเปนชน ๆ การตอสของไทยมดงน ๑. แมทพใหญ คอพระยารตนาธเบศ ไปรบครงใดแตกกลบ มาทกครง ขนนางผใหญมเจาพระยามหาเสนา พระยาเพชรบรเสยชวต ในการรบ หลวงอภยพพฒนขนนางจนในพระนครไดคมทหารอาสาจน ๒ พนคนออกไปสขาศก พอขาศกตคายทหารจนแตก พวกทหารจน จานวน ๓๐๐ คนกกลบขนไปเผาพระพทธบาทลอกทองมณฑปแลวรบ กลบพระนคร ทพหวเมองทสงมาชวย ถาจะรวมกนแลวกมกาลงเหนอ ทพพมาหลายสบเทา กมากนไมพรกพรอม ทไมมาเลยกม มาแลวไมทน รบถอยไปกอนกม และทรบกกมคอ กองทพเมองพษณโลก และกอง ทพเมองกาแพงเพชร เจาพระยาพษณโลกออกศกเขมแขง สามารถหยด กองทพขาศกดานภเขาทองไวได แตแลวทลลากลบไปวาจะไปเผาศพ มารดา เปนการทงหนาทโดยตรง พระยาวชรปราการ (สน) รบศก เขมแขง วนหนงสงยงปนใหญสพมา โดยไมทนขออนญาตศาลาลกขน กอน เพราะมกฏวาใครจะยงปนใหญตองขออนญาต เพอจะใหหมอม ๆ ในวงอดหไดทน พระยาวชรปราการกเกอบถกประหารชวต เลยทาใหเสย กาลงใจ เหนวาพระนครคงไมรอดมอขาศกแนแลว จงไดพาพรรคพวก ทหารไทยจน ๔๐๐ คน แหกคายพมาออกไปทางตะวนออก ๒. พมาลอมกรงเปนเวลาแรมป ในระหวางนนกสงกองโจร ออกไปปลนสดมภชาวบานตามชนบทตาง ๆ ชาวบานวเศษไชยชาญ สงหบร สพรรณบร อางทอง ภายใตการนาของนายจนทรหนวดเขยว

ประวตพทธ(๒) - หนาท 200 พนเรอน ขนสรรไดรวบรวมกนตงเปนคายใหญชอคายบางระจน แลวไป นมนตพระอาจารยธรรมโชต วดเขานางบวช มาลงเลขยนตใหพวกชาว บานในคาย สามารถตอสพมาเปนเวลาถง ๙ เดอน พมาสงทพมาตถง ๘ ครงกแตกพายแพไป ครงสดทายไดใหนายกองสกซงเปนคนไทยเชอ สายมอญยกทพมาต ใชปนใหญระดมยงคายบางระจนแตก ไมมใครรอดชวต เลยแมแตคนเดยว เพราะไมมปนใหญสพมา ๓. ฝายในพระนครกพยายามเกณฑกองทพออกไปรบ แตทหาร ขวญเสยเสยแลว เพราะไดผนาไมด ครงหนงมอาจารยขลงคนหนงชอ นายฤกษรบอาสาคมกองทพเรอไปรบพมา ตวนายฤกษดมสราจนเมายน ถอดาบ ๒ มอราอยหนาเรอ พมายงถกนายฤกษตกนาตาย กองทพเรอ ทงกองถอยกลบไมคดส อกครงหนงกองทพไทยจานวน ๔ พน ยกออก ไปจะตคายพมาวดภเขาทอง ตวแมทพคยวาสามารถอยางโนนอยางน ตาง ๆ จงมพระสงฆและราษฎรชายหญงพากนตามทพออกไปดหลายรอย คนกถกพมาตแตกกลบมาหมด ๔. เมอพระนครจวนจะเสยแกขาศก ไดเกดอาเพศและทนมต ตาง ๆ คอพระพทธรปใหญวดพนญเชง นาพระเนตรไหลถงพระนาภ เทว- รปพระนเรศวรในโรงพระแสง กระทบพระบาทสนน อกาบนมาเสยบยอด พระมหาธาตตาย และเกดเพลงไหมในพระนครกอนตงแตตลาดปาทาน ถงวดอษฎาวาส บานเรอนราษฎรทาลายเปนแสนกวาหลง ในปเดยวกน สมเดจพระสงฆราชสนพระชนม ๒ องค พระโกศตงเคยงกนอยยงไมทน พระราชทานเพลง พมาเอาปนใหญตงไวทวดแมนางปลมยงเขาพระนคร

ประวตพทธ(๒) - หนาท 201 ตงแตเชาจนคา แลวใหทหารขดรากกาแพงเมองเอาไฟสมเขาพระนคร ไดในเวลากลางคน ๓ ทมเศษ เสยพระนครในป พ. ศ. ๒๓๑๐ แตยง นบวาเปนคราวโชคดทขาศกเขาพระนครในเวลากลางคน เพราะฉะนน ราษฎรสวนใหญจงมโอกาสอาศยความมดหนขาศกทน แตถงอยางนน พมากจบราษฎรไวเปนเชลยกวา ๓ หมน พระสงฆกวา ๒๐๐ รป เอาไปขง รวมกนไวในคายโพธสามตน แลวพมากเทยวจดไฟเผาพระราชวง วดวา อาราม รอคนทรพยสมบต พระศรสรรเพชญซงเปนพระพทธรปหมทอง คาสง ๘ วา กถกไฟสมลอกทองเอาไป แตอศจรรยทวา บรรดาสถานททง หมดในพระนคร มอย ๒ วดทพมาไมไดทาลาย คอวดพนญเชงและวด- พทไธศวรรย ตวเนเมยวสหบด เมอตกรงได ๗ วน กรบเลกทพกลบ เพราะมขาววาพวกจนเมงจกาลงยกกองทพมาตพมา พมาไดกวาดตอน เอาคนไทยไปดวยราว ๕๐,๐๐๐ เศษ ขนหลวงหาวดไดถกอญเชญไปดวย พรอมทงพระญาตวงศ เมอไปถงพมาพระเจามงระกใหขนหลวงหาวด สกแลวประทานเรอนใหอย แลวตงเนเมยวสหบดเปนอโยธยาหวน แปลวา ขนพลมผมชยเหนออยธยา สวนเชลยไทยนน โปรดใหแยกยาย กนไปตงภมลาเนารอบกรงองวะ จนเกดหมบานทเรยกกนวา ตาบลบาน โยเดยถงทกวนน สาหรบทางเมองไทยพมาแตงตงใหสกพระนายกอง กบทหาร ๓,๐๐๐ คนรกษาพระนคร และตงคนไทยขายชาตคนหนง คอ นายทองอนเปนเจาเมองธนบร นายทองอนผนมความชอบกบพมา เพราะเปนผบอกทรพยของคนไทยใหพมาร สวนพระเจาเอกทศนนน ลงเรอนอยหนขาศกไปแอบอยตามสมทมพมไม อดขาวอย ๗ วน เมอ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 202 พมาคนพบกพอดสนพระชนม สกใหเอาพระศพฝงไวในคายโพธ สามตน ยงไมทนจะถวายพระเพลง พอดเสยคายแกพระยาตาก สมยจลาจล เมอเสยพระนครแกขาศกบานเมองจงไมมรฐบาลกลาง ผมกาลง คมกนเปนกกคอยตปลนในพวกกกตาง ๆ ดวยกน เพราะเวลานนไมได ทานามาถง ๓ ปเตม อาหารจงอดอยากฝดเคองมาก ใครมปญญาหาขาว- สารไดมาก ผนนกมสวามภกดมาก นเปนเหตการณในมณฑลภาค ราชบร แตเหตการณในมณฑลภาคอนตรงกนขาม เพราะภาคเหลาน ไมไดรบกระทบกระเทอนจากสงครามเลย จงมสภาพอดม ภาคเหลาน ไดแบงตงขนเปนเจา ม ๖ กกดวยกน คอ ๑. ชมนมเจาตาก มเขตอทธพลตงแตเมองชลบร ระยอง จนทบร ตราด ๒. ชมนมเจาพมาย ไดแกกรมหมนเทพพพธ ซงเมอเสยพระ- นครแลว ไดหนขนไปอยกบพระพมาย และไดลกสาวของพระพมาย เปนเมย ไดยกตนขนเปนเจาชมนม มเขตอทธพลภาคอสาน ตงแต เมองเพชรบรณขนไป ๓. ชมนมเจาพษณโลก คอเจาพระยาพษณโลกเกา มเขต อทธพลตงแตปากนาโพขนไป ๔. ชมนมเจาพระฝาง เจาพระฝางผนเปนพระราชาคณะ ตาแหนงพระพากลเถระ ไดรบตงแตงไปเปนสงฆราชเมองฝาง ในสมย พระเจาบรมโกษฐ ไดตงตวขนเปนเจา โดยไมยอมทงเพศบรรพชต

ประวตพทธ(๒) - หนาท 203 แตใชสแดงยอมจวร แลวลงประเจยดแจกบรรดาพระสงฆ แตงตงให เปนแมทพนายกองตาง ๆ แมทพเอกคอพระครศรมานนท แลวคมกอง ทพพระสงฆทงนออกตปลนทรพยสนราษฎร เขตอทธพลตงแตเมอง ทงยงขนไป ๕. ชมนมเจานคร คอเมองนครศรธรรมราช เขตอทธพล ตงแตเพชรบรลงไป ๖. คอชมนมพระนายกองสก พระเจาตากไดทรงรบฉวยโอกาสภายใน ๓ เดอนหลงจากเสยกรง ตชมนมพระนายกองแตก แลวจงปราบดาภเษก ขนเปนกษตรยทเมอง ธนบร สมยธนบร พระเจาตากเปนบตรของนายอากรจน สกล แซแต มารดาชอ นกเอยง เปนคนไทย เกดในพระนครศรอยธยา แผนดนพระเจาบรม- โกษฐ บดาไดยกพระองคใหเปนบตรบญธรรมของเจาพระยาจกร สมห- นายกสมยแผนดนพระเจาบรมโกษฐ ตอมาไดถวายตนเปนมหาดเลก แลวไดรบแตงตงใหขนไปเปนพระยาตาก มความชอบไดเลอนขน ไปเปนพระยาวชรปราการ แตยงไมทนออกไปรบตาแหนงกเกดศก พมา พระอธยาศยหาวหาญ มความเสยสละมาก ในการรบทกครง เสดจนาหนาทหารเหมอนพระนเรศวร ครงหนงตองปนขาศกทเกยชย นครสวรรค กรบสงใหพยงพระองครกไลขาศกตอไป เมอเสดจไป รบขาศกททาดนแดง พระราชมารดาประชวรหนกจวนสวรรคตอยแลว

ประวตพทธ(๒) - หนาท 204 กยอมสละไปรบขาศกจนไดชยชนะ กลบมาไมทนทอดพระเนตรพระศพ แม มพระราชดารสเรยกพระองควา "พอ" ทกครง เรยกขาราชการและ ราษฎรวา "ลก" ทรงเครงครดในศาสนา งานทฟนฟศาสนาของพระองค มดงน ๑. ชาระอลชช เมอตชมนมเจาพระฝางแตก ไดประกาศให บรรดาพระสงฆหวเมองฝายเหนอ ใหมาดานาพสจนความบรสทธดวย การดานา ๓ กลนใจ ผใดชนะแกนาฬกา กโปรดใหคงอยในฐานานศกด ผใดแพแกนาฬกา โปรดใหสกออกมาสกขอมอ ใชราชการจงหนก ผใด ใหเทจวาตนบรสทธ ครนจะใหดานาพสจนกลบสารภาพวาตนเปน ปาราชกไซร โปรดใหเอาตวไปประหารชวต พธดานาพสจนไดเรมในวน องคารขน ๖ คา เดอน ๑๑ ปขาล พ. ศ. ๒๓๑๓ ครงนนพระสงฆหวเมอง ฝายเหนอหลายพนรป ทเสมอกบนาฬกากม พวกนโปรดใหอปสมบท ใหม ทชนะมเปนสวนนอย ทแพมมากนกจนกระทงสบงจวรกองเปน พะเนน โปรดใหเอาไปเผาไฟทงเสย แลวเอามาทาสมดฉาบทาพระมหา- ธาตเมองฝาง แลวโปรดใหขาหลวงทาไตรจวร ๑ พนชด นมนตพระ- ราชาคณะฐานานกรม จากกรงธนบรขนไป ๕๐ รป อปสมบทพระสงฆ เมองเหนอใหม ใหพระโพธวงศาจารยอยประจาพษณโลก ใหพระ- พมลธรรมอยประจาเมองฝาง ใหพระธรรมเจดยอยประจาเมองทงยง ให พระธรรมอดมอยประจาเมองพชย ใหพระเทพกวอยประจาเมองสวรรค- โลก เพอชาระพวกอลชชตอไป สาหรบตวเจาพระฝาง ซงดารสเรยกวา อายเรอน หนหายสาบสญไป

ประวตพทธ(๒) - หนาท 205 ๒. เมอเสดจไปตเมองนครศรธรรมราช ไดทรงพบพระอาจารย ศร ชาวกรงเกา ซงทรงคนเคยมากอน จงโปรดใหนมนตเขามาสถาปนา เปนสมเดจพระสงฆราช แลวโปรดใหอญเชญพระไตรปฎกฉบบเมอง นครเขามาเปนแมแบบ ทรงจางใหชางลอกจารพระไตรปฎกหลายจบ พระราชทานใหพระสงฆตามอารามใหญ ๆ คมภรใดขาดตกบกพรอง ก โปรดใหไปแสวงหาถงกมพชา เชนคมภรวสทธมคคในกรงธนบรไมม ตนฉบบเหลอเลย โปรดใหพระเทพกวออกไปหาตนฉบบถงเขมร การ ศกษาของพระสงฆคอยฟนฟขน ๓. โดยพระอชฌาสย เมอเวนราชการงานศกเมอใด ทรงเขา ปฏบตกรรมฐานทวดบางยเรอ (วดอนทารามเดยวน) มพระราชนพนธวา ดวยวธทากรรมฐานอยเรองหนง เรยกวา ลกษณะบญ ยงมตนฉบบอย ถงทกวนน ในตอนปลายแผนดน หลงจากทไดเสวยราชยได ๑๕ ป ในป พ. ศ. ๒๓๒๔ อนเปนปสดทายของรชกาลไดเกดจลาจลขนทกรงธนบรใน ขณะทแมทพใหม คอสมเดจเจาพระยามหากษตรยศกไปราชการทพเมอง เขมร ปรากฏวาหวหนาจลาจลคอ นายบญนาก นายบานแมลา กบขนสระ ไดฆาพระพชตณรงค ผรงเมองกรงเกาตาย พระเจากรงธนโปรดใหพระยา สวรรคเปนแมทพยกขนไปปราบจลาจลทกรงเกา แตพระยาสวรรคกลบไป เขากบพวกผรายกองทพลงมาลอมกรงธนบร ในขณะนนถาโปรดใหส รบกชนะ เพราะยงมผสวามภกดในพระองคมาก ปนใหญประจาปอมกยงม อยพวกกบฏกลวปนใหญนไมกลาเขาต ทรงเหนแกชวตคนไทยดวยกน จง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 206 ทรงหามวา "สนบญพอแลวอยาใหยากแกไพรเลย" แลวโปรดใหนมนต พระราชาคณะออกไปเจรจากบพระยาสวรรค พระยาสวรรคบงคบใหพระ องคอปสมบททวดแจง กตรสวา เอหภกขมาถงแลว เมอผนวชแลวพระ ยาสวรรคเอาไปกกไวพรอมกบพระราชโอรสธดาองคนอย ๆ ทเปนพระ องคใหญ พระยาสวรรคใหจบกมไวสน มรบสงกบบรรดาพระโอรสองค นอย ๆ เหลานนวา แผนดนเปนของสองคนพนองนนแน ใหฝากเนอฝาก ตวกบทานผใหญใหด แลวพระยาสวรรคกลอบสงคนไปเผาจวนของทาน ผหญงศรรจนา เปนภรรยาของเจาพระยาสรสห (นองรชกาลท ๑ นาย สดจนดา) แตทางจวนปองกนตวไวได เหตการณตอนนพสจนไดวา พระยาสวรรคกไมซอตรงตอรชกาลท ๑ คดจะเปนการใหญแตกาลงไม พอ เมอขาวจลาจลทราบไปถงสมเดจเจาพระยา ฯ จงเสดจยกกองทพกลบ มาถงธนบร ตงพลบพลาทวดโพธาราม (วดโพธทาเตยน) บรรดา ขาราชการรวมทงพระยาสวรรคออกมากราบทลเสดจขามฝงไปยงพระ- พพากษาวาใหสาเรจโทษวา ปกครองแผนดนใหแผนดนจลาจล จดหมาย เหตปมโหรบนทกความสน ๆ วา วนเสารแรม ๙ คา เดอน ๕ พ. ศ. ๒๔๒๕ ขนหลวงตากสวรรคต ตอมาอก ๑๐ วน มโจทยฟอง พระยาสวรรควาเปนผอยหลงฉากการเผาจวนเจาพระยาสรสห จงให ประหารชวตเสยพรอมกบพรรคพวก

ประวตพทธ(๒) - หนาท 207 บทท ๙ พระพทธศาสนาในประเทศไทย ตอน ๖ สมยรตนโกสนทร ปฐมวงศจกรสบเนองมาแตเจาพระยาโกษา (เหลก) โกษา (ปาน) ครงสมเดจพระนารายณ บรรพบรษรบราชการในตาแหนงขนนาง ตดตอกนเรอยมา มนวาสสถานอยในกาแพงพระนครศรอยธยามาถง แผนดนพระเจาบรมโกษฐ ผสบสกลคนสาคญมอย ๒ คนพนอง รบราช- การเปนทหลวงยกกระบตรเมองราชบรชอนายทองดวงเปนพ นองชาย เปนมหาดเลกตาแหนงหมแพร เรยกวา นายสดจนดา ชอจรงบญมา พชายใหญอกคนไมไดรบราชการ มพสาวอก ๒ คนแตงงานกบคหบด ชาวกรงเกา ทงหมดนเปนพนองพอแมเดยวกน เมอพระนครเสยแก ขาศก นายสดจนดาไดหนไปสวามภกดกบเจาตาก แลวเปนผชกนา พชายใหมารบราชการดวย เปนนายทหารเอกคพระทยของพระเจากรง ธนบรมาตลอดสมย หลวงยกกระบตรไดเลอนบรรดาศกดขนตามลาดบ ดงน : เปนพระราชวรนทร เปนพระยายมราช เปนเจาพระยาจกร เปนสมเดจเจาพระยามหากษตรยศก

ประวตพทธ(๒) - หนาท 208 ไดเสวยราชยเปนปฐมกษตรยราชวงศจกร เมอ พ. ศ. ๒๓๒๕ ยายพระนครมาอยฝงตรงขามกบธนบร พระราชกรณยกจมดงน ๑. ทรงสถาปนาพระบรมมหาราชวง มพระทนงเชน จกร- พรรดพมานดสตมหาปราสาท อมรนทรวนจฉย การสรางพระนครกด สรางวงหลวงกด สรางวดวาอารามกด แผนผงไดใชแผนผงกรงเกาเปน แบบทงนน เชนพระราชวงกรงเกา ดานหนงตดฝงนา พระราชวง กรงเทพ ฯ กเหมอนกน เอากาแพงพระราชวงชนนอกเปนกาแพง พระนครดวย แมกระทงชอพระทนงกเรยกสรรเพชญมหาปราสาท ภาย หลงจงเปลยนเปนดสตมหาปราสาท ๒. ทรงสถาปนาวดพระศรรตนศาสดาราม วดนกเลยนแบบ วดพระศรสรรเพชญกรงเกา คอเปนวดสาหรบพระราชพธไมมพระสงฆ อย ทไมใชคาวาวดพระศรสรรเพชญ กเพราะทรงอญเชญพระแกวหยก สเขยวซงไดมาจากกรงเวยงจนทนมาประดษฐานไว วดพระแกวแตเดม มแตพระอโบสถ ยงไมมปราสาทพระเทพบดาหรอมณฑปหอไตร ๓. ทรงบรณะวดโพธาราม วดนเปนวดสรางครงแผนดนพระ เพทราชา ไดยกขเปนวดหลวงครงกรงธนบร มพระพมลธรรมเปน เจาอาวาส พระพมลธรรมองคนไดสถาปนาเปนสมเดจพระพนรตนใน สมยรชกาลท ๑ ทรงใชเวลา ๗ ป บรณะวดโพธาราม ซงเปนวดใหญ ทสดในประเทศไทย แลวเปลยนเปนวดพระเชตพนวมลมงคลารามคกบ สมเดจพระอนชาธราช ซงบรณะวดสลกใหชอวา วดนพพานาราม ภายหลงเปลยนเปนวดพระศรสรรเพชญ แลวเปลยนเปนวดมหาธาต

ประวตพทธ(๒) - หนาท 209 ๔. รชกาลท ๑ ทรงใหพระพเรนทรเทพเปนจาหลวงขนไป อญเชญบรรดาพระพทธรปสารดใหญนอยตามวดรางตาง ๆ ในหวเมอง ฝายเหนอลงมาพระนครจานวน ๑,๐๐๐ กวาองค โปรดใหปฏสงขรณแลว ประดษฐานไวตามพระอารามหลวงททรงสรางบาง ทรงบรณะบาง พระ ราชทานใหเจานายขาราชการไปประดษฐานตามวดตาง ๆ บาง เฉพาะ ทวดพระเชตพนมพระโบราณอยกวา ๒๐๐ องค และพระศรสรรเพชญซง พมาเผานน รชกาลท ๑ ทรงปรารถนาจะยบหนแลวหลอใหม แตสมเดจ พระสงฆราชหามไววา สาเรจเปนองคพระอยแบวเอาเขาไฟอกไมควร จงโปรดใหสรางพระเจดยแบบยอไม ๑๒ สงเสนเศษ บรรจหนพระศร สรรเพชญใหชอพระเจดยวา พระเจดยพระศรสรรเพชญ อยในวดพระ เชตพนเดยวน ในวดนยงมพระพทธรปขนาดใหญอกองคหนงคอพระ โลกนาถ เปนพระยนสง ๕ วา อญเชญลงมาจากกรงเกา พระโลกนาถ เปนพระรนนองของพระศรสรรเพชญ เพราะฉะนน เราจงพอจะศกษา ศลปกรรมพระศรสรรเพชญจากองคพระโลกนาถน พระพทธรปใหญ อกองคหนง คอพระศรศากยมน ซงอญเชญมาจากวดมหาธาตเมอง สโขทยเกา พระพทธรปองคนเมอจะเขาประตพระนคร เขาไมได เพราะองคพระใหญโต จงโปรดใหรอกาแพงเมองลงแถบหนง (หนา ตกพระ ๓ วาเศษ) เปนพระพทธรปสารดองคใหญทสดของไทย โปรด ใหราษฎรตงโตะบชาทกหนาบานเหยาเรอน แลวปาวรองใหมาชวยชก พระ พระองคเองแมทรงชราภาพแลว กเสดจพระราชดาเนนโดยไมม ฉลองพระบาท นาชกพระจนกระทงถงทประดษฐานใจกลางพระนคร

ประวตพทธ(๒) - หนาท 210 ทรงเซพลาด เจาฟากรมขนกษตรานชต พยงพระองคไวทน ออกพระ โอษฐวา "เอาพระขนทได หมดธระแลว" คานพวกเจานายถอกนวา เปนคาปลงพระชนมาย สถานทประดษฐานพระศรศากยมน ทรงเลอก เอาใจกลางพระนคร โปรดใหถมดนใหสง หวงจะสรางใหเปนวหารสง ใหญกวาวหารอน ๆ ทงสน แตกไมทนไดทอดพระเนตรสวรรคตกอน ๕. สงคายนาพระไตรปฎกในป ๒๓๓๒ ทรงมพระราชปรารภ วา ทกวนนการศกษาของคณะสงฆยอหยอนลงไป เพราะพระไตรปฎก มขอความวปลาสคลาดเคลอนมาก จงตรสใหสมเดจพระสงฆราชเปน ประธาน พรอมกบพระมหาเถรานเถระ จานวน ๒๑๘ รป และมราช บณฑต ๓๒ คน ประชมกนทาสงคายนาพระไตรปฎก ณ วดพระศร สรรเพชญ (วดมหาธาต) เรมพธทาสงคายนาในวนเพญเดอน ๑๒ ปวอก พ. ศ. ๒๓๓๑ มาแลวเสรจเอาเดอน ๕ ประกา โปรดใหสรางพระไตร- ปฎกตามทไดสงคายนาไวเปนหลกฐาน พระราชทานใหอารามใหญนอย ในพระนคร สาหรบฉบบหลวงปดทองทบทงในปกหนาหลงและกรอบ เรยกวา ฉบบทอง เปนคมภรวนย ๘๐ คมภร พระสตร ๑๖๐ คมภร อภธรรม ๖๑ คมภร สททาวเสส ๕๓ คมภร รวมเปนหนงสอ ๓๕๔ คมภร คดเปนใบลาน ๓๖๘๖ ผก พระไตรปฎกจบนโปรดใหประดษฐานไวใน วดพระศรรตนศาสดาราม โดยทรงสรางหอมณเฑยรธรรมขน ผลแหง การทาสงคายนาครงน ทาใหการศกษาของคณะสงฆรงเรอง สมเดจ พระพนรตน วดพระเชตพน จงไดรจนาคมภรสงคตวงศเปนภาษาบาล เพอเปนอนสรณ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 211 ๖. สมเดจพระอนชาธราช ซงเปนกรมราชวงบวรนน ได สรางวดมหาธาต ซงขยายมาจากวดสลกเดม วดนมพระรตนธาตเจดย เดมพระเจดยอยในวหารยอดมณฑป คราวหนงสามเณรในวดทาบองไฟ จดขน ไฟตดรงนกบนยอดมณฑปเกดเพลงไหม กรมพระราชวงบวร กรวนกจะใหสกเอาตวไปประหารชวต แตสมเดจพระสงฆราชทลขอ พระราชทานอภย เมอสรางใหมจงโปรดใหสรางเปนหลงคาวหารธรรมดา และสามเณรผนนตอมาเปนสมณศกดเปนทพระคร มชอเสยงทวแผนดน วาทาบองไฟเปนท ๑ กรมพระราชบวรยงไดสรางวดชนะสงคราม ปฏสง- ขรณวดปทมคงคา วดสงเวช วดนางช วดสวรรณดาราราม ทอยธยา วดนเปนวดประจาสกลขององคปฐมชนกแหงจกรวงศ ๗. ในสมยรชกาลท ๑ พระเจาปดงกษตรยพมา เพยรมาต เมองไทยหลายครงแตพายแพทกครง ครงใหญทสดเรยกา ศก ๙ ทพ มพลถง ๑๒๐,๐๐๐ ยกเขามาทงปกษใตฝายเหนอทกทางทเขาเมองไทย ได ไทยมกาลงเพยง ๗๐,๐๐๐ กรมพระราชวงบวรเปนแมทพใหญยก ออกไปขดตาทพทกาญจนบร แตเนองจากพมาเกงการณผด เพราะ เมอแบงทพไปหลายทพเชนน เสนทางเดนทพแตละดาน มใกลมไกล ไมเสมอกน จงไมสามารถประชมพรอมกนในเมองไทยได ประกอบ ทงคนมากขาดเสบยงอาหาร เปนโอกาสใหไทยแมมกาลงนอยกวาเกอบ ครง สามารถเอาชนะพมาไดทกทาง โดยเฉพาะทางดานกาญจนบร ซงเปนดานสาคญ พมาแตกยบเยน จนพดวาพระเจาปดงเอาหน เกอบไมทน ผลจากสงครามครงน ทาใหไทยปลอดศกพมาครงใหญ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 212 ตอมาแมจะมบางกเพยงกองทพเลกนอยประปราย พมาเองกสนหวงทจะ ไดเมองไทยตงแตครงนน ๘. พระราชอาณาเขตสมยรชกาลท ๑ กวางขวางไมมยคใด ของเมองไทยเทยมเทา ทศเหนอจดมณฑลยนานของจน ทศตะวน ออกจดประเทศญวน กมพชา และลาว เปนเมองขนของไทย ทศตะวน ตกไดทวาย มะรด และตะนาวศร ทศใตไดแหลมมลาย เนอทเกอบ เปน ๒ ใน ๓ ของแหลมทงหมด ๙. ในสมยรชกาลท ๑ องคเชยงสอ เจาญวนหนกบฏมาพง ไทย ไทยไดชวยองคเชยงสอตคน ๒ ครง ครงแรกใหพระยานคร สวรรคเปนแมทพ ครงนตวแมทพไปเขากบกบฏญวน จงลงพระราช- อาญาประหารชวต ครงท ๒ ตเมองญวนคนไมได องคเชยงสอจงลอบ หนออกจากเมองไทย ไปคดการดวยตวเอง แตกไดอาศยกาลงอาวธบาง ทหารบางจากไทยไปชวย จนกระทงตประเทศญวนไดหมด ตงตนขนเปน พระเจายาลองดกหวางเด แปลวาไทยไดชวยตงราชวงศญวนขนนนเอง พระเจายาลองมความรกใครในรชกาลท ๑ มาก ถงกบใหทาปายทองคา จารกพระนามไวบชา เมอกรมพระราชวงบวรสนพระชนมแลว พระ เจายาลองมหนงสอมาทลเตอนพระสตรชกาลท ๑ วา ทรงพระชรามาก แลว ขอใหรบตงรชทายาท มฉะนนเกรงจะเกดจราจลเมอสวรรคต เพราะพระราชโอรสและพระราชนดดามมาก ตางกมฐานะกาลงเสมอ ๆ กน ผทจะเปนรชทายาทควรไดแกเจาฟากรมหลวงอศรสนทร ซงเปน พระเชษฐโอรส

ประวตพทธ(๒) - หนาท 213 รชกาลท ๒ เจาฟากรมหลวงอศรสนทรไดขนเสวยราชยในป พ. ศ. ๒๓๕๒ รชสมยแมจะสนเพยง ๑๕ ป สวรรคตในป ๒๓๖๗ แตงานดานพระ- ศาสนาดานกวนพนธและดานศลปะ ไดแกคณประโยชนอยางมหาศาล มลาดบเรองดงน ๑. ทรงฟนพระราชพธวสาขบชาขน พธวสาขบชาน เขาใจ วามมาตงแตครงสโขทยแลว ดงปรากฏหลกฐานในหนงสอเรองนาง นพมาศ ซงเปนพระสนมเอกของพระเจามหาธรรมราชา วงศพระรวง แตเหตใดจงมาขาดตอนลง เขาใจวาในสมยอยธยาพธนนคงมอย ทมา ขาดตอนคงมาขาดตอนเมอเสยกรงแลว ทรงมพระราชปรารภกบสมเดจพระสงฆราชวาจะทรงบาเพญพระ กศลใหยงใหญ ขอใหสมเดจพระสงฆราชทรงแนะนาวา จะบาเพญ อยางไร จงจะไมใหเหมอนกบการพระกศลอน ๆ สมเดจพระสงฆราช พธ ๓ วน ใหทกเหยาเรอนตกแตงประทปโคมไฟประกวดกนตลอด ๓ คน การศกษาของคณะสงฆ โดยการแนะนาของสมเดจพระสงฆราช ไดทรงมพระราชโองการ ใหเปลยนแปลงการศกษาของคณะสงฆ ซงแตเดมแบงการศกษาเปน ๓ ชนคอชนเปรยญตร เปรยญโท และเปรยญเอก ใครแปลพระสตรไดเปน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 214 เปรยญตร แปลพระวนยไดเปนเปรยญโท แปลพระอภธรรมไดเปน เปรยญเอก แตการศกษาอยางใหมนไดแบงออกเปน ๙ ประโยคพรอม ทงกาหนดคนถะของแตละประโยค เพราะฉะนนมาตรฐานการศกษาของ คณะสงฆ จงเรมมลกษณะเชนนนมาจนทกวนน ความสมพนธกบลงกา ไดมพระราชปรารภวา ลงกาทวปบดนตกเปนเมองขนของฝรง แลว ไมทราบวาพระพทธศาสนาจะมสถานะเชนใด จงโปรดใหพระ อาจารยด พระอาจารยเทพ เปนหวหนาคณะสมณทต ออกไปสบดการ พระศาสนาในลงกา เมอคณะทตนกลบมา ไดมพระสงฆลงกาตดตาม เขามาดวย ความสมพนธกบลงกานจงไดรอฟนขนใหม หลงจากไดหาง เหนกนกวา ๕๐ ป เหตการณในพระราชวงศ รชกาลท ๒ ทรงมพระราชโอรสอนประสตแตอครมเหษ คอ เจาฟามงกฎ และเจาฟาจฑามณ และมพระราชโอรสผมอาวโสสงสด อนประสตแตพระสนมเอก คอกรมหมนเจษฎาบดนทร เจาชายพระองค นเปนผวาราชการตางพระเนตรพระกรรณของพระบดา ปญหาการสบ ราชสมบตไมนาจะมขน ถาหากวารชกาลท ๒ ไมประชวรจนตรสอะไร ไมไดเลยในเวลากะทนหน และบงเอญเปนเวลาเดยกวบทเจาฟามงกฎ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 215 ทรงผนวชพระทวดมหาธาตอกดวย บรรดาขาราชการทงปวงจงพรอมใจ กนถวายราชสมบตแดกรมหมนเจษฎาบดนทร ไดเสวยราชยเปนพระนง เกลา ฯ เหตการณในรชกาล ท ๓ กรมหมนเจษฎาบดนทร หรออกนยหนงพระองคเจาทบ ได เสวยราชยเปนกษตรย พระองคทรงเลอมใสในพระพทธศาสนาอยางยง เมอยงเปนราชโอรสไดทรงสรางวดจอมทอง ทรงแตงสาเภาไปคาขายใน เมองจนจนรารวย กเอารายไดมาสรางวดวา ในปหนง ๆ ทรงใหสาเภา บรรทกขาวสารไปแจกคนโซในเมอง ทวงในกรงเทพ ฯ กใหสรางโรง ทานขนหนาวง แจกทานทกวนไมขาดจนพระบดาออกพระโอษฐวา เราเปนพระเจาแผนดนยงสเจาสวเขาไมได แลวมพระราชโองการให สรางโรงทานทหนาประตวเศษชยศรบางเพอแจกทาน รชกาลท ๓ ได ทรงรบหนาทฝายทหารและการคลงและการศาลมาตงแตสมยพระราช- บดาเชนเคยเปนแมทพยกไปขดตาทพพมาทเพชรบร กาญจนบร ทรงม นายทหารเอกคพระทย คอ เจาพระยาบดนทรเดชา และมขนคลงแกว คอ เจาพระยานกรบดนทร ตนสกลกลยาณมตร ทรงประพฤตพระองคประ- หนงพระจกรพรรดในพระสตร ทรงตงพระหฤทยมงพระโพธญาณ ได ทรงบาเพญมหาทานเชนพระโพธสตว คอบรจาคพระโอรสธดาเปนทาน แกพระสงฆ พระโอรสคอพระองคเจาชายวลาส พระธดาคอกรมหมน อปสรสดาเทพ เมอพระสงฆรบแลวกถวายคนพอเปนกรยา ในรชกาล

ประวตพทธ(๒) - หนาท 216 นเนองจากทรงนยมในการกศลอยางเอกอ จงไดบงเกดวดขนจานวน มากทงททรงสรางใหม ทรงปฏสงขรณของเกา และทรงพระราชทาน ทนชวยเขาสรางวด มขอทนาสงเกตคอ วดทสรางหรอบรณะในสมยน กฎสงฆ ศาลาการเปรยญ ลวนกออฐถอปนแขงแรง ไมนยมใชเครอง ไมอยางแตกอน วดสาคญมดงตอไปน คอ ๑. วดจอมทอง วดนทรงสรางตงแตยงทรงกรม มพวกพอคา ในสาเพงมาชวยสรางมาก ทรงปรารภวา ชอฟาใบระกา ตามศลปะแต กอนไมถาวรคงทน เมอสรางวดจอมทองจงโปรดใหทาแบบใหมทคดขน คอกอเปนปนปนประดบกระเบองเคลอบ แทนทจะลงรกปดทองอยาง แตกอน และเนองจากมพวกจนโดยเสดจพระราชกศล วดนจงเปนวด ทสรางดวยศลปะแบบจน ครอเฟดทตองกฤษทเขามากรงเทพสมยนน ไดไปชมวดนดวยตนเอง เขาพรรณนาวาวจตรพสดารเปนทหนง แมวด ในองกฤษกสไมได และเขาบนทกวา เหนจะเปนเพราะในกรมผสราง วด เปนผรารวยในทางคาขายกบพวกจน มชาวจนขนมาก ๒. วดอรณ วดนในสมยรชกาลท ๒ ไดเรมกอรางพระสถป แตมาในสมยรชกาลท ๓ ทรงมพระราชปรารภวา กรงเทพ ฯ ยงไมม มหาเจดยสถาน จงใหแปลงสถปทกอรางแลวเปนปรางคสงเสนเศษ ประดบดวยกระเบองเคลอบ พระปรางควดอรณนเปนตวอยางศลปะ ของรชกาลท ๓ ตางจากพระปรางคสมยอยธยาหรอสโขทย กลาวคอ เปนปรางคทบทง ๔ ดาน ไมไดทาคหาอยางของเกา รปทรงเพรยวชะลด นอกจากวดนแลวพงดไดทวดราชบรณะและวดจกรวรรด

ประวตพทธ(๒) - หนาท 217 ๓. วดพระเชตพน อายสงกอสรางในวดนมาถงสมยนกวา ๓๐ ปแลวจงไดรวงโรยไปบาง รชกาลท ๓ ตงพระทยจะปฏสงขรณใหงดงาม ใหญโต คอไดรอโบสถขยายใหใหญขนสงขน แลวทรงสรางพระเจดย แบบไทยยอไม ๑๒ สงหนงเสนเศษอก ๒ องค ถวายนามวา พระเจดย ธมมกรกนทาน และพระเจดยมนบตรบรขาร อทศใหพระราชบดาองค หนง สาหรบพระองคเององคหนง แลวโปรดใหกรมหมนภมนทรภกด (พระองคเจาลดดาวลย) เปนแมกองสถาปนาพระนอนใหญยาวเสนเศา พรอมทงวหาร แลวโปรดใหประชมบรรดานกกว ชางหลวงแผนก ตาง ๆ หมอหลวงแตงตาราโคลงฉนท กาพย กลอน ตารายา สมนไพร ตาราเบนแรแปรธาต ทาเปนแผนศลาประดบไวตามวหารทศและศาลา สาหรบประชาชนไดศกษา ๔. วดสระเกศ โปรดใหพระยาพพฒนเปนแมกองถมดนกอ รากสรางพระมหาเจดยองคใหญ แตสรางไมสาเรจ เพราะดนรวนพง ลงมา จงกลายเปนกองอฐปนใหญทสด ทงคางไวจนถงรชการท ๔ จง ไดดดแปลงเปนภเขาจาลองขนสาหรบวดน รชกาลท ๓ ใหขาหลวงขน ไปอญเชญพระอฏฐารส วดวหารทอง พษณโลก เปนพระยนสโขทย ลงมาประดษฐานไวทวดสระเกศ ๕. วดกลยาณ วดนเจาพระยานกรบดนทรไดสรางในบรเวณ บานเดมของทาน รชกาลท ๓ ไดทรงสรางพระพทธรปองคใหญชวยเปน พระพทธเจารปปนปนฝมองดงามทสดในสมยรตนโกสนทร พงสงเกตวา แผนผงวธการสรางวดนนตงแตรชกาลท ๑ มาแลว พยายามเลยนแบบ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 218 กรงเกาทกอยาง เทยบวดกลยาณเหมอนวดพนญเชงกรเกา เทยบวด- สทศนเหมอนวหารพระมงคลบพตรกรงเกา เทยบวดสระเกศเหมอน วดภเขาทอง กรงเกา ๖. วดมหาธาต วดนทรงจดการบรณะเมอตอนจวนสนแผนดน ไดรอกฏเกาออกหมดแลวกออฐถอปนขนมาใหม นอกจากนยงมวด เทพธดา วดราชนดดา วดนทรงสรางโลหปราสาทสาหรบเปนทบาเพญ กรรมฐาน และวดอน ๆ อกรวมรอยเศษ ททรงปฏสงขรณบาง ทรง พระราชทานทนชวยบาง การศกษาของคณะสงฆ ทรงอทศพระทนงดสตมหาปราสาทในพระราชวง ใหเปนทบอก พระปรยตธรรมแกพระภกษสามเณร โดยแบงออกเปน ๔ กองตามมข พระทนง จนถงกบมเรองขา ๆ เลาวา สามเณรทมาเรยนหนงสอใน พระทนงเลนตะกรอบนชาลาพระมหาปราสาท สงฆการกราบทลฟอง รบ สงวา "เจากละเลนบางกชางเจากเถด" ทรงมพระราชนยมทจะสดบพระ ไตรปฎก โปรดใหพระราชาคณะฐานานกรมทรบหนาถวายพระธรรม- เทศนาแปลเรองพระไตรปฎกเปนตอน ๆ แลวนามาแสดงถวาย จงเกด พระไตรปฎกฉบบแปลรอยขนในรชกาลน เปนครงแรกทแปลพระพทธ- วจนะออกเปนภาษาไทยเรยงตามลาดบคมภร แตไมจบเพราะสนรชกาล กอน สานวนแปลรอยสมยนยงตกทอดมาถงปจจบน เชน คมภรวสทธ-

ประวตพทธ(๒) - หนาท 219 มคคแปลรอย มงคลทปนแปลรอย สารตถสงเคราะหแปลรอย เปนตน วธนทาใหพระสงฆตองเอาใจใสในการคนควาศกษา ความสมพนธกบลงกา ในรชกาลนมสมณทตลงกาเขามากรงเทพ ฯ เนอง ๆ โปรดให ไปพกอย ณ วดบวรนเวศ ซงเปนศนยทมพระสงฆสามเณรพดภาษาบาล ไดมาก และไดโปรดใหขอยมตนฉบบคมภรภาษมคธของลงกา มา จาลองไวเปนอนมาก วรรณกรรมทางศาสนา พระราชอนชาเจาฟามงกฎ ซงทรงผนวชอย ไดนพนธคมภรสมา- วจารณเปนภาษาบาล และไดสงตนฉบบไปใหทางลงกา ปรากฏพระ เกยรตยศเปนทยกยองของคณะสงฆลงกามาก พระเถระอกรปหนงคอ พระปญญาอคคเถระ (สมเดจกรมพระปวเรศวรยาลงกรณ) ไดนพนธ คมภรสคตวทตถวธาน การกาหนดคบพระสคต หนงสอเลมนทางลงกา เอาไปแปลเปนภาษาสงหล สมเดจกรมพระปรมานชต ซงในขณะนน ดารงพระยศเปนกรมหมนปรมานชต เจาอาวาสวดพระเชตพน ทรง นพนธปฐมสมโพธกถา ซงเปนวรรณคดไทยชนเยยม พระเถระททรงกตตคณทางวปสสนาธระ ทปรากฏชอเสยงมากคอพระมหาโต เปรยญยก วดระฆง ทาน ผนเปนสามเณรนาคหลวงสมยรชกาลท ๑ แลวไดเรยนวปสสนาธระใน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 220 สานกเจาคณบวรวรยเถร วดสงเวช บางลาภ มปฏปทาทอศจรรย ดงตอไปน ๑. รชกาลท ๒ ทรงเปนโยมอปฏฐาก แตทานไมยอมสอบไล บาล หากมความรสอนศษยใหสอบประโยค ๙ ไดหลายรป เพราะเหตน จงโปรดยกใหยกขนเปนเปรยญ ๒. มาถงรชกาลท ๓ จดพระราชทานสมณศกดใหหลายครง หลายหน ทานกหลบหนไปดวยการธดงค ๓. ทานมปฏปทาแปลกกวาคนอน ๆ เชนบางครงเอาปอมา ทารดประคต เหนสนขทานไมขามแมขวางทางอย สนขนอนทบผา ครองของทาน ทานกไมไล พระในวดทะเลาะกนทานกเอาเครองสกการะ ไปกราบทง ๒ ฝาย ขอฝากเนอฝากตวดวย เพราะคทะเลาะลวนเปน คนเกงดวยกนทงนน ๔. ผรายขนกฎทาน ๒ คน คนหนงขนของ คนหนงรบของ อยตนบนไดกฎ ทานแอบอยหลงบานประตในทมด ทานกลบชวยขนของ ของทานใหคนอยตนบนได จนของเกลยงกฎ คนลกของสาคญวาเพอน ของมนเปนผขน ภายหลงเมอรความจรงแลว จงชวนกนมาขอขมาทาน เพราะเลอมใสในคณธรรม ๕. ครงหนงทานรบนมนต ทางเดนตองตดทง แตเปนทาง ลด ทานมาเรอกบศษยตามลาคลอง ใหศษยแจวเรอไปกอน ตวทาน เองเดนตดทงไปรปเดยว เมอพวกศษยไปถงบานทายกแลวไมเหนทาน.

ประวตพทธ(๒) - หนาท 221 มา จงชวนกนออกตามพบทานขาตดแรวอย เมอเขาจะแกทานหาม บอกวาขรวโตมผด เพราะปลอยนกของเขาหนไป ในทสดตองตามเจา ของแรวมากลาวคาถวายใหกบทาน ทานจงชกเทาออกมา ปฏปทาของทานน พระเจาแผนดนทงรชกาลท ๓ และตอมา รชกาลท ๔ ยกทานเปนพเศษวา เปนผบาปวมตแลว การสอบไลบาล การศกษาของพระสงฆในรชกาลท ๓ รงเรองกวาทกยคทกสมย เพราะมนกปราชญมาก รชกาลท ๓ เสดจลงฟงพระสอบไลบาลทกคราว ไมเคยขาด นอกจากทรงพระประชวร หรอตดพระราชกจสาคญอน ๆ ผเปนกาลงในการสอบไลคอ เจาฟามงกฎ และกรมหมนปรมานชต ครงหนงในการสอบไล นกเรยนคอพระมหาผองวดประยรวงศ แปลคาวา อาสเน วา อาสนะ เจาฟามงกฎซงเปนกรรมการตรสวาชอบ แตพระพฒาจารยฉมซงเปนกรรมการอกรปหนงบอกวาไมชอบ ใหแปล ใหม พระมหาผองจงแปลวาในอาสนะ เจาฟามงกฎทกวา จะฉกอาสนะ ลงไปอยางนนหรอ ? พระพฒาจารยโกรธกลาวคาหยาบคายออกมาวา "ทกวนนเพราะคดถงบญคณของพระเจาแผนดนหรอก จงสมารบหนาท ในการสอบไลน มเชนนนจะไมยอมเดนใหเจบตนเปลา ๆ" เมอรชกาล ท ๓ ทรงทราบกกรวพระพฒาจารยวา บงอาจหยาบคายตอพระราชวงศ ตอไปนอยานมนตเขามาเปนกรรมการอกเลย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 222 ศลปะ รชกาลท ๓ ไดทรงคดแบบพระปรางคขนใหม ไมใหเหมอน กบปรางคแตกอน กลาวคอเปนปรางคทบหมดทง ๔ ดาน และทาเปน รปเพรยวสงเดนขนไป ประดบกระเบองเคลอบ ปรางคทวานดตวอยาง จากพระปรางควดอรณและพระปรางควดราชบรณะเปนตน ขนนางได จาเอาแบบไปสรางบานเชน ปรางควดสามปลม นอกจากนยงทรงหลอ พทธปฏมาทรงเครองยน ๒ องค สงกวาคนธรรมดา หมทองคาองค หนงหนก ๕๐ ชงเศษ ประดบดวยแกวนวรตน ประดษฐานไวในพระ อโบสถวดพระแกว ถวายพระนามองคหนงวา พระพทธยอดฟาจฬาโลก องคหนงวา พระพทธเลศหลาสลาลย (รชกาลท ๔ มาแกเปนหลานภาลย) แลวมพระราชโองการประกาศใหขนนางราษฎรทงหลาย หามเรยกรชกาล พระอยกาวาแผนดนตน หามเรยกพระชนกวาแผนดนกลาง เพราะมา ถงพระองคกกลายเปนแผนดนปลาย ไมเปนมงคล แตใหเรยกตามพระ- นามพระพทธรป ๒ พระองคททรงสรางอทศใหพระอยกาและพระชนก การตางประเทศ ในรชกาลนเกดกบฏและสงคราม กบฏคอกบฏเจาอนและสง- ครามเมองเขมร เมองญวน เมองพมา มลเหตทรบกบญวน เพราะ เรองการเมองในเขมรและในลาว ทงน ญวนถอวาเขมรและลาวนน เปนประเทศของตนดวย ฉะนนเมอมการเปลยนแปลงฐานะบคคลของ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 223 ลาวและเขมร ญวนกตองสอดแทรกเขามา เชน กรณเจาอน เมอเปน กบฏพายแพไทย ญวนกอมช หรอนกองคพระอทยราชาเจาเขมร เมอเอา ใจออกจากไทยญวนกเขาคมครอง จงไดเกดกรณสงครามขนระหวางไทย กบญวน โดยมสมรภมในลาวบาง ในเขมรบาง ในญวนบาง แตทพญวน ไมเคยลวงลาเขามาในเขตไทยแท ๆ แมทพใหญฝายไทยคอเจาพระยา- บดนทรเดชา แมทพใหญฝายญวนคอองเตยนกน ทงสองฝายผลดกนแพ ผลดกนชนะหลายครงหลายคราว เปนสงครามยดเยอกวา ๑๐ ปขนไป ในทสดเบอหนายเลกรากนไปเอง เมองลาว เมองเขมร กคงถวายราช บรรณาการทง ๒ ฝายตามเดม สาหรบเหตการณทางพมานน ปรากฏวา องกฤษทาสงครามกบพมาเปนครงแรก ไดสงทตมาขอกองทพไทยไปชวย ไทยไดใหเจาพระยามหาโยธาซงเปนเชอมอญเปนแมทพบก พระยาชมพร เปนแมทพเรอออกไปชวยองกฤษ โดยมสญญาวาองกฤษจะมอบหวเมอง มอญฝายใต มเมองทวาย มะรด ตะนาวศร เปนตน ใหแกไทย แตแลว องกฤษกบดพลวตอสญญา คอจะยกหวเมองมอญดอนใน ๆ ใหไทย ไทย จงเรยกทพกลบหลงจากชวยองกฤษยดเมองเมาะตะมะแลว นอกจากน ยงมปญหาเรองเมองไทรบรซงตวเจาพระยาไทยบรเปนกบฏ หนไป อาศยองกฤษอยทเกาะหมาก (ปนง) อนเปนปญหากระทบกระเทอน ระหวางไทยกบองกฤษอยางรนแรงจนเกอบจะรบกน ซงแนนอน ถารบ กนแลวไทยตองเปนฝายเสยเปรยบ ชะตาบานเมองในปลายแผนดน รชกาลท ๓ ลอแหลม กพอดสนแผนดน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 224 ปจฉมวาระของพระนงเกลา ทรงประมาณพระองควา มไดเปนเจาฟามากอน ไมยอม สวรรคตบนพระมหาปราสาท เกรงจะเปนทรงเกยจของพระเจาแผนดน องคใหม ทรงประกาศขอขมาสงฆ ถาหากวาไดมอะไรลวงเกน ทรง เปนหวงใยบรรดาวดวาอารามทสรางไวใหญ ๆ โต ๆ ถงกบออกพระ โอษฐขอปนเงนแผนดนหมนชงไวบารงวดเหลาน และขอใหพระเจา แผนดนพระองคใหมชวยจดการใหสมประสงคดวย ไมทรงระบองครช- ทายาท ทง ๆ ทมพระโอรสทโปรด ๆ อยหลายพระองค แตตรสเปน กลาง ๆ วา จะเปนพระราชวงศองคใดกตาม หากมความสามารถเปนท พงแกสมณะชพราหมณราษฎรไดแลว กขอใหยกทานผนนเปนพระเจา แผนดนเถด แลวทรงสงการวเทโศบายตางประเทศวา ทกวนนเรอง ศกสงครามเมองญวน เมองพมา ตอไปเหนจะไมมแลว จะมกขอให ระวงแตเรองฝรงมงคา สงใดทด ๆ ของเขาควรจะเอาเปนแบบอยาง กควรเอา แตวาอยาถงกบใหเสยของด ๆ ของเราไป พระพทธศาสนาในสมยรชกาลท ๔ เจาฟามงกฎเปนเชษฐโอรสในสมเดจพระอครมเหษ กรมพระ- ศรสรเยนทรามาตย มพระอนชารวมพระชนนคอเจาฟาจฑามณ กรม ขนอศเรศรงสรรค เจาฟามงกฎไดทรงผนวชในเวลาใกลเคยงกบพระ ชนกนาถสวรรคต เมอทประชมขนนางตกลงถวายราชสมบตใหกรมหมน- เจษฎาบดนทร เจาฟามงกฎจงไดทรงผนวชตอไป เปนเวลาถง ๒๗ ป

ประวตพทธ(๒) - หนาท 225 เมอทรงผนวชแลวในชนแรกประทบอย ณ วดมหาธาต ตอมาไดเสดจมา ประทบทวดสมอราย แลวรชกาลท ๓ ทรงนมนตใหมาครองวดบวรนเวศ จนถงสมยทลาผนวชในขณะททรงบาเพญเนกขมมบารมอยนน พระองค ไดขวนขวายหาความรทางธรรมทางโลกประการตาง ๆ ซงมหวขอยอ ๆ ดงน ๑. ทรงเปนพระองคแรกทใชวจารณญาณวนจฉยขอความใน อรรถกถาฎกา ๒. ทรงเปนนกโบราณคดคนแรกของไทย ทรงพทกษคมครอง โบราณวตถ อาทเชน เมอธดงคไปเมองสโขทยเกา ทรงพบพระแทน มนงคศลาอาสนของพอขนรามคาแหงกโปรดใหอญเชญชลอมารกษาไว ในวดบวรนเวศ ทรงเปนคนแรกทอานศลาจารกของพอขนรามคาแหง และเปนคนแรกทอานจารก เย ธมมา ฯลฯ อกษรคฤนท และทรง วนจฉยวาทนนเปนจดแรกทพระพทธศาสนาจากอนเดยมาสสวรรณภม ๓. ทรงศกษาภาษาสนสกฤตกบพราหมณทมาแตอนเดย ทรง ศกษาภาษาลาตนกบบาทหลวง (ปาเลอกวส) ทรงศกษาภาษาองกฤษกบ บาดหลวงอเมรกน ปรากฏวาเปนคนไทยคนแรกและเปนกษตรยเอเชย องคแรกทรภาษาองกฤษจนพดไดแตงได ผลจากการศกษาอนกวางขวาง นเปนประโยชนแกชาตไทยเมอทรงเสวยราชยแลว ๔. พระเกยรตคณในการแตกฉานพระธรรมวนย ไดแพรหลาย ไปถงประเทศเขมรและลงกา คณะสงฆใน ๒ ประเทศนนไดสงสมณทต เขามาเรยนขอปฏบตกบพระองคในวดบวรนเวศ และนาไปประดษฐาน ในประเทศของตน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 226 ๕. ทรงพระปรารภทจะเสดจออกไปเยยมประเทศพระพทธ- ศาสนาอน ๆ มปรากฏในสมณสาสนทมไปลงกาครงนน รวมทงจดหมาย ทมไปถงเพอนชาวอเมรกนในสหรฐ ทรงมความประสงคไปเยยมยโรป อเมรกาแตตดขดดวยทรงเปนเจานายชนผใหญ พระเจาแผนดนไมยอม ใหออกตางประเทศ เพอความปลอดภยของพระราชวงศชนสง ๖. ในระหวางทครองสมณเพศนน การจารกธดงคของพระองค ตามหวเมองตาง ๆ ทาใหพระองคใกลชดกบราษฎร รสขทกขของเขาซง เปนประโยชนเมอทรงเสวยราชยแลว ๗. ชาวตางประเทศ อาทเชน เซอรจอน บาวรง เจาเมอง สงคโปรและกงศลองกฤษในกรงเทพฯ ครงนน ตลอดจนพวกหมอสอน ศาสนาอเมรกนตางมหนงสอแจงไปยงรฐบาลของตนวา เจาฟามงกฎเปน ผมความคดทนสมยทสด ถากรงสยามไดทานผนเปนผนาแลว การเจรจา ทาความเขาใจในสนธสญญา ปญหาตาง ๆ ทคางไวกจะแกไขไดสะดวก แปลวา ชาวยโรปในครงนนรจกพระองคดตงแตเปนพระ ในตอนปลาย แผนดนพระนงเกลา ทางสมพนธไมตรของไทยกบองกฤษอยในฐานะ หมนหมอง ถงกบผแทนองกฤษในปนงยนเสนอใหเอาเรอรบมาบงคบให ไทยยอมทาสนธสญญา และกลาวหาวาไทยเปนชาตปาเถอน ขนนาง ผใหญตงแตขนนางลงมาเปนคนปาไมนงผาผอน เคราะหดทรฐบาล องกฤษไมหลงเชอผแทนของตน มเชนนนเอกราชของไทยนากลวมาก มลเหตทเปนเชนน เพราะตางฝายไมเขาใจขนบธรรมเนยมประเพณของ กนและกน พอดสนแผนดนและเจาฟามงกฎไดเสวยราชยเปนกษตรย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 227 บคลกภาพและความทรอบรในไพรชภาษา ทาใหพระองคสามารถประ- สานขนบประเพณทงสองฝาย นาชาตไทยใหพนอนตรายในขณะท ประเทศรอบบานลวนตกเปนอาณานคมของตะวนตก พระองคทรงม พระราชสาสนเปนภาษาองกฤษไปถงพระนางเจาวคตอเรย เปนกษตรย พระองคแรกททรงราชสาสนดวยภาษานน และมพระราชสาสนอนอก ไปถงประธานาธบดลนคอลน พระเจานโปเลยนท ๓ แหงฝรงเศสและ ประมขนานาประเทศในยโรป ราชทตไทยคนแรกทพดภาษาองกฤษคอ หมอมราโชทย พระองคทรงสงไปเฝาพระนางเจาวคตอเรย ไปเฝา พระเจานโปเลยน เกยวกบงานปกครอง พระจอมเกลาทรงรสขทกขของราษฎรมา แลว เพราะฉะนน จงมพระราชโองการหลายฉบบหลายเรองลวนแตทรง เองทงสน เปนเรองยกยองของบรรดานกกฏหมายนกปกครองวา พระ- องคเปนกษตรยประชาธปไตย ทง ๆ ททรงอยในฐานะสมบรณาญาสทธ- ราช ซงพอจะยอดงน : ๑. ประกาศหามมใหเจาพนกงานไลตอนราษฎรหรอทาราย ราษฎรในเวลาทราษฎรชมพระบารม โปรดใหราษฎรไดเขาเฝาใกลชด ซงแตกอนหาเคยมเปนตวอยางไม โดยวธทาใหพระองคไดรบเรองราว รองทกขจากราษฎรโดยตรงเกยวกบขาราชการกดขบาง เกยวกบไดรบ อยตธรรมตาง ๆ บาง ซงกโปรดใหจดการทนท ขาราชการจงกลวเกรง ไมกลาขมเหงราษฎร ครงหนงมพวกหมอมราชวงศและลกหลานเจา- พระยาภธรภยไปฉดผหญงราษฎร ทรงไดรบเรองรองทกขพวกกรรมกร กแกตววา ทานเปนลกเจาลกนายกรมการจะไปยงเกยวดวยมได ตรส

ประวตพทธ(๒) - หนาท 228 บรภาษพวกกรมการวา ททาเชนนจะเขาใจวาเปนการเคารพราชวงศหรอ แทจรงกลบเปนผทาลายราชวงศตางหาก เพราะถาเปนราชวงศแลวกทา เกะกะเกน ๆ เลย ๆ เชนนได ราชวงศมกลายเปนอายมหาโจร พระเจา แผนดนมกลายเปนโจรปกครองเมองหรอ เพราะฉะนน จงเหนไดวาพวก กรมการเหลานไมเคารพในหลวงเปนแนแลว จงบงอาจเปนใจกบคนผด กดขขมเหงราษฎร และตรสคาดโทษกาหนดใหกรมการไปเอาตวพวก ประพฤตผดเหลานนมาลงโทษตามโทษานโทษ ประกาศอกฉบบหนงโปรดใหเจาจอมพระสนมในพระองคผใดไม มความสมครใจทจะอยกบพระองคแลวหรอมความสนทเสนหาในชายคน ใดแลวกใหมาสารภาพทลลา จะโปรดใหไปตามใจสมครไมกดขวางกกขง เอาไวหรอกประกาศนนบวาประหลาดทสดทกษตรยในระบอบสมบรณา ญาสทธราชทยอมใหเสรภาพแมแตหญงอนเปนบาทบรจารกา และทรง สงสอนใหเลอกผชายทจะไปเปนผววา อยาไปหลงกลผชายประเภทปอก ลอก ปรากฏวาเมอประกาศไปแลวไมมใครกลาทลลา เพราะตางกลววา พระองคจะลองใจและกลวความผด เพราะโทษอยางนถงประหารชวต พระจอมเกลาจงตองออกประกาศซาใหมยนยน คราวนมเจาจอมทลลา ออกไป ๗ คน งานเกยวกบพระศาสนา รชกาลนไดทรงสรางวดขนหลายวดมวดราชประดษฐ วดปทม- วนาราม วดโสมนสวหาร วดมกฎกษตรย ทรงบรณวดสมอราย วดบรม-

ประวตพทธ(๒) - หนาท 229 นวาส วดมหาธาต วดอรณ วดพระเชตพน วดนทรงสรางพระเจดยใหญ อก ๑ องค รวมกบทมอยแลวเปน ๔ องค มรบสงกบรชกาลท ๕ วา พระ- เจาแผนดนองคตอไป อยาไดสรางพระเจดยในวดโพธอกเลย เพราะเนอท จะไมพอ ใหถอวาพระเจดย ๔ องคนทานผใดเปนเจาของทานทนเหนกน อยาใหตองใสคะแนนตอไป ทวดพระแกวไดทรงสรางรตนเจดย (เจดย ทอง) และหอพทธมณเฑยร (ปราสาทพระเทพบดร) บนไพทหนาหอไตร ไดทาเปนจตรมขยอดปรางค ชนเดมมพระประสงคจะใหเปนทประดษฐาน พระแกวมรกต แตเมอสรางเสรจแลวคบแคบ เนอทไมพอสาหรบพระ- ราชพธจงตองงดไว ปชนยสถานทสาคญอกแหงหนงททรงสรางคอพระ ปฐมเจดย ทรงเลอมใสพระปฐมเจดยเมอยงอยในสมณวสย เมอธดงค ผานคราวใดกมกปกกลดทพระปฐมทกครงไดทรงทลใหพระเชษฐาบรณะ แตพระนงเกลาทรงรบสงวาของอยในปารกบรณะขนกไมมใครไป พระองคไดปฏญาณกบพระปฐมวา จะทรงหาทางบรณะใหจงได เพราะ ฉะนนเมอทรงเปนกษตรยแลว โปรดใหพระยาพพฒนเปนแมกองบรณะ โดยอางพวกจน พวกมอญเผาอฐ เกณฑไพรสรางพระมหาเจดยครอบ องคเกา องคเกาเดมสง ๒ เสนเศษททรงสรางใหมสง ๓ เสนเศษ แต กอไดเพยงฐานกเกดพงลงมา จงโปรดใหกรมหมนรงษสรยพนธ (สมเดจ กรมพระปวเรศวรยาลงกรณ) เปนผคดแบบใหมและกอขนใหม จน กระทงเสรจเปนมหาสถปใหญทสดในประเทศไทย แตยงมสงกอสราง ในบรเวณไมแลวอกหลายอยาง โปรดใหราชโอรส ถวายปฏญญาณกบ พระปฐมวา จะรบสนองงานของพระองคตอไปไมทอดทง พระปฐม เจดยและสงกอสรางในบรเวณนนเพงมาสมบรณจรง ๆ เมอรชกาลท ๖

ประวตพทธ(๒) - หนาท 230 การสงคราม ในสมยรชกาลท ๔ ไทยไดทาสงครามกบพมาเปนครงสดทายกรณ เมองเชยงตง ซงแตเดมเคยเปนขาขอบขณฑสมาของไทยมากอน แต พมามายดเอาไปภายหลง จงโปรดใหกรมหลวงวงศาธราชสนธเปนแมทพ พรอมกบกองทพหวเมองพายพทงปวงมเมองเชยงใหมเปนตน ยกขน ไปตเมองเชยงตงคน แตกองทพทยกขนไปครงนประชมไมพรกพรอม ประกอบทงขดสนเสบยงจงตเชยงตงไมได การเมองเพชร พระเจาแผนดนเขมรถง ๒ องค คอนกองคนโรดม ๑ นกองค ศรสวสด ๑ รชกาลท ๔ ไดชบเลยงเหมอนพระโอรส ไดเจรญชนษาใน กรงเทพ ฯ และเมออายครบอปสมบทกโปรดใหอปสมบทจาพรรษาอย ณ วดบวรนเวศ เมอลาผนวชแลวโปรดสถาปนาขนเปนกษตรยกมพชา คอ พระเจานโรดมซงเปนเชษฐาและนกองคศรสวสดอนชา เปนพระมหาอป- ราช ซงตอมาไดขนเสวยราชสมบตตอจากพระเชษฐา รชกาลท ๔ ทรง พระกรณาพระราชทานเครองอสรยยศมพระมหามงกฎเปนตน พระราช- ทานใหกบเจาเขมร แตในตอนปลายรชกาล เมอฝรงเศสขยายอาณานคม เขามาในอนโดจน คอฝรงเศสจะรบชนะญวนแลว กเลยขเขญใหเขมรยอม เปนอาณานคมของฝรงเศสดวย พระเจานโรดมไดมสาสนมากราบทล พระจอมเกลาวา "การทงนสดทขาพระพทธเจาจะแกไขไดแลว แตใน ภายในใจของขาพระพทธเจายงคงซอสตยจงรกภกดตอใตฝาละอองธล

ประวตพทธ(๒) - หนาท 231 พระบาท ขอเปนขาของพระองคไปจนกวาชวตจะหาไม" สาสนฉบบน เปนหลกฐานสาคญยง แสดงวาเขมรถกฝรงเศสบงคบยดเอาไป ไมใช เกดจากความสมครใจของเขมรเองตามทฝรงเศสอางแกไทย การทตตางประเทศ ทางไมตรกบกรงปกกง ซงในระยะนนตรงกบรชสมยพระเจา ฮาฮองแหงราชวงศแนนจ พระจอมเกลาไมยอมเสยรจน เพราะทรง ศกษาหลงฉากของทางไมตร ทรงทราบความจรงวาบรรดาชาตตาง ๆ ท มทางไมตรตดตอกบปกกงจนถอชาตเหลานเปนเมองขนหมด แมแต พระราชสาสนทมมาถงกน จนกกดฝายตรงกนขามลงเปนเจาประเทศ- ราช ยกตวเองขนเปนจอมจกรพรรดผพชต พระจอมเกลาจงไมยอม ใหประวตศาสตรซารอยเชนนเปนทขายหนาอก ถาจะใหตดตอกนกตอง อยในฐานะเสมอกนจงยอม ทางปกกงไมยอมตกลง ไทยจงงดสงทตไป ปกกงตงแตนนมา จนกระทงมารอฟนทางราชไมตรขนใหมเมอสงคราม- โลกครงท ๒ สงบ โดยตดตอกบรฐบาลจนคณะชาต ทตจนคนแรกท เขามาเมองไทยเปนทางการคอ นายหลเทยะเจง หลงจากขาดทางไมตร กวารอยป ความสมพนธกบชาตตะวนตก สมยนไทยไดตดตอกบรฐบาลองกฤษ ฝรงเศส โปรตเกส สเปญ ออสเตรย เดนมารค โดยเฉพาะอยางยงหสรฐ ประธานาธบด-

ประวตพทธ(๒) - หนาท 232 ลนคอลนไดมสาสนมาทลพระจอมเกลา ฯ ขอเปดทางไมตรกบไทยเปน ทางราชการ ทรงมพระราชสาสนตอบ ซงในสาสนนนรบสงวา ทรงทราบ วา อเมรกาไมเคยมชางเลย เพราะฉะนน จะทรงพระราชทานลกชาง ใหกบประธานาธบดไปเลยงไว การศาสนา ในรชกาลน ครสตศาสนานกายโปรเตสแตนตไดเขามาแพร- หลายในเมองไทย โดยมชชนนารอเมรกนเปนผนาเขามา ผเปนหวแรง ทสาคญคอหมอบลดเล ซงไทยเราเรยกอยางคลองปากวา ปลดเล ทาน ผน นอกจากทาหนาทสอนศาสนาแลว ยงเปนคนแรกทนาเอาวชาการ แพทยสมยใหมมาแพรหลายในเมองไทย เพราะตวเองเรยนเปนแพทย มากอน ไทยเรารจกวชาศลยกรรมและปลกฝจากหมอผน บลดเลไดแสดง ฝมอทางศลยกรรมแกคนไทยครงแรกทวดประยรวงศ เนองจากมพธ ฉลองวด จดบองไฟเกดระเบดขน ผรบบาดเจบมทงพระและคฤหสถ บลดเลไดทาการผาตดคนเจบทวดน นอกจากนเขายงเปนคนแรกทนา เครองพมพมาใชในเมองไทย เปนคนแรกทออกหนงสอพมพในเมอง ไทย ใหชอวาหนงสอพมพบางกอกรคอเดอร ออกเปนภาษาไทย ม สมาชกบอกรบรอยเศษ สมาชกคนแรกคอพระจอมเกลา ความจรง หมออเมรกนผน เขากรงเทพ ฯ ตอนปลายรชกาลท ๓ แตมามชอ เสยงในรชกาลท ๔ หนงสอพมพททางราชการจางพมพฉบบแรกคอ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 233 พระราชกฤษฎกาหามสบฝนของรชกาลท ๓ หมอบลดเลไดอยมาจนถง ตนรชกาลท ๕ จงถงแกกรรม นบวาเปนผมคณตอประเทศไทยคนหนง ในดานการแพทยและการพมพ เหตการณสมยจวนสนรชกาล พระจอมเกลาไดเสวยราชยเมอพระชนมายมากแลว พระราช- โอรสธดาจงลวนเยาวชนษา พระราชโอรสองคใหญซงประสตกอน เสดจออกทรงผนวชม ๒ องค คอ กรมหมนมเหศวรศววลาศ กรมหมน วษณนาถนภาธร แตทง ๒ พระองคกสนพระชนมกอนพระราชบดา พระราชปโยรสอนประสตแตอครมเหษกรมพระเทพศรนทรามาตย จง มแตเจาชายจฬาลงกรณ แลวทรงออกมาดารงตาแหนงเปนพระพทธ- เจาหลวงชวยพระราชโอรสปกครองแผนดน แตการทมพระราชดารไว หาเปนไปดงประสงคไม เพราะทรงประชวรกะทนหน ในคราวทเสดจ ออกไปพสจนสรยปราคาตามททรงคานวณได ณ ตาบลหวากอ จงหวด ประจวบครขนธ ในครงนน มนกดาราศาสตรนานาประเทศเขามารวม พสจนจานวนมาก เปนการแสดงพระปรชาญาณสามารถในวชานแกโลก เมอเสดจกลบกประชวรหนก สนนษฐานวาประชวรดวยโรคมาเลเรยหรอ อาจจะมโรคไทฟอยดแทรก พรอมกนนนเจาฟาจฬาลงกรณกประชวร หนกจนถงสลบไมรพระองค จนเจานายตองปดบงพระอาการทงสองฝาย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 234 แกกน การเมองไทยในตอนนน ผมอทธพลกมบงเหยนปกครองคอ เจาพระยาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค) ทานผนสบสกลขนนางผใหญ คอสมเดจเจาพระยาบรมมหาประยรวงศ และสมเดจเจาพระยาบรมมหา- วชยญาต สมเดจเจาพระยาทง ๒ องคน เปนผมสวนอยางสาคญในการ อญเชญสมเดจพระจอมเกลาขนเสวยราชย มาถงตอนนทานทง ๒ ก พราลยไปแลว เจาพระยาศรสรยวงศนนใคร ๆ กพากนกลวเกรงอานาจ ถงกบมเจานายผใหญบางพระองคแสดงความไมไววางใจทาน เชนพระ- ปนเกลาเปนตน ใคร ๆ กนกวา ถาทานจะเปนกบฏกเปนไดงาย ซาม นามตรงกนกบเจาพระยาศรสรยวงศ ซงเปนพระเจาปราสาททองครง กรงเกาจนถงพระปนเกลาทรงสะสมกระสนดนดาเอาไวในพระบวรราช- วง แตเหตการณทนากลวนกมไดเกดขนดงคาด ดวยเหตผลดงน คอ ๑. สมเดจพระจอมเกลา ทรงแสดงนาพระทยเปดเผยมอบความ ไววางพระทยแกเจาพระยาศรสรยวงศ ๒. สมเดจพระจอมเกลาไมทรงชขาดตาแหนงรชทายาท แต ตรสวาใหบรรดาเจานาย ขาราชการประชมกนเลอก จะเปนพระบรม- วงศานวงศใดกได ถาเหนวาจะเปนทพงแกแผนดนได ๓. พระราชโอรสคอเจาฟากรมขนพนตประชานาถ คอเจาฟา จฬาลงกรณมฐานะเปนหลานเขยของเจาพระยาศรสรยวงศ เพราะเหตท ไดหลานสาวของทาน ซงตอมาในรชกาลท ๕ ไดสถาปนาขนเปนเจาคณ จอมมารดาพระสนมเอก นบเปนมเหษองคแรกของรชกาลท ๕

ประวตพทธ(๒) - หนาท 235 ๔. ตวเจาพระยาศรสรยวงศเองมความสานกในพระเดชพระคณ ของราชวงศจกร การณจงปรากฏวาเมอสมเดจพระจอมเกลาสวรรคตลงในวนมหา ปวารณา ณ พระทนงภาณมาศจารญ เจาพระยาศรสรยวงศไดเรยกประ- ชมเจานายและพระสงฆ มกรมหมนบวรรงษ (สมเดจกรมพระปวเรศ- วรยาลงกรณ) พระพรหมมน (สมเดจพระวนรต [ทบ] พทธสร) วดโสมนส ฯลฯ เจาพระยาศรสรยวงศไดทาหนาทเปนประธาน ประกาศ ถามมตทประชมวา จะใหผใดเปนพระมหากษตรย ทประชมไดลงมต เปนเอกฉนท ขอใหเจาฟากรมขนพนตประชานาถ ขนเสวยราชสมบต ตอจากสมเดจพระราชบดา แตเนองจากเจาฟาทรงพระชนษาเยาว จง ขอใหเจาพระยาศรสรยวงศสาเรจราชการแผนดนแทน ตอมาถงปญหา เรองพระมหาอปราช เจาพระยาศรสรยวงศแสดงความเหนวา ควรจะ ใหแกกรมหมนบวรวชยชาญ พระโอรสในพระปนเกลา (เวลานนอยใน ฐานะเปนบตรเขยของทาน) ทนใดนนกรมขนวรจกรานภาพ ไดคดคาน ขนวา การตงพระมหาอปราชไมใชหนาทของทประชม เพราะผทจะ แตงตงคอพระมหากษตรย ซงมพระองคอยแลว เจาพระยาศรสรยวงศ โกรธ หนมาเกรยวกราดกบกรมขนวรจกรวา ทขดขวางตวอยากเปนเอง หรอ กรมขนวรจกรจงกลาววา เมอใหยอมกตองยอม กรมหมนบวร- วชยชาญ จงไดรบสถาปนาขนเปนกรมพระราชวงบวรวชยชาญ นบเปน พระมหาอปราชองคสดทายในประวตศาสตรไทย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 236 พระพทธศาสนาในรชกาลท ๕ ถงสมยปจจบน รชกาลท ๕ เมอเสวยราชยกอนบรรลนตภาวะ ไดทรงถอโอกาส ประพาสเมองมลาย สงคโปร เพอประโยชนในการปกครอง เมอพระ- ชนมใกล ๒๐ ไดทรงเตรยมการอปสมบท ราชพธผนวชมขนในวด พระแกว ทรงประทบบาเพญเนกขมมบารมในพระราชวง ๑๕ วน โดยม คณะสงฆ ซงมพระราชอปชฌายะไปอยดวย ณ บรเวณตาหนกพระทนง พทธรตนสถาน เมอลาผนวชแลวโปรดใหรอตาหนกทรงผนวชไปถวาย วดเบญจมบพตร ในสมยตอมา ทรงทาพธบรมราชาภเษกครงท ๒ และ เจาพระยาศรสรยวงศนน เมอพระองคไดทรงราชยกโปรดใหสถาปนาขน เปนสมเดจเจาพระยามหาศรสรยวงศ เมอเสวยราชยครงท ๒ ไดทรงดง อานาจกลบคนมา รชสมยของพระองคยดยาวทสดเปนเวลา ๔๒ ป ม เหตการณสาคญทางดานศาสนา ทางดานการเมอง ดานการตางประเทศ คอ ๑. ทรงเปนพระมหากษตรยไทยพระองคแรก ทเสดจไปถง อนเดย เสดจไปบชาสงเวชนยสถานมฤคทายวน ๒. ทรงเปนผวางแนวการปกครองคณะสงฆ โดยโปรดใหตรา พระราชบญญตปกครองคณะสงฆขนเปนครงแรก ๓. ทรงนมนตใหสมเดจพระเจานองยาเธอ กรมหมนวชรญาณ- วโรรส เปนประธานในการวางระเบยบการศกษาของประชาชน โดยให บรรดาพระเถระในสวนกลางและหวเมอง ตงโรงเรยนในวดสอนเดก พระเปนผสอนเอง รฐบาลเปนผเกอกล เพราะฉะนน การศกษาของ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 237 ชาตจงเรมตนไปจากพระ ภายหลงเมอมกระทรวงธรรมการเกดขนแลว จงไดรบงานนไปทา ๔. ทรงสรางวดราชบพธเปนวดประจารชกาล ทรงสรางวด นเวศนธรรมประวตอยธยา โดยใชศลปะแบบโกธกของฝรง วดเบญจม- บพตร วดเทพศรนทราวาส สวนวดททรงปฏสงขรณมจานวนนบรอย ทงในกรงและหวเมอง ๕. มผพบพระบรมสารรกธาต ซงมคาจารกเปนอกษรเกา สมยพระเจาอโศกเปนหลกฐาน ณ ปาเมองกบลพสด มารควส เดอสน อปราชอนเดยครงนนไดกราบทลถวายพระบรมธาตน จงโปรดใหพระยา สขมนยประดษฐ (พระมหาปน) ตอมาไดเปนเจาพระยายมราช ออกไป เขามาเมองไทย กราบทลขอแบงพระบรมธาต มญปน พมา ลงกา ทรง พระกรณาแบงให สวนทเปนของไทยโปรดใหบรรจไวในพระเจดย บน ยอดเขาสวรรณบรรพต วดสระเกศ พระนคร ๖. เมอเสวยราชยได ๒๕ ป ทรงปรารภจะบาเพญพระมหา- กศล เหนวาพระไตรปฎกทเขยนไวในใบลานไมมนคง ทงจานวนกมาก ยากทจะรกษา และเปนตวขอม ผไมรอานไมเขาใจ บดนโลกเจรญ แลว มพระราชศรทธาพมพพระไตรปฎกเปนเลมสมดฝรง โปรดให พระเจานองยาเธอ กรมหมนวชรญาณวโรรส และพระเถรานเถระทง หลายชวยกนชาระ ถายตวขอมเปนตวไทย จดพมพขนเปน ๑๐๐๐ จบ จบละ ๓๙ เลม พระราชทานไปใหแกตางประเทศหลายรอยจบ พระ-

ประวตพทธ(๒) - หนาท 238 ราชทานไวใหศกษาตามพระอารามหลวงทกแหง ไทยจงเปนชาตแรกท พมพพระไตรปฎกบาลขนเปนเลมสมด ๗. เมอเสดจประพาสยโรป ไดทรงพบกบศาสตราจารย รส เดวดส ซงเวลานนกาลงตงสมาคมบาลปกรณในลอนดอน ไดทรงพระ- ราชทานทนทรพยเปนอนมากไปพมพปกรณบาลขนหลายเลม ๘. ทรงพระราชทานทนทรพยใหตงมหามกฏราชวทยาลย อทศ ในสมเดจพระราชบดา มหามกฏไดออกนตยสารชอ ธรรมจกษรายเดอน เปนนตยสารทางพระพทธศาสนาทเกาทสดของไทย มอายจนบดนกวา ๗๐ ป แลวทรงพระราชทานทนทรพย ตงมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ณ วดมหาธาต ทง ๒ แหงมพระราชประสงคใหเปนสถาบนการศกษา ของพระสงฆขนสงสด ๙. ไดทรงหลอพระพทธปฏมาจานวนมาก องคใหญทสดคอ พระพทธชนราชจาลอง วดเบญจมบพตร ๑๐. ทรงพระกรณาพระราชทานสมณศกด บรรพชตจน ญวน ขน คณะสงฆฝายมหายานทง ๒ คณะน คณะญวนไดเขามาตงในพระนคร ตงแตปลายกรงธนบร ในสมยรชกาลท ๔ มพระญวนองคหนงชอองคฮง มความรอบรพระธรรมวนย เปนทคนเคยของสมเดจพระจอมเกลา องคฮงมสานกอยทวดตลาดนอย คอวดอภยราษฎรบารงเดยวน สมเดจ พระจอมเกลาโปรดใหพระญวนทาพธกงเตกขนเปนครงแรกในงานพระศพ เจานายองคสาคญ มาถงรชกาลท ๕ ทรงมพระปรารภเหตน จงโปรด ใหตงองคฮงเปนพระครสมณานมสมณาจารย ตาแหนงเจาคณะใหญฝาย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 239 ญวนและมฐานานกรมทรงสมณศกดคอ พระครบรหารอนมพรต เปน เจาคณะรอง องคสรภาณมธรส ปลดขวา องคสตบทบวร ปลดซาย องค พจนสนทร รองปลดขวา องคพจนกรโกศล รองปลดซาย องคอนนต- สรภญญ เทยบสมห วดของญวนในกรงเทพ ฯ มวดอภยราชบารง กศลสมากร วดโลกานเคราะห วดชยภมการาม วดมงคลสมาคม ตาง จงหวดมวตถาวรวราราม ทกาญจนบร สวนคณะสงฆจน แรกมาตงแตรชกาลท ๕ พระอาจารยสเหง ชาวกวางตง มกตตคณทางวปสสนาธระ เปนทยกยองนบถอของชาวจน- ไทยในพระนคร ไดสรางวดมงกรกมลาวาส ทรงพระกรณาตงใหเปน พระอาจารยจนธรรมสมาธวตร ถอพดงาสานทงเลม เพราะเปนตา- แหนงวปสสนาธระ มฐานาเปนหลวงจนคณานกจนพรต ปลดขวา หลวงจนธรมรสจนสาสน ปลดซาย เกยวกบการตางประเทศ รชกาลท ๕ ไดเสดจประพาสยโรปสอง ครง เสดจไปตามประเทศตาง ๆ ทรงมพระราโชบายสขม มหา อานาจในยโรปสมยนนถงเยอรมน องกฤษและรสเซยประเทศเหลานทรง ฝากฝงพระโอรสใหอยในฐานะดจโอรสบญธรรมของพระมหากษตรย ประเทศเหลานน เชน เยอรมนทรงฝากพระองคเจาจรประวตไวกบพระ- เจาวลเฮลมไกเซอร ทประเทศองกฤษพระองคไดทรงฝากเจาฟาฟลาย- พระองคใหไปเปนนกเรยนนายรอย คอเจาฟากรมขนเทพราชาวด (ร. ๖) เจาฟากรมสโขทยธรรมราชา (ร. ๗) ทประเทศรสเซย ทรง ฝากเจาฟากรมขนพษณโลกประชานาถ ไวใหเปนโอรสเลยงของพระเจา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 240 ซารนโคลาส มแตฝรงเศสชาตเดยวทประสงครายตอไทย แตไมกลา ทาลายเอกราชของไทย เพราะพระราโชบายทคมมหาอานาจไวเปน แรงดลยอานาจฝรงเศส ฝรงเศสกบองกฤษไดทาสญญาบรณภาพกบ ไทย คอใหถอวา ประเทศไทยเปนดนแดนกนชนระหวางมหาอานาจ ทงสอง ฝรงเศสจะไมขยายอานาจอาณานคมมาทางฝงแมนาโขงดานไทย องกฤษจะไมขยายอาณานคมขามเทอกเขาแดนลาว ธงไชย และตะนาวศร มาทางเขตไทย ฝรงเศสไดยดเอาดนแดนของไทยในสวนทเปนประเทศ- ราชคอลาวไปทงประเทศ มลเหตเกดจากศกฮอซงเปนพวกกบฏเหลอ เดนของจน แตกหนลงมาตงมนอยเชยงคา (ทงไหหน) และยก กองทพไปเทยวตหวเมองไปประเทศลาวมเมอง อตตปอ แซโปน สบนว สบสองปนนา สบสองจไทยในแดนญวน ทสดลงมาลอมหลวงพระบาง รชกาลท ๕ จงโปรดใหเจาหมนไวยวรนาถ (เจาพระยาสรศกดมนตร เจม แสงชโต) เปนแมทพใหญยกขนไปปราบฮอ ฝรงเศสกถอโอกาส ยกกองทพอางเรองปราบฮอเหมอนกน เขายดเอาดนแดนในประเทศ ลาวไปและบงคบใหไทยยอมรบอานาจของฝรงเศสเหนอประเทศลาวดวย การสงเรอรบมาปดอาวเจาพระยา วรบรษของไทยคอพระยอดเมองขวาง ไดรบยงตอสกบทหารฝรงเศส แลวกถกทหารฝรงเศสบงคบใหไทยถอด พระยอดเมองขวางออกจากบรรดาศกดเอาตวไปจาขง ตอมาไทยไดเสย เมองเสยมราฐ พระตะบอง และศรโสภณใหกบฝรงเศสอก และไทยเสย ประเทศราชมลาย มไทยบร กลนตน ตรงกาน ไดแกองกฤษเพอแลกกบ สทธทางศาล สาหรบรายนรฐบาลองกฤษไมไดสงกองทพมาขเขญยอแยง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 241 อยางฝรงเศสเปนเพงการแลกเปลยน เปนเพยงการแลกเปลยนสทธของ กนและกนเทานน ทรงเสยพระทยถงกบมพระราชดารเลกเสวยกระยาหาร เพอใหถงกาลกรยาไมประสงคจะเปนอยางมหากษตรยทเสยกรงศรอยธยา อก เคราะหดทบรรดาพระราชวงศมสมเดจกรมพระยาดารงเปนตน ได กราบทลเตอนพระสตโดยอางเหตตาง ๆ เชนอางวา เสยดนแดนเพยง เทาน กเหมอนเพยงเสยแขน แตชวตยงอย ชาวตางประเทศทมความ ปรารถนาดตอไทยอยางแทจรงคออเมรกาเหตเพราะอเมรกาไมมนโยบาย ลาอาณานคมอยางชาตมหาอานาจในยโรป ไทยไดรบอปการะจาก รฐบาลอเมรกนในดานสทธทางศาลหลายอยางรวมทงสทธทางการคา ระหวางชาต เจาหนาทชนสงในกระทรวงตางประเทศ เรากไววางใจ คนอเมรกนยงกวาฝรงชาตอนพวกเหลานรบใชประเทศไทยเหมอนชาต ของตน นอกจากนยงมชาตเลก ๆ ในยโรป เชน เดนมารค และ เบลเยยม ไทยไดจางคนสองชาตนมารบราชการ คนหนงไดเปนเจา พระยาอภยราชา เปนเจาพระยาฝรงคนเดยวในยครตนโกสนทร เหตการณในประเทศ รชกาลท ๕ ทรงเรมเปลยนแปลงการ ปกครองของไทยมาเปนระบบเทศาภบาล ยบประเทศราช สมยนนประ- เทศราชของไทยทเหลออยคอ เชยงใหม ลาปาง ลาพน นาน แพร เชยงใหมนบวาเปนประเทศราชทสาคญทสด เคยมขาวเลาลอกนวา เจา นครเชยงใหม เอาใจออกหางจากพระเจาอยหวจะไปขนกบองกฤษใน พมา รชกาลท ๕ ทรงใชราโชบายอนสขมขอพระกนษฐาของพระเจา เชยงใหมมาเปนมเหษคอ พระราชชายาเจาดารารศม เมอเรมระบบ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 242 สมหเทศาภบาลแลว ตาแหนงประเทศราชกไมมทเหลออย เปนเพยง กตตมศกดไมมอานาจทางปกครอง ทาใหเปนผลดตอความเปนเอกภาพ ของชาต ในตอนปลายรชกาลไดมพระราชวงศกลมหนงถวายหนงสอ ขอใหเปลยนการปกครองมาเปนระบบรฐธรรมนญ กทรงมรบสงวา การปกครองดวยรฐธรรมนญนนด แตในเวลานพนเพของคนไทยยงไม พรอม กอนอนตองจดการศกษาใหเจรญเสยกอน รชกาลท ๕ สวรรคต เมอพระชนมาย ๕๐ เศษ มพระราชโอรสราชธดาเกอบ ๑๐๐ องค เจาฟากรมขนเทพราชาวดไดขนเสวยราชยเปนพระมหากษตรย ไทยตอมา รชกาลนมอาย ๑๕ ป เหตการณทสาคญคอ ๑. ดานพระศาสนา ไดทรงสรางโรงเรยนวชราวธขน โดยม พระราชประสงควา ใหเปนวดไดดวยถาตองการ แตทรงเหนวาวดใน พระนครมมาก จงทรงโปรดใหเปนโรงเรยนไปกอน มงอบรมหนกใน ทางศลธรรม ๒. ทรงตงกองเสอปา ทรงเปนผมชาตนยมและศาสนนยม อยางแรง กลาวคอ ทรงแสดงเทศนาเสอปา ปลกใจใหเสอปาทงหลาย รกชาต รกพระพทธศาสนา ทรงเปรยบเทยบความเดนในทางพระพทธ ศาสนากบขอบกพรองในทางศาสนาครสต รบสงวา พระองคเองเมออย ในยโรปทาคะแนนวชาคมภรไบเบลไดท ๑ แตกทรงเหนขอบกพรอง ของไบเบลมากมาย นอกจากนทรงมพระนพนธเรองพระพทธเจาตรสร อะไร ทรงประกาศพทธศกราชใหใชเปนศกราชทางราชการ (แตกอน ใชจลศกราชบาง รตนโกสนทรศกบาง) ทรงตราบทกาหนดในกฏ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 243 มณเฑยรบาลวาดวยพระเจาแผนดนวาจะตองเปนพทธมามกะ นอกจาก นทรงเปนผรเรมใหพมพคมภรอรรถกถา ฎกา ในงานพระเมรของพระ ราชชนน คอสมเดจพระศรพชรนทราพระพนวษา ในทสดเมอจวน ใกลสวรรคตกยงทรงประกาศพระราชประสงควา ในงานพระบรมศพ ของพระองคทานเอง ขอใหพมพหนงสอทเปนประโยชนแกพระพทธ ศาสนาใหมากทสด ๓. ในดานวตถกอสราง ทรงขยายบรเวณพระปฐมเจดย ทรง สถาปนาพระพทธรปยนขนาดใหญ คอ พระรวงโรจนฤทธ ทรงให พระเจานองยาเธอเจาฟากรมหลวงพษณโลกหาแทงหยกวเศษในประเทศ รสเซยมาสลกเปนพระแกวมรกตองคนอยขนอกหนงองค ๔. อจฉรยะสวนพระองคคอ ทรงเปนพระมหากษตรยของไทย ทมพระราชนพนธมากทสดคอ มทงบทละคร นวนยาย ประวตศาสตร ศาสนคด นทานชวนขน วจารณการเมอง วจารณสงคม โบราณคด กวนพนธประเภทตาง ๆ ทงทรงเปนนกแสดงดวย ทงโขน ละครรา และละครพด สมกบพระเกยรตทไดรบเทดทนวา ธรมหาราช ๕. การตางประเทศ ไทยไดประกาศสงครามกบฝายอกษะใน สงครามโลกครงท ๑ กองทหารไทยกองแรกไดไปชวยรกรบกบพนธมตร ในยโรป นาเกยรตภมมาสชาตไทย ไทยไดเปนสมาชกสนนบาตชาตใน เจนวา และดวยการชวยเหลอของอเมรกา ไทยไดสทธทางศาลกบนานา- ประเทศ สญญาทไมเสมอภาคถกยกเลกไปหมด ผเปนตวตงตวตใน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 244 เรองนคอ ดร. ชาวอเมรกน ซงตอมาไทยไดบาเหนจความชอบตงให เปนพระยากลยาณไมตร รชกาลท ๖ มแตพระราชธดาองคเดยวคอ เจาฟาเพชรรตน ทรงสวรรคตดวยพระโรคไสตงอกเสบ ราชสมบตจงตกแกพระราชอนชา เจาฟาสโขทยธรรมราชา (สมเดจพระปกเกลา) พระบาทสมเดจพระปกเกลา ไดสนองเจตนารมณของพระเชษฐา ดวยการชกชวนชาวสยามสละทนทรพยพมพพระไตรปฎกฉบบสยามรฐขน โดยอาศยฉบบรชกาลท ๔ เปนแบบชาระ พระไตรปฎกชดนม ๔๕ เลม เปนฉบบสมบรณทสดเทาทประเทศไทยไดดมาก และนานาประเทศไดใช เปนเครองอางอง ทรงตงรางวลประกวดบทความวสาขบชาประจาป แตเมอเกดการเปลยนแปลงการปกครองแลว ไดเสดจนราศไปประทบ ทประเทศองกฤษกระทงสวรรคต ราชสมบตจงตกแกพระองคเจา อานนทมหดล พระเจาอยหวอานนทมหดล เปนพระโอรสในกรมหลวงสงขลา- นครรนทร ซงเปนพระโอรสประสตแตพระศรสวรนทราบรมราชเทว พระพนวษา พระอครมเหษของรชกาลท ๕ และเปนพระพนางของ สมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนในรชกาลท ๕ ในรชสมยนรฐบาล ไดเปลยนแปลงราชการปกครองคณะสงฆมาเปนระบบสงฆมนตร โดย อนโลมตามปกครองแบบประชาธปไตย การปกครองคณะสงฆในประเทศไทยแตโบราณ ถงแมมสมเดจ พระสงฆราชเปนประมข กเปนสกแตในนาม ทรงใชอานาจอยในขอบ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 245 เขตภายในวด ถาเกดมปญหานอกเหนอจากพระวนยกเปนหนาทของ พระมหากษตรยทรงเปนผบงคบบญชาการ เชนสมยรชกาลท ๑ ท ๒ และท ๓ เกดมอลชชขนเปนจานวนมาก มพระราชาคณะผใหญตอง อาบตปาราชกหลายรป สมยรชกาลท ๑ มพระญาณสมโพธ วดนาคกลาง โจทกฟองวามเมยและลกหลายคน สมยรชกาลท ๒ มสมเดจพระพนรต วดสระเกศ ถกโจทกในอาบตชอบหยอกเอนสานศษยในทางสปดน สมยรชกาลท ๓ พระเณรในพระนครธนบรถกฟองปาราชกรวม ๔๐๐ สวนมากอยวดมหาธาต วดหงส วดแจง เมอเกดเรองความเสอมเสย อยางนขนทกครง ลาพงอานาจพระสงฆราชยอมไมอาจจดการกบปญหา เหลานใหแตกหกได พระมหากษตรยจงตองรบพระธระ จดการปราบ ปรามเสยนหนามพระศาสนาดวยการออกกฏหมายสงฆขนเปนครง ๆ บาง ครงกรนแรง เชน กรณสมเดจพระพนรตวดสระเกศ รชกาลท ๒ โปรด ใหพระเจานองยาเธอพระองคเจากรมหมนรกษรณเรศ (พระองคเจา ไกรศร) และพระเจาลกยาเธอกรมหมนเจษฎาบดนทรเปนกรรมการ ชาระอธกรณ ในครงนนมพระพฑฒาจารยอกรปหนงถกโจทยดวย และ พระทตองปาราชกถกสก ทางบานเมองกลงโทษหนกคอ สกขอมอ สก หนาผาก บางททหนาผากกสกวา ปาราชก เปนการประจานตวเอง เอา ตวไปเปนไพรสมตะพนหญาชางทางานหนก ถงกระนนกไมมเขดหลาบ ดงปรากฏในสมยรชกาลท ๓ จานวนพระอลชชทวปรมาณมากกวา รชกาลท ๑ และ ๒ จนรชกาลท ๓ ทรงสลดพระหฤทย ทรงนมนต กรมหมนนชตชโนรสและพระราชาคณะผใหญ นพนธโอวาทานสรณ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 246 แจกจายอบรมไปยงพระสงฆตาง ๆ มาถงสมยรชกาลท ๕ การปกครอง คณะสงฆไดเขารปรอยมนคงยงกวาสมยทแลวกอน ๆ สมยรชกาลท ๔ ทรงสถาปนากรมหมนอนชตชโนรสศรสคตบณฑตวงศขนเปนสมเดจพระ สงฆราช ทรงมอบอานาจในพทธจกรถวาย ทรงอยในฐานะเปนผชวย สมเดจพระสงฆราชไดกาลงพระมหากษตรยทแตกฉาน พระธรรมวนย เปนผชวยเชนน การดาเนนการปกครองกรดกมรวดเรว อลชชจงมปร- มาณลดลง ครนมาถงรชกาลท ๕ ไดทรงตงมหาเถรสมาคมขน การ ปกครองคงอนโลมแบบเกาในสวนภมภาค คอแบงเปนเจาคณะใหญ หนหลางหนเหนอ และในสวนกลางมมหาเถรสมาคมเปนแทน สมเดจ พระสงฆราชทรงบญชาการปกครองของมหาเถรสมาคม ถงอยางนน พระมหากษตรยกยงทรงดารงอยในฐานะผชวยสมเดจพระสงฆราช จนลสมยรชกาลท ๖ ทรงถวายอานาจทงหมดใหแกสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส เปนครงแรกทสมเดจพระสงฆราชมพระอานาจ สทธขาดในการปกครอง โดยไมมอานาจของบานเมองเกยวของ รฐบาลสมยประชาธปไตย ไดมการสรางวดพระศรมหาธาตบางเขน เปนวดแรก และให สงทตคอหลวงธารงนาวาสวสด ไปอนเดย อญเชญพระบรมธาตมาบรรจ ทวดน รฐบาลไดสรางโรงพยาบาลสงฆ วดไทยพทธคยา วดไทยใน ลอนดอน และไดฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ เปนงานมหกรรมทใหญทสด ของพระพทธศาสนาทเคยม มการประชมพทธศาสนกสมพนธแหงโลก

ประวตพทธ(๒) - หนาท 247 ๒ ครงในประเทศไทย คอทกรงเทพและทเชยงใหม ในดานการศกษา โดยการรเรมของสมเดจพระสงฆราช (แพ) วดสทศน คณะสงฆได แปลพระไตรปฎกเปนภาษาไทยจบบรบรณเปนครงแรก และตอมาทาง การปกครองกไดเปลยนไปปกครองแบบมหาเถรสมาคมตามเดม มการ ยกระดบการศกษาของคณะสงฆขนเปนมหาวทยาลยคอ สภาการศกษา มหามกฎราชวทยาลย วดบวรนเวศ และมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วดมหาธาต ในดานฝายจนนกาย กมความเจรญกาวหนากวาเกาโดยการ นาของเจาคณะใหญรปปจจบน ดวยความชอบนจงมพระกรณาจากใน หลวงรชกาลปจจบน ใหยกสมณศกดเจาคณะใหญจนขนเปนพระราชา- คณะท พระคณาจารยจนธรรมสมาธวตรพทธบรษทจนพเนต และได เพมสมณศกดตาแหนงปลดผชวยปลดคอ และรองปลดคอ หลวงจน ธรรมนาท จนประพนธ รองปลดขวา หลวงจนธรรมนนทประพนธ รองปลดซาย หลวงจนธรรมรตนผชวยปลดขวา หลวงจนประจต ผชวยปลดซาย วดจนทใหญทสดทเอเซยอาคเณย คอ วดโพธแมนคณาราม ซอยสาธประดษฐ พระนคร

ประวตพทธ(๒) - หนาท 248

ประวตพทธ(๒) - หนาท 249 ภาคผนวก - พระพทธศาสนาในประเทศลาว - พระพทธศาสนาในเกาะไตหวน - พระพทธศาสนาในประเทศเกาหล - พระพทธศาสนาในประเทศมาเลเซย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 250 คาชแจง : เพอใหเปนหนงสอประวตศาสตรพระพทธศาสนาทสมบรณ ตาม โครงการตาราของสภาการศกษามหามกฏราชวทยาลย ผรวบรวมจงได ผนวกผลงานของนกศกษาผเคยเปนศษยของ อาจารยเสถยร โพธนนทะ ไดจดทาไวมาพมพรวมไวดวย คอ ๑. ประวตศาสตรพระพทธศาสนาในประเทศลาว : เปน บนทกสรปของผรวบรวม ทเลอกสรรและเชอมโยงขอความเกยวกบ ประวตศาสตรและพระพทธศาสนา เทาทจาเปนและนารจากหนงสอไทย และเทศเทาทจะหาได สาหรบเปนแนวทางศกษาและคนควาตอไป ๒. ประวตศาสตรพระพทธศาสนาในเกาะไตหวน : นกศกษา ปสดทายรนท ๑๖ แปลจากเอกสารชอ Buddism in Taiwan ของ Bodhedrum Publications สภาการศกษามหามกฏราชวทยาลย ๓. ประวตศาสตรพระพทธศาสนาในประเทศเกาหล : เปนผล งานของมหาวทยาลย Donc Kuk นครเซอล ประเทศเกาหล นกศกษา ปสดทายรนท ๑๕ แปล สภาการศกษามหามกฏราชวทยาลย จดพมพเปน ทระลก วนสถาปนาแหงวดเปดเรยน ปท ๒๑ วนท ๑๖ กนยายน พ.ศ. ๒๕๑๐ ๔. พระพทธศาสนาในประเทศมาเลเซย : เปนผลงานของ Collin Mc Dogan พระมหาเลศ นชนารถ ศ.บ. M. Lb. Sc. นกศกษารนท ๑๑ เปนผแปล สภาการศกษามหามกฏราชวทยาลย จดพมพเปนทระลกในวนครบรอบ ๒๘ ป ตงแตปการศกษา วนท ๑๖ กนยายน ๒๕๑๖

ประวตพทธ(๒) - หนาท 251 -๑- ลาว มอดตรประวตสบสายเปนเชอชาตเดยวกบไทย หมอดอดกลาว ไวในหนงสอเรองชนชาตไทยของเขาวา 'ชนชาตลาว แหงแควนลาว ของฝรงเศสนนเปนสาขาหนงของชาตอายลาวหรอไทยซงยดชอตานาน ดกดาบรรพของเขาไวได' เมอคนไทยอพยพกนลงมาทางตอนใตของ ประเทศจน มการอพยพมาเปนระยะ ๆ อาศยลานาเปนทางอพยพ คอ แมนาสาลวน และแมนาโขง เอาตะวนและทะเลเปนจดหมาย พวกทอพยพในทางแมนาสาลวน ไปตงอาณาจกรสบเกาเจาฟาในภาค เหนอของพมา สวนพวกทมาตามลานาโขงกเขามาตงหลกแหลงในประเทศ ลาวทกวนน มเมองสาคญคอ เมองแถน ปจจบนเรยกเดยนเบยนฟใน สบสองจไทย ในบรรดากลมชนชาตไทยทอพยพตอ ๆ มา พวกทมาตง หลกแหลงอยบรเวณฝงซายคอนขางอาภพ ไมมอารยธรรมสง สวนมาก เปนปาดง สวนอกพวกหนงทขามฝงขวาเรอยมาตามลานาเจาพระยา กไดพบกบอารยธรรมอนสงทมอยกอน แลวรบเอาอารยธรรมนนกลาย เปนศนยกลางของชนชาตไทยทใหญทสดยงกวาชนชาตในกลมอนๆ ประเทศลาว มพนท ๒๓๖,๘๐๐ ตารางกโลเมตร สวนใหญ เปนภเขา ภาคเหนอมภเขาสงถง ๒,๘๕๐ ฟต เรยกภเบย และภเขา อนๆ มากมายตอเนองมาจากภเขาในยนาน แลวแผปกคลมไปทวภาค เหนอ บรเวณนเปนถนกนดาร เตมไปดวยปาไมและสตวปา ทางตอน ใตมภเขาดงรกกนแดนลาวกบเขมร ทางตะวนออกมภเขาแดนแกวกน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 252 ลาวกบญวนเหนอและญวนใต ใตเวยงจนทนลงไปมทงราบและทงกวาง เชน ทงสามปนนา ทงเมองสอง ทงสวรรณเขต ทงจาปาศกด ชน ลาวตงบานเรอนตามรมฝงนา หวยลาธาร สวนพนทสง ๆ ตามไหลเขา เปนทอาศยของพวกชาวเขา คอ แมว ลานแตน และอกอ แมนาเสนโลหตไดแกแมนาโขง ตนนาอยประเทศจน ยาว ๔,๐๐๐ กโลเมตร ผานยนานสลาว รฐชานของพมา ไทย เขมร และ ญวนใตมคนไทยอาศยอยเกอบตลอดสาย สองฝงโขงตงแตไชยบรถงปาก คานเปนภเขาซบซอน มเกาะแกง หาดทราย และสตวปา ววธรรมชาต สวยงามแตมอนตราย แมนาโขงตอนใตสดของลาว มบรเวณกวางขวาง เตมไปดวยเกาะแกงเรยกวา สพนดอนหรอสทนดร แกงทมอนตรายเรยก แกงลผ เหนอแกงน เปนเกาะโคกหนกลางนา มบรเวณกวาง ผไม ชานาญเอาเรอเขาไปแลวอาจหลง เรยกวา ลบแลทางนา ทรพยากรท สาคญเชน ไมสก ฝาย ฝน สมนไพร และของปา การนบถอผ ศาสนาดงเดมของลาวกอนพระพทธศาสนา ไดแกการนบถอผ เปนสรณะ ในสมยของพระเจาโพธสาร (พ.ศ. ๒๐๕๔) ไดเคยมการ พยายามเลกลทธนอยางจรงจง แตกไมอาจเลกได ลทธนบถอผยงม ทกหนทกแหง นอกจากนบถอเพอคมครองและอานวยโชคแลว การ นบถอผยงกลายเปนกฎหมายและจารตอกดวย ในกฎหมายแพงวาดวยการ กนดองหรอการแตงงาน ไดกลาวไวในมาตรา ๑๑ วา "ผวตองมอบคาขน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 253 ผและคาดองใหสอง (ตอ) หนาพวกทอนญาตใหกนดองตามมาตรา ๕ (พอแมจรงหรอพอแมเลยง) และพยานหญงหรอชายนอกเกษยณอาย ๔ คน เมอพระพทธศาสนาแพรเขามากเลยผสมผสานกลมกลนกนไป จะเหนไดจาก 'ฮตสบสอง' กลาวถงจารตประเพณทปฏบตกนเปนประจา ทกเดอน พธผกบพธสงฆกปฏบตรวม ๆ กนไป เชน 'ถงเดอนเกยง (พฤศจกายน) มานน ใหเลยง ผมด ผหมอ ผฟา ผแถน และนมนต พระสงฆเจาเขาบรวาสกรรมถงเดอน ๗ ใหบชาอารกษ เลยงมเหศกด หลกเมอง ถงเดอน ๑ ใหทาบญเขาประดบดน นมนตพระสงฆสวด พระชยมงคล รงเชาเอาเขาประดบดนไปโปรยตามดนหญาอทศฝากไป หาญาตพนองและผเปรตทงหลาย และถวายทานแกพระสงฆเจา ถงเดอน ๑๐ เพง (เพญ) ไดทาบญขาวสาดฝากไปหาญาตพนองและเทวาอารกษ ทงหลาย' เปนตน ใน 'คองสบส' 'ในสวนทกลาวถงขอปฏบตของ คฤหสถ เรองครอบครวผวเมย วดวา ๑๔ ขอทเกยวกบผและศาสนาเชน 'ใหพรอมกนทารวใต และกาแพงลอมวดวาอารามและบานเรอนแหงตน แลวปลกหอบชาเทวดาไวสมมบานและเรอน' ใน 'คองสบส' แหง ทาวพระยามหากษตรย มตอนหนงกลาววา 'เปนทาวพระยาถงเดอน ๗ ใหเทพารกษมเหศกดหลกเมอง หเมองตาเมอง เสอเมองธงเมอง ตามคองสบสแลวใหเชญเทพารกษมเหศกดเขามาชาระบานเมองปองกน อนตราย ตามโบราณราชประเพณสงไววา 'เมองชวา (หลวงพระบาง) ไดมธรรมเปนทคมครองได เอาไสยศาสตรผเมองาคมครองจงมฮตวนน สบตอมา เพอไมใหกดขวางอนตรายพวยภยดวยผสางคางแดง'

ประวตพทธ(๒) - หนาท 254 การตงอาณาจกร ประเทศลาวแตเดม ในประวตศาสตรของเขาเรยกวา อาณาจกร ลานชาง หมายถงทาเลทมชางชกชม คกบ ลานนาไทย ซงหมายถง ทาเลทมนามาก แตทางลาวเองเรยกอาณาจกรของตนเองวา ลานชาง โดย สรางนยายวา พระยาโคตรบอง เอาตะบองขวางพระยาแกรก ตะบอง พลาดมาตกในดนแดนแถบนถกชางตายไปลานตว ตอมาไดรบอทธพล ของพระพทธศาสนา เลยเอาคาบาลบญญตเรยกวา กรงศรสตนาคนหต ตามพระราชวนจฉยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาวา ลานชาง เปน คาทถกตอง ปฐมกษตรยของอาณาจกรลานชางในประวตศาสตร พอจะเรม ตนได เมอพอขนบลมไดรวบรวมคนไทยกลมหนงขนเปนอสระขนท เมองแถง เรองพอขนบลมตามทปรากฎในพงศาวดารลานชางนน นก คนความความเหนแตกแยกกน บางคนวาเปนนยาย แตบางคนวาเปน ประวตศาสตร และเรองทพอขนบลสงพระราชโอรสไปยงแควนตางๆ นน ก เปนการเรมศกราชทไทยชวงชงอานาจการปกครองดนแดนในแหลม อนโดจนจากขอม เรองการสงพระราชโอรสของพอขนบลมนน มเลาไวในพระราช พงศาวดารลานชางวา พระองคมโอรส ๗ องค เมอเตบโตขนกใหตาง องคตางกอสรางอาณาจกรของตน และหามมใหมาแยงเมองเบยดเบยน พนองกน 'ทรงสาปแชงไววา ผใดเอารพลไปตกแดน เอาหอกดาบ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 255 แขนใบตกทง รบเอาบานเมองกน ใหผนนวนาศฉบหาย ทาอนใดอยา ใหเปน เขนอะไรอยาใหได ปลกไมอยาทนตาย ปลกปลายอยาทน รอน ขอหมอนอยาใหร ปมนอยางใหกวาง เทยวทางใหฟนผา เมอปา ใหเสอกนไปทางนาใหเงอกทอเรอฉก ไปทางบกใหเรอทอมากนมนแล' องคท ๑ มนามวา ขนลอ ไปสรางนครชวา คอหลวงพระบาง องคท ๒ มนามวา ยผาลาน ไปสรางอาณาจกร หอแต ได แกสบสองปนนา องคท ๓ มนามวา สามจสง ไปตงเมองบวชม ไดแกหวพน ทงหาทงหก องคท ๔ มนามวา ไสผง หรอ สผง ไปตงอาณาจกโยนก องคท ๕ มนามวา งวอน ไปตงอาณาจกรอโยธยา องคท ๖ มนามวา ลกกรม ไปตงเมองหงษา (นาจะเปนเมอง หงษาในลาว) องคท ๗ มนามวา เจดเจยว ใหอยเมองแถน การไปตงอาณาจกรของโอรสพอขนบลมทง ๗ ขางตนน เปน ระยะทคนไทยอพยพคลนใหญ ๆ จนเมองแถนไมสามารถจะรบได กตอง อพยพกนตอไป และการไปตงอาณาจกรของพระราชโอรสเหลานนกเปน การอพยพไปประดษฐานอาณาจกรไทยเปนหยอม ๆ ลงในดนแดน แหลมอนโดจน นครชวา (หลวงพระบาง) เมอขนลอ ยกไพรพลมาตงเมองทนครชวานน ไดมาหยดทบาน 'เซา' ซงแปลวา หยด เหนจะเปนทาเลเหมาะจงไดสรางเมองลงตรงน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 256 คาวาเซานเองทกลายมาเปนชวา ตอมาเรยกเมองเชยงดงเชยงทอง สมย หลงจงเรยกหลวงพระบางตามชอพระพทธรปประจาเมอง คอพระบางท ไดมาในสมยเจาฟางม เมองนตงอยฝงซายตดฝงแมนาโขง มแมนาคาน ไหลมาบรรจบแมนาโขงตอนเหนอเมอง ตรงปากนามวดโบราณของลาว เรยกวาวดเชยงทอง มเนนเขาตอนกลางสง ๒๐๐ ฟต มสถปเจดยอยบน ยอด วดวาอารามเตมไปดวยภาพเขยนภาพแกะสลก ในเมองเวลานม ๒๓ วด ยอดประสาทของวงพระเจามหาชวตสงตระหงานเหนอทวไม มองจากปากนาตรงขามมายงหลวงพระบางจะเหนพระธาตภศร สขาว ม ฉตรทองรบกบแสงแดด เมอ พ.ศ. ๒๔๒๙ เคยถกฮอปลนเมอง เจา พระยาสรศกดมนตรขนไปปราบและสรางวงใหใหม ขนลอไดสรางเมอง นแลวมสนตตวงศสบตอมา ๒๐ องค องคท ๒๑ มนามวา พระยาลง ตรงกบ พ.ศ. ๑๘๑๔ สมยนนครชวานนาจะขนอยกบสโขทย ดงปรากฎ ในศลาจารกสโขทยของพอขนรามคาแหงวา 'เบองตนนอนรอดเมอง แพรเมองนาน เมอง.... เมองพลวพนฝงของ เมองชวาเปนทแลว เมอสนรชกาลพระเจารามคาแหงแลว จงแยกเปนอสระอก พระยาคาผง เปนผสบราชสมบตตอจากพระยาลง มโอรสชอทาวผฟา ตอมาปรากฏวา ทาวผฟาเปนชกบนางกานลของพระยาคาผงบดา เลยถกเนรเทศออกจาก อาณาเขต มาพงใบบญราชสานกเขมร แตนไปกถงรชสมยทไดยอมรบ กนวา พระพทธศาสนาฝายเถรวาท ไดแพรหลายเขาสประเทศลาวเปน ครงแรก จากการขดคนของนกโบราณคด ไดพบพระพทธรปมอายเกา กอนรชสมยของพระเจาฟางมขนไปอก จงสนนษฐานวา พระพทธศาสนา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 257 นาจะไดแพรเขาไปสลาวอยกอนแลว แตเพงยอมรบกนเปนทางการ ในรชสมยของพระเจาฟางม รชสมยพระเจาฟางม เลากนวา เมอเจาผฟาถกเนรเทศนน ไดพาครอบครวมาพรอม ดวยเจาฟางมโอรสของผฟาอายได ๑๐ พรรษา เจาฟางมเปนเดกประหลาด พอเกดมากมฟนเตมปาก และเมอตดตามเจาผฟาผบดาถงแกงลผ ไดเขาไปอาศยอยในวด เจาฟางมนอนหลบกปรากฎวาหายใจกรนดงเปน เสยงดนตร รงเชาพระปาสมตรเถระเจาอาวาสไดดลกษณะแลวกเหนวา ตอไปจะเปนกษตรยมบญญานภาพครองแผนดน ครนเจรญวย พระปาสมนตเถระจงพาไปถวายตวเปนมหาดเลกของพระเจาศรจลราช เมองอนทปต (เขมร) ไดศกษาวทยาการตาง ๆ ในราชสานกและรบราชการ จนเปนทโปรดปราน พระเจาศรจลราชจงยกราชธดาชอนางแกวยอดฟา ให สมยนเปนสมยทขอมหรอเขมรเสอมอานาจ ถกรมไลจากกลมชน ชาตไทยทางกรงศรอยธยา พระเจาศรจลราชหวงจะไดกาลงไวเพอปอง กนนครอนทปต จงหนนใหเจาฟางมราชบตรเขยยดนครชวา พระยา คาผงพระอยกาสไมไดเลยผกคอตาย เจาฟางมขนครองราชยเมอพ.ศ. ๑๘๗๕ พระนามวา พระเจาฟางมแหลงหลาธรณ รชสมยของ พระองคมทงเรองดเรองราย เรองดคอทาการรบชนะแควนใกลเคยง และสรางความเปนปกแผนใหแกอาณาจกรลานชางไดมาก ในระยะน อานาจทางสโขทยออนลง ทางอยธยากยงไมแขงแรงมาก ไทยลมเจา-

ประวตพทธ(๒) - หนาท 258 พระยาเคยเปนอาณาจกรเดยวกนมากแตกออกเปนสอง พระเจาฟางม จงสามารถสรางความแขมแขงใหแกลานชางไดมากในตอนน โดยยกทพ เทยวตเมองใหญนอย คราวหนงยกมาตเมองไผหนาม แตไมสามารถ ตไดเพราะมไผลอมหนาแนน พระเจาฟางมจงใหเอาทองคามาทาเปน กระสนยงเขาไปในกอไผทลอมเมอง พวกชาวเมองออกมาพบกระสน ทองคา กพากนออกมาถางปา พระเจาฟางมตเมองไดสาเรจ เมอง ไผหนามจงไดชอวา เวยงคา เรองทไมดกคอ เคยเอาโอรสถวงน า เพราะโหรทานายวา เมอเตบโตขนจะเปนศตรคแขงกบพอ เผอญโอรส องคนไมตาย มคนชวยแอบเอาไปเลยงไว พระเจาฟางมมนสยชอบผด ลกเมย จนความทราบถงพระเจากรงอนทปตพอตา จงถกเรยกตวไป ใหคามนสญญาในโบสถตอหนาพระพทธรป คอพระบางวาจะประพฤตด ตอไป พระเจาอนทปตไดประทานพระบางใหเมอพระเจาฟางมเสดจกลบ ไดทรงนาพระบางพรอมดวยพระปาสมนตเถระและพระสงฆอก ๒๐ รป และตนโพธทมาจากลงกาไปยงนครชวาดวย ตอมาไดสรางวหาร ประดษฐานพระบางชอ วดยอดแกว พระพทธศาสนาไดเรมประดษฐาน ในราชอาณาจกรลาวตงแตครงนน ประวตพระบาง ในพงศาวดารหลวงพระบางเลาวา พระเถระองคหนงชอจลนาค อยในเกาะลงกา ไดชกชวนชาวเกาะสรางพระพทธรปยน ยกพระหตถ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 259 เปนปางหามญาต เมอสรางแลวทานไดอธฐานเชญพระบรมสารรกธาต ของพระพทธเจาเขาสถตในองคพระบาง ๕ แหง คอ พระนลาต พระหน พระอระ และพระหตถทงสอง พระเจาศรจลราชพระเจาแผนดนอนท ปต (เขมร) ไดขอพระบางมาจากลงกา เปนระยะเดยวกบพระเจาราม คาแหงไดพระพทธสหงคจากลงกา ศกราชสรางพระบางนน พง ศาวดารหลวงพระบางวาสรางทลงกา พ.ศ.๒๓๖ มาสเขมร พ.ศ.๔๑๕ ความจรง พ.ศ. ๒๖๓ พระพทธศานายงไมไปถงลงกา และ พ.ศ.๔๑๘ นนอาณาจกรเขมรยงไมเกด ในรชสมยเจาไชยองคเว (พ.ศ.๒๒๔๓) ไดเชญพระบางมาอยเวยงจนทน ลสมยกรงธนบร พระบาทสมเดจพระ พทธยอดฟา ครงเปนเจาพระยามหากษตรยศกไดยกกองทพไปตเมอง เวยงจนทนเมอ พ.ศ.๒๓๐๒ ไดทรงอญเชญพระแกวมรกตและพระบาง ลงมาดวย ตอมาในปลายรชสมยของพระองค ไดประทานพระบางคนไป ปจจบนพระบางอยทเมองหลวงพระบาง _____________________ พระเจาฟางมเกนฑพลเมองทาศกสงครามมากเขา เสนาอามาตย ตางไมพอใจเหนวาทาสงครามชวยพอตารกรานกรงศรอยธยามากกวา และ หลงจากพระนางแกวยอดฟาสนพระชนม กเลยไมสนใจในราชกจ ลม หลงอสตรประพฤตผดไมวาลกใครเมยใคร เสนาอามาตยจงพรอมใจกน ถอดจากราชสมบต พระเจาฟางมหนไปอาศยอยกบพระยาคาตนเจาเมอง นานและสวรรคตทนน เมอ พ.ศ. ๑๙๑๗ อาย ๕๘ พรรษา อยในราช สมบต ๒๐ ป

ประวตพทธ(๒) - หนาท 260 พระพทธศาสนาสมยพระยาสามแสนไทย พระยาสามแสนไทย พระนามเดม ทาวอนเรอน เปนโอรสของ พระเจาฟางม ทโหรทานายวาจะเปนศตรคแขงของพอ จงถกพระเจา ฟางมใหเอาไปถวงน า แตมคนชวยแอบเอามาเเลยงไว เมอพระเจาฟา งมถกปลดออกจากราชสมบต ทาวอนเรอนมชนมายได ๑๗ พวกเสนา อามาตยจงเชญขนครองราชสมบตเมอง พ.ศ. ๑๙๑๖ ครองราชย ๓ ป ไดใหทาการสารวจสามะโนครวพลเมอง ไดความวามอยสามแสน จงตง นามวา พระยาสามไทย พระยาสามแสนใทย เปนกษตรยรกสงบ ตงอยในทศพราช ธรรม บารงพระพทธศาสนายงกวาสมยพระเจาฟางม ทรงสรางวด มโนรมย วดอโบสถ วดเชยงคาน เพอเปนอนสรณแกพระนางศรวายกา ราชธดาซงสนพระชนมเมอมชนมายได ๑๓ พรรษา นอกจากนยงทรง สรางหอพระไตรปฎก สานกศกษาฝายสงฆ และทรงทานบารงกอสราง บานเมองอกมาก รชสมยของพระเจาสามแสนไทยน บานเมองสงบสข กตตศพท ของพระเจาฟางมพระราชบดา และพระปรชาในการจดการบรหารบาน เมองใหเรยบรอย อาณาจกรลานชางจงเปนปรกตสข พระยาสามแสน ไทยเสวยราชยได ๔๓ ป สวรรคตเมอ พ.ศ.๑๙๕๙ พระชนมายได ๖๓ พรรษา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 261 สมยสตรอานาจ เมอพระยาสามแสนไทยสวรรคตแลว โอรสองคใหญเสวยราชย ตอมา พระนามวา พระเจาฟาคาแดง เสวยราชยได ๑๒ ปกสนพระชนม ตอจากนกมกษตรยขขนเสวยราชยตอมาอก ๗ พระองค ภายในระยะ ๑๐ ป บางองคเปนราชโอรสของพระเจาคาแดงและพระเจาสามแสนไทย บาง องคกเปนพระนดดาของพระเจาคาแดง บางองคอยในราชสมบต ๑๐ เดอน บางองคอยได ๓ ป กถกเจาหญงพมพาราชธดาของพระเจาสาม แสนไทย ซงเปนผมอานาจในราชสานกจบฆาหมด เจาหญงแกวพมพา เปนสตรพเศษทางการเมองอยางอศจรรย พวกขนนางอยในอานาจหมด สามารถตงพระเจาแผนดน ปลดฆาเลนไดตามใจชอบ ความโหดราย ของเจาหญงพมพาเปนทหวนเกรงอยไดไมนาน ราษฎรและอามาตยทน ไมไหวกพากนจบพระนางสาเรจโทษเสยเมอ พ.ศ. ๑๙๘๙ พระเจาโพธสารราช พระเจาโพธสารราช เรมรชกาลเมอ พ.ศ. ๒๐๕๙ ในรชกาลน มความสมพนธกนระหวางไทย ลานชาง ลานนา และอยธยา เรมม มากขน เพราะเปนระยะทพมาเรมทาการรกกรานดนแดนแถบน กลมชน ชาตไทยทงสามจงรสกวาจาตองกระชบความสมพนธใหมากขน เพอ ตอสกบการรกรานของพมา มลเหตความสมพนธอนสนทสนมระหวางลานชางกบลานนานน มเลาไวในพงศาวดารหลวงพระบางวา พระพทธรปสาคญองคหนงของ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 262 เชยงใหมชอ พระแซกคา ตกมาอยหลวงพระบาง พระเกษเกลาเจา เชยงใหมไดสงครจานวน ๒๐ คนมาลกคน แตถกจบหมอ พระโพธ สารราชไมเอาโทษปลอยกลบไป พระเกษเกลาเหนใจ จงใหทาวพระยา พาพระราชธดาชอ เจาหญงยอดคามาถวายพระเจาโพธสาร บนทกของ กองวรรณคดลาวกลาววา พระเจาโพธสารไดแตงทตไปขอพระแซกคา จากลานนา ทางลานนาไดมอบใหพระมงคลเถระเปนผนามาพรอมดวย พระไตรปฎกอก ๖๐ คมภร อยางไรกตาม ตามความในพระราชพงศา วดารน พอจะสรปความสาคญได ๒ ประการคอ ๑. พระพทธรปสาศญของเชยงใหม ตกเขามาในหลวงพระบาง ๒. พระเจาโพธสารไดเจาหญงเชยงใหมมาอภเษก อนง การมอบพระพทธรปของตระกลใหแกลกทไปอยแดนไกล เพอสกการบชา เพอใหบารมของพระคมครองเสมอนหนงวาพอตามไป คอยระวงอยดวยกเปนธรรมนยมของไทยโบราณ การทพระเจาฟาจลราช กษตรยเขมรมอบพระบางทเพงไดใหมๆ จากลงกาแกพระเจาฟางม กนา จะเปนทานองเดยวกน พระเจาโพธสาร ทรงมความเลอมใสพระพทธศาสนามาก ทรง มพระราชกาหนดใหเลกทรงเจาผ ใหยดพระพทธศาสนาเปนหลก ทรงรบสงใหรนศาลหลวงทวดสบดงแลวทรงสรางวดสวรรณเทวโลกขน แทน แตเนองจากประเพณถอผฝงจตใจประชาชนอยอยางแนนแฟน ประเพณถอผกยงคงมอยจนกระทงทกวนน บนสดทายแหงพระชนมชพ ของพระเจาโพธสาร นบวาแปลกคอ สวรรคตเพราะชางลมทบ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 263 พระพทธศาสนาสมยพระไชยเชษฐาธราช พระไชยเชษฐาธราช เปนโอรสองคหนงของพระเจาโพธสาร เกดจากเจาหญงยอดคา เมอพระเจาพรหมราชหรอพระยาเมองเกษเกลา เจาเชยงใหมแหงอาณาจกรลานนาผเปนพระอยกาสวรรคต ขนนาง อมาตยกไดเชญพระเจาไชยเชษฐาไปครองเมองเชยงใหม ภายหลง พระเจาโพธสารพระราชบดาสวรรคต พระเจาไชยเชษฐากไดครองราชย ทงลานนาและลานชางเมอ พ.ศ. ๒๐๙๑ และไดเสดจกลบมาประทบอยท ลานชาง เมอเสดจกลบมานนไดนาพระแกวมรกตมาดวย ทางเชยงใหม ไมประสงคจะเปนเมองออกของลานชาง จงไปเชญพระเมกฏเชอสาย พระเจาเมงรายมาครองเชยงใหมแทน พระเมกฏเกรงกลวพระเจาไชย เชษฐา จงไดสงบรรณาการไปขอเปนเมองออกพมา พระเจาไชยเชษฐา ทราบเรองยกทพมาตคนแตไมสาเรจ เพราะพมายนมอเขาชวย ใน รชกาลของพระองคไดทาศกกบพมาถง ๓ ครง ผกมตรกบกรงศรอยธยา และขอทาวเทพกษตรยราชธดาของพระมหาจกรพรรดไปอภเษก แต โชดรายทพระมหาธรรมราชาเจาเมองพษนโลกสมยนนชงตวไปถวาย พระเจาหงสาวดเสย อนสรณแหงไมตรอนแนนแฟนระหวางอาณาจกร ทงสองไดแก เจดยศรสองรกทพระเจาไชยเชษฐากบพระมหาจกรพรรด ไดรวมกนสรางขนไวทชายอาณาเขตของอาณาจกรทงสอง ปจจบนอยท อาเภอดานซาย จงหวดเลย ปรากฏตามจารกวาสรางเมอ พ.ศ. ๒๑๐๖ รชสมยนไดยกเมองเวยงจนทนเปนเมองหลวงแทนเมองเชยงทอง หรอหลวงพระบาง เพราะเมองนเอยใกลพมาซงไดเมองเชยงใหมเปน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 264 กาลงแลว และเปนเมองทมภเขาลอมรอบไมสามารถจะขยายเปน มหานครได ในการยายราชธานไปตงไหมทเวยงจนทน ไมไดเชญ พระบางไปดวย ยงคงทงพระบางพระแกวมรกต และพระแซกคาไว ทหลวงพระบางตามเดม เมองเวยงจนทนเรยกเตมวา "จนทนบรศร สนนาคนหตลานชางรมขาว" นครเวยงจนทน เมองนมเลาเปนนยายไวในตานานอรงคธาตวา หลงพทธปร นพพาน พระมหากสสปะไดเอาพระอรงคธาต (กระดกอก) มาไวทภกา พราเมองโคตรบร พระยาหานครเลอมใสจงรวมใจกนสรางพระธาตพนม บรรจพระอรงคธาตไว ตอมาน าทวมเมองหนองหารหลวงและหนอง หารนอย เจานครของเมองทงสองจมน าตายพรอมดวยพสกนกรมากมาย ทาวคาบางนาเขยของเจาครองนครเมองหนองหารหลวงไดพาผคนไปตง เมองใหมทหวยเกาเลยง เรยกเมองสวรรณภม ทาวคาบางมราชธดา องคหนงชอ นางอนสวางลงฮอด ตอมาทบานหนองคนแท มชายขรว คนหนงตวเปนปม ชออายบรจนทนอวยลวย เลอมใสพระพทธศาสนา ทาบญแลวชอบอทศกศลใหพระยานาคผรษาแมน าโขง วนหนงขณะท จบงจะถวายทาวคาบาง พระยานาคไดจาแลงกายเปนคนแกมาของ บอกวาเปนลกตน อายบรจนทนกใหไป พระยานาคจงบอกใหขดบอ ไวรมหนอง หากตองการสงใดจะใหงทงสองมาชวย ตอมาอายบรจนทน อยากไดนางอนสวาง จงขอรองใหนาคทงสองชวย นาคไดนรมตปราสาท

ประวตพทธ(๒) - หนาท 265 ทาใหรปรางงดงาม แลวพาไปอมสมทปราสาทของนางอนสวาง ทาว คาบางทราบความภายหลงไดจดการอภเษกและยกราชสมบตให อายบร จนทนอวยลวยกกลายเปนพระเจาจนทนบรประสทธ ยายเมองจากหวย เกาเลยงหรอสวรรณภมมาตงเมองใหมทหนองคนแท เรยกวา จนทนบร หรอเวยงจนทน เวยงจนทนเปนเปนเมองเกา อยตรงขามตาบลศรเชยงใหมของไทย ในจารกพอขนรามกาแหงกลาววา ' ปราบเบองตะวนออก รอดสระหลวง สองแควลมบาจายสคาเทาฝงของ ถงเวยงจนทนเวยงคาเปนทแลว' มา ตงเปนเมองหลวงครงแรกในสมยพระไชยเชษฐาน พลเมองเครงครดตอ ขนบธรรมเนยม วดทสาคญไดแกวดศรสระเกษ เปนทประดษฐาน พระพทธรปปางตางๆ และวดพระแกวเคยเปนทประดษฐานพระแกว มรกต ปจจบนเปนพพธภณฑสถานแหงชาตลาว และเปนทเกบพระ คมภรโบรานและศลปกรรมอนมคา ปชนยอนสาคญของเมองเวยงจนทน ไดแกพระธาตหลวง การพระศาสนาสมยพระไชยเชษฐาธราช ในการยายราชธานมาตงทเวยงจนทนนน พระไชยเชษฐาได ทรงบาเพญกรณยกจสาคญทางศาสนาหลายประการ ทสาคญควรกลาวถง คอ ๑ ) ทรงปฏสงขรณพระธาตหลวง เจดยนเปนของเกา เดมเรยก พระธาตศรธรรมาโศก พระไชยเชษฐาไดสรางครอมของเดมแลวสราง เจดยเลกๆลอมรอบอก ๓๐ องค แลวเรยกวา พระธาตโลกจฬามณ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 266 พระเจดยนสมยหลงเมอฮอยพวกปลนป พ.ศ. ๒๔๒๗ ไดทาลายยอด เจดยขดเอาทองคาและของมคาไปหมด ๒) ทรงบรณะพระธาตพนม ทจงหวดนครพนม เจดยนเปนสมยโคตรบร สงเกตจากเบองลางมลกษณะ เดมกออฐไมถอปน สวนตอนบนเปนของสรางใหม ๓) ทรงปฏสขรณ พระธาตบงพวน ปจจบนตงอยหมบานธาต ตาบลดอนหม อาเมอง จงหวดหนองคาย ๔) ทรงสรางพระพทธรปองคตอดวยทองเหลอง หนาตกกวาง ๔ เมตร ๓ องค อยทเวยงจนทน ๒ องค คอทวดองคตอ ๑ องค และวดทาลาด ๑ องค อยทวดน าโมง อาเภอทาบอ จงหวด หนองคายอก ๑ องค และทรงสรางพระพทธรปพระไชยเชษฐา และวด เมองหนอง ปจจบนเรยกวดศรเมอง จงหวดหนองคาย กเปนถาวรวตถ ทพระไชยเชษฐาทรงสรางไว ในรชสมยขององคมวดใหญนอยใน กาแพงเมองถง ๘๐ วด อวสานกาลของพระไชยเชษฐานน มเรองเลาวา ในทายรชกาล หวเมองฝายใตแถบเมองอตปอ สาลวน และนครจาปาศกด พากน แขงเมอง พลเมองแหงนสวนมากเปนชาวขา พระไชยเชษฐายกกองทพ ไปปราบแลว ถกกลลวงตกอยในวงลอมระหวางเขา ถกกระหนาบ จนกองทพแตกพาย พระไชยเชยฐาเองเขาปาสาบสญไป พระเจาสรยวงศาธรรมการาช หลงรชสมยพระไชยเชษฐาธราชแลว ไมปรากฏเหตการณท เดนๆเกยวกบพระพทธศาสนา เหตการณบางสมยเปนเรองการชงราช

ประวตพทธ(๒) - หนาท 267 ลถงรชสมยของพระเจาสรยวงศา จงปรากฏวาบานเมองสงบ พระพทธศาสนาไดรบการสงเสรมแพรหลาย มนกปราชญราชบณฑต สามารถแตงวรรณคดตางๆ เชน สงขศลป ปสอนหลาน หลานสอน ปเปนตน พระสรยวงศาเปนธรรมกราชสมพระราชสมญญา ทรงถอ ธรรมาธปไตยมนอยในความยตธรรมยงนก จนถงกบประหารราชบตร เพราะประพฤตชวเปนชกบเมยหาดเลก กอนรชสมยของพระองคบาน เมองทรดโทรมเพราะการแยงชงราชสมบต ในรชสมยนมการแปงบาน แปงเมองกนมาก บานเมองกคอยเจรญขน และในดานตางประเทศก ปรากฏวาไดมสมพนธไมตรกบประเทศฮฮลนดา และอยธยา พระเจา สรยวงศาธรรมกราชอยในราชสมบต ๕๑ ป สวรรคตเมอ พ.ศ.๒๒๓๗ สมยสามอาณาจกร ตอจากไดเกดการแยงราชสมบตวนวาย เจาไชยองเวอยประเทศ เวยตนาม ไดทราบขาวกไดยกทพมายดเวยงจนทน ขนครองราชยทรง พระนามวา พระไชยเชษฐาธราชท ๒ และไดเชญพระนางลงมาไวท วดปาสกหลวง นครเวยงจนทน ในรชสมยนอาณาจกรลานชางไดเกด แตกแยกออกเปน ๒ โดยพระเจากงกสและเจาชายองคนกราชนดดาของ พระเจาสรยวงศาทหนไปอยเมองพง เมอพระไชยองเวขนครองราชย ไดยกทพมายดหลวงพระบางได พระเจาไชยองเวไดขอใหทางกรงศร อยธยาชวย สมยนนเปนสมยของพระเพทราชา ดวยผลการไกลเกลย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 268 ของกองทพไท กษตรยทงสองจงตกลงแบงเขตเปนสองสวนคอ อาณา จกรลานชางหลวงบาง มอาณาเขตตงแตปากน าเฮองขนไป อาณา จกรลานชางเวยงจนทน มอาณาเขตตงแตปากน าเฮองลงมา สวนภาค ใตซงเปนเขตหางไกล ทางเวยงจนทนดแลไมทวถง กไดตงอาณาจกร ขนใหมอกเมอ พ.ศ.๒๒๕๖ เรยกวาอาณาจกรลานชางจาปาศกด อาณา จกรทง ๓ ไดเปนของไทยมาตงแตสมยพระเจาตากสน ราชวงศทาง อาณาจกรครงหลวงพระบางและจาปาศกด ยงคงมสบสายมาจนทกวนน สวนทางอาณาจกรเวยงจนทนนน มาสนสดลงเมอเจาอนวงศเปนกบฏ จากไทย ถกจบตวมาขงไวทกรงเทพฯ จนสนชวต ทางกรงเทพฯ ( สมย รชกาลท ๓) ไดยกกองทพขนไปตเวยงจนทนได และใหยกเลก ประเทศราชของเวยงจนทนนนเสย ใหมแตกรรมการรกษาเมองอยท หนองคาย สมยฝรงเศสครอง สมยทฝรงเศสและองกฤษกาลงลาอาณานคมอยอยางขมกเขมน อยทางตะวนออก ในระหวางรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอม เกลาเจาอยหว ฝรงเศสไดเขมอบญวน เขมร แลวกหนมาอางวา ดนแดงฝงซายแมน าโขงเคยขนกบญวน ไทยตองยกดนแดนประเทศ ลาวใหอยในอารกขาของฝรงเศส เมอฝรงเศสมาปกครอง แมวาเรยกลาว วาประเทศอารกขาแตโดยพฤตนยกเปนอาณานคม สทธเสรภาพแทบทก ทางไมอาจเทาเทยมกนได ถาคนลาวมเรองกบฝรงเศสแมจะเปนฝายถก

ประวตพทธ(๒) - หนาท 269 กกลบเปนฝายผด ขาราชการลาวทาหนาทเปนเพยงผชวยเหลอขาราชการ ฝรงเศสเพอปกครองพลเมองใหเรยบรอย ไมมโอกาสเปนหวหนาได ศาลลาวกมหนาทพจารณาคดเฉพาะคนลาว ไมเกยวของกบคนของฝรง เศส ถาบคคลใดเกดเรองกบคนฝรงเศสกนบวาเคราะหรายทสด ถงตน จะหลบหนไปได แตบดามารดาหรอญาตกจะตองพลอยรบเคราะหกรรม ไปดวย สภาอารกขาของฝรงเศสประชมแตละครงกเปนเรองเกยวกบการ เกบภาษอากรมากกวาเรองอน หมดดอดเลาไวในเรองชนชาตไทยวา การเผยแผศาสนา( ศาสนานกายโปรเตสแตนต) ไมใครสะดวก เพราะ ฝรงเศสไมไดปลอยตามใจ ในบนทกของเจาบณยวฒน อนแกว ได เลาถงการกอตงคณะลาวอสระเพอตอตานฝรงเศสทจะกลบคนมามอานาจ อกภายหลงสงครามโลกครงท ๒ วา ' ฝรงเศสมจดประสงคทจะลบลาง พระพทธศาสนา คอในตอนแรกนน ฝรงเศสไดทาการสารวจจานวน พระภกษสามเณรเพอจะเกบสวย ' สมยปจจบน ภายหลงสงครามโลกครงท ๒ ลาวไดรบเอกราช มการเปลยน แปลงการปกครองเปนแบบประชาธปไตย มกษตรยอยใตรฐธรรมนญ เมอป พ.ศ.๒๔๘๘ ไดมการปรบปรงการพระศาสนา มการปกครอง คลายบานเมอง มพระสงฆราชเปนประมขมสงฆนายก สงฆมนตรวาการ องคการปกครอง องคการศกษาองคการเผยแผ และองคการปฏสงขรณ ตอมา พ.ศ.๒๕๐๒ ไดยกเลกการปกครองแบบน หนมาใชแบบสภา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 270 คณะสงฆมพระสงราชเปนประมข คลายมหาเถรสมาคมของคณะสงฆ ไทย ในพระราชโองการของพระเจาศรสวางวงศ วาดวยระเบยบสงฆ ลงวนท ๒๕ พฤษภาคม ๒๕๐๒ ไดแสดงวตถประสงคไว ๓ ประการคอ ๑. เพอใหพระสงฆมระเบยบ และจดการซอมแซมวดและ โบราณสถานของพระพทธศาสนาใหมนคง ๒.เพอขยายการศกษาใหกวางขวาง ๓.เพอฟนฟกจการพระศาสนาใหเจรญยงๆขนไป ลาดบยศของพระสงฆตามระเบยบนม ๖ พระสงฆราชเรยก พระยอดแกว สมเดจราชาคณะเรยก พระลกแกว พระราชาคณะ เรยกพระ หลกคา พระคร ตองมพรรษาครบ ๑๐ พระซา ตองมพรรษา ครบ ๕ พระสมเดด ตองมพรรษาครบ ๓ ในดานการศกษา ไดรบการปรบปรงใหมการศกษาทงภาษาบาล ธรรมะ และวทยาการของโลกควบคกนไป สถาบนการศกษาชนสงของ สงฆไดแกสถาบนการศกษาพระพทธศาสนา มหลกสตรการศกษาระดบ มหาวทยาลย ตงอยทวดองคตอ นครเวยงจนทน อนง ประเทศลาวนนประชากรสวนใหญนบถอพระพทธศาสนา จงไดยกยองพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาตเชนเดยวกบประเทศ ไทย ดงจะเหนไดจากรฐธรรมนญของประเทศลาว พ.ศ.๒๔๙๐ หมวด ท ๑ บททวไป มาตรา ๗ กลาวไววา ' พระพทธศาสนาเปนของประเทศ พระมหากษตรยเปนอครศาสนปถมภก ' และในหมวด ๒- พระมหา กษตรย มาตรา ๘ กลาววา ' พระมหากษตรยเปนประมขของประเทศ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 271 พระมหากษตรยดารงในฐานนะอนเปนทเคราพสกการะ ผใดจะละเมด มได พระองคทรงเปนพทธมามกะ ' พระพทธศาสนาเขาสประเทศลาว เปนทางการสมยพระเจาฟางม ในศตวรรษท ๑๘ ยงมนคงดารงอย ไดในทามกลางมรสมปนปวนผวนผนของเหตการณบานเมองตราบจน เทาทกวนน คานวณอายกาลของพระพทธศาสนาในประเทศลาว ประมาณได ๗๐๐ กวาป หนงสออเทศ ๑. พงศาวดารลาว, มหาสลา วรวงศ, กระทรวงศกษาธการ พระราชอาณาจกรลาว, พ.ศ. ๒๕๐๐ ๒. ความเปนมาของ ไทย-ลาว, อทย เทพสทธา, สานก พมพสาสนสวรรค, พ.ศ. ๒๕๐๙ ๓. ราชอาณาจกรลาว, บญชวย ศรสวสด, สานกพมพกาว หนา, พ.ศ. ๒๕๐๓ ๔. งานคนควาเรองชนชาตไทย, พนเอกหลวงวจตรวาทการ กองทพบก, พ.ศ. ๒๕๑๒ ๕. ประวตศาสตรสากล เลม ๔, หลวงวจตรวาทการ, สานก พมพเพลนจต, พ.ศ. ๒๔๙๓ ๖. เลอดไทย, นายจารส สรวสตร, พ.ศ. ๒๔๙๑ ๗. ชนชาตไทย, หมอดอด, โรงพมพเดลเมล, พ.ศ. ๒๔๗๔

ประวตพทธ(๒) - หนาท 272 ๘. บนทกเหตการณในประวตศาสตรไทย, ธวช รตนาภชาต โรงพมพกรมสารบรรณทหารอากาศ, พ.ศ. ๒๕๑๓ ๙. เรองของชนชาตไทย, พระยาอนมานราชธน, โรงพมพ อกษรสารการพมพ, พ.ศ. ๒๔๙๘ ๑๐. ลาว-ไทย, ร.ท. เชด จนทรทอง, พทลง ๑๑. อภธานประวตศาสตรไทย ภาค ๑-๒ เลกสมตร โดดชน, โรงพมพกฤษณปกรณ, พ.ศ. ๒๕๐๔ ๑๒. พระราชพงศาวดารฉบบราชหตถเลขา, สมเดจกรมพระยาดารงราชานภาพ, โรงพมพศวพร, พ.ศ. ๒๕๑๑ ๑๓. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๑-๔, เจาพระยาทพากรวงศ, โรงพมพครสภา, พ.ศ. ๒๕๐๓-๒๕๐๔ ๑๔. History of Lao, M.L. Manich, Chalermnit, 1967 ๑๕. Lao, The Staff and Associates of the Human Ralations Area Files, Hraf Press, 1960

ประวตพทธ(๒) - หนาท 273 -๒- พระพทธศาสนาในไตหวน ยงสบหาหลกฐานไมไดแนนอนวา พระพทธศาสนามาสไตหวน เมอไร บางทพระภกษอาจมาพรอมกบชาวจนทอพยพเขามาตงรกราก ในไตหวนพวกแรกในศตวรรษท ๒ และท ๓ กได แนนอนเหลอ เกนกวาในป ค.ศ. ๑๖๖๑ (พ.ศ. ๒๒๐๔) ซงเปนปทวระบรษชอ เชง เชน กง ( cheng cheng kung) หรอทชาวตะวนตกเรยกวา โกซนกา (Koxinga) ไดขบไลพวกดชซงปกครองไตหวนออกไปนน ปรากฏวาพระพทธศาสนาตงมนในเกาะนแลว พระพทธศาสนาไดรบการนบถอมานานเพยงไรนน จะดไดจาก วดเกาๆ ในเมองไทนาน ( Tainan ) มวด เซน เต ถง (Shen teh Tang) ซงสรางมาตงแตศตวรรษท ๑๗ คอประมาณ ๕๐ ปกอนสมย ของโกซนกา วดนยงเปนทแสดงธรรมประจาเดอนอย ในเกาะนยงมวดทคนนบถอมากทสดคอ วดไขหยวนซอ (Kai Yuan) หรอ Temple of the open heart ใกลๆ กบเมองไทนาน (Tainan) กลาวกนวา วดนสรางขนเมอ ค.ศ. ๑๖๖๑ (พ.ศ. ๒๒๐๔) มเรองเลาวา โอรสของโกซนกาพระองคหนง ไดสราง พระราชวงใหพระราชมารดาประทบในเมอพระนางทรงชราภาพ บอนา ทพระองครบสงใหขดเพอพระราชมารดานน กยงปรากฏจนบดน พระ-

ประวตพทธ(๒) - หนาท 274 มเหสของพระโกซนกาอกพระองคหนงไดสรางสวนฟไผไวในลานวดซงนา หนอไมไผมาจากมณฑลฮเปอ และสวนไผกยงเหลออยจนบดน ในระหวางทไตหวนถกญปนปกครอง ตงแต ค.ศ. ๑๘๙๔ ถง ๑๙๔๕ นน (พ.ศ.๒๔๘๘) ญปนไดพยายามนาพระญปน เขาไปอาศยในวดจน และสงใหงดทาการบชาพระพทธรปและศาสนาเตา ทเกาแกตลอดถงเทวดาประจาชาต ซงทางวดพระพทธศาสนาไดใหการ เคารพนบถอ โดยไมไดรงเกยจแตอยางใดเลย มเหตการณสาคญ กตรงทวา ญปณพยายามใหชาวจนหนมานบถอศาสนาชนโต และแต ละบานจะตองมทสาหรบบชาชนโตไวดวย ในระหวางทเกดสงครามจน กบญปน (Sino-Japanese) ทางรฐบาลไดสงหามไมใหนบถอเทวดา ประจาชาตจน เชน มา จ ผอ (Ma Tsu) แมพระธรณและหามการ นบถอวด เพราะการนบถอดงกลาว อาจทาใชชาวจนไตหวนตอง ระลกวาตนยงมความสมพนธกบจนแผนดนใหญอย พอจนไดปกครองไตหวนในป ๑๙๔๕ (พ.ศ.๒๔๘๘) ชาวจน กมอสระในการนบถอศาสนาตามความพอใจ ในระยะ ๕๐ ปทผานมา นน ไดมผนบถอพระพทธศาสนาเพมขนเรอยๆ จนบดน ตามรายงาน ของชาวพทธมถง ๒ ลาน ๕ แสนคน ระยะน ทงในชนบท ตามภเขา ลาเนาไพรและเมองสาคญ ๆ กมวดพระพทธศาสนามากกวา ๖๐๐ วด มหลายครวเรอนทสมาชกไมนบถอศาสนาพทธเลย กยงตองเกยวของกบ พธกรรมทางพระพทธศาสนาอย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 275 ในการสรางวดในไตหวนนน สงทเขาถอเปนหลกสาคญกคอ การเลอกสถานททมความงดงามทางธรรมชาต เพอจะทาใหผมาเยยม ไดมความสขใจ เพราะรสกประทบใจในความงดงามของธรรมชาตเคลา กบคาสอนทางศาสนา ผมศทธาแกกลาอทศตวจรงๆ ถอการกนเจ คอ งดเวนจากการกนเนอสตวทกชนด ดงนน ทางวดจงไดจดเตรยมอาหาร ประเภทผกไวอยางครบครบ คนตางศาสนากจะไดรบการตอนรบขบส เปนอยางด โดยไมไดคานงวา นบถอศาสนาอะไร และยงไดรบความ อนเคราะหดวยความเมตตากรณาดวย ทกคนทยางเขามาวด จะกลบ ไปดวยความประทบใจมรลมวา ชาวพทธเหลานชางปฏบตตามคาสอน จรงๆ และพวกเขามใชวาจะมความสขเฉพาะตวเทานน ยงทาใหผพบ เหนเขาใกลพลอยมความเยนและความสขดวย วดทใหญทสดในไตหวน มวดใหญทสดคอ หลง ซาน ซอ (Lung Shan Temple) ใน ตาบล หวน อว ( Wan hua) ทางภาคตะวนตกเฉยงใตของกรงไทเป หวนอว เปนตาบลทเกาแกทสด และวดหลงซานซอ นบไดวาเปนวดแรก ทสรางขนในตาบลน วดนมเนอทมากกวาครงเอเคอร และยงเปนเจาของ ทดนรอบๆ วด มจานวนเทาๆกนอก เสาหนและภาพแกะสลกฝาผนง ภายในวดงดงามมาก สวนดอกไมและตกรามกมขนาดใหญ กวางขวาง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 276 มากตามแบบฉบบของไตหวน ประวตความเปนมาของวดกมอายกวา ๒๐๐ ป ซงพวกทอพยพมาจาก ๓ ตาบล ในจงหวดฟเกยนเปนผสรางคน เหลานนบถอเจาแมกวนอมพระมารดาแหงความเมตตาซงไดเคยนบถอ มาแลวทวดหลงซานซอ ในจงหวดฟเกยน และเพราะเหตอนนแหละ จง ไดรวมกนสรางสถานทเคราพบชาแบบเดยวกน เพอเปนการตอบแทน พระคณแกพระแมกวนอมในการทพระองคไดชวยเหลอใหพวกเขาปลอด ภย และเพอใหพระองคไดมความเมตตาสงสารอกตอไป วดนปลกสราง เมอ ๑๗๓๘(พ.ศ. ๒๒๘๑) ใชเวลาถง ๓ ป จงแลวเสรจชาวพทธเหลาน ไดรกษาสายสมพนธกบพนองชาวฟเกยนในจนแผนดนใหญ คอไดจดให มการเดนทางไปนมสการทวดหลงซานซอในจงหวดฟเกยนเปนประจาทกป และยงไดสงรปปนพระแมกวนอมาจากกรงไทเป ไปใหชาวฟเกยน เพอใหชาวฟเกยนจะไดนบถอพระแมกวนอมอยางพวกตน การไป นมสการนยงไดมการปฏบตเรอยมา แมหลงจากยดครองไตหวนของ ญปน สถาปนกทงหมดกมาจากจงหวดฟเกยน ปจจบนนใหวดหลง ซานซอในไทเป นอกจากจะมรปปนพระแมกวนอมแลว ยงมรปปน เทพเจา มา จ ผอ เทพเจา กวนกง (Kuan Kung) คอ กวนอในสมย สามกก และเทพประจาลทธเตาอกเปนจานวนมาก รปปนเหลาน ประมาณ ๑๐๐ กวารป ทแสดงถงวา ชาวพทธจนไดพยายามทจะผสมลทธ ศาสนาทองถนใหเขาดวยกน และรวมลทธศาสนาเหลาน เขามาอย ภายใตการปกครองในเครอศาสนาเดยวกน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 277 ใน ค.ศ. ๑๘๖๑ (พ.ศ. ๒๔๐๔) ตกรามเปนอนมากยกเวนท ใหญๆ ไดรบความเสยหายเพราะไดเกดแผนดนไหวทางภาคเหนอของ ไตหวน ประชาชนกรวมกบบรจาคเงนทอง เพอเสรมสรางทนท และ ในทานองเดยวกน ยงใหการชวยเหลอในการซอมแซมสงของทเสยหาย อนเนองมาจากเกดใตฝนในฤดรอนป ๑๘๖๘ (พ.ศ. ๒๔๑๑) อก ใน ระหวางสงครามโลกครงท ๒ วดวาอารามไดถกทาลายอก เพราะการ บอมไทเปทางอากาศ รปปนเปนอนมากถกไฟไหม แตพระแมกวนอม ยงคงอยในสภาพปกต เหตการณครงนทาใหประชาชนเชอในอานาจ ศกดสทธของพระแมเพมขน และหลงจากนนไมนานนก ระหวางสง ครามยงไมแลวเสรจ กไดมการกอสรางเพมเตมกนอก ในฤดหนาวป ๑๙๔๕ (พ.ศ.๒๔๘๘) คอหลงจากการกอสรางใหมนนไมทนถงป ได มการสรางเพมเตมยอยๆ อก แตเมอถงป ๑๙๕๓ ( พ.ศ.๒๔๙๖) ทางรฐบาลไดชวยคาใชจายให ๓,๐๐๐,๐๐๐ (เหรยญอเมรกา) เพอจะ ไดขยายโครงการนใหทวถงกนหมด นายกเทศมนตรของไทเปไดรบ เปนกรรมการผจดการ โดยใหแนะนาเกยวกบการวางแผนกอสราง การกอสรางไดแลวเสรจหลายปมาแลว ยงมวดเลก ๆ อยวดหนงทางดานหลงของกาแพงลงซาน วดน พวกพอคาไดไปมาคาขายระหวางไทเปกบจนผนแผนดนใหญเปนผสราง ไวสาหรบเคารพบชาเทพเจา มา จ ผอ แลวเทพเจาจะไดชวยคม ครองไมใหเกดเรอลม และไดแบงกาไรจากการคาขาย ๕% ของ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 278 รายไดทงหมดชวยเหลอ และบารงกอสราง บรเวณวดมเนอท กวาง และในคราวมการเลอกตงเขากไดจดทสาหรบใหนกการเมองแถลง นโยบายหาเสยงและเผอวาผลงคะแนนเสยงซงมจานวนเปนพน ๆ จะได มารวมฟงดวย วดนน พดไดวาเปนองคการทสลบซบซอนองคการหนง จงตอง มเจาหนาททกดานอยางเพยงพอ มหองสมดสาหรบเกบรวบรวมผลงาน ของชาวพทธ ซงหองสมดนกไดบรการแกคนทวไป และมสถานท สาหรบเกบผลไม ธปเทยน และกระดาษเงนกระดาษทองไวสาหรบคน ทมาสกการบชา เผอวาพวกเขาจะไดซอไดสะดวก เมอถงวนกลางเดอน ๔ กไดจดใหมการฉลองอนมโหฬาร เมอ เปนการระลกถงการอบตของพระพทธเจา มการแสดงภาพเขยนทมชอ เสยงใสกรอบตดไวอยางด รปหนอนสาวรยและสงของสาหรบแสดงเกยว กบคณประโยชนทางประวตศาสตรและวฒนธรรม เพอใหคนไดเขาชม เปนประจา ถงแมวา วด หลง ซาน ซอ จะเปนวดทชาวพทธเปนตว ตงตวต ชวยกนสรางนบแตวาระแรกกตาม แตผทมาเยยมมาชมก สามารถทจะไดแสดงการเคารพสกการะเทวดาไดตามทตนนบถอ คอแลว แตใครนบถอศาสนาอะไรไดทงนน ประชาชนมาวด กเพอหาทางบาบด โรคภยไขเจบ ซงไมอาจจะรกษาใหหายได และเพอขอความชวยเหลอ ใหทามาคาขน รวมทงเพอขอโชคลาภดวย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 279 องคการและกลมชาวพทธ พทธสมาคมในสาธารณรฐจน ซงไดจดตงขนในป ค.ศ. ๑๙๑๑ (พ.ศ. ๒๔๕๔) นน ไดรบการฟนฟอกในป ค.ศ. ๑๙๕๒ (พ.ศ. ๒๔๙๗) ภายหลงจากทกรงไทเปไดกลบกลายมาเปนเมองหลวงของรฐบาลจน สมาคมซงมสมาชกรายบคคล ๓๓,๓๕๗ คน และสมาชกแบบองคการ ๘๔๓ แหง ไดดาเนนกจการในรปวทยาลย และเทศนาสงสอน ยงให การอปถมภ การศกษาของพระภกษจนในประเทศพทธอน ๆ เชน ประเทศไทยและญปน และจดกจกรรมดานการศกษาดวย นอกจากน ยงไดรบภาระในการตดตอระหวางชาวพทธไตหวน กบประเทศทนบถอ พระพทธศาสนาทวโลก โครงการปจจบนของสมาคมอยางหนง กคอการกอพระเจดยท ทะเลสาบ "ซน-มน" (Sun moon) ในเทอกเขาทางตอนไตหวน กลาง เพอไวบรรจศพของพระภกษ ฮวน ฉาง (Hsun Tsang) คอ ถงซาจง ซงไดนามาจากญปนถงไทเป ป ค.ศ. ๑๙๙๕ (พ.ศ. ๒๔๙๘) ภกษฮวนฉางรปน สมยหนมๆ ไดศกษาพระพทธศาสนาแลวเลอมใส แตยงไมพอใจจงไดเดนทางไปสประเทศอนเดยในป ค.ศ. ๖๓๙ (พ.ศ. ๑๑๗๒) ทานไดใชเวลา ๖ ป พานกในอนเดย โดยเทยวชมสงเวชนย- สถาน คอสถานประสต ตรสร และปรนพพานของพระพทธเจา ได เขาไปศกษาพระธรรมในสานกพระภกษผมชอเสยง และไดรวบรวม คมภรทางพระพทธศาสนาดวย เมอมาถงประเทศจน กไดอทศ เวลาแปลหนงสอทไดมาจากอนเดยถง ๒๐ ป การเทยวเทศนาและขอ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 280 เขยนของทานไดทาใหพระพทธศาสนาแพรหลายในประเทศจนอยาง กวางขวาง บนทกการเดนทางของทาน มความสมบรณและถกตอง จนกระทงวา เปนหลกฐานททรงคณคาแกนกปราชญสมยปจจบน ยงมองคการทนบวาสาคญอกแหงหนง กคอ "Taiwan Pro- vincial Buddhist Association" ซงสมาคมนสาขาตามมณฑล เและสาขาในเมองมากกวา ๒๐ แหง สานกงานใหญตงอยในวด เปาเจยวซอ (Pao Chiao Temple) ในไทจงทางไตหวนกลาง เจดยซงสง ถง ๗ ชน ของวดเปนเครองหมายทสาคญของเมองทเดยว สาขาตามจงหวดและเมองใหญ ๆ รวมมอกนสงเสรมกจการ ทางดานการศกษาพระพทธศาสนา จดเตรยมเงนทนไวสาหรบออก หนงสอพมพ และกอตงมลนธไวชวยเหลอคราวจาเปน โดยไมคานงวา จะ นบถอศาสนาใด สาขาบางแหงไดจดตงคณะดนตรของตนเองขน และ คณะดนตรนกสามารถทจะจดใหมการรองเพลงทางพระพทธศาสนา เพอ เปนเครองชวยในการเผยแผพระธรรมไปในตว สาขาตามทองถน รวบ รวมคาสอน แสดงธรรม ตงโรงเรยนอนบาลและโรงเรยนผใหญทไมร หนงสอ ใหอานหนงสอจนออก นอกจากนยงมการสอนภาษาประจาชาต แกชาวเมองทไมเคยไดเรยนภาษาจนกลางมาเลยเปนพเศษดวย งานของสมาคมนนมกรรมการ ๑๕ คนเปนผบรหารซงกรรมการ เหลาน ไดรบคดเลอกจากตวแทนสาขาทองถน สมาชกทก ๑๐๐ คน มสทธทรบคดเลอกเปนตวแทนไดคนหนง เพอจะไดเขาประชมใน สมาคม นอกจากกรรมการดงกลาวแลว สมาคมยงตองมทปรกษาของ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 281 สมาคมอก ๗ คน ซงทานเหลาน ยอมอทศเวลาทางานใหแกสมาคมโดย ไมคดถงความเหนดเหนอ ปทมสโมสร (Lutus Clubs) ซงมสมาชกสวนมากมาจากนกาย จงทจง (Pure Land School) หรอนกายสขาวดนน เปนทดงดด สมาชกสวนใหญ (หมายถงวา ดอกบวเปนสงทบรสทธจรงๆ เพราะ เกดในเปอกตมสกปรก แตสามารถโผลเหนอพนน าเบงบานชกลบงดงาม ไดโดยไมตดเปอกตมแมแตนอยๆ) ปทมสโมสรเพมตงขนและดาเนน งานอสระมาแต ค.ศ. ๑๙๔๘ (พ.ศ.๒๔๙๑) สานกงานเดมอยทไทจง (แปลวาภาคกลางของไตหวน ปทมสโมสรไดแบงแยกกจการออกเปน ๔ แผนก คอแผนกทวไป แผนกพธกรรมทางศาสนา แผนกจดการการ ศกษา และแผนกสงคมสงเคราะห สโมสรนมบทบาทสาคญมาก ในการ สนบสนนกจการดานพระพทธศาสนาในไตหวน สมาชกมจานวนมากกวา ครงซงมอายต ากวา ๓๐ ป ในไตหวน มนกายมากมาย ชาวพทธไตหวนสวนใหญเปนพวก สขาวด (จง ท จง) สวนนกายชนหรอเซน นกายมนตรยาน (เซนเหยยน จง) และนกายสทธรรมปณฑรก กมผนบถอมากเหมอนกน นกายสขาวด ถอวา คนเราจะพนจากความทกขไดนนจะตองม ศรทธาเปนสาคญ นกายนไดใหคามนสญญาแกผเขามานบถอวา เมอ เราตายจากโลกน เรากอาจทจะหลกเลยงโลกทเตมไปดวยโรคภยไขเจบ ความยากจน ความชวราย และความแก แลวไปสโลกสขาวดซงมแต ความสขได เครองมออนสาคญของศรทธากคอใหผนบถอทองพระนาม

ประวตพทธ(๒) - หนาท 282 ของพระอมตาภพทธเจาทกๆ ครงทมเวลาวาง เมอจตใจเพงอยทพระ พทธเจาผนบถอกทาใจใหหางจากความปรารถนาทางโลก และกเปนการ เตรยมเนอเตรยมตว เพอจะไดรบความดจากพระพทธเจา ซงความด นแหละจะทาใหผนบถอพนจากกรรมและวฏฏสงสารได อมตสตร กเปน สตรทสนบสนนความเชอเรองสขาวด ใหเจรญกวางขวางมากทสด นอกจากการระลกถงพระอมตาภพทธเจาแลว ผนบถอนกาย สขาวด กยงสกการบชาพระแมกวนยน (KuanYin) คอกวนอม ซง ไดความคดมาจากพระอวโลกเตศวรโพธสตว พระอมตาภพทธเจานนสง วญญาณของผนบถอไปสสขาวดแกพระแมกวนยน (กวนอม) พระเทว แหงความเมตตา พระนางทรงมความกรณาสงสารตอสตวทมกาลงไดรบ ความทกขอยในโลกน พระแมกวนยน (กวนอม) ไดบาเพญคณความด เพอยกระดบใจใหสง จนถงกบมความสามารถชวยเหลอมนษยในโลกน ได ในบทตอไปจะไดกลาวถงพระแมกวนยน เพมเตมอก นกายชน ซงชาวญปนเรยกวา เซน (Zen) นนกมคนนบถอมาก ไมแพนกายอนๆ นกายชนซงถอการเพงและการตรสรโดยญานพเศษ เปนหลกเชอวา ความจรงอนบรสทธนน จงอธบายออกเปนคาพดไมได เพราะฉะนน การคนหาความจรงภายในจตใจของแตละคนนน จะอาศย การชวยเหลอภายนอก เชน พธกรรมและหนงสอไมไดเลย แมกระทง พระโพธสตว และพระพทธเจาทงหลายกชวยอะไรไมได หางจากไทจงไมมากนก มวดและเจดยของพวกแมชในนกายชน วดนเปนวดทสาวพรหมจาร สรางขนเมอ ค.ศ. ๑๙๓๐ (พ.ศ.๒๔๘๓)

ประวตพทธ(๒) - หนาท 283 ผมาชมจะเขาไปไดกโดยเดนตรงไปตามทถนนเรยงรายไปดวยพนธไม เขยวชอมตลอดป ในบรรดาตกรามเหลานน กมตกศนยกลางทจดไว เฉพาะ เพอเปนททาการบชา เราจะรสกประทบใจในเครองประดบ ทงายๆ สดของหองประชมใหญ กมพระพทธรปสารดประดษฐานบน ฐานใบบว ทอดพระเนตรตรงไปยงทศาสนกกาลงคกเขาสวดมนต เรา ยงไดพบเหนปชนยวตถอก ๒ องคในวดนคอ พระแมกวนยน (กวนอน) ขนาดเลกทางหองทางหองขางๆ และรปปนพระอมตาภพทธเจา ซงนามาจาก ประเทศญปน และประดษฐานไวบนยอดเจดย แมช ๑๐ รป อาศยอยวดพรหมจาร แมชเหลานจะลกขน ๕ โมงเชาทกวน เพออานพระสตรจนถง ๖ โมงเชา และจากนนก รบประทานอาหารเชาแลวจะปฏบตกจตางๆ ภายในวดจนถงเทยง แลวทาสมาธ ๒ ชวโมง บายทางานตอไป เมอพลบค าหลงจากรบประทานอาหารเสรจ แลว กเรมศกษาพระสตรอก แมชเหลานรบประทานอาหารวนละ ๓ มอ ในวนขน ๑ ค า และแรม ค า ตามจนทรคต โดยถอวาเปนวนพกผอน ยงมนกายอกนกายหนงคอนกายมนตรยาน ผทนบถอนกายนเชอ วา พระสจธรรมของพระพทธเจา มอานาจทพยบรรจอย ดงนน การ ทองจาพระสตรทเหมาะสม กอาจจะบรรลถงความดได ซงความดน แหละจะยกระดบจตใจใหอยเหนอรกได พระภกษแมชทผไปเยยมพบ กาลงนงภาวนาพระสตรอยในวดและตามหลมฝงศพ คอผทนบถอนกาย มนตรยานนเอง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 284 นกายสทธรรมปณฑรก ซงเรยกชอตามเหลากาเนดเดมของคา สอนในจนผนแผนดนใหญ กมความเกยวของกบนกายชน แตวายงมขอ นาสงเกตบางประการ ทสอใหเหนวา นกายนถอหลกวา การจะตรสร ไดนน ตองใชวธหาเหตผล เพราะถอวาบคคลมความจาเปนไมเหมอน กน อาจจะคนหาทางเพอบรรลสจธรรมไดแตกตางกน คนบางคนรแจง ไดทนทเมอใจเปนสมาธ แตบางคนกวาจะรแจงไดกตองรบการศกษา หรอตองอาศยพธกรรมไปกอนและนานๆ คมภรทวาดวยการเปรยบบกฏ แหงความจรงดวยดอกบว ซงทาใหคาสอนของพระพทธเจาเขากนไดนน เปนคมภรทนกายสทธรรมปณฑรกนบถอมาก ประเพณทางพระพทธศาสนาทเกยวของกบทไมนบถอ เราประมาณไดวา พทธศาสนกชนทปฏญาณตนแลวในเกาะน มจานวนอยางนอยถง ๒๕๐,๐๐๐ คน ความรอนเปนพนฐานของ พระพทธศาสนาไดมบทบาทอนสาคญในการดารงชวตของชาวจนหลายลาน คนในไตหวน ซงพวกเหลานยงไมไดนบถอศาสนาใดศาสนาหนงใหแน นอนไปเลย ความรขนพนฐานเชนน ตามปกตกอยปะปนกบความรขนพน ฐานของลกธเกาของจนคอขงจอและเตา ซงกคลายกบคาสอนของพทธ ศาสนานนแหละ คอถอมาจากจนแผนดนใหญสไตหวนในราชวงศมงกวา ๓๐๐ ปแลว ความคดและประเพณจากทง ๓ ศาสนา ไดฝงลกในจตใจ ของบคคลทว ๆ ไป ถงแมบางคนยงไมยอมรบวาตนเปนศาสนกชนใด

ประวตพทธ(๒) - หนาท 285 วดพระพทธศาสนาในไตหวนบางวดกเหมอนอยางบนผนแผนดน ใหญ คอไดจดหองไวสาหรบตงเทพเจาประจาทองถนทมคนนบถอมาก เชน มา จ ผอ (เจาแมผศกดสทธ) และพระภมเจาท (ท ต กง) ทงสอง องคนเราจะไดทราบเพมเตมในบทตอไป เครองหมายรปสงโต อยาง หนงของพระพทธศาสนาในจนกเหมอนกนในญปน คอสามารถทใชเปน ทรวมจดเทวดาประจาพนเมองได และสามารถทจะกลนเทวดาเหลานน ไดดวย เทวดาอกองคหนง ทชาวพทธนบถอในไตหวนดงทไดกลาวไว แลวกอน ๆ นนคอ กวนยน (กวนอม) หมายถงรวมเอาความสงบ ความเมตตา กรณา และความดไวแหงเดยวกน เกอบทกๆ ครวเรอนในไตหวน จะมรปเจาแมกวนยน (กวนอม) แขวนไวทฝาหอง ซงหองนจดไวเปนทบชาบรรพบรษโดยเฉพาะ หอง นใชสาหรบเปนหองอาศยหรอหองรบแขก และถอวาเปนหองสาคญมาก ทสดในบาน เบองลางของเจาแมกวนยน (กวนอม) มเทพธดา มา จ ผอ เจา แมผศกดสทธ ประทบนงอยบนเกาอขนาบไปดวยบรวารขางละองคน ในฮองกงนบถอวาเปนพระราชนแหงสวรรค มา จ ผอ เปนเทพดาของชาวเรอทงหมด ชาวจนในไตหวน มาทนโดยผานชองแคบไตหวนซงมคลนลมแรง เนองจากมคนเดนทาง ไดออนวอนขอใหพระแมชวยมากเพมขน เจาแมกลายเปนเทพธดาทม

ประวตพทธ(๒) - หนาท 286 คนรจดกมากจนกระทงทกวนน เจาแมองคนไดรบการสกการบชาจาก วดในไตหวน ๓๐๖ วด ทางการของราชวงศแมนจซงไดยาตราทพ ไปรบชนะกองทพของโกซนกา กไดสวดออนวอนตอ มา จ ผอ ใน ค.ศ. ๑๖๘๓ พ.ศ. ๒๒๒๖) เพราะพระองคไดชวยเหลอในการ สงครามไดชนะ วนเกดครบรอบท ๑,๐๐๐ ของเจาแมผศกดสทธ ไดจดใหมการฉลองกนในไทเปในฤดใบไมผล เมอป ค.ศ. ๑๙๕๙ (พ.ศ. ๒๕๐๒) ภาพลางทางซายของพระภมเจาทของภาพเจาแม มา จ ผอ ใน บานคนโดยทวไป เปนรปของ ท ต กง ทานเคยเปนเจาหนาทเกบภาษ อากรในสมยจกรพรรดยคกอน ไดรบความนบถอ และเคารพบชาเพราะ ไดปฏบตกบประชาชน ดวยความเมตตากรณาอยางไมเลอกหนา หลง จากททานตายกไดรบยกยองใหเปนเทวดาองคหนง พวกชาวนาเชอกน วาพระองคจะชวยดและพชพนธธญญาหารใหเจรญงอกงาม ในขณะเดยว กนพวกพอคากหวงใหพระองคชวยเหลอกจการคาใหเจรญ รปทางซาย ของ ท ต กง เปนเจาจน (Tsao chun) คอเทวดาประจาครอบครว เทวดาองคน เปนพระราชโอรสของพระเจาจกรพรรด "ซาเด" (Jade) องคท ๓ พระองคไดรบอนญาตใหลงมาจากสวรรคเพอดแลสขทกขของ ครอบครว พระองคทรงชอบงานแบบน ดงนนพระองคจะตองรายงาน เกยวกบอาหารและความประพฤตเสยหาย ของมนษยไปใหพระเจา ซาเด ทราบทก ๆ ๓ วน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 287 การทมเทพตาง ๆ ดงกลาวมาน แสดงใหเหนวาแนวคดเรอง ศาสนาของชาวจนมใจกวางขวาง ซงถอวาความดยอมมอยในหลายลทธ ศาสนา และไดเตรยมวธปฏบตเพอชาวจนจะไดครองชวตใหเหมาะสม และเกดความสงบสขตอไป ผลงานและสงทพมพทางการศกษา การศกษา ทงในทางปฏบตและวชาการดานทมคณประโยชนตอ ชวตประจาวนของชาวจนถอวาเปนหนาทอนสาคญของบรรดาองคการ พทธศาสนาในไตหวน พทธสมาคม เครอสมาคม และกลมชาวพทธ อนๆ กไดใหการอปถมภสถาบนการศกษา เชนวทยาลยสาหรบภกษ จนถงอนบาล เดกและโรงเรยนการศกษาพเศษสาหรบผไมรหนงสอ กลม เหลานยงไดพมพหนงสอพมพรายคาบ และหนงสอเลม อปถมภรายการ วทย และยงออกทนทางดานอนๆ อกมาก เพอแพรขาวเกยวกบ ธรรมะไปสประชาชนทวไป ปจจบนนใน ไทเป ซนจ ไทจง ไทนาน และเกาเซยง กม โรงเรยนและวทยาลยฝายสงฆซงขนอยกบวดถง ๙ แหงดวยกน โรงเรยน เหลานมนกศกษาทเปนสามเณร และสามเณร ๓๐๐ กวารป ซงทงหมด นตงใจจะบวชเปนพระตอไป มหาวทยาลยไตหวนแหงชาต (National Taiwan University) ในไทเป ซงเปนสถาบนตงเปนแหงแรก ในเกาะนและจดการศกษาชนสง กไดจดหลกสตรเกยวกบพทธธรรม

ประวตพทธ(๒) - หนาท 288 และพทธปรชญาไวศกษาดวย ชาวพทธทสาคญในองคการกกาลงปรกษา หารอเพอจะตงมหาวทยาลยพระพทธศาสนาขนเองอยเหมอนกน ทาง กลมกตงทน โดยมจดมงหมายทจะใหทนการศกษาแกเยาวชนชาวพทธ กจกรรมเพอมงประกาศพระพทธศาสนา กาลงขยายอยางกวาง ขวาง ทก ๆ ปในฤดใบไมผล และฤดใบไมรวง องคการทงทางโลก และธรรมทงเกาะจะใหมการประชมเปนทางการ เพอจะไดปรกษาวธการ ใหพระพทธศาสนาเขมแขงยงขน ลดการนบถอโชคลางของขลงใหนอย ลงและปรบปรงการปฏบตและศลธรรมใหเปนมาตรฐาน พระสงฆและ ฆราวาสทเขาถงใจคนไดด กไดรบการแตงตงเพอเดนทางไปทกแหง และประเทศใกลเคยง เพอบรรยายและจดอภปรายขน กลมเลกๆ เหลา น ตามปกตกจะอธบายพระสตรตางๆ พรอมกบบรรยายเปนภาษาจน แลวกมลามแปลทละประโยคเปนภาษาพนบานใหเปนประโยชนแกผฟง ในตอนเยน เปนเวลาทมธระยง (คอมคนพลกพลาน) เพราะคน เสรจธระการงานบานกมาวด ผมาฟงการอภปราย และปาฐกถาธรรม ซงมาจากทตาง ๆ มจานวนอยางนอยไมตากวา ๓๐ และบางทกหลาย รอย รายการวทยกไดเชญใหนกปาฐกชาวพทธทมชอเสยงไดเผยแพร ธรรมใหแกผฟงทอยไกลๆ คาใชจายในการโฆษณาทางวทยกไดรบ บรจาคจากชาวพทธ หนงสอพมพพระพทธศาสนารายคาบพมพในไตหวนมถง ๒๐ ฉบบ นอกจากนมโรงพมพ ๒ แหง ซงจดพมพเฉพาะพระสตร และพระไตรปฎก

ประวตพทธ(๒) - หนาท 289 ของพระพทธศาสนาเทานน การแกไขตนฉบบ ๑,๐๐๐ ฉบบใน พระไตรปฎกซงไดจดพมพเปน ๔๖ เลม ใน ค.ศ. ๑๙๕๖ (พ.ศ. ๒๔๙๙) ไดรบความสนใจมากในเอเซยตะวนออกเฉยงใต ดชนพระไตรปฎก สวนมากกชวยใหนกปราชญสามารถใชหนงสอเหลานนไดสะดวกทงทาง ตะวนออกและทางตะวนตก หนงสอพมพทางพระพทธศาสนาทเกาทสดในเกาะนคอ Hai Chao Yin "The Sound of the Sea Tide" ซงไดเรมพมพ ครงแรกในผนแผนดนใหญหลายปกอนในศตวรรษน หนงสอรายคาบท สาคญอกฉบบหนงคอ Bodhedrum ซงเปนหนงสอรายเดอนในไทจง (Tai Chung) มจานวนพมพหลายพนฉบบ หนงสอพมพรายคาบ สวนมากกมรายการคลาย ๆ กน มเรอง เกยวกบธรรมและพธกรรม มบทความสาหรบเยาวชน ขาวจากพทธศาสนา ทวโลกนอกจากไตหวนและทอน ๆ เรองทวานาสนใจอยางหนง ของหนงสอ Bodhedrum กคอมคอลมนถามตอบ เปนภาษาจนและ องกฤษ ผอานกไดการสนบสนนใหสงปญหาไปถามเกยวกบ พระพทธศาสนาได แลวปญหานน บรรณาธการกจะไดตอบลงในฉบบตอไป ตวอยางคาถามเชนวา "ฉนสวดมนตใหแกภรรยาและบตรของฉน การ กระทาเชนน จะเปนการขดกบการชวยเหลอของเทวดาหรอไม ? " คาตอบกคอ " ทานอาจสวดมนตใหแกบตรภรรยาของทานได แตความดจะเพมมากขน หากทานไดสวดมนตใหแกเทวดาทงหมดอก ดวย เหมอนตะเกยงดวงหนงสามารถทาใหคนเดยวมองเหนหรอหลาย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 290 คนกมองเหนในขณะเดยวกน" หนงสอพมพเหลานไดแพรหลายไปทว ทกแหง และไดรบไปอานจากพนองชาวพทธในประเทศอน ๆ ดวย ความสมพนธกบชาวพทธในประเทศอน ๆ ในระหวาง ๑๐ ปมาน ชาวพทธไตหวนไดตดตอกบกลมชาว พทธ ในประเทศอนๆ ทางสวนตวมากขน คณะผแทนทงพระภกษ และฆราวาสกไดรวมการประชมชาวพทธนานาชาตขนในประเทศ อนๆ ในเอเซย เชน การฉลองพระพทธยนตในกรงเทพฯ (งานฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ) เมอ ค.ศ. ๑๙๕๗ (พ.ศ. ๒๕๐๐) และท โตเกยว เมอ ค.ศ. ๑๙๕๙ (พ.ศ. ๒๕๐๑) การตดตอฉนมตร กมสวนสาคญดวยเหมอนกน พระภกษจาก ไตหวน ไดเดนทางไปเยยมเยยนประเทศชาวพทธอนๆ เชนประเทศ ไทย กมพชา และเมอเดนทางกลบไปถงไตหวนแลว กไดเลาประสบการณ ในการเดนทางในประเทศนน ๆ ใหประชาชนฟง พวกภกษเหลาน ไดมสวนรวมทาใหชาวบานทองถนไดทราบขนบธรรมเนยมประเพณตาง ชาตมากขน พระภกษและฆราวาสจากประเทศอน ๆ กมกจะมาเยยมเยยน ไตหวนเชนเดยวกน หนงสอรายคาบ และดารงทางพระพทธศาสนาทจดพมพขนใน ไตหวนกไดแพรหลายอยางนาพอใจในเอเซยตะวนออกเฉยงใต และสง ตพมพตางประเทศอนๆ กมวดและหองสมดสวนตวรบไปอานในไตหวน พระไตรปฎกฉบบแปลเปนภาษาจน ๔๖ เลม เปนทสนใจอยางยง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 291 ระหวางชาวจนดวยกน ตนฉบบซงพมพเปนทระลก กไดสงไปใหสภา พระพทธศาสนาแหงพมา และกลมชาวพทธในลงกาตลอดถงกมพชาดวย กลมชาวพทธในไตหวนกเหมอนกบเพอนรวมศาสนาของพวกเขา ในประเทศไทย พมา และทกแหงไดรวมกนบรจาคสรางตก ไดแก Buddha' s Universal Church ทซานฟรานซสโก สหรฐอมรกา บทความเรอง "โบสถ " ซงเขยนลงในหนงสอพมพ ' Hongkong magazine ' ไดมสวนใหชาวจนผหนงทสหรฐไดอทศเวลาถงหกเดอนใน การคดลอกชรปรชญาปารมตาสตรทงหมดดวยลายมอบรรจงทสละสลวย ลงบนกระดาษหลายมวน ทนายกเทศมนตร ซานฟรานซสโก ถวายเปน สมบตของวดในนามของพทธสมาคมชาวจนในปจจบนน สมาคมกไดมอบ ภาพเขยนพระพทธรปซงนกศลปสตรคนหนงไดบรรจงเขยนอยางประ ณตไวดวย ชาวพทธไตหวน ไดรจกคณคาของความร และประสบการณ ซงไดรบจากการตดตอกบกลมชาวพทธในประเทศอนๆ และกาลง ประชมหาวธการ เพอจะใหมการตดตอกนเพมขน ยงมปญหาเรองอาหาร และสถานทพกของแขก และเรองการหาทนสาหรบการทองเทยวตลอด ถงการแลกเปลยนสงตพมพ แตชาวพทธจนกหาทางแกไขปญหาดงกลาว ใหไดเพอจะไดรบคณประโยชนจากผลอนเนองมาจากการแลกเปลยน ทศนคตกบชาวพทธในประเทศอนๆ ซงมแตความแตกตางกน ทงใน ดานภาษา และการปฏบต แตวาเปนผทมน าใจเปนอนหนงอนเดยว กบพวกตน ในการอทศชวตเพอพระพทธเจาอยางแทจรง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 292 -๓- พระพทธศาสนาในประเทศเกาหล สถานะของประเทศเกาหลในประวตศาสตรอารยธรรม ในตอนปลายศตวรรษท ๑๙ นกเขยนชาวตะวนตกเมอเขยน ประวตศาสตร และอปนสยใจคอของชาวเกาหล ไดใหสมญาแกเกาหล วา " ประเทศฤาษ" เกาหลเปนชาชาตทมขนบธรรมเนยมประเพณเกาแก มาก และเปนประเทศทสาคญทสดประเทศหนง ในซกโลกตะวนออก ในสวนทเกยวกบประวตวฒนธรรม และความสนใจในดานการศกษา นอกเหนอไปจากดานการเมอง และความสมพนธกบนานาชาต แตก เปนทนาประหลาดวา ความสาคญทางวฒนธรรมของเกาหล ยงไมเปน ทยอมรบกนโดยทวไปในโลกปจจบน นบแตไดเกดมมนษยชาตขนมาเปนครงแรก คลนแหงอารยธรรม ของโลกไดหมนเวยน สบเปลยนกนไปมาอยเสมอ ระหวางซกโลก ตะวนตก กบซกโลกตะวนออก ในสวนทเกยวกบกบทวเอเซย เปนท ยอมรบกนโดยทวไปวา วฒนธรรมของเอเซยโบราณ ไดแพรจากเอเซย ตะวนตก มายงเอาเซยตะวนออก และมาสดปลายทางทเกาหล อนง เปนทรกนดวา ประเทศอนเดย และจนเปนแหงอารยธรรมตะวนออก อยางไรกตาม หากวามการยอมรบกระบวนการทางวฒนธรรมของเกาหล

ประวตพทธ(๒) - หนาท 293 และศกษาใหเขาใจชดถงอารยธรรมของมนษย และความเจรญแหง วฒนธรรมตะวนออกแลว ประวตวฒนธรรมของเกาหลกยอมจะมความ สาคญและมคณคาอยไมนอยทเดยว ผทไดศกษาประวตศาสตรโบราน ของเกาหลอยางรอบคอบแลว กจะพบความเชอถอในเทพนยายปรมปรา และการขนานนามเทพเจาตางๆ ของเกาหลนน กมสวนคลายกบของ อยปต อสซเรย บาบโลน กรก และโรมน มเรองเลากนวา บรรพบรษ ของเกาหลเปนโอรสของเทพเจาประจากลางวน ผซงอบตมาจากไข เรอง นกไมแตกตางอะไรกบเรองของกษตรยฟาโรหแหงอยปต คาวา ปาล (Pal) ซงหมายถงเทพเจาผมอานาจ และคาวา โอล, อล (Ol , al) หมายถงความศกดสทธนน ตามตานานเกาแกของเกาหลมความหมายเทา กบโบอล (Boal) และเอล (el) ในภาษาเซมตคนนเอง จะนาทงท เดยว หากเราจะนาเอาคาในภาษาโรมนวา วลคน (Vulcan) อนหมาย ถงเทพเจาแหงไฟ มาเปรยบเทยบกบคาในภาษาเกาหลวา ปลกาน (Pullkan1) อนหมายถงภเขาไฟทใหญทสด หรอหมายถงเทพเจา ประจาภเขาทสงทสดในเกาหล ยงไปกวานน เมอพจารณาในทางโบราณคดแลว จะทาใหเรา ทราบถงความสมพนธอยางใกลชด ระหวางวฒนธรรมตะวนตกกบตะวน ออก ตวอยางเชน เมอไมนานมาน ไดมการขดสารวจดหลมฝงศพ เกาๆ ในบรเวณทางตอนใตของเกาหล และตะวนตกเฉยงใตของ ประเทศญปน แดนทงสองนมอารยธรรมเกยวเนองกนเปนพเศษ ปรากฏ วา วตถโบราณทขดพบนนมลกษณะวจตรบรรจงมาก ศลปะการทา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 294 เครองประดบตกแตงมลกษณะเหมอนกนกบทมแพรหลาย ในเมอง อทรเนย อตาล และในอาณานคมตาง ๆ ของกรกแถบชายฝงทะเลดา ในราวศตวรรษท ๓-๔ กอนครสตศกราช นอกจากทกลาวมาน ยงม ตวอยางอกมากทเกยวกบอารยธรรมของเกาหล และวฒนธรรมของ ไมซแน (Mycenae) อยางไรกตาม การตดตอกนระหวางประเทศตะวนตกกบ ตะวนออก ไดมมาเปนเวลาชานานหลายศตวรรษแลว และใกลชดกน ยงกวาทเราคาดกนไวเสยอก พลงดลใจและแรงปรารถนาของมนษยชาต ในอนทจะแสวงหาความสขนน มอานาจเหนอกาลงอาวธและอานาจกดข ของจอมจกรพรรดใด ๆ ทงสน พลงทงสองนไดบนดาลใหมนษยเราคด สรางโลก ใหเปนเสมอนบานของสมาชกแหงครอบครวเดยวกน และ สามารถเอาชนะความยงยากทงมวล อนเกดจากธรรมชาต และภมศาสตร และไมยอมแพตออปสรรค อนเกดจากอาณาเขตของประเทศ ความ รงเรองในเรองเชอชาต และนสยใจคอใด ๆ เลย ดงนน โลกจงไมมความจาเปนทจะไดผบกเบกดงเชน พระเจา อเลกซานเดอรมหาราช เพอเปนเครองเชอมระหวางตะวนออกกบตะวน ตกเลย การเผยแผพระพทธศาสนาในเอเซยตะวนออกและเกาหล อนทจรง พระพทธองคทรงแสดงธรรมอนงามในเบองตน ทาม กลางและทสด กเพอความสนไปแหงความทกขทเกดแกมวลมนษยชาต

ประวตพทธ(๒) - หนาท 295 สจธรรมทพระองคทรงแสดงนนสามารถทจะอานวยประโยชน ไมเฉพาะ แกประเทศใดประเทศหนง หรอเชอชาตใดเชอชาตหนงเทานน สรรพสตว ยอมจะไดรบความชมชนจากหยาดนาคอ พระมหากรณาธคณเทาเทยม กน โดยทเขาเหลานนจะรตวหรอไมกตาม ประมาณ ๒๐๐ ปเศษ หลงพทธปรนพพาน พระเจาอโศก มหาราชแหงแควนมคธ ไดทรงสงพระสมณทตไปเผยแผพระพทธศาสนา ยงดนแดนตาง ๆ โดยแบงเปนสาย ๆ คอ ในภาคตะวนตกไดสงไปยง ประเทศตาง ๆ แถบทะเลเมดเตอเรเนยน เชนประเทศซเรย อยปต เมสโดเนย เอปโรส ทางทศใตทรงสงไปยงประเทศลงกา ทางทศตะวนออก ทรงสงไปประเทศพมา ทางทศเหนอ ทรงสงไปประเทศอาฟฆานสถาน ซงประเทศเหลานนตางกไดรบรสแหงพระธรรมโดยทวกน อยางไรกตาม แตกไมปรากฏวา ในบรรดาประเทศตางๆ ท พระสมณทตเหลานนไดนาพระพทธศาสนาไปเผยแผนน ประเทศทาง ตะวนออกเทานน ทพทธศาสนาหยงรากลงไดอยางมนคง เมอพระ ศรศากยมนไดทรงแสดงพระสทธรรมปณฑรกสตร ณ ยอดเขาคชฌกฏนน กลาวกนวา พระฉพพณณรงษจากพระอณาโลมของพระองค ไดสาด สองไปทวประเทศทางตะวนออก เรองดงกลาวนเปนศภนมตวา พระ พทธศาสนา จะเจรญรงเรองในประเทศเหลานนเปนแนแท เมอ พระเจาอโศกยงทรงพระชนมอย พวกกรกไดสถาปนาอาณาจกรบากเตรยขน ในแดนลมแมน าอาม ในอาเซยกลาง ตอมาอาณาจกรนไดถกพระเจา เกเต (Getae) ยดครองไวกอน ค.ศ. ๑๓๐ ตอมาในป ๑๔๐ ป พระ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 296 เจากนษกะไดเสวยราชยเปนกษตรยแหงเมองน และไดสถาปนาเมอง ซงตงอยในดนแดนทางตอนใตของแมน ากามลใหเปนเมองหลวง ซงตอ มาเมองนเรยกวา คนธาระ การทพระเจากนษกะ ทรงดารงพระองคในตาแหนงอครศา สนปภมภกนน ทาใหพระพทธศาสนาเจรญรงเรองในแควนเกตล พระพทธ ศาสนาฝายมหายาน ไดกอกาเนด และเจรญขนในแควนนเปนครงแรก ความกลมกลนระหวางความเชอถอของพวกกรก และศาสนาของชาว อหรานนน ไดกอใหเกดดนแดนทเรยกวา Land of Perfect Joy (ดนแดนแหงบรมสข) ขนและแมวาจะไดมการสรางศลปวตถทางพระพทธ ศาสนาอยบางแลวในอนเดย แตกไมมหลกฐานแสดงวา ไดคนพบพระ พทธรปขนเปนครงแรก ในสมยของพระเจากนษกะนเอง อนง เมอไมนานมาน จากการทไดขดสสานเกาทางภาคเหนอ ของประเทศอาฟฆานสถาน ไดพบพระพทธรปเปนจานวนมาก ซงม พระพกร พระเกศ และจวรเปนแบบกรก และโรมนดวย จงแสดง วา อนเดยไดสรางพระพทธรปตามแบบกรกและโรมน ศลปะเหลานถอ กนวา เปนสมบตอนล าคา ในทางประวตวฒนธรรมของมนษย ทง ฝายตะวนตกและตะวนออกรวมกน อยางไรกด โดยพระบรมราชถมภของพระเจากนษกะ พระ พทธศาสนาและศลปกรรมทางพระพทธศาสนา ซงเกดขนในอนเดย แลวมาเจรญรงเรองในแควนคนธาระ กแผกระจายไปยงแควนแคช

ประวตพทธ(๒) - หนาท 297 เมยร โขตาน กาษกาคร คจะ และแมกระทวถงดนแดนทจนเรยกวา ประเทศทางตะวนตก ในทสดจนซงแตเดมนบถอลทธขงจอและเตานน กยอมรบพระพทธศาสนาตลอดถงศลปะตางๆ ทางพระพทธศาสนา ซง แพรเขาไปควบคกบลทธเดมของตน แมวาประเทศอนเดยและจนจะ แตกตางกนทางธรรมเนยมประเพณ ภาษา ตลอดถงอปนสยใจคออนๆ กตาม จนกยงมศรทธาและกระตอรอรนในอนทจะยอมรบพระพทธ ศาสนาและเผยแผใหแพรหลายตอไป ทนขอใหเราหวนกลบไปทางประเทศเกาหล ซงอยทางตะวนออก ของประเทศจน ไดมผนาพระพทธศาสนาไปเผยแพรทเมองโคคเรย (Kokuryu) ในป ค.ศ. ๓๗๒ และในปนนเอง บเกยน (Bukyun) กไดสงสมณทตรปหนงนามวา สนโท ไปยงตาบลดงกลาวน พรอมกบ นาพระพทธรปและคมภรปล-คยง (Pul-gyung)ไปดวย ในป ค.ศ. ๓๘๕ ภกษชาวอนเดยชอ มาลานนทะ ไดจารกผานประเทศจนไปถง เมองแบคแจ (Backche) ทางตอนใตของประเทศเกาหล ประมาณ ๕๐ ป หลงจากนน ภกษอกรปหนงไดจารกผานเมองโคคเรยไปถงเมอง สลลา (Silla) ซงอยทางตอนใต ดงนน พระพทธศาสนาจงตงมน และเจรญรงเรองอยในประเทศเกาหลนบแตนนเปนตนมา การทมผกลาว เกาหลไดรบอทธพลทางพระพทธศาสนาจาก ประเทศจน ยงไมเปนทยอมรบกนโดยทวไป เพราะจากประวต ศาสตรปรากฏชดวา อารยธรรมโบราณในแถบเอเซยเหนอ และตานาน ทเกยวกบพระพทธศาสนานน ทาใหเราไดแงคดวา ในขณะทพระพทธศาสนา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 298 กาลงเจรญอยในดนแดนทางตะวนออกนน ทงจนและเกาหล ตางกไดรบอทธพลของพระพทธศาสนาในเวลาเดยวกน จงกลาวไดวา พระพทธศาสนาทแพรเขาสเกาหลนน ไมใชเพราะไดรบอทธพลจาก จนฝายเดยว ความเจรญของพระพทธศาสนาในเกาหล การนาพระพทธศาสนาเขาไปเผยแผนน ทาใหหลกธรรมของ พระพทธศาสนาแพรหลายกวางขวางยงขน พระพทธศาสนาในอนเดย นน ตอนตน ๆ มเพยงฝายเถรวาทเทานน แตเมอแพรมาสตะวนตก ของจนแลวกเกดมมหายานขน การเผยแผพระพทธศาสนาในดนแดน ตะวนออก (ของอนเดย) ไดรบผลสาเรจเปนอนดทงในดานปรยตและ ปฏบต โดยวธการสอนจากสงทงาย ๆ ไปหาหลกธรรมทยาก คอ จาก โลกยธรรม ขนไปหาโลกตรธรรม และจากปรยตธรรมไปหาปฏบตธรรม ความเจรญของพระพทธศาสนาในประเทศจนในขณะนน ยง ไมมอทธพลตอชวตของประชาชนโดยทวไป จนกระทงลทธเลาจอ และจงจอเรมแพรหลายขน ในยคทจนแบงการปกครองเปน ๒ พวก คอ พวกราชวงศเหนอและราชวงศใตนน แมวาพระพทธศาสนาจะพบ กบอปสรรคนานปการ แตกมลกษณะสมบรณ และคงตวอยได ความ เจรญอยางรวดเรวของพระพทธศาสนานน เปนเพราะการเชอในหลก ศนยตาหรอสมาธ (หลกวาดวยความวางเปลา) หลกนเขากนไดกบ หลกธรรมของเลาจอ และจงจอ ลทธทงสองนอบแสงลงเมอพระพทธศาสนา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 299 ไดแพรเขาสประเทศจน เมอประมาณ พ.ศ. ๘๐๐ ทานกมารชพ เจาชายแหงแควนกสตาน ไดแปลพระคมภรมหายาน ๓๐๐ คมภร พรอมกบสงสอนสานศษยประมาณ ๓๐๐ คนอยางเขมแขง ดวยเหตน ทานกมารชพจงไดชอวา เปนผใหกาเนดนกายตรศาสตร ในประเทศจน นกายนเจรญถงขดสดเพราะสานศษยของทานชอเตาเซง (Dosing) ดมเจ (Damja) เชงหนาง ( Sheungnang) เชงจน (Sheung jun) บบนง (Buppnang) และกลจาง (Kil jang) โดยเฉพาะเชงหนางไดมบทบาทอยางสาคญในงานเผยแพรนกายตรศาสตร นมากกวารปอน ๆ ทศกษาขอความธรรมะในคมภรในนกายนและรวม ทงคมภรซงสลศาสตรดวย (Sungsil' s astra) เพราะเหตทกมารชพ เปนผกอกาเนดนกายตรศาสตร ทานจงไดชอวาเปนผประดษฐาน พระพทธศาสนาในตะวนออกเปนคนแรก เชงหนาง ผเปดศกราชพระพทธศาสนาในประเทศจนนน เปน ภกษชาวเกาหล การทนามของทานปรากฏอยในหนงสอเรอง " ชวประวต ของภกษผมชอเสยง" ซงชาวจนเปนผจดพมพขนนน แสดงวาทาน มเกยรตคณอนโดงดงในประวตพระพทธศาสนาฝายตะวนออก นอกจาก น เมอพระพทธศาสนาในประเทศจน ไดแบงแยกออกเปนนกายตาง ๆ เชนนกายสมปรคครหศาสตร นกายแซองตอย (Cheuntoy Sect) นกายนรวาน (Nirvan) นกายศนยตา (Sunyata) และนกายลกษณะ (Laksana) ซงนกายเหลานทงหมดภกษชาวเกาหลเปนผนาทงสน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 300 ความจรง นกายลกษณะ ซงมทานอสงคะ และทานวสภถพทธ เปนผกอตงนน เจรญขนมาไดกเพราะภกษชาวเกาหลแท ๆ ทานฮวนฉาง เมอเดนทางกลบจากอนเดย กไดนาเอาคมภรพระพทธศาสนาดวย เปนจานวนมาก และไดพมพคมภรวชญาณปฏมาตราตศาสตร ๑๐ เลม รวมทงคาบรรยายของทานธรรมปาละและทานสธตามาตร ซงชอวา วชญาณมาตราเสฏฐตรมสตศาสตร-การกะ ของทานอสงคะ นกปราชญชาว พทธไดศกษาคมภรทง ๑๐ เลมนโดยละเอยดแลว กไดตงนกายวชญาณ ขน ในขณะนนมศษยของทานฮวนฉางประมาณ ๓,๐๐๐ คน ในจานวน น กยกและวนฉก (Kuei-Chi, Woncheuch) มชอเสยงโดงดงมาก ทานรปหลงน เคยเทศนาคมภร วชญาณปฏมาตราตะ ทวดอหมงสอ ทานเปนผแตกฉานในคมภรนน และการสอนของทานในสวนหลกธรรม นน แตกตางจากหลงของอาจารยของทานเพยงเลกนอย ทานวนฉกก เปนชาวเมองสลลาในเกาหล ปรชญาของวนฉก เปนปรชญาทสงสงและสมบรณทสดของพระ พทธศาสนาฝายตะวนออก ปรชญานเกยวของกบประเทศเกาหลอยาง ใกลชด แมวาทาดซง (Du Sun) จะเปนผตงนกายน ในสมยราชวงศสย และคาสอนหรอหลกธรรมของนกายน ทานเฉยม (ในสมยราชวงศถง) เปนผเผยแผกตาม แตกยงไมสมบรณอยนนเอง ในป ค.ศ. ๗๑๒ ทานบบซง (Buppchang) ไดดาเนนการกอตงนกายนจนสาเรจ โดยการ ชวยเหลอจากทานอเสยง (Isang) ชาวสลลา ตอนแรกทานเปนเพยง ศษยของอาจารยเฉยม ซงเปนภกษชาวจนเทานน ในทสดทานบบซง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 301 กกลายเปนนกปราชญนามอโฆษของนกายน หลงจากททานไดศกษา อยางจรงจงแลว เมอทานเดนทางกลบประเทศเกาหลแลว ไดมสานศษยถง ๓,๐๐๐ คน พระพทธศาสนาในประเทศเกาหลในปจจบน กสบเนองมาจากนกาย วนนนเอง ทานไดเขยนหนงสอหลายเลมขน หนงสอของทานทมชอ มากคอ "อเสน บพเกโด" เปนหนงสออธบายพทธวตมสกสตร ม ปรชญาวนทเขยนไวอยางสมบรณ โดยใชถอยคาเพยง ๒-๓ รอนคาเทานน ในปรชญาวนมสงทนาภมใจอยอกอยางหนง คอ ทานหวงเอยว ไดกอตงและเผยแผนกายใหมขนมาอก โดยไมเกยวของกบระบบดงเดม ของจน และธรรมเนยมประเพณโบราณทเกยวกบพระพทธศาสนาใน เกาหลดวย นกายนเรยกวา นกายเอตง (Haytong) หรอนกายบนหวาง (Bunwhang) ในระยะแรก ๆ ทานหวงเอยวไดศกษาในสานกของ ทานอเชยง ตอมาทานอเชยงไดไปศกษาเพมเตมในสานกทานเฉยง ดงนน ทานหวงเอยวจงไดศกษาคนควาดวยตวของทานเองจนแตกฉาน นกาย เอตงของทานนกายเดยวเทานนทเขมแขง ทงไดบรรจหลกปรชญาไว อยางสมบรณทสด หวงเอยวผตงพระพทธศาสนาแบบสมบรณขนในเกาหล ในบทกอนไดกลาวถงพระภกษชาวเกาหลหลายรป ซงเปนผม บทบาทสาคญในการสรางความเจรญใหแกพระพทธศาสนาในประเทศจน พระพทธศาสนาในประเทศจนน ไมใชพระพทธศาสนาทมอยในเกาหล

ประวตพทธ(๒) - หนาท 302 มาแตเดม แตเปนพระพทธศาสนาทไดรบการดดแปลงใหเหมาะแก ชาวจนอกทหนง จดมงหมายของการปรบปรงพระพทธศาสนาน กเพอ จะวางแนวทางดาเนนชวตใหแกชาวจนทงในดานปรยตและปฏบต กลม ธรรมทตชาวเกาหล จาตองปรบปรงพระพทธศาสนาใหสมบรณขน พระพทธศาสนาทปรบปรงใหมนตางจากทนาจากอนเดย และตางจาก พระพทธศาสนาทมอยในดนแดนตะวนตกและบางสวนของจน ผทม บทบาทสาคญในการเผยแผพระพทธศาสนาจนเปนผลสาเรจในครงนกคอ ทานหวงเอยวนนเอง ในเวลานน นกายพระพทธศาสนาในเกาหลตกอยในภาวะทระสา ระสาย แตกไดรบการแกไขใหเรยบรอยลงไดโดยนกายเอตง ทานหวง เอยวไดเขยนหนงสอเลมหนงชอ Seupmunwhachang' S astra หนงสอเลมน มอทธพลอยางมากมายตอพระพทธศาสนาทกนกาย ทาให นกายตาง ๆ มมาตรฐานสมบรณดขน แมวาจะมจะมนกายวนเกดขนใน ประเทศจนแลวกตาม แตกไมใครนาเอาคาสอนของนกายขนไปปฏบตกน คาสอนนนจงเปนเพยงปรชญาเทานน ทานผตงนกายน ไมยนดทจะให ศาสนามลกษณะเปนเพยงปรชญาเทานน ทานมทศนะวา ศาสนานนควร จะมคาสอนเปนสจธรรม มคณคา และควรนามาใชในชวตประจาวน กนอยางจรงจงได ดงนน ทานจงทาใหคาสอนภาคปรยตกลมกลนไป กบภาคปฏบต ดวยเหตผลดงกลาว ทานจงไดตงนกายขนใหมขนนกายเอตง ซงมความแตกตางจากเอตงของจน ทานเปนคนแรกทไมยอมรบ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 303 ขนบธรรมเนยมประเพณเกาทงหมด ทานมหนาททจะตองสรางความอบอน ใจใหแกประชาชน ในขณะเดยวกนกสอนไมใหถอชนวรรณะดวย และ ขจดมลทนแหงพระพทธศาสนาแบบดงเดมซงมมานานแลว ทานเปนผ นาเอาหลกธรรมแนวใหมในพระพทธศาสนามาเผยแผ และชาวเกาหลก รบเอาหลกธรรมนนมาปฏบตในชวตประจาวนของตน ๆ ไดจรง ๆ เกาหลกบพทธศลปะ เมอพระพทธศาสนาใหหยงรากลงในเกาหลเปนครงแรกนน กม ความขดแยงกนบางประการ ระหวางคาสอนแบบใหมกบความเชอถอท มอยเดม หลกคาสอนกด วรรณคดกด ศลปะกด เฉพาะอยางยง พระพทธศาสนาทมแนวคดเรองเทวดาตาง ๆ อยดวย กทาใหมอทธพลเหนอ ความเชอถอระบอบเกา ๆ ไดไมสยากนก อกประการหนง โดยอาศย อทธพลคาสอนทางพระพทธศาสนานเอง จงทาใหการดาเนนนโยบาย ทางการทตระหวางจนเกาหลและประเทศใกลเคยงอน ๆ เปนไปโดย สะดวกราบรน เพราะเหตนเอง พระพทธศาสนาจงไดแพรหลายไปใน หมประชาชนมากขนโดยลาดบ ในประเทศเกาหล ถาหากเราไดศกษาประวตศาสตรโคคเรย แบคแจ และราชวงศสลลาแลวกจะพบวา ความสาเรจครงสาคญๆ ของ เกาหลนน เกดจากฝมอและแรงใจจากชาวพทธ และกไมเปนทประหลาดใจ อะไรเลยทไดเกดมบคคลสาคญ ๆ ทไดรบแรงดลใจจากอทธพลของ พระพทธศาสนาอยางมากมาย ไมเกนความจรงไปเลยหากเราจะพดวา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 304 ประวตศาสตรแหงราชวงศดงกลาวมานน วากนตามทจรงแลว สวนมาก กเปนเรองราวทางพระพทธศาสนา คอเกยวกบการทพระพทธศาสนา อทธพลเหนอประชาชนและประเทศชาต เรองอนๆ นอกจากนหาก นาไปเปรยบกบเรองของพระพทธศาสนาแลวกแทบจะไมมความหมาย อะไร เกยวกบดานศลปะศลปกรรมทถ าสกกลม (Sukkulam) ในแควน เกยงฉนน เปนทรกนดวาเปนศลปกรรมทดเดนทสดของเกาหล ถ านตง อยใกลยอดเขาโตฮม สรางโดยขนนางแหงแควนสลลา ประมาณกลาง ศตวรรษท ๑๐ จรงอย แมในอนเดยและจนจะไดมถ าเปนจานวนมาก แตถ าเหลานนกสรางไวตามเทอกเขาตางๆ ซงหาหนชนดนนๆ ไดงาย หรอในทใดทหาไมไมสะดวก ศลปนกจาเปนตองใชหนแทน และถ าสก กลมน เปนถ ามนษยสรางขนเลยนแบบถ าธรรมชาต หนทใชในการสราง นนนามาจากเทอกเขาทสงชนมากและอยในทไกลๆ เสรจแลวกเอามาวาง ซอนกนทาเปนรปถ าอยางสวยงาม ลกษณะของถ าทสรางขนนเลยนแบบ ถ าทคนพบในอนเดย บรเวณภายในถ ามสนฐานเปนปรมณฑล เพดาน มสนฐานโคงรบผนงถ าแตพองาม ตรงกลางเปนทประดษฐานพระพทธ จาลองพระศรศากยมน สงประมาณ ๙ ฟต แกะสลกดวยหนสขาวนวล ความงามของพระปฏมานทาใหเกดการตรงใจอยางไมสามารถทจะบรรยาย ออกมาเปนคาพดไดเลย ณ เบองพระปฤษฎางคพระศรศากยมน มรป จาลองพระโพธสตวกวนอน ๑๑ พกตรประดษฐานอย รปจาลองพระมหา สาวก ๑๐ องคประดษฐานอย ณ พระปรศวทง ๒ ขาง ทางเขาถ าดานขวา

ประวตพทธ(๒) - หนาท 305 มรปพระมญชศรโพธสตวและพระพรหมประดษฐานอย สวนดานซาย เปนทประดษฐานพระสมนตภทรโพธสตว (Bohyun) และพระอนทร นอกจากนยงมรปพระโพธสตวอนๆ อกเปนจานวนมาก ซงลวนแลวแต แกะสลกเปนรปนนออกมาครงตว โดยเฉพาะรปพระโพธสตวกวนอม รปพระพรหมและรปพระอนทร นบไดวาเปนผลงานแกะสลกชนเอก ทเดยว ความงามภายในถ านนสวยสดงดงาม ยากทจะสรรหาคาใดๆ มา พรรณนาได จงเปนมรดกอนล าคาทชาวเกาหลภมใจเปนอยางยง โดย สรปแลวศลปะการกอสรางและความวจตรของการแกะสลก อกทงการ ประดบตกแตงกเหมาะสมทกประการ อนแสดงถงความทราบซงถงศลปะ ของเกาหล โดยเฉพาะความรสกในดานความงามทางดานสนทรยศาสตร นกประพนธทานหนงกลาววา ถ าสกกลมน เปนศลปกรรมทาง พระพทธศาสนาทสงสงและดเดนทสดในโลกปจจบน นกประพนธอก ทานหนงกลาววา ถ านเปนศลปะแบบประยกตทตองใชความชานาญทาง เทคนคเปนพเศษ เพราะเปนศลปะผสมระหวางเมองอชนตะ คนธาระ สสสน ตลอดถงศลปะทนยมกนในอนเดยและประเทศจนสมยนนดวย นบเปนศลปกรรมทดเยยมจรงๆ ซงเกดจากพลงดลใจและความเขมแขง ของชาวเกาหล จงกลาวไดวา ถ านเปนทรวมแหงพทธศลปะ วฒนธรรมตะวนออกและตะวนตกเกาและใหม วดพลคกสา (Bulkuksa) ทสรางไวบนยอดเขาโตฮมนน มศลปกรรมอนมชอเสยงมากหมาย เชน เจดย ตาโบศกยเจดย และรปพระไวโรจนะเปนตนเจดยแหงวดบนหวาง และระฆงแหงวดบองดกในตาบลเกยงฉ เปนตวอยางแหงศลปะอนยอด

ประวตพทธ(๒) - หนาท 306 เยยมมชอเสยงกองโลก ทสาคญเหนอสงอนใดกคอ ถ าสกกลมน นอก จากจะเปนสญลกษณของประเทศเกาหล ยงเปนสญลกษณแหง ศลปกรรมทางพระพทธศาสนาทวโลกดวย เกาหลกบคมภรทางพระพทธศาสนา พระธรรมวนย ทพระศรศากยมนไดทรงเทศนาสงสอนตลอด พระชนมายของพระองค รวมทงสอนของพระสาวกของพระองคนน ถอกนวาเปนคมภรทางพระพทธศาสนา ซงเรยกกนในภาษาสนสกฤตวา พระไตรปกฎ หลงจากพทธปรนพพานนานไดสามเดอน พระมหาสาวก ทงหลายไดประชมกนทาสงคานนาและทรงจาสบตอกนมา จนลถง ประมาณ ๒๐๐ ปหลงพทธปรนพพาน จงประชมกนทาสงคายนาและจารก เปนอกษร ซงในการสงคายนาครงตอมากมขอความเพมเตมมากขน เปนลาดบ เมอทานกสสปะมาตงคะไดนาพระพทธศาสนาไปเผยแพรใน ประเทศจนเปนครงแรกในป ค.ศ.๖๘ ทานไดแปลพระสตรเปนภาษา ทอดคมภรทางพระพทธศาสนาลงสพากยจน ในป ๕๙๗ ทานเฝจงฝง (Fei Chang Fang) พระภกษรปหนงแหงราชวงคสย ไดพมพบญช รายชอหนงสอคมภรทางพระพทธศาสนาชอไคฮวงสมปวล มหนงสอท แปลแลว ๑๐๗๖ คมภร คดเปนจานวนเลมได ๓๒๙๒ เลม อกเลม หนงซงพมพในปท ๑๘ แหงสมยไกเวยน ปท ๗๓๐ ชอชเชง หรอ ทรกนในนามวาไกเวยนล หนงสอเลมนบรรจรายชอหนงสอ ๑๐๗๖

ประวตพทธ(๒) - หนาท 307 คมภร นบเปนเลมได ๕๐๔๘ เลม บญชรายชอหนงสออกเลมหนงชอ เฮงอง หรอ Hsuchen-yuan Shi Chiao-lu พมพในป ๖๙๔๕ ใน ฐานเปนหนงสอเพมเตมคมภรทยวนชางเขยนไวในป ค. ศ. ๘๐๐ นนทา ใหเราไดทราบวา ในยคนไดมคมภรจานวน ๑๒๑๔ คมภร นบเปนเลม หนงสอได ๕๔๓๑ เลม ในปจจบนนถงแมวาเราไมมตนฉบบเดมของ คมภรเหลานน แตกมเหตผลพอทเชอไดวา คมภรทางพระพทธศาสนา อนมจานวนมากมายนนนไดพมพแลวทงนน หรอเปนบางสวนกอน รชสมย ๕ ราชวงศ ( ๙๐๗-๙๖๑) นบตงแตครสตศตวรรษท ๑๐ เปนตนมา คมภร พระไตรปฎก ทงหมดในประเทศจนและเกาหลไดพมพเปนภาษาจนและเกาหล มาก กวา ๒๐ ครง จกรพรรดเทสง แหงราชวงศสง (๙๖๐-๑๒๙๗) ไดจด พมพคมภรฉบบทสมบรณขน โดยใชเวลานานถง ๑๒ ป (๙๗๑-๙๘๓) บรรจตได ๔๘๐ ต เปนหนงสอจานวน ๕๐๔๘ เลม ตอจากนนกได มการปรบปรงเปนการสวนบคคลอกหลายครงโดยเพมเตมขนบาง คมภร ทไดปรบปรงใหมนเรยกวา พระไตรปฎกฉบบสง ในป ๑๐๑๑ เหยนจง (Hen-jong) กษตรยแหงเกาหลโปรด ใหพมพพระไตรปฎกขนจากแผนจาจกตาง ๆ ตอมาพระเจามนจง (Mun-jong) ไดโปรดใหพมพตอจนสาเรจโดยใชเวลาพมพหลายป พระไตรปฎกฉบบเกาหลนบรรจต ๖๓๕ ต นบเปนจานวนได ๖๕๕๗ เลม แตเนองจากแผนไมทจารกพระไตรปฎกเหลานถกทหารมงโกลเผา ทงเสยในรชสมยของพระเจาโกจง (Kao-jong) พระองคจงโปรดให

ประวตพทธ(๒) - หนาท 308 พมพขนใหมในป ค.ศ. ๑๒๓๐ ในครงนใชเวลาในการพมพถง ๑๕ ป สาเรจเรยบรอยในป ค.ศ.๑๒๑๕ เปนพระไตรปฎกกฉบบทสมบรณทสด เทาทมอย แผนไมทจารกพระไตรปฎกทงหมดนยงเกบรกษาอยทวดไฮ ยน (Hai-yin) ประเทศเกาหลปจจบนน พระไตรปฎกฉบบนเปนคมภร ภมใจนกหนา เกาหลกบการเผยแผพระพทธศาสนา หนาทอนถอวาสาคญยงของพระภกษในพระพทธศาสนา กคอ งานเผยแผพระธรรมคาสอนอนล าเลศของพระพทธองค เกาหลเปน ประเทศหนงทเหมาะแกการเผยแผพระพทธศาสนาและวฒนธรรมอนๆ ทงสะดวกในการขยายอทธพลในดานนไปยงประเทศญปน เพราะ ประเทศญปนในเวลานน ยงดอยกวาเกาหลในทกดาน วฒนธรรมดงเดม ของญปนอนเกยวกบพระพทธศาสนากด เกยวกบลกธขงจอกด อารยธรรมจากผนแผนดนใหญจนกด ลวนแลวแตไดถกนามาเผยแผโดยผาน เกาหลทงสน ตามประวตศาสตรของญปน ในปท ๑๓ (ค.ศ.๕๕) แหงแผนดน พระเจาจกรพรรดกมเม(Kimmei) พระเจาซงเมยง (Sung-mung) แหง รฐบกแจ (Bakche) ไดสงทตชอนรซเก (Nurishicka) พรอมทงนา เอาพระพทธรปทองคาและพระพทธรปทองบรอนซจานวนหนง คมภร พระไตรปฎกและเครองบรรณาการอนๆ ไปยงประเทศญปน ทางญปน ไดนมนตพระภกษชาวเกาหลไปยงประเทศของตน เพอเปนผดาเนนการ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 309 เผยแผพระพทธศาสนาและศลปะ ทานไดสรางวดวาอารามและพระพทธ รปขนเปนจานวนมาก ทงยงเปนผนาของนกายทางพระพทธศาสนาทกๆ นกาย ตลอดถงเปนผนาในการประกอบพธทางศาสนาทกอยางอกดวย ในป ค.ศ.๕๘๘ ทานไดตดตอชางผชานาญสาขาตางๆ จากเกาหลเชน ชางกอสรางสถาปนกผออกแบบเปนตนไป ใหเดนทางไปญปน ดงนน วดทมชอทรงความสาคญในทางพระพทธศาสนาจงไดถก สรางมากขน ๆ โดยลาดบ วดทเปนทรจกกนทวโลกวดหนง คอวตโฮร อจ (Horyuji) ซงวดนเดนในทางการกอสรางแบบโบราณ ททาดวย ไมอนเปนทนยมสรางกนสมยนน สงกอสรางเหลานสามารถเลยนแบบ สถาปตยกรรมอนเกาแกของเกาหลไดอยางสมบรณทสด นอกจากน ภาย ในสวรรณศาลาแหงวดน ไดมศลปกรรมฝาผนงทสวยงามมาก อนเปน ฝมอแกะสลกของทานดมเยง (Tamchung) ภกษชาวเกาหลรปหนง นอกจากนนยงมรปพระโพธสตวกวนอมทมชอเสยง ซงปจจบนนนา ไปเกบรกษาไวในพพธภณฑอมพเรยล เมองนรา ใหประชาชนไดชม เพราะฉะนน จงกลาวไดวา พระพทธศาสนาตลอดถงสถาปตยกรรม ของญปนสมยนนสาเรจขนมาไดกโดยอาศยน าพกนาแรงของพระภกษ ชาวเกาหลโดยแท เกาหลกบพระพทธศาสนาในประเทศญปน บทบาทของชาวเกาหลทมตอพระพทธศาสนาในญปน มความ สมพนธสาคญเพยงใดนนปรากฏชดตลอดราชวงศอาสกะ (Asuka) และ ราชวงศนารา (Nara) ผตงนกายทง ๖ ในราชวงศนารานนเลากเปน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 310 พระภกษชาวเกาหลเกอบทงหมด นกายซนรอน ( Sanron Sect) พระชาวเกาหลชอเฮกวน (Hekwan) เปนผตงนกายโจยนส (Jojitsu Sect) เจรญขนมาไดกเพราะทานโดชง (Dochang) ชาวเกาหล ทาน ชบอง (Chibong) ซงเปนผมชอเสยงโดงดงมากรปหนงของนกาย ฮอสโซซ (Hossoshu Sect) กเปนชาวเกาหลเหมอนกน ทานเกยวง โบสสตส (Kyogibossatsu) ซงรจกกนดในวงการพระพทธศาสนา ในสมยราชวงศนารา เปนศษยของทานชบอง นกายเคงอน (Kegon Sect) กมทานชมสางแหงนครสลลาเปนผใหกาเนน ทานผนไดนาเอา หลกธรรมทางพระพทธศาสนาไปเทศนาสงสอนเปนครงแรกทวดกนเชาจ (Kinshouji) สวนนกายรชช (Risshu) ภกษจนชอกงจน (Kamjin) เปน ผตงขน และชอก ๓ คน คอ อเจงฉน อโซ อเชน ซงทงหมดน ในระยะ แรกทจะเผยแผนกายนกไดศกษาธรรมของพระพทธองคทเมองบกแจมา กอน ดงนนคาบสมทรเกาหลจงเปนเสมอนเมองมารดรแหงพระพทธ ศาสนาในญปน และตอมาภกษชาวญปนกไดไปศกษาพระพทธศาสนา และศลปวทยาอนๆ ในแควนสลลาดวย ในสมยนน ญปนยงไมชานาญในการตอเรอและการเดนเรอ ผ โดยสารชาวญปนจงตองอาศยเรอและคนเดนเรอของสลลา เมอมความ ประสงคจะเดนทางไปประเทศจน ใน ค.ศ. ๑๘ ฟจวารา สเนชก (Fujiwara Tsunezugu) ราชทตคนสดทายผเดนทางไปเจรญ สมพนธไมตรกบพระเจากรงจนแหงราชวงศถง ซงเปนภกษอาวโส องค

ประวตพทธ(๒) - หนาท 311 ทสองและเปนซาซองคท ๓ แหงวดเอนรยากจ (Enryakuji) ไดเดน ทางไปยงประเทศจนดวยเรอของสลลา ในขณะเดยวกน การนาเอาพระ พทธศาสนาไปประดษฐานในญปน ซงมลทธเชอถออยางอนอยกอน แลวเชนลกธชน โต เตา และลกธนบถอเทวดาประจาธาตทง ๔ เซกซน มโยซน (Sekisan-Myozin) เทพเจาทนามาจากชงโบโงกด อารกข เทวดาทสงสถตอยเทวสถานไมอเทรา (Miidera) ชอเชนสนแหงนคร สลลากด หยากชาอ-งอนเงน (Hyakusai-Gongen) หรอกราอ งอนเงนแหงภเขาฮาโกเนกด เหลานทงหมดลวนเปนเทพเจาทเกาหล บชาทงสน เทพเหลานนจงพลอยตดไปญปนพรอมกบทเกาหลนาเอา พระพทธศาสนาไปเผยแพรนนเอง วฒนธรรมตะวนออกกบพระพทธศาสนาในเกาหล แมประเทศทมชอเสยงทางวรรณคดกยงไมรกฎเกณฑการประ พนธบทกวรอยกรอง จนกระทงไดนาพระพทธศาสนาไปเผยแพรแลว จงไดพบกฎเกณฑการเขยนรอยกรองทานองนขนเปนผลสาเรจโดยรบเอา กฎเกณฑการแตงมาจากภาษาสนสกฤต แลวประยกตเขากบของตน แม แตของเกาหลและญปน กเกดขนจากอทธพลของพระพทธศาสนาเหมอน กน บทกวของเกาหลชอ จงเอยมอองมง (Chung-eum Onmun) ทไดรบความนยมอยางแพรหลายในเวลาน กเปนบทกวทดาเนนการ ประพนธแบบสนสกฤตโดยตรง และบทกวนมสวนคลายกนมากกบบทท มชอวา ยด (Yidu) ซงทานซลชอง (Sul-shong) แหงนครสลลา บตรชายของทานหวงเอยวเปนคนแตงขน ทงนกมผลเนองมาจากการท

ประวตพทธ(๒) - หนาท 312 พระภกษแบบวนพนธของจนมาเปนกลกในการพรรณนาโวหาร ในขณะทตนพยายามเลยนแบบประพนธบทรอยกรองตางๆนน กพยายาม ปรบปรงอกษรของตนใหเหมอน อกษรเทวนาครดวย อกประการหนง พระพทธศาสนามอทธพลตอวรรณคดของจนมาก คอทาใหวรรณคดจนมลกษณะเปนปรชญาและหนกไปในทางศาสนา จง ทาใหเกดวรรณคดแบบใหมเกยวกบพระพทธศาสนาขน ดงนนพระพทธ ศาสนาจงมแรงผลกดนและสงเสรมใหเกดวรรณคดของจนขนโดยแท สาหรบประเทศเกาหลและญปนแลว เรากสามารถกลาวไดอยางเตม ปากวา พระพทธศาสนาเปนเหตใหแนวความคดและวรรณคดเจรญ เตบโตขนโดยตรงทเดยว อนง พระพทธศาสนาแพรขยายมากขนเทาใด แนวความคดและวรรณคดของประเทศทงสองกแพรขยายมากขนเปนเงา ตามตวเทานน ในประเทศเกาหล มผแตงบทเพลงและบทกวกนมากขน เนอง จากวาชาวเกาหลทกคนไดนาตนเขาไปผกพนธกบหลกธรรมของพระ พทธศาสนาเพมขนทละนอยๆ ภกษหลายรปไดกลายเปนนกประพนธทม ชอเสยง บทเพลงชอดสต (Tusita) ไดรบการยกยองวาเปนบทกวชน สงของชาต วรรณคดประเภทตางๆ เชน อตหาสะ (Itihasa) กาพย ตตาก (Tataka) เปนตน เปนหนงสอทไดรบความนยมอยางแพร หลาย และมอทธพลตอชาวเกาหลมาจนกระทงทกวน เนอหาสาร ธรรมทางพระพทธศาสนาและนยายปรมปราของอนเดยทมอยในวรรณคด เหลาน กเปนเหตใหเกดนยายประโลมโลก ตลอดไปถงเรองราวตางๆ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 313 ของเกาหลดวย การดนตรตะวนออกปจจบนนไดรบอทธพลจากดนแดน ตางๆ ทางตะวนตก เกาหลกเลยนแบบมาจากทานองสวดมนตของพระ พทธศาสนาในอนเดย ซงมทานองสวดมนตคลายกบสวดมนตในคมภร พระเวทของศาสนาพราหมณ กลาวโดยสรปแลววฒนธรรมของมนษย ชาตในโลกตะวนออกพฒนาขนสสจธรรมและความเสมอภาค อนเปนท ยอมรบกนโดยทวไปมากกวาวฒนธรรมในโลกตะวนตก ดงนนเกาหล จงพลอยไดรบวฒนธรรมมาไวเปนสมบตของตวเองอยางนาอศจรรย ซง ทงนเราสามารถพดไดอยางเตมปากวา เปนผลเนองมาจากอทธพลของ พระพทธศาสนาในเกาหลนนเอง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 314 -๔- พระพทธศาสนาในประเทศมาเลเซย มร.เอม.ว.เดล ตโฟ กลาวไวในรายงานสาสามะโนประชากร ของมาเลเซย ในป ๑๙๔๗ วา " การสารวจสามะโนประชากรคราวน ยงไมไดทาการสารวจ เกยวกบเรองทางศาสนา ตามททราบกนอยแลว ความสนใจเรองน มเพยงเลกนอยในทซงมประชากรนบถอศาสนาอสลามเปนสวนใหญ โดย ทวไป ชาวยโรปและชาวเอเซยเชอสายยโรป นบถอศาสนาครสต และ ชาวจนสวนใหญกนบถอศาสนาประจาชาตของจน เชน ขงจอ และ บางคนกนบถอศาสนาบชาบรรพบรษ" อยางไรกตาม ตามตวเลขทไดสารวจแลว ปรากฎดงน ผนบถอศาสนาอสลาม ๒,๕๐๐,๐๐๐ " " จน ๒,๕๐๐,๐๐๐ " " อนด ๕๐๐,๐๐๐ " " ครสเตยน ๑๒๐,๐๐๐ " " ซกข ๑๘,๐๐๐ " " ปากน ๓๕,๐๐๐ " " อนๆ ๓๑,๐๐๐

ประวตพทธ(๒) - หนาท 315 -๔- พระพทธศาสนาในประเทศมาเลเซย มร.เอม.ว.เดล ตโฟ กลาวไวในรายงานสาสามะโนประชากร ของมาเลเซย ในป ๑๙๔๗ วา " การสารวจสามะโนประชากรคราวน ยงไมไดทาการสารวจ เกยวกบเรองทางศาสนา ตามททราบกนอยแลว ความสนใจเรองน มเพยงเลกนอยในทซงมประชากรนบถอศาสนาอสลามเปนสวนใหญ โดย ทวไป ชาวยโรปและชาวเอเซยเชอสายยโรป นบถอศาสนาครสต และ ชาวจนสวนใหญกนบถอศาสนาประจาชาตของจน เชน ขงจอ และ บางคนกนบถอศาสนาบชาบรรพบรษ" อยางไรกตาม ตามตวเลขทไดสารวจแลว ปรากฎดงน:- ผนบถอศาสนาอสลาม ๒,๕๐๐,๐๐๐ " " จน ๒,๕๐๐,๐๐๐ " " อนด ๕๐๐,๐๐๐ " " ครสเตยน ๑๒๐,๐๐๐ " " ซกข ๑๘,๐๐๐ " " ปากน ๓๕,๐๐๐ " " อนๆ ๓๑,๐๐๐

ประวตพทธ(๒) - หนาท 316 ในป ค.ศ. ๑๙๔๗ มาเลเซยและสงคโปร มพลเมองประมาณ ๕,๘๐๐,๐๐๐ ในจานวนนน ๔๕% เปนชาวจน ๓๘% เปนชาวมาเลเซย ๑๐% เปนอนเดย ๑% เปนพวกผสม ๐.๓% เปนชาวยโรป ๐.๓% เปน ชาวเอเซยเชอสายยโรป แนละหลงจากการสารวจครงนแลว สถต พลเมองไดเพมขน แตสดสวนเฉลยของผนบถอศาสนาไมไดเปลยน แปลงอะไรมากนก ในระหวางกลมคนเหลานน กยงมผนบถอพทธ ศาสนาปะปนอย ถงแมคาวา " ชาวพทธ" จะไมปรากฏใหเหนชด แต คาวา " ศาสนาประจาชาตของจน" กรวมเอาบคคลทอางตนวาเปน ชาวพทธเขาไวดวย และจานวน ๓๑,๐๐๐ ตามตารางขางบน กรวมเอา บคคลทนบถอพทธศาสนาในมาเลเซยไว คอ พมา สงหล ( ศรลงกา) และไทยดวย เพอความสดวก จงจะไดกลาวถงกจกรรมของชนเหลานนเปน ตอนๆ ไป จะเรมดวยชาวจนกอน เพราะมจานวนมากวา บทบาทของชาวจน ยงไมมใครเขยนเกยวกบแบบแผนของพทธศาสนาทปฏบตกนใน ระหวางชาวจนในเอเซยอาคเนย อาจจะเปนไปได ทวธการปฏบตตางๆ คงจะไมแตกตางกนกบทพวกเขาปฏบตกนอยในประเทศจน อยางไร กตาม เรองเทวดาประจาภมภาค การปฏบตแปลกๆ และขนบประเพณ บางอยางกยงถกเกบรกษาไวอยางด พวกทนบถอพทธศาสนา ดจะ เครงครดกวาวาพวกทอยในประเทศจนเองดวยซ าไป ตวอยางทเหนได กคอเรองเกยวกบการตายและการฝงศพ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 317 การศกษาถงเรองพทธศาสนามหายานของจน เปนเรองใหญ ไมใชของงายทจะเขาใจกนไดแจมชดในภาคพนน เพราะขาดวตถและ หลกฐานทจาเปนประกอบการคนควา ในมาเลเซยเอง ผททาการคนควา เรองนจะตองมความรทางภาษาจน และสามารถพดได ๒ ภาษา และ ตองใชเวลาอยางนอย ๒ ป ตวอยาง เชน มวด สมาคม ทดาเนนงาน เกยวกบพทธศาสนา เปนจานวนมาก สมาคมทจดทะเบยนในสหพนธ มถง ๓,๔๒๘ สมาคม สวนมากเปนของชาวจน และสวนมากกดาเนน งานเกยวของกบพทธศาสนา ยงไมมรายชอของศนยพระพทธศาสนา ทจดทะเบยนแยกออกดาเนนการตาง ทงในสหพนธและสงคโปร การจดทะเบยนกเปนสงทนาจะกระทากน แตวาการดาเนนงาน กเปน เรองยากมากเหมอนกน อยางไรกตาม ไมมากกนอย คงจะปรากฏรายชอ ทสมบรณภายใน ๒-๓ ปขางหนา ดวยการดาเนนงานขององคการ พทธสมพนธของโลกประจาทองถน ซงปจจบนนไดกอตงขนแลว ๔ แหง ดวยกน ดงททราบแลว ชาวจนไดมอทธพลในยานนมากอน จงเชอ กนวา ภกษฟาเหยน ในการเดนทางไปสอนเดยใต และทชวา ในราว ค.ศ. ๔๑๓ ซงครงนนบนทกกลาววา เขาไมไดพบชาวจนคนใดเลยทนน ประวตศาสตรจนไดกลาวถงสถานทๆ เรยกวามาเลเซยในปจจบนน ใน รชสมยของราชวงศเหลยง (Liang Dynasty) ค.ศ. ๕๐๒-๕๖๖ นสอแสดงถงการสมพนธกนทางประวต ระหวางประเทศทงสองในตอน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 318 ปลายครสตศตวรรษท ๗ อจง (I-Taing) ไดมาถงศนยกลางของ อาณาจกรศรวชย ทเมองปาเลมบง ไดพบผปฏบตตามพทธศาสนา มหายานทนน และไดเขยนขอประทบใจไวในบนทกของทานดวย เมอ ๒ ศตวรรณทแลวมา ชาวอาหรบไดเขยนเกยวกบอาณาจกรของมหาราชา และทซงเขาใจวาเปนรฐเคดาห อนเปนรฐหนงของมาเลเซย ซง ณ ทนน ประชาชนนบถอพทธศาสนาอยางมนคง ตามทกลาวแลว อาจจะมผสงสย วาทไหน เปนทตงเมองหลวงและศนยกลางอารยธรรมของชาวมาเลเซย กนแน งานเขยนและงานขดคนของ ดร.ควารตซ เวลส และ นาง ควารตซ เวลส ในรฐเคดาห ไดกอใหเกดการถกเถยงทนาสนใจอยาง มากหมายใน ๒-๓ ปมาน และดร. ควารตซ เวลส เชอวา ศนย อารยธรรมอนเดยในมาเลเซย เปนศนยของชาวพทธ งานขนคนโบราณ วตถระยะแรก ๆ ของเขานน ปรากฏวามอายราวครสตศตวรรษท ๔ แตกไดเคยมหลกฐานอางองถงศนยอารยธรรมทสาคญมากอน อทธพลของฮนดปาลวะ (Hindu Pallava) มาสมาเลเซย ในครสตศตวรรษท๖ และพทธศาสนามหายานมาถง หลงจากนนมาอก ๒ ศตวรรษ อาณาจกรศรวชยมความสาคญมากทสดตอพทธศาสนา โดยท ประวตศาสตรไดบนทกวา อาณาจกรนไดปกครองแหลมมลายและบาง สวนของประเทศไทยไวดวย ในครสตศตวรรษท ๗-๑๒ ในป ค.ศ. ๑๒๗๖ ในรชสมยของ โมฮมเมด ชาร แหงมะละกา มาเลเซย ไดกลาย เปนรฐอสลามมาจนกระทงบดน และโดยความทเปนชาตทเครงครดตอ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 319 ศาสนา จงทาใหศาสนาอนๆ ไมมโอกาสจะตงตวไดเลย จงทาใหเกด ความคดวา เพราะเหตนกระมง จงทาใหเกดอปสรรคอยางมาก ในการ คนหาหลกฐานทางโบราณคดของพทธศาสนา ประวตศาสตรการตงถนฐานของชาวจนพวกแรกในมาเลเซยกลาว วา เปนระยะกาลวางเวนเสยนานระหวางราชวงศเหลยง (Liang Dynasty) และสถานทตงของชาวมาเลเซย ซงกาหนดไวในป ค.ศ. ๑๓๔๙ วาง ตา หยวน (Wang Ta Yuan) พอคาชาวจนไดกลาว ไววา ทตงถาวรของชาวจนนนเรยกวา ตมาสก (Tumasik) ซงใน ปจจบนนเรยกวา สงคโปร บดนเขากนวา ทดงกลาวนนนาจะเปนเขต โกตา ตงก (Kota Tinggi) หรอ โจฮอร ลามา (Johore lama) แถบลมแมน าโจฮอร แตกเปนไปได ทชาวจนจะตงถนฐาน อยในมะละกา ในราวกลางครสตศตวรรษท ๕ แตวาหลงจาก ๒๐๐ ป ตอมา กไดกระจดกระจายเปนกลมเลกกลมนอยทวไป ทงทมาเลเซย ไดเปลยนไปเปนรฐอสลามแลว กยงมนกแสวงบญชาวพทธทสาคญมาส มาเลเซย ในครสตศตวรรษท ๑๔ และปรากฏวาไมไดรบการขดขวาง แตอยางไร การววฒนาการของพทธศาสนาของชาวจน สวนใหญกเปน ววฒนาการของการอพยพเขามาตงถนฐานของชาวจนนนเอง พระพทธศาสนาระหวางการยดครองของญปน ชาวญปนใหความนบถอทงพระและวดเปนอยางดยง เราได สอบถามถงทศนะของชาวญปนตอพระพทธศาสนาระหวางการยดครอง

ประวตพทธ(๒) - หนาท 320 มาเลเซย ไมมใครใหคาตอบไดเลย วาพวกญปนเคยขโมยของสาคญไป จากวด และพวกพระถกทารณตางๆ ทหาดใหญประเทศไทยเราไดรบ บอกเลาวา มทหารญปนคนหนงไดฆาพระไปองคหนง (อาจจะเปนความ เขาใจผดกได) และทหารคนนนกถกประชาชนกลมรมกนสงหารเขา เปนชนเลกชนนอยไปในทนทนนเอง แตเหตการณแบบน ไมเคยเกด ขนในมาเลเซยเลย แนละ โบราณวตถสวนมากไดหายไปจากพพธภณฑ และทอนๆ ในระหวางสงคราม แตนกเปนสถานทคลายกบการเรมตน ปลนสดมภของชาวจนตอชาวญปน วดจานวนมากไดดาเนนกจกรรม ปกตของตน โดยไมถกรบกวนแตอยางไร และสมาคมบางสมาคมยงได รบเงนและการสนบสนนจากชาวญปน เพอดาเนนงานดานสาธารณ ประโยชนดวย เชนเดยวกบคนอน พวกพระกตองเรยนภาษาญปนดวย สงคโปรไมมความสนใจตอความเคลอนไหวของพระพทธศาสนา ทมอยในปนงเลย แมจะไมเปนเมองใหญ และคอนขางจะเปนเมอง ซบเซา ตามความเหนของคนบางคน กวาเปนเมองทมความอดมไปดวย เรองราวเกยวกบพทธศาสนามากทเดยว นอกจาก ๑,๘๐๐๐ สมาคม ทจด ทะเบยนในสงคโปรแลว กยงมทยงไมไดจดทะเบยนอกจานวนมากทเปน สมาคมของชาวพทธ อยางไรกตามมหนงสอเลมหนง ชอวา วดจนแหง สงคโปร (The Chinese Temples of Singapore) ซง ไดกลาวถงวด ๑๑๒ วด และมภาพเลก ๆ ของวดแตละวด และมขอความ ยอๆ บอกถงรปราง กาเนด และประวตของวดนน ไมมภาคภาษา องกฤษ มแตฉบบภาษาจนทงหมด

ประวตพทธ(๒) - หนาท 321 หนงสอทพมพขนเรวๆ น ชอวา วสาขะราลก ซงพมพขนเมอ ค.ศ.๑๙๔๙ โดย วดสมาคมเลกสมาคมใหญรวมกน และโดยความ รวมมอของชาวพทธทสาคญในสงคโปร ไดมอบเปนของขวญ แด พณฯ ทานเซอร แฟรคกลน คมสน เพอเปนตวแทนคารองขอจากกลมชาวพท เพอใหประกาศวนวสาขบชา เปนวนหยดราชการ หนงสอกลาวถง ชอ ทอยของศนยพทธศาสนาในสงคโปร และถงแมผรวบรวมจะไดย าถง ความไมสมบรณของสถตทรวบรวมมา แตเรากไมพบวาไดมขอขาดตก บกพรองอยางใดเลย คารองขอไมไดผลในขณะนน ภายหลงเมอมการ แตงตงคณะรฐบาลใหมขน กลมชาวพทธไดเขาพบกบหวหนาคณะ รฐบาล คอ มร. เดวด มารแชล และในวนท ๑๕ มถนายน ค. ศ. ๑๙๕๕ วนวสาขบชากไดรบอนมตใหเปนวนหยดราชการ สามาคม ชาวพทธจานวนมาก ไดสงสารแสดงความขอบคณไปยงทานหวหนา รฐบาล และในการตอบจดหมายเหลานน ตอนหนทานกลาววา ขาพเจามความสขใจจรงๆ ทสามารถใหความชวยเหลอองคการ ของประชาชน ผมความจงรกภกด รกสงบ และมคณธรรมในการใหได บรรลความประสงคของเขาเหลานน โดยเฉพาะขาพเจามความสขใจวา ในวนครบรอบ ๒๕ พทธศตวรรษ แหงการกอตงวฒนธรรมอนสงสง ซงเปนวฒนธรรมอนดทมอทธพลตอมนษยชาต ชาวพทธในสงคโปร จะไดมโอกาสสนกสนานในวนหยดอยางเตมท ขอแสดงความนบถอ เดวด มารแชล

ประวตพทธ(๒) - หนาท 322 เราไดใหรายชอ วด สมาคม และองคการของพทธในสงคโปร ไวตางหาก แตทโดยสวนใหญกเปนลกษณะเดยวกนกบในมาเลเซย และ โดยทเรามความคนเคยกบมนด ฉะนน ถาไดกลาวถงบทบาทของวด และสมาคมเหลานนใหละเอยดขน กจะเปนประโยชนมาก สมาคมพทธศาสนาชาวจน (The Chinese Buddhist Association) คอนขางจะเปนสมาคมทสาคญและเกาแกทสดในยานน ตงขนเมอ ค.ศ. ๑๙๒๖ สวนใหญเกดจากทานไทส (Tai Hssu) ผซงไดมาเยอนสงคโปรในเวลานน และไดแสดงปาฐกถาเกยวกบ พระพทธศาสนาเปนจานวนมาก ซงไดทราบตอมาวา ลาพงพระพทธศาสนา อยางเดยว ไมใชจะใหผลดเสมอไป แตยงตองการผสนใจและปญญาชน เพอใหเปนผนาของชาวพทธดวย เราไมสามารถจะกาหนดวนกอตงท แทจรงได เพราะหลกฐานตาง ๆ ถกทาลายกอนการตกอยภายใตอานาจ ของการยดครองของญปนในป ๑๙๔๒ สมาชกในปจจบน เปนชาวจน ทงหมด สวนใหญเปนชาวกวางตง มทงหมดประมาณ ๕๐๐ คน แต ในตอนญปนยดครองมถง ๒,๐๐๐ ตอนนนบรรดาสมาชกตองทางานหนก ทงดานการทหารดวย พวกเขาไดแจกจาย ขาว เงน ยารกษาโรคแกคน ยากจน ปจจบนนงานเกยวกบโรงเรยน ซงมนกเรยนประมาณ ๑๐๐ คน กยงดาเนนการอย ทงทมปญหายงยากมากมายเกยวแกทอยอาศย ขาพเจาไดพดถงสาขาศนยพทธสมพนธโลกประจาทองถนมาแลว ซงตงอยทโรงเรยนมหาโพธในเกยแลง (Geylang) และเปนองคการ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 323 พทธศาสดาทสาคญ ในสงคโปร ผแทนของสมาคมไดมโอกาสเขารวม ประชมองคการพทธสมพนธโลกครงแรกทศรลงกา ในป ๑๙๕๐ ศนย พทธศาสนาทสาคญ ๆ ในสงคโปรทงหมด ไดเขารวมกจกรรมครงนดวย โรงเรยนมหาโพธเอง เปนองคการทเดนทสด ซงไดกอตงเมอป ค.ศ. ๑๙๔๘ ตอนนนมนกเรยนเพยง ๔๐ คน ซงบดามารดาของเดก จายคาเลาเรยนของเดกเพยงเลกๆ นอย ๆ เทานน เพอใหโรงเรยนได ดาเนนไปดวยด เจาหนาทตองทางานกนตงแตเชายนคา กจการกาวหนา อยางรวดเรว และในป ๑๙๕๑ พณฯ ทาน มลคอม แมคโคแนลด ขาหลวงใหญประจาเอเซยตะวนออกเฉยงใต ไดเปนผทาพธเปดโรงเรยน ซงตงอย ณ ทตงปจจบน บดนมนกเรยนกวา ๑,๐๐๐ คน วชาพทธศาสนา สอนเปนวชาประจาของหลกสตรโรงเรยน นอกจากน นางสาวพตต ฉน ฮย (Pitt Chin Hui) ไดพมพหลกสตรปรญญา ๒ ภาษา (Bilingual Graduated Course) เกยวกบคาสอนสาคญของพระพทธเจา ซงม เนอความครอบคลมถงหลกสาคญของพระพทธศาสนา ในภาษาทงาย และเหมาะกบเดกทกชน เมอไดอานหนงสอเหลานแลว กอดทจะทงใจ ไมได ทหนงสอไดถกเขยนขนในลกษณะหลกทางศลธรรม และคลาย กบทสอนกนในโรงเรยนศาสนาครสตทวไป กจกรรมทสาคญประการหนงของศนยพทธศาสนาน กคอการสง สมาชกเขาไปรวมประชมยงประเทศตาง ๆ และในการประชมใหญครง ท ๓ ศนยพทธศาสนาสงคโปรกไดสงบนทกไปอานในทประชม บนทก

ประวตพทธ(๒) - หนาท 324 กลาววา ชาวพทธในสงคโปรมความมงหมาย และวตถประสงคทได กาหนดไวอยางแจมชดแลว และรวมทงวตถประสงคตอไปน:- ๑) กอตงโรงเรยนพทธศาสนา เปนภาษา เปนภาษาตางๆ ของโลก ๒) รวบรวมและแปลตาราทางพทธศาสนา เปนภาษาตางๆ ๓) กอตงมหาวทยาลยพทธศาสนานานาชาต ๔) กอตงโรงเรยนฝกการฝมอ ๕) กอตงองคการอาจารยตระเวนสอนของชาวพทธทวโลก ๖) กอสรางอาคารสาหรบเดกกาพราและบานพกคนชราตามสวน ตางๆ ของโลก ๗) สรางโรงพยาบาล และคลนคของชาวพทธ ขน ๘) ชกชวนพอคาใหงดการทาเครองเลนทเปนอาวธสาหรบใชใน การสงครามใหเดก และชกชวนผปกครองเดกทวโลก ไมใหซอของ ชนดนนใหกบเดกๆ ของตน กจกรรมของชาวพทธเมอเรวๆ นซงปรากฏในรายงานสวนทสอง ของจดหมายถงยางกง ซงรวมทงรายละเอยดเกยวกบการฉลอง วนวสาขบชา บรจาคเงนและสงของใหแกโรงเรยน โรงพยาบาล และองคการ ชวยเหลอคนตาบอดหหนวก และบรจาคเปนเงนทนกอสรางมหาวทยาลย นานยาง รวมกบชาวพทธมาเลเซย ชาวพทธสงคโปร ไดบรจาคเงน ใหกบกองทนบรรเทาอทกภยขององกฤษและฮอลดดา ในป ๑๙๕๓ และ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 325 ไดชวยเหลอโดยใหเสอผา อาหารและการศกษาไมคดมลคา แกเดกท ไรทอยในคราวเกดอคคภย ทสงคโปร กมปง บกส และอลจนคโรด ผรบเคราะหจากโรคเรอน กไดรบความชวยเหลอจากชาวพทธใน สงคโปรเปนอยางด และในขณะนนกไดพยายามทจะสรางวดขนในนคม โรคเรอนของรฐบาล ณ นคมนนมคนปวยประมาณ ๑,๐๐๐ คน ใน จานวนนน หนงในสามเปนชาวพทธ สมาคมสวสดการคานน (Canine Welfare Association) ไดกอตงขนเมอป ค.ศ. ๑๙๕๔ ภายใตคาแนะนาของสหพนธชาวพทธ (Buddhist Federation) และในบดนไดมสถานบรการสนขซง อยตดกบวดปอกกเซค (Poh kak sec) ถนนทอมสน และสวน สตวทสตวทกชนดสามารถอาศยอยไดอยางเสร สถานพานกของชาวพทธ เลขท ๑๗ ถนนกมยาน สงคโปร ซงเปนศนยพทธศาสนาอกแหงหนง ซงใหความสนใจอยางยงใหญตอสวสดการขอวสตว และศนยไดใชจาย ในการซอสตวปลอย เปนมลคาถงปละ ๑,๐๐๐ เหรยญสงคโปร ศนย นไดกอตงเมอเดอน กรกฎาคม ๑๙๓๓ ปจจบนนมสมาชก ๕๓๐ คน สมาชกสวนใหญเปนชาวฮกเกยนและแตจว มการประชมสวดมนตและ สนทนาธรรมทกสปดาห และมการแสดงธรรมทกๆ กงสปดาห สภาพ ภายในไดรบการประดบแบบเรยบๆ สวยงาม มภาพทบชาใหญเปนรป พระอมตาภะ กวนยน และตาศ-ช (Amitabha, Kuanyin Ta-shih-chih) และโดยเฉพาะมภาพชดของกวนยนแยกไวตางหาก

ประวตพทธ(๒) - หนาท 326 อกหองหนง สมาชกสวนมากมการศกษาและความสนใจทางพทธศาสนา เปนอยางด นอกจากนกยงมหองสมดดวย สมาพนธชาวพทธ (The Buddhist Union ) เดมทกอตง ขนเมอ ค.ศ. ๑๙๓๘ โดย คาแนะนาของพระคณเจาภกษนารทะ ชาว ศรลงกา แตกรจกกนในนามแผนภาษาองกฤษของสมาคมชาวพทธ สงคโปร (Singapore Buddhist Association) ซงเปน สมาพนธของผพดภาษาองกฤษ ซงมพวกเชอสายสงคโปรปนอยดวย เปนจานวนมาก และมสมาชกทงหมดประมาณ ๕๐๐ คน ทวไปแลว สมาชกกกาหนดใหเปนชาวจน แตกไดรบการอปถมภจากประเทศตางๆ ดวย บรรดากจกรรมทกระทานน มงความสนใจสวนใหญในการให ความสะดวกในการปฏบต การรบจดการ และการกระทาพธเผา และ ฝงศพ พธฉลองแบบงายๆ และประหยด แทนการทาพธทไมเหมาะสม ฟมเฟอย ไมเปนแบบของชาวพทธ เชน การบชา การบชาไฟ การ ทาพธและฉลอง เปนตน สมาพนธยงไดกอตงทนสวสดการใหกบสมาชก กอตงองคการ สาขายวพทธ นอกจากนยงไดพยายามเพอจดตงแผนทะเบยนสมรส ของคสมรสทไดปฏบตตามธรรมเนยมพทธศาสนาหรอของชาวจน สมาคมเวรลดเรด สวสตกะ แหงฮลลสตรท (The World Red Swastika Society) คนมกจะถอเปนพทธสมาคมดวย เหมอนกน แตความจรงไมเปนเชนนน แตวาสมาคมมความสนใจใน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 327 พทธศาสนามาก สมาคมใหญตงขนทไทนาน (Tsinan) ในประเทศ จน ในป ค.ศ. ๑๙๒๑ และสาขาสงคโปรในป ๑๙๓๖ และตอมาท มะละกาป ๑๙๔๗ กวลาลมเปอร ๑๙๔๙ และอโปร ๑๙๕๒ สมาชก ไมจากดบคคล ไมวาจะรวยหรอจนไมคานงถงเพศ ซงเปนบคคลทม นสยด รกษากฎของลทธเตาอยางจรงจง และเตมใจทจะปฏบตตามกฎ ของสมาคม การเครงครดตอกฎเหลานจะปองกนมใหเกดการละเมดขน ได และกลาวไดวาโดยหลกการแลวไมใชเตา แตความสนใจทางธรรม ครอบคลมถง ไมเพยงแตเตาและพทธเทานน ยงคลมไปถง อสลาม ครสต และขงจอ การตดตอกบชวตในโลกอนโดยผานทางการเขยน ทานองผถวยแกว และโดยการเขยนจากผเขาทรง สมาชกในปจจบนม กวา ๑,๐๐๐ คน วตถประสงคของสมาคม คอ ๑) การบชาชซงซนเหลยนโลโช (Chee Sing Sin Lian Lo Cho) (แปลไวในจดหมายลบใหกบเรา โดยเปนคาของผเปนเจา) ๒) เพอแสดงถงเตาอนยงใหญ ๓) เพอสงเสรมความสงบของชาวโลก ๔) เพอกาจดทกขทเกดบางครงบางคราว ภายใตวตถประสงคน งานบรรเทาทกขไดถกกระทากนในระหวาง สงครามทแลวในประเทศจน และไดใหความชวยเหลอแกผประสบ อทกภยในจนและญปน เครองหมายสวสตกะนนโดยทวไปถอวา เปน ลญญลกขณแหงความบรสทธและโอบออมอาร และยงไดถกสลกไว ณ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 328 พระอระของพระพทธรปในโรงเรยนพทธศาสนาบางแหงดวย อยางไร กตามเครองหมายนเปนสญญลกขณลกลบทางศาสนาในสมยโบราณ และ ไมไดเกยวพนสมาคมสวสตกะแดงของโลกกบพทธศาสนา และศาสนา อนอยางใกลชดมากนก ยงมสมาคมและองคการอกจานวนมากในสงคโปร ซงมรายชอ หวหนาสมาคมแจงอยในภาคผนวกของหนงสอ Buddhism in Malaya ชาวจนสวนใหญไมใชแตจะอยในสหพนธมาเลเซยเทานน และ ในสหพนธเองกเตมไปดวยโบสถมสลม วดพทธมเพยงไมกวด ในบาง เมองเชน มะละกาและปนง มวดพทธและวดจนอยอยางสงา และ ปนงเองกอางวาเปนศนยพระพทธศาสนาในมาเลเซย ถาคดจานวนวด ทมอยมากกวารอยแลวกนาจะเปนความจรง เกาะปลอรเจราจก (Pulou Jerajak ) ซงใชเปนสถานทตงบาบด โรคเรอน และวณโรค ไดกอ ตงพทธสมาคมของตนเมอป ค.ศ. ๑๙๔๙ และไดสรางวดไววดหนง ดวย เลขานการกลาววา ในฐานะผอาศยของหมบานน กาลเวลาขน อยกบเรา คอ ถาเวลาทวางน จะอทศใหกบศาสนากจะมความเจรญ อยางยง ลกษณะรปรางของสมาคม และองคการดงกลาวแลวในสหพนธ เองกไมแตกตางไปจากทไดกลาวมาแลว ถงสมาคมและองคการใน สงคโปร กลาวโดยทวๆ ไป สมาคมทมหลกฐานมนคงดทงหมด ปฏบตและสอนพระพทธศาสนาอยางเปนล าเปนสน และมความนอม

ประวตพทธ(๒) - หนาท 329 เอยงเพมขนในคาสอนของพระสงฆฝายเถรวาท และลดลงในการปฏบต ตามพทธศาสนาฝายมหายาน ซงไมใชแบบพทธศาสนาทเครงครด เลขานการสมาคมชาวพทธภาคเหนอกลาววา "เราอาจจะแบงพทธ ศาสนาในมาเลเซยออกเปน ๒ กลม คอ ชาวพทธผบชาไฟ และชาว พทธผไมบชาไฟ พวกแรกใชจายเงนและเวลามากมายในการจดธปเทยน และเผาบานจาลอง ใครเลาจะรวาพวกเขากาลงคดอะไรและทาอะไรอย พวกหลงนเหมอนกบสมาคมของเราซงคดคานการกระทาอยางนน และ เชอวาเปนการกระทาทไมถกวตถประสงคของพทธศาสนาทแทจรง สมาคมของเรากหนกใจในการทจะชแจงใหพวกเขาลมเลกการเผาธปกน เสยท อยางทเหนกนอยตามวดตาง ๆ ในขณะน ถาหากวาเราขนทา อยางนนกเทากบวาเราตดผสนบสนนชาวจนของเราไปเสย เพราะด เหมอนวาพวกเขาจาเปนทจะตองมพธเชนนอยางขาดเสยไมได " นอกจากน พทธสมาคมประจาเขตดงกลาวมาแลว เมองใหญ ๆ ทงหมดตางกมกลมชาวพทธและสมาคมชาวพทธของตนเอง สวนมาก กตงอยในบรเวณของวดหรอในท ๆ ไมใชวดบาง การจะเขาใจวา วดนเปนวดจนจากการมองภายนอก หรอ แมแตจากขางใน กไมใชเรองงายเสมอไป และกไมควรจะสรปความ เรวเกนไปวา นเปนวดจน เพราะมหลงคามงกระเบองทรงแหลม และ มการประดบประดาอยางสวยงาม และเปนวดของชาวพทธ มวดเปน จานวนมากทเดยวทมลกษณะ และมชอในทะเบยนคลายวดพทธซงอย ถดไป แตแลวกลบเปนวาเปนวดทนบถอและบชาเทพเจา และบน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 330 แทนบชากไมมสงใดทสอวาเปนรปของพระศากยมน พระอมตาภะ หรอ พระอรหนตองคใดองคหนงเลย นกเขยนบางคนถอเปนกฎเครงครด ในการกาหนดวาวดใดจะเปนวดพทธ ในป ค. ศ. ๑๘๙๔ เมอได เกดมวดเปนจานวนมากมายเกดขนในกลมของชาวจน มร. เดนนส (Dennys) เขยนไวในพจนานกรมฉบบยอของเขาวา " ไมมวดพทธวดใดทเหมาะสมทจะเรยกวาเปนวดพทธมอยใน มาเลเซยในสมยองกฤษปกครองเลย แตวาวดจนกไดทาหนาทเปนตว แทนไดอย " ขอนไมถกตองทงหมด เพราะอยางนอยในขณะนกยงมวดชาว ลงกาอยวดหนง นอกจากนกมวดจนและวดอนๆ ทไดถอกนวาเปนวด พทธมาเปนเวลานานแลว ตวอยางเชนวดเชงฮนเตง (Cheng Hoon Teng) ในมะละกา กลาวกนวา ไดกอตงขนโดยพระภกษในครสต ศตวรรษท ๑๗ และไดรบการซอมแซมใหมโดยญาตของปกครอง มะละกาเชอสายจนคนท ๒ มะละกาฉานลาคกว (Chan Lak Kou) ในวดมภาพเขยนทนาสนใจหลายภาพ และรปทองเหลองซง เปนรปของกวนยน (Kuan Yin) อยดานหลงของหองประชม ศนย พทธศาสนาของชาวจน กระจดกระจายกนอยทวไปในสหพนธมาเลเซย ขอกลาวทางเหนอซงมอทธพล แหลงขาวทดทสดกคอ ศนยพทธศาสนา ประจาถนขององคการพทธสมพนธของโลก ซงตงอยทสงคโปร กวลา ลมเปอร มะละกาและปนง การประชมครงแรกขององคการสาคญน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 331 จดขนทศรลงกาในป ๑๙๕๐ ตอจากนนกไดมการจดตงศนยพทธศาสนา ขนในประเทศไทย พมา เวยตนาม เขมร ลาว ศรลงกา เนปาล และญปน แตไมมพทธสมาคมดงกลาวในอนเดย จน เกาหล มงโกเลย หรอธเบต เพราะฉะนนในขณะนนดจะเปนระยะฟนฟของประเทศท นบถอพทธศาสนาฝายเถรวาท แตวาความสนใจนนดจะมงทความกระตอ รอรน และความสามารถในการรวมกลมกนมากกวาทจะเพงในนกายใด นกายหนง เปดรบสมาชกทวไป ศนยพทธศาสนาในมาเลเซยซงรวม ของชาวจน พมา ศรลงกา และไทยเขาดวย ในจานวนนน ๙๕% เปน ชาวจน โดยทวไปกลมชาวพทธ สมาคมและวดทสาคญๆ จะเขาสงกด เปนสมาชกของศนยพทธศาสนาประจาเขต องคการนเปนองคการใหม เปนองคการนานาชาต และไมมอทธพลใดๆ หนนหลง และชวยเหลอ ชาวพทธมาเลเซยในขณะทเขาตองการรวมกลมพวกเขาเขาดวยกน พทธศาสนาในมาเลเซยเปนมหายานเปนสวนใหญ คอไมมวด ฝายเถรวาทของชาวจนเลย ถงแมจะมการเรยนบาลและเรยนเกยวกบ พทธศาสนาฝายเถรวาท หรอหนยานบางกตาม ไมจาเปนทจะตองกลาว ถงวดฝายเถรวาท คนเชอชาตอนๆ ซงอปถมภโดยชาวจน โดยเฉพาะ ในวนศาสนพธ และกลาวกนวา ชาวจนชนกลางทมการศกษาดกาลง หนมาสนใจพทธศาสนาฝายเถรวาทมากขน เราไมไดมโอกาสเหนเปน การสวนตวถงการขยายตวของพระพทธศาสนาน ตรงกนขาม สงทกอให เกดความสนใจตอนกสงเกตการณภายนอกกคอ การทชาวจนยคใหมใน สวนนของโลก กาลงเรมเกยวของกบความเชอและขนบธรรมเนยมสมย

ประวตพทธ(๒) - หนาท 332 โบราณ และดมด าในเรองปรมปราเกยวกบศาสนาของพวกเขายงขน บทบาทของชาวพมา ชาวพมาเปนเพยงชนกลมนอยอาศยอยในมาเลเซยซงมพลเมอง มากกวา ๗๐ สญชาต ในสงคโปร และในตวสหพนธเองมไมต า กวา ๒๐๐ ในปนง มชาวพมาเพยง ๒๕ คน มเพยงไมกคนทสามารถพด ภาษาของตนได ทวมาเลเซยมวดพมาเพยงวดเดยวทถนนพมา (Burma Lane) ปนง ตงมา ๑๑๗ ปแลว ซงนบวาเปนวดฝายเถรวาททเกา แกทสดในมาเลเซย ตรงกนขามอกดานหนงของวดพมากเปนทตงของ วดชาวลงกา ทงนเพราะถนนไดถกตดใหม เดมทกคงจะตงอยใน บรเวณเดยวกน หวหนาสงฆพมาคอพระคณทาน อ.ซากะยา (U.Zaga ya) มอาย ๗๗ ป และบวชได ๔๒ พรรษา ผชวยของทาน คอ ทาน อ. วมาลา (U. Wimala) อายออนทานเจาอาวาสราว ๑๐ ป แต ไดอปสมบทอยเปนเวลา ๔๕ พรรษา และไดพานกอยทปนงเปนเวลา ๓๗ ป พระทงสองนพดภาษามาเลเซยไดไมเหมอนกบพระไทยซงพด และสอนดวยอาษาฮกเกยน ทงนกคงเปนเพราะวาภาษาแตจว ซงใชอย ในกรงเทพมความคลายคลงกนกบเปนภาษาฮกเกยน ในสงคโปร มวดพมาอยวดเดยวทถนนกนตา (Kinta) ไมม พระอาศยอย วดในปจจบนอยในความปกครองของเอกชน พระพมา ทมอยองคเดยวกไมเกยวของกบวด และทานกมแผนทจะกอตงวดของ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 333 ทานเองขนมาใหม และตงคณะสอนพทธศาสนาและวดขน คาสอน ในแบบพมากคอนกายเถรวาท เมอเทยบกบเถรวาททสอนอยใน มาเลเชยกไมตางกนนก แทจรงแลวดวยมาตรฐานการศกษาทต าของ ประชาชน และดวยความยงยากในดานภาษาพด เปนการยากทจะหา ความแตกตางของคาสอนซงมอยในนกายตางๆ และโดยทวไปประชาชน กศกษาเรองของพทธศาสนาจากบคคลผมหนาทสอนโดยเฉพาะเทานน บทบาทของชาวลงกา จานวนชาวพทธศรลงกาในมาเลเซย ไมไดจานวนทแนนอน แต คาดวามอยประมาณ ๑,๐๐๐ คน ในสงคโปร และไมเกน ๓,๕๐๐ คน ในสหพนธมาเลเซย ในบรรดาคนเหลานน มแพทย นกกฎหมาย นก การคา และขาราชการ และสวนมากกดาเนนธรกจเกยวกบการคาเพชร พลอย มวดชาวศรลงกาแท ๆ อยเพยง ๒ วดเทานนในสหพนธ มาเลเซย นบวาเปนเรองแปลก เมอคานงถงบทบาททชาวศรลงกามอย ตอพระพทธศาสนา สวนมากแลวพระและประชาชนชาวศรลงกามกจะ สนใจในเรองราวของตน ๆ คอ พรอมทจะรวมประชมกนโดยจะเกยว กบเรองศาสนามากกวาเรองความเปนอย นอกจากน พวกเขายงมความร ดานภาษาองกฤษเปนอยางด ไมทราบวาใครเปนพระชาวศรลงกาคนแรกทมาสมาเลเซย ทาน ธรรมปาละผซงกอตงสมาคมมหาโพธไดมาสปนงเมอศตวรรษทแลว และวดชาวลงกาท เทมเปล โรด กวลาลมเปอร สรางในป ค. ศ.

ประวตพทธ(๒) - หนาท 334 ๑๘๙๔ (และ) เปนวดฝายเถรวาททเกาแกทสดในมาเลเซย ในปนง ทานคณารตนะแหงวดมหนทรามะ (Mahindarama) ไดไปเยอนวด (มหายาน) ของพทธสมาคมปนง ซง ณ ทนนทานได แสดงธรรมและตอบปญหาธรรมตางๆ อยางททานกลาวแลววา ไมวา จะเปนมหายานหรอหนยาน กเปนอยางเดยวกน แมวาสมาคมจะปฏบต ตามแบบมหายาน แตถงกระนนพวกเขากดสนใจในการแสดงของ ขาพเจา นบวาเปนเรองแปลกทเดยว สมาคมชาวพทธปนง ไดกอตง ขนโดยคาแนะนาของภกษชาวศรลงกา ชอวา ทาน เปมรตนเถร (Pemaratana Thera) ซงไดมาสปนง ในป ค.ศ. ๑๙๑๙ และ ไดทางานเกยวกบศาสนาไวอยางมากมายในภาคนของโลก ทานไดถง แกมรณกรรมโดยการทางานหนกเกนไปในป ค.ศ. ๑๙๒๗ ดงกลาว แลวในตอนบทบาทของชาวจนวา ปนงยงคงรกษาความเปนผนาใน พทธศาสนาในแถบนอยตามเคย ในสงคโปรวดศรลงการามยณะ (Sri Lankaramayana) ทถนนเซนตมเชลส เปนศนยพทธศาสนาของสมาคมชาวพทธประจา สงคโปร ซงมสาขาอยมากมาย สมาคมใหญเปนชาวศรลงกาทงหมด มชาวจนเพยง ๔ คนเทานน มสมาชก ๒๕๐ คน โดยทไมมโรงเรยน ชาวศรลงกา และไมมการสงเสรมวฒนธรรมกนในสงคโปร จงปรากฎ วาเดกๆ ชาวศรลงลาเตบโตขนโดยขาดความรดานภาษาและวฒนธรรม ไปอยางนาเสยดาย แตบดนไดเรมมการเรยนและการสอนขนภายในวด บางแลว นอกจากนยงมแผนกสภาพสตร เพอใชเปนทศกษาและไหว

ประวตพทธ(๒) - หนาท 335 พระสวดมนตตางหาก และยงมแผนกศกษาภาษาบาลอกแผนกหนงดวย แมจะเปนฝายเถรวาทกตอนรบทก ๆ คน และพระภกษในวดน กได เขารวมกจกรรมกบพทธสมาคมตางๆ ในสงคโปรซงเปนฝายมหายาน อยเสมอ สะสานะภ วารธ วาทนะ (Sasanadhi Wardhi Wardana) เปนพทธสมาคมชาวศรลงกา ตงขนเมอปลายศตวรรษทแลว และตง อยในตกของวดพทธในถนนเทมเปล กวลาลมเปอร ในป ค.ศ. ๑๘๙๔ บดนมสมาชกกวา ๒๐๐ คน และเปนทประชมของแผนกซเลงกอร (Selengor) ของสมาคมพทธสมพนธแหงโลก ซงมสมาชกไมต า กวา ๑,๘๐๐ คน ศนยนไดรบการตอนรบจากหนงสอพมพอยางมากมาย ในการรบชาวยโรป ๒ คน คอนายอรคฮอลแลนด และนายโรเจอร วดเลย เปนอนาคารกะ คอขนเตรยมตวเปนสามเณรและพระภกษ ตอไป มวดพทธของชาวศรลงกา วดเลก ๆ อยวดหนง ทเซนตล (Sentul) ตงขนเมอป ค.ศ. ๑๙๒๘ วตถประสงคสวนใหญ เพอ ใชเปนทปฏบตศาสนกจของชาวพทธททางานรถไฟ ทถนนอสสม ใน ไทปง มวดอยวดหนง ซงปจจบนดาเนนกจการโดยพระศรลงกาและ พระไทย วดนสรางขนเมอป ค.ศ. ๑๘๙๑ ตนโพธซงไดนามาจากศร ลงกาในป ๑๘๙๓ และไดปปลกไวในบรเวณวด บดนไดมกงกาน สาขาใหญโตและเปนทรจกดของพวกชาวพทธในมาเลเซย การเขามาบวชเปนอนาคารกของชาวยโรป ๒ คน ทกลาวแลว

ประวตพทธ(๒) - หนาท 336 ไดมขนในป ๑๙๕๕ ในเดอนกมภาพนธ มร. อรคฮอลแลนด อาย ๒๑ ป รบราชการในกองทพองกฤษประจามาเลเซย ไดรบเปนอนาคารก ทวดพทธ ทกวลาลมเปอร มคนประมาณ ๑๐๐ คน ซงมเชอชาตตาง ๆ เขามารวมพธดวย มร. ฮอลแลนด ไดกลาวคารบศล ๑๐ เปนภาษา บาลและไดปราศรยตอทประชมดวยภาษาองกฤษ อกหนงเดอนตอมา ณ วดเดยวกนน มร. โรเจอร วดเลย อาย ๒๐ ป รบราชการใน มาเลเซย ไดเขาเปนอนาคารกอกคนหนง เขากลาววา เขาไดเลอมใส ในพทธศาสนาเมอ ๓ ปกอน โดยไดเขารวมอยในพทธสมาคมลอนดอน เมอจาเปนจะตองกลบบาน เพอการศกษาทางแพทย กเปนโอกาสดท จะไดเปนพระภกษอยางสมบรณเสยท มตวอยางทนาตนใจทชาวยโรป ไดปฏบตกนในตะวนออกไกล และเฉพาะภาคพนน ซองอองเสยง (Song Ong Siang) ไดอางถงถงในหนงสอ ๑๐๐ ป ของชาวจนใน สงคโปรของเขา เขาไดกลาววางานทระลกการกอตงคณะเผยแพร พทธศาสนา เปนครงแรกในฮาเวลลอคโรค ซงจดขนเมอป ๑๙๐๔ บนทก ไดกลาววาคณะแพรศาสนาไดเรมโดยชาวไอรชซงรจกกนในนามวา ทานอธรรมโลก ในโอกาสวนทระลก ไดมชาวยโรปอกทานหนง กลาวกน วาเปนนายตารวจอยทปนง ไดรบการอปสมบท และตอมากไดกลบไป ปนง เพอการศกษาและปฏบตกจของพทธศาสนาตอไป ในพธนนมชาว ยโรป ๒-๓ คน ทรสกตนเตนและอศจรรยใจ ทไดเหนชาวยโรปกม ลงกราบรป "ไมและหน"

ประวตพทธ(๒) - หนาท 337 บทบาทของชาวไทย พทธสมาคมของชาวไทย มบทบาททนาสนใจทสดในภาคน เพราะ มการสอนศาสนาฝายเถรวาทกนอยางจรงจง และมพทธรปซงมความ สวยงามเปนพเศษ และมประวตเกยวพนถงประวตศาสตรภาคเหนอของ มาเลเซยอยางใกลชด ความจรงแลว บทบาทนไดมมากอนสนธสญญา กรงเทพฯ ป ๑๙๐๙ ทระบวา ใหรฐทางภาคเหนอของเปลสเคดาห กลนตนและตรงกานเปนขององกฤษ แมในปจจบนกยงมอทธพลของ ไทยอยอยางมากมายในภาคเหนอของมาเลเซย ตวอยางเชน รฐเคดาห เอง มชาวไทยถง ๑๐,๐๐๐ คน ชาวไทยทงหมดในมาเลเซยมประมาณ ๒๐,๐๐๐ คน ผเชยวชาญผหนงไดเขยนถงเราวา รฐเคดาหดเหมอน จะเปนทางผานระหวางพทธกบอสลาม ครงหนงชาวเคดาหพดภาษาไทย ภาคใต และเปนชาวพทธ แตวาภาษามาเลยและศาสนาอสลามไดแผ ปกคลมมากขนทกท ในปจจบน พวกอยตามชายฝงทะเล เปนมสลม และพดภาษามาเลย พวกหวหนาหมบานเปนชาวพทธ และพดภาษาไทย ไมตองสงสยละวาอทธพลของไทย ไดเปนไปอยางมากมาย ทงดาน ศาสนา และการดาเนนชวต สลตานแหงรฐเคดาหปจจบน ซงเปนลกพ ลกนองของตวนกอบดลรามาน กไดรบการเลยงดโดยราชสานกไทย ในสงคโปรมชาวไทยไมเกน ๑๐๐ คน และมวดไทยอยเพยงวด เดยว ทถนนซลต (Silat) กฏหมายคณะสงฆของไทยเปนกฏหมายเกาและคอนขางสบสน

ประวตพทธ(๒) - หนาท 338 แตกมขอความชดเจนเกยวกบการครอบครองวดและการดาเนนงานของ วด ในประเทศไทยทสาหรบสรางวด โดยปกตแลวบรจาคโดยพระเจา แผนดน และขาราชการชนสง วดและสมบตของวดตกเปนของสงฆ หรอคณะสงฆ ซงเปนประธานโดยสมเดจพระสงฆราช วดทถนนซลต ไมใหญและสวยงามนก แตนกตงอยบนยอดเขา มหลงคาทรงแหลมเดน ซงสงแหลมลาดแบบทรงไทย ทถนนใหญมอ ไมเหนวดเลย ฉะนน ชาวจนทอยในสงคโปรสวนมาก จงไมรวามวด อยทนนกลาวกนวาศล ๒๒๗ อนเปนศลฝายเถรวาทเปนกฏเครงครด สาหรบพระภกษในวดนและทอนในภาคน และเราไดพบกบชาวตางชาต ผหนงซงกาลงรบการฝกอบรมเปนพระภกษอยในวดไทย และเขาได กลาววาเขาไดพจารณาแลววา การฝกอบรมทดเลศเทาทมอยในปจจบน ทมาเลเซย มวดไทยอยเปนจานวนมาก ในกวลาลมเปอรม ๒ วด อโปร ๒ วด ไทปง ๑ วด ปนง ๓ วด อลอสตาร ๑๙ วด จงหวด เวลสเลย ๒ วด เปลส ๒ วด เปรค ๕ วด วดบาเกอร บารตาร (Baker Batar) ทอลอสตาร มอายเการาว ๑๑๗ และไดรบการซอมแซม หลายปมาแลว สวนใหญโดยการอปถมภของเชเมนจาลารา (Che Menjalara) สนตานา แหงเคดาห เปนสภาพสตรชาวไทยทสง ศกดคนหนงในจานวน ๔ คน ซงเปนชายาของสลตานอบดล ฮามด ฮาลมชาร และเปนภรรยาของตวนก อบดลรามาน นายกรฐมนตร ปจจบนของมาเลเซย อลอสตารกเปนศนยพทธศาสนาศนยหนง ของ

ประวตพทธ(๒) - หนาท 339 ชาวไทยเหมอนกนและเปนสถานทสอบไลของพระภกษ ซงจดขนโดย แมกองธรรมและบาลสาหรบการศกษาของพระภกษสามเณร จงเดนทาง มาจากประเทศไทย นกเรยนจะสอบธรรมะ ๓ ชนกอน การบวชเปน พระถาวาเขาสามารถกจะเขาสอบบาลตอไป หลงจากทไดศกษาแลว ๓ ป ถาสอบบาลไดกจะไดยศวา มหานาหนาชอของผสอบไดนน คาวาพระ หมายถงนกบวช คร เปนเชนบรรดาศกด ทพระราชทานแกพระภกษ ผไดบาเพญคณประโยชนในศาสนา ภกษทไดรบยศนกจะไดนามวา พระคร มพระพทธรปทสวยงาม ประดษฐานอยทวดไทยในมาเลเซย แต ทมมากทสดทวดจน คอ วดอะเยอฮตม (Ayer Hitum) ปนง ม พทธรปแบบไทย ทเกาๆ และดงเดมเพยงไมกองค สวนมากเปนแบบ จาลอง ชาวไทยไดจาลอง และหลอพทธรปดวยทองเหลองมากวา ๑,๐๐๐ ปแลว และมคณคามหาศาล ซงปรากฏแกพพธภณฑทวโลก เปนอยางด บรรดาพทธรปเกา ๆ สวนมากอยในประเทศไทย กลาว กนวาพทธรปมมากกวาคนไทยในประเทศไทยเสยอก ทนไมอาจจะให รายละเอยดเกยวกบชนดของพทธรปได ซงเราอาจจะไดเคยเหนแลวใน มาเลเซย กลาวสนกคอมอย ๕ ชนดดวยกน คอ ๑. แบบ เชยงแสน (ค.ศ. ๑๑-๑๖) ๒. แบบ สโขทย (ค.ศ. ๑๓-๑๕) ๓. แบบ อทอง (ค.ศ. ๑๓-๑๕) ๔. แบบ อยธยา (ค.ศ. ๑๓๕๐-๑๗๖๗)

ประวตพทธ(๒) - หนาท 340 ๕. แบบ รตนโกสนทร (ค.ศ. ๑๗๘๒-๑๘๖๘) กรมศลปากร มหนงสอคมอแกะสลกและพทธรปบชาอยางดอย ๒ เลม ซงหารายละเอยดไดจากหนงสอนน.