โรงละครไทย

โดย นายปยเดช อครโพธวงศ

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาสถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรมไทย ภาควชาศลปสถาปตยกรรม

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2545

ISBN 974 - 653 - 454 - 8 ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

SIAMESE CLASSICAL DANCING THEATRE

By Piyadech Arkarapotiwong

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree MASTER OF ARCHITECTURE (THAI ARCHITECTURE)

Department of Architecture and Related Arts Graduate School

SILPAKORN UNIVERSITY 2002

ISBN 974 - 653 - 454 - 8

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหวทยานพนธเรอง “โรงละครไทย” เสนอโดย นายปยเดช อครโพธวงศ เปนสวนหนงของการ ศกษาตามหลกสตรปรญญาสถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรมไทย ......................................................... (ผชวยศาสตราจารย ดร. จราวรรณ คงคลาย) คณบดบณฑตวทยาลย

วนท............เดอน............พ.ศ. .............. ผควบคมวทยานพนธ

1. อาจารย วนดา พงสนทร 2. อาจารย ประเวศ ลมปรงส

คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ ..................................................... ประธานกรรมการ ( รองศาสตราจารย ฤทย ใจจงรก) .........../........../............ ................................................กรรมการ ................................................กรรมการ (อาจารย วนดา พงสนทร) (อาจารย ประเวศ ลมปรงส) .........../........../............ ........../........../............ ................................................กรรมการ (ศาสตราจารย อรศร ปาณนท) .........../........../............

ง

K 43262057 : สาขาวชาสถาปตยกรรมไทย คาสาคญ : โรงละครไทย

ปยเดช อครโพธวงศ : โรงละครไทย (SIAMESE CLASSICAL DANCING THEATRE) อาจารยผควบคมวทยานพนธ : อาจารย วนดา พงสนทร อาจารย ประเวศ ลมปะรงส 216 หนา. ISBN 974 - 653 - 454 - 8

การศกษาในครงนมวตถประสงคคอ 1) เพอศกษาววฒนาการของสถาปตยกรรมทใชในการจดแสดงการละครและการฟอนราของไทย 2) เพอแสดงการพฒนาและหาจดผสานทจะสามารถจะนาไปใชในการพฒนาสถาปตยกรรมสาหรบการจดแสดงละครและการฟอนราของไทยยคใหม 3) เพอศกษาหาความเกยวเนองระหวางวฒนธรรม และลกษณะเฉพาะของการแสดงไทยกบสถาปตยกรรมทใชเพอการแสดงวามความสมพนธกนอยางไร และ 4) เพอศกษาการออกแบบสถาปตยกรรมและการสรางสรรคทวางบนพนฐานของวฒนธรรม ใหไดอาคารทเหมาะสมและสอดคลองกบสภาพปจจบน วธการศกษาแยกออกเปน 2 ขนตอน ขนตอนแรกทาโดยรวบรวมขอมลจากเอกสาร การสมภาษณ และการศกษาผลงานทเกยวของ และขนตอนทสองทาโดยการสรางกรอบแนวคดเพอนามาออกแบบสถาปตยกรรมทเหมาะสม

ผลการศกษาพบวารปแบบการแสดงทเกดขนในแตละสมยไดรบอทธพลจากสภาพเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมในขณะนน ซงไดสงผลไปถงรปแบบของสถาปตยกรรมโรงละคร กลาวคอ ไดมการสนนษฐานวาละครเกดขนครงแรกในสมยอยธยาและสบเนองมาจนถงรตนโกสนทร โดยมการพฒนาทตอเนองทาใหรปแบบมการคลคลายมาเปนลาดบ และมการสะดดหยดลงเมอไดรบอทธพลตะวนตกอยางไมไดมการปรบใหเหมาะสมกบวฒนธรรมไทยในชวงปลายรชกาลท 5 จนถงการเปลยนแปลงการปกครอง สงผลใหคานยมในการชมละครแบบไทย รวมทงรปแบบสถาปตยกรรมโรงละครเปลยนไป การออกแบบสถาปตยกรรมในวทยานพนธนจงเปนการหาจดเชอมตอของพฒนาการทขาดหายไปมาผสานเขากบเนอหาการแสดงและการชมละครในปจจบน แลวนากรอบแนวความคดเหลานนมาแปรเปนสถาปตยกรรมโรงละคร

ภาควชาศลปสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2545 ลายมอชอนกศกษา ............................................................ ลายมอชออาจารยผควบคมวทยานพนธ 1. ..................................... 2. .....................................

จ

K 43262057 : MAJOR : THAI ARCHITECTURE KEY WORD : THEATRE

PIYADECH ARKARAPOTIWONG : SIAMESE CLASSICAL DANCING THEATRE. THESIS ADVISORS : MISS WANIDA PUANGSUNTHON, PRAVET LIMPARANGSEE, Ph.D. 216 pp. ISBN 974 - 653 - 454 - 8

The objectives of this thesis were to ; 1) study the development of the classical Thai drama and dancing display architectures, 2) indicate the advancement and find the integrated point that could be used to develop the modern classical Thai drama and dancing display architecture, 3) research the implication among Thai culture, characteristics of Thai drama, architectures, and space design, 4) study the design of architectures and spaces on the basis of Thai culture, in order to acquire the most suitable and compatible buildings for the present conditions. The study methods were divided into 2 steps ; the first one was done by compiling relevant information from documents, interviewing, and learning from some associated work, and the second was done by creating framework to design suitable architecture.

The study results showed that the performance style in each period which was influenced by its own economic, social, and cultural conditions, affected the appearances of theatrical architectures. That was, Thai drama was assumed to first emerge in the Ayuthaya era and was continually being adapted until the Bangkok era. By the end of the king Chulalongkorn period until the government transforming period, owing to the influence of western civilization on Thai culture, Thai drama appreciation and appearances of theatrical architectures of Thai people considerably changed. Thus, the design of architecture for this thesis was to find the connecting point of some missing progresses in order to integrate them into the present situations, with regards to the present Thai admiration of dramatics, and finally to incorporate these sets of framework into theatrical architecture. Department of Architecture and Related Arts Graduate School, Silpakorn University Academic Year 2002 Student’s signature ……………………………………………………………………….. Thesis Advisors’ signature 1. ……………………………………………… 2. …………………………………………………

ฉ

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณอาจารยทปรกษาประจาวทยานพนธ อาจารย วนดาพงสนทร และอาจารย ประเวศ ลมปรงส ทชวยใหคาปรกษา ทเปนประโยชนอยางมากสาหรบการทาวทยานพนธ รวมทงอาจารยผเปนคณะกรรมการตรวจวทยานพนธ คอ รองศาสตราจารย ฤทย ใจจงรก และอาจารย อรศร ปาณนท ทมาชวยตชม และใหขอเสนอแนะในการตรวจครงสดทาย

ขอขอบคณคณาจารย ในคณะสถาปตยกรรมศาสตรทชวยประสทธประสาท ความรใหตลอดระยะเวลาททาการศกษาทมหาวทยาลยศลปากร รวมถงผทใหสมภาษณ และผเขยน บทความทใชอางองในการทาวทยานพนธฉบบน

ขอบคณ เพอนๆทเรยนดวยกนในหองปรญญาโท มหาวทยาลยศลปากรทชวยใหกาลงใจและคาปรกษาตลอดระยะเวลาทศกษาทมหาวทยาลยศลปากร ขอบคณเปนพเศษสาหรบ ก.พ. และอาจารยในคณะทพจารณามอบทนการศกษาให ซงมสวนในความสาเรจของวทยานพนธนเปนอยางมาก

วทยานพนธฉบบนขอมอบสวนด สาหรบกาลงใจทแม และพๆใหแกผทาวทยานพนธ

ช

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย ................................................................................................... ง บทคดยอภาษาองกฤษ .............................................................................................. จ กตตกรรมประกาศ ..................................................................................................... ฉ สารบญภาพ ............................................................................................................. ญ บทท 1 บทนา .......................................................................................................... 1

ความเปนมาและความสาคญของการศกษา ............................................. 1 วตถประสงคของการศกษา ...................................................................... 4 ขอบเขตของการศกษา ...................................................................... ...... 4 วธการศกษา ........................................................................................... 5 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ....................................................................... 6 นยามศพทเฉพาะ ................................................................................... 6

2 แนวคด ทฤษฎ และผลงานวจยทเกยวของ ...................................................... 7 การละครไทย ................................................................................... ...... 7

ความหมายของการละครไทย ............................................................ 7 ววฒนาการและประเภทของการละครไทย .......................................... 9 แบบแผนการแสดงละครไทย ............................................................. 29

โรงละครไทย .......................................................................................... 40 นยามของโรงละครไทย ..................................................................... 40 ววฒนาการและรปแบบของโรงละครไทย ............................................ 40 องคประกอบของโรงละครไทย ........................................................... 48 พนทในการแสดงละครไทย ................................................................ 50

สรป ...................................................................................................... 58

ซ

บทท หนา 3 การศกษาความเปนไปไดของโครงการ ............................................................ 67

สภาพสงแวดลอม ................................................................................... 67 ลกษณะภมประเทศ .......................................................................... 67 ลกษณะภมอากาศ ........................................................................... 68 อาณาเขตตดตอและการเดนทางเขาถง ............................................... 69 ระบบสาธารณปโภค ......................................................................... 75 สถานททองเทยว .............................................................................. 76

ดานเศรษฐกจ ......................................................................................... 81 ดานสงคม .............................................................................................. 84

ประชากรและการศกษา .................................................................... 84 ศลปหตกรรมและขนบธรรมเนยมประเพณ .......................................... 84

แผนพฒนาจงหวดพระนครศรอยธยา พ.ศ. 2545-2549 ............................. 88 ความเปนไปไดดานองคกรและการบรหาร ................................................. 91 ความเปนไปไดดานกฎหมายและขอบงคบ ................................................ 94

4 การศกษาผลงานทเกยวของ ........................................................................... 98 การศกษางานประเภทเดยวกน ................................................................. 98

5 การกาหนดรายละเอยดของโครงการเพอการออกแบบ ..................................... 108 การวางกรอบแนวคดของการศกษา .......................................................... 108

มตการแสดง .............................................................................. ...... 108 เวทและการออกแบบเวท ................................................................... 111 แนวความคดของโครงการ ................................................................. 114 รปแบบของการจดเวทและนาบรบทแวดลอมมาใชกบการแสดง ........... 120 ทนงชม ............................................................................................ 121 แนวความคดในการจดรปแบบทนงและเวทละคร ................................ 124 แนวความคดในการจดผงและรปทรงอาคาร ........................................ 125

การจดทารายละเอยดดานพนทใชสอย ..................................................... 128

ฌ

บทท หนา ขอมลเบองตนของการหากจกรรมในโครงการ ............................... ...... 128 การวเคราะหเพอหาพนทใชสอย ......................................................... 130

การวเคราะหความสมพนธขององคประกอบโครงการ ................................. 163 การวเคราะหทตงโครงการ ....................................................................... 164 การเลอกทตงทเหมาะสมสาหรบโครงการ ........................................... 164 การวเคราะหทตงโครงการ ................................................................. 169 การกาหนดเขตพนทสวนตางๆ ................................................................. 180

6 การออกแบบสถาปตยกรรม ........................................................................... 185 ขนการจดทาแบบราง .............................................................................. 185 ขนการจดทาแบบจรง .............................................................................. 196

7 สรปและเสนอแนะ ......................................................................................... 207 สรป ....................................................................................................... 207 เสนอแนะ ............................................................................................... 212

บรรณานกรม ............................................................................................................ 214

ประวตผวจย ............................................................................................................. 216

ญ

สารบญภาพ ภาพท หนา 1 สรปววฒนาการและประเภทของการละครไทยตงแตสมยกอนสโขทย

ถงสมยรตนโกสนทรรชกาลท 7 …………………………………………. 39 2 การจดวางผงโขนกลางแปลง …………………………………………………….. 50 3 การจดวางผงโขนโรงนอก ……………………………………………………....... 51 4 การจดวางผงโขนหนาจอ ……………………………………………………....... 51 5 การจดวางผงโขนหนาจอ ……………………………………………………....... 52 6 การจดวางผงโนรา-ชาตร ……………………………………………………........ 52 7 การจดวางผงละครนอก,ละครใน ………………………………………………… 53 8 การจดวางผงละครดกดาบรรพ ………………………………………………….. 53 9 การจดวางผงละครพนทาง ……………………………………………………..... 54 10 การแบงเวทละครไทย ……………………………………………………............. 54 11 การจดตาแหนงตวละครในกรณทบนเตยงมตวละคร 3 ตว ................................ 56 12 การเขา-ออกของตวละครไทย ……………………………………………………. 57 13 ภาพจตรกรรมแสดงการเลนละครสมยรชกาลท1 จตรกรรมฝาผนง

ในพระอโบสถวดราชสทธาราม .......................................................... 61 14 โรงละครในสมยรชกาลท 4 ………………………………………………………. 62 15 โรงละครในสมยรชกาลท 5 ............................................................................ 63 16 โรงละครในสมยรชกาลท 6 ............................................................................ 64 17 ศาลาเฉลมกรง .............................................................................................. 65 18 องคประกอบของโรงละครไทยทสรปไดจากการศกษา ...................................... 67 19 จงหวดพระนครศรอยธยาและอาณาเขตตดตอ ................................................ 70 20 การเดนทางโดยรถยนตจากกรงเทพมหานคร ................................................... 71 21 การเดนทางโดยรถไฟจากกรงเทพมหานคร ...................................................... 73 22 การเดนทางโดยทางเรอจากกรงเทพมหานคร ................................................... 75

ฎ

ภาพท หนา 23 สถานททองเทยวสาคญในจงหวดพระนครศรอยธยา ........................................ 80 24 สถานททองเทยวสาคญในเขตเมองพระนครศรอยธยา ..................................... 81 25 จานวนสถานประกอบการในจงหวดพระนครศรอยธยาระหวางป 2537 – 2542 .. 82 26 จานวนลกจางในจงหวดพระนครศรอยธยาระหวางป พ.ศ.2537 – 2542 ………. 82 27 จานวนผสมครงาน ตาแหนงวาง และการบรรจงาน .......................................... 83 28 การจดตงองคกรบรหารงานโรงละครไทย ........................................................ 91 29 แผนททายกฎกระทรวงฉบบท 53 (พ.ศ.2542)

ออกตามความในพระราชบญญตควบคมอาคาร พ.ศ.2522 ................. 96 30 แผนผงกาหนดการใชประโยชนทดนตามทไดจาแนกประเภทและแสดงโครงการ

คมนาคมและขนสงทายกฎกระทรวงฉบบท 395 (พ.ศ.2542) ออกตาม ความในพระราชบญญตการผงเมอง พ.ศ.2518 ................................... 97

31 ลกษณะการแสดงละครบนศาลา .................................................................... 99 32 ตาแหนงทตงของสวนขวาบรเวณขางเคยงพระบรมมหาราชวง .......................... 99 33 โรงละครตนสน ศาลาราชการณย ................................................................... 100 34 ภาพจตรกรรมหนงใหญ ฉากเรองอเหนาตอนบษบาดหนงใหญ ......................... 100 35 บรรยากาศการนงชมการแสดงละครไทย ......................................................... 101 36 คณะละครพนทางทนาไปเผยแพรตะวนตก ...................................................... 101 37 อทธพลละครตะวนตกทเขามามผลตอรปแบบละครไทย ................................... 102 38 การแสดงโขนเดกในสมยรชกาลท 5 ................................................................ 102 39 ลกษณะการชมและการแสดงละครไทย .......................................................... 103 40 โรงละครสาธารณะทมรปแบบเฉพาะสาหรบการแสดงละครไทย ....................... 103 41 แบบแผนของโรงละครเอกชน ......................................................................... 104 42 โรงละครสวนมสกวน ..................................................................................... 104 43 การแสดงละครพด ซงเปนแบบตะวนตก .......................................................... 105 44 พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงกลองถายภาพยนตร ......................... 105 45 ระบาสากล ................................................................................................... 106

ฏ

ภาพท หนา 46 โรงภาพยนตรเฉลมกรง หรอ ศาลาเฉลมกรง .................................................... 106 47 โรงละครแหงชาตทออกแบบแลวไมไดสราง ……………………………………... 107 48 วตถประสงคของผชมละครตะวนตก ……………………………………………... 109 49 วตถประสงคของผชมละครไทย ……………………………………………... …… 109 50 ความแตกตางในการออกตวของผแสดงระหวางละครตะวนตกและละครไทย ..... 110 51 การจดรปแบบเวทในการแสดงโขน ตอนปราบกากนาสร ฉากแรกในกรงลงกา .... 112 52 การจดรปแบบเวทในการแสดงโขน ตอนปราบกากนาสร

ฉากตอนทกากนาสรไปกวนฤาษทบาเพญตบะอย ............................... 112 53 การจดรปแบบเวทในการแสดงโขน ตอนปราบกากนาสร

ฉากตอนทฤาษไปบอกพระรามและพระลกษณใหมาชวยปราบกา ......... 113 54 ฉากทมการแสดงในละครไทย ........................................................................ 113 55 รปแบบการจดเวททสามารถเปนไดในการแสดงละครไทย ................................. 114 56 โรงละครแบบลานโลง .................................................................................... 115 57 โรงละครแบบศาลา ....................................................................................... 115 58 โรงละครหรอพนทสรางขนมาสาหรบเพอใชในการแสดงละครโดยเฉพาะ ……… 116 59 การสรางจดสนใจของภาพ ............................................................................. 117 60 การสลบกนระหวางการใชฉากกบไมใชฉากเพอเนนรปแบบการแสดง

ทตองการสอถงผชมตางกน ............................................................... 118 61 แนวคดของรปแบบเวททสรปไดจากการศกษา ................................................. 118 62 การนาเอาบรบทแวดลอมมาใชกบโครงการ ..................................................... 119 63 การสลบฉากทงแบบนาบรบทแวดลอมมาใชและแบบไมนามาใช ...................... 120 64 ทนงและเวทการแสดงทงสามแบบ ………………………………………………. 121 65 ลกษณะการนงชมการแสดงละครไทย ............................................................. 122 66 ลกษณะการนงชมละครไทยสองแบบ .............................................................. 123 67 การนาแนวความคดมาใชในการออกแบบ ....................................................... 124

ฐ

ภาพท หนา 68 แนวความคดในการนาทนงและเวทมาใชแบบสามารถ

ปรบเปลยนการใชงานใหทดแทนกนได ............................................... 124 69 ตนแบบของแนวความคดในการนารปแบบของศาลามาใชเพอการออกแบบ ....... 125 70 การซอยแบงหลงคาเพอทอนขนาดระนาบ ....................................................... 125 71 การแยกกลมอาคารเพอสรางบรรยากาศใหรมรน

เกดการบงเงากนและกนระหวางอาคาร .............................................. 126 72 ศาลารปแบบตางๆ ........................................................................................ 126 73 ระเบยงคด .................................................................................................... 127 74 การเปลยนทวาง (Space) ……………………………………………………….. 127 75 ตวอยางการใชพนทในการแสดงโขน ............................................................... 131 76 ตวอยางกรอบไทย ......................................................................................... 132 77 พนฐานการแสดงไทย .................................................................................... 132 78 การแสดงละครรา .......................................................................................... 133 79 การเบยงเบนการรบรโดยการแสดงแบบไมมฉากและมฉาก (ในกรอบไทย) …….. 133 80 ลกษณะการแบงสวนเวท ………………………………………………………… 134 81 กรอบชวยสรางสมาธใหกบผชม ...................................................................... 135 82 การแบงเวทละครไทย ……………………………………………………………. 136 83 พนทเวท ....................................................................................................... 137 84 การหาระยะระหวางทนงคนดกบเวท (1) ......................................................... 138 85 การหาระยะระหวางทนงคนดกบเวท (2) ......................................................... 139 86 ขอบเขตการแสดงและขอบเขตสายตาคนด ……………………………………… 140 87 การคานวณหาพนททนงคนด ........................................................................ 141 88 ตวอยางโขนฝายยกษและฝายกองทพ ............................................................ 143 89 ลกษณะหวโขน-ลง ..................................................................................... 144 90 หวโขน -ยกษ .............................................................................................. 146

ฑ

ภาพท หนา 91 ชฎา/มงกฎ ................................................................................................. 147 92 ลกษณะของทวางเกบหวโขน ........................................................................ 148 93 ลกษณะของลงทใชเกบหวชฎา/หวมงกฎ ........................................................ 149 94 การใชเนอทแขวนเสอผา ............................................................................... 150 95 ความสมพนธของพนทสวนตางๆ ของโครงการ (Functional Diagram) ............. 163 96 สถานทสาคญทางประวตศาสตรภายในและโดยรอบเกาะเมองอยธยา ................ 166 97 เขตพนทสเหลองโดยรอบเกาะเมอง ............................................................... 167 98 ตาแหนงทตง .............................................................................................. 168 99 ทตงของโครงการ .......................................................................................... 169 100 การขยายเพอชใหเหนตาแหนงทตงโครงการ .................................................... 170 101 มมมองจากดานหนาทตงโครงการทสามารถนาไปสวดไชยวฒนาราม ................ 171 102 อาคารทอยโดยรอบโครงการจะมความสงไมเกน 1-2 ชน ……………………….. 172 103 บรเวณทางเขาหลกและทางเขารองทเหมาะสมสาหรบโครงการ ………………... 173 104 ทศทางแดดลม .............................................................................................. 174 105 การวเคราะหดานเสยงรบกวนและสายตา ………………………………………. 175 106 บรเวณทมการปองกนนาทวมพนท ................................................................. 176 107 มมมองจากดานหนาโครงการเขาไปมองเหนวดไชยวฒนารามจะเหนวาเปนพนท

โลงตลอดแนวนไมมสงบดบงทศนยภาพของวดไชยวฒนาราม .............. 177 108 มมมองจากอกมมหนงของพนทโครงการ ......................................................... 177 109 มมมองดานขางตดถนนซอยของพนทโครงการ ................................................ 177 110 อาคารโดยรอบของพนทโครงการจะเปนอาคารขนาดสงเพยง 1 – 2 ชน ............. 178 111 มมมองจากภายในพนทโครงการออกสถนนหลก ............................................. 178 112 อาคารทอยตดกบพนทโครงการ ..................................................................... 178 113 มมมองจากดานวดไชยวฒนารามเขาสพนทโครงการ ....................................... 179 114 มมมองดานสงเขาสพนทโครงการ .................................................................. 179 115 การจดวางมวลอาคาร (mass) เพอเปนฉากของโรงละคร .................................. 180

ฒ

ภาพท หนา 116 ภาพลกษณของโครงการ ............................................................................... 181 117 เมอรนอาคารเขาไปสวนหนงทาใหสวนทางทศใตของโครงการกลายเปนทจอดรถ

เนองจากทางเขาหลกของโครงการจะมรถมาทางดานทศเหนอการเปดโลง ทางดานทศนกเพอใหมมมมองทสวยงามเขาสโครงการไดเตมท ............. 182

118 สวนเปดโลงดานหนาของโครงการ .................................................................. 183 119 สวน Service จะอยดานขางเพอสะดวกในการเขาถงและ

ไมรบกวนสวนดานหนาโครงการ ........................................................ 184 120 MASS MODEL I ………………………………………………………………… 185 121 ผงพนแบบรางครงแรก ................................................................................... 186 122 ผงพนแบบรางครงทสอง ................................................................................ 187 123 แบบรางรปดานดานขาง ................................................................................ 188 124 แบบรางรปดานดานหนา .............................................................................. 188 125 รปตดดานหนา ........................................................................................... 189 126 MASS MODEL II ......................................................................................... 189 127 รปตดดานขาง ............................................................................................... 189 128 ผงพนแบบรางครงทสาม ................................................................................ 190 129 MASS MODEL III ........................................................................................ 191 130 ผงชนทสองแบบรางครงทสาม ........................................................................ 191 131 ผงชนใตดนแบบรางครงทสาม ........................................................................ 191 132 แบบรางครงทสามรปดานดานหนา ................................................................. 192 133 แบบรางครงทสามรปดานดานขางโรงอาหาร ................................................... 192 134 แบบรางครงทสามรปดานดานขาง .................................................................. 193 135 แบบรางครงทสามรปตดดานหนา ................................................................... 193 136 รปตดดานขางแบบรางครงทสาม .................................................................... 194 137 รปตดดานหนาแบบรางครงทสาม ................................................................... 194

ณ

ภาพท หนา 138 มมมองดานบนของโครงการ .......................................................................... 195 139 แสดงแนวความคดในการสรางรปแบบสถาปตยกรรม ...................................... 196 140 แนวความคดในการใชงานของเวทหลก ........................................................... 197 141 งานระบบและการเปรยบเทยบรปแบบโรงละคร ............................................... 198 142 งานระบบ ภาพรวมอาคาร และบรบทรอบทตงโครงการ .................................... 199 143 ผงพนแบบจรง .............................................................................................. 200 144 แบบจรงรปดานดานหนา .............................................................................. 201 145 แบบจรงรปดานดานขาง ............................................................................... 201 146 แบบจรงรปดานดานหลง .............................................................................. 202 147 แบบจรงรปดานดานขางโรงอาหาร ................................................................. 202 148 รปตดดานยาวจากแบบจรง ........................................................................... 203 149 รปตดดานหนารปทหนง ............................................................................... 203 150 รปตดดานหนารปทสอง ................................................................................ 203 151 ผงหลงคาจากแบบจรง และจาก MASS MODELL ........................................... 204 152 MODELL อาคาร รอบๆทตงโครงการ และอาคารทมผลตอโครงการ ................... 204 153 MODELL แสดง DIAGRAM การใชเวทหลกและการเปลยนฉาก ......................... 204 154 แบบงานทสงครงสดทาย .............................................................................. 205 155 มมมองดานตางๆของโรงละคร ..................................................................... 206

บทท 1

บทนา 1. ความเปนมาและความสาคญของการศกษา

การละครและการฟอนราของไทยนนมววฒนาการทตอเนองและเปนของคบานคเมองมาหลายศตวรรษนบจากเรมการกอรางสรางชาตไทย โดยอนทจรงแลวการฟอนราไดเกดขนมากอนจากนนจงพฒนากลายเปนละคร ดงท สจตต วงษเทศ (2542 : 207) ไดกลาววา “. . . ความหมายของละครกคอการแสดงทมเรองราว ซงสามารถดงคนใหสามารถอยดไดนานกวาการฟอนรายนโรงแตอยางเดยว. . .” ดงนนเพอทาใหการฟอนราไมนาเบอจงไดมการพฒนามาเปนละคร และดวยเหตนทาใหละครไทยประกอบดวยทงการฟอนราและเรองราว ซงสงดงกลาวไดพฒนาเรอยมาจนกลายเปนศลปะการแสดงประจาชาตไทย แตจากปจจบนพบวาขอมลตางๆ ทเกยวของตางกระจดกระจายและไมไดถกเกบรวบรวมไว ทาใหการศกษาคนควาเปนไปดวยความยากลาบาก ถงแมวาจะปรากฏชอของการแสดงตางๆ เชน หน หนง โขน ละคร ฯลฯ ในหมายรบสงการจดการมหรสพในพระราชพธตางๆ และในวรรณคดของไทยเราอยมากมาย แตมไดมคาบรรยายลกษณะและวธการแสดงไวใหเหนชดเจน การศกษาถงรปหรอลกษณะของมหรสพเหลานน เทาทผานมาจะเปนการศกษาอางองจากในจตรกรรมฝาผนงและในภาพเขยนสมดไทเปนสวนใหญ (สรพล วรฬรกษ 2543 : 1)

จากจดหมายเหตของลาลแบร ซงเปนหลกฐานทรวบรวมเรองราวในสมยอยธยา ราวยคสมยของพระนารายณมหาราช ไดเรมปรากฏเรองราวของละครไทยเปนครงแรก ทาใหทราบวาพฒนาการของละครไทยไดเกดขนตงแตสมยนน โดยจดหมายเหตฯ ไดมขอความตอนหนงทกลาวถงละครไทยวา

ละคร (lacone) นนเปนกวนพนธสดดความกลาหาญแกมนาฏศลป ใชเวลาแสดงถง 3 วน ตงแต 8 โมงเชาถง 7 โมงเยน ตวเรองนนเปนคากลอนแสดงใหเหนเปนจรงเปนจงและตวแสดงทอยในฉากนนหลายคนจะผลดกนรองเมอถงบทของตว

2

ตวละครตวหนงขบรองในบทของตวละครชอเรองและ ตวแสดงอนๆกจะขบรองตามบทของบคคลทเรองนนกลาวพาดพงไปถง ตวละครชายเทานนทขบรอง ตวละครผหญงไมขบรองเลย (พระเจาบรมวงศเธอกรมพระนราธปประพนธพงศ, ผแปล ม.ป.ป. : 200, อางถงใน สรพล วรฬรกษ 2543 : 28)

จากการทการละครและการฟอนราของไทยไดมการพฒนามาอยางตอเนองนบจากสมยกรงศรอยธยาเรอยมาจนถงปลายสมย และไดเสอมสลายไปพรอมกบการเสยกรงครงท 2 จนตอมาไดรบการทานบารงใหรงเรองอกครงในสมยตนรตนโกสนทร (ร.1 – ร.3 ) โดยมการรอฟนแบบแผนเดมจากสมยกรงศรอยธยา ดงนนการศกษาภาพเรองราวเกยวกบ “โรงรา” ทปรากฏอยตามภาพจตรกรรมฝาผนงตางๆ ซงสวนใหญจะเปนภาพในราวยคตนกรงรตนโกสนทร นาจะทาใหสามารถคาดคะเนถงรปแบบของการแสดงละครและลกษณะโรงละครไทยในสมยกรงศรอยธยาไดเปนอยางด

ปจจบนละครไทยทไดรบความนยมคอละครรา มอยหลายประเภท ไดแก ละครโนรา ละครชาตร ละครนอก ละครใน ละครดกดาบรรพ ละครพนทาง และละครเสภา (สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต 2542 : 2) ซงอาจจะกลาวไดวาการละครและฟอนราทปรากฏอยน เปนผลมาจากการฟนฟบรณะในตอนตนกรงรตนโกสนทร แตจากทกลาวขางตนวาปจจบนขอมลตางๆ อนเกยวเนองกบการแสดงของไทยไดกระจดกระจายอยในรปตางๆ ทงบนทกเหตการณ จดหมายเหต ประกาศ เปนตน และทสาคญคอโดยสวนใหญขอมลจะเนนไปทพฒนาการของรปแบบการแสดง แตไมไดคานงถงตวสถาปตยกรรมและการพฒนาของสถาปตยกรรมทใชในการจดแสดง ดวยเหตน เองจงควรทจะตองมการศกษาถงรปแบบสถาปตยกรรมโรงละครไทยในสมยอยธยาจนถงกรงรตนโกสนทรตอนตนเพอใหปรากฏเปนหลกฐานสบตอไปยงชนรนหลงกอนทจะถกกลนหายไปกบอารยธรรมใหมซงทาใหสงคมไทยมการเปลยนแปลงไปมากมาย ณ เวลาน

ดงท อาจารยไพฑรย เขมแขง (2545) อาจารยประจาภาควชาโขน มหาวทยาลยนาฏศลป ไดกลาวใหสมภาษณวา “เมอมาถงในปจจบนรปแบบของสถาปตยกรรมทใชในการจดแสดงละคร หรอ การฟอนราของไทยกนารปแบบสถาปตยกรรมตะวนตกมาใช โดยทตวการแสดงตองปรบไปตามสถาปตยกรรมทเปลยนแปลงไป”

3

จากประเดนดงกลาวน ทาใหเหนถงการขาดชวงของการพฒนาสถาปตยกรรมทแตเดมมการพฒนาควบคมากบการแสดงของไทย โดยมทงการปรบตวสถาปตยกรรมเขาหาการแสดงและบางครงการแสดงกปรบใหเหมาะกบสถาปตยกรรมบาง แตอยางไรกตามกเปนการปรบตวไปตามกระแสของพฒนาการ ซงไมเหมอนกบรปแบบของโรงละครในยคนทนาสถาปตยกรรมแบบตะวนตกมาใชโดยไมคานงถงการแสดงแบบไทย จนบางครงกไมเหมาะสมกบรปแบบโรงละครทใชในปจจบน ซง จากการสมภาษณอาจารยไพฑรย ยงไดกลาวไวดวยวา “สวนใหญการแสดงปจจบนทงละคร โขน และ รา จะจดแสดงในโรงละครซงเวทจะเปนเวทเดยวกน แตการแสดงแตละชนดตองปรบลกษณะการแสดงใหเหมาะกบเวทเอง” ทาใหขดกบความนาจะเปนจรงๆ ของการแสดงละครไทย และเกดขอโตแยงในประเดนทวา ‘เหตใดละครไทยปจจบนจะตองปรบการแสดงใหสอดคลองกบเวทในโรงละครทเลยนแบบมาจากสถาปตยกรรมของตะวนตก แทนทจะมการออกแบบทเหมาะสมกบการใชสอยและความตองการจรงของการแสดงไทย?’

การศกษาครงนจงมงเปาไปทการคลคลายรปแบบของสถาปตยกรรมทใชในการจดแสดงละคร และการฟอนราโดยดจากพฒนาการของตวสถาปตยกรรมแตเดมเปรยบเทยบกบการแสดงและพฒนามาสรปแบบสถาปตยกรรมทใชในปจจบน

โดยกระบวนการในการคดพนทและรปแบบของสถาปตยกรรมจะเปนขบวนการทคดใหมทงหมด จากพนฐานวฒนธรรมและความตองการในการใชงานของผใชสถาปตยกรรมซงกคอนกแสดง รวมถงคานงถงความสมพนธระหวางคนดกบนกแสดง เพอใหเกดอรรถรสสงสดในการดการแสดง โดยไมอางองรปแบบการหาทวางแบบตะวนตก แตจะคดขบวนการในการหาทวางใหมจากลกษณะการเคลอนไหว รปแบบการแสดงละครของไทย และความตองการพนฐานในการใชงานของโรงละครแบบไทย เพอใหเกดโรงละครทเปนสถาปตยกรรมแบบไทยทสรางสรรคจากองคประกอบพนฐาน คอยๆ กอรปขนมาเปนตวสถาปตยกรรมทมเอกลกษณของไทยอยางแทจรง

2. วตถประสงคของการศกษา

1) เพอศกษาพฒนาการของสถาปตยกรรมทใชในการจดแสดงการละครและการฟอนราของไทย

2) เพอแสดงการพฒนาและหาจดผสานทจะสามารถจะนาไปใชสาหรบการพฒนาสถาปตยกรรมเพอการจดแสดงการละครและการฟอนราของไทยยคใหม

4

3) เพอศกษาหาความเกยวเนองระหวางวฒนธรรม และลกษณะเฉพาะของการแสดงไทยกบสถาปตยกรรมทใชเพอการแสดงวามความสมพนธกนอยางไร

4) เพอศกษาการออกแบบสถาปตยกรรมและการสรางสรรคทวางบนพนฐานของวฒนธรรม รวมถงศกษาการประสานระบบการบรณาการอาคารกบอาคารทออกแบบเพอใหไดอาคารทเหมาะสมกบวฒนธรรมไทยรวมทงสอดคลองกบสภาพปจจบน

3. ขอบเขตของการศกษา

วทยานพนธเรองโรงละครไทยฉบบนนไดมงศกษาขอมลตางๆ จากเอกสารทเกยวของเกยวกบการละครไทย และการออกแบบโรงละคร รวมทงไดทาการศกษาความเปนไปไดของโครงการโรงละครไทยในประเดนตางๆ การศกษากฎหมายและขอบงคบทเกยวของกบการออกแบบโครงการโรงละครไทยในพนทตงโครงการ และการศกษาผลงานทเกยวของในดานการออกแบบโรงละคร และโรงละครไทย รวมถงการศกษาจากการสมภาษณผทมความเชยวชาญดานการละครไทย โดยมขอบเขตการศกษาดงน

1) กาหนดกรอบการศกษาเปนประเภทละครทเปนทรจก นยม และมพฒนาการเกยวเนองกนมาจนกลายเปนศลปะประจาชาต ประกอบดวย ละครชาตร โขน ละครนอก ละครใน โดยกรอบทศกษาจะจากดอยในประเภทละครเหลาน สวนละครประเภทอนหรอ การฟอนราประเภทอนท เกยวของ เชน ละครพนถน ฟอนราพนถน ฯลฯ อาจจะอางถงในการศกษาแตจะใหความสาคญในการศกษากบประเภทละครทกลาวมามากกวา เนองจากไดมววฒนาการอนยาวนาน และสามารถสอแสดงถงเอกลกษณของชาตไดชดเจนทสด

2) ศกษารปแบบของการแสดง ทงฟอนราและการละครวามววฒนาการมาอยางไร มรากเหงาดงเดมพฒนามาจากการแสดงชนดไหน และไทยรบอทธพลการแสดงมาจากไหนบาง รวมถงลกษณะการแสดงอนเปนแบบดงเดมของไทยวามอยางไรบาง

3) ดการพฒนารปแบบของการแสดงเปรยบเทยบกบสถานททใชแสดงวามการพฒนาการเกยวเนองกนอยางไร

4) แบงขอบเขตการศกษาตงแตยคตนทเรมมการแสดง อาจจะอยในยคกอนอยธยาหรอตอนตนอยธยา แตจะเรมศกษาเนนหนกในรปแบบสถาปตยกรรมในสมยทเรมมการปลกสรางโรงราทใชเพอการแสดงแบบถาวร จนมาจบทยคกรงรตนโกสนทร ปจจบน

5

5) สรปขอมลทได หาองคประกอบทเกยวเนองกบการออกแบบ ปจจยตางๆทมผลตอการออกแบบ

6) ออกแบบงานสถาปตยกรรมโรงละครไทย

4. วธการศกษา

วทยานพนธเรองโรงละครไทยฉบบน ไดแบงขนตอนในการศกษาออกเปน 2 ขนตอนใหญๆ คอ ขนการศกษาและวเคราะหขอมล และขนการออกแบบสถาปตยกรรม ดงนนวธการศกษาจะขนอยกบความเหมาะสมในแตละขน ดงน

1) ขนการศกษาและวเคราะหขอมล ในขนนจะใชวธการศกษาวจยเชงบรรยาย (Descriptive Research) ซงเปนประเภทวธวจยเชงพฒนาการ โดยทาการศกษาถงความเปลยนแปลงของรปแบบการละครและโรงละครไทย และนาขอมลทไดไปสการออกแบบสถาปตยกรรมอยางสอดคลองตามวตถประสงคทตองการ โดยจะมการเกบรวบรวมขอมลจากแหลงตางๆ คอ เอกสาร เวปไซด การสารวจพนท และการสมภาษณผเชยวชาญในดานทเกยวของกบการละครไทย

2) ขนการออกแบบสถาปตยกรรม จะใชวธการศกษาวจยเชงทดลอง (Experimental Research) โดยการสรางสมมตฐานการวจยใหกลายมาเปนกรอบแนวคดเพอการออกแบบสถาปตยกรรมเปนไปดงปจจยตางๆ ทตองการจะควบคมใหไดดงสมมตฐานหรอกรอบแนวคดนน และเมอไดรปแบบสถาปตยกรรมขนสดทาย จะตองสามารถเปนไดดงทตงกรอบแนวคด เพอนาไปสการสรปวาสมมตฐานทตงไวเปนจรงหรอยอมรบได

5. ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1) ไดศกษาถงศลปวฒนธรรมประจาชาตของไทย อนความสาคญตอวฒนธรรมไทย

2) ไดศกษากระบวนการสรางสรรคสถาปตยกรรมอนมลกษณะเฉพาะทงเนอหาของตวสถาปตยกรรมเองและเนอหาของการแสดงวากอรปขนเปนตวสถาปตยกรรมไดอยางไร

3) ไดทราบแนวโนมพฒนาการสรางสรรคสถาปตยกรรมอนเกยวกบการแสดงของไทยจากอดตถงปจจบน

6

6. นยามศพทเฉพาะ

การละครไทย หมายถง การฟอนหรอการแสดงอยางไทยทประกอบดวยเรองราว

โรงละครไทย หมายถง คาวา ‘โรงละครไทย’ ในการศกษาน หมายความถง อาคารสถานททมการจดแสดงแบบไทย และมรปแบบและเนอหาการแสดงทใชเปนแบบไทย

7

บทท 2

แนวคดและทฤษฎทเกยวของ

การออกแบบสถาปตยกรรมโรงละครไทย มความจาเปนทจะตองศกษาถงแนวคด ทฤษฎและผลงานทเกยวของกอน เพอจะไดทราบถงหลกการออกแบบทถกตองและสอดคลองกบรปแบบของโรงละครไทยในอดตทแทจรงมากทสด การศกษาเพอนาไปสการวางแนวความคด วธการออกแบบนน จะเปนการศกษาในประเดนตางๆ คอ การศกษาววฒนาการของการละครไทย ประเภทของการละครไทย และแบบแผนการละครไทย เพอทราบถงทมาและลกษณะของการแสดงแบบไทยไดอยางถกตอง จากนนจะไดเขาสการศกษาเรองโรงละครไทย โดยศกษาในประเดนดานววฒนาการของโรงละครไทย ลกษณะทวไปและองคประกอบของโรงละครไทย และการศกษาพนทในการแสดงละครไทย โดยอางองจากการศกษาววฒนาการ ประเภท และแบบแผนของการละครเปนหลก รวมไปถงผลงานทเกยวของอนๆ ทสามารถเปนตวอยางทดตอการออกแบบสถาปตยกรรมโรงละครไทยไดอยางมเอกลกษณตอไป

1. การละครไทย

ในหวขอนจะเปนการศกษาเรองการละครไทย โดยกลาวถงในประเดนตางๆ คอ ความหมายของละครไทย ววฒนาการของการละครไทย ประเภทของการละครไทย และแบบแผนของการแสดงละครไทย ดงมรายละเอยดแตละประเดนดงน

1.1 ความหมายของการละครไทย

เคยมการสนนษฐานกนวา คาวา ‘ละคร’ อาจเลอนมาจากคาวา นครศรธรรมราช โดยเดมนครศรธรรมราชไมขนอยกบไทย แตอยในอาณาจกรของศรวชย นกโบราณคดบอกวาทนครศรธรรมราชน ชาวตางประเทศเรยกวา ‘ลกอร (LIGOR)’ อาณาจกรทตงขน 400 ปกอนครสต

8

ศกราช กลาวกนวามการละเลนแบบละครเจรญรงเรองมากทอาณาจกรแหงน จงทาใหนกโบราณคดสนนษฐานวา คาวาลกอร กคอละครนนเอง

คาวา “ละครไทย” ไดมผใหความหมายไวอยางมากมาย โดยการศกษาไดรวบรวมคานยามของบางทานมาดงน

คณะกรรมการวารสารและหนงสอเพอการศกษาของครสภา (ก.ว.ค.) ไดกลาวถงความหมายของละครไวในหนงสอ วชานาฏศลป : การละครเพอการศกษา (2514 : 2) วา

ละคร คอ การแสดงเลยนชวตโดยมการรองราทาเพลงประกอบ แยกได 2 นย

1) นยหนงความหมายกวาง หมายถง การละเลนทแสดงกรยาทาทางซงจะเปนรา หรอเตนกเรยกละคร นนคอพวกระบาตางๆ

2) นยทสองความหมายเฉพาะหลกวชา หมายถง การแสดงทตองมเนอเรองเปนสาคญ ไดแก ละคร โขน ลเก และเสภาเปนตนโดยเปาหมายของการแสดงทมเรองราวนนสวนหนงกเพอตรงคนดใหไมเบอและสามารถดการแสดงไดเปนระยะเวลานานๆ

นธ เอยวศรวงศ กลาววา

ละคร เปนพฒนาการของการแสดงทมาจากวรรณกรรมคาขบลาและการละเลนของประชาชน ดงนนในสมยแรกจงไมมชอละครอยในวรรณกรรมและประวตศาสตรอนๆ หนงสอจนดามณซงยกคาประพนธจากทตางๆ มาเปนแบบแกตาราฉนทลกษณ กมไดยกคาประพนธอนใดทจะสอวาเปนบทละครเลย ในกาพยหอโคลงของพระศรมโหสถสมยสมเดจพระนารายณเองกลาวถงมหรสพหลายอยาง แตไมพาดพงถงละคร เพราะละครยงไมเปนทรจกกนแพรหลาย

และ จากจดหมายเหตของลาลแบร ในสมยอยธยา กไดมการกลาวถงละครไววา

ละคร ( LACONE) นนเปนบทกวนพนธ สดดความกลาหาญแกมนาฏศลป ใชเวลาแสดง 3 วน ตงแต 8 โมงเชาถง 7 โมงเยน ตวเรองนนเปนคากลอนแสดงใหเหนเปนจรงเปนจง และตวแสดงทอยในฉากนนหลายคนจะผลดกนรอง เมอถงบทของตวละครตวหนงขบรอง ในบทของตวชอเรอง และตวแสดงอนๆ กขบรองตามบทของบคคล ทเรองนนกลาวพาดพงไปถง ตวละครผชายเทานนทขบรอง ตวละครผหญงไมขบรองเลย (สรพล วรฬรกษ 2543 : 28)

9

จากขางตนจะเหนไดวามการกลาวอางถงคาวาการละครไวในหลายๆ แหลงแตความหมายโดยรวม ‘การละครไทยกคอ การฟอนหรอการแสดงอยางไทยทประกอบดวยเรองราว’ แตโดยเปาหมายของการแสดงทวาเหตใดจงตองนาเรองราวมาประกอบการแสดงนน ประกอบดวยเหตผลหลายๆประการซงจะสามารถเหนไดจากววฒนาการของการละครซงจะกลาวถงในหวขอตอไป

1.2 ววฒนาการและประเภทของการละครไทย

เนองจาก คาวา ‘ววฒนาการ’ นนจากพจนานกรม ฉบบบณฑตราชยสถาน ไดใหความหมายวา ‘ววฒนาการ หมายถง กระบวนการเปลยนแปลงไปสภาวะทดขน’ ซงจากนยามดงกลาว เมอนามาเปรยบเทยบกบการเปลยนแปลงของโรงละครไทยตงแตอดตจนกระทงถงปจจบน กลบพบวาโรงละครไทยไมไดมความเปลยนแปลงไปสภาวะทดขนดงคานยาม เนองจากโรงละครไทยมการเปลยนแปลงไปอยางผดลกษณะทควรจะเปน เหตผลสาคญเนองจากการทประเทศไทยไดรบเอาอารยธรรมใหมซงสวนใหญมาจากตะวนตกเขามาใช ทาใหการละครไทยไมมววฒนาการ แตเปนการเปลยนแปลงไปสภาวะทแยหรอเลวลงเสยมากกวา รวมทงปจจบนการละครไทยในฐานะทเปนเอกลกษณประจาชาตไทย เคยเปนสงทชาวไทยนยมและภาคภมใจนน กาลงถกหลงลม อยางไรกดเพอการลาดบเหตการณใหเหนชดเจนการแบงยคของการละครไทย ในการศกษาครงนจะแบงเปนยค เรมตน คอ ยคกอนสโขทย ยคสโขทย ยคอยธยา และยคสมยตอมาคอยครตนโกสนทรซงจะแบงเปนรตนโกสนทรตอนตนและรตนโกสนทรในปจจบน

โดยกอนทจะเขาสววฒนาการตงแตยคกอนสโขทย จะขอเกรนเพอใหเกดความเขาใจในความเปนมาของการฟอนราและการละคร เสยกอนวาทงสองกจกรรมดงกลาวไมไดเกดขนมาพรอมกน

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงใหคาอธบายถงละครในประเทศไทยไววา

กระบวนฟอนราทไทยใชเปนแบบแผนในประเทศนมสองอยาง อยางหนงเปนกระบวนฟอนราของประชาชนในพนเมอง หรอราเลนแมศร และราเพลงเกยวขาว เหลานเหนจะเปนกระบวนแบบราของชนชาตไทยแตดกดาบรรพ กระบวนราอกอยางหนงเชนทใชในการพธ ตลอดลงมาจนทเลนระบาและโขนละครนนไดแบบอยางมาแตอนเดย พวกพราหมณทเขามาเปนครบาอาจารยของชาวประเทศนแตโบราณนาแบบแผนเขามาฝกหดให เพราะชาวอนเดย

10

เขาถอวาการฟอนราเปนของพระเปนเจาไดทรงคดประดษฐขนแลวสงสอนแกมนษยใหฟอนราเพอเปนสวสดมงคล ใครฟอนราหรอใหมการฟอนราตามเทวบญญตกเชอวาจะไดประโยชนและจะไดไปสสคตเบองหนา

แตดงเดมแบบแผนของการเกดละครสณนษฐานไดวานาจะเกดจากการละเลน ‘รอง รา ทาเพลง’ กอน โดยท (สจตต วงษเทศ 2542 : 47,115)

รอง –หมายถงขบหรอลาคาโคลงกลอน

รา –หมายถงฟอนหรอระบาและราเตนเปนทาทาง

ทาเพลง -หมายถงเครองมอดดสตเปาทใชประโคมและบรรเลงเปนทานอง

สจตต วงษเทศ (2542 : 4) กลาววา

รองราทาเพลง สมยดงเดมดกดาบรรพ ถอเปนการละเลนยงไมนบเปนการแสดงอยางทกวนน โดยการละเลนในยคนนสนนษฐานวาไมนาจะเกดจากความสนกสนานแตเพยงอยางเดยว แตนาจะเกดจากความมงมนรวมกนอยางหนงอยางใด เชนรวมกนละเลนเพอกอใหเกดความมนคง และมงคง ทงในแงบคคลและสวนรวมซง มกจะเกยวกบพธกรรม ตามระบบความเชออนศกดสทธ เชนพธกรรมเกยวกบชวต พธกรรมเกยวกบการทามาหากน

ซงเมอกลาวโดยรวมความหมายกคอการละเลนยงมใชการแสดง เนองจากเปนการละเลนทยงมตองอาศยผมความชานชานาญมากนก ตอมากเกดการพฒนาขน จากหนงสอรองราทาเพลง : ดนตรและนาฏศลปชาวสยาม ของสจตต วงษเทศ ไดกลาวถงประเพณราษฏร และประเพณหลวง วา

ประเพณราษฏร เปนประเพณของชนชนตา ไดแกไพรฟาขาไท และทาสซงจะมความหลากหลายแตกตางกนไปตามทองถนตางๆ ทมสภาพแวดลอมตางกน มศนยกลางอยท วด ในชมชนหรอหมบาน

ประเพณหลวง เปนของชนชนสง ไดแกเจานายเชอพระวงศและขนนาง มศนยกลางอยทวง หรอในเมอง

11

โดยทงสองประเพณจะมความสมพนธเกยวของกนตลอดเวลาซงในความหมายของความเกยวของระหวางสองประเพณนในเรองการรองราทาเพลง หรอการละคร กคอ ประเพณราษฏรมพนฐานดงเดมแตครงดกดาบรรพรองรบอยมากอนแลว รวมทงเปนปจจยหลกของประเพณหลวง

ประเพณหลวง ไดรบพนฐานประเพณราษฏรเปนหลกสาคญทสด โดยชนชนสงเปนผขดเกลาประเพณราษฏรใหละเอยดออนมความประณตวจตรและซบซอนมากขน ทงนดวยการยอมรบแบบแผนจากตางประเทศเชน อนเดย จน อาหรบฯลฯ รวมทงมอญ เขมร ชวา เขามาประสมประสานเพอใหเกดการสรางสรรคสงใหมๆ ตอจากนน ประเพณหลวงจะสงทอดอทธพลไปสประเพณราษฏรในสงคมแบบชาวนาอกครงหนง ฝายประเพณราษฏรกจะคอยๆ เคลอนไหวดดแปลงตวเองไปตามกระแสอทธพลของประเพณหลวงเปนระยะๆ (สจตต วงษเทศ 2542 : 6)

แตอยางไรกตามกยงไมมหลกฐานทสามารถระบไดอยางชดเจนถงววฒนาการของการละครไทยในอดต แตจากขอมลและแนวคดตางๆของนกวชาการ กพอจะสรปจดกาเนดออกมาไดดงนคอ (สรพล วรฬรกษ 2543 : 13)

1) เกดจากการสรางสรรคของคนไทยในแตละทองถน เพอแสดงความรนเรงยนด และความบนเทงใจ

2) เกดจากความตองการใชการละครในพธกรรมเพอความเปนสวสดมงคล

3) เกดจากการแลกเปลยนหรอการเลอนไหลทางวฒนธรรม ทาใหมการนาของใหมเขามาประยกตใชใหเหมาะสมในสงคมหนง

1.2.1 ประวตการละครสมยสโขทย

สมยสโขทยไมมการกลาวถงการละครไว แตอนมานไดจากหลกศลาจารกอนมขอความดงกลาวน

เมอจกเขาเวยงเรยงกน แตอรญญกพน ทาวหวลานดบงดกลอย ดวยเสยงพาทย เสยงพณ เสยงเลอน เสยงขบ ใครจกมกเลน เลน

12

ใครจกมกหว หว ใครจกมกเลอน เลอน

แมหลกศลาจารกครงตนไมแสดงใหเหนถงการละครไวแตกไดกลาวถงความสนกรนเรงในเมองสโขทย มการแหแหน กระบวนแห มดนตรบรรเลง และมฟอนราอยบาง ภาพเหลานจะชดเจนขนจากหลกศลาจารกหลกท 8 ในสมยพระมหาธรรมราชา (ลไท) มความวา

มระบา ( ) เตนเลนทกฉน…ดวยเสยงอน สาธการบชา อกดวยดรยพาทย พณ ฆอง กลอง เสยงดงสพอนดนจกหลมใส…

โดยคาทอยใน ( ) ธนต อยโพธ สนนษฐานวาเปนคาทคลองจองกน คอคาวารา การละครสมยสโขทยมการพฒนามาถงจดทมคาเรยกเฉพาะ คอ ระบา รา เตน แตคาวาละครยงไมมการพฒนามาถงขนนน (สรพล วรฬรกษ 2543 : 16)

1.2.2 การละครในสมยอยธยา

การจดระเบยบแบบแผนของการละครไทยเรมมการจดกนสมยอยธยานเอง โดยรปแบบการละครชดเจนกวาในสมยสโขทย โดยสวนใหญจะเปนการแสดงเพอพธกรรม มการกาหนดในราชสานกของอยธยามากมาย เชน กฎมณเฑยรบาลสมยสมเดจพระรามาธบดท 1(อทอง) เขยนขนเมอศกราช 720 หรอ พ.ศ. 1901 ไดกลาวถงการมหรสพทใชในการสมโภช และมพธพลกรรมอยหลายแหง เชน

ในกรณพบชางสาคญ และคลองตดกมมหรสพสมโภช “เมอพบแลวจะชกนาใหทาพธ 7 วนแลวจงเอาดายตบาศทรงบาศ เมอคลองตดหนง 8 โรง รา 8 โรงสมโภช 7 วนเลนมหรสพ 15 วน จงเอาลงขนานเหลนหนงรารวดมาถง พระนคร แลเมอถง พระนครแลวเลนมหรสพสมโพท 15 วน (สรพล วรฬรกษ 2543 : 17)

จากหลกฐานระบวาในบรรดาการพระราชพธทปรากฏในกฏมณเฑยรบาลสมยพระรามาธบดท 1 นนมเกดขนมากมาย และพระราชพธสวนหนงมนาฏศลปเปนสวนประกอบสาคญในการสมโภชดวย ทเอยนามบอยทสดคอมงครม และคลาตไม รองลงมาคอ หนงและระบา นอกนนเปนการละเลนลกษณะอนๆโดยในการนมพธทสาคญพธหนงคอ ‘พระราชพธอนทราภเศก’ โดยมการสรางฉากอยางใหญโตมโหฬาร เรมตนดวยเขาพระสเมรสงประมาณ 50 เมตร อสนทร และยคนธร สงลกละ 40 เมตร กรวก 30 เมตร ไกรลาศ 20 เมตรเขาแตละลกประดบประดาดวย

13

ราชวตร ฉตร ธง สตวหมพานตทงจตบาท ทวบาท ตวเขาพระสเมรทารปนาค 7 เศยร ขนาดใหญ เขาใจวาพนรอบเขาพระสเมร เขาพระสเมรเปนทรงสเหลยม แตละเหลยมมทอง นาค แกวและเงน ยคนธรสทอง อสนทรสนาค กรวก และไกรลาศสเงน ทงหมดนตงอยกลางสนามซงนาจะเปนทองสนามหลวง โดยการแสดงจะมผรวมแสดงจานวนมาก แตพระมหากษตรยคงไมไดอยในฉากหรอรวมในพธ แตทรงรบการถวายพระพรเมอพธเสรจสนลง ซงจะเหนไดวาพระราชพธอนทราภเศกนมตนรากของการแสดงโขนครบถวน มการแสดงซงคงจะเปนการแสดงตอนสนๆ มขอทนาสงเกตคอพระราชพธนมหลงตงกรงเพยง 8 ปแสดงใหเขาใจไดวาการแสดงเหลานคงจะมกอนหนามาบางแลว (สรพล วรฬรกษ 2543 : 21)

เปนททราบกนดวาประเทศไทยไดรบเอาลกษณะของศลปวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณของชาตตางๆ หลายชนชาต โดยเฉพาะศลปการฟอนราและการละครนน จะมรปแบบทแตกตางหลากหลาย กลาวคอ (สรพล วรฬรกษ 2543 : 22)

1) ในชวงสมยอยธยาตอนตนนอยธยาไดไปตเขมรและไดกวาดตอนเชลยศกเขามาประมาณ แปดหมนถง สองแสนคนการชนะสงครามและกวาดตอนเชลยศกเขมรมายงอยธยาเปนจานวนมหาศาลในครงนมผลทาใหวฒนธรรมเขมรถายเทสวฒนธรรมอยธยา อาทการปกครองแบบลทธเทวราช ซงตองมพธพราหมณเปนสวนประกอบ เชอมโยงถงการใชพธกรรมประเภทฟอนราบวงสรวง ประกอบเปนเทวบชาดวย จดนเองททาใหมการโยงไปถงวฒนธรรมการแสดงของชาตไทยวาไมคอยมวฒนธรรมดานนาฏศลป จนกระทงไทยตเขมรและรบวฒนธรรมเขมรมาเปนของตน จากนนไทยจงมววฒนาการรบนาฏศลปชนสงขน เชน หนงใหญ และการฟอนรา แตหลกฐานในรชสมยสมเดจพระรามาธบดท 1นนปรากฏชอ หนงใหญและระบากอนตขอมไดถงประมาณ 73 ปนอกจากนหนงใหญและระบาคงไดรบการพฒนามากอนตงกรงศรอยธยาเปนราชธานเพราะระบานนมในยคสโขทยแนนอน

2) สมยอยธยามการปราบเมองตางๆ เขามาอยเขตขณฑสมา เชน เมองทวายของมอญ และมการตดตอกบนานาชาตทาใหรบศลปะวฒนธรรมตางๆ เขามามากมายเชนศลปะของมอญ จาม จน และอนๆ รวมทงนครศรธรรมราชดวย จากการตดตอเหลานนเองททาใหกรงศรอยธยามการรบวฒนธรรมมาจากหลายๆทางรวมทงนาฏยศลปดวย(ฟอนรา ,ละคร) เปนสาเหตหนงททาใหการแสดงชนสงพฒนาขนมาได( โขน,ละคร) การละครมาสะดดลงหลงพระมหาจกรพรรดสวรรคตลงและกรงศรอยธยาไดเสยแกพระเจาบเรงนองของพมา มาไดรบการพฒนาอกครงหลงจากสมเดจพระนเรศวรมหาราชสามารถประกาศอสรภาพจากพมาไดสาเรจ

14

ความรงเรองของนาฏศลปสามารถเทยบเคยงกบการสรางสถาปตยกรรมในสมยนนเนองจากวาหากมการสรางสถาปตยกรรมใหญๆ เชน วด,พระมหาราชวง,เมร,ฯลฯสาเรจลง แลวจะมการฉลองสมโภชซงกจะมการละเลนตางๆ รวมไปถงการละคร ฟอนรา ดวย

ในสมยสมเดจพระรามาธบดท 3 (สมเดจพระนารายณมหาราช) ทรงจดใหมพระราชพธเบญจาเพศขนในมการฉลอง3วน ในรชกาลนนอกจากหนงและระบาแลวปรากฏชอโขนไทย และโขนชวาในเนมราชกลอนสวดดงน (สรพล วรฬรกษ 2543 : 27)

เภรยสทาลสเทอนสนามฆองชย แตรสงงตรฆงงเสยศย ปยแกวปยไฉนย บรรเดาะสเนาะดลตรย มโหรยพภกเสยงสย รบากจะปย พนทบแลขบเภลง เภงเภราะสเนาะวงงเวง รบรองตองเภลง สาเหนยงเสยงคฤเภลงสวล ไหเหลนมรโหรสพ เจดวรร นา ๆ ทกภรร สนรรสเทนเกลอลกลอน ลอดบวง ไตยหนงนงนอน หกตงบลปลายใมรา หนโขนไทยชวาถบปลา

ถอดกรดงารา กทาเปรเภดนา ๆ ทวลวรคลาลชลนกณา ตาง ๆ ภาสา ภรรนาแตภอใดมย

นอกจากคาวาโขนแลว มคาวาละครปรากฏขนเปนคาเรยกนาฏยศลปอกชนดหนงในยคนดวย (ประชมคาพากยรามเกยรต ภาค1 2521 : 5, 7, อางถงใน สรพล วรฬรกษ 2543 : 27)

กลางวนโขนละคอนโสภา หนเหนแจมตา ประดบดวยเครองเรองไร ราตรอคคแจมใส หนงสองแสงไฟ จงเหนวจตรลวดลาย เครองเลนโขนละคอนหนประชน เชดชกลางวน ดวยเครองวจตรแตงกาย ราตรรศมเพลงพลาย หนงงามลวดลาย กระหนกกระหนาบภาพหาญ

โดยคาบรรยายถงรปแบบของโขนและละครจะปรากฏอยในบนทกของลาลแบร ราชฑตชาวฝรงเศสทเขามาในสมยพระนารายณไวดงน

15

โขนเปนรปคนเตนราตามจงหวะพณพาทย ตวผเตนรานนสวมหนาโขนและถอศตราวธ(ทาเทยม) เปนตวแทนทหารออกตอยทธมากกวาเปนตวละคร และมาตรวาตวโขนทกๆตวเตนเผนโผนอยางแขงแรงและออกทาทางพลกพลนเกนจรงกตองเปนใบจะพดอะไรไมได ดวยหนาโขนปดปากบนเสย

ละคร(lacone)นนเปนบทกวนพนธสดดความกลาหาญแกมนาฏศลป ใชเวลาแสดงถง 3วนตงแต 8โมงเชาจนถง7โมงเยน ตวเรองนนเปนคากลอนแสดงใหเหนเปนจรงเปนจง และตวแสดงทอยในฉากนนหลายคนจะผลดกนรองเมอถงบทของตวละครตวหนงขบรองในบทของตวชอเรองและตวแสดงอนๆ กขบรองตามบทของบคคลทเรองนนกลาวพาดพงไปถง ตวละครผชายเทานนทขบรองตวละครผหญงไมขบรองเลย (สรพล วรฬรกษ 2543 : 28)

ตอมาถงสมยพระเจาอยหวบรมโกศกมหลกฐานปรากฏวามละครผหญงเกดขน ตอมาเรยกละครแบบนวา ละครในหลกฐานปรากฏในวรรณคดเรองปณโณวาทคาฉนท ของพระมหานาควดทาทราย ทกลาวถงงานสมโภชพระพทธบาทวา (พระมหานาควดทาทราย 2503 : 40, อางถงใน สรพล วรฬรกษ 2543 : 30)

ละครกฟอนรอง สรศพทกลบขาน ฉบฉาทตานาน อนรธกนร ผายฟอนละครใน บรรกษจกร โรงรมครม กลลบบแลชาย ลวนสรรสกรรจนาง อรออนลอออาย ใครยลอยากวาย จตจงมเมอฝน รองเรองระเดนโดย บษบาตนาหงน พาพกคหาสนบรร พตรวมฤดโลม

ในทสดแลวกรงศรอยธยากไดเสยกรงอกครงแกพมาในสมยสมเดจพระสรยาศอมรนทร บานเมองถกทาลายและพมาขนขาราชสานก และไพรพลไปเปนเชลยจานวนมากทาใหการละครและการละเลนทเคยพฒนามาหยดชะงกและถกทาลายหมดสนลงในสมยน

1.2.3 การละครสมยกรงรตนโกสนทร

การละครในสมยกรงรตนโกสนทรเปนการสบเนองตอหลงการกกรงของพระเจากรงธนบรซงมการฟนฟการละครกลบมาจากสมยอยธยาอยบาง โดยการละครมาเรมมการ

16

พฒนามากขนในสมยรชกาลท1ของกรงรตนโกสนทร คอพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก ทไดทรงเอาพระทยใสอยางใกลชด ทาใหงานดานนเจรญรงเรองอยางรวดเรว ทงยงไดพฒนารปแบบใหเปนมาตรฐานอนอาจถอไดวาเปนตนแบบสงตอในรชกาลตอๆ มา โดยรชการท 1 นน ไดโปรดใหมการหดโขน ละคร ของหลวงขนทงฝายวงหลวงและวงหนา โดยมครละครตงแตครงกรงธนบรมาเปนผฝกหด ทรงมพระราชานญาตใหเจานายและขนนางหดโขนไดทาใหโขนแพรหลาย

1) การละครในสมยรชกาลท 1

ความเปนมาและประเภทของละครในสมยรชกาลท 1สามารถสรปไดดงน (สรพล วรฬรกษ 2543 : 5 9 - 6 1)

(1) ละครผหญง เปนละครทแสดงโดยผหญงในราชสานกตามอยางราชประเพณโบราณเสมอเปนเครองราชปโภคอยางหนง มใหผใดทาเทยม ละครผหญงมไวเพอเปนเครองบนเทง ในราชสานกและแสดงในพระราชพธ ในพระราชนเวศน และในงานสาคญๆภายนอก เรองทแสดงเปนบทพระราชนพนธละคร 4 เรอง คอ รามเกยรต อณรท อเหนา และ ดาหลง แสดงเปนแบบละครใน

(2) ละครผชาย เปนละครทแสดงโดยผชายลวนซงพบหลกฐานวาม 2 โรงคอ โรงของสมเดจเจาฟากรมหลวงเทพบรรกษ แสดงละครใน และโรงของนายบญยง แสดงเปนละครนอก เรองทแสดงคงเปนบทเดมทสบทอดมาแตครงอยธยาตอนปลายและยคธนบร

(3) โขน เปนการแสดงโดยขาราชการชายลวน โดยเฉพาะอยางยงคอ ทหาร ตารวจ และมหาดเลก ของวงหลวงและวงหนา ซงสบเนองกบการหดทหาร หรอการหดอาวธ และการตอสปองกนตวอยางโบราณ ครนเมอทรงมพระราชานญาตใหเจานายและขนนางหดผชายในกากบของตนแสดงโขนได จงเกดโขนขนหลายโรง การแสดงโขนในรชกาลนม 2 แบบคอ โขนกลางแปลง เปนโขนทจดแสดงในสนามกลางแจง และโขนชกรอก เปนโขนทจดแสดงในโรงโดยมรอกชกตวโขนใหลอยอยในอากาศ

(4) ละครชาตร เรมมชอเปนการแสดงประเภทหนงซงเดนชดและแยกออกจากละครนอก ความเขาใจทวาละครชาตรมากลายเปนละครนอก อาจเปนไปไดในทางหนง แตขณะเดยวกนละครชาตรเดมนาจะคงรปแบบมาจนถงรชกาลน อกประการหนง ละครชาตร เชนทวานนาจะมแสดงหากนอยในกรงเทพเพอแกบน สวนรปแบบการแสดงนน สมเดจ

17

พระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาดารงราชานภาพ อาจารยมนตร ตราโมท และธนต อยโพธ อธบายตรงกนวาเปนละครผชายมตวนายโรงแตงยนเครองหนงตวนางหนง ตวเบดเตลดอกหนง มนกดนตรอกจานวนหนง แสดงเปนละครเรคลายโนราเมองนครศรธรรมราช ละครชาตรนนาจะตางจากละครชาตรทเกดขนจากการผสมละครนอกกบโนราในรชกาลท 3

(5) หนง มการกลาวไวในกฏมณเฑยรบาลพ.ศ.1901ซงคงมอายเกากวานนมาก ครนลวงมาถงรชกาลท 1 หนงยงคงอยในทาเนยบมหรสพในการพระราชพธ มทงหนงกลางคนและหนงกลางวน

(6) ระบา ในรชกาลนยงคงมระบาอยในการพระราชพธแตลกษณะของระบาทสบสาวจากทถอปฏบตและยอมรบกนวาสบทอดมาแตยคอยธยาปลายและนาจะคงปรากฏอยในรชกาลนคอ ระบาใหญ และระบาสบท ทมเนอความบรรยายการฟอนราเกยวพาราสของเทวดา นางฟา ผแสดงแตงยนเครองพระนาง 4 คขนไป ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช และอาจารยมนตร ตราโมท เคยอธบายวาระบาสบทนมกใชเปนระบาเบกโรงโขน ละคร ซงระบาเบกโรงอาจเปนระบาเรอง เชนรามสร หรอ อรชน

2) การละครในสมยรชกาลท 2

ทรงไดมการปรบปรงบทละครจากรชกาลท 1 จนมความกระชบและถอเปนแบบแผนของการละครตอมาจนถงปจจบน โดยในรชกาลของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทรงมความเอาใจใสตอศลปะประเภทนเปนอยางมาก การปรบปรงทสาคญทสมควรกลาวถงคอ ละครใน ละครนอกของหลวง หนหลวง ระบา และงวผหญง ความเปนมาและประเภทของละครในสมยรชกาลท 2 สามารถสรปไดดงน (สรพล วรฬรกษ 2543 : 86 - 94)

(1) ละครใน เชอกนวามขนในสมยพระเจาบรมโกศในยคอยธยาตอนปลายแลวสญสลายไป พรอมกบการเสยกรงครงท 2 ตอมาในสมยพระเจากรงธนบรทรงปรบปรงขนมาบางสวนแตบทกยงไมเหมาะสมกบการแสดงในบางตอน สบตอมาจนถงรชกาลท 1 กทรงปรบปรงแตยงไมดมากนกและคอนขางจะเยนเยอ ซาความ มาในรชกาลท2 ทรงปรบปรงบทใหเหมาะสมกบการแสดงทงบท และกระบวนราจนถงขนสนทรยศลป

18

(2) ละครนอกแบบหลวง พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทรงสรางสรรคละครนอกชนดใหมขนสาหรบละครผหญงของพระองคไดแสดงบาง ละครนอกแบบใหมน สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงเรยกวา ละครนอกแบบหลวง โดยมเกรดการเกดละครนอกของหลวงวา ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย สนทรภซงขณะนนกาลงเปนทโปรดปรานไดพดถงละครของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยวาทรงเปนเจานายในรวในวงทไหนเลยจะทาละครนอกได เนองจากไมทรงคนเคย การนทราบไปถงพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ทาใหทรงนพนธบทละครนอกขน โดยละครนอกของหลวงนปรบปรงจากละครนอกดงเดมทแสดงเอาแตเนอเรองและภาษาไมสละสลวย มาเปนละครนอกแบบหลวงทมบทไพเราะ และใชภาษาทสภาพแบบหลวงขน ซงการกาเนดละครนอกแบบหลวงนนบเปนกาวสาคญอกกาวหนงของการละครไทย เมอยคอยธยาราชสานกไดยมศลปะการแสดงละครของละครนอกไปพฒนาใหเกดละครใน และในยครตนโกสนทรรชกาลท 2 ราชสานกกไดยมเรองจากละครนอกถง 5 เรอง มาพฒนาเปนละครนอกแบบหลวงขน

(3) โขน,ละครนอก ธนต อยโพธ ไดกลาวถงโขนละคร ในรชกาลนวา “นาจะมอยดวยกนหลายโรง แตโดยเหตทโขนและละครนอกเปนการแสดงของศลปนผชาย มไดอยในขอหามทมใหเอกชนมจงคงจะไดฝกฝนขนหลายโรงเหมอนกน” ซงในรชกาลท 2 นมการละเลนอนๆทแตกตางไปจากในเอกสารสมโภชครงเกากอน ไดแก ผาลา ปราบไก คาบฆอน สวนการไตลวดแตกเปนลวดเลวและลวดลงกา ลอดบวงแตกเปนบวงพวง และลวงเพลงเปนตน นอกจากนงวไดรบการบรรจใหเปนรายการแสดงในงานสมโภชสาคญๆอยเสมอและละครแขกกเปนการแสดงใหมทเพงปรากฏชอ คอละครมลายเรยกวา มะยง โดยสมยนโขนและละครนอกทไดรบการกลาวขวญกคอ หนหลวง และงวผหญงวงหนา หนหลวงนนเปนหนกลวงมขนาดเลก มดามถอ และชกสายจากดานลาง สายสอดไวในลาตว ราทาทาทางไดคลายคน และคงจะเลนดวยบทพระราชนพนธละครใน รชกาลท 2 ทรงระดมชางฝมอสรางหนหลวงขนใหม ซงสวนใหญเปนตวละครในเรองรามเกยรต สวนงวผหญงของกรมพระราชวงบวรมหาเสนารกษนน สนนษฐานกนวาพระองคทรงเลยงการมละครผหญงโดยตงคณะงวผหญงขนแทน

3) การละครในสมยรชกาลท 3

เมอรชกาลท 3 เสดจขนครองราชย นบเปนปท 42 ตงแตสรางกรงมา บานเมองมความสงบมากขน กลาวคอ ไทยไมตองทาศกปองกนประเทศเหมอนรชกาลท 1 และรชกาลท 2 ประกอบดวยความเจรญทางเศรษฐกจทาใหรฐมเงนใชจาย ตลอดจนราษฎรเองกมงคง

19

ทาใหมเงนมาทานบารงศลปกรรมแขนงตางๆ ซงเมอรชกาลท 3 เมอเสดจขนครองราชยเปนทเลาขานกนวา พระองคเคยขดแยงกบสนทรภ ทาใหไมสนพระทยทจะพระราชนพนธงานวรรณกรรมทเกยวของกบศลปะ การละคร ทรงทะนบารงงานวรรณกรรมดานอนๆ โดยเฉพาะวรรณคดทางพทธศาสนาใหเจรญรงเรอง แตแมวาพระองคจะไมสนพระทยพระราชนพนธกลอนบทละครกตาม แตกลบทาใหพวกผดมตระกลนยมยกยองศลปะประเภทน และใหการชบเลยงนกประพนธบทละคร และกวสาคญๆ ทเคยรบราชการในราชสานก ซงทานเหลานตางสละเวลา ประพนธ โคลง ฉนท กาพย กลอนและบทละครไวเลนและแสดงกนนอกเขตพระราชฐานเปนอนมาก (สรพล วรฬรกษ 2543 : 112)

ดงทสมเดจกรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงกลาวถงการละครไวในตานานละครเรองอเหนาในรชกาลท 3 สรปไดวา

ตลอดรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวนน พระองคโปรดใหเลกละครของหลวง จงเปนเหตใหตวละคร นางรา นกประพนธ บทละครของหลวงทเคยรบราชการอยในราชสานก กระจดกระจายไปอยตามทตางๆ เชน บานเจานาย ขนนางและตระกลทมความมงคง ทานเหลานนไดชบเลยงตวละครตางๆ ไวในบานเพอเปนเครองประดบ เกยรตยศของตนยงกวานนเจานายขนนางตงแตชนเสนาบดเหนวาพระมหากษตรยทรงยกเลกการแสดงของหลวงไปแลวกไดหดละครตามแบบหลวงขนใหมหลายแหงรวมแลวในรชกาลนมคณะละครของเจานายและขนนางถง 12 โรง สวนเจานายทเคยหดโขนไวในบานตามแบบโบราณ กหดโขนใหเลนละคร เชน กรมพระราชวงบวรมหาศกดพลเสพ ทรงหดละครผหญงวงหนาขนทงชด (สรพล วรฬรกษ 2543 : 121)

ในหนงสอตานานละครอเหนา ซงกรมพระยาดารงราชนภาพ ทรงนพนธวาในรชกาลท 3 มการแสดงอยางใหมเกดขน คอการนาบทละครพระราชนพนธ มารองลานาเขากบดนตร เปนเรองราวอยางเลนละครแตไมมตวละครคอ “ขาราชการทหดมโหรผหญงมาแตกอน กแปลงกระบวนมโหรเลนเปนละครกลายกนชกชม คอเอาบทละครอเหนาพระราชนพนธ มาใหพวกมโหรรองลานาเขากบเครองมโหรปพาทย เปนเรองไปอยางเลนละครผดกนแตไมมตวละครเทานน” (สรพล วรฬรกษ 2543 : 123)

จากทกลาวมาแสดงใหเหนวาในรชกาลท3 การแสดงตางๆยงคงมเหมอนในรชกาลท 2 แตทเพมเตมมากคอ ละคร มาถงจดนเปนจดสาคญของการแพรหลายของการละครในกรงรตนโกสนทรในกาลตอมา เพราะเนองมาแตเหตทรชกาลท 3 ทรงยกเลกการแสดง

20

ละครหลวงเปนโอกาสใหการละครไดรบการเผยแพรออกไปอยางกวางขวางสภายนอกเพราะไมตองมความรสกในเรองทาละครแขงกบพระเจาแผนดน

4) การละครในสมยรชกาลท 4

จากการยกเลกละครหลวงในรชสมยของรชกาลท 3 ตอเนองมาจนถงรชกาลท 4 ทาใหในพระบรมมหาราชวงไมมละครหลวง จนในป พ.ศ. 2396 อนเปนปท 3 ในรชกาลท 4 มชางเผอกเชอกแรกมาสพระบารม ทาใหทรงปรารภวาในสมยรชกาลท 2 เคยมละครหลวงสมโภชชางเผอกตามแบบประเพณโบราณจงโปรดใหตวละครหลวงสมยรชกาลท 2 ทยงมชวตอย กบตวละครเดกผหญงทฝกหดไวโดยสมเดจพระนางโสมนสวฒนาวดรวมกนจดแสดงสมโภช ใหทนรบสมโภชชางเผอกเชอกท 2ใน ป พ.ศ. 2397 จงนบไดวาละครผหญงของหลวงกลบฟนคนมาอกครงหนง ในสมยน (เจาพระยาทพากรวงศ (ขา บนนาค) ม.ป.ป. : 96-97, อางถงใน สรพล วรฬรกษ 2543 : 154) และเมอละครหลวงกลบมาอกครงหนงทาใหการละครทเคยเฟองฟอยดานนอกหยดชะงกลงเนองดวยหวาดเกรงจะเปนการสรางละครแขงกบพระมหากษตรย จงทาใหการละครซบเซาลงรชกาลท 4 ทรงเกรงการละครจะสญจงออกพระบรมราชาณญาตในการใหเสรภาพทางการละคร โดยการออกประกาศใหสามารถแสดงละครผหญงได ซงผลของการออกประกาศทาใหละครผชายลวนแทบจะหายไปทงหมดเนองจากมความนยมในการชมการแสดงละครราผหญงมากกวา ดงท สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพ กลาวไวในบทเจรจาละครอเหนาและตานานเรองละครอเหนา ความวา (2508 : 181-182, อางถงในสรพล วรฬรกษ 2543 : 156)

เหตทละครผชายเปลยนเปนละครผหญงโดยมากนน เปนเพราะเมอสามารถหดไดเปดเผย การหาเดกผหญงมาหดกจะหาไดงาย และเปนละครงายกวาผชาย ทงยงเสยคาใชจายนอยกวา เพราะละครผหญงเยบเครองแตงตวไดเอง ประชาชนกชอบดละครผหญง จงนยมหาไปแสดงตามงานตางๆ คณะละครทเคยเปนชายลวน กเปลยนมาเลนประสมโรงกบละครผหญงจนละครทเลนเฉพาะชายลวนทงโรงกไมม

นอกจากการเกดละครผหญงอยางแพรหลายในคณะละครตางๆ แลวยงเกดแนวโนมในการทคณะละครของผมบรรดาศกด ซงเคยมละครไวเพอความบนเทงเฉพาะตน และประดบเกยรตยศ เรมคดหาประโยชนจากการรบจางแสดงละครผหญงของตน เพราะคนนยมละครผหญงแสดงแบบหลวงกนมาก เจาของคณะละครจงมผลประโยชนมาก ทาใหเกดการ

21

ตงภาษโขนละครขน และในรชกาลนพบวามละคร ทอาจเรยกไดวาเปนชนดใหม 5 อยางดวยกนคอ (สรพล วรฬรกษ 2543 : 157)

(1) ละครเสภา เปนการดาเนนทางละครโดยใชการขบเสภาทานองตางๆ แทนการรองราย เมอขบเสภาเปนลานาใหตวละครราใชบทแลว จงใหปพาทยรบและอาจมเพลงรองประกอบบางในบางแหง ละครเสภาเหมาะสาหรบการนากลอนหนงสออาน หรอนทานคากลอน เชน ขนชางขนแผนทนยมใชขบเสภาอยกอนแลว มาเพมตวละครราเขาใหดเปนละคร เครองแตงกายกใชชดสามญแทนการรดเครองอยางละครรา

(2) ละครชาตร อนทจรงละครชาตรในกรงเทพมหานครนนสบทอดมาจากยคธนบร การแสดงกคลายคลงกบโนราทางจงหวดนครศรธรรมราชดวยพวกโนราตดตามเจาพระยานครเขามาครงหนงและชาวปกษใตอพยพเขามากรงเทพฯในรชกาลท 1 อกครงหนง ครนรชกาลท 3 กมพวกโนราอพยพตามกองทพเจาพระยาพระคลงเขามาอกครงหนง ใน พ.ศ. 2387 และในครงนนกโปรดเกลาฯใหตงบานเรอนอยทถนนหลานหลวง มคนนยมวาจางไปแสดงแกบนดวยเหนวามวทยาคมทาใหการแกบนศกดสทธกวาละครชนดอนๆ ครนมพระราชานญาตใหหดผหญงเลนละครได ละครโนราจงปรบปรงการแสดงของตนโดยนาผหญงมาแสดงเปนตวนางแทนผชาย ดงนนจงตองปรบเปลยนเครองแตงกายใหเหมาะกบผหญง จงเรมนาเครองละครยนเครองอยางละครนอกมาใชบาง เชน ตวนายโรง หรอตวพระ แตงเครองโนราเปลอยอก แตสวมชฎา ตอมาคงเหนวาเครองละครไมรบกนทงโรง และคงจะสวยสเครองละครราอนๆ มไดจงเปลยนเครองตวพระเปนแบบยนเครองอยางละครรา แตยงคงสวมเลบมอ สาหรบการแสดงการรอง การรา ปพาทยยงคงเปนแบบโนราทางปกษใตอย

(3) ละครชาตรของหลวง เปนละครชาตรแสดงอยางโนราปกษใต แตใหผหญงแสดงทงโรง ไมใชผสมชายหญงอยางละครชาตรดงไดกลาวแลว ละครชนดนเกดขนเนองจากพระองคเจาปทมราช พระราชธดาในกรมพระราชวงบวรมหาสรสงหนาทในรชกาลท 1 ขอพระราชทานพระราชานญาตรชกาลท 4 กลบไปนครศรธรรมราชเพอรกษาพยาบาลเจาจอมมารดาของทานคอ เจาจอมมารดานยเลก ธดาในเจาพระยานคร (พฒน) พระองคเจาปทมราชไดทรงหดละครผหญงขนทเมองนคร แสดงเรองอเหนาโรงหนง ครนเจาจอมมารดาถงอนจกรรมกเสดจกลบพระนครและพาละครผหญงโรงนนมาดวย และถวายตวแดพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวพระองคโปรดใหแสดงเปนละครชาตร จงมละครชาตรของหลวงขน

22

(4) ละครหนาจอ อางจากการเรยกเกบภาษโขนละคร”ละครหนาจอหนงเลนเรองรามเกยรต ตวละครแต 10 คนขนไป…”รปแบบการแสดงละครหนาจอนาจะคลายคลงกบโขนหนาจอของกรมศลปากรในปจจบน คอเปนการแสดงเรองรามเกยรต บนเวทยกพนหนาจอหนงใหญ มประตเขาออก ซายเวทตงตวสมมตเปนฉากลงกา ขวาเวทเปนฉากพลบพลา ปพาทยคงวางหนาเวทเแบบหนงใหญจงจะฟงเสยงรองไดชดเจนทงคนดและคนราแตคงตางกนในเรองการรองราใชบทซงนาเปนไปอยางละครไมพากยเจรจาอยางโขน

(5) ละครผสมสามคค เปนละครอกชนดหนงซงถอกาเนดขนในปลายรชกาลท 4 โดยเจาพระยามหนทรศกดธารง (เพง เพญกล) ซงมคณะละครแสดงตามแบบละครหลวงอยกอน เดมชอบเลนเรองดาหลง บทพระราชนพนธในรชกาลท 1 ตอมาทานคดใหการแสดงละครคณะของทานมรปแบบตางออกไปตามกระแสการแขงขนทางการละครในยคนน โดยนาเรองพงศาวดารชาตตางๆ มาแสดงเชน เรอง ราชาธราช โดยคดยกเยองใหไดบรรยากาศเปนชาตนนๆ หรอทเรยกวาออกภาษา โดยการแตงกายใหมเคาภาษานนๆ บรรจเพลงทมสาเนยงออกภาษา ดงทเรยกในภาษาดนตรวา เพลงสาเนยงพมา มอญ ลาว จน เปนตน ซงเพลงสาเนยงภาษาตางๆนศลปนไทยแตงเลยนเสยงเพลงของชนชาตตางๆทมาอาศยอยในกรงเทพฯนนเอง สวนการราละครกคงใชทาราไทยแตเจอทาราของนาฏศลปชนชาตตางๆ ดงกลาวนนบางพอใหไดกลนอายของการออกภาษา เชนการตไหล และการโลตวหรอกลอมตวอยางมอญเปนตน ตอมาละครประเภทนเรยกวา ละครพนทาง

นอกจากนในรชกาลนยงมการละเลนอนๆทเกดขนอก เชน ละครแขก ละครรอง ละครราอยางฝรง ลเก แอวลาว หนกระบอก และหนงตะลง โดยการละเลนแตละอยางทกลาวมาเปนการนาวฒนธรรมทตางออกไปจากวฒนธรรมเมองหลวงมาละเลนในเมองหลวงซงกเปนทนยมอยางรวดเรวโดยการละเลนทนากลาวถงคอ แอวลาว ซงเปนการขบลานาของชาวลาวทอพยพเขามาครงกบฏเจาอนวงศแหงเวยงจนทนในรชกาลท 3 และไดรบความนยมอยางแพรหลาย การละเลนแอวลาวนในครงนนคงไดรบความนยมมากจนทาใหคนกรงเทพหนมาใชแอวลาวในการงานบญตางๆของตนแทนมโหร จนดนตรไทยซบเซา กระทงพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวตองออกประกาศหามมใหเลนแอวลาว

23

5) การละครในสมยรชกาลท 5

เนองจากในรชกาลท 5 อทธพลของตะวนตกเขามาสประเทศไทย ทาใหเกดการเปลยนแปลงทางดาน เศรษฐกจ สงคมและการปกครอง อกทงเมอรชกาลท 5เสดจประพาสยโรปทรงนาการเปลยนแปลงหลายอยางสวถชวตไทย แตการละครไทยตามแบบแผนโบราณกไดรบการรกษาไวอยางดขณะเดยวกนกมววฒนาการทางการละครทาใหเกดละครชนดใหมขนหลายประเภท เชน ละครพด ละครพนทาง ละครมด ละครดกดาบรรพ ละครรอง ลเก หนงตะลง หนกระบอก โดยความเปนมาและประเภทของละครในสมยรชกาลท 5 สามารถสรปไดดงน (สรพล วรฬรกษ 2543 : 209 - 215)

(1) ละครหลวง ละครหลวงในรชกาลท 5 ไมไดแสดงเพอความบนเทงในพระราชนเวศนอยางแตกอน เพยงจดแสดงในพระราชพธสาคญๆเทานน สวนงานโสกนตและงานอนๆโปรดใหละครขางนอกเขาไปแสดงถวาย ละครหลวงไดแสดงในงานพเศษเพยง 3 ครงในรชกาลน คอสมโภชชางเผอกใน พ.ศ. 2513 และสมโภชพระเสวตรสวภาพรรณ ในพ.ศ.2415 ฉลองกรงเทพใน พ.ศ. 2425 อกครงหนง

(2) ละครผชายแสดงละครใน ในรชกาลท 5 กลบมละครผชายแสดงละครในทงโรงอกครงหนงเหมอนในรชกาลท 3 คอ เจาพระยาเทเวศรวงศววฒน ผบงคบบญชากรมมหาดเลก และ กรมมหรสพ ไดหดผชายซงหดโขนตามระเบยบอยนนไดหดละครดวยและจดใหแสดงละครเรองรามเกยรต และอเหนา

(3) ละครพดสลบลา คอ ละครทมบทพดเปนสวนใหญและมบทรองหรอบทลานาเพอแสดงอารมณ แสดงเรองแรกคอเรอง โจร 40 รชกาลท 5 คราวนนทรงรบบทเปนอาลบาบา อกครงคอเรองนทราชาครต

(4) ละครพด หมายถง ละครแบบตะวนตกมการเจรจา พดแบบรอยแกว ไมมการรองเพลงประกอบ เปนละครทเรมมครงแรกในรชกาลท 5 เชนเดยวกบละครพดสลบลา สนนษฐานวาทรงเปนผรเรมละครแบบนขน

(5) ละครพนทาง เรมจากละครเจาคณมหนทรทกอตงมาแตรชกาลท 4 ตอเนองมาจนถงรชกาลท 5 ละครพนทางอกคณะหนงทแสดงตอจากละครพนทางของเจาพระยามหนทรศกดธารงไมนานนก คอ ละครนฤมตร ซงคนทวไปเรยกละครหมอมตวน ละคร

24

พนทางคณะนฤมตรแสดงเรองพงศาวดารไทย แทนพงศาวดารออกภาษาอยางละครเจาคณ มหนทร เชน เรองวรสตรถลาง คณหญงโม พระยาจกรโรงฆอง แตละครนฤมตรตองเลกไปเพราะเสดจในกรมฯ ทรงมราชการมาก หมอมตวนไมมกาลงจะทาตอไปจงไดเลกกจการ ตอมารชกาล ท 5 ทรงโปรดใหจดขนใหมและใหเปนละครหลวงเรยกวา ละครหลวงนฤมตร ดงนนประเทศไทยจงมละครหลวงแสดงละครในรชกาลท 1 ละครหลวงแสดงละครนอกแบบหลวง ในรชกาลท 2 ละครหลวงแสดงละครชาตรของหลวง ในรชกาลท 3 และเกดมละครหลวงแสดงละครพนทางของหลวงในรชกาลท 5

(6) ละครดกดาบรรพ สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศทรงมบนทกประทานพระยาอนมานราชธนเกยวกบการพฒนาละครดกดาบรรพวา

. . . ละคอนดกดาบรรพ สบมาแตการเลนคอนเสรต ซงในระยะแรกเจาพระยาเทเวศรทานจดเลนอยกอน รองเพลงตางๆ ซงเหนวาไพเราะ และใชบทรองๆ แลวแตจะฉวยมาไดไมวาจากทไร ถดมาระยะทสอง ฉนเองเปนผออกความเหนวาไมด ควรทจะใชบทตดตอกนเปนเรอง และจดเพลงรองทออนทแขง ทเนบ ทรกรน ใหเหมาะกบบท ตกมาระยะท สาม เกดมความคดกนขนวาถาจดใหมตวออกเลนตามบทจะดดขนอกมาก กเปนอนเหนชอบพรอมกน จงจดขนเปนละครดกดาบรรพ ดวยประการดงน . . . (สรพล วรฬรกษ 2543 : 216)

โดยทลกษณะสาคญของละครดกดาบรรพทแตกตางจากละครราแตโบราณอยางสาคญม 6 ประการคอ

- ตวละครรองและเจรจาเชน ละครนอก แตตดคาบรรยายกรยาออกดวยตวละครแสดงใหเหนอยแลว

- ใชฉากละครแบบสมจรง

- การแตงกายใหสอดคลองกบสถานการณไมแตงยนเครองตลอดเวลา

- มการแตงหนาแทนการสวมหนากากหรอหวโขน

- ปรบเครองดนตรใหนมและเบาลงไมแขงกบเสยงรอง

25

- ลดทาราลงเปนลกษณะราประกอบบทดวยตวละครรองเองแลว จงไมทาทาซามากและทาใหตวละครไมเหนอยจากการรา

(7) ลเก ลเกเปนละครประเภทหนงซงพระยาเพชรปาณเปนผ รเรมขน ลเกแสดงครงแรกทวกพระยาเพชรปาณ ประมาณ พ.ศ. 2440 เปนละครพดสลบลาดนกลอนสดแนวตลก แตงกายดวยเครองแบบขาราชการพลเรอนในยครชกาลท 5 ผแสดงเปนหญงลวนซงเปนภรรยาของพระยาเพชรปาณ เนอเรองนามาจากละครนอก ละครพนทาง

(8) ละครรอง ละครรองเปนละครแบบใหมถอกาเนดขนในรชกาลท 5 โดยพระเจานองยาเธอกรมพระนราธปประพนธพงศ สมเดจฯกรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงเลาถวายสมเดจฯกรมพระยานรศรานวดตวงศ วาไดเคาจากละครบงสะวนของมลาย ลกษณะเดนของละครรองคอ (สรพล วรฬรกษ 2543 : 224 - 225)

- เนอเรองเปนเรองราวในปจจบนสมย และเปนเรองประโลมโลกของชนชนกลาง และเรองแปลงจากนยายหรอละครตางชาต

- มการแบงเรองเปนฉาก ทาใหการจดฉากแบบสมจรงสะดวก ไมมการรองบรรยายฉาก

- มการแตงกายสมจรง คอแตงตามปกตในชวตประจาวน หรอแตงแบบวฒนธรรมของชาตนนๆตามทองเรอง

- ตวละครรองแทนพดดวยเพลงสองชนตางๆ คลายละครดกดาบรรพ แตเพลงทใชในละครรองเปนเพลงทแปลกใหม ไมคอยซากบเพลงละครราของเดม

- มบทรองบรรยายอารมณและกรยาของตวละครคลายรองบรรยายในละครพนทาง

- วธรองท เดนชดของละครรองคอ มลกครองรบและตกรบ เรยกวา “ตกรบรบลกค”

- มการแสดงเบกโรงตามธรรมเนยมโบราณเปนชดสนๆ

26

(9) โขน โขนยงเปนมหรสพทแพรหลายอยทงงานหลวงและ งานราษฏร แตดจากหลกฐานอาจเหนไดวา ละครชนดใหมๆ ทเกดขนในยคนไดทาใหคนดสนใจละครโดยเฉพาะละครตามโรงมากขน โขนคงจะทาหนาทในพระราชพธและในงานศพสาคญ โดยในรชกาลท 5 นมโขนสมครเลน เกดขนใหม เปนของสมเดจเจาฟามหาวชราวธ สยามมกฏราชกมาร ซงโปรดใหพวกมหาดเลกรนเดกหดโขนขนโรงหนง ขณะททรงประทบอย ณ วงสราญรมย วตถประสงคของคณะโขนสมครเลนคอเพออนรกษการแสดงของไทย

นอกจากทกลาวมาน การละเลนอนๆในรชกาลกม หนงตะลง หนกระบอก เพลง เพลงทรงเครอง ลาตด งวและ ละครแขก รวมทงในรชกาลท 5 น ไดมภาพยนตรเรมเขามาฉายในประเทศไทยแลว โดยในระยะแรกเรยกหนงญปน ฉายเปนเรองสนๆ จบเปนตอนๆ และคนดกเรมนยมอยางรวดเรวเปนสาเหตหนงททาใหละครไทยแบบตางๆเรมซบเซาลงไป (สรพล วรฬรกษ 2543 : 230)

6) การละครในสมยรชกาลท 6

ชวงทพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหวเสดจขนครองราชยนนอารยธรรมตะวนตกเขามามอทธพลในไทยมากขน เนองจากการคมนาคมทกาวหนาขนมากแลว ในรชสมยของพระองคเศรษฐกจของไทยตองพงพงตางชาตมากขนเนองมาจากการตดตออกทงเกดสงครามโลกครงท 1 และไทยเขารวมสงครามทาใหตองสงกองทหารและเงนชวยเหลอไปชวยดานสมพนธมตร รฐบาลจงจาเปนตองใชเงนไปไมนอย ซงไดสงผลตอเศรษฐกจโดยรวมของไทยและไดเกดภาวะขาวยากหมากแพง อยางไรกตามทางดานการละครรชกาลท 6 กทรงเอาใจใสเปนอยางดโดยเฉพาะพระองคทรงสนพระทยละครพดอยางตะวนตกและพระราชนพนธบทละครพดไวมากและโปรดใหมละครหลวงขน ความเปนมาและประเภทของละครในสมยรชกาลท 6สามารถสรปไดดงน (สรพล วรฬรกษ 2543 : 275 - 281)

(1) ละครหลวง ในรชกาลนทรงมทงละครผหญงของหลวง และละครผชายของหลวง โดยสงกดอยในกรมมหรสพ สวนละครในของหลวงแบบของรชกาลท 2 ทรงมประดบเกยรตยศแตกนอยโรง เนองจากคนหนไปสนใจศลปะรวมสมยเชนละครรองกนมากกวา

(2) โขนหลวง มโขนสมครเลนทจดตงขนตามพระราชประสงคของรชกาลท 6 ตงแตยงทรงเปนสมเดจพระบรมโอรสาธราช ครนเสวยราชสมบตกโปรดใหโอนมาอยในกรมมหรสพทโปรดใหตงขน และแมจะมเจากรมกากบดแลแตพระองคทรงดแลอยางใกลชด

27

และโปรดใหศลปนตดตามไปในขบวนหลวงเวลาเสดจประพาสตามหวเมองอยเสมอ อกทงโปรดใหเดกนกเรยนในโรงเรยนพรานหลวงในพระบรมราชปถมภไดราเรยนโขนอยางถกแบบแผนเหลาน ทาใหโขนแพรหลายเปนอนมาก

(3) ละครพนทาง ละครพนทางในรชกาลท 6 มการสบทอดตอมาเปนละครพนทางใหกบกรมศลปากรในยคเปลยนแปลงการปกครอง เปนละครพนทางทเจาคณจอมมารดาแพ พระสนมเอกในรชกาลท 5 ไดเรมคณะขน

(4) ละครดกดาบรรพ ไดถายแบบมาจากละครดกดาบรรพในรชกาลท 5 อกทงรชกาลท 6 ทรงพระราชนพนธบทละครและจดแสดงรวมทงสน 12 เรอง

(5) ลเก ในรชกาลนลเกเปนทแพรหลายในหมชนชนลางของสงคมไทย ทงในกรงเทพฯและตางจงหวด ลเกในยคนปรบปรงการแสดงใกลละครราเขาไปทกท โดยเฉพาะอยางยงแบบแผนในการรา เครองแตงกายกปรบปรงใหหรหราขนกวาในยคแรก ลเกในยคนใชผแสดงชายลวน

(6) ละครรอง ในรชกาลนละครรองถอวาเปนยคทองเพราะประชาชนในกรงเทพมหานครนยมชมชอบ แตในตอนปลายรชกาลความนยมละครรองลดลงไปมาก เนองจากมภาพยนตรอเมรกนททนสมยเปนเรองยาวจบในตอนถายทามคณภาพเขามาฉาย คนดทเคยเปนลกคาละครรองกหนไปดภาพยนตรแทน

(7) ละครพด ละครพดสลบลาและละครพดสวนใหญเปนการแสดงในราชสานก โดยมพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหวทรงจดการแสดงดวยพระองคเอง และบางเรองทรงแสดงเองกม ผแสดงใชผชายซงเปนขาราชบรพารหรอนกเรยนพรานหลวงมบางเรองทผแสดงเปนชายจรง หญงแท เชนเรอง กลแตก เจาขาสารวด โพงพางฯ สาหรบสภาพสตรทรวมแสดงเปนบคคลชนสง

นอกจากน การละเลนอนๆทยงเปนทนยมในราชกาลนกม สวดคฤหสถ ลาตด จาอวด และงว (สรพล วรฬรกษ 2543 : 281 - 284)

28

7) การละครในรชกาลท 7

ในรชกาลท 7 ประเทศไทยอยในภาวะเศรษฐกจทตกตามาก ทาใหพระองคตองตดรายจายใหสมดลเพอใหราชการดาเนนตอไปได โดยลดจานวนขาราชการ ตดทอนเงนเดอน เปนสาเหตหนงใหเกดการเปลยนแปลงการปกครองในวนท 24 มถนายน 2475 และตอมาพระองคทรงสละราชสมบตในวนท 2 มนาคม 2477 ซงภาพรวมของการละครในรชกาลท 7 ถกมองวาเปนจดสนสดเนองจากกรมมหรสพถกยบใน พ.ศ. 2468 หลงรชกาลท 6 สวรรคตไดไมนาน เปนการเปลยนแปลงทกระทนหนมากและทไดรบผลกระทบมากทสดคอกรมโขน ซงถกปลดออกหมด แตในความเปนจรงแลวการละครไทยของเอกชนและรบจางกยงมอกหลายรายการสบสานตอของศลปะประเภทนในความเปนจรงกยงดาเนนอย อกทงหลงจากนนในวนท 2 พฤกษภาคม 2478 กไดมคาสงรฐมนตรวาการกระทรวงธรรมการ คอพระสารสาสนประพนธใหตงโรงเรยนนาฏยดรยางคศาสตรขน กจการดานการแสดงและการศกษาโขนละครกเรมเปนปกแผนขนอกครงหนง ความเปนมาและประเภทของละครในสมยรชกาลท 7 สามารถสรปไดดงน (สรพล วรฬรกษ 2543 : 315 - 318)

ละครเพลง ในรชกาลนเกดละครอยางใหมขนเรยก ละครเพลงซงพฒนามาจากละครรอง กลาวคอดนตรในละครรองใชวธ ตกรบรบลกค และสงดวยปพาทยบรรเลง แตประมาณป พ.ศ.2470 เรมมเพลงไทยบรรเลงดวยวงดนตรสากลและรองแบบ เนอเตม คอ มคารองตรงสวนทเปนเออน ในเพลงไทยแบบเดมนนดวย และตอมากมการแตงเพลงใหมๆบาง ละครรองแบบใหมนตอมาเรยกวา ละครเพลง หรอละครจนทโรภาส ตามชอคณะทมชอเสยงทสดในยคนน

รชกาลท 7 ทรงโปรดดนตรไทย และภาพยนตรไทยจงทาใหกจการทงสองรงเรองพระราชนพนธเพลงไทยและภาพยนตรไทยพรอมทงกากบการแสดง และทรงสรางโรงภาพยนตรสาหรบพระนครขน ซงถาหากพจากณาดการละครไทยในรชกาลท 7 ในภาพรวมนนไดรบผลกระทบอยางรนแรงทางดานการเปลยนแปลง แตกไดรบการประคบประคองมาแมจะเรมเสอมความนยมลงเปนลาดบแตกยงมการสบทอดศลปะโขน ละคร ฟอนราตอมาจนถงปจจบนโดยการถายงานจากราชสานกมาสระบบราชการ (สรพล วรฬรกษ 2543 : 322)

29

1.3 แบบแผนการแสดงละครไทย

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงมพระดารเกยวกบการละครไววา (2515 : 12 - 14)

การทฝกหดคนแตบางจาพวกใหฟอนรา ดงเชนเลนระบาหรอละครนนคงเกดแตประสงคจะใครดกระบวนฟอนรา วาจะงามไดถงทสดเพยงไร จงเลอกสรรคนแตบางเหลาฝกฝนใหชานชานาญ เฉพาะการฟอนรา สาหรบแสดงแกคนทงหลายใหเหนวาการฟอนราอาจจะงามไดถงเพยงนน เมอสามารถฝกหดไดสมประสงคกเปนทตดตาตดใจคนทงหลาย จงเกดมนกรา ขนเปนพวกหนงตางหาก แตทจรงวชาฟอนรากมาแตแบบแผนอนเดยวกบทเปนสามญแกคนทงหลายทกชนบรรดาศกดนนเอง

จากหวขอววฒนาการและประเภทของการละครไทย จะเหนไดวาตนเคาของการแสดงของไทยแยกออกเปน 3 ประเภทใหญๆคอ โขน ละคร และระบา ซงในตอนหลงระบานนไดกลายเปนสวนหนงของการแสดงละครไป โดยจะกลายเปนการแสดงละคร คอระบาเบกโรง ในหวขอนจะกลาวถงแบบแผนการแสดงจงจะแยกแบบแผนการแสดงออกเปน 2 หวขอคอ โขน และละคร ดงมรายละเอยด คอ

1.3.1 แบบแผนการแสดงโขน

แบบแผนการแสดงของโขนนนจะแตกตางออกไปจากละคร เนองมาจากโขนจะเลนเรองเดยวคอ “รามเกยรต” ฉะนนเมอจะแสดงโขนจงไมตองประกาศเรองแตจะบอกเพยงวาจะแสดงโขนตอนอะไรเทานน

ประเภทและแบบแผนการแสดงโขน

โขนจะแบงออกเปนหลายประเภทดงน (ทรงศกด ปรางค วฒนากล 2526 : 83 - 85)

(1) โขนในยคแรกทเกดคอ “โขนกลางแปลง” แสดงบนพนดนไมปลกโรงเลน นยมแสดงแตตอนยกทพมารบกนระหวางฝายพลบพลา(พระราม) กบฝายลงกา(ทศกณฑ) โดยใชผแสดงเปนพลยกษ พลลงจานวนมาก ดนตรประกอบการแสดงมแตบรรเลงเพลงหนาพาทยประกอบการยกทพ มบทพากย บทเจรจา แตไมมบทขบรอง

30

(2) โขนโรงนอก หรอโขนนงราว เปนโขนทจดแสดงบนโรงไมมเตยงสาหรบตวนายโรงนง มราวพาดตามสวนยาวของโรง ตรงหนาฉากออกมามชองทางใหผแสดงเดนไดรอบราว ตวโรงมกมหลงคา เมอตวโขนแสดงบทของตนแลวกไปนงประจาทบนราว สมมตเปนเตยงหรอทนงประจาตาแหนง ไมมขบรองมแตพากยกบเจรจา ปพาทยกบรรเลงแตเพลงหนาพาทย เพราะตองบรรเลงเพลงหนาพาทยมากจงตองใชวงปพาทย 2 วง วงหนงตงหวโรง วงหนงตงทายโรงหรอตงทางซายและทางขวาของโรง

(3) โขนหนาจอ คอโขนท เลนตรงหนาจอหนงใหญ สบเนองมาจากการเลนหนงใหญแตเดม เวลาตอนบายมกนยมเลน “หนงจบระบาหนาจอ” ครนภายหลงมผคดเอาคนแตงตวชดละครออกมาเลนจบระบาไปจนคาจงเรมเลนหนง ตอมามาการปลอยตวผแสดงทแตงตวอยางโขนออกมาแสดงแทนตวหนงบาง เชดหนงสลบบาง เรยกกนวา”หนงตดตวโขน”ภายหลงคนนยมการแสดงทใชคนแสดงมากกวาตวหนง กเลยเกดโขนหนาจอขนมาแทนท โดยใชจอหนงเปนฉากหลง โดยลกษณะจอหนงเมอนามาใชแสดงโขน กมการพฒนาโดยนยมทาเปน”จอแขวะ”คอเจาะทงสองขางจอทาเปนชองประตเขาออก วาดรปเปนซมประตดานขวา(ของผด) วาดเปนรปปราสาทราชวงสมมตเปนกรงลงกา ดานซายวาดเปนรปคายพลบพลาของพระราม ดานบนของจอวาดรปเมขลารามสรและพระอาทตย พระจนทร ภายหลงไดยกพนหนาจอขนเปนเวทสาหรบแสดง

(4) โขนโรงใน คอโขนทไดรบการปรบปรงผสมผสานกบการแสดงละครใน อาจสบเนองมาจากการคลกเคลาปะปนกนของศลปะการแสดงหนาจอหนงใหญซงนยม “หนงจบระบาหนาจอ” และ”โขนตดตวหนง” คอมการแสดงละครหรอโขนหรอ ระบาราฟอนสลบการเชดหนง ภายหลงจงมการนาเอาโขนกบละครในมาผสมกน การแสดงมทงออกทาราเตน มบทพากยบทเจรจาตามแบบโขน และมเพลงขบรอง เพลงประกอบกรยาอาการ มการรายราตามแบบละครใน โขนโรงในนคงจะไดพฒนาขนในราชสานกโดยการปรบปรงบทและวธการแสดงใหงดงามยงขน โขนทกรมศลปากรจดการแสดงอยในปจจบนน ลวนแตมลกษณะเปนโขนโรงในทงสน แมแตทนาเอาไปเลนบนเวทหนาจอกลางแจงในปจจบน กเปนการแสดงแบบโขนโรงใน

(5) โขนฉาก ศลปะการแสดงหรอมหรสพตางๆของไทย ซงรวมถงโขนแตดงเดมนน จะไมมการสรางฉากประกอบเรอง การแสดงจะดาเนนเรองตดตอกนไป โดยผดตองจนตนาการหรอนกภาพเอาเอง การจดฉากเปนศลปะทไทยรบมาจากตะวนตก โขนฉากจงเกดขนเมอราวสมยรชกาลท 5 นเอง โดยมการคดสรางฉากประกอบการแสดงโขนบนเวทขน

31

คลายละครดกดาบรรพ วธการแสดงเปนแบบโขนโรงใน มการเขยนบทโดยแบงฉากเปนองก การประดษฐสรางฉากขนกใหเขากบเหตการณและสถานทในทองเรอง ดวยเหตนจงเรยกศลปะแหงการแสดงโขนชนดนวา”โขนฉาก”

ตวละครของโขน แบงออกได 4 ประเภท คอฝายพระ ไดแกมนษยผชาย และเทวดา ฝายนางไดแกมนษยผหญง และนางเทพอปสร ฝายยกษและฝายลง สวนตวละครทไมอาจจดเขาใน 4 ประเภทนไดนบเปนพวกเบดเตลด จะเหนวาแบบแผนการแสดงของละครและโขนทมมาแตอดตมรปแบบการพฒนาของแบบแผนพรอมๆกน และพฒนามาในทางทโนมเขาหากน โดยองพนฐานของการแสดงของวรรณคดไทย และโดยสวนใหญจะใชรปแบบทพฒนามาจากราชสานกโดยถอเปนแมแบบการแสดงทเปนศลปะชนสง แบบแผนการแสดงไทยจงโนมเอยงไปในทางทแสดงถงศลปะทประณต ซงเปนรสนยมของเจานายในราชสานก ทปลกฝงรสนยมในการชมเชนนมาแตเยาววย สวนการละครแบบนอกราชสานกเชน ละครนอก ลเก หรอจาอวดเหลานเมอมการพฒนาตอมาโดยอาจมเจานายบางสวนตองการชม จงตองมการปรบรปแบบการแสดงใหมความประณตมากขน ดงจะเหนไดในรชกาลท 2 ทมละครนอกแบบหลวงขน (ทรงศกด ปรางควฒนากล 2526 : 88)

การพากยและเจรจา

บทโขนในสมยโบราณมเพยงบทพากยและบทเจรจาเชนเดยวกบบทหนงใหญ ในสมยหลงเมอโขนประสมกบละครใน จงมการเพมกลอนบทละครเขามาเพอใชขบรองประกอบการรายรา โดยการพากยแบงตามลกษณะเนอหาได 6 ประเภทใหญๆคอ (ทรงศกด ปรางควฒนากล 2526 : 88 - 89)

(1) พากยเมอง(หรอพากยพลบพลา)กลาวถงตวเอก เชนทศกณฑหรอพระรามประทบในปราสาททองพระโรงหรอพลบพลา

(2) พากยรถ กลาวถงตอนยกทพ

(3) พากยบรรยาย มเนอความบรรยายตางๆ เชนขอความในสารเปนตน

32

(4) พากยโอ ใชพากยตอนทแสดงความโศกเศรา มทานองแตกตางจากพากยธรรมดา คอตอนทายของแตละบทจะเปนทานองรองเพลงโอปใน แลวใชปพาทยรบ

(5) พากยชมดง ใชพากยชมธรรมชาต ชมนกชมไมตางๆ มทานองพเศษคอขนตนดวยทานองรองเพลงชมดงในตอนทายจงเปนทานองเสนาะอยางพากยธรรมดา(พากยชมดงนไมคอยใชในการแสดงเพราะผแสดงจาราตบทไดยาก)

(6) พากยเบดเตลด สาหรบใชในโอกาสทวๆไป

1.3.2 แบบแผนการละครไทย

สมถวล วเศษสมบต (2527 : 130) กลาวถงแบบแผนการละครไทย ไววา

(1) เปนละครอนมบทรองเปนพน ราใชบทและมเจรจาเปนตอนๆมลกครบ

(2) ไมมจบราย แมมเหตการณรายแรงแตตอนจบจะมความสขเสมอ

(3) ไมมเหตการณรายแรงเชน รบราฆาฟนกนตายหรอการแชงดาขบไลทใชวาจารนแรง จะใชวธพดหลงฉาก หรอมบทสนทนาวาเหตการณนนไดสนไปแลวหลงโรงหรอตอนสงวาสกจะไมเลนหนาเวทเลย

แตจากขางตนนนแบบแผนของละครทยงไมเปนขอสรปของละครทกประเภท เนองจากการละครแตละประเภทของไทยกมรปแบบทแตกตางกนออกไปในขอปลกยอยอยบาง จงตองแยกแบบแผนแตละชนดออกไปตามแตละประเภทของการละครซงจะอธบายตอไป

ประเภทและแบบแผนการแสดงละครไทย

แบบแผนของละครไทยจะแตกตางกนในแตละประเภทและใชเรองราวทแสดงแตกตางกนไปตามชนดของละคร ดงน (สมถวล วเศษสมบต 2527 : 136 - 138)

(1) ละครชาตร ละครชาตรมงหมายใหการแสดงตลกขบขนและโลดโผนเปนสาคญ เรมตนดวยการรองไหวคร การแสดงละครชาตรหรอละครโนราหมกเลนลดงายๆ นยมใชเลนเปนละครแกสนบน

33

(2) ละครนอก มงหมายแสดงใหเรองดาเนนไปโดยรวดเรว มโลดโผน มตลกขบขน และบางคราวกตดจะหยาบโลน และถาตอนใดมชองทางจะเลนตลกได กจะเลนตลกอยตรงนนนานๆ โดยไมคานงถงเนอเรองหรอเวลาทลวงไป ตวแสดงทเปนทาวพญามหากษตรยกสามารถเลนตลกคลกคลกบพวกเสนาขาราชบรพารไดและอาจจะละทงจารตประเพณและแบบแผนบางในบางครง บทประพนธกจาเปนตองแตงใหรวบรด และใชถอยคาอยางตลาด เปดชองใหเลนตลกไดมากๆ

(3) ละครใน ละครในมความมงหมายสาคญอยทศลปะของการราใหงดงามแชมชอย แมการดาเนนเรองจะชกชาเพยงใดกไมคานงถง ทงยดถอขนบประเพณอยางเครงครด ไมนยมเลนตลกฟมเฟอย บทประพนธสาหรบเลนละครในตองพถพถนถอยคาใหไพเราะสละสลวย ไมใหมคาตลาดเขามาปนเพลงรองและเพลงปพาทยตองมทานองและจงหวะนมนวล ไมรกเราเหมอนอยางละครนอกเพอทจะแสดงศลปะการฟอนราไดอยางแนบเนยน

(4) ละครดกดาบรรพ บททใชแสดงจะเลนเรองใดกไดเรองทนยมเลนสวนมากนามาจากวรรณคดหรอบทละครทบรรพกวไดแตงไว และตดบางตอนมาแสดง ปรบปรงแทรกบทเจรจาใหม เชนเรอง สงขทอง คาว อเหนา ตอมามการดดแปลงบทละครของเดม และแตงบทเพมเตมขนใหมหลายเรอง เชน ยศเกต,จนทรกนร ของกรมขนเพชรบรณ เรองศกนตลา,เรองทาวแสนปม บทพระราชนพนธของร.6 มการเปลยนฉากตามทองเรอง

(5) ละครพนทาง คอนาศลปะของตางชาตทงการรอง,รา,การแตงกายผสมศลปไทย โดยยดทาราไทยเปนหลก เปนละครราแบบละครนอกผสมละครใน มศลปะของตางชาตเขามาปะปนตามทองเรอง และเปลยนฉากตามทองเรอง

(6) ละครรอง เปนละครทนาแบบแผนการแสดงละครของตะวนตกทเรยกวา Musical Drama มาดดแปลงเปนละครไทย แสดงบนเวท เปลยนฉากตามทองเรอง ใชบทกรยาทาทางแบบสามญชน(ไมรา)

การเลอกสเครองแตงกายและเครองศราภรณในละครไทย

สเครองแตงกายละคร ทเปนธรรมเนยมนยม ปฏบตกนมาแตโบราณนน การแตงกายแบบยนเครองพระ ของตวเอกในละครรา จะตองคานงถงความเปนเอกในแตละตอนนยมสวมเสอสแดง ซงถอวาเปนสทเดนบนเวท เพราะตามสกลส สแดงเปนแมสมอานาจ

34

กระทบสายตาไดงาย ไมจาเปนวาตวพระเอกในเรองเทานนทจะสวมเสอสแดงได ตวอยางเชน ในบทละครราเรองอเหนา บทพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย สยะตราซงถอเปนตวเอกในตอนปลอมตวเปนยาหรน ลกพานางวยะดา (เกนหลง) จงนยมแตงสแดง และถาจะมบทของอเหนาซงเปนตวเอกของเรองอยในตอนนดวย อเหนากจะแตงสเขยวหรอสเหลอง สวนในวยเดกสยะตราควรจะแตงสเหลองเพราะเปนสของพระนอง และไมไดมบทบาทเดนในตอนนน สาหรบพระพอ คอเปนคนแก ใชสมวง นาเงน เทพเจาผจาศลหรอพอป ใชสขาวการเปลยนแปลงเครองแตงกายเปนสอนในปจจบน ยอมหาหลกทแนนอนไมได ทงนแลวแตความนยมตามกาลสมย (ชลหม ชลานเคราะห และสวรรณ ชลานเคราะห ม.ป.ป.,อางถงใน สมถวล วเศษสมบต 2527 : 140)

บทการแสดงของละครไทย

ในการแสดงจะมบทการแสดงตางๆ ดงน (สมถวล วเศษสมบต 2527 : 152 - 160)

(1) การเรมการแสดง

สาหรบการแสดงละครไทยของเราไดยดถอปฏบตเปนประจาคอ เมอใกลจะถงเวลาทละครออกแสดงได ปพาทยจะเรมบรรเลงเพลงโหมโรง ถอเปนการบชาครและสงศกดสทธทงหลายเพอความเปนสรมงคล ทงยงเปนการรวบรวมกาลงใจและสมาธกอนทจะออกแสดง กอนแสดงปพาทยจะบรรเลงเพลงสดทายดวยเพลงวา (ลงโรง) ทายเพลงวาจะเปดฉาก เรมการแสดง ซงมกจะมการแสดงเบกโรงเปนชดสนๆ กอนทจะจบเรอง แลวเลนดาเนนเรองไปจนจบ ปพาทยจะทาเพลงลาโรง

คาวา “เบกโรง” หมายถงการแสดงชดสนๆ กอนทจะเลนเปนเรองราว เปนการแสดงชดพเศษไมเกยวกบเรองทจะแสดง แบงไดเปน 2 ประเภทใหญๆ

- การเบกโรงดวยการแสดงชดสน เชน ชด”จบลงหวคา” ชด “บองตนแทงเสอ”มกใชในกาแสดงมหรสพประเภทโขนหรอหนง

- การเบกโรงดวยระบาราฟอน เปนการแสดงกอนทจะมมหรสพประเภทละครหรอโขน แตโบราณเลนไมมเรอง เปนเพยงศลปะการฟอนราทสวยงาม

35

ตอมาจงปรบปรงเลนเรองสนๆเรยกวา “ระบาเรอง”มกแสดงนากอนจะแสดงละคร ในเรองใหญ เชนรามสร – เมขลา นายณปราบนนทก ประเลงดอกไมเงนทอง

(2) บทลงสรงทรงเครอง

จะเหนไดวาในบทละครราสงทจะขาดไมไดคอบทอาบนาแตงตว โดยเฉพาะในการแสดงละครใน ซงถอวาเปนศลปะชนสงทจะใหผแสดงไดแสดงความสามารถในลลาการรายราทเปนเลศ จะตองราตามเนอรองทบรรยายการแตงกายไดอยางสวยงามดวยเพลงลงสรงอนไพเราะ ดงนนจงอาจกลาวไดวา เฉพาะบทละครในตอนบรรยายการแตงกายนน ไพเราะดวยภาษาทานองเพลง งามในทารา ถาผชมตดตามการรายราไปตามบทรองทกวรรคทกตอน กจะทราบถงกรรมวธในการแตงกายของละครไทยไดเปนอยางด จนกลายเปนแบบแผนของละครไทย เชนจะไปชมปา ออกรบ กตองมการอาบนาแตงตวเสยกอน

(3) บทชมพาหนะ

ในการแสดงละครไทยสวนมาก มกมโครงเรองเกยวกบการทาศกระหวางกษตรยเมองตางๆ เรามกจะพบกนเสมอๆในการแสดงโขน ละคร เชนรามเกยรต ในการยกกองทพหรอการเดนทางทตวละครใชราชรถเปนพาหนะ ใหตวเอกหรอตวสาคญในตอนนนไดชมความงามของราชรถเสยกอนทกครง

(4) บทชมขบวนทพและการจดทพ

ในการแสดงละครไมวาจะเปนละครในละครนอก เมอมการยกทพไปทาศกกบเมองใดมกนยมใหตวเอกหรอตวสาคญในตอนนนไดชมขบวนทพกอนทกครงไป ทงนเพอตองการใหผชมไดชมลกษณะของการจดทพ กองหนา กองหลง ปกซาย ปกขวาอยางไรบาง

(5) บทชมธรรมชาต

เอกลกษณของวรรณคดไทยนนอยทแบบแผนในการพรรณนาถงสงตางๆ ดงนนเมอเนอเรองละครไทยสวนมากนยมใหพระเอกออกไปเทยวปา และไดพบนางเอก หรอการปลอมตวเปนโจรปาตดตามหานางอนเปนทรก ผแตงมกนยมดงเอาสภาพธรรมชาตใหมาสอดคลองกบอารมณของตวละคร โดยเนนใหเหนสภาพจตใจในขณะนนวา เศรา

36

โศก เสยใจ เปนทกข ในการทตองจากนางอนเปนทรก ผเขยนกจะใจวธการพรรณาถงธรรมชาตในปาใหสอดคลองกบอารมณของตวละครในตอนนน ซงอาจจะเปนการชมสตว ตนไม ดอกไม นกหรอปลากได

(6) บทเขาพระ เขานาง

ตามธรรมดาแลวในละครไทยนน เรานยมใหตวพระอยทางดานซายมอของนาง แตในกรณทพระเอกจะเขาเกยวนางเอกนน มกจะอนโลมวาผชายจะเขาทางซายหรอขวากได แลวแตความเหมาะสมหรอความถนด อกประการหนงคอ ทาราทเปนบทอศจรรยหลงการเขาพระเขานางตามบทรองไมม การแสดงบทละครจงตองรองราไปตามบทโลมจนจบแลวทาเพลงตระนอนตวละครไหวพรอมกน เทากบวาเสรจการรวมประเวณแลว

คตความเชอ ของการละครไทย

คตความเชอของโขนและละครไทยจะมลกษณะคตความเชอทเหมอนกนเปนสวนใหญแตกมบางบางสวนทแตกตางในทนจะขอยกคตความเชอททงโขนและละครยงยดถอปฏบตอย ดงน

(1) โดยปกตไมวาจะเปนโขนหรอละครเมอมการจดแสดงนนตอนทคดเลอกมาแมจะตองมการตายเกดขนโขนหรอละครกจะไมแสดงตอนนน เนองจากมความเชอวาหากแสดงตอนทมการตายแลวจะทาใหไมเกดมงคลแกตวและคณะละคร

(2) ไมแสดงละครโดยใหตวพระเปนเจา เชนพระนารายณ หรอตวพระเปนเจาอนๆเนองจากมความเชอวาจะทาใหมอนเปนไปความเชอนมตวอยางในรชกาลท 5 เมอสมเดจพระบรมโอรสาธราช สยามมกฏราชกมารในรชกาลนนทรงแสดงเปนพระนารายณ ในละครภาพนง หลงจากนนทรงประชวรดวยไขรากสาดนอยทาใหละครชดนไมมใครแสดงอกเลย

(3) ในละครชาตรโรงจะมการปลกโรงใหม 5 เสาโดยมเสาตรงกลางโรงเนองจากมความเชอวาเสาตรงกลางนเปนเสามหาชยทองคพระวษณกรรมจะลงมาประทบคมครอง

37

นอกจากน ยงมคตความเชออนๆ ไดแก

(4) ประเพณความเชอทสบเนองมาจากแตกอนคอกอนทจะเลนโขน ละครไทยจะมการเบกโรงกอน โดยแยกได 2 ประเภทคอ 1. เบกโรงดวยการละเลน 2. เบกโรงดวยระบา

(5) มขอยกเวนสาหรบความเชอเรองการเลนละครทไมใหมการตายนตอนหนงคอวา ระบาชดเมขลารามสรนนตอนจบใหมการตายทตอนรามสรจบพระอรชนฟาดเขาพระสเมรตายได เนองจากพระอรชนเปนเทพแหงฝนทใหพระอรชนตายเนองจากเมอรามสรไลจบเมขลานนสมยโบราณใชเลนขอฝนเมอฝนตกแลว อยากใหฝนหยดกตองใหพระอรชนตายเนองจากเปนเทพแหงฝน

ววฒนาการและประเภทของการละคร สามารถสรปไดดงภาพท 1

39

2. โรงละครไทย

จากทไดมการศกษาในประเดนเกยวกบการละครไทยในหวขอ 3.2 แลว ในหวขอนจะเขาสเนอหาของโรงละครไทย โดยจะอธบายถงประเดนตางๆ คอ นยามของโรงละครไทย พฒนาการและรปแบบของโรงละครไทย องคประกอบของโรงละครไทย และพนทในการแสดงละครไทย

2.1 นยามของโรงละครไทย

คาวา ‘โรงละครไทย’ ในการศกษาน หมายความถง อาคารสถานททมการจดแสดงแบบไทย และมรปแบบและเนอหาการแสดงทใชเปนแบบไทย

2.2 ววฒนาการและรปแบบของโรงละครไทย

จากเนอหาทผานมานน จะเหนไดวาววฒนาการของการละครไทยแมไมมหลกฐานทระบชดแจงตงแตอดตกาล แตจากขอมลและทฤษฏของนกวชาการ อาจสรปไดวาพนฐานในการเกดละครนาจะเกดจากการฟอนรา เหตผลเนองมาจาก (สรพล วรฬรกษ 2543 : 13 - 1 5)

(1) เกดจากการสรางสรรคของคนไทยในแตละถน เพอแสดงความรนเรงยนด และบนเทงใจ

(2) เกดจากความตองการใชการฟอนราในพธการเพอความเปน สวสดมงคล

(3) เกดจากการแลกเปลยนหรอการเลอนไหลทางวฒนธรรมทาใหมการนาของใหมเขามาประยกตใชใหเหมาะสมในสงคมหนง

การฟอนราเกาแกในสมยกอนทจะมเมองขนมา สถานทถาวรทปลกสรางเพอการฟอนรากคงจะยงไมม โดยสามารถดไดจากการฟอนราพนบานตางๆ ซงมทงฟอนเพอพธกรรม และฟอนเพอเปนการละเลน ซงจนถงปจจบนการฟอนราเหลานกยงใชการปลกโรงแบบงายๆ ไมมผนง และเปนโรงแบบชวคราวใชในพธจบกจบไป หากมพธการใหมกปลกขนใหมในคราวหนา ตวอยางของการฟอนราเหลาน เชน การฟอนผมดผเมงของลานนา เปนการราเพอสบชะตาเมองและเพอขจดภยอนตรายทมตอบคคลและชมชน ชางฟอนในพธจะเปนหญงลวน โรงจะเปนโรงสรางขนกลางสนามหนาเมอง กลางโรงหอยผาจากขอจรดพนทปเสอ ดนตรเปนปพาทยแบบลานนา ตอมา

40

ในยคทมชมชนชาวไทย ในยคเรมแรกไดมการตงบานตงเมองขน แตครงนนในดนแดนแหลมทองมมอญและเขมรเปนใหญอยแลว ฉะนนเมอพอขนเมงรายมหาราชยดเมอง หรภญไชยซงเปนศนยกลางของวฒนธรรมมอญจากพญาญบา ในขณะเดยวกนเมอพอขนบางกลางทาวยดเอาเมองสโขทยซงศนยกลางวฒนธรรมของโขลญลาพงนน ทาใหไทยรบวฒนธรรมของชมชนทมมากอนหนาแลวมาผสมผสานกบวฒนธรรมของตน ในยคนทสโขทยกไดเรมมการแยกประเภทของฟอนรา โดยจากหลกฐานทปรากฏบนศลาจารก คอ ระบา ( ) เตน แตในวงเลบคานนชารดไป ซง ธนต อยโพธ ไดสนนษฐานวานาจะเปนคาคลองจองกนคอ รา แตกยงไมมหลกฐานชดแจง (สรพล วรฬรกษ 2543 : 16)

แตอยางไรกดหลกฐานทบนทกถงสถาปตยกรรมเพอการฟอนราในยคนกยงไมมปรากฏจนมาถงในยคอยธยา พระราชพธตางๆ ตงแตครงสมยสมเดจพระรามาธบดท 1 กเรมมการกลาวถงการสรางฉากเพอประกอบพธกรรม โดยมการสรางเขาพระสเมรจาลอง ซงมขนาดความสงถงประมาณ 50 เมตร อสนทร และยคนธรสงลกละ 40 เมตร กรวก 30 เมตร ไกรลาศ 20 เมตร สรางสตวหมพานตจาลอง เปนฉากมหมาทมตนเคาของโขนอยอยางเดนชด (กรมศลปากร 2521, อางถงใน สรพล วรฬรกษ 2543 : 20) และกคงมการพฒนาแบบแผนการราขนจนเปนละครและโขนอยางชดเจนขนแตรปแบบของโรงละคร ฟอนราเหลานกยงไมมการกลาวถงอยางชดเจนถงรปแบบแตประเภทของโขนและละครนนไดมพฒนาการมาอยางตอเนองทาใหสนนษฐานไดวารปแบบของโรงโขน โรงละครกตองมการพฒนาขนมาแลวเชนกน

จนเมอกรงศรอยธยาเสยแกพมาไปในการเสยกรงครงทสองพระเจากรงธนบรไดกอบกบานเมองและเรมฟนฟศลปะวฒนธรรมเดมขนมาบาง รวมทงมการกลาวถงการสมโภชตางๆ ทมการนาละคร มาแสดง มการกลาวถงโรงราแตกไมไดกลาวถงลกษณะของโรง ดงจะยกถงจดหมายเหตความทรงจาหลวงนรนทรเทว จากพระราชวจารณจดหมายเหตกรมหลวงนรนทรเทว (2310 - 2318) ททรงเลาวา

. . . จะไดแหพระแกวเสดจกลบรบพระแกวพระบางมาลงเรอประพาสดอกสรอยสกวามโหรพณพาทยละครโขนลงแพ ลอยเลนมาตามกระแสชลมารค พยหยาตรากระบวนเรอประทบทาวดแจงเชญพระแกวขนทรงพระยานมาศแหมา ณ โรงแกวอยททองสนามพลบพลาเสดจอยกลาง ละครผหญง ละครผชายอยคนละขาง เงนโรงผหญง 10 ชงโรงผชาย 5 ชง . . .

41

และพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงมพระราชวจารณเพมเตมจากความทกรมหลวงนรนทรเทวทรงเลาไว โดยจะขอยกแตทเกยวพนกบโรงละครมาดงน

. . . งานตดตอกนไปถง 7 วน 7 คนการสมโภชไดแบงออกตงทง 2 ฟากลานาเจาพระยา เหตดวยเวลานนไมมกาแพขางรมนาตงระทาฟากละ 10 ตน หวางระทามโรงรา 9 โรง ทง 2 ฟากในโรงราฟากตะวนออกนนมโขน 3 โรง ราหญง 2 โรง งว 1 โรง หนงกลางวน 1 โรง หนลาว 2 โรงกลางคนมหนงไทยระหวางระทา 9 โรงหนงจน 2 โรง รวม 11 โรงโรงงานมหรสพใหญฟากตะวนออกมหนลาวโรงหนง ละครเขมรโรงหนง งวจนโรงหนง งวญวนโรงหนง รวม 4 โรง การเลนทกนมาฝงตะวนออกเปนงว เปนหนลาวละครเขมรเชนน เพราะเหตฟากตะวนออกเปนหมบานญวนและจน เชนตลาดสาเพงมผคนมาก

สวนขางตะวนตก โรงราระหวางระทา 9 โรงนนมโขน 2 โรง ราหญง 2 โรงงว 1 โรง หนมอญ 1 โรง โรงงานมหรสพใหญละครขางใน 1 โรง . . .

จะเหนถงทมมาทงหมดกมประเภทของละคร และการแสดงแตรปแบบของโรงทใชเพอแสดงเปนอยางไรกหาหลกฐานไมได แตจากพระราชวจารณนกจะเหนถงแบบแผนการละเลนทจะจดใหอยระหวางระทาโดยสรางเปนโรงขนมาเพอใชในการละเลนตางๆทกลาวมา และเมอดตอไปถงยคตนรตนโกสนทรกจะเหนวารปแบบเหลานไดมการนามาใช แสดงวาแบบแผนทมมาแตเมอครงกรงศรอยธยานาจะเปนรปแบบเดยวกน

แมยคสมยของพระเจากรงธนบรเปนยคสมยสนๆและมเพยงรชกาลเดยวขณะเดยวกนกทรงตองทาศกตลอดเวลาเพอรวบรวมบานเมองใหเปนปกแผน แตทางดานการละคร การแสดงตางๆกทรงกอบกแบบแผนในสมยอยธยากลบมาไดอยางรวดเรวแตอยางไรกตามกยงไมมการพฒนารปแบบของการละครในสมยน รปแบบทกอบกกลบมาไดนกลบเปนพนฐานสาคญทสงตอมาในยครตนโกสนทรซงพฒนาตอมาจนถงปจจบน

2.2.1 ยครตนโกสนทรตอนตน เรมตนในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช

ในรชสมยนพระองคไดรวบรวมแบบแผนการละคร ฟอนราทตกหลนสญหายครงเสยกรงใหเปนรปเปนรางขนอยางแทจรง ทรงโปรดใหมการจดทาตาราราเพอเปนแมแบบแกทาราขน การละครฟอนราทมมาแตครงกรงศรอยธยาและไดรวบรวมมาแตครงกรงธนบรกทรงปรบปรงใหดขน ลกษณะของโรงละครในรชกาลท 1 น ประกอบไปดวย เวท และสวนประกอบ

42

ตางๆไมมบรเวณทจดทนงคนดอยางโรงละครในปจจบน โรงละครนคงเรยกโรงรามาแตโบราณ และคงเรยกตามหนาทใชสอยเมอมโขน ละคร จงเรยกเปนการเฉพาะไป

อนงโรงละครในรชกาลนกนาจะมหลายขนาดดงปรากฏอยในหมายรบสงมกปรากฏคาวา ‘ละครโรงใหญ’ ‘โขนโรงใหญ’ แสดงใหเหนถงขนาดทใหญและนาจะมผแสดงมากกวาโรงปรกต นอกจากนยงมทงโรงละครแบบถาวรและโรงละครแบบชวคราว โรงละครถาวรโรงหนงเปนโรงใหญปลกอยทางทศตะวนตกของพระบรมมหาราชวง รมถนนประตวเศษไชยศร ใชเลนทงโขน ละคร รวมทงโขนชกรอกดวย สรพล วรฬรกษ (2543 : 63 - 64) ไดกลาวถงบทสมภาษณ คณ สมภพ จนทรประภา ผซงเตบโตในวงบานหมอ หรออดตวงของกรมพระพทกษเทวศร ทานเลาวาละครไมแสดงในทองพระโรง แตจดแสดงทศาลาโถงซงปลกถาวรอยขางทองพระโรงและทอดพระเนตรจากพระแกล ซงลกษณะของรปแบบของโรงละครนตรงกบท ม.ร.ว. คกฤทธ (2537 : 37) ไดเคยใหความคดเหนไวในหนงสอ ‘คกฤทธกบความเปนไทย’ ไวถงรปแบบของโรงละครไทยแตเดมไววาเลนกนบนศาลาและลกษณะของทนงคนดกจะนงดสามดานคอรอบๆ ศาลานนเองสวนดานหนงละไวใหตวละครใชเลนและเปนฉาก

ขนาดของโรงละครไมมบนทกกลาวไวแตเทาทเทยบเคยงกบขนาดของโรงมหรสพอนๆทเปนโรงชวคราวกคงไมใหญโตนก ดจากโรงชวคราวทแสดงในปจจบนกมขนาดเวทประมาณ หาคณแปดเมตร สาหรบตวละครคราวละ สถงหาตว มเวทดนตรและหลงโรงเลกนอย โรงละครแบบนใชแบบแผนแตครงกรงศรอยธยาวาปลกระหวางระทาหรอรานดอกไมไฟเปนปรมณฑลรอบบรเวณงาน (สรพล วรฬรกษ 2543 : 64)

2.2.2 ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย

ทรงมความสนพระทยในการละครของกรงรตนโกสนทรเปนอยางมากและทรงมบทบาทในการวางรากฐานของการละครไทยใหเกดเปนวฒนธรรมทสาคญของไทย ในรชสมยน เมอทรงโปรดการละครทาใหเกดการพฒนาและโรงละครกมการสรางเพมมากขน โดยเมอรชกาลท 2 โปรดใหขยายเขตพระบรมมหาราชวงออกไปแลว ทรงมพระราชดารวาพระราชวงหลวงเมอครงกรงเกามสวนและสระแกวเปนทสาหรบประพาสสาราญ พระราชอรยาบถภายในพระราชวงในรชกาลท 1 กทรงสรางซงประกอบไปดวยสระหรอทเรยกวา อางแกว และปลกตาหนกไวในสระหลงหนง มพลบพลาทเสวยหลงหนง อยรมปากอางแกวรชกาลทสองทรงพระราชดารวาชางม ฝมอดขนมาก สมควรจะสรางสวนขวาในพระบรมมหาราชวงใหงดงาม จงโปรดใหพระเจา

43

ลกยาเธอกรมหมนเจษฎาบดนทร เปนแมกองจดสราง รชกาลทหาทรงพระราชนพนธลกษณะของสระไวและมทกลาวถงโรงละครไววา ”….โปรดใหพระยามนตรสรยวงศ พระยาศรสรยวงศ สรางเกงโรงละคอนหรอโรงมหาเสภาขนโรงหนง ซงในจดหมายเหตความทรงจากรมหลวงนรนทรเทวอธบายไววา ทาเปนเกงจน หลงคาเปนสามหลงคาตดกน…” เมอเกงละครนเสรจลงไทรงจดใหเปนทสาหรบแสดงละครและดนตรรวมทงเปนทประชมและตอนรบแขกเมองคนสาคญ (เจาพระยาทพากรวงศ (ขา บญนาค) มปป : ไมปรากฏหนา, อางในสรพล วรฬรกษ 2543 : 79)

อกโรงหนงทมความสาคญตอการละครในรชสมยนกคอ โรงละครตนสน เปนโรงละครทโปรดใหสรางขนทบรเวณนอกกาแพงแกวพระทนงดสตมหาปราสาทดานตะวนตกอยตรงบรเวณศาลาราชการณย โดยบรเวณนในรชกาลท2 ทรงโปรดใหสรางเปนโรงละครเรยกโรงละครตนสน ใชเปนทครผชายมาซอมละครผหญงของหลวง แตโรงละครตนสนนกถกรอลงมาในรชกาลท 4 เพอสรางหอธรรมสงเวชและกรอสรางเปนศาลาราชการณยซงปรากฏอยถงทกวนน สวนโรงละครในวงเจานายและบานขนนางนน มกเปนศาลาโถงปลกตดอยกบพนดน ทานองศาลาเอนกประสงคไมหางจากทองพระโรงหรอตวเรอนใหญมากนก การฝกหดกจะมขนทนนและการแสดงกจะมขนทศาลานนเชนกน เจาของวงหรอเจาของบานมกจะนงดละครทางหนาตาง (สรพล วรฬรกษ 2543 : 80 - 81)

2.2.3ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว

ทรงไมโปรดการละครจงใหเลกละครหลวง แตกไมทรงหามในการจดแสดงขางนอกทาใหละครผหญงในวงเรมมการจดแสดงขนนอกพระราชสานก โดยเจานายบางพระองคกทรงมโรงละครผหญงเปนการสวนตวขน ในรชสมยนละครเขามามบทบาทในพธกรรมและใหความบนเทงแกคนชนสงและสามญชนมากกวาในรชกาลกอน เนองจากมการทาโรงโขน ละครมากขนกวารชกาลกอน ลกษณะของโรงโขนละครกคงมลกษณะเชนเดยวกนกบในรชกาลกอนๆ ดงปรากฏในพระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทรรชกาลท 3 เลมท 1 โดยเจาพระยาทพากรวงศ (ขา บญนาค) ความวา“…ทพลบพลาวงหนามอเหนาโรงใหญดวย ครนวนเดอน 7 ขน 12 คาแหพระอฐกลบ..” (สรพล วรฬรกษ 2543 : 122) แสดงใหเหนถงในรชกาลนกยงมการแสดงละครกนทพลบพลาหรอศาลาเชนเดม

ในงานประเพณของชาวบานกเชนกนมกมการวาจางละคร และงวไปแสดงเชนกน ดงเชนทบาทหลวงปาเลกวส บนทกไววา “. . . ในบรรดาการเลนทสนกทสดคอนากยศลป

44

ไทยเรยกวาละครและงวซงเปนนาฏยศลปจน…โรงนนตงอยกลางแจงลมเขาไดทกทศ . . . ” จะเหนถงลกษณะของโรงละครในสมยนกไมแตกตางจากรชกาลกอนๆ

2.2.4ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

เศรษฐกจของไทยมงคงอกทงรชกาลทสทรงโปรดการละครทาใหการละครแพรหลายขนไปอก ความเจรญทางสงคมและเศรษฐกจนทาใหการจดแสดงละครเปนธรกจขน การจดแสดงนแบงออกไดเปน 2 ประเภทคอ งานทแสดงเพอเกยรตยศ และงานจางแสดง โดยประเภททจดเพอแสดงเกยรตยศนนกเปนการจดในงานเฉลมฉลอง โอกาสสาคญหรองานสมโภชตางๆ รวมถงงานจดแสดงเปนการสวนตวของเจานายในวงรปแบบของโรงละครกเปนเชนเดยวกบในรชกาลกอนๆ สวนงานทจางแสดงซงกลาวไวในหนงสอตานานละครอเหนาไววาแบงไว 3 ประเภทคอ (สรพล วรฬรกษ 2543 : 175)

1) งานฉาก คอการจดแสดงละครโดยมฉากกนเปนสวนเวทของการแสดง และสวนหลงโรงมประตเขาออก มตงตง มปพาทยเครองคแสดงในงานสมโภชของผมบรรดาศกด เชนงานโกนจกเปนงานใหญตองแสดงใหเตมททงการรอง การรา การแตงกาย คดคาจางแพงกวาการแสดงแบบอน

2) งานปลก คองานทคณะละครรบจางแสดงทวๆไปเปนครงคราว เชนงานศพ งานบวช งานโกนจก งานแกสนบน เปนตน ละครในงานปลกเปนการแสดงในโรงโถงทเปนศาลาถาวรหรอปลกเปนการชวคราว ไมมฉากกนเปนพนหลง ตงตงนงรา เมอตวละครราหมดบทกลงมานงเปนลกคกบพน

3) งานเหมา คองานทเกดขนใหมในรชกาลน ดวยเจาของบอนการพนนตองการดงดดลกคาใหมาเลนพนนทบอนของตนใหมากขน จงวาจางเหมาละครและการละเลนตางๆมาแสดงเปนแรมเดอนเพอลอใจลกคาแลวเลยเขาไปเลนการพนน เปนวฒนธรรมใหมในการมโรงละครสาธารณะของไทย ทคนจะตดตามดไดโดยไมตองรองานปลก ซงรปแบบของโรงละครกไมแตกตางจากรชกาลกอน โดยโรงแบบงานเหมานกเปนรากฐานในการเกดโรงละครถาวรทตองซอตวเขาไปดของไทย

45

2.2.5 ในรชกาลของสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

ในรชกาลของพระองคอทธพลของตะวนตกไดแผเขามาครอบคลมในภมภาคแถบนทาใหสงผลตอการพฒนาการละครของประเทศไทยอยบาง โดยในการละครกมการนาละครแบบตะวนตกมาผสมผสานเขากบการละครของไทยทาใหเกดรปแบบละครใหมๆขนอกหลายชนด อทธพลนสงผลมาถงโรงละครทใชในการแสดงดวย จากการพฒนารปแบบโรงละครทเกดโรงละครสาธารณะขนในรชกาลท 4 ทาใหพฒนาตอมาในรชกาลท 5 เกดเปนโรงละครแบบซอตวเขาไปชม (สรพล วรฬรกษณ 2543 : 200)

ในรชกาลนมทงโรงละครหลวงและโรงละครสาธารณะจานวนมาก ทสาคญคอโรงละครสวนมสกวน ตงอยบรเวณสวนมสกวนพระราชวงดสตตรงมมถนนราชดาเนนนอกตดกบถนนพษณโลก เปนโรงละครแบบยโรป คอเปนอาคารไม 2 ชน ดภายนอกเปนตะวนตก มมขหนาสาหรบเทยบรถยามฝนตก มโถงทางเขามบนไดขนไปทนง ชนบนซงทาใหเปนคหาหรอบอกซอยโดยรอบครงวงกลม มบอกซหลวงอยตรงกลาง ชนลางตงเกาอเปนแถวเวนทางเดน คาดวาจไดประมาณ 600 คน เวทยกพน มกรอบเวทเปนลายไทยคลายกระบงหนานาง มมานมฉากมเครองชกรอก ภายในประดบประดาอยางไทยวจตร โรงละครนรอลงเพราะมสภาพทรดโทรมในสมยจอมพล ป.พบลสงครามเปนนายกรฐมนตร (สรพล วรฬรกษณ 2543 : 200)

โรงละครในยคนจะมแบบคลายกบโรงละครมสกวนดงกลาวขางตน โรงละครสาธารณะมกจะสรางขนในบรเวณวงหรอบานของเจาของคณะละคร เชนเดยวกบในอดต เพยงแตเกบคาดโดยจดแสดงประจาเปนรอบๆ แทนการแสดงเปนครงคราวดงแตกอน การเกบเงนคาดนมาจากความทคนนยมดละครของเจาพระยามหนทรศกดธารง ซงแสดงออกภาษาดวยเรองนานาชาตจงแปลกไปกวาละครราแตโบราณ โรงละครของเจาคณมหนทรเดมชอ ไซอามสเธยเตอร ตอมาเปลยนชอเปนปรนซเธยเตอร โรงละครเชนนเปนโรงละครสาธารณะ ทใครมเงนกซอตวเขาดได แตคนไทยมคาใหมใชเรยกโรงละครสาธารณะเกบเงนคาด เปนครงแรกในประวตศาสตรไทยนวา วก โดยสบเนองมาจากเจาคณมหนทรจดแสดงละครในโรงละครเกบคาดแลวกจดการแสดงเปนประจา เดอนละ 7 วนเวลาเดอยหงาย และเขยนปายโฆษณาทหนาโรงวา วกนจะมการแสดงเรองอะไร (มาจาก WEEK) (สรพล วรฬรกษณ, 2543 : 200)

โรงละครทมชอเสยงในรชกาลท 5 มอก 3 โรงคอ (สรพล วรฬรกษณ 2543 : 201)

46

1) โรงละครดกดาบรรพ ของเจาพระยาเทเวศรวงศววฒน สรางและเปดแสดงใน พ.ศ. 2442 ตงอยบรเวณวงกรมพระพทกษเทเวศร รมถนนอษฎางค เปนการจดเลนละครบนเวทมฉากและเครองกลไกประกอบ ทงยงแสดงใหทราบวากลางวน กลางคน ฟาแลบ ไฟลก ไดดวย โดยอาศยไฟฟาและกลไก

2) โรงละครชอ วมานนฤมตรของพระเจานองยาเธอ กรมพระนราธปประพนธพงศ อยขางวดสระเกศ เปดแสดง พ.ศ.2452 เปนโรงทางานมาก หนาเวททาเปนกะบงหนา โคงเปนกรอบเวท ใหญโตงดงาม พนโรงปกระเบองตงตกตาหนออน ทงซายขวาเรยงราย ตอมาไฟไหม จงทรงสรางโรงละครขนใหมในบรเวณวงทถนนแพรงนรา เปดแสดงพ.ศ.2453 ชอวา ’ปรดาลย’

3) โรงลเกหรอวกลเกของพระยาเพชรปาณสรางและเปดแสดงเมอประมาณ พ.ศ. 2440 เปนโรงมหลงคาจว ทางเขาอยทางหนาจวเปนประตเลกๆ มมานกนเวลาแสดง สองขางเปนทขางตว เดนตรงเขาไปเปนเวทใหญ บนเวททางซายและขวามคอกเตยๆ จไดคอกละ 4-5 คน เรยกวาชนบอกซ ตรงกลางเปนเวทปพรม พนใหญตงเตยงทางขวาเปนทตงปพาทย ฉากเปนผาผนใหญสสดไมมภาพเขยนอยางเดยวน มประตเขาออกทง 2 ขาง มมานแหวกกนไว ดานหลงเปนทแตงตว รอบๆเวทเปนเกาอมพนก 2-3 แถวถดไปเปนอฒจนทรสงชน3-5 ชน โดยรอบไมมหองนา

จะเหนวาโรงละครในยคนมการพฒนาจากรปแบบทกงๆแสดงกลางแจงจากรชกาลกอนๆมาเปนโรงละครแบบทเปนโรงแลว

2.2.6 ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

ทรงโปรดการละครเปนอยางมากอกทงพระองคทรงเคยศกษาอยทประเทศองกฤษเมอยงทรงพระเยาว ทาใหทรงรบแบบอยางทางการละครของตะวนตก ดงเชนละครพดเขามาปรบประสานเขากบละครไทย กลายเปนละครรองซงเปนทนยมอยางมากในรชกาลนและในรชกาลท 7

โรงละครในรชกาลนกมการปรบใหเปนรปแบบตะวนตกมากขนโรงละครในรชกาลนกมมากมายเนองจากรชกาลท 6 ทรงโปรดการละครเปนอยางมาก โดยมทงโรงละครในพระราชวงและโรงละครของเอกชน โรงละครทมชอเสยง ไดแก โรงละครสวนมสกวน เปนโรงละคร

47

ททนสมยเปนอาคารไมทงหลงซงสรางขนในรชกาลท 5 และมการปรบปรงอกครงในรชกาลน ดานหนาทางเขาโรงละครมบนไดใหญแยกขนสองขางบอกซคหา ชนบนสวนกลางเปนทประทบทอดพระเนตร มทางเดนเขาบอกซคหาดานหลงทงสองซกอยางโรงละครในตางประเทศ กลางเวทสวนลาง ถาเลนละครจะตงเกาอสาหรบคนด ถาเลนโขนจดเปนเวทแสดง ผดโขนนงดอยวงนอกทงสามดาน บนฝามรอกสาหรบสายรอกวงบนเพดานเมอตวโขนเหาะสามารถชกรอกใหลอยมากลางเวทได โรงละครสวนมสกวนนเปนโรงละครทเปนรปแบบของโรงละครในสมยนนทแสดงรปแบบทผสมผสานรปแบบของโรงละครตะวนตกเขากบการแสดงแบบไทย ซงรปแบบของโรงละครสาธารณะถาวรในสมยนนกจะมรปแบบเชนเดยวกบโรงละครสวนมสกวนน (สรพล วรฬรกษ 2543 : 268)

อนงในรชกาลนภาพยนตรเรมเขามามบทบาทในการใหความบนเทงกบคนไทย ตอมาเมอคนนยมภาพยนตรกนมากแลวโรงละครเอกชนตางๆกเรมปรบเปลยนเปนโรงภาพยนตรแทน (สรพล วรฬรกษ 2543 : 296)

2.2.7 ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว

เนองจากเศรษฐกจในรชกาลนตกตาอยางหนก ทงผลจากเศรษฐกจจากรชกาลทผานมาและผลกระทบจากเศรษฐกจโลกตกตา ทาใหในรชกาลนการละครชะงกไป อกทงผลจากภาพยนตรเขามามบทบาทมากขนและเปนทนยมขนมาอยางรวดเรวทาใหการละครไทยเรมไมเปนทนยม แตอยางไรกดละครรองกยงเปนทนยมอยมากในรชกาลน ซงการภาพยนตรเปนทนยมมากจนโปรดสรางโรงภาพยนตรศาลาเฉลมกรงขนโดยนาเหลกทเหลอจากการกอสรางสะพานพระพทธยอดฟาจฬาโลกมาสรางเปดทาการฉายภาพยนตรในปพ.ศ. 2476 ซงเปรยบเสมอนโรงละครแหงชาตในรชกาลนเนองจากพระองคทรงโปรดภาพยนตรเปนอยางมาก ทรงพระราชนพนธและกากบการแสดงภาพยนตรเองถง 3 เรอง

2.3 องคประกอบของโรงละครไทย

จากทกลาวถงแบบแผนมาแลวในหวขอ 3.1.4 สามารถสรปรปแบบของการแสดงละครเพอเปนขอมลทจะนาไปสหารปแบบของโรงละครแบบตางๆแยกตามชนดของการละครโดยจะอธบายแยกยอยตามประเภทละครทแสดงอกครงโดยจะเนนไปทการหารปแบบของโรงละคร ดงตารางท 3.1 ซงทาใหมองเหนวารปแบบของละครไทย (รวมถงโขนดวย) ดงเดมนนการแสดงจะไมใชฉากประกอบในการแสดงเลยพงจะมการพฒนามาใชฉากในราวรชกาลท 5 นเองโดยรปแบบ

48

การใชฉากมการนามาใชในละครดกดาบรรพ และละครพนทาง จะเหนถงรปแบบการพฒนาของโรงละครทพฒนาจากโรงแบบเปดไมมการจดทนงคนดมาเปนโรงละครแบบปด เมออยในโรงละครแบบปดแลวกสามารถพฒนาฉากขนมาใหเหมาะสมกบทองเรองทแสดงนนได แตอยางไรกตามฉากประกอบในทองเรองนน ม.ล. บญเหลอ เทพยสวรรณ (2515 : 129) ไดใหขอสงเกตไวในหนงสอ พนฐานอารยธรรมไทยวา “พนฐานรปแบบของละครไทยนนจะใชจนตนาการในการชม สวนฉากทจะใชเปนเพยงสวนประกอบใหเกดจนตนาการทสมจรงขนเทานนไมใชสวนสาคญเนองจาก ผออกแบบฉากคงไมสามารถออกแบบฉากใหไดตามจนตนาการของผดแตละคนได”

ตารางท 1 ลกษณะทวไปของโรงละครไทย

ชนดละคร ดนตรประกอบการแสดง สถานทแสดง วธการแสดง

โนหรา-ชาตร วงปพาทยชาตร ประกอบดวย แสดงทใดกได ไมตองมฉาก มเตยง เรมตนดวยการทาพธบชาคร เมอ ปพาทย กลองชาตร 1 ค ฆอง ตงอยตรงกลาง 1 ตว คนดดไดรอบ เสรจพธปพาทยบรรเลงเพลงโหมโรง

และฉง บางแหงมกลองแขกวง ดาน โรงชวคราวมกสรางเปนทรงโรง หลงจากนนตวละครจะออกมารอง จะใชบรรเลงประกอบบทรอง สเหลยมโลงๆ มแตหลงคาไมมฝากน ประกาศหนาบท คอรองเชญครเพอ บรรเลงสลบกบบทรอง เจรจา ตรงกลางมกมเสาอก 1 ตน ถอเปนเสา ความเปนสรมงคล แลวนายโรงซง มหาชย ตอมาใชเสานผกซองคล แตงยนเครองออกมาราซดหนาบท จบแลวจงเรมจบเรอง ละครนอก วงปพาทย บรรเลงประกอบการ โรงละครนอกมลกษณะสรางเปนโรง หลงจากบรรเลงโหมโรงแลวกจะเรม ขบรองและเพลงหนาพาทย มก ชวคราว สเหลยมมหลงคา ดานหลง การแสดงเนอเรองทนท ไมคอยมเพลงหนาพาทยชนสง กนมาน มชองประตสาหรบตวละคร อยางละครใน เขาออกอก 3 ดานเปดโลงเปนทสาหรบ ใหคนด ไมมการสรางฉากประกอบ ตรงหนามานตงเตยงสาหรบตวละครนง ละครใน ใชวงปพาทยบรรเลงประกอบการ โรงชวคราวเชนเดยวกบโรงละครนอก หลงบรรเลงเพลงโหมโรงจบแลวกจะ แสดง แตแตกตางจากละครนอก มการเบกโรง ชดเบกโรงอาจจะเปน คอละครในใชปในแทนปนอก ชบจดระบาราฟอน หรอระบาเรอง สนๆ แลวจงเขาเรองทแสดง ละครดกดาบรรพ ปพาทยดกดาบรรพ เสยงเบาและ โรงปด ขนาดเลกมการสรางฉากและ เรมดวยการโหมโรง แลวเขาเรอง รนหกวาปพาทยธรรมดา เปลยนฉากตามทองเรองตลอดจนการ แสดง ผแสดงรองบทเอง ราแบบ ปดเปดมานหนาเวท ละครในแตไมละเอยดเทา ละครพนทาง วงปพาทยไมนวม โรงละครปด มการสรางฉากเปลยนฉาก ลกษณะคลายละครนอก แตดด แปลงทารา ใหมลลาชนตางชาต โขนกลางแปลง วงปพาทย กลางสนาม,เลนกลางแจง มบทพากย เจรจา โขนโรงนอก วงปพาทย 2 วง แสดงบนโรง มราวพาดตามสวนยาว

49

ของโรง มบทพากย เจรจา โขนหนาจอ วงปพาทย ยกพนเวท มดานหลงเปนจอหนง ใชบทพากย เจรจา โขนโรงใน วงปพาทย แสดงบนเวท มเตยงตง ใชบทพากย เจรจาและขบรอง โขนฉาก วงปพาทย แสดงในโรง มการเปลยนฉาก ใชบทพากย เจรจาและขบรอง

2.4 พนทในการแสดงละครไทย

เนองจากละครไทยไดพฒนามาจนแยกเปน 2 ประเภทใหญๆ คอโขน และละคร ในหวขอนจงจะแสดงการใชพนทของละคร 2 ประเภทดงกลาว โดยมรายละเอยดดงตอไปน

2.4.1 โขน

ในการแสดงโขนนนสามารถแบงเปนประเภทตางๆ หลายประเภท โดยทแตละประเภทนนจะมลกษณะของการใชพนทเวทในการแสดงแตกตางกนออกไป ดงน

1) โขนกลางแปลง จะมลกษณะเปนการแสดงทสามารถใหคนดนงดไดโดยรอบ ใชวงปพาทย 2 วง ดงภาพท 2

คนด คนด คนด คนด

ภาพท 2 การจดวางผงโขนกลางแปลง

2) โขนโรงนอก จะมลกษณะคอ สามารถใหคนดนงดได 3 ดาน ดานหลงเปนราวไม ใชวงปพาทยวงเดยวโดยวางไวดานซายหรอขวาของเวทกได ดงภาพท 3

วงปพาทย วงปพาทย

50

ราวไม คนด คนด คนด

ภาพท 3 การจดวางผงโขนโรงนอก

3) โขนหนาจอ จะมลกษณะคอ สามารถใหคนดนงดได 3 ดาน ดานหลงเปนจอหนง ใชวงปพาทยวงเดยวโดยวางไวดานซายหรอขวาของเวทกได ดงภาพท 4

จอหนง คนด คนด คนด

ภาพท 4 การจดวางผงโขนหนาจอ

4) โขนฉาก จะมลกษณะคอสามารถใหคนดนงดได 3 ดาน ดานหลงเปนฉากเปลยนตามทองเรอง ใชวงปพาทยวงเดยวโดยวางไวดานซายหรอขวาของเวทกได ดงภาพท 5

วงปพาทย วงปพาทย

วงปพาทย วงปพาทย

51

ฉากเปลยนตามทองเรอง คนด คนด คนด

ภาพท 5 การจดวางผงโขนหนาจอ

2.4.2 ละคร

ในการแสดงละครนนสามารถแบงเปนประเภทตางๆ หลายประเภท โดยทแตละประเภทนนจะมลกษณะของการใชพนทเวทในการแสดงแตกตางกนออกไป ดงน

1) โนรา-ชาตร จะมลกษณะคอสามารถใหคนดนงดไดโดยรอบ มเสา 5 ตน โดยอยทมมทง 4 ดาน 4 ตน และตรงกลางเวทอก 1 ตน เรยกวา ‘เสามหาชย’ มเตยงวางไวกลางเวท และใชวงปพาทยวงเดยวโดยวางไวดานซายหรอขวาของเวทกได ดงภาพท 6

คนด เสามหาชย เตยง คนด คนด

คนด

ภาพท 6 การจดวางผงโนรา-ชาตร

วงปพาทย วงปพาทย

วงปพาทย วงปพาทย

52

2) ละครนอก,ละครใน จะมลกษณะคอสามารถใหคนดนงดได 3 ดาน ดานหลงมการกนไวใชเปนทางเขาออกของตวละคร มเตยงวางไวกลางเวท และใชวงปพาทยวงเดยวโดยวางไวดานซายหรอขวาของเวทกได ดงภาพท 7

กนดานหลงเปนทางเขาออกตวละคร คนด คนด คนด

ภาพท 7 การจดวางผงละครนอก,ละครใน

3) ละครดกดาบรรพ จะมลกษณะคอสามารถใหคนดนงดได 3 ดาน ดานหลงเปนฉากซงเปลยนได และสามารถแบงฉากไดเปน 3 ระดบ ใชวงปพาทยวงเดยวโดยวางไวดานซายหรอขวาของเวทกได ดงภาพท 8

เปลยนฉากได คนด คนด คนด

ภาพท 8 การจดวางผงละครดกดาบรรพ

4) ละครพนทาง จะมลกษณะคอ สามารถใหคนดนงดได 3 ดาน ดานหลงเปนฉากตามเนอเรอง ใชวงปพาทยวงเดยวโดยวางไวดานซายหรอขวาของเวทกได ดงภาพท 9

วงปพาทย วงปพาทย

ฉาก 1 ฉาก 2 ฉาก 3

วงปพาทย วงปพาทย

53

เปลยนฉากได คนด คนด คนด

ภาพท 9 การจดวางผงละครพนทาง

รปแบบการแสดงละครบนเวทของละครไทย

โขนและละครจะมการแสดงทตางกน กลาวคอละครเกอบทกประเภทจะสามารถแสดงบนเวทไดเนองจากเนอเรองของละครไมไดตองการนกแสดงเขารวมในการแสดงมากเทาโขน แตอยางไรกตามพฒนาการของการแสดงในชวงหลงตงแตรชกาลท 5 เปนตนมา ทาใหโขนพฒนารปแบบจนสามารถนามาแสดงบนเวทได แตกมขอยกเวนสาหรบโขนกลางแปลง เนองจากจะแสดงตอนยกทพทตองใชคนจานวนมาก ทาใหพนทเวทไมสามารถบรรจไดเพยงพอ เวนแตจะลดจานวนคนลง

1) การแบงเวทละครไทย

เวทละครซงเปนพนททเราใชแสดงละครนนแบงไดเปน 6 สวน ซงแตละสวนจะเหมาะแกการแสดงทแตกตางกน และการวางตาแหนงตวละครกจะตองคานงถงสวนตางๆของเวท (สมถวล วเศษสมบต 2527 : 141) ดงภาพท 10

ขวาหลง( 5 ) กลางหลง( 4 ) ซายหลง( 6 ) ขวาหนา( 2 ) กลางหนา( 1 ) ซายหนา( 3 )

หนาเวท ภาพท 10 การแบงเวทละครไทย

ทมา : สมถวล วเศษสมบต,วรรณคดการละคร (กรงเทพมหานคร : อกษรบณฑต, 2527), 141.

วงปพาทย วงปพาทย

54

สวนท 1 กลางหนา เหมาะสาหรบการแสดงการประจนหนาโตตอบ หรอการตอสทเปนตอนทเดนทสด

สวนท 2 ขวาหนา มลกษณะเดนชด แตออนกวาสวนท 1 ใชแสดงความรกมนษยธรรม และความเมตตาปราณ

สวนท 3 ซายหนา เดนแตออนกวาสวนท 2 ใชแสดงความลลบเยยหยน การคดกลอบาย

สวนท 4 กลางหลง เปนสวนทไกลคนด แตมลกษณะเดน จงเหมาะสาหรบการเรมตนในตอนสาคญ ๆทผแสดงจะเคลอนมาหนาเวทตอไป

สวนท 5 ขวาหลง เปนทลบตา เหมาะสาหรบตวละครแอบหรอแสดงตอนเบดเตลดเลกๆนอยๆไมสสาคญ

สวนท 6 ซายหลง เปนสวนทลางเลอนหางไกลไมเดน เหมาะในการแสดงตอนทนาหวาดเสยวหรอการแสดงตอนทมภตผปศาจ

2) การจดวางตาแหนงตวละครไทย

หลกการตางๆ ทควรคานงถงในการจดวางตาแหนงสาหรบละครไทย มดงน (สมถวล วเศษสมบต 2527 : 142 - 143)

- ในการแสดงละครไทยนนเมอเวลาตวละครปรากฏตวอยบนเวท ในลกษณะขอฉากทเปนทองพระโรง มพระมหากษตรยออกวาราชการ จะมการจดตาแหนงของตวละครโดยถอดานในสดของเวท (สวนท 4) เปนสาคญ แลวลดหลนลงมาตามลาดบตวละครทอยตดหนาเวท ถอวามศกดตาสด โดยยดเสนกลางของเวทเปนหลก ถาใครอยดานในสดและใกลจดกงกลางคนนนจะเปนคนสาคญของเรองรองจากบคคลทนงอยบนเตยง ซงอาจจะเปนพระมหากษตรยหรอบคคลหนงบคคลใดกได เพราะตวทมศกดสง จะนงกลางหลงสดและจะตองยกบลลงกใหดสงเดน และเมอนงตรงกลางแลว จะตองนงใหตรงจดกงกลาง ไมเอยงซายเอยงขวาเพราะคนทนงตรงกลางจะเปนผกาหนดเวทใหไดความเหมาะสม ถานงเอยงจะทาใหตวละครนงเอยงหนกดานใดดานหนงตามไปดวย

55

- ถามตวละคร 2 ตว เชนพระมหากษตรยหรอพระมเหส เราถอวาผทมศกดสงคอพระมหากษตรยตองนงดานซายของเวท สวนตวนาง (มเหส) นงดานขวาของเวท แตในสงคมไทยเราสมยกอนไมนยมใหมความทดเทยมกนระหวางหญงชาย ดงนนเราจงนยมใหตวนางนงถอยเหลอมลงไปขางหลงเลกนอยและหางพอสมควร

- ถาในกรณทมตวละคร 3 ตว คอ พอ แม ลก ถาเปนลกหญงนยมใหนงบนเตยงเดยวกบพอแม (ถามลกหญง 1 คน แตถามหลายคนเหมอนในเรองสงขทอง กจะจดเตยงใหนงดานขวามอตามลาดบกนไป) เรามกจะใชเตยงใหญ และในกรณทมตวละครมากหมอนขวานกไมจาเปนตองใช การนงอาจจดตามความเหมาะสม ลกจะตองนงถอยเหลอมลงหลงพอแม โดยการจดตาแหนงตวละครในกรณทบนเตยงมตวละคร 3 ตว เปนดงภาพท 11

ลก แม พอ

( หนาเวท )

ลก แม พอ ( หนาเวท )

ภาพท 11 การจดตาแหนงตวละครในกรณทบนเตยงมตวละคร 3 ตว

ทมา : สมถวล วเศษสมบต, วรรณคดการละคร (กรงเทพมหานคร : อกษรบณฑต, 2527), 143.

- ถาเปนลกชายกจะจดใหนงเตยงเดยวแยกออกไปตางหาก ซงตามหลกแลวเตยงเลกทจะจดใหลกชายนงนควรตงอยทางดานซายของเวท (เพราะผมศกดสงตองนงซาย) แตในกรณนอนโลม เพราะตวละครจะออกทางขวามอ และการเดนตดหนาพระมหากษตรยเปนการไมเหมาะสม ดงนนสวนใหญเราจะเหนเตยงเลกตงอยทางดานขวามอของเวทแทน

56

ในการแสดงละครเรานยมใหตวละครนงผายออกไปเปนการปองกนมใหตวละครนงบงกนเอง และเปนการตงแถวใหมระเบยบสวยงาม ในฉากทองพระโรงจะตงแถวทหาร 2 แถวคอ

(1) แถวในสด เปนพวกอามาตย ควรมไมนอยกวา 2 ค และไมเกน 4 ค แตสวนมากแลวเราจะจดในขนาดกลาง คอประมาณ 3 คเทานน แตทงนผจดกตองดลกษณะของเวททใชแสดงดวย

(2) แถวนอก เปนพวกเสนาทมยศตาสด ซงควรมประมาณ 3 – 4 ค

นอกจากนตรงตาแหนงทตงเตยงหรอบลลงกนน แตเดมจะตองมทงทตงพานพระศรและพานพระแสงใหครบถวน แตในปจจบนนจะเหนวาสวนมากมแตพานพระแสงเทานน นอกจากพระมเหสจะเสดจออกดวยจงจะมครบทงสองพาน

การเขาออกของตวละครไทย

การเขาออกของตวละครม 2 ทางคอทางขวา และทางซาย ถาเปนการแสดงละครทวๆไปไมมการกาหนดฉาก สถานท ตวละครจะตองออกทางขวา เขาทางซายของผแสดง (ยกเวนในกรณแปลงตวจงจะเขาทางขวามอ) สวนในกรณทบนเวทมการกาหนดฉากวาเปนทองพระโรง บาน ฯลฯ กใหผกากบเปนผกาหนดทางเขาออกใหแกผแสดงเองตามความเหมาะสม ซงการเขาหรอออกของตวละคร เปนดงภาพท 12

ออก เขา

หนาเวท

ภาพท 12 การเขา-ออกของตวละครไทย

57

ดงทไดแสดงถงรปแบบของการใชพนทในโรงละครไทยทมมาแตอดตและเปนพนทของการแสดงแตละประเภทนนไดแสดงใหเหนถงววฒนาการการใชโรงละครทคอยๆพฒนาขนจนมการนาเทคโนโลยเขามาใช ทเหนเดนชดคอมการพฒนาจนรปแบบของโรงละครมการใชฉากประกอบซงในตอนหลงกพฒนามาเปนการปรบเปลยนฉากไดตามทองเรองดงจะเหนจากละครดกดาบรรพหรอละครพนทาง และรปแบบการแสดงกปรบเปลยนไปตามเทคโนโลยดงจะเหนตวอยางทชดเจนจากละครดกดาบรรพทเมอมการนาฉากเขามาบททใชชมสถานท กจะไมมทาใหการดาเนนเรองฉบไวขนแตยงสามารถคงเอกลกษการเปนละครราของไทยไวได

จากทผานมาทงหมดแสดงใหเหนถงหลกการใชพนทบนเวทการแสดงทยงคงใชหลกการเดยวกน ไมวาโขนหรอละคร แตการประยกตใชกบการแสดงแตละประเภทกขนอยกบการนาเอาลกษณะเดนของหลกการใชพนทบนเวทแตละอยางมาประยกตเขากบการแสดงนนๆ ซงกขนอยกบความตองการของชนดการแสดงแตละชนดดวย

3 สรป

กลาวโดยสรป ววฒนาการของละครไทยสามารถแบงไดออกเปนยคกอนสโขทย สโขทยอยธยา และรตนโกสนทร ซงการแบงยคเชนนเปนการแบงเพอใหเขาใจและมองเหนภาพไดชดเจนขน

ยคกอนสโขทย

ยคนการละครยงไมเกดขน มแตเพยงรปแบบของการแสดงออกของการเคลอนไหวทางรางกายของชมชนทอยในอาณาเขตบรเวณทปจจบนเรยกวาประเทศไทย การแสดงออกเหลานนบางทกเพอแสดงความดใจจากการทากจการอนใดอนหนงในชวตประจาวนไดสาเรจ หรออาจเกดจากพธกรรมความเชอตางๆตามทมในสมยนน การกระทาเหลานลวนเปนรากฐานของการพฒนาตอมาของการละคร

ยคสโขทย

จากศลาจารกในสมยสโขทยจะเหนถงวาเกดคาวา ระบา ( ) เตน แสดงใหเหนถงพฒนาการของการแสดงกรยาเพอแสดงออกทางอารมณไดพฒนาขนมามแบบแผนมากขนถงกบสามารถแยกประเภทการแสดงออกไดถง 3 ประเภท

58

ยคอยธยา

ในอยธยากเกดการพฒนาแบบแผนของการฟอนราเรมมรปแบบทมากขนและมการนาเรองราวมาจบกบการฟอนราทาใหเกดละครขนซงกมปรากฏหลกฐานครงแรกในสมยพระนารายณ ทกลาวถงละคร รปแบบของการพฒนารปแบบการฟอนราและละครทมแบบแผนมากขนนทาใหเรมมความตองการ สถานทสาหรบการแสดงเหลานอยางเปนเรองเปนราว ในเรมแรกของสถานทสาหรบการแสดงใชศาลาโถง หรอโรงชวคราวสาหรบการแสดงซงหากเปนภายนอกพระราชสานกกเพยงจดหาสถานททสามารถรวมคนจานวนมากไดโดยใหมการแสดงอยตรงกลางและมผชมลอมรอบชมการแสดงได สวนในราชสานกสามารถเทยบเคยงไดจากในรชกาลท 1 ยคตนรตนโกสนทรทไดนารปแบบวฒนธรรมจากอยธยาเปนแมแบบในการวางรากฐานวฒนธรรมบานเมอง และรปแบบของสถานทสาหรบชมการแสดงละครสาหรบเจานายในราชสานก คอทองพระโรง หรอศาลาโถงในเขตวงหรอบาน การชมสามารถชมจากพระแกลบนพระตาหนก

สมย สถานทแสดง รปแบบ สมยอยธยา โรงรา รปแบบไมทราบแนชดสนนษฐานไดเพยงวา ปลกเปนโรง มหลงคา มองเหนไดรอบดาน เรยกวาโรงรา เมอถงคราวแสดงกเรยกเปน การเฉพาะไป ตามชนดการแสดงแตตวโรง เปนรปแบบเดยวกนหมด

ยคธนบร

เนองจากในยคสมยนเปนยคสมยสนๆ และเกดสงครามอยตลอดเวลาทาใหการพฒนาการละครในสมยนไมไดทาอยางเปนเรองเปนราวมากนก แตกมบนทกถงความพยายามในการรวบรวมละครของพระเจากรงธนบร

ยครตนโกสนทร

ในยคนการรวบรวมบานเมองสามารถทาไดสาเรจทาใหมการนารปแบบแบบแผนสมยอยธยามาเปนแมแบบในการพฒนาบานเมอง ในเรองการละครกเชนเดยวกนรชกาลท 1 ทรงไดรวบรวมและไดจดเขยนแบบแผนของทาราแมบทขนเพอใหใชสบตอกนตอมา ซงกเปนการสรางรากฐานของรปแบบการละครไทยทเขมแขงขน สวนรปแบบของโรงละครกมรปแบบการแสดงท

59

ทองพระโรง โดยชมจากพระแกลบนพระตาหนก หรอหากเปนนอกราชสานกกเปนการแสดงทศาลาโถงและการชมกชมจากรอบๆบรเวณศาลาโถงนนเอง

ตอในรชกาลท 2 การละครกพฒนามากขนเนองจากในรชกาลนทรงสนพระทยในการละครเปนอนมาก ทาใหเกดรปแบบละครใหมๆขนมา เชน ละครนอกแบบหลวง ซงแตเดมในราชสานกจะมเพยงละครใน และโขน มการประพนธบทละครทเหมาะกบการแสดงทาราของละครไทยมากขน เหลานเปนพนฐานทสาคญของการพฒนาละครไทยในยคตอมา สวนในรปแบบของโรงละครในรชกาลนทรงโปรดใหสรางโรงละครตาหนกเกงในสวนขวา และโรงละครตนสน ซงเปนศาลาโถงขางประตพรหมศรสวสดขน โดยโรงละครตาหนกเกงเปนเกงจนแฝดสามหลง สรางเพอใชแสดงละคร โรงละครตนสนกเปนสถานททอาจเรยกวาโรงเรยนนาฏศลปแหงแรกของกรงรตนโกสนทร เพราะนอกจากใชแสดงละครแลวยงใชเปนทหดละครในแกสตรในราชสานกดวย ในรชกาลนรปแบบของการละครเรมวางรากฐานอยางเปนระบบและแบบแผน อกทงโรงละครกพฒนาไปในลกษณะเดยวกนกบละครกลาวคอสถานทสาหรบการแสดงกเรมเปนสถานทเฉพาะสาหรบแสดงและชมการแสดง

ในรชกาลท 3 ในรชกาลนไมทรงโปรดการละครและทรงยบละครหลวงหรอละครในไปเสย แตการนกลบเปนผลดแกการละครเนองมาจากในรชกาลกอนละครในผหญงจะมแตเพยงพระมหากษตรยเทานนททรงมแตในรชกาลน เนองจากทรงยบละครหลวงไปแลวทาใหวงหนา และผมบรรดาศกดกเรมมคณะละครผหญงขนมาโดยอางวาตองการอนรกษรปแบบไวไมใหสญไป ซงทาใหเกดคณะละครมาขนและมรปแบบการพฒนาละครมากขน อกประการหนงเนองจากในรชกาลนมคนจนเขามาอยในเมองไทยมากขนสาเหตจากหนการปกครองของแมนจ คนจนเหลานกวาจางงวจากเมองจนเขามาด โดยในรชกาลนเกดบอนการพนนมากขนและการวาจางงวเหลานเขามาบางครงกแสดงในโรงบอน เพอเรยกคนดใหเขามาเลนการพนน ตอมากพฒนามการเลนอยางอนสลบเขามาซงโรงบอนนในภายหลงจะเปนสถานทสาคญตอการพฒนารปแบบของโรงละครในประเทศไทย

60

สมยรตนโกสนทร รชกาลท 1-3 โรงละคร รปแบบเปนไปในลกษณะเดยวกบครง กรงศรอยธยาฯ แสดงทศาลาโถง หรอทอง หลงโรง พระโรง แสดงทงโขน ละคร รา ฉากกน ยกพนวงดนตร ขนาดประมาณ 5x8 สาหรบแสดงละครคราวละ

4-5 ตว (เปนลกษณะของโรงละครชวคราวในรชกาลท 1)

ภาพท 13 ภาพจตรกรรมแสดงการเลนละครสมยรชกาลท1 จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดราชสทธาราม

รชกาลท 4 ทรงมพระราโชบายเปดการคาเสรกบตางประเทศทาใหตะวนตกเรมเขามา และทาใหวฒนธรรมจากตะวนตกกเขามาเชนเดยวกน เรมมคนรนใหมทศกษาวชาการแบบตะวนตก ในรชกาลนทรงโปรดใหเกดละครผหญงของหลวงขนมาอกครงหนงและทรงออกประกาศใหมละครผหญงไดอยางเสร ทาใหละครผหญงเรมแพรหลายมากขน สวนละครทใชผชายแสดงทงหมดกเรมเสอมลง เนองจากหดยากและสนเปลองกวาละครผหญง หากแตโขน กยงใชผชายแสดงอยเชนเดม ในยคนเกดการวาจางคณะละครเพอแสดงในงานตางขนโดยเรยกตางกนดงน คอ 1) งานฉากคองานแสดงเตมรปแบบเสยคาจางมากแสดงในงานพธทผวาจางมเงนมาก 2) งานปลก คองานแสดงตามงานวดตางๆ ใชเงนในการวาจางนอยกวาแบบแรก 3) งานเหมาคองานแสดงแบบเหมาแสดงเปนเดอนๆ ซงสวนใหญจะแสดงตามโรงบอนตางๆ เพอใชเรยกคนเขาไปเลนการพนน

จะเหนวารปแบบของการวาจางทงสามแบบในรชกาลนเปนพฒนาการทสาคญสาหรบโรงละครเนองจาก แสดงใหเหนถงรปแบบของโรงละครทใชในการแสดงละครไดอยางชดเจนโดยเปนละครทแสดงภายนอกราชสานก เนองจากในราชสานกการชมละครจะชมละครในเปนสวนใหญเนองจากมความประณต สวยงาม ซงเปนทตองรสนยมของคนในราชสานกมากกวา

61

อกทงสถานทแสดงกมรปแบบสถานททสรางมาแบบแตกอนคอเปนทองพระโรง หรอศาลาโถงเนองจากผทชมการแสดงมจานวนไมมาก เปนพวกขาราชบรพารหรอผมบรรดาศกดในราชสานกเทานน ตางจากรปแบบของโรงละครภายนอกทแสดงใหคนทวไปด เมอมความนยมในการดละครมากขนสถานทกเรมมความจาเปน อกทงในรชกาลนเมอมการวาจางในแบบงานเหมาทาใหสามารถแสดงเรองราวตอเนองไดหลายๆวนไมตองรอดงานปลกเปนงานๆไป ทาใหเรมมผตดตามละครในวกโรงบอนซงในภายหลงกเลยกลายเปนโรงละครสาธารณะทตองจายเงนเขาไปดละคร

รชกาลท 4 โรงละคร เกดรปแบบการสรางโรงละคร 3 รปแบบตาม ลกษณะการจางงาน

1. งานฉาก 2. งานปลก 3.งานเหมา

หลงโรง ไมมฉากกน แสดงในบอนพนน เปนตนแบบ ตงตง แสดงบนศาลา ของโรงละครสาธารณะ

ดนตร หรอโรงชวคราว

ภาพท 14 โรงละครในสมยรชกาลท 4

ในรชกาลท 5 เนองมาจากในรชกาลนอทธพลจากตะวนตกเรมเขามากขนอกทงเกดลทธลาอาณานคมจากตางประเทศเขามาทาใหตองทรงพฒนาประเทศโดยนารปแบบจากตะวนตกเขามามากขน อกทงในรชกาลนกทรงสงนกเรยนไปเรยนทตางประเทศมากขน รวมถงการกอตงกระทรวงตางๆขน เกดขาราชการททางานในกระทรวงแทนทจะตองไปทางานตามวงเจานายตางๆ เปนการขยายรากฐานของชนชนกลางทมกาลงจบจายมากขนกวา สมยกอนๆ เหตการณหนงทสาคญในรชกาลนคอทรงโปรดใหเลกทาส การนกเกดผลตอพฒนาการของละครเชนเดยวกนเนองจากการเลกทาสทาใหเจานายตางๆททรงเคยมคณะละคร ตองยบหรอหาทางรกษาคณะละครขนมาเนองจากตองเสยเงนเดอนและคาใชจายใหแกตวละครในคณะซงเปนคาใชจายจานวนมาก การจะรกษาคณะละครไดกตองหาเงนจากการเกบจากคาชมการแสดงรวมทงจากเหตผลจากรชกาลกอนทเกด วกโรงบอน ขนเหลานทาใหในรชกาลนเกดโรงละครสาธารณะขน โดยรปแบบของโรงละครกมการนารปแบบของโรงละครตะวนตกมาใช ปรบเขากบการแสดงละครของไทย โดยโรงละครทสาคญในรชกาลนคอปรนซเทยเตอร และโรงละครสวนมสกวน โดยเปนโรงละครทสามารถแสดงไดทงโขน (ยกเวนโขนกลางแปลงเนองจากตองใชเนอทมาก) และละคร (ละครทก

62

ประเภท) ซงรปแบบของโรงละครในสมยนกจะเออตอชนชนกลางทมกาลงจบจายในการเขามาชมมากขน อนทจรงหากดจากรปแบบของโรงละครในสมยนกจะเหนวาเปนรปแบบทสามารถใหชนชนสง และชนชนอนๆในเมองไทยสามารถเขามาชมในโรงเดยวกนได โดยมการแบงชน บนชนลางในการชมตามลาดบราคา ทาใหชนชนสงทตองการเขามาชมการแสดง เชน ละครนอกกเขามาชมได ไมเหมอนตอนตนรชกาลทตองทรงประพนธละครนอกขนเพอใชแสดงและชมในราชสานกเทานนเนองจากในราชสานกหาผแสดงแบบละครนอกไมไดเนองจากหยาบเกนกวานางในราชสานกทแสดงจะแสดงได

รชกาลท 5 โรงละคร เกดโรงละครสาธารณะรปแบบเปนการยก เวท มมาน มฉาก มชกรอกภายในประดบ

ประดาอยางไทยวจตร โรงละครปรนซเธยเตอร

ภาพท 15 โรงละครในสมยรชกาลท 5

ในรชกาลท 6 พระองคทรงสนพระทยในการละครเปนอยางมาก อกทงทรงสาเรจการศกษาจากประเทศองกฤษ ทาใหในรชกาลนเกดการพฒนาการละครขนมาอกเปนอยางมากทรงรวบรวม และจดองคกร การศกษาและการแสดงขน คอ กรมมหรสพ ทาใหการละครในรชกาลนเจรญรงเรอง

ในรชกาลนมการกบฏบอยครง เกดภยทงจากภายในประเทศและภายนอกประเทศทาใหรชกาลท 6 ทรงตองการปลกความรกชาตในชาตไทยขนจงทรงนาละครมาเปนสวนหนงในการสรางความรกชาตขนโดยไดทรงประพนธบทละครไวมากมาย และเนองจากพระองคทรงสนพระทยในการละครแบบตะวนตกเปนทนเดมอยแลวในสมยพระองคจงเกดละครทเปนรปแบบตะวนตกขน คอละครรอง และละครพดมการใชฉากสมจรง เครองแตงกายแบบปจจบน โดยในรชกาลนทรงปรบปรงโรงละครสวนมสกวนทาใหกลายเปนโรงละครทสาคญในรชกาล ซงรปแบบของโรงละครในรชกาลนกเปนรปแบบทผสมผสานระหวางไทยกบตะวนตกแตเนองจากอทธพลตะวนตกทเขามาคอนขางสงในชวงนทาใหโรงละครมรปแบบตะวนตกเจอเขามาสงมาก

63

รชกาลท 6 โรงละคร รปแบบโรงละครผสมผสานกบรปแบบโรง ละครตะวนตกทเหนเดนชดคอโรงละคร สวนมสกวนท สรางมาแตรชกาลท 5 และ รชกาลท 6 ทรงปรบปรงเพม

ภาพท 16 โรงละครในสมยรชกาลท 6

รชกาลท 7 ทรงครองราชยในระยะสนๆ เพยง 7 ปแตในรชสมยของพระองคเกดภาวะทขาดแคลนเงนในคลงหลวงทาใหตองทรงยบกรมมหรสพทเพงตงขนในรชกาลท 6 และตองปลด ขาราชการบางสวนออก ซงมผลทาใหเกดการเปลยนแปลงการปกครองโดยคณะราษฎร ในภายหลง

ในรชกาลนภาพยนตรเขามามบทบาทในประเทศไทยมากขน ภาพทสมจรงและการนาเสนอทนาตนตาตนใจทาใหเกดความนยมอยางรวดเรว อกประการหนงคอรชกาลท 7 กทรงโปรดภาพยนตรเปนอยางมากดวย และเนองในโอกาสฉลอง 150 ปกโปรดใหสรางโรงภาพยนตรศาลาเฉลมกรง ทาใหละครกเรมเสอมความนยม อกทงภายหลงเมอเปลยนแปลงการปกครอง อกทงยบกรมมหรสพในตอนตนรชกาลไปแลว ทาใหศลปน นกแสดง กตองประกอบอาชพอนจน มการตงกรมศลปกร และวทยาลยนาฏศลปขนกจงมการหาครละครกลบมาฝกเดกขน แตรปแบบและความนยมของคนไทยกไมไดสนใจในการละครไทยเหมอนแตเดมแลว ทาใหละครไทยในสมยหลงเปลยนแปลงการปกครองกไมไดมการพฒนารปแบบขนมาอยางแตกอน ซงกสงผลไปถงรปแบบของตวโรงละครซงเปนสถาปตยกรรมทรองรบการแสดงละครดวย อาจจะดวยสาเหตนเองททาใหการสรางโรงละครไทยหลง เปลยนการปกครองจงไดนาเอารปแบบของโรงละครแบบตะวนตกมาสรางแบบเตมรปแบบ ทาใหการพฒนารปแบบละครในชวงหลงตองปรบการแสดงใหเหมาะกบรปแบบเวทของโรงละครทนารปแบบตะวนตกมา จากขอนชใหเหนชดถงการหยดการพฒนาของรปแบบละครไทยททาใหการแสวงหารปแบบใหมๆ ของการแสดงไมเกดขน

64

รชกาลท 7 โรงละคร ในรชกาลนทรงโปรดภาพยนตรทาใหเกดโรง ภาพยนตรแทนแตโรงทเกดนกมการใชงานใน รปแบบโรงละครไดดวยโรงนน คอ ศาลา เฉลมกรง

ภาพท 17 ศาลาเฉลมกรง

ละครไทยเมอพฒนาการมาจนถงปจจบนจะสามารถแบงออกได 2 ประเภทใหญๆคอ

1) โขน

2) ละคร

โดยแตละชนดกสามารถแบงยอยลงไปไดอก เชน โขนกเปน โขนกลางแปลง โขนโรงนอก โขนโรงใน ฯลฯ และละครกเปนละครชาตร ละครรอง ละครนอก ละครใน ฯลฯ

ลกษณะทางกายภาพของโรงละครไทย (ทงโขนและละคร) ไมอาจแบงแยกอยางชดเจนไดวาเปนโรงของการแสดงชนดใด โขนหรอละคร เนองจากวาในอดตการแยกชนดของโรงกเพอแสดงวาโรงนนแสดงอะไรเทานนแตรปแบบของโรงและการจดพนทการแสดงจะเหมอนกน

ซงการสรางโรงละครนน หากพจารณาจากววฒนาการทผานมาจะเหนวาโรงในอดตจะเปนเพยงศาลาโถง หรอ โรงปะราชวคราว ซงจะมขนาดเลกฉะนนการแสดงกจะเปนชนดทใชคนแสดงนอยไปดวยเชนกน โดยสวนใหญกจะสามารถแสดงไดแทบทกประเภทการแสดง ยกเวนแตโขนกลางแปลงทตองใชผแสดงจานวนมากบางคราวอาจจะถง 100 คน ซงหากเปนอดตกจะแสดงกลางแจง แตปจจบนกไดพฒนามาแสดงในโรงไดโดยกาหนดขนาดของโรง ไวท กวาง 3 วา ยาว 9 วา กคอ 6x18 เมตร ซงขนาดเวทมาตรฐานในปจจบนจะมขนาดใหญกวาเวทของโขนกลางแปลงนแลว โรงละครในปจจบนจงสามารถแสดงไดทกประเภทของการแสดงละครไทย

65

การพฒนารปแบบของละครไทยตองอาศยองคประกอบหลายๆดานการพฒนาโรงละครกเปนองคประกอบหนงในการสงผลตอการพฒนาละครไทย โรงละครรปแบบตะวนตกทงหมดในปจจบนไมเหมาะสมกบการแสดงไทย แตอยางไรกตามรปแบบของโรงละครไทยแบบดงเดมทเปนแบบศาลาโถงกไมเหมาะสมกบสถาพปจจบนของไทยเชนเดยวกน รปแบบของโรงละครไทยในปจจบนจงนาจะเปนการบรณาการระหวางโรงละครตะวนตกและโรงละครไทยเขาดวยกน โดยรปแบบของโรงละครตะวนตกทสามารถนามาใชในโรงละครไทยไดกเชน ระบบเทคโนโลยทใชในโรงละครตางๆ ระบบเสยง แสง ปรบอากาศ สวนการใชพนทภายในไมวาจะเปนพนทการแสดง สวนคนด สวนเวนวาง พนทปฏสมพนธระหวางคนดกบนกแสดงเหลาน กตองหาจากรปแบบการแสดงของไทยเพอใหเกดอรรถรสสงสดในการดละครแบบไทย

หวขอตางๆ ทผานมาแสดงใหเหนถงพฒนาการรปแบบของโรงละครไทยทมการพฒนามาจาก ฟอนรา จนเปนละคร และโขน ทเปนเอกลกษณของชาตไทยจนถงปจจบน รปแบบการแสดงทพฒนาขนมานนพฒนาควบคมากบการพฒนาสถาปตยกรรมทใชเพอเปนสถานทเฉพาะเหลาน ดงจะเหนในหวขอท 1.2 ทกลาวถงววฒนาการและประเภทของการละครไทย แสดงใหเหนรปแบบแตดงเดมของโรงละครนนแตเดมกใชศาลาโถง เปนโรงราละครมากอนแลวจงพฒนาขนมาเรอยๆ กลายมาเปนโรงละครทมการใชฉาก ซงเปนโรงแบบปดในตอนหลง ซงการพฒนาเหลานกเปนไปควบคกบการพฒนาการแสดง ดงจะเหนตวอยางอยางชดเจนทละครดกดาบรรพทมการปรบแปรเปลยนรปแบบการแสดงใหรวดเรวขนและตดบางสวนทสามารถแสดงออกโดยฉากไดออกไปเสย โดยสรปองคประกอบของโรงละครไทยจะประกอบไปดวย

1) สวนโรงรา ประกอบดวย

(1) เวทการแสดง ซงตองแสดงพนทในการแสดงใหเหนอยางชดเจน

(2) สวนทใชในการเตรยมตวการแสดง สวนนไมไดมการกลาวถงในหลกฐานทคนความา แตอยางไรกตามจากการพจารณาจากเครองแตงกายละครทวจตรพสดารแสดงใหเหนถงวาตองมการเตรยมในสวนนดวย

(3) สวนทใชแสดงดนตรหากดเทยบเคยงกบรปจตรกรรมฝาผนงจะเหนวาสวน ของวงดนตรทใชแสดงจะมการโชวออกมาใหเหน โดยอาจวางวงดนตรถดเขาไปเพอใหนกแสดงสามารถแสดงไดแตกไมไดหลบสวนนไมใหคนดเหน

66

(4) สวนใชเตรยมเทคนคการแสดงเชน การเปลยนฉาก ซงเปนการพฒนาขนมาในตอนหลงกเปนสวนหนงของโรงทมการเตรยมการขนมา ในทนจะเหนถงวทยาการอยางหนงทมมานานสนนษฐานวามในครงรชกาลท 1 คอโขนชกรอกทแสดงใหเหนถงการชกรอกตวโขนใหลอยไปมาได ซงกคงมการเตรยมการโดยเฉพาะเชนกน โดยตวโรงตองมการเตรยมเปนโรงเฉพาะโขนชกรอกน

2) สวนคนด

สวนนจะเหนวาจากหลกฐานทคนความารปแบบการดละครของไทยแตดงเดมไมไดมการเตรยมการในสวนน โดยหากเปนชาวบานดละครกดรอบๆ ศาลา หรอหากเปนละครในราชสานก เจานายกจะดโดยดผานหนาตางทองพระโรงเนองจากทองพระโรงจะตดศาลาโถงทใชในการแสดง แตอยางไรกตามเมอมการพฒนารปแบบของโรงละครใหเปนโรงเฉพาะมากขนกมการจดรปแบบของสวนนขนแตกยงคงรปแบบการดแบบดงเดมเอาไวคอทนงคนดจะอยรอบๆ เวท ทาใหสามารถดตวละครไดทง 3 ดาน

ลกษณะการจดผงแสดงองคประกอบของโรงละครไทย จะเปนดงภาพท 18

67

บทท 3

การศกษาความเปนไปไดของโครงการ

เนองจากการศกษานไดมงศกษาเกยวกบการออกแบบโรงละครไทยทมจดกาเนดหรอจดเรมตนมาจากสมยกรงศรอยธยา ดงนนพนททเหมาะสมทกประการสาหรบเปนทตงโครงการจงไดแก จ.พระนครศรอยธยา ซงในการศกษานไดคดเลอกพนทบรเวณเกาะเมอง ซงเปนพนททสวยงามเพราะประกอบไปดวยโบราณสถานมากมายทไดขนทะเบยนใหเปนมรดกโลก โดยในบทนจะกลาวถงความเปนไปไดของ จ.พระนครศรอยธยา ในบรเวณพนทดงกลาว ตอการเปนสถานทตงโครงการโรงละครไทยในประเดนตางๆ โดยเรมตงแต ความเปนไปไดดานสภาพแวดลอม ดานเศรษฐกจ และดานสงคม ความเปนไปไดของโครงการโดยอางองแผนพฒนาจงหวดในชวงป พ.ศ.2545 - 2549 ความเปนไปไดดานองคกรและการบรหาร และความเปนไปไดดานกฎหมายและขอบงคบภายในพนท

1. สภาพแวดลอม

ในหวขอนจะกลาวถงขอมลทวไปทางดานสภาพแวดลอมของจงหวดพระนครศรอยธยา ทแสดงใหเหนถงความเหมาะสมทจะเปนทตงโครงการ ในดานตางๆ ไดแก ลกษณะภมประเทศ ลกษณะภมอากาศ อาณาเขตตดตอและการเดนทางเขาถง ระบบสาธารณปโภคและสถานททองเทยวทสาคญ

1.1 ลกษณะภมประเทศ

กรงศรอยธยาซงไดเปนศนยกลางการปกครองเมอราวประมาณพทธศตวรรษท 19 ตงอยในพนทภาคกลางเปนบรเวณทมแมนาสายสาคญหลายสาย คอ แมนาเจาพระยา แมนานอย แมนาลพบร และแมนาปาสก ไหลมารวมกนกบลานาเจาพระยาตรงบรเวณทตงพระนครกลายเปนลานาไหลออกสอาวไทย ภมสถานของกรงศรอยธยาซงมแมนาไหลผานโดยรอบเชนน

68

ผานโดยรอบเชนน ปรากฏหลกฐานพรรณาในหนงสอสมดไทยซงสนนษฐานวา เขยนขนในสมย รตนโกสนทร มความวา “จะกลาวถงกรงศรอยธยา ทานสาบสนซางมาแตปางกอน รปนนดจสาเภา(นาวา) มคงคาลอมรอบพระนคร . . . ” แมนาสายตาง ๆ ทไหลมาสกรงศรอยธยาเหลานเปนเสนทางคมนาคมตดตอไปมาถงกนกบบานเมองตาง ๆ โดยสะดวกทกทศทาง จงกลายเปนทาเลทเหมาะแกการคาขายทงภายในและภายนอกอาณาจกร มสภาพเปนศนยกลางทางเศรษฐกจ การเมอง และวฒนธรรมอยางยง นบแตอดตมาจนถงทกวนนปจจบนจงหวดพระนครศรอยธยา ยงคงเปนพนททมความสาคญทมการเปลยนแปลงไปพรอมกบทองถนตาง ๆ ในภมภาคเดยวกน และในฐานะทเคยเปนราชธานของไทยในอดต บรรดาโบราณสถาน ศลปโบราณวตถอนเปนมรดกทางวฒนธรรมของบรรพชน ยอมทาใหจงหวดแหงนมทศทางในการพฒนาทตองคานงถงสงเหลานคกนไปดวยเสมอ (http://www.moi.go.th, 2545)

จงหวดพระนครศรอยธยานนเปนเมองหลวงเกาของประเทศไทย ทเตมไปดวยหลกฐานทางประวตศาสตร มศลปกรรมททรงคณคา เปนเมองทมความสาคญและยงคงลกษณะทสวยงามของเมองประวตศาสตรและมเอกลกษณเฉพาะตว ยงคงมบรเวณทวางโดยรอบเมองทจะทาการกอสรางตางๆ นอกจากนยงเปนบรเวณทมลกษณะภมประเทศสวยงาม โดยเฉพาะในเขตพนทเมองเกาหรอเกาะเมอง การทเมองมแมนาเจาพระยาไหลผาน สงเสรมใหสถาปตยกรรมภายในพนทมความโดดเดนขน ซงโครงการโรงละครไทยจดเปนโครงการทมความเหมาะสม และสามารถออกแบบใหเกดความสอดคลองกบลกษณะของสถาปตยกรรมโดยรวมในพนทไดเปนอยางด รวมทงสามารถกอใหเกดการเกอหนนซงกนและกนระหวางสถาปตยกรรมเกาและสถาปตยกรรมใหมทจะเกดขน

3.1.2 ลกษณะภมอากาศ

ลกษณะอากาศของจงหวดอยธยา กมลกษณะเหมอนจงหวดภาคกลางทวไป คอ คอนขางรอนเปนอากาศแบบทงหญาเมองรอน (หรอทงหญาสวนนา) อณหภมสงสดเฉลย 31 องศาเซลเซยส อณหภมตาสด 24 องศาเซลเซยส แตการทจงหวดตองอยในบรเวณทใกลจากอาวไทย ทาใหมโอกาสไดรบอทธพลของลมมรสมตะวนตกเฉยงใตจากอาวไทยโดยตรง เปนระยะเวลานานถง 5 เดอน จงมฝนตกชกตงแตกลางเดอนพฤษภาคมถงเดอนตลาคม ปรมาณนาฝนเฉลยทงจงหวดประมาณ 1348.7 มลลเมตร ตอป ฤดรอน ชวงระยะเวลาตงแตเดอนกมภาพนธถงเดอนพฤษภาคม ฤดฝน ชวงระยะเวลาตงแตเดอนพฤษภาคมถงเดอนตลาคม ฤดหนาว ตงแตเดอนพฤศจกายนถงเดอนมกราคม เนองจากมชวงฤดฝนทยาวนาน ปรมาณนาฝน

69

เฉลยตอปทงจงหวดกสงและเปนทราบลมดนตะกอนแมนาพดพา มนาทวมขงนานความอดมสมบรณของดนมมาก (http://www.banpa-in.com, 2545)

ลกษณะภมอากาศของจงหวดกรงศรอยธยากมลกษณะใกลเคยงกบลกษณะภมอากาศในพนทอนๆ ในภมภาคเดยวกน ดวยสาเหตทมชวงฤดฝนทยาวนาน รวมทงการทอาจมนาทวมขงไดงาย จงอาจเปนขอเสยหนงททาใหการออกแบบตองมการปองกนในสวนน อยางไรกดอณหภมประมาณ 24-31 องศาเซลเซยส จดเปนอณหภมทพอด เหมาะสมกบการออกแบบสถาปตยกรรมทมรปแบบไทยเปนอยางยง

3.1.3 อาณาเขตตดตอและการเดนทางเขาถง

จงหวดพระนครศรอยธยาอยไมไกลจากกรงเทพมหานครมากนก โดยตงอยภาคกลางของประเทศไทย หางจากกรงเทพมหานคร 76 กโลเมตร รวมทงยงมอาณาเขตตดตอกบจงหวดใหญใกลเคยงอก 7 จงหวด (ภาพท 3.1) จงหวดนมเนอทประมาณ 2,556.640 ตร.กม. หรอประมาณ 1,597,900 ไร การเดนทางสามารถเดนทางเขาถงทงทางบก ทางนา และทางอากาศ ท า ให เป นการง ายต อน กท อ ง เท ย วหร อต อ งการมา เย ยม เย อนจ งหว ด (http://www.moi.go.th, 2545) และเขามาเยยมชมการแสดงในโรงละครไทยทจะจดใหมขน

จงหวดพระนครศรอยธยามอาณาเขตตดตอกบจงหวดตางๆ ดงน

ทศเหนอ ตดตอกบ จงหวดอางทอง จงหวดลพบร และจงหวดสระบร

ทศใต ตดตอกบ จงหวดนนทบร จงหวดนครปฐม และจงหวดปทมธาน

ทศตะวนออก ตดตอกบ จงหวดสระบร

ทศตะวตก ตดตอกบ จงหวดสพรรณบร และจงหวดนครปฐม

70

ภาพท 3.1 จงหวดพระนครศรอยธยาและอาณาเขตตดตอ

ทมา : http://www.moi.go.th, 2545.

ในการเดนทางเขาถงจงหวดพระนครศรอยธยา สามารถเดนทางไดหลายวธ ดงน (http://www.moi.go.th, 2545)

1) ทางรถยนต จากกรงเทพมหานคร สามารถเดนทางไปสจงหวดพระนครศรอยธยาไดหลายเสนทาง ดงน

(1) ใชเสนทางหลวงหมายเลข 1 (ถนนพหลโยธน) ผานประตนาพระอนทร แลวแยกเขาทางหลวง หมายเลข 32 ไปยงจงหวดพระนครศรอยธยา

(2) ใชเสนทางหลวงหมายเลข 304 (ถนนแจงวฒนะ) หรอทางหลวงหมายเลข 302 (ถนนงามวงศวาน) เลยวขวาเขาทางหลวงหมายเลข 306 (ถนนตวานนท) ขามสะพานนนทบรหรอ สะพานนวลฉว ไปจงหวด ปทมธาน ตอดวยเสนทาง ปทมธาน-สามโคก-เสนา (ทางหลวงหมายเลข 3111) แลวแยกขวาทอาเภอเสนา เขาสทางหลวงหมายเลข 3263 ไปยงตวเมองอยธยา

71

(3) ใชเสนทาง กรงเทพฯ- นนทบร- ปทมธาน ทางหลวงหมายเลข 306 ถงทางแยกสะพานปทมธาน เลยวเขาสทางหลวงหมายเลข 347 ผานศนยศลปาชพบางไทร อาเภอบางปะอน เขาสจงหวดพระนครศรอยธยา

ภาพท 3.2 การเดนทางโดยรถยนตจากกรงเทพมหานคร

1

32

3263

3111 347

72

2) ทางรถโดยสารประจาทาง กรงเทพฯ-พระนครศรอยธยา มรถโดยสารทงรถธรรมดาและรถปรบอากาศ รถออกจากสถาน ขนสงสายเหนอ (ตลาดหมอชต) ทกวน ๆ ละหลายเทยว

3) ทางรถไฟ สามารถใชขบวนรถโดยสาร ทมปลายทางสภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงจะผาน จงหวดพระนครศรอยธยา ในเขตอาเภอบางปะอน อาเภอพระนครศรอยธยา อาเภอภาช ทางรถไฟจะแยกไป สายเหนอและ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอท สถานชมทางบานภาช เสนทางสายเหนอจะผานอาเภอทาเรอดวย ในแตละวนจะมรถไฟบรการขนสงสนคา และผโดยสารขนลงวนละหลายเทยว นอกจากนการรถไฟฯ ยงจดขบวน รถจกรไอนาเดนระหวางกรงเทพฯ - สถานอยธยา - กรงเทพฯ ในโอกาสพเศษปละ 3 ขบวน คอวนท 26 มนาคม (วนสถาปนาการรถไฟ และวนทระลกถง การเปดทางรถไฟสายแรก ทเดนรถระหวางกรงเทพฯ - นครราชสมา ในป พ.ศ. 2433) วนท 14 กนยายน (วนบรฉตร - เพอราลกถงพระองคเจาบรฉตรฯ ผบญชาการ รถไฟ พระองคแรก) วนท 23 ตลาคม (วนปยมหาราช - เพอราลกถง พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา เจาอยหว ผทรงใหกาเนด กจการรถไฟไทย) และวนท 5 ธนวาคม (วนเฉลมพระชนมพรรษา พระบาทสมเดจพระเจา อยหว)

73

ภาพท 3.3 การเดนทางโดยรถไฟจากกรงเทพมหานคร

4) ทางเรอ ปจจบนเปนทนยมของชาวตางประเทศมาก เพราะนอกจากจะไดชมทศนยภาพ และชวตความเปน อยของประชาชนรมสองฝงแมนาเจาพระยาแลว ยงเปนการยอนใหเหนประวตศาสตรสมยกรงศรอยธยาท ประเทศไทยมการคาขายกบชาวตางชาตโดยเรอสาเภาตางประเทศทสญจรในลานาเจาพระยาในอดต บรษทเดนเรอทจดบรการนาเทยวไปจงหวดพระนครศรอยธยา มดงน

74

(1) เรอรเวอรซนครยส บรการเดนเรอพรอมอาหารและ เครองดมสพระราชวงบางปะอน และนาเทยวใน จงหวดพระนครศรอยธยา โดยเรอออกท ทาเรอศนยการคารเวอรซต เปนประจาทกวนเวลา 08.00 น. อตรา คาบรการคนละ 1,600 บาท

(2) บรษทเรอดวนเจาพระยาจากด จดรายการนาเทยว สอาเภอบางปะอน ผานวดไผลอม และแวะเทยวชม ศนยศลปาชพบางไทร ทกวนอาทตย เรมออกเดนทางเวลา 08.00 น. และกลบถงกรงเทพฯ เวลา 17.30 น. ของวนเดยวกน อตราคาบรการคนละ 190 บาท ชนดาดฟาคนละ 250 บาท

(3) เรอโอเรยนเตลควน และเรออยธยาปรนเซส จดรายการนาเทยวพรอมอาหารแบบบฟเฟและเครองดม พรอมบรการนาเทยวสพระราชวงบางปะอน และพระนครศรอยธยา เปนประจาทกวน โดยเรอจะออกจาก ทาเรอโรงแรมโอเรยลเตล บางรก เวลาประมาณ 08.00 น. อตราคาบรการคนละ 1,200 บาท

(4) เรอเมขลา มบรการนาเทยวสพระราชวงบางปะอน และนาเทยวพระนครศรอยธยาแบบ 2 วน 1 คน โดยเรอจะออกจากซอยเจรญนคร 59 เวลา 08.00 น. อตราคาบรการพรอม อาหารและเครองดม คนละ 4,200 - 5,200 บาท

(5) เรอฮอรซนครยส มบรการนาเทยว แบบเชาเหมาลา สพระราชวงบางปะอน และนาเทยวพระนคร- ศรอยธยา อตราคาบรการ เชาแบบเหมาลา 8,000 บาท/ชวโมง พรอมอาหารเครองดม 300 บาท/คน โดยเรอ จะออกจาก ทาเรอศนยการคารเวอรซต

นอกจากนการทองเทยว ทางนาเลยบชายฝงรอบ เกาะเมองทาไดโดย การเชาเหมาลาเรอหางยาว ไดท ทานาหนาพระราชวง จนทรเกษม อตราคาบรการ จะขนอยกบระยะเวลาและเสนทาง

75

ภาพท 3.4 การเดนทางโดยทางเรอจากกรงเทพมหานคร

3.1.4 ระบบสาธารณปโภค

จงหวดพระนครศรอยธยามระบบสาธารณปโภคและสาธารณปการครบครน ทงระบบไฟฟา ประปา โทรศพท รวมทงถนนหนทาง และเสนทางคมนาคมอนๆ ทงทางเรอ เครองบน ทาใหพรอมสาหรบรองรบโครงการทจะจดใหมขน

76

3.1.5 สถานททองเทยว

จงหวดพระนครศรอยธยาประกอบดวยแหลงทองเทยวสาคญทางศลปกรรมและธรรมชาตมากมาย ทาใหนกทองเทยวตางหลงไหลเขามาเยยมชมมไดขาด ดงนนจงมความเปนไปไดสงทจะดงนกทองเทยวเหลานนเขามาเยยมชมโครงการโรงละครไทย ซงการคานงถงความเหมาะสมของทตงในเบองตน กคอการจดใหตาแหนงทตงไมไกลจากแหลงทองเทยวทสาคญอนๆ มากนกเพอความสะดวกในการเดนทาง

สถานททองเทยวภายในจงหวดพระนครศรอยธยา มดงน

1) วดสวนหลวงสบสวรรค อยในเกาะเมองดานทศตะวนตก (บรเวณกรมทหารเกา) สมเดจพระมหาจกรพรรดทรงสรางในสวนหลวงตดกบวดสบสวรรคเดม เมอสมเดจพระศรสรโยทยสนพระชนม โปรดใหเชญพระศพมาไวทตาหนกสวนหลวงและพระราช ทานเพลงศพทนนแลว จงสรางพระอารามขน ตรงบรเวณ พระเมร ปจจบนยงมพระสถปเจดยองคใหญเปนสาคญ เรยกวา " เจดยพระศรสรโยทย"

2) วดโลกยสธา อยถดเจดยพระศรส รโยทย เขาไปทางดานหลงประมาณกโลเศษ บรเวณวดอยตดกบวดวรเชษฐาราม ถาจะเดนทาง ไปชม จะไปทางรถยนตผาน ไปตามถนนในบรเวณโรงงานสรากได หรอจะเขาไปตามถนนหลงพลบพลาตรมขใน บรเวณพระราชวงโบราณ ผานวดวรโพธและวดวรเชษฐาราม เขาไปจนถงพระพทธไสยาสนองคใหญของวดได พระพทธไสยาสนองคน กอดวยอฐถอปนยาวประมาณ 29 เมตร มซากเสาพระวหารเปน 6 เหลยมขนาดใหญ อยชดองคพระเหลออยหลายตน เขาใจวาเปนซากพระอโบสถ

3) วดพทไธสวรรค อยรมแมนาตรงขามกบพระนครศรอยธยาไปทางทศใต สรางขนในบรเวณทสมเดจพระเจาอทองอพยพมาสรางเมอง ใหม เดมบรเวณนเรยกวา "เวยงเลก" หรอ "เวยงเหลก"

4) วดไชยวฒนาราม อยแมนาฝงเดยวกบวดพทไธสวรรค แตอยทางดานทศตะวนตกของเกาะเมอง พระเจาปราสาททองโปรดใหสรางขน ปจจบนเปนวดราง แตยงม พระปรางค ใหญและเจดยรายตามมมคงเหลออยและรปทรงยงสมบรณดเปนสวนมาก

5) วดหนาพระเมร เดมชอวดพระเมรราชการาม อยรมสระบว ตรงขามพระราชวงหลวง ไมปรากฏ หลกฐานวาสรางขนในสมยใด

77

6) วดพระเจาพนญเชง อยรมนาทางดานทศใตของพระนครศรอยธยา เปนวดทมมากอนสรางกรงศรอยธยา เดมใครเปนผสรางไมปรากฏหลกฐาน พระพทธรป ซง เปน พระประธานในพระวหารนนชอ "พระเจาพนญเชง" สรางขนเมอ พ.ศ 1867 ในป พ.ศ 2397 พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรง บรณะ ใหมทงองค และถวายพระนามวา "พระพทธไตรรตนนายก" นบเปนพระพทธรปปนปน ปางมารวชยทมอายมากทสดและใหญทสดใน ประเทศ ไทย หนาตกกวาง 20.17 เมตร และสงจากชายพระชงฆถงพระรศม 19 เมตร

7) วดกฏดาว อยตรงหนาสถานรถไฟดานตะวนออก เปนวดทเกาฝมองดงามกวาวดอน แตปรก หกพงไปมากแลว

8) วดสมณโกศ อยใกลวดกฏดาว เปนวดทเจาพระยาโกษา (เหลก) และพระยาโกษา (ปาน) ปฏสงขรณขนใหมในแผนดนสมเดจพระ นารายณมหาราช วดนม พระปรางคองคใหญ รปทรงสณฐานแปลกตากวาแหงอน เขาใจวาเลยนแบบเจดยเจดยอด ของเชยงใหม

9) วดเจาพญาไทหรอวดใหญไชยมงคลหรอวดปาแกว อยนอกพระนครศรอยธยาทางดานทศตะวนออกเฉยงใต ทางสถานรถไฟ มเจดยใหญมองเหนแตไกล สรางในสมยพระเจาอทอง สมเดจ- พระนเรศวรมหาราชทรงสรางเจดยไวเปนทระลกทวดนเพอเฉลมพระเกยรตเมอคราวทรง ชนะศกยทธหตถและทรงมงใหเปนเจดยคกบเจดย องคใหญของวดภเขาทอง เรยกเจดยนวา "พระเจดยไชยมงคล"

10) วดภเขาทอง ตงอยทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ หางจากพระราชวงหลวงไปประมาณ 2 กโลเมตร ทางเดยวกนกบเสนทางไปจงหวดอางทอง (ทางหลวง หมายเลข 309) จะมปายบอกทางแยกซายไปวดภเขาทองและแยกขวามอไปพระทนง พเนยด สรางในสมยสมเดจพระราเมศวร เมอ พ.ศ. 1930

11) พระทนงพเนยด สรางเปนทประทบทอดพระเนตรการคลองชาง ตงอยในตาบลสวนพรก อาเภอพระนครศรอยธยา ลกษณะเปนคอก ลอมดวยซงทงตน มปกกา แยกเปนรวไปสองขาง รอบคอกพเนยดเปนกาแพงดนประกอบอฐสงเสมอยอดจว ดานหลงคอกตรงขามแนวปกกาเปนพลบพลาทประทบ บรณะ เมอ พ.ศ. 2500

78

12) พพธภณฑสถานแหงชาตเจาสามพระยา เปนพพธภณฑทสรางขนใหม ตงอยทตาบลประตชย ปลายถนนขนเมองใจ ใกลศาลากลางจงหวดพระนครศรอยธยา เปนทรวมแหลงโบราณวตถ ของกรงศรอยธยานานาชนดทนาสนใจมาก

13) ศนยศกษาประวตศาสตรอยธยา ประกอบดวยอาคารหลก ตงอยบนถนนโรจนะ ตดกบวทยาครพระนครศรอยธยาในเกาะตวเมอง และอาคารผนวก ตงอย ณ บรเวณเคยเปน หมบานญปน ต. เกาะเรยน ศนยฯ นเปนสถาบนวจยแหงชาตดานอยธยาศกษา โดยเฉพาะประวตศาสตรไทย สมยทพระนครศรอยธยาเปน ราชธาน เปนพพธภณฑประวตศาสตรอยธยา ซงแสดงสงจาลองทไดมาจาก การคนควาวจย โดยใชวธการและเทคโนโลยของการจดพพธภณฑ และการจดแสดงนทรรศการสมยใหม รวมทงเปน ศนยขอมลและหองสมดเกยวกบประวตศาสตรอยธยาดวย

14) ตาหนกพระนครหลวง อยรมแมนาปาสกฝงทศตะวนออก ตาบลนครหลวง เปนทประทบในระหวางเสดจลพบร สนนษฐานวาสรางในรชกาล สมเดจพระเจาทรงธรรม แตมาสรางเปนทประทบกออฐถอปนในสมยสมเดจพระเจาปราสาททอง

15) ตาหนกพระนครหลวง อยรมแมนาปาสกฝงทศตะวนออก ตาบลนครหลวง เปนทประทบในระหวางเสดจลพบร สนนษฐานวาสรางในรชกาล สมเดจพระเจาทรงธรรม แตมาสรางเปนทประทบกออฐถอปนในสมยสมเดจพระเจาปราสาททอง

16) โบราณสถานในเกาะบางปะอน เกาะบางปะอนอยหางจากเกาะเมอง ซงเปนทตงของศาลากลางจงหวดพระ นครศรอยธยาออกไป 40 กโลเมตร คอ จากตวจงหวดไปตามถนน พหลโยธน เลยวขวาเขาทางแยกตรง กม. ท 35 เลยวเขาไป 7 กโลเมตร กจะถง พระราชวงบางปะอน มสงทนาสนใจดงน

พระทนงไอศวรรยทพยอาสน เปนปราสาทอยกลางสระ สรางใน รชกาลท 5 เดมสรางดวยเครองไมทงองค ตอมารชกาลท 6 ทรงโปรดใหเปลยนเสา และพนเปนคอนกรตเสรมเหลกทงหมด

พระทนงวโรภาษพมาน เปนทองพระโรงอยทางเหนอของ "สะพาน เสดจ" ซงเปนทานาสาหรบเสดจพระราชดาเนนขนลง เดมเปนเรอน ไมสองชน เปนทตงทประทบและทองพระโรงรวมกน ตอมารชกาลท 5 โปรดใหรอสรางใหมเปนอาคารแบบฝรง ใชเปนทองพระ

79

โรง สาหรบเสดจออกขนนางในงานพระราชพธ สงสาคญในพระทนง เปนภาพชดพระราชพงศาวดาร กบภาพเรองอเหนา พระอภยมณ และรามเกยรต

พระทนงอทยานภมเสถยร อยทางทศตะวนออกตรงขามกบสระนา เปนพระทนงสรางดวยไม นาเสยดายทไฟไหมหมด ไมมสงใดเหลอ นอกจากหอสงกออฐปนรปหกเหลยมซงเรยกวา หอพระ เทานน

พระทนงเวหาสนจารญ อยตอนเหนอของพระราชวง พระทนงองค นพระยาโชฏก ราชเศรษฐ (ฟก) สรางถวายตามแบบพระราชวงจน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ มกเสดจประทบในฤดหนาว

พระทนงวฑรทศนา เปนหอสง สรางบนเกาะนอย อยระหวางพระท นงอทยานภมเสถยรกบพระทนงเวหาสนจารญ เปนพระทนง 3 ชน มบนไดเวยน ทรงใชเปนททอดพระเนตรสภาพบานเมองโดยรอบ

โรงละคร รชกาลท 6 โปรดใหสรางขนบรเวณทประทบฝายใน เปน พลบพลาไมหลงเลก ๆ สรางในสวนรมสระตอจากพระทนงอทยานภมเสถยรไปทางทศตะวนตก

อนสาวรยสมเดจพระนางเจาสนนทากมารรตน (อนสาวรยพระนางเรอลม) เปนอนสาวรยหนออน บรรจพระ สรรงคาร ของ สมเดจพระนางเจาสนนทา

อนสาวรยพระอครชายาเธอพระองคเจาเสาวภาคนารรตนและเจาฟาสามพระองค อยใกลกบอนสาวรยพระ นางเรอลม

สภาคารราชประยร เปนตก 2 ชน อยรมแมนานอกกาแพงพระราชวง ตงอยหนาพระทนงวโรภาสพมานดาน ทศใต รชกาลท 5 โปรดให สรางเปนทประทบของเจานายฝายหนา

เหมมณเฑยรเทวราช เปนศาลประดษฐานเทวรปรชกาลท 5 โปรดใหสรางขนตรงศาลเดมทชาวบานสราง อทศถวายสมเดจ- พระเจาปราสาททอง

วดชมพลนกายาราม อยบรเวณหวเกาะตรงสะพานขามไปสถานรถไฟ สมเดจพระเจาปราสาททองโปรดให สรางเมอ พ.ศ. 2175

80

วดพระนเวศนธรรมประวต อยนอกเกาะทางดานทศใตคนละฝงกบพระราชวง รชกาลท 5 โปรดใหสรางให มรปทรงตางจากจงหวดอนๆ เปนศลปะแบบกอทธก สรางเสรจเมอ พ.ศ. 2421 โปรดใหเปนพระอาราม สาหรบพระสงฆฝายนกายธรรมยต

17) ศนยศลปาชพบางไทร จดตงขนในเขตทดนปฏรปเพอการเกษตร ตาบลบงใหญ อาเภอบางไทร มเนอทประมาณ 285 ไร ศนยศลปาชพนมง ฝกอบรมอาชพเกยวกบ งานศลปหตถกรรมตาง ๆ วชาทสอนใหแกเกษตรกร ไดแก การประดษฐผลตภณฑจากเสนใย พช การแกะสลก การทาตกตา การประดษฐ ดอกไมเทยม การทาเครองเรอน การทอผา การยอมส และผลตภณฑจาก ผา ผลตภณฑทเสรจแลวจะสงไปขายทรานจตรลดาทกสาขา การเดนทางไปยงศนยฯ สามารถไปทางเรอตามลานา เจาพระยา มาขนททาของศนย หรอไปทางรถยนต เมอถงอาเภอบางปะอนแลวมทางแยก เขาสสายบางไทร-สามโคก ระยะทาง 24 กโลเมตร ศนยศลปาชพบางไทร

ภาพท 3.5 สถานททองเทยวสาคญในจงหวดพระนครศรอยธยา

81

ภาพท 3.6 สถานททองเทยวสาคญในเขตเมองพระนครศรอยธยา

3.2 ดานเศรษฐกจ

จงหวดพระนครศรอยธยา จดเปนจงหวดทมความเจรญเตบโตทางดานเศรษฐกจสง โดยในป พ.ศ.2540 ผลตภณฑมวลรวมของจงหวดพระนครศรอยธยาคดเปน 78,483.866 ลานบาท รายไดเฉลยตอหว 102,018 บาท/ป เปนอนดบท 11 ของประเทศ อตราการขยายตวทางเศรษฐกจรอยละ 8.6 สาขาพฒนาอตสาหกรรมมากทสด รอยละ 55.6 (มลคา 41,283.71 ลานบาท) รองลงมาเปนสาขาการคาสง/ปลก รอยละ 10.40 (มลคา 7,714.03 ลานบาท) สาขาการบรการ รอยละ 7.65 (มลคา 5,672.72 ลานบาท) และสาขาการเกษตร รอยละ 5.5 (มลคา 4,316.73 ลานบาท)

ในดานการเงนการคลงนน ป พ.ศ.2541-2543 ภาครฐมรายไดนาสงคลงจงหวด 25,064.75 ลานบาท รายจาย 15,595.68 ลานบาท และป พ.ศ.2542 ภาคธนาคารและสถาบนการเงน มปรมาณเงนฝาก 567.975 ลานบาท ป พ.ศ.2543 มสหกรณ จานวน 53 สหกรณ มเงนทน 2,652.57 ลานบาท

82

ดานการพาณชยและการทองเทยว ในป พ.ศ.2542 มผจดทะเบยนพาณชย 384 ราย เงนทน 1,814 ลานบาท สนคานาเขาและสงออกทสาคญของจงหวดและการทองเทยวนครประวตศาสตรพระนครศรอยธยา “มรดกโลกทางวฒนธรรม” ในป พ.ศ.2542 นกทองเทยวทเดนทางมาทองเทยวในจงหวด มจานวนประมาณ 2.28 ลานคน สรางรายไดแกจงหวดประมาณไมนอยกวา 2,424.09 ลานบาท

ดานสถานประกอบการและลกจางนน ในป 2542 จงหวดพระนครศรอยธยา มจานวนสถานประกอบการทงหมด 2,636 แหง เพมขน จากป 2541 อก 97 แหง หรอรอยละ 3.82 มจานวนลกจางทงหมด 153,619 คน ดงภาพท 3.7 และ 3.8

ภาพท 3.7 จานวนสถานประกอบการในจงหวดพระนครศรอยธยาระหวางป 2537 - 2542

ทมา : http://www.moi.go.th, 2545.

ภาพท 3.8 จานวนลกจางในจงหวดพระนครศรอยธยาระหวางป พ.ศ.2537 – 2542

ทมา : http://www.moi.go.th, 2545.

83

ผสมครงาน ตาแหนงวาง และการบรรจงาน ในป 2542 จงหวดพระนครศรอยธยามสถตผสมครงานทงสน 17,870 คน เพมขนรอยละ 115.53 เมอเทยบกบปกอนตาแหนงงานวางรวมทงสน 13,875 ตาแหนง ลดลงรอยละ 47.83 จากป 2541 การบรรจงาน รวมทงสน 5,237 เพมขนรอยละ 136.84 จากป 2541 โดยมการบรรจงานรอยละ 29.30 ของผสมครงาน และรอยละ 37.74 ของตาแหนงงานวาง ดงภาพท 3.9

ภาพท 3.9 จานวนผสมครงาน ตาแหนงวาง และการบรรจงาน

ทมา : http://www.moi.go.th, 2545.

และในป 2542 จงหวดพระนครศรอยธยา มผวางงาน จานวน 6,543 คน เปนชาย 3,583 คน หญง 2,960 คน นบเปนจงหวดทมผวางงานมากเปนอนดบท 2 ของภาค (รองมาจาก จงหวดลพบร) และเปนอนดบท 32 ของประเทศ โดยผวางงานสวนใหญ จานวน 4,301 คน หรอ 66 % มอายระหวาง 20 – 39 ป

จะเหนไดวาจากการทฐานะทางเศรษฐกจของจงหวดพระนครศรอยธยาจดวาอยในเกณฑด ทาใหจงหวดนมความพรอมทจะจดใหมโครงการตางๆ โดยเฉพาะโครงการทสงเสรมทางดานศลปวฒนธรรม ดงเชนโครงการโรงละครไทย

84

3. ดานสงคม

3.1 ประชากรและการศกษา

ประชากรจงหวดพระนครศรอยธยา มจานวนทงสนประมาณ 747,640 คน อตราความหนาแนนของประชากรเฉลย 297 คนตอตารางกโลเมตร การศกษามตงแตระดบอนบาลจนถงระดบปรญญาโท สถานศกษาจานวน 485 แหง นกเรยน/นกศกษา อยในระบบ 161,534 คน นอกระบบ 43,387 คน (http://www.moi.go.th 2545) ประชากรในจงหวดและนกเรยน/นกศกษา จดเปนกลมบคคลเปาหมายกลมหนงนอกเหนอจากกลมนกทองเทยว ทจะเขามาเยยมชมการแสดงในโรงละครไทย และการทจงหวดพระนครศรอยธยาเองเปนจงหวดทมจานวนนกเรยน/นกศกษามากจงหวดหนง รวมทงการใหนกเรยน/นกศกษาหรอแมแตประชาชนในจงหวดไดเขามาชมการแสดง จะถอเปนการเสรมสรางใหมความรและความซาบซงในความเปนไทย และมใจรกในศลปการแสดงไทยมากยงขน สามารถนาความรเหลานไปเผยแพรในพนทอนๆ ไดตอไป

3.2 ศลปหตกรรมและขนบธรรมเนยมประเพณ

จงหวดพระนครศรอยธยาจดเปนจงหวดทมการธารงไวซงขนบธรรมเนยมประเพณไทยททรงคณคามากมาย ดงนนการจดใหมโรงละครไทยทประกอบดวยนาฏศลป ดนตร และการแสดงแบบไทยประเภทตางๆ ในพนทจะยงเปนการเกอหนนใหมการอนรกษสงเหลานนไวมใหหายไปกบอารยธรรมเมองอนๆ

ขนบธรรมเนยมประเพณ วฒนธรรมและการละเลนพนเมองประจาจงหวดจงหวดพระนครศรอยธยา มงานศลปหตถกรรมทขนชอเปนทยอมรบของชาวไทยและชาวตางประเทศอยหลายประเภท อาท

1) มดอรญญก ทาทบานตนโพธไผหนอง ตาบลทาชาง อาเภอนครหลวง ผลตมดทกชนดทกขนาด สงไปขายทวประเทศ

2) เครองทองลงหน ทาทหมบานอรญญก ตาบลทาชาง อาเภอนครหลวง ทาผลตภณฑลงหน เชน ขน แจกน มด สอม สงไปขายตางประเทศ

3) เครองประดบมก ทาทหมบานตาบลทาวาสกร ตาบลไผลง ผลตภณฑ ม โตก เตยบตะลม ก ถาดผลไม กะบะ โตะหมบชา

85

4) การแกะสลกไม ทาทตาบลบานใหม ตาบลวดตม และตาบลประตชย ผลตภณฑ คอ โตะหมบชา ต เตยง หบศพ โตะเครองแปง ตพระธรรม ธรรมาสน ฯลฯ

5) เครองปนดนเผา อยทตาบลคานหาม รมถนนโรจนะ อาเภออทย ผลตภณฑมเครองประดบแจกน ทเขยบหรแบบตาง ๆ กระเบองเคลอบมงหลงคา เสาระเบยงเคลอบ ฯลฯ

6) การทางอบ ทาทอาเภอบางปะหน ทกตาบล ผลตภณฑงอบสานดวย ใบลาน หมวกใบลาน สานโครงดวยไมไผแลวกรดวยใบลานใชในการสวมศรษะ ปองกนแดด และฝน

7) การทาจกสานไมไผ ทาทบานตานม อาเภอบางปะหน ตาบลบานใหม อาเภอบานแพรก เชน กระจาด ตะแกรง กระบง ทบานตานม สานพดสและผลตภณฑจากไมซาง เชน บานทรงไทย เรอนแพ รถไฟ เกวยน แจกน ชงชา ฯลฯ ทอาเภอบานแพรก

8) เครองจกสานดวยหวาย ทาทตาบลหวเวยง ตาบลบานกระทง ตาบลบานโพธ อาเภอเสนา ผลตภณฑม ตะกรา กระจาด ถาดผลไม เปนผลตภณฑ ทมคณภาพ ฝมอประณต สวยงาม

9) การสานปลาตะเพยนและเครองแขวน ทาทหมบานหวแหลม ตาบลทาวาสกร และบาน รตนไชย ตาบลประตชย อาเภอพระนครศรอยธยา ผลตภณฑ ม ปลาตะเพยนแขวนเปนพวง ๆ มแมปลาและลกปลาทาสสวยงาม และเครองแขวนม ตกแตน นกผเสอ

10) หวโขน ทาทบาน ม.ร.ว.จรญสวสด สขสวสด บานเลขท 5/1 ตาบลทาวาสกร เปนศลปหตถกรรมในครอบครว ผลตภณฑเปนรปหวโขน ซงประกอบดวยใบหนาของตวแสดงในเรองรามเกยรต มทงขนาดเลกททาเปนของขวญ และขนาดใหญ ทสวมในการแสดง

11) ตกตาชาวบาน ผลตทหมท 11 ตาบลบานกระมง เปนศลปหตถกรรม ภายในครอบครว มคณสาเรง โบราณ จดแสดงการละเลนตางๆ ของชาวชนบท การประกอบอาชพและศลปพนเมองแบบตาง ๆ

86

12) การสรางบานทรงไทย ทาทบานตาบลโพธสามตน อาเภอบางปะหน จดทาดวยไมสกทองทงหลง สวนพนใชไมตะแบก ไมมะมวง ไมแดง

13) การเจยระไนพลอย ทาทตาบลบานแพรก อาเภอบานแพรก หมบานเจาเจด อาเภอเสนา โดยรบพลอยมาจากกรงเทพฯ เมอเจยระไนเสรจแลว จงสงไปประกอบอกครง

14) การจกสานกานมะพราว มาสานเปนตะกราถอ กระจาดใสผลไม

15) การทาดอกไมดวยตนโสน ทามากทตาบลสวนพล อาเภอพระนครศรอยธยา และตาบลบานกรด อาเภอบางปะอน ผลตภณฑเปนดอกไมหลายประเภท ยอมดวยสสวยงามมาก สงไปขายตางประเทศ

16) การปนหมอดน ทตาบลคลองสระบว ผลตภณฑเปนหมอหงขาวไมมห สาหรบหงขาว และตมยาสมนไพร และหมอดนสาหรบแกง เตาดน

17) การทาอฐมอญและอฐทนไฟ ทากนมากทอาเภอบางบาล อาเภอพระนครศรอยธยา และอาเภอนครหลวง สงไปขายใชในการกอสรางตก บาน และอาคารอน ๆ

ป ร ะ เ พณ ข อ ง จ ง ห ว ด พ ร ะ น ค ร ศ ร อ ย ธ ย า ท ส า ค ญ ไ ด แ ก (http://www.moi.go.th, 2545)

1) เดอนอาย มการเลนเพลงเรอ เลนตามเทศบาลทอดผาปา ทอดกฐน ในเดอน 12 -เดอนอาย

นอกจากนยงมงานศนยศลปาชพบางไทรซงจดขนปลายเดอนมกราคม หรอตนเดอนกมภาพนธทกป ภายในงานมการแสดง ทางวฒนธรรม สาธตการผลตสนคาหตถกรรม จาหนายผลตภณฑของ ศนยฯ และการละเลนพนบาน

2) เดอนย มการแขงเรอยาว ประมาณเดอนอาย - เดอนย ตามวดทอยรมแมนาในวนไหวพระ

3) เดอนสาม วนเพญเดอนมาฆบชา มการทาบญตกบาตรตอนเชา และเวยนเทยนในตอนคา ทวด

87

4) เดอนส วนสนเดอนเปนวนตรษ มการกวนขนมไปทาบญและแจกใหแกญาตพนองและเพอนบาน เปนขนมกะละแม ขาวเหนยวแกว ขาวเหนยวแดง เปนตน

5) เดอนหา เทศกาลสงกรานตหรอขนปใหมของไทย ทกคนจากบานไปทางานทอนจะกลบมาทาบญอทศใหแกพอแมและปยาตายาย และเลนสาดนากนเปนทสนกสนาน

งานเทศกาลสงกรานตน จดในวนท 13 เมษายน หนาวหารพระมงคลบพตร มขบวนแหตามประเพณของชาวอยธยาและขบวนแหเถดเทง สรงนาพระมงคลบพตร จาลอง และประกวดนางสงกรานต

นอกจากนยงม พธไหวครบชาเตาเปน "พธไหวคร" ของชางตมดตดาบทรจกทวไปวา "มดอรญญก" ทบานตนโพธ บานไผหนองและบานสาไล ตาบลทาชาง อาเภอนครหลวงบรรพชนของชาวบานเหลานน เปนชาวเวยงจนทนเขามาตงรกรากอย ตงแตสมยกรงรตนโกสนทร มอาชพในการตทองและตเหลก แตตอมาเลก ทาทองจงเหลอแตการตเหลกอยางเดยว เหลกทตนสวนใหญทาเปนมดดาบ และอาวธ ตลอดจนเครองใชอน ๆ ซงมคณภาพดมากเมอทาเสรจแลวกนา มาขายทหมบานอรญญก ตาบลปากทา อาเภอทาเรอ จงเรยกวามด "อรญญก" สงทชาวตาบลทาชางทกคนยงคงถอสบตอมา ตามขนบประเพณเดมคอการ "ไหวครบชาเตา " ซงทกบานจะจดขนในวนพฤหสบด ชวงเชาตรของวนขน 7 คา 9 คา ฯลฯ เดอน 5 (ประมาณเมษายน-พฤษภาคม) ตามแตความสะดวก เพอระลกถงพระคณครบาอาจารยและ เพอความเปนสรมงคลของตน ทงยงเปนการปดเปาเหตรายตาง ๆ ในการตเหลกอกดวย

6) เดอนหก บางวดชาวบานจดการกวนขาวทพยในวนเพญเดอนหก วนวสาขบชา เพอนาไปถวายพระภกษสงฆในวดและวดใกลเคยง

7) เดอนเจด เตรยมตวในการทานา

8) เดอนแปด ประเพณบวชนาค แหเทยนวนเขาพรรษา ทาบญตกบาตร และถวายผาอาบนาฝนแกพระภกษ

9) เดอนเกา มการทงกระจาดทวดพนญเชง มการออกรานขายของ ภาพยนตร

88

10) เดอนสบ วนสารท มการทาบญตกบาตรตามประเพณ มการกวนขนมกระยาสารท ซงทาจากขาวตอก ถว งา นาตาล

11) เดอนสบเอด เปนเดอนทออกพรรษา มการตกบาตรเทโว และมการจดงานเทศนมหาชาต หลงจากวนออกพรรษาแลวจะมเทศกาลทอดกฐน ทอดผาปาตามวด

12) เดอนสบสอง เทศกาลลอยกระทง วนเพญเดอนสบสอง งานลอยกระทงตามประทปและ แขงเรอยาวประเพณจดขนปลายเดอนพฤศจกายน ณ ศนยศลปาชพ บางไทร มการประกวดนางนพมาศ ประกวดขบวนแห ประกวดกระทง-โคมแขวน การแสดงและการละเลนพนบาน การแขงเรอยาวประเพณ และ เรอยาวนานาชาต จาหนายอาหาร และสนคามากมาย

งานแสดงแสงเสยงอยธยามรดกโลก เนองจากจงหวดพระนครศรอยธยา ไดรบการประกาศโดยองคการยเนสโก ใหเปนมรดกโลกทางวฒนธรรม เมอวนท 13 ธนวาคม 2534 ทางจงหวดจงไดจดใหมการเฉลมฉลองทกป ระหวางวนท 13-19 ธนวาคม เปนระยะเวลา 7 วน ในงานจะมการแสดงชวตความเปนอย ศลปหตถกรรม วฒนธรรมและประเพณของไทย รวมทงการแสดงแสงเสยงเกยวกบ ประวตศาสตรของกรงศรอยธยา

4. แผนพฒนาจงหวดพระนครศรอยธยา พ.ศ. 2545-2549

ในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 (พ.ศ.2545-2549) ไดกาหนดวตถประสงคเพอปรบโครงสรางการพฒนาประเทศใหเขาสดลยภาพภายใต “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” และการพฒนาทกมตอยางเปนองครวม ทมคนเปนศนยกลาง โดยมงสการพฒนาอยางมคณภาพ ควบคไปกบการสรางความเปนธรรมในสงคม สามารถกาวตามโลกไดอยางรเทาทนและอานวยประโยชนตอคนสวนใหญ

จงหวดพระนครศรอยธยาไดมการจดทาแผนพฒนาจงหวด 5 ป (พ.ศ.2545-2549) ขนเพอใหสอดคลองกบแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 และแผนแมบทในการพฒนาจงหวด ประจาป พ .ศ. 2545 รวมทงประกาศใชไดพรอมกบแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ตอไป โดยมวตถประสงค คอเพอใชเปนแผนแมบทในการการบรหารการพฒนาจงหวดใหเปนไปอยางมประสทธภาพ เพอใชเปนกรอบและแนวทางในการจดทาแผนพฒนาจงหวดประจาป เพอใชเปนฐานในการจดเตรยมงบประมาณและการบรหารงบประมาณของจงหวดใหเปนไปตามแผนท

89

กาหนดไวในระยะเวลา 5 ป เพอใชเปนเครองมอในการประสานการปฏบตและตดตามผลการดาเนนงานพฒนาจงหวด

แผนพฒนาฉบบนไดกลาวถงศกยภาพและโอกาสการพฒนาของจงหวดพระนครศรอยธยา ไวดงน

1) จงหวดพระนครศรอยธยามความไดเปรยบดานทาเลทตงอยในลมนาเจาพระยา และลมนาปาสก ทมดนอดมสมบรณ และระบบชลประทานขนาดใหญ นบวาเปนศนยกลางการผลตอาหารของประเทศ ซงสมควรรกษาพนททาการเกษตรกรรมใหเปนแหลงผลต

อาหารทมศกยภาพตามความตองการของประเทศ

2) เปนแหลงรองรบการกระจายความเจรญจากกรงเทพมหานครและปรมณฑล ทาใหพนทถกการพฒนาเปลยนแปลงเปนฐานอตสาหกรรมใหม โดยการพฒนาใหเกดความเชอมโยงระหวางภาคอตสาหกรรมและภาคเกษตรกรรม เพอเพมมลคาผลผลต และกระจายโอกาส

การมงานทาอาชพนอกภาคเกษตร

3) เปนประตเชอมโยงทางเศรษฐกจระหวางภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ กบภาคมหานคร รวมทงยงเปนพนททมศกยภาพการพฒนาเปนแหลงความเจรญในภมภาค

4) เปนแหลงอตสาหกรรมทองเทยวแหงนครประวตศาสตร ศลปวฒนธรรมทสาคญระดบประเทศและนานาชาต

นอกจากนยงไดกลาวถงบทบาทของจงหวดพระนครศรอยธยาไวดงน

1) เปนนครประวตศาสตร ศลปวฒนธรรม และภมปญญาทองถนทสามารถสนบสนนบทบาทการเปนศนยกลางการทองเทยวระดบนานาชาต

2) เปนแหลงผลตอาหารเพอเลยงประชากรในประเทศและเพอสงออก

3) เปนฐานสนบสนนอตสาหกรรมใหมของภาคกลางตอนบนและพนทพฒนาบรเวณชายฝงทะเลตะวนออก

4) เปนแหลงกลางทางการศกษาและฐานสนบสนนการพฒนากาลงคนเพอการแขงขนเสร

90

5) เปนศนยกลางบรการและจาหนายสนคาการเกษตรทสาคญของภาคกลางตอนบน

จากศกยภาพและบทบาทของจงหวดพระนครศรอยธยาดงกลาวนน ทาใหจดเปนจงหวดทมความเหมาะสมตอการจดตงโครงการโรงละครไทยเปนอยางมาก และยงไปกวานน การททางจงหวดไดจดทาวสยทศนจงหวด ป 2550 ทกลาววา “นครประวตศาสตรพระนครศรอยธยา ศนยวทยาการดานศลปวฒนธรรมและภมปญญาทองถน นครแหงการทองเทยวระดบนานาชาต ประตเชอมโยงสอสานและเหนอสกรงเทพมหานคร เปนเมองนาอย แหลงผลตอาหารคณภาพ แหลงเกษตรกรรม พาณชยกรรม และอตสาหกรรมทปราศจากมลภาวะ เปนสงคมแหงการเรยนรตลอดชวต และมขดความสามารถในการแขงขนระดบสากล มจตสานกในการอน รกษทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม และรกชาตภมของตน” กยอมทาใหเหนไดชดถงความพรอมของจงหวดไดเปนอยางด

นอกจากน แผนพฒนาจ งหวด ย ง ได ระบถ งทศทางการพฒนาจ งหวดพระนครศรอยธยา คอ การพฒนาพระนครศรอยธยาเปนนครประวตศาสตรมรดกโลกทางวฒนธรรมทสาคญของโลก การพฒนาศกยภาพคน ครอบครว ชมชน สงคมเขมแขงและพฒนาทองถนตามแนวทางเมองนาอย/ชมชนนาอย การเสรมสรางโอกาสการพฒนาระบบเศรษฐกจครบวงจรตามศกยภาพของพนททเหมาะสม พฒนาศกยภาพระบบการคมครองสทธของประชาชนและความมนคงปลอดภยในสงคม เสรมสรางพฒนาระบบการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เสรมสรางกระบวนการเรยนรและพฒนาทางการเมองการปกครองตามระบอบประชาธปไตย พฒนาระบบการบรหารจดการแปลงแผนไปสการปฏบตอยางมประสทธภาพและประสทธผล

ซงจะเหนไดถงความสอดคลองกบการจดตงโครงการโรงละครไทย เนองจากโครงการนเปนโครงการทมลกษณะทแสดงออกถงรากฐานทางวฒนธรรมไทย สงเสรมการพฒนาทางดานศลปวฒนธรรม ประเพณขนบธรรมเนยมไทย สงเสรมใหมการฝกหดทางดานดนตร นาฏศลปไทย สงเสรมใหจงหวดพระนครศรอยธยาสามารถมสงดงดดนกทองเทยวใหหลงไหลมาเยยมเยอนไดมากขน เปนผลใหจงหวดมระบบเศรษฐกจและชมชนทเขมแขง มความสามารถในการพงตนเองไดดยงขน

91

5. ความเปนไปไดดานองคกรและการบรหาร

องคกรจะเปนสถาบนของราชการทขนตรงกบสถาบนนาฏดรยางคศลป สงกดกรม ศลปากร โดยในการบรหารงานโรงละครไทย สามารถจดเปนองคกรทมขนาดปานกลางและไมซบซอน โดยจะมฝายทดแลงานดานนโยบาย ไดแก ผอานวยการโรงละครเปนผบงคบบญชาสงสดในองคกรดแลดานนโยบายตางๆ เพอการบรหารงาน มรองผอานวยการเปนผชวยเหลอและเปนผแทนในบางโอกาส รวมทงมเลขานการทาหนาทดแลงานตางๆ ทจาเปนจะตองใหผอานวยการหรอรองผอานวยการรบทราบและตดสนใจเกยวกบงานในระดบนโยบาย สวนระดบปฏบตงานจะแบงงานออกเปนฝายตางๆ 6 ฝาย ไดแก ฝายบรหารและธรการ ฝายศลปกรรม ฝายคลง ฝายการแสดงและดนตร ฝายเทคนค และฝายบรการ โดยมการจดตงองคกร (Organization) เปนดงภาพท 28

ผอานวยการ

รองผอานวยการ และ เลขานการ

ฝายบรหาร ฝายศลปกรรม ฝายคลง ฝายการแสดง ฝายเทคนค ฝายบรการ และธรการ และดนตร จนท.ธรการ จนท.ฝายฉาก จนท.เสอผา จนท.การแสดง จนท.หองควบคม นกการ จนท.บญช จนท.ดนตร/ขบรอง จนท.หองเครอง จนท.ขบรถ จนท.พมพดด รปภ. ภาพท 28 การจดตงองคกรบรหารงานโรงละครไทย

92

ตารางท 2 ตาแหนง หนาท และจานวนบคลากร สาหรบการดาเนนการโรงละครไทย ตาแหนง หนาท จานวน(คน)

1.ฝายบรหารและธรการ ฝายบรหาร ผอานวยการโครงการ รองผอานวยการ เลขานการ ฝายธรการ เจาหนาทธรการ เจาหนาทบญช-การเงน เจาหนาทพมพดด งานอาคารสถานท เจาหนาทอาคาร เจาหนาทครภณฑ

กาหนดนโยบายบรหารโครงการทงหมด ผชวยกากบแนวนโยบาย ดแลเรองราวจากฝายตางทตองเขาสการตดสนใจของผอานวยการและรองผอานวยการ ดแลงานธรการประสานงานกบหนวยตางๆ ดแลและควบคมงานบญช รายรบ – รายจาย จดพมพเอกสารตางๆของโครงการ ดแลเรองการใชอาคารสถานท การจดหารอบการแสดง ดแลควบคมเรองครภณฑของโครงการ

1 1 1

1 2 1

3

1 รวม 7

2. ฝายศลปกรรม เจาหนาทฝายฉาก

ดแลรบผดชอบเรองการสราง+ซอมฉาก

3

รวม 3 3.ฝายคลงเกบเสอผาและเครองดนตร เจาหนาทฝายเสอผา เจาหนาทฝายเครองดนตร

ดแลรกษาและจดเกบเสอผาและอปกรณการแสดงดแลรกษาและจดเกบเครองดนตร

2 1

รวม 3 4. ฝายงานบรการ นกการ เจาหนาทขบรถ

ดแลรกษาความสะอาดอาคารสถานท ดแลรกษาและขบรถของโครงการ

1 1

93

ตาแหนง หนาท จานวน(คน) เจาหนาทรกษาความปลอดภย

ดแลเรองความปลอดภย+ปองกนทรพยสน

1

รวม 3 5. สวนโรงอาหาร แมครว

พนกงานทาความสะอาด

ทาอาหาร ทาความสะอาดและดแลโรงอาหาร

2 1

รวม 3 6. ฝายเทคนค เจาหนาทหองควบคม เจาหนาทหองเครอง

ดแลเจาหนาทฝาย+ประสานงานกบฝายตางๆ ควบคมอปกรณในหองควบคม

2 1

รวม 3 7. ฝายการแสดงและดนตร เจาหนาทการแสดง ฝายดนตร+ขบรอง หมายเหต : เจาหนาทฝายนจะมหนาทรบผดชอบในการแสดงดงนนจงหาจากจานวนนกแสดงทจะสามารถแสดงละครเปนเรองไดตามประเภทตางๆ โดยประเภทการแสดงทจะแสดงเปนเรองไดโขนตองการนกแสดงมากทสดคอ 7 คน จะแสดงตอนตามกวางจงกาหนดใหเจาหนาทฝายนม 7 คน

จดแสดงละครโขน+จดหาเรองทจะแสดง เจาหนาทฝายนจะกาหนดจากวงปพาทยทใชประกอบการแสดงโขนละคร โดยจานวนปพาทยทสามารถผสมวงเลนไดคอ 6 คนประกอบดวย -ปใน 1 -ระนาดเอก 1 -ฆองวงใหญ 1 -ตะโพน 1 -กลองทด 1 -ฉง(เปนคนรองดวย) 1

7 6

รวม 13 รวมเจาหนาทโครงการ 35

ตารางท 2 (ตอ)

94

6. ความเปนไปไดดานกฎหมายและขอบงคบ

กฎหมายท เกยวของในการออกแบบและการเลอกทตงท เหมาะสมนน ไดแก กฎกระทรวงฉบบท 53 (พ.ศ.2542) ออกตามความในพระราชบญญตควบคมอาคาร พ.ศ.2522 กฎกระทรวงฉบบท 395 (พ.ศ.2542) ออกตามความในพระราชบญญตการผงเมอง พ.ศ.2518 และพระราชบญญตควบคมอาคาร (พ.ศ.2522)

6.1 กฎกระทรวงฉบบท 53 (พ.ศ.2542) ออกตามความในพระราชบญญตควบคมอาคาร พ.ศ.2522

จากกฎกระทรวงฉบบท 53 (พ.ศ.2542) ออกตามความในพระราชบญญตควบคมอาคาร พ.ศ.2522 ไดมการกาหนดพนท 4 บรเวณ ในเขตทองท ต.สวนพรก ต.ลมพน ต.บานเกาะ ต.คลองสระบว ต.หวรอ ต.หนตรา ต.หอรตนไชย ต.ทาวาสกร ต.ไผลง ต.ประตไชย ต.กะมง ต.บานปอม ต.สาเภาลม ต.คลองสวนพล ต.ปากกราน ต.เกาะเรยน อ.พระนครศรอยธยา จ.พระนครศรอยธยา ภายในแผนททายกฎกระทรวง (ภาพท 27) เปนบรเวณหามกอสรางอาคารชนดและประเภท ดงตอไปน (กรมโยธาธการ 2542)

1) ภายในบรเวณท 1 หามมใหบคคลใดกอสรางอาคารอนใด เวนแต

(1) อาคารทพกอาศยประเภทบานเดยว หองแถวหรอตกแถวทมความสงไมเกน 8 เมตร

(2) อาคารหรอสถานทของทางราชการทมความสงไมเกน 12 เมตร

(3) อาคารหรอสถานทขององคการของรฐทจดตงขนตามกฎหมาย ทใชในกจการขององคการหรอใชเพอสาธารณประโยชนทมความสงไมเกน 12 เมตร

(4) ศาสนสถานทมความสงไมเกน 12 เมตร

(5) หอถงนาทมความสงไมเกน 15 เมตร

(6) เขอน สะพาน อโมงค ทางหรอทอระบายนา รว กาแพง และประต

2) ภายในบรเวณท 2 หามมใหบคคลใดกอสรางอาคาร ดงตอไปน

95

(1) อาคารทมความสงเกน 12 เมตร

(2) หอถงนาทมความสงเกน 15 เมตร

3) ภายในบรเวณท 3 หามมใหบคคลใดกอสรางอาคาร ดงตอไปน

(1) อาคารทมความสงเกน 15 เมตร

(2) หอถงนาทมความสงเกน 18 เมตร

4) ภายในบรเวณท 4 หามมใหบคคลใดกอสรางอาคาร ดงตอไปน

(1) อาคารทกชนดหรอทกประเภทภายในระยะ 6 เมตร จากรมฝงแมนาลพบรหรอแมนาปาสก

(2) อาคารในระยะเกน 6 เมตร จากรมฝงแมนาลพบรหรอแมนาปาสกทมความสงเกนผลรวมของระยะความสง 15 เมตร กบระยะถอยรนสวนทเกนแนวระยะ 6 เมตร จากรมฝงแมนาปาสก หรอทมความสงเกน 30 เมตร

(3) อาคารรมถนนโรจนะทงสองฟากทมความสงเกน 15 เมตร

(4) อาคารในระยะถอยรนจากถนนโรจนะทงสองฟากทมความสงเกนผลรวมของระยะความสง 15 เมตร กบระยะถอยรนจากรมถนนโรจนะทงสองฟาก หรอทมความสงเกน 30 เมตร

(5) หอถงนาทมความสงเกน 33 เมตร

การวดความสงของอาคารใหวดจากระดบพนดนถงยอดผนงหรอยอดฝาผนงดานทสงทสดของชนทอยสงทสด แตไมนบรวมสวนของผนงหรอฝาทเปนสวนของโครงสรางหลงคา

และกฎกระทรวงยงไดกาหนดอกวา สาหรบภายในบรเวณพนททกาหนดขางตนหามมใหกอสรางอาคารทมลกษณะของหลงคา หลงคาคลมบนได หรอโครงสรางสวนทสงทสดของอาคาร เปนรปทรงอนใดทมใชรปทรงจว รปทรงปนหยา หรอรปทรงไทย (ไมบงคบใชกบหอถงนา) และพนทดงกลาวยงหามมใหบคคลใดดดแปลง หรอเปลยนการใชอาคารใดๆ ใหเปนอาคารชนดหรอประเภททมลกษณะตองตามทกาหนดในขอ 2 และขอ 3

96

ซงจากความในกฎกระทรวงฉบบน เปนผลใหพนททเหมาะสมสามารถจดอยในทกบรเวณ เนองจากโครงการนจดเปนโครงการของรฐบาล

ภาพท 29 แผนททายกฎกระทรวงฉบบท 53 (พ.ศ.2542) ออกตามความในพระราชบญญตควบคมอาคาร พ.ศ.2522

97

6.2 กฎกระทรวงฉบบท 395 (พ.ศ.2542) ออกตามความในพระราชบญญตการผงเมอง พ.ศ.2518

กฎกระทรวงฉบบท 395 (พ.ศ.2542) ออกตามความในพระราชบญญตการผงเมอง พ.ศ.2518 ไดกาหนดเขตการใชทดนในเขตเมองพระนครศรอยธยา ดงภาพท 30

ภาพท 30 แผนผงกาหนดการใชประโยชนทดนตามทไดจาแนกประเภทและแสดงโครงการคมนาคมและขนสงทายกฎกระทรวงฉบบท 395 (พ.ศ.2542) ออกตามความในพระราชบญญตการผงเมอง พ.ศ.2518

บทท 4

การศกษาผลงานทเกยวของ

หลงจากทไดศกษาเกยวกบการละครและโรงละครไทยในบทท 3 และไดขอสรปถงรปโดยคราวของการจดวางผงการแสดงและตาแหนงของคนดในรปแบบทถกตองตามหลกการมากทสดแลว ในบทนจะเปนการศกษาเพมเตมโดยการศกษาผลงานทเกยวของ และหลงจากนนจะเปนการนาขอมลตางๆ ทรวบรวมไดจากทงในบทนและบททผานมาเพอไปสการจดวางกรอบแนวคดของการศกษาเรองโรงละครไทยตอไป

การศกษางานประเภทเดยวกน

ในหวขอนจะกลาวถงววฒนาการของรปแบบโรงละครไทย เพอนามาใชสาหรบเปนแนวทางของการจดเวทและทนง โดยจะทาการศกษาผลงานตงแตสมยตนรตนโกสนทร จนกระทงถงสมยรชกาลท 7 ซงมรายละเอยดดงน

1. ผลงานในสมยรชกาลท 1

ภาพจตรกรรมฝาผนงภายพระอโบสถ วดราชสทธาราม ธนบร ฝมอชางครงรชกาลท 1 สนนษฐานวา เปนภาพละครนอก เรองพระรถเสน ตอนพระรถเสนหนนางเมรกลบเมอง ดงภาพท 31จะเหนวาของโรงละครดงกลาว จะมลกษณะเปนศาลาโถง ทสามารถปรบเปลยนการใชงานไปตามกจกรรมได

ภาพท 31 ลกษณะการแสดงละครบนศาลา

99

ทมา : สรพล วรฬรกษ, ววฒนาการนาฏศลปไทยในกรงรตนโกสนทร (กรงเทพมหานคร : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543), 70.

2. ผลงานในสมยรชกาลท 2 – 4

โรงละครหลวงบรเวณสวนขวา

บรเวณลานขางพระบรมมหาราชวงนน ในสมยรชกาลท 1 เคยใชเปนสถานทจดแสดงละครหลวง และในสมยรชกาลท 2 ทรงโปรดฯ ใหมการสรางเปนเกงจน 3 หลงแฝดขน เพอใชเปนโรงละคร และเรยกบรเวณนนวาสวนขวา ซงโรงละครดงกลาวนในสมยรชกาลท 3 ไดทรงโปรดฯ ไปถวายวดพระเชตพนวมลมงคลาราม และวดอรณราชวราราม ดงภาพท 32

ภาพท 32 ตาแหนงทตงของสวนขวาบรเวณขางเคยงพระบรมมหาราชวง

ทมา : สรพล วรฬรกษ, ววฒนาการนาฏศลปไทยในกรงรตนโกสนทร (กรงเทพมหานคร : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543), 70.

โรงละครตนสน ศาลาราชการณย เดมเปนทตงโรงละครขนาดเลกตงอยระหวางตนสนคจงเรยกวา โรงละครตนสน เปนสถานทหดละครผหญงของหลวง ตงแตสมยรชกาลท 2 ตอมาใชเปนทตงพระศพเจานายฝายใน แลวรอลงในรชกาลท 4 ดงภาพท 33

สวนขวา

100

ภาพท 33 โรงละครตนสน ศาลาราชการณย

ทมา : สรพล วรฬรกษ, ววฒนาการนาฏศลปไทยในกรงรตนโกสนทร (กรงเทพมหานคร : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543), 106.

ภาพจตรกรรมหนงใหญ สมบตของพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระชยนาทนเรนทร เปนฉากเรองอเหนาตอนบษบาดหนงใหญ สงเกตคนเชดหนงและคนพากยทยนขางจอ แตงตวพระ แบบยนเครอง ทาใหอาจพจารณาไดวา เปนชวงพฒนาโขนเมอวางตวหนงลงแลว สวมหวแสดงเปนโขนในเวลาตอมา ดงภาพท 34 จะเหนวาผนงชมการแสดงจะนงบนศาลามองลงมายงลานการแสดง

ภาพท 34 ภาพจตรกรรมหนงใหญ ฉากเรองอเหนาตอนบษบาดหนงใหญ

ทมา : สรพล วรฬรกษ, ววฒนาการนาฏศลปไทยในกรงรตนโกสนทร (กรงเทพมหานคร : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543), 107.

ผนงชมการแสดง

101

จตรกรรมฝาผนงวดโสมนสวรวหาร ซงเปนภาพการแสดงในราชสานก พระมหากษตรย พระบรมวงศานวงศ ขาราชบรพาร ฝายหนา ฝายใน และแขกตางประเทศทอดพระเนตรและชมการฟอนรา ดงภาพท 35 จะเหนวาผชมมการนงชมรอบๆ ลานการแสดง และทนงเปนแบบไมจาเพาะเจาะจง สามารถนงชมทตาแหนงใดกได

ภาพท 35 บรรยากาศการนงชมการแสดงละครไทย

ทมา : สรพล วรฬรกษ, ววฒนาการนาฏศลปไทยในกรงรตนโกสนทร (กรงเทพมหานคร : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543), 183.

3. ผลงานในสมยรชกาลท 5

ละครพนทาง ละครคณะบศยหนทร เดมเปนคณะละครของเจาพระยามหนทรศกดธารง ตกทอดมาเปนของบตร คอจมนไวย วรนาถ ซงถวายบงคมลารชกาลท 5 เพอเดนทางไปแสดง ณ ประเทศตางๆในยโรป ดงภาพท 36

ภาพท 36 คณะละครพนทางทนาไปเผยแพรตะวนตก

ทมา : สรพล วรฬรกษ, ววฒนาการนาฏศลปไทยในกรงรตนโกสนทร (กรงเทพมหานคร : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543), 244.

102

การแสดงตาโบลว ว งต ใน เร อ งนทราชาครต บทพระราชนพนธ ในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชรณหศสยามมกฏ ราชกมาร ทรงเปนผจดการแสดงใหพระอนชาไดทรงแตงเปนตวละคร แลวโปรดให สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตตวงศ ทรงจดเปนภาพนงประกอบการบรรเลงปพาทย อนเปนตนกาเนดของละครดกดาบรรพในเวลาตอมา ดงภาพท 37 แสดงใหเหนวาชวงนของละครตะวนตกไดเขามามอทธพลกบรปแบบของละครไทย

ภาพท 37 อทธพลละครตะวนตกทเขามามผลตอรปแบบละครไทย

ทมา : สรพล วรฬรกษ, ววฒนาการนาฏศลปไทยในกรงรตนโกสนทร (กรงเทพมหานคร : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543), 244.

โขน ในสมยรชกาลท 5 เปนโขนเดก แสดงใหเหนถงการจดวงดนตรเมอแสดง โดยจะจดรอบๆทมการแสดงแลวใหผแสดงเลนดานใน ดงภาพท 38

ภาพท 38 การแสดงโขนเดกในสมยรชกาลท 5

ทมา : สรพล วรฬรกษ, ววฒนาการนาฏศลปไทยในกรงรตนโกสนทร (กรงเทพมหานคร : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543), 245.

103

ละครนอก จตรกรรมฝาผนงในพระทน งทรงผนวช วดเบญจมบพตร ดสตวนาราม ฝมอชางครงรชกาลท 5 โรงละครเปนศาลาโถงดานยาวเปดโลง คนดไดทงสองดาน วงปพาทยอยดานหนง ดานสะกดหรอดานจวเปนฝาทบดานหนงเปนฉาก มประตประดบมาน ใชเปนทางเขาออกของตวละคร อกดานหนงดเหมอนเปนทพกตวละคร ดงภาพท 39

ภาพท 39 ลกษณะการชมและการแสดงละครไทย

ทมา : สรพล วรฬรกษ, ววฒนาการนาฏศลปไทยในกรงรตนโกสนทร (กรงเทพมหานคร : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543), 247.

โรงละครปรนซเทยเตอร การแสดงภายในโรงละคร ปรนซเทยเตอร ของเจาพระยามหนทรศกดธารง (เพง เพญกล) โรงละครสงสองชน เวทยกพนเลกนอย มตงวางกลาง มประตสองขางอยางละครดงเดม เวทยนออกมา คนดนงดสามดาน อาจมทนงชนบน เพราะภาพนถายจากมมสงมผแสดงในภาพประมาณ 40 คน กลางเวทเปนตวละครยนเครอง ขวาเวทแตงคลายชดขนนางรชกาลท 5 ซายเวทแตงเครองยกษสวมหวโขน หนาตงมตวละครแตงกนร 5 คน แตงเปนชางและควาญชาง 2 คอยหนาเวท ดงภาพท 40 จะเหนวาลกษณะการนงชม จะเปนการนงชมรอบๆ การแสดง ซงสอถงบรรยากาศการชมละครไทยไดเปนอยางด

ภาพท 40 โรงละครสาธารณะทมรปแบบเฉพาะสาหรบการแสดงละครไทย

ทมา : ปรตตา เฉลมเผา กออนนตกล,เบกโรง : ขอพจารณานาฏกรรมในสงคมไทย (กรงเทพมหานคร : สถาบนไทยคดศกษา, 2534), 84.

104

โรงราระหวางระทา ในภาพเปนพระเมรมาศรชกาลท 4 ททองสนามหลวง แสดงใหเหนวามโรงราอยรายรอบงานพระเมรมาศ โดยจะตงอยบรเวณระหวางระทา ( กคอหอจดไฟ) เปนแบบแผนของรตนโกสนทรตอนตน ดงภาพท 41

ภาพท 41 แบบแผนของโรงละครเอกชน

ทมา : สมภพ ภรมย, พระเมรมาศสมยกรงรตนโกสนทร (กรงเทพมหานคร : อกษรสยามการพมพ, 2543), 252.

โรงละครสวนมสกวน สรางขนในปลายรชกาลท 5 ในภาพแสดงใหเหนบรรยากาศ งานพระราชพธบรมราชาภเษกสมโภช พระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว พ.ศ. 2454 แสดงใหเหนถงพฒนาการของโรงละครของไทยมาเปนโรงละครแบบปด ดงภาพท 42

ภาพท 42 โรงละครสวนมสกวน

ทมา : สรพล วรฬรกษ, ววฒนาการนาฏศลปไทยในกรงรตนโกสนทร (กรงเทพมหานคร : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543), 247.

105

4. ผลงานในสมยรชกาลท 6

ละครพด เรองหวใจนกรบ พระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว ทรงแสดงเปนนายหมวดโท หลวงมณราษฏรบารงเมอ พ.ศ. 2463 กรยาทาทางของตวละคร ฉากและเครองแตงกายเปนแบบสมจรง ดงภาพท 43

ภาพท 43 การแสดงละครพด ซงเปนแบบตะวนตก

ทมา : สรพล วรฬรกษ, ววฒนาการนาฏศลปไทยในกรงรตนโกสนทร (กรงเทพมหานคร : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543), 297.

5. ผลงานในสมยรชกาลท 7

ในรชกาลนอทธพลของภาพยนตรไดเขามามบทบาทเปนอยางมาก ทาใหความนยมในละครราแบบไทยลดความสาคญลงไปจนไมเปนทนยม และสงผลมาจนกระทงปจจบน ภาพท 44 พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงกลองถายภาพยนตร

ภาพท 44 พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงกลองถายภาพยนตร

ทมา : สรพล วรฬรกษ, ววฒนาการนาฏศลปไทยในกรงรตนโกสนทร (กรงเทพมหานคร : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543), 325.

106

ระบาสากล การแสดงนาฏศลปสากลยคแรกๆ สนนษฐานจากทรงผมวาเปนยครชกาลท 6 ตอนปลายหรอรชกาลท 7 ตอนตน ดงภาพท 45

ภาพท 45 ระบาสากล

ทมา : สรพล วรฬรกษ, ววฒนาการนาฏศลปไทยในกรงรตนโกสนทร (กรงเทพมหานคร : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543), 325.

โรงภาพยนตรเฉลมกรง หรอ ศาลาเฉลมกรง เปนโรงภาพยนตร ทแสดงใหเหนถงยคสมยทกาลงเปลยนแปลงจากยคละครไทยไปสยคภาพยนตรไทย ดงภาพท 46

ภาพท 46 โรงภาพยนตรเฉลมกรง หรอ ศาลาเฉลมกรง

ทมา : สรพล วรฬรกษ, ววฒนาการนาฏศลปไทยในกรงรตนโกสนทร (กรงเทพมหานคร : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543), 326.

107

โรงละครแหงชาตปจจบน ออกแบบโดยหมอมเจาสมยเฉลม กฤษดากร เปนแบบโรงละครทไมไดกอสราง เปนยคทนารปแบบของโรงละครแบบตะวนตกเขามาโดยไมไดปรบใหเขากบการแสดงของไทย จะเหนจากรปแบบโรงละครแหงนทม รปแบบของฝรงเศส กเนองมาจากผออกแบบจบการศกษามาจากฝรงเศส ดงภาพท 47

ภาพท 47 โรงละครแหงชาตทออกแบบแลวไมไดสราง

ทมา : สมยเฉลม กฤดากร, งานสถาปตยกรรมของ ม.จ. สมยเฉลม กฤดากร ทเกยวกบการกอสรางตอเตมและบรณะพระราชมณเฑยรสถาน (พระนคร : โรงพมพพระจนทร, 2510), 25.

บทท 5

การกาหนดรายละเอยดของโครงการเพอการออกแบบ

1. การวางกรอบแนวคดของการศกษา

ในการศกษาเรองโรงละครไทย ผศกษาไดศกษาและไดขอสรปในประเดนตางๆ เพอนาไปสการจดวางกรอบแนวความคดในการออกแบบ ดงน

1.1 มตการแสดง

จากลกษณะของละครไทยทเปนละครรา กลาวคอจะใชการราเปนฐานของการแสดงตางกบละครแบบตะวนตกทจะใชคาพดหรอทาทางในการสอความหมาย อกทงเรองทใชในการแสดงกจะตางกน ไทยจะใชเรองราวทมในวรรณคดเลอกตอนทเหมาะสมกบเหตการณ และเหมาะกบงานทจะแสดง โดยคดออกมาเพยงเปนตอนเทานนไมแสดงหมดทงเรอง สวนละครแบบตะวนตกจะแสดงใหจบเรองภายในเวลา ความตางกนตรงนทาใหเปาหมายการดของผชมละครแตกตางออกไป การชมละครของไทยจะมไดชมเอาเรองราวแตจะชมเอาความงามของกระบวนราและการเลอกทาราของผแสดงวาเหมาะสมกบตอนทคดเอามาแสดงเพยงใดโดยการดไมไดดเรองทงหมดเปนหลก เนองจากถอวาผดรเรองทงหมดอยแลว ความแตกตางนสามารถแสดงไดดงภาพท 48,49

ภาพท 48 วตถประสงคของผชมละครตะวนตก

ละครตะวนตก

109

ละครไทย

ภาพท 49 วตถประสงคของผชมละครไทย

จากทกลาวมาทาใหสามารถมองเหนภาพรวมของละครไทยในอดตทมกระบวนการในการดละครแตกตางออกไปจากละครแบบปจจบนซงไดรบอทธพลตะวนตก โดยเหนไดจากการออกแบบโรงละครปจจบน จากขอสรปขางตนคอความสนกสนานจากการดละครไทยไมไดมาจากเนอเรองทเอามาแสดงเปนหลก แตจะดทตวผแสดง กระบวนรา และกระบวนการคดสรรทาทางของผแสดง ฉะนนโรงละครไทยทเกดขนกตองเปนโรงละครทเหมาะสมกบทาราแบบไทย โดยสามารถขยบขยายทาราของผแสดงไดเตมความสามารถ เหตผลหนงทสามารถนามาอางไดถงรปแบบพนทของละครไทยคอ การราโดยพนฐานของละครไทยนน ผแสดงการราจะเรมราจากทางซายกอน แลวหนมาราใหดานหนาด และจบดวยการหนไปราใหทางขวาด ทงหมดจนจบสนกระบวนรานจะราทาเดยวกนทงหมด เหตผลหนงในการราเชนนเนองมาจากปฐมเหตของการแสดงการราแตแรกของไทยเราราบนศาลา (มรว.คกฤทธ ปราโมช 2537 : 37) ทออกงานตางๆ ซงผชมสามารถดไดหลายๆดานไมใชดานหนาดานเดยวเหมอนโรงละครตะวนตกทาใหการบรรจทาราของนกแสดงตองคานงถงผชมทงหมด เหตนจงเปนตนแบบของการราแบบไทยในกาลตอมา จากทงหมดนจะเหนถงความตางประเดนหนงของการชมละครแบบไทยไดแลววาโรงละครแบบปจจบนออกจะไมเหมาะสมกบทาราแบบดงเดมของไทยทพฒนามาจากการราใหคนดในระนาบทตางออกไป

จากเหตผลทกลาวมานพอมาถงการออกตวของนกแสดงกจะเหนวาการออกตวของตวละครแบบไทยจะออกจากดานหนาไมไดออกจากดานขางโดยทวไปจะสมมตใหขางขวาผ

110

แสดงเปนทออกตว สวนขางซายจะใชเดนกลบเขาไปหลงฉาก (สมถวล วเศษสมบต 2527 : 143) ซงการออกตวเชนนจะเหนวาออกมาในระนาบทวงออกมาตรงๆ เขาหาคนดไมไดออกมาจากดานขางเชนการจดเวทแบบตะวนตก เหตผลหนงกคอเนองมาจากตนแบบของการราครงแรกทราบนศาลา ทาใหการออกตวของผแสดงรานนออกไดจากดานเดยวและตองออกมาราใหคนดทรายลอมศาลาดรปแบบการราทบรรจเปนแบบแผนเดมจงมระนาบการออกตวทแตกตางไปจากละครในปจจบนทเปนการดแบบดานหนาดานเดยว ดงภาพท 50

ละครตะวนตก ละครไทย

ภาพท 50 ความแตกตางในการออกตวของผแสดงระหวางละครตะวนตกและละครไทย

การแสดงละครแบบไทยทเปนแบบแผนแตเดมมาตวละครหรอตวราจะแสดงอารมณหรอการกระทาโดยผานการใชบท บททใชกจะมบทรองและบทพากยตวละครตองราไปตามบทรอง มทาราของการใชบท ซงเปนการเจรจาหรอการพดโดยใชมอไมใชปาก อกทงทาทางในการแสดงความหมายตางๆนกจะเปนแบบแผนทกาหนดมาจากแมทาทมอยแลวการแตกลกษณะทาทางอารมณอนออกไปกจะขนอยกบแมทาเหลานเปนแมแบบลกษณะอาการของแมทาและการราเหลานกแตกตางออกไปจากทาปกตธรรมดาของคนทวไป และการเดนการราของตวแสดงกจะกาหนดจากเพลงหนาพาทยกาหนดถงแมกระทงกาวในการเดน เชนเพลงเสมอทใชในการเดนระยะสน โดยทวไปกจะมเกาไมกลองหมายถง เดน 9 ทสาหรบพระนางกกาวไปขางหนา 5 ท แลวถอยหลงกลบ 4 ท

จะเหนวาละครแบบไทยทาทางการแสดงจะอยบนพนฐานทกาหนดมาแลว ความงามของทาจะขนอยกบผแสดงวาสออารมณการราไดเหมาะกบบททแสดงเพยงไหน เชน บทยกษแมจะราฉยฉายกจะตองแสดงความสงาแบบยกษออกมา

111

การสอสารระหวางคนดกบการแสดงทาราเหลานจงคอนขางสาคญตอละครไทยการกาหนดระยะระหวางผดกบผแสดงจงตองกาหนดจากระยะทสามารถมองเหนผแสดงราออกกระบวนทาเหลานไดอยางชดเจน มาตรฐานแบบโรงละครตะวนตกทเรานามาออกแบบโรงละครในปจจบนจงไมเพยงพอเนองจากระยะการมองของเราถงตวผแสดง เพราะตองคานงรวมถงเครองแตงกายทตวพระ นาง ยกษ หรอลงเหลานสวมซงมทงชฏาและมงกฎ ทาใหระยะมมมองของโรงละครไทยแตกตางจากโรงละครตะวนตก

จากทกลาวมาจะเหนถงลกษณะดานกายภาพคราวๆ ทแตกตางกน แตอยางไรกด ยงมสวนตางอกมากทสามารถนามาประกอบและสรางพนทของโรงละครขนมาใหมโดยมพนฐานการกอรปพนทจากการแสดงแบบไทยทงหมด โดยควรสามารถทจะสรางพนททกอความรสกรวมรบรถงอรรถรสของละครไทยระหวางผแสดงละครกบผชมละครไทยไดมากกวาในปจจบนและทาใหละครไทยในปจจบนนาสนใจมากกวาทเปนอย

1.2 เวทและการออกแบบเวท

การออกแบบในสวนเวท (Stage) จะกาหนดจากรปแบบการแสดงของละคร ซงจะมรปแบบพนฐานแบบเดยวกน ทงโขนและละครรา การออกแบบในสวนนสามารถแสดงใหเหนชดเจนโดยดจากการแสดงทเกดขน ซงในทนจะยกตวอยางจากการแสดงโขนซงจะสามารถแสดงใหเหนไดอยางชดเจนถงแนวความคดในการจดรปแบบเวทของละครไทย โดยโขนทนามายกตวอยางนจะเปนตอนปราบกากนาสร มการจดรปแบบเวทดงภาพท 51 – 53

ฉากแรกจะเปนฉากในกรงลงกาทมการประชมเสนายกษและทศกณฑรวมถงตวกากนาสร หลงจากราใชบทและแสดงเรองราวแลวกจะมการราหนาพาทยในทนคอตวนางกากนาสรมาแสดงการเดนทางระหวางการรานเมอคานงถงการรบรดงทไดวเคราะหในบทกอนหนานแลว จงตองมการเปลยนดานหลงเปนฉากทไมดงดดความสนใจ เชน การใชมานมาเปนฉากหลง มการจดรปแบบเวท ดงภาพท 51

112

ภาพท 51 การจดรปแบบเวทในการแสดงโขน ตอนปราบกากนาสร ฉากแรกในกรงลงกา

ฉากนจะเปนตอนทกากนาสรไปกวนฤาษทบาเพญตบะอยและฤาษกจะนาความไปบอกพระรามพระลกษณมาชวยรปแบบการแสดงกจะเปนเชนเดยวกนคอมการราหนาพาทยและเมอเปดมานออกกจะเปนฉากใหม มการจดรปแบบเวทดงภาพท 52

ภาพท 52 การจดรปแบบเวทในการแสดงโขน ตอนปราบกากนาสร ฉากตอนทกากนาสรไปกวนฤาษทบาเพญตบะอย

ฉากนจะเปนตอนทฤาษไปบอกพระรามและพระลกษณใหมาชวยปราบกาทมารบกวนพระรามและพระลกษกเดนทางมาโดยรปแบบการเดนทางกจะเปนการราหนาพาทยแสดงการเดนทางไมใชฉากและเมอเปดมานออกมากจะเปนฉากใหม มการจดรปแบบเวทดงภาพท 53

113

ภาพท 53 การจดรปแบบเวทในการแสดงโขน ตอนปราบกากนาสร ฉากตอนทฤาษไปบอกพระรามและพระลกษณใหมาชวยปราบกา

ทยกตวอยางมาประมาณครงเรองนจะเหนถงรปแบบการแสดงทเปนในรปแบบเดยว ซงในละครราอนทนอกจากโขนกจะใชรปแบบเดยวกนนทาใหรปแบบการจดเวทมความ ชดเจน และในขณะเดยวกนจะเหนวาเนอเรองของละครไทยนนจะเปนเรองในวรรณคดซงจะมเนอหาอยเกยวกบเรองของกษตรยหรอเชอพระวงศชนสง และแนวเรองจะแสดงใหเหนถงธรรมทยอมชนะอธรรม(เนอหาสวนนดไดจากบทกอนหนานทเกยวกบลกษณะการแสดงละครไทย) ซงทาใหฉากทแสดงสามารถ สรปออกมาไดเปน 3 ฉากดงภาพท 54

ฉากของฝายพระ ฉากของฝายยกษ ฝายเบดเตลด(ปา,บาน,สวนฯลฯ) ภาพท 54 ฉากทมการแสดงในละครไทย

ซงลกษณะการแสดงกจะเปนการเดนทางผลดเปลยนกนระหวาง 3 ฉากน เมอนามาใชในการออกแบบรวมถงรปแบบการจดเวทดงทไดกลาวไปแลว กจะไดรปแบบการจดเวททสามารถเซทฉากทง 3 ไวโดยจะมฉากเบดเตลดทอาจมการเปลยนฉากบางในการแสดงแตละครงแตฉากหลกทง 2 กยงคงใชเหมอนเดม

114

รปแบบของการจดเวทสามารถแสดงเปนแผนภาพออกมาไดดงภาพท 55 ซงรปแบบการจดเวทนจะทาใหเกดความรวดเรวในการเปลยนฉากโดยมพนฐานการออกแบบมาจากลกษณะการแสดงของไทยดงทไดกลาวมาแลว

ภาพท 55 รปแบบการจดเวททสามารถเปนไดในการแสดงละครไทย

1.3 แนวความคดของโครงการ

จากววฒนาการของโรงละครจะเหนวาพนทสาหรบใชในการแสดงละครนนจะมหลายรปแบบ และแตละแบบนนกจะใหบรรยากาศและอารมณรวมในการชมการแสดงตางกน ซงเราสามารถแยกรปแบบของพนททใชแสดงได 3 รปแบบดงนคอ

1) การแสดงบนลานโลง

บนลานโลงนนจะเหมาะกบการแสดงตงแตไมกคน (ละครนอก ละครใน ละครชาตร และโขน) จนถงจานวนมาก โขนกลางแปลงและจะใชสภาพแวดลอมรอบๆ พนทเปนเสมอนฉากของการแสดง ซงการชมการแสดงแบบนสามารถใหปฏสมพนธระหวางนกแสดงกบผชมไดเปนอยางด เนองจากมความใกลชดระหวางนกแสดงกบผชม

สวนทใชในการเปลยนฉาก

ผามานทใชในการเนนจดสนใจ

สวนดานหนา

115

สภาพแวดลอมทเหมาะสมจะเปนตวชวยอยางดในการสรางอารมณรวมไปกบเรองราวของละครในรปแบบของเวทแบบน ดงภาพท 56

ภาพท 56 โรงละครแบบลานโลง

2) การแสดงบนศาลา

การแสดงบนพนททถกกาหนดชดเจนมากขน (ศาลา) ซงจะเปนการกาหนดพนทใหชดเจนมากขนระหวางนกแสดงกบผชม จานวนนกแสดงบนศาลานนโดยทวไปจะเปนศาลาโถงขนาด 5x8 เมตรซงจะเหมาะกบนกแสดงจานวนไมมากนก คอประมาณ 4- 5 คน การแสดงทใชศาลาเปนพนทสาหรบแสดงนกจะใชสภาพแวดลอมโดยรอบเปนฉากเฃนเดยวกบแบบแรก เพยงแตกาหนดพนทสาหรบการแสดงใหชดเจนมากขน และศาลานนจะกเปนสวนหนงของสภาพแวดลอมทชวยสรางจนตนาการถงเรองราวทใชในการแสดงมากขน (พระทนงกษตรยพลบพลา วง ฯลฯ) ดงภาพท 57

ภาพท 57 โรงละครแบบศาลา

stage

stage

116

3) การแสดงในโรงละครหรอพนทสรางขนมาสาหรบเพอใชในการแสดงละครโดยเฉพาะ

การแสดงในโรงละครจะมการสรางฉากขนประกอบกบการแสดงสวนหนงดวย เพอใหเหมาะสมกบเนอเรองทใชในการแสดงสามารถปรบเนอเรองไดหลากหลายมากขน พนทบนเวทสาหรบนกแสดงกสามารถปรบไดตงแตจานวนนกแสดงไมกคนจนถงจานวนมาก (40-50 คน) แตลกษณะของพนทแบบนจะทาใหขอบเขตระหวางนกแสดงกบผชมแบงแยกกนอยางชดเจน อารมณทเกดขนในการชมการแสดงกจะแตกตางออกไปจากสองแบบแรก ดงภาพท 58

ภาพท 58 โรงละครหรอพนทสรางขนมาสาหรบเพอใชในการแสดงละครโดยเฉพาะ

แตโดยเนอแทของการแสดงละครไทยนน “ฉากจะเปนเพยงตวชวยเสรมจนตนาการของเรองราวเทานนจดสาคญของการแสดงจะเปนททวงทาราของตวละคร” การใชเวทแบบทสามนจงตองมการวเคราะหลกษณะของการใชฉากวาควรใชฉากในลกษณะใดกบการแสดง ซงจะชวยเสรมการแสดงทวงทาราของผแสดงใหผชมเกดอารมณรวมไดมากขน

ซงแตดงเดมการแสดงละครไทยจะไมมการเนนทฉากอาจมการสรางฉากบางแตกเปนแบบงายๆ เนนททวงทาการราและใหคนดเกดจนตนาการขนเอง

ขอดของการสรางฉากคอทาใหการแสดงกระชบลงแตอารมณของการสรางจนตนาการแบบเดมอาจเสยไป ซงกแสดงใหเหนถงพฒนาการของคนวาเรมตองการความรวดเรวและกระชบมากขนอาจเปนดวยเงอนไขของเวลา หรอสภาพแวดลอมทาใหพนฐานในการชมการแสดงละครไทยของคนในยคกอนกบยคสมยนตางกน คอตงแตอยธยาถงตนรตนโกสนทร (ถงราวตนรชกาลท 5 )ผคนยงผกพนกบวรรณคดไทยเรองตางๆ ถงกบมการนามาใชกบ

117

ชวตประจาวน เชน คาพดทวา “วาแตเขาอเหนาเปนเอง” เปนตน แตในปจจบนพนฐานของคนดไมมภมหลงดานนหนกแนนเทาคนสมยกอน การชมละครราทตองมความเขาใจในเนอเรองมากอนจงทาใหคนดสบสนและไมเขาใจในเรองราว การสรางฉากเพอปพนเรองราวและสรางจนตนาการถงแนวทางของเรองราว (วรรณคด) จงคอนขางมความสาคญ

นอกจากน การรบร (Perception) การชมจะเนนแตกตางกนซงหากตดฉากออกไปการรบรกจะเนนไปทตวแสดงทกาลงแสดงทวงทาการราอย ซงกจะทาใหคนดเกดสมาธความสนใจไปทตวรามากขน ดงภาพท 59

ภาพท 59 การสรางจดสนใจของภาพ

สวนเมอมฉากแลวนนการรบรจะเกดจากภาพรวม คอไมไดมการเนน (Focus) ไปทผแสดงโดยตรง แตจะเปนภาพรวมของผแสดงกบฉาก ทงสองสวนนจะมความสาคญกบการแสดงละครไทยใหคนดในปจจบนชม เนองจากพนฐานของคนดในปจจบนทขาดภมหลง (Background) ทางวรรณคดไทย เมอชมการราละครแบบเดมทแทบจะไมไดสนใจฉากทาใหไมเกดความนาสนใจสาหรบคนด

การสรางภาพรวมโดยการรามฉากจงเปนการสราง Image และบอกเลาเรองราวใหคนดกอนจากนน เมอตองการเนนทาราทสาคญกจะใชการแสดงแบบไมใชฉาก

118

รปแบบของเวททมการสรางฉากจงตองมการรปแบบทสลบกนไปมาไดระหวางฉากกบไมมฉาก

ภาพท 60 การสลบกนระหวางการใชฉากกบไมใชฉากเพอเนนรปแบบการแสดงทตองการสอถงผชมตางกน

ซงเวทในรปแบบท 3 นเมอนามารวมกบรปแบบเวททไดสรปไวในบทท 5 แลวกจะไดรปแบบของเวทละครไทยทพฒนาขนมาเพอใหมความเหมาะสมกบการแสดงละครราในบรรยากาศแบบเวททสรางเฉพาะสาหรบแสดงละครรา ดงภาพท 61

ภาพท 61 แนวคดของรปแบบเวททสรปไดจากการศกษา

ปดมาน ฉาก stage

t

เปดมาน ฉาก stage

119

การดงเอาบรบทแวดลอมมาใชกบโครงการ (เปนฉาก,เปนบรรยากาศ) เพอใชในการสรางภาพลกษณ (Image) และเปนฉากใหกบโครงการทไดไมเพยงความสวยงามของภาพรวมโครงการ แตทสาคญกวาคอบรรยากาศโดยรวมทงนกแสดงและคนดจะเกดอารมณรวมกบสถานท ดงภาพท 62

ภาพท 62 การนาเอาบรบทแวดลอมมาใชกบโครงการ

120

1.4 รปแบบของการจดเวทและนาบรบทแวดลอมมาใชกบการแสดง รปแบบของการจดเวทและนาบรบทแวดลอมมาใชกบการแสดง เปนดงภาพท 63

ภาพท 63 การสลบฉากทงแบบนาบรบทแวดลอมมาใชและแบบไมนามาใช

การจดเวทแบบทมมานปดดานหนาเพอใหการรบรเกดทตวละคร

การจดเวทแบบทมมานปดดานหลงและใชฉากประกอบการแสดงจะทาใหเกดการรบรภาพรวมไดบรรยากาศแบบทผจดฉากจงใจ

การจดเวทแบบทเปดมานทงหมดมการใชบรรยากาศของสภาพแวดลอมมารวมกบฉากประดษฐ

การจดเวทแบบท เปดมานทงหมดและใชบรรยากาศของสภาพแวดลอมเปนเรองราวใหบรรยากาศทสมจรง กบสภาพแวดลอม

121

จากรปแบบเวททงสามแบบนจะเหนถงการใชงานทแตกตางกนทงสามเวทซงการใชแตละเวทนนกจะใหรปแบบอารมณทตางกนออกไปการเลอกใชกขนอยกบความตองการของการแสดงทตองการใหอารมณในการแสดงออกมาอยางไรกสามารถเลอกใชรปแบบเวทนนสอออกมา

1.5 ทนงชม

จะเหนวาการแสดงของไทยนนผชมโดยรอบจะมระนาบในการชมทแตกตางกนไมไดจากดเพยงระนาบดานหนาเทานน

เนองจากการแสดงจะเปนการแสดงในลกษณะ 3 มตทผชมสามารถชมไดโดยรอบในแตละมมมองทใหอารมณตางกน

ฉะนนการสรางเวทการแสดงและทน งชมเมอมองรปแบบการแสดงและววฒนาการทเกดขนมาแลวนน เวททงสามแบบสามารถนามาบรณาการเขาดวยกนไดเนองจากลกษณะการแสดงในแตละครงของละครอาจตองการการสรางอารมณทตางกน โดยใชการปรบเปลยนเวทใหกลายเปนทนงชมไดในรปแบบทหลากหลายเพอใหเกดมตการชมและการแสดงทแตกตางกนออกไปในแตละมมมอง ดงภาพท 64

ภาพท 64 ทนงและเวทการแสดงทงสามแบบ

122

ทนงชมแบบตางๆของไทยซงจะไมมการจดทนงเฉพาะอารมณทไดในการชมกจะหลากหลายซงกจะทาใหบรรยากาศทไดมรปแบบทเปนเอกลกษในการชมการแสดง ดงภาพท 65

ภาพท 65 ลกษณะการนงชมการแสดงละครไทย

การจดทนงทง 2 แบบกมขอดขอเสยตางกนไป แตการจดทนงแบบท 2 นนอารมณทเกดขนในการชมจะคอนขางหลากหลาย ปฏสมพนธระหวางนกแสดงกบคนดจะมการปะทะกนในหลายๆดานซงกเปนการนงทสามารถสรางบรรยากาศแบบไทยไดแตกมขอเสยคออาจมการนงบงกนไดหากมคนแนนๆ จงตองมการจากดจานวนคนดในแตละแบบของเวทเพอใหทวาง (Space) ของคนดแตละคนพอเพยงและไมบงกน

จากภาพท 66 จะเหนถงการแสดงในศาลาโถงซงจากการศกษาในบทท 3 จะเหนวาพนทในการแสดงละครของไทยแตเดมนนไมไดกาหนดแนนอนเพยงแตกาหนดจากพนทวางทมอยใหกลายเปนโรงละครขนมาเมอตองการใช ดงจะเหนจากศาลาโถงนนเมอไมไดมการใชงานเปนโรงละครกจะกลายเปนศาลานงพก หรอเปนทใชทากจกรรมอนๆของสวนรวมการสามารถเปลยนพนทหนงๆใหกลายเปนพนททสามารถใชงานหลายๆรปแบบไดเปนจดเดนของการใชงานพนทของศาลาโถงของไทย

123

ภาพท 66 ลกษณะการนงชมละครไทยสองแบบ

เมอนาแนวความคดนมาบรณาการเขากบแนวคดของการสรางพนทเวทการละครไทยกจะไดรปแบบของพนททสามารถสรางบรรยากาศไดหลากหลายและนาสนใจและเปน

”สถาปตยกรรมทปรบการใชงานไดหลากหลาย”

stage

stage

ขนาดของเวทจะเปนตวกาหนดจานวนคนด

124

1.6 แนวความคดในการจดรปแบบทนงและเวทละคร

แนวความคดในการจดรปแบบทนงและเวทละคร เปนดงภาพท 67

ภาพท 67 การนาแนวความคดมาใชในการออกแบบ

การปรบรปแบบของทนงกบเวทโดยมการปรบการใชงานกลบกนไดเมอไมมการใชงานเวทหรอทนงนนๆ ดงภาพท 68

ภาพท 68 แนวความคดในการนาทนงและเวทมาใชแบบสามารถปรบเปลยนการใชงานใหทดแทนกนได

เวทแบบท 1 ศาลา

เวทแบบท 2 เปดโลง

เวทแบบท 3 แบบสรางเฉพาะ

การนาแนวความคดเวทแตละแบบ มาบรณาการเขาดวยกน

Stage

Stage

Stage

Seats Seats Seats

Stage

Stage

Stage

125

ศาลาเปนแนวความคดเรมตนของการปรบเปลยนพนทสาหรบการใชงาน ซงกกลายมาเปนแนวความคดทใชในการวางผงอาคารของสวนทนงกบเวทเพอการแสดงบรรยากาศและอารมณรวมทหลากหลายระหวางนกแสดงกบคนดทจะเกดปฏสมพนธระหวางกน ดงภาพ ท 69

ภาพท 69 ตนแบบของแนวความคดในการนารปแบบของศาลามาใชเพอการออกแบบ

1.7 แนวความคดในการจดผงและรปทรงอาคาร

1) ระนาบหลงคา (Plane)

ระนาบหลงคามการซอยแบงเพอลดทอนขนาดทใหญใหดเลกลงเปนรปแบบหนงของการทอนขนาดแบบไทย ดงภาพท 70

ภาพท 70 การซอยแบงหลงคาเพอทอนขนาดระนาบ

126

2) มวลอาคาร (Mass)

อาคารแบงออกเปนสวนยอยๆและใชการเชอมตอโดยทางเดนมหลงคา (Corridor) เพอใหเกดมวลอากาศแทรกตามกลมอาคารสวนหนง เพอความเยนเกดการบงเงากนและกนของอาคาร อกทงยงชวยเสรมสรางบรรยากาศใหมความรสกโปรงโลง ดงภาพท 71

ภาพท 71 การแยกกลมอาคารเพอสรางบรรยากาศใหรมรน เกดการบงเงากนและกนระหวางอาคาร

3) ศาลาไทย

เปนแนวคดตนแบบในการสรางรปทรงของอาคารเพอสรางความรสกเชอเชญ และคนเคย ดงภาพท 72

ภาพท 72 ศาลารปแบบตางๆ

127

4) แนวทางเดนหลงคาคลมสรางรปแบบใหมความรสกเหมอนระเบยงคตสวนหนงเพอการใชงานตามแนวความคดการปรบเปลยนพนท อกอยางหนงกเพอสรางทวางทใหความรสกถงทวางแบบไทย ดงภาพท 73

ภาพท 73 ระเบยงคด

5) การเปลยนทวาง (Space) จากพนทหนงสอกพนทหนงใหเกดความรสกถงการเปลยนพนทอยางชดเจน เพอจะไดเปลยนพฤตกรรมในการเตรยมตวเขาสอกสถานทหนงทแตกตางกบทเดม ดงภาพท 74

ภาพท 74 การเปลยนทวาง (Space)

Space

Space

128

2. การจดทารายละเอยดดานพนทใชสอย

2.1 ขอมลเบองตนของการหากจกรรมในโครงการ

แนวคดเรมแรกในการจดทาโครงการคอการมองเหนถงลกษณะการแสดงละครไทย (ละครรา) โดยทการรบรเรองราวทางวรรณคดของผชมในปจจบนจะมความแตกตางจากผชมในอดต เนองจากปจจบนนมนอยคนทจะรเรองราวทางวรรณคดมากอนทจะชมการแสดง ซงลกษณะการแสดงของไทยนน หากไมไดรเรองราวมากอนกจะทาใหการชมการแสดงนนขาดอรรถรสไปบางเนองจากการแสดงของไทยจะเปนการตดตอนจากเรองราวในวรรณคดมาแสดงเปนตอนๆ ไป เพอใหเหมาะกบโอกาสทจะแสดง ฉะนนเมอโขนหรอละครจะแสดงกจะมการบอกวาจะแสดงตอนไหน เชน โขน ตอนกากนาสร หรอละครนอกเรองสงขทอง ตอนมณฑาลงกระทอม เปนตน จะเหนวาเรองราวในการแสดงไมไดแสดงตงแตตนจนจบ ฉะนนจงทาใหเปนเรองยากในการรบรใหสมบรณกบผชมในปจจบนบาง ซงผดกบผชมในอดตทอาจรเรองราวลกซงอยแลวกอนทจะไดชม

ปกตการชมละครไทยนนหากเปรยบกจะเหมอนกบการชมภาพจตรกรรมฝาผนงตามวดวาอารามทจะมเรองราวเรยงลาดบกนไป โดยจะแบงออกเปนตอนๆ และเขยนแบงเปนชองตามฝาผนง เราผดหรอผแสดงกจะเปนผเลอกชมหรอเลอกแสดงตามความตองการวาตองการตอนไหน กเลอกโดยไมตองเดนเรยงลาดบตงแตภาพท 1 จนถงภาพสดทายเพอใหรเรองราวเนองจากเปนเรองราวทถกปลกฝงมาตงแตเดกและเรองราวเหลานนเรากรดอยแลว

เมอการแสดงละครไทยเปนเชนทกลาวมานนทาใหเหนวาลกษณะการชมการแสดงทเราชมมาตงแตเดกนนจะแตกตางกบการชมการแสดงละครไทย พนฐานในสวนนทาใหการรบร (Perception) เมอเราเขาไปชมการแสดงละครไทยเกดอรรถรสในการชมนอยลง การสรางความรสกกอนเขาไปชมจงเปนสงสาคญเชนเดยวกน แนวคดพนฐานของการโรงละครไทยทจะเกดนจงองอยกบแนวคดแรกนคอการสรางการรบรกอนการเขาชม ซงจะสงผลไปถงการเลอกพนททตงโครงการทจะไดกลาวตอไปดวย

ฉะนนจากแนวคดพนฐานขางตน พนททจะตองคานงถงและสงผลตอโครงการในดานการรบรดงกลาว กคอพนททกๆ สวนของโครงการ ซงประกอบดวย 10 สวนหลก ไดแก

129

1) ทตงโครงการ(Site) ซงจะเปนดานแรกทผมาเยอนโครงการจะไดเหน ฉะนนเพอเปนการเตรยมสาหรบการปรบเปลยนความรสกกอนเขาสโครงการ บรรยากาศตางๆ ของทตงโครงการจงเปนสงสาคญทควรคานงถง เชน ทศนะโดยรอบพนทจะตองไมแปลกแยกจากเอกลกษณของโรงละครไทยทตองการนาเสนอ ซงเปนเหตผลหนงในการพจารณาเลอกทตงโครงการ

2) โถงทางเขา(Main Hall) ซงเปนสวนทผเขาชมจะตองเขาถงกอนเขาสภายในโรงละครสวนหนงกเพอเปนสวนเตรยมตวในการเขาชม องคประกอบหลกของโถงทางเขาจะประกอบดวย สวนขายตว สวนประชาสมพนธ สวนพกรอกอนเขาชม

3) สวนนงชมการแสดง ในสวนนงชมการแสดงนพนทจะประกอบดวยสวนเกาอทใชนงชมการแสดงและทางเดนดานขาง ตามเทศบญญต (2.00 เมตร)

4) สวนเวทการแสดง เปนเวทการแสดงแบบละครราของไทย โดยเวททใชจะเปนเวททเหมาะกบการแสดงละครราของไทยอนประกอบดวย ละครรา 3 ประเภท และโขน โดยพนทของเวทจะตองรองรบการแสดงทใชตวแสดงมากทสดไดคอ การแสดงโขนทจะใชคนประมาณ 50-60 คน จงจะใชเวทการแสดงโขนเปนเวทหลกในการคดหาพนทการแสดงตอไปอกทงสวนนจะประกอบดวยสวนทใชในการจดฉาก สวนทใชจดวางเครองดนตรทใชบรรเลงประกอบการแสดง สวนสาหรบตนเสยงและลกคสาหรบรองประกอบการแสดง

4) สวนโรงอาหาร เปนสวนทใชรบทานอาหารของผใชอาคาร อนประกอบดวย บคลากรในโครงการและผเขาชมการแสดง

5) สวนคลงเกบอปกรณการแสดง (หวโขน เสอผา และอาวธทใชในการแสดง) และคลงเกบเครองดนตร ซงพนทในสวนคลงนจะแบงเปน 2 สวนคอ สวนแรกจะใชเกบอปกรณการแสดงของโขน,ละคร อนประกอบดวย หวโขนทใชแสดงโขนและละคร,ชฎา,มงกฎ นอกจากนยงใชเกบอปกรณประกอบเชนกระบอง พระขรรค ธน และชดทใช ซงจะมแตกตางกนไป และลวนแลวแตเปนชดทมการประดบตกแตงดวยดนและเพชร และตองใชพนทในการเกบทมลกษณะเฉพาะซงตองนามาคดหาพนททเหมาะสมกบการเกบเครองแตงกายละครไทยตอไป สวนทสองคอสวนเกบเครองดนตรโดยการแสดงละครจะใชปพาทยในการแสดงฉะนนทเกบเครองดนตรจะคดหาพนทจากเครองดนตรวงปพาทยเครองใหญอนประกอบดวย ปใน ระนาดเอก ระนาดทม ระนาดเอกเหลก ระนาดทมเหลก ฆองวงใหญ ฆองวงเลก ตะโพน กลองทด ฉง ฉาบเลก ฉาบใหญ และโหมง

130

โดยสวนคลงนนอกจากจะมหนาทจดเกบ,มหนาทซอมแซมในกรณทอปกรณทใชในการแสดงทงเสอผาและเครองดนตรชารดเสยหาย ยงมหนาทในการจดเครองแตงกายใหแกนกแสดงในกรณทจะมการแสดงอกดวย

6) สวนบรหาร และธรการ เปนสวนทใชสาหรบเจาหนาทบรหารโครงการและงานธรการตางๆรวมถงงานประชาสมพนธ,ขายตว และฝายอาคารสถานทกอยรวมในสวนนดวย

7) สวนศลปกรรม สวนศลปกรรมจะมหนาทในการจดหาอปกรณในการจดฉากรวมถงจดสรางและซอมฉากทใชในการแสดงดวย

8) สวนงานบรการ มหนาทในการใหบรการตางๆในโครงการ เชน ขบรถ,ทาความสะอาดอาคาร,ตกแตงบรเวณ,รกษาความปลอดภย

9) สวนงานเทคนค เปนสวนทควบคมฝายงานเทคนกตางๆของโครงการอนประกอบไปดวยสวนทมเจาหนาทควบคมหองควบคมการแสดง (Control Room), เจาหนาทควบคมอปกรณอานวยความสะดวกโครงการเชนไฟฟา แอร และปมนา

10) สวนทจอดรถ สวนนจะใชรองรบรถของบคลากรในโครงการและรองรบผเขามาชมการแสดงซงมทงรถบส และรถสวนตวรวมถงรถขนสงของ และรถบรการตางๆ

2.2 การวเคราะหเพอหาพนทใชสอย

สวนทตองพจารณาเปนสวนแรกคอสวนเวททตองใชในการแสดง โครงการนจะเปนการหาโรงละครไทยทเหมาะสมกบการแสดงแบบไทยฉะนนขนาดของเวทจงจะสมพนธกบความตองการในการใชงานของผแสดงและจะสงผลถงจานวนผชมดวยเนองจากตองคานงถง

ปฏสมพนธทจะเกดขนระหวาง นกแสดงกบผชมโดยจะตองอยในพนททสามารถมปฏสมพนธสงสดระหวางนกแสดงกบผชม เพอใหเกดอรรถรสในการชมมากทสด

1) การหาพนทในสวนของเวทการแสดง

เนองจากโรงละครไทยจะมการแสดงละครรา 4 ประเภทคอ ละครชาตร ละครนอก ละครใน และโขน ซงในละครทง 4 ประเภทนการแสดงโขนจะมการใชพนทการแสดงมากทสดเนองจากตองมการจดทพซงตองใชตวแสดงจานวนมาก (เขนยกษ+เขนลง) อกทงมอปกรณประกอบการแสดงอกมากมายรวมถงฉากอกดวย ดงภาพท 75

131

ภาพท 75 ตวอยางการใชพนทในการแสดงโขน

ทมา : สถาบนนาฏดรยางคศลป กรมศลปากร, โขนเรอง รามเกยรต (กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาลาดพราว, 2544), 14.

ซงในประเภทโขนทงหมดนลกษณะของเวทพนฐานทกาหนดมาแตสมยโบราณนนจะกาหนดไวในประเภทของโขนหนาจอ คอม ขนาด 3 วา คณ 9 วา (6คณ18 เมตร)ซงลกษณะการจดแสดงจะเปนการแสดงตอนยกทพจบศกดวย

จากขอมลการสมภาษณ อาจารย วนทนย มวงบญ ฝายวจยการการแสดงของสถาบนนาฏดรยางคศลป แสดงใหเหนวาการแสดงของโขนทบรรจตวละครใหเลนมากทสดในปจจบนบนเวทจะจประมาณ 40-50 คน และนามาคานวณจากลกษณะความตองการพนทตอคนจาก Architect’Data

การหาพนทในกรอบไทย

ในการหาพนทของการแสดงละครไทย จะเปนการหาพนทในกรอบไทย ซงมลกษณะดงภาพท 76

132

ภาพท 76 ตวอยางกรอบไทย

การคานวณ

จากความตองการพนท 1 คน / 1.125 ตารางเมตร ฉะนน 50 คนจะได 50 x 1.125= 56.25 ตารางเมตร ขนาดเวทพนฐานคอ 6 x 18 ตารางเมตร ∴คดเปนพนท 108 ตารางเมตร

เมอนามาวเคราะหรวมกบพนฐานการแสดง เพอจะหาพนทการแสดงทมการปฏสมพนธระหวางนกแสดงกบคนดไดมากทสดเพอใหอารมณของนกแสดงถายทอดออกมาสคนดไดเตมท ขณะเดยวกนความรสกรวมของคนดกจะถายทอดไปสนกแสดงไดดวยเชนเดยวกน จงนามาสการวเคราะหพนฐานการแสดงไทย ดงภาพท 77

ภาพท 77 พนฐานการแสดงไทย

133

โดยในการแสดงละครรา จะม ฉากประกอบ ตวราออกมารา นาไปสฉากใหม ตวราออกมารา ดงภาพท 78

ภาพท 78 การแสดงละครรา

ทมา : สถาบนนาฏดรยางคศลป กรมศลปากร, โขนเรอง รามเกยรต (กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาลาดพราว, 2544), 12.

องคประกอบพนฐานของการแสดงตามแผนภาพนกคอเมอมการแสดงละครราและมฉากประกอบนนในบทจะเปนตอนรองพากยหรอเจรจา ตอมาเมอจะแสดงการเดนทางหรอตองการราแสดงฝมอ ผราอาจเปนคนเดยวหรอกลมกจะออกมาราดานหนาโดยปดฉากเสย ระหวางนนอาจมการเปลยนฉากดานหลงเพอดาเนนเรองไปสฉากอนตอไป โดยลกษณะการแสดงเชนนใชกบทงโขนและละครรา ทาใหวเคราะหออกมาไดวาลกษณะการแสดงเปนการคานงถงการรบรของผชม เนองจากการแสดงประกอบฉากนนจะแสดงอยภายในกรอบไทย เพอใหสมาธของคนดกาหนดอยกบการแสดงทมฉากประกอบแตขณะเดยวกนเมอจะมการราแสดงฝมอกเดนมาดานหนาและปดมานดานหลงเพอทความสนใจของคนดจะไดอยทตวแสดงหรอตวราเพยงอยางเดยวโดยไมมฉากมาเบยงเบนการรบรดงลกษณะของแผนภาพทแสดงการรบรดงภาพท 79

การแสดงแบบไมมฉาก การแสดงประกอบฉาก(ในกรอบไทย) ภาพท 79 การเบยงเบนการรบรโดยการแสดงแบบไมมฉากและมฉาก (ในกรอบไทย)

ทมา : สถาบนนาฏดรยางคศลป กรมศลปากร, โขนเรอง รามเกยรต (กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาลาดพราว, 2544), 12.

134

ลกษณะการจดการแสดงของตวแสดงประกอบการรานนจะเหนวาเมอตองการแสดงความเดน เชนเมอมการราแสดงฝมอกจะออกมาราดานหนาตรงกลางซงสวนนทาใหเหนถงลกษณะการแบงสวนเวท ซงจะคอนขางมความสาคญเชนเดยวกน ดงภาพท 80

ขวาหลง( 5 ) กลางหลง( 4 ) ซายหลง( 6 ) ขวาหนา( 2 ) กลางหนา( 1 ) ซายหนา( 3 )

ภาพท 80 ลกษณะการแบงสวนเวท

สวนท 1 กลางหนา เหมาะสาหรบการแสดงการประจนหนาโตตอบ หรอการตอสหรอเปนตอนทเดนทสด

สวนท 2 ขวาหนา มลกษณะเดนชด แตออนกวาสวนท 1 ใชแสดงความรกมนษยธรรม และความเมตตาปราณ

สวนท 3 ซายหนา เดนแตออนกวาสวนท 2 ใชแสดงความลลบเยยหยน การคดกลอบาย

สวนท 4 กลางหลง เปนสวนทไกลคนด แตมลกษณะเดน จงเหมาะสาหรบการเรมตนในตอนสาคญ ๆทผแสดงจะเคลอนมาหนาเวทตอไป

สวนท 5 ขวาหลง เปนทลบตา เหมาะสาหรบตวละครแอบหรอแสดงตอนเบดเตลดเลกๆนอยๆไมสสาคญ

สวนท 6 ซายหลง เปนสวนทลางเลอนหางไกลไมเดน เหมาะในการแสดงตอนทนาหวาดเสยวหรอการแสดงตอนทมภตผปศาจ

135

การแบงสวนเวทแบบนจะเหนวาสวนทเดนทสดของการแสดงจะเปนสวนท 1 ซงโดยทวไปการแสดงการรากจะมการออกมาราตรงสวนน เพอตองการความเดนชดใหคนดเหนทกสวนของผราเนองจากการราไทยจะเปนการราทงตวแมกระทงเทากมการกระดก เปนตน

แตลกษณะการแสดงละครราจะเปนการแสดงทตองมเรองราวประกอบและตองใชฉากมาประกอบการแสดงดวยในตอนทเปนบทดาเนนเรอง ดงนนจงตองมกรอบไทยซงจะมประตทางเขาซายขวาเปนกรอบทมาชวยสรางสมาธใหกบผชมการแสดงเพอทจะเปนการจากดขอบเขตสมาธใหเกดเพอทตวแสดงกบฉากจะไดดมลกษณะสมจรงและกลนไปดวยกนโดยมตวกรอบกบฉากเปนตวชวยเพมสมาธใหแกคนด

จากภาพท 81 แสดงใหเหนวาเมอมกรอบภาพมาจากดการมองจะชวยสรางสมาธในการชมมากขน

ภาพท 81 กรอบภาพทชวยสรางสมาธใหกบผชม

ทมา : สถาบนนาฏดรยางคศลป กรมศลปากร, โขนเรอง รามเกยรต (กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาลาดพราว, 2544), 12.

ฉะนนการแบงสวนของเวทจะเหนไดวาม 2 สวนคอสวนทเปนการราทไมตองการฉากประกอบเพอใหจดสนใจจะไดไปอยทตวละครราอยางเดยวเปนสวนหนง ขณะเดยวกนกจะมการแสดงทอยในกรอบไทยทจะเปนการแสดงประกอบฉากโดยมกรอบไทยเพอจะไดกาหนดจดสนใจของคนด ใหเกดสมาธไปทนกแสดงกบฉาก (เหมอนเปนตวกาหนดกรอบสายตาของคนด)

ลกษณะการแบงเวทกจะสามารถแบงออกไดดงภาพท 82

136

กรอบไทย ภาพท 82 การแบงเวทละครไทย

จากภาพท 81 ลกษณะการแบงเวทจะแบงเปนเวทเสนสดาซงเปนเวทราดานหนา และดานหลงหลงเสนสดาไปจะเปนเวทในกรอบไทย ซงกจะแบงเปน 6 สวนเชนเดยวกน โดยขนาดของเวทจะใชการแบงแถวของของแถวเขนยกษเขนลงซงจะแบงประมาณ 3 แถวเมอมการจดทพใหญ

การคานวณ (ตอ) จากพนท 1 คน/ 1.125 ตารางเมตร ความกวางสวนน คดเปน 3.375 เมตร โดยคดเผอออกไปอก 3.50 เมตร รวมพนททาฉากดานหลง 3.50 + 2.50 = 6.00 เมตร (ทมา : โรงละครแหงชาต และโรงละครสพรรณบร) จะไดความกวางโดยประมาณของเวท 6.00 + 6.00 = 12.00 เมตร หนากวางของเวท 18.00 เมตร และรวมกบพนทของวงปพาทย คอ 3.00 x 6.00 เมตร (ทมา : เทยบเคยงกบพนทวงปพาทยของโขนหนาจอ)

137

แตเนองจากลกษณะการจดวางของวงปพาทยนนกตองยกพนขนเพอใหมองเหนการแสดงจะไดเลนเพลงไดลงกบชวงจงหวะการรา ดงนนลกษณะการจดวงปพาทยตองนามาไวดานหนาของเวทโดยจดอยทางซายขวาเพอทจะไดไมบงการแสดง โดยเหตทตองมซายขวากเพอดานหนงใชเลนวงปพาทยสวนอกดานจะใชในการพากยรองบรรยายเรอง หรอใชเลนวงปพาทยสองวงประชนกน

ฉะนนจะใชเนอทสวนเวทคอ 12.00 x 18.00 = 216.00 ตารางเมตร วงปพาทยสองขางใช 3.00 x 6.00 x 2.00 = 36.00 ตารางเมตร ∴คดเปนพนท 252.00 ตารางเมตร

2) การคดพนทสวนทนงคนด

การคานวณ ขนาดพนทดานหนาเวททงหมดคอ 18.00 เมตร (ทมา : จากการคดหาพนทของเวท) ภาพท 83 พนทเวท จะไดความกวางโดยประมาณของโรงคอ 18.00 เมตร และอกขางละ 3 เมตรคอ สวนของวงปพาทย 18.00 + 6.00 = 24.00 เมตร นามาคดหาทนงจะใช โดยความกวางท 24.00 เมตรนเปนความกวางของโรง

สวนตอมาคอการคดหาระยะความยาวของโรงละครโดยทวไปจะกาหนดจากระยะสายตา ทยงมองเหนอรยาบถของตวแสดงไดชดเจนกจะอยทระยะไมเกน 20 – 22.50 เมตร ในทนจงคดทระยะ 22.5เมตร

138

ภาพท 84 การหาระยะระหวางทนงคนดกบเวท (1)

แนวคดของHall ในเรอง “ระยะหางระหวางบคคลทสมพนธกบลกษณะของการกระทาตอกน” สวนหนงของแนวคดนนไดนามาปรบใชกบลกษณะทนงชม โดยแนวคดของ Hall กาหนดไวดงน

ในระยะประมาณ 3.60 เมตร (12 ฟต) บคคลสามารถทจะเหนใบหนาไดชดเจน แมวา

จะไมเหนรายละเอยดตางๆบนใบหนา แตกยงพอทจะเหนสภาพของผวหนง เสนผม เสอผา นอกจากนนแลวยงสามารถเหนบคคลไดเตมตวอกดวย

ในระยะประมาณ 7.50 เมตร (25 ฟต)ในระยะนมการเปลยนแปลงในการรบรและการ

สงขาวสาร ไมอาจเหนรายละเอยดของการแสดงออกและการเคลอนไหวของใบหนา แตกลบใชการการแสดงออกโดย “ทาทาง” หรอ การใช”อากปกรยา”แทน

จะเหนวาทงสองคาสามารถนามาใชกบระยะการมองดานหนาสดของเวทไดโดยกาหนดทระยะ 7.50 เมตรเปนระยะไกลสดของดานหนาไดเนองจากจะเปนระยะทอยขอบเขตทดทสดทสามารถมองเหนตวแสดงไดเตมตวและมองเหนการแสดงการรา (ทาทาง)แสดงออกถงกรยาตางๆอยางชดเจน

139

จดทเปนสวนเรมเปนทนงของคนด ภาพท 85 การหาระยะระหวางทนงคนดกบเวท (2)

โดยกาหนดระยะทกรอบไทยวดจากจดนนออกมา 7.50 เมตรเนองจากการแสดงเมอออกมาราแสดงฝมอทตองการการรบรแบบเตมตวและแสดงทาทางนนผราจะออกมาราดานหนาโดยปดฉากทกรอบไทยจงกาหนดระยะจากตรงนนอกทงการชมการแสดงในกรอบไทยนนจะเปนการแสดงกบฉากการรบรทตองการนนจะเปนการรบรทผแสดงตองมสวนรวมกบฉากกลมกลนกนไปความสมพนธระหวางคนดกบนกแสดงจงพนระยะ 7.50 เมตรทจะเปนการแสดงกรยาทาทางเพอสอความหมายแบบเตมตวกบคนดแตจะเปนการแสดงกรยารวมกบฉากระยะทใชจงสามารถใชระยะ 22.5 เมตรซงเปนระยะทสดการมองเหนของผชมไดระยะ 22.5 เมตรจะนบจากจดกงกลางของสวนในสด (ตามการแบงเวท 6 สวน) ซงเปนสวนทใชแสดงในสดของเวทจะได 4.50/2.00 = 2.25 เมตร และบวกกบเวทดานหนากรอบไทย 2.25 + 6.00 = 8.25 เมตร ระยะจากสดกรอบไทยถงทนงแถวหนาสดเทากบ 7.50 เมตรจะไดระยะหางจากขอบเวทถงทนง คนด 7.50 – 6.00 = 1.50 เมตร ความยาวทสายตาจะมองเหนไดของคนด คอ 22.50 เมตร

140

ภาพท 86 ขอบเขตการแสดงและขอบเขตสายตาคนด การคานวณ

ลกษณะการชมการแสดงแบบไทย สามารถนงชมลอมรอบเวทได โดยการคดหาจานวนคน/รอบ จะประมาณการไดจากระยะการมองของคนเทยบกบหนากรอบเวท โดยเวทขนาดหนากวาง 18.00 เมตรนน กจะมระยะการชมลอมรอบกรอบ 18.00 เมตรน ซงมรศมโดยรอบจากจดโฟกส (focus) ของคนดออกมา 22.50 เมตร

เหตทเลอกใชวดจากตรงกลางเนองจากลกษณะการแบงเวทของละครจะแบงพนทออกเปน 6 สวนและการใชพนทสาหรบการแสดงทเดนทสดคอสวนกลางซงเมอมการราจะออกมาแสดงตรงสวนกลางของเวทเพอใหเดนสวนในการชมการแสดงสวนอนนนสามารถใชในรศม 22.50 เมตรทยงคงสามารถมองเหนการแสดงไดดแตเหนรายละเอยดไดไมชดเจนเทากบระยะ 7.50 เมตรได

ระยะเสนหลงทเปนเสนขอบทนงคนด

เสนแสดงระยะ ท 7.50 เมตร

เสนสายตาคนด ระยะ 22.50 เมตร

141

ภาพท 87 การคานวณหาพนททนงคนด

จากแนวคดของการหาเวท จะไดเวท 3 รปแบบ จะได การหาพนทเวทขนาดใหญ

จากสตรการคานวณหาพนทวงกลม คอ πr2 โดยท r = 22.50 เมตร แทนคาในสตร จะได 22/7 (22.50)2 = 1,591.07 ตารางเมตร แตเนองจากขอบเขตการนงชมอยในพนทครงวงกลม 1,591.07/2 = 795.54 ตารางเมตร จากการคานวณหาระยะหางระหวางทนงคนดกบเวท = 1.50 เมตร จะไดพนทสวนเวท 9 x 21 = 189 / 2 = 94.50 ตารางเมตร ∴พนทสวนทนงคนด คดเปน 795.54 – 94.50 = 701.04 ตารางเมตร คดพนทนงแบบนงสบหวาง เพอใหมพนทวางหลวมๆ เวลานงชมจะไดไมบงกน โดยคดท 1.50 x 1.50 = 2.25 ตารางเมตร/คน หาจานวนคนด/รอบของเวทใหญ 701.04/2.25 = 311.57 ตารางเมตร คดพนทแบบนงสบหวาง จะได 311.57/2 = 155.70 คน ∴จะไดจานวนคน/รอบเปน 156 คน การหาพนทเวททเปนศาลา รปแบบเวททเปนศาลาขนาด 5.00 x 8.00 เมตร

ระยะเสนหลงทเปนเสนขอบทนงคนด

142

จะมพนทเวทเทากบ 40.00 ตารางเมตร คดเทยบกบเวทใหญทมขนาดพนทแสดง 18.00 x 6.00 = 108.00 ตารางเมตร จานวนคนด/รอบ ของเวทใหญ คอ 156 คน จานวนคนดเวทเลก x คน จะไดจานวนคนดของเวทเลก (156 x 40.00)/108 = 58 คน

การหาพนทของเวทแบบพนทโลง เวทแบบพนทโลง คดขนาดเทยบเทากบเวทแบบศาลา แตคนดจะดไดโดยรอบ ดงนนจะไดจานวนคนดเปน 2 เทาของเวทแบบศาลา คดเปน 116 คน

3) การหาพนทของสวนคลงเกบเสอผาเครองแตงกายและเครองดนตร - สวนคลง

สวนคลงเกบอปกรณการแสดง(หวโขน เสอผา และอาวธทใชในการแสดง) และคลงเกบเครองดนตร จะแบงเปน 2 สวนคอ สวนแรกจะใชเกบอปกรณการแสดงของโขนและละคร อนประกอบดวย หวโขนทใชแสดงโขนและละคร ชฎา และมงกฎ

โดยหวโขนจะแบงเปน 2 ฝายคอฝายยกษ และกองทพพระราม ซงมตวอยางดงภาพท 5.40

ฝายยกษหรอฝายกรงลงกาจะประกอบดวย

- ยกษใหญ คอ ทศกณฐ - ยกษนอย คอ กมภกรรณ,อนทรชต - ยกษตางเมอง คอ มยราพณ,แสงอาทตย,สทธาสร - ยกษเสนา คอ มโหทร,เปาวนสร - เสนายกษ คอ กาลสร,การณราช - เขนยกษ คอ พวกพลยกษตางๆ

ฝายกองทพ ซงเรยกวาฝายพลบพลา หรอฝายพระราม กจะประกอบดวย

- พระใหญ คอ พระราม

143

- พระนอย คอ พระลกษมณ - พญาวานร คอ สครพ,องคต,หนมาน - สบแปดมงกฎ คอ เกยร,มยร,เกสรทมาสา - เตยวเพชร คอ โชตมข,บงคลา,มากญจวก - จงเกยง - เขนลง คอ พวกพลลง

ตวอยางโขนฝายยกษ ตวอยางโขนฝายกองทพ

ภาพท 88 ตวอยางโขนฝายยกษและฝายกองทพ

ทมา : สถาบนนาฏดรยางคศลป กรมศลปากร, โขนเรอง รามเกยรต (กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภาลาดพราว, 2544), 12.

คสงครามแตละฝายตางกมสมครพรรคพวกมากเชนเดยวกน ตวโขนทออกแสดงจงมจานวนมาก และตองใสหวโขนตางๆกน ซงในปจจบนมนษยผชายเชน พระราม,พระลกษมณ ไมตองแตงใสหวโขนแตกตองมชฎา และเครองแตงตวใสเชนเดม

กองทพฝายพลบพลาซงมวานรชนตางๆนนอาจแยกประเภทออกไดตามชนดของหวซงมรปลกษณตางๆกนดงนคอ

- มงกฎยอดบด เชน พาล,สครพ - มงกฎยอดชยหรอ ยอดแหลม เชน ชมพพาน,ชามพวราช

144

- มงกฏยอดสามกลบ เชน องคต (เฉพาะตวเดยว) - พวกไมมมงกฏแตเปนพญาวานร เชนหนมาน,นลพท,นลนนท - พวกไมมมงกฏแตเรยกมงกฏคอพวกวานรสบแปดมงกฎ - พวกเตยวเพชร และจงเกยง เชน เตยวเพชร - หวลงเขนและหวตลกฝายลง

บรรดาวานรประเภทพญาวานรทไมมมงกฏและพวกสบแปดมงกฏกบพวกเตยวเพชรนน มกเรยกรวมๆวา “ลงโลน” มอยราว 30 ตว

หวโขน-ลง มลกษณะดงภาพท 89

ภาพท 89 ลกษณะหวโขน-ลง

ทมา : ธนต อยโพธ, ศลปละคอนรา หรอ คมอนาฏศลปไทย (กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, 2531), 51.

อธบายภาพ (จากซายไปขวา) : (บนซาย) องคต (บนกลาง)ชามพวราช (บนขวา)สครพ (กลาง) ชมพพาน- หม(พระราชประดษฐในร.6)

145

(ลางซาย)นลพท(ลางกลาง)นลราช(ลางขวา)หนมาน

จาพวกยกษกมตางกนตง รอยกวาหว จงตองบญญตและประดษฐหวโขนใหมลกษณะแตกตางกนเปนพวกๆ ซงอาจแบงประเภทออกไดตามชนดของหวโขนซงมรปลกษณะตางๆ กนกวา 10 ชนดดงน (ธนต อยโพธ 2516)

- มงกฏยอดกระหนก เชน พญาทษณ,มยราพณ,กเปรน,ตรปกกน,ประหสต,ไวยตาล,แสงอาทตย,หรนตยกษ,อนราช

- มงกฏยอดจบ เชน พญาขร,สทธาสร,กมภณฑนราช,ปทตทนต,สตลง,เหรนตทต - มงกฏยอดหางไก เชน วรญจาบง,บรรลยจกร,จกรวรรด,มหายมยกษ,มารน - มงกฏยอดนาเตา เชน พเภก,ชวหา,กมภากาศ,วายภกษ - มงกฏยอดนาเตาเฟอง เชน บรรลยกลป,วนยวก,ลศเตยน - มงกฏยอดนาเตากลม เชน กเวรนราช,เปาวนาสร,กมพล,ตรปรม,นนยพกตร,

พทกาว,ไพจตราสร - มงกฏยอดกาบไผ เชน ทศครวน,ทศศรธร,รามสร,ปโรต - มงกฏยอดสามกลบ เชน ทพนาสร,สวาห,มารส - มงกฏยอดนาค เชน มงกรกณฐ (เฉพาะตวเดยว) - มงกฏยอดหางไหล เชน ตรเมฆ (เฉพาะตวเดยว) - มงกฏตามหวหรอหนา เชน ทศกณฐ ม 10 หนา ตรเศยร ม 3 หนา - พวกไมมมงกฏ เชนกมภกรรณ,มลพลม - หวโลน เชน เสนายกษทวไป - หวเขนยกษและตวตลกฝายยกษ

146

ภาพท 90 หวโขน – ยกษ

ทมา : ธนต อยโพธ, ศลปละคอนรา หรอ คมอนาฏศลปไทย (กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, 2531), 51.

อธบายภาพ (จากซายไปขวา): (บนซาย)อนทรชต(บนกลาง)ทศกณฐ(บนขวา)รามสร (กลาง)พราพ (ลางซาย)วรญจาบง(ลางกลาง)สทธาสร(ลางขวา)มยราพณ

นอกจากนนยงมชฎา,มงกฎของตวนางทงฝายยกษ,ตวนางมนษยและตวนางฟา ซงเหลานสามารถใชเครองแตงตวรวมกนไดระหวางโขนและละคร ตวนางยกษกเชนนางสามนกขา,นางกากนาสร,นางผเสอสมทรกบนางทเปนมเหสและธดาของพญายกษ เชน นางมณโฑ,และนางสพรรณมจฉาเปนตน

147

ภาพท 91 ชฎา/มงกฎ

ทมา : ธนต อยโพธ, ศลปละคอนรา หรอ คมอนาฏศลปไทย (กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, 2531), 51.

จากทกลาวมาสามารถสรปแยกออกมาไดดงน

หวโขนฝายพลบพลา(หรอพระรามแยกออกได) หวโขนของพญาวานรตางๆ 33 หว หวโขนเขนลงใชประมาณ 20 หว รดเกลายอด,หมวก,กระบงหนา, หวกวางทอง ฯลฯประมาณ 16 หว การคานวณ โดยเฉลยหวโขนพญาวานร หรอมยอดจะกวาง x ยาว x สง 0.60 x 0.25 x 0.25 ทเกบจะมความกวาง 0.30 x 2.30 เมตร เกบได 7 หว

148

ภาพท 92 ลกษณะของทวางเกบหวโขน

ฉะนนหวตางๆเหลานจะใชทเกบ 55/7 = 7.85 คดเปน 8 อน โดยในการเกบจะตองเผอพนทไวใหเดนเอาหวเปนแถว 0.625 เมตร คดเปน 0.625 + 0.30 x 2.30 ∴คดเปนพนท 8 x 0.925 x 2.30 = 17.02 ตารางเมตร หวเบดเตลดอก 16 หวจะมขนาดหวโขน 0.25 x 0.25 โดยจะคดพนทเผอในกรณเกบ 2 แถวซอนกนเผอระยะวางโดยรอบอกหวละ 0.10 เมตรเกบแถวละ 8 หว (หวเหลานจะเปนหวผาบางเปนกระบงหนาบางทาใหสวมบนทวางหวโขนไมไดจงตองทาทเกบตางหาก) 0.35 + 0.35 x 8 ∴คดเปนพนท 5.6 ตารางเมตร สวนหวชฎา และหวมงกฏจะมทเกบตางหาก เรยกวาลงมขนาด 0.27 x 0.27 ตารางเมตร

149

ภาพท 93 ลกษณะของลงทใชเกบหวชฎา/หวมงกฎ (ลงมลกษณะทรงกลมแตเนองจากพนทเกบจะคดตามพนททวางจงคดเปนสเหลยม) ใชเกบ 15 หวของตวพระกบนางมขนาด 0.27 x 0.27 x 15 1.09 ตารางเมตร หวโขนฝายยกษหรอฝายกรงลงกามโดยประมาณ 77 หว โดยแบงเปน

- หวพญายกษประมาณ 47 หว - หวเขนยกษ 20 หว - หวเสนายกษ 10 หว

ลกษณะการเกบกเชนเดยวกบหวโขนลงดงนนจะมทเกบ 77/7 = 11 อน พนททเกบ 0.30 x 2.30 = 0.925 x 2.30 x 11 = 23.40 ตารางเมตร การคดหาพนทแยกกเนองมาจากการละครไทยจะถอไมใหเกบหวโขนลงและยกษคละกน ตองเกบแยกเปนพวกๆกนไป และหากวางในแถวเดยวกนตองมหวฤาษคนกลาง จงตองมหวฤาษอก 1 หว = 0.25 x 0.25 ∴คดเปนพนท 0.0625 ตารางเมตร

150

คดสวนเกบอปกรณประกอบการแสดง(กระบอง,พระขรรค) เกบอยในกลองขนาด 0.33 x 0.60 จานวน 5 กลอง พนทในการเกบ 5 x 0.33 x 0.60 ∴คดเปนพนท 0.99 ตารางเมตร คดเปนพนททงหมด 48.1625 ตารางเมตร

- สวนเกบเสอผา การคานวณ สวนเสอผาจะคดจากพนทราวแขวนทสามารถรองรบได โดยกาหนดจาก Architects’ Data คดท 5 ตวใชความยาวราวแขวน 0.90 เมตร โดยมความกวาง 0.60 เมตร มเสอผาโดยคดจากจานวนหวโขนและนกแสดงทงหมด 100 ชด ∴คดเปนพนท 100 x 0.60 x 0.90 ภาพท 94 การใชเนอทแขวนเสอผา พนทราวแขวน 1.675 x 0.90 = 1.50 ตารางเมตร พนทเกบเสอผา 100/5 = 20 ราว คดเปนพนท 1.50 x 20 = 30.00 ตารางเมตร รวมพนททงหมด = 78.1625 ตารางเมตร

0.60 0.45 0.62

0.90

151

- สวนเกบเครองดนตร การคานวณ สวนพนทเกบเครองดนตรคดตามขนาดวงปพาทยเครองใหญลกษณะการเกบกจะเหมอนการวางเพอแสดงดนตรทจะใชขนาด 3.00 x 6.00 = 18.00 ตารางเมตร โดยใชเปนหองซอมดนตรไปดวย ในสวนนตองคดเผอเพมตเกบของไปอก 30% จะไดพนท 23.40 ตารางเมตร รวมสวนคลงเกบเสอผาและเครองดนตรคดเปนพนท 101.5625 ตารางเมตร

4) การวเคราะหหาพนทในสวนหลกสวนอน - สวนโถง (Hall)

การคานวณ สวนโถงนจะเปนสวนทางพกรอกอนเขาชมการแสดง จะใชพนทพกรอประมาณ

20% ของจานวนทนงทงหมดโดยจะเปนการรอซอตวกอนเขาชม และจะมผชมอกประมาณ 10% ทจะนงรอเขาชมโดยไมออกไปไหน (Ernst Neufert 1991 : 211)ฉะนนโดย เฉลยจะมประมาณ 30% ของผชมทงหมด ทจะอยในโถงพกรอ โดยจะมจานวนคน/รอบของเวทใหญ 156 คน คดเผอเจาหนาทขายตวอก 1 คน เทากบ 157 คน ผชม 1 คน ใชพนทประมาณ 0.64 ตารางเมตร (Ernst Neufert 1991 : 211) คด 30% จากจานวนคน 157 คน จะได 47 คน และคดพนทโถงทางเขารวม 47 x 0.64 = 30.08 ตารางเมตร

- สวนโรงอาหาร การคานวณ ผใชโรงอาหารประกอบดวย บคลากรในโครงการ 35 คน และ ผเขาชมการแสดงมทนงทงหมด 156 คน 75% ของบคลากรใชโรงอาหารในการรบประทานอาหาร/วน (Ernst Neufert 1991 : 121) คดเปนจานวนบคลากรจะใชโรงอาหาร 35 x 75 / 100 = 27 คน/วน สวนผชมการแสดงคด 30% ของทนง 47 คน/วน

152

รวมการใชงาน 47 + 27 = 74 คน ชวโมงเรงดวนทมการใชโรงอาหารพรอมกนคอ 12.00 – 13.00 น. โดยปกต 1 คนจะใชเวลาในการทานอาหารประมาณ 20 นาท ในชวงนจะแบงการทานออกไดเปน 3 ผลด ดงนนจานวนทนงทควรจะมคดเปน 74 / 3 = 25 ตว คดจานวนโตะอาหาร 4 คน/ ตว จะได 25/4 = 6.25 หรอ 7 ตว โตะอาหาร 1 ตวใชพนท 2.40 x 2.40 (โดยรวม circulation แลว) = 5.76 ตารางเมตร/โตะ พนทรบประทานอาหาร 7 x 5.76 = 40.32 ตารางเมตร พนทครวคดเปน 30% ของพนทนงรบประทานอาหารคอ 40.32 x 30/100 = 12.09 ตารางเมตร พนทเกบอาหารคดเปน 50% ของพนทครว = 6.048 ตารางเมตร พนทลางเกบคดเปน 10% ของพนทครว = 2 ตารางเมตร ∴คดเปนพนทรานอาหาร 60.458 ตารางเมตร - สวนซอมและสรางฉาก การคานวณ ใชพนทเทากบสวนของเวทขนาดใหญ เนองจากตองมสวนจดเกบอปกรณเวท สวนสรางและซอมฉาก ขนาดพนทควรจะพอเพยงกบขนาดฉากทจะตดตงกบเวท ใชพนท 252.00 ตารางเมตร

153

- หองซอม การคานวณ ขนาดของพนทหองซอมควรจะมขนาดเทากบเวทจรงดานหนาทใชซอมราเนองจากเปนเวทดานหนาทใชแสดงตอนทมความเดน ขนาดของเวทคดเปน 18 x 6 = 108 ตารางเมตร

- ลานแสดง การคานวณ

เนองมาจากแนวความคดเรมตนทตองการใหโรงละครกบสถานทตงโครงการมการสราง Image ซงกนและกน โดยการเลอกทตงโครงการใหบรบท (Context)ทอยทามกลางบรรยากาศทเปนฉากของวรรณคดไทย เชน วดวาอาราม ปราสาท และอยทามกลางตนไมทเปนเหมอนปาในวรรณคดการสรางบรบทเชนนกจะสรางบรรยากาศเมอมการแสดงกลางแจงอกดวย ฉะนนโครงการจงมลานแสดงกลางแจง ทจะแสดงโขนและละคร โดยผชมสามารถชมการแสดงทามกลางฉากทเปนของจรง

การคานวณ

พนทเวทการแสดง 6 x 18 + 3.00 x 6.00 x 2.00 = 144 ตารางเมตร พนทสวนทนงคนด จะใชพนทโลงวางของ open space ในโครงการ ในสวนนจงคดรวมเปนสวนหนงของ open space หองพกนกแสดงชายและหญง นกแสดงชายและหญงสาหรบการแสดงมากทสดจะอยในการแสดงประเภทโขนโดยอาจอยทประมาณ 50-100คน แตจานวนทแสดงบนเวทจะขนไปประมาณ 40-50 คน ∴จะคดทจานวนนกแสดง 50 คนโดยประมาณโดยแบงเปนนกแสดงชาย 50 คน และนกแสดงหญง 50 คนและนกแสดงละครราจะตองการพนทสาหรบคนชวยแตงตวโดยจะประมาณทนกแสดง 5 คนตอผชวย 1 คนจะมผชวยแตงตวหองละเพมหองละ 5 คน (อาจารย นนทนา มวงบญ2545) คดพนทแตงตว 2 ตารางเมตร/คน = 55x2 ตารางเมตร

154

=110.00 ตารางเมตร แบงเปน 2 หองคอชายและหญง =110x2

=220.00 ตารางเมตร หองนาสวนหองพกนกแสดงชาย,หญง กาหนดท 1 หอง ตอนกแสดง 1-12 คน 2 หอง ตอนกแสดง 13-25 คน จะไดหองนาชาย 4 หอง (ชาย จะมนอยกวาหญง 1 หองแตคดพนทรวมท 4 หองเนองจากตองมโถปสสาวะ 3 โถ) หญง =4 หอง ∴หองนาคดท 4 ตารางเมตรตอ 1 หอง =4x8 =32.00 ตารางเมตร พนทรวมสวนหองพกนกแสดง =220+32

=252.00 ตารางเมตร หองควบคมการแสดง หองควบคมแสงจะมขนาดมาตรฐาน = 3.00x2.40 ตารางเมตร = 7.20 ตารางเมตร หองควบคมเสยงจะมขนาดเทากน = 7.20 ตารางเมตร รวมขนาดหองควบคม = 14.40 ตารางเมตร

- ทจอดรถ การคานวณ รถยนต กฏกระทรวงฉบบท 7 (พทธศกราช 2517)ใหมการจดพนทจอดรถสาหรบโรงละครดงน กาหนดให 20 ทนงมการจอดรถได 1 คน จานวนโรงละครม = 156 ทนง ตองมทจอดรถ = 156/20 = 8 คน โดยทจอดรถสาหรบการแสดงบนลานโลงเทยบเคยงใชจานวนเดยวกนในกรณทมการแสดง 2 เวทพรอมกน = 8 คน

155

รวมทจอดรถสาหรบโรงละคร = 16 คน รานอาหาร กาหนดใหใชพนท 15 ตารางเมตร/คน พนทรานอาหารม = 78.59 ตารางเมตร จะมทจอดรถ = 78.59/15 = 6 คน พนทสวนสานกงานทงหมดประกอบดวย - ฝายบรหารและธรการ = 54.81 ตารางเมตร - ฝายศลปกรรม = 22.3145 ตารางเมตร - ฝายคลง = 13.865 ตารางเมตร - ฝายการแสดง = 76.05 ตารางเมตร - ฝายบรการ = 17.55 ตารางเมตร - ฝายเทคนค = 17.55 ตารางเมตร รวมพนททงหมด = 202.1395 ตารางเมตร กาหนดใหมทจอดรถ 60 ตารางเมตร/1คน = 202.1395/60

= 4 คน รวมจานวนรถยนตทงหมด = 26 คน รถยนต 1 คน ใชพนท = 28.00 ตารางเมตร รถยนตทงหมดใชพนทจอดรถ = 26 x 28.00 = 728.00 ตารางเมตร รถบส กาหนดใหจานวนรถบสม 1 คน รถบส 1 คน ใชพนท = 60.00 ตารางเมตร พนทจอดรถบสทงหมด = 60.00 ตารางเมตร

156

รถสงของและบรการ กาหนดใหม 2 คน พนทจอดรถสงของและบรการใชพนท = 45.00 ตารางเมตร พนททงหมด = 2 x 45.00 = 90.00 ตารางเมตร ∴รวมพนทจอดรถทงหมด 878.00 ตารางเมตร กรอบท 1 รายละเอยดพนทใชสอย

1) โถง(Hall) - โถง 30.08 m2 A+B + Cir 30% 30.08+9.024 m2

รวมพนทสวนหองโถง 39.104 m2

หองนาชาย + หญง 32.00 m2 A+B รวมพนททงหมด 71.104 m2

2) โรงอาหาร - พนทสวนรบประทานอาหาร 40.32 m2 A+B - พนทครว 12.09 m2 A+B - พนทเกบอาหาร 6.048 m2 A+B - พนทลางเกบ 2.00 m2 A+B + Cir 30% 18.1374 m2

รวมพนทสวนโรงอาหาร 78.59 m2

หองนาชาย + หญง 16.00 m2 A+B รวมพนททงหมด 94.59 m2

3) สวนคลงเกบเสอผาและเครองดนตร - พนทสวนเกบเสอผาและอปกรณการแสดง 78.1625 m2 B+C - พนทสวนเกบเครองดนตร + หองซอมดนตร 23.40 m2 B+C +Cir 30% 30.468 m2

157

รวมพนทสวนคลงเกบ 131.63 m2

4) ฝายบรหารและธรการ - ผอานวยการโครงการ + W/C 9.00 m2 B+C - รองผอานวยการ 9.00 m2 B+C - เลขานการ 4.50 m2 B+C งานธรการ - เจาหนาท – พนกงาน(4 คน) 4 x 4.5

18.00 m2 A+B

-หองนาคด 75 ตารางเมตร/ชกโครก โถปสสาวะ และอางลางมอ 1 ชด = 40.50/75 คดเปน 1 ชด

1 ชดของหองนาคดเปน 0.90 x 1.850 เมตร โดยประมาณ 0.90 x 1.850 1.665 m2 A+B

รวมพนทหองนา 1.665

รวมพนททงหมด 40.50+1.665 42.165 m2

+ Cir 30% 42.165 x 30/100 + 42.165 พนททงหมดของฝายบรหารและธรการ 54.81 m2

5) ฝายงานการแสดง ฝายศลปกรรม

- เจาหนาทฝายศลปกรรม( คน ) 3 x 4.5 13.50 m2 B+C

- หองนา 1.665 m2 B+C - สวนเกบของ 2.00 m2 B+C รวมพนท 17.165 m2 + Cir 30% 17.165 x 30/100

5.14 m2

158

รวมพนทฝายศลปกรรม 22.3145 m2

ฝายคลงเกบเครองแตงตวและเครองดนตร - เจาหนาทเกบดแล( สวนละ2 คน) 4.5 x 2

9.00 m2 B+C - หองนา 1.665 m2 B+C รวมพนท 10.665 m2 + Cir 30% 10.665 x 30/100

3.1995 m2 รวมพนทฝายเกบเครองแตงตวและเครองดนตร 13.865 m2

ฝายการแสดง - เจาหนาทฝายการแสดง( 7 คน ) 4.5*7

31.5 m2 A+B สวนดนตรขบรอง - เจาหนาทสวนดนตรขบรอง ( 6 คน ) 4.5 x 6

27 m2 A+B

รวมพนท 58.5 m2 + Cir 30% 58.5 x 30/100

17.55 m2 รวมพนทฝายการแสดง 76.05 m2

6) ฝายงานบรการ

- เจาหนาทฝายงานบรการ ( 3 คน ) 4.5 x 3 13.5 m2 B+C

รวมพนท 13.5 m2 + Cir 30% 13.5 x 30/100

4.05 m2 รวมพนทฝายงานบรการ 17.55 m2

159

7) ฝายงานเทคนค

- เจาหนาทฝายงานเทคนค( 3 คน ) 4.5x3 13.5 m2 A+B

+ Cir 30% 13.5x30/100 4.05 m2

รวมพนทฝายเทคนค 17.55 m2 8) ลานแสดง(กลางแจง) - ลานการแสดง 144.00 m2 A+B+C

รวมพนทสวนลานการแสดง 144.00 m2

9) โรงละคร - สวนเวทการแสดง 232.00 m2 A+B+C - สวนทนงคนด 701.04 m2 A+B+C - หองพกนกแสดงชาย+หญง 220.00 m2 A+B+C - หองนานกแสดงชาย+หญง 32.00 m2 A+B - หองบชาคร 16.00 m2 C - หองควบคม(Control room) 14.40 m2 A+B - สวนซอม+สรางฉาก 252.00 m2 B+C - หองซอม 108.00 m2 A+B+C + Cir 30% 472.632 m2

รวมพนทสวนโรงละคร 2048.072 m2

10) สวนหองเครอง - หองเครองกาเนดไฟฟา 100 .00 m2 A - หองปมนา 20.00 m2 A

160

รวมพนทสวนหองเครอง 120.00 m2 11) ทจอดรถ - จอดรถยนต 26 คน 728.00 m2 A+B+D - จอดรถบส 1 คน 60.00 m2 A+B+D - จอดรถขนสง2คน 90.00 m2 A+B+D

รวมสวนทจอดรถ 878.00 m2 รายละเอยดสญลกษณ A Architects’ Data B การวเคราะห C Case study D กฏหมายอาคารจอดรถ พ.ศ.2521

161

สรปพนทใชสอยของโครงการ 1) โถง = 71.104 ตารางเมตร 2) โรงอาหาร = 94.59 ตารางเมตร 3) สวนคลงเกบเสอผาและเครองดนตร = 131.63 ตารางเมตร 4) ฝายบรหารและธรการ = 54.81 ตารางเมตร 5) ฝายงานการแสดง = 112.2295 ตารางเมตร 6) ฝายงานบรการ = 17.55 ตารางเมตร 7) ฝายเทคนค = 17.55 ตารางเมตร 8) ลานแสดงกลางแจง = 144.00 ตารางเมตร 9) โรงละคร = 2,048.072 ตารางเมตร 10) สวนหองเครอง = 120.00 ตารางเมตร 11) ทจอดรถ = 878.00 ตารางเมตร รวม 3,689.53 ตารางเมตร

162

การคดพนทซอนชน พนทสวนทสามารถนามาซอนชนกนได (ซอน 2 ชน)

1) สวนคลง = 131.63 ตารางเมตร 2) ฝายบรหารและธรการ = 54.81 ตารางเมตร 3) ฝายงานการแสดง = 112.2295 ตารางเมตร 4) ฝายงานบรการ = 17.55 ตารางเมตร 5) ฝายงานเทคนค = 17.55 ตารางเมตร

รวม 333.77 ตารางเมตร นามาซอนชนจะเหลอพนท 333.77/2 = 166.88 ตารางเมตร เหลอพนทชนลาง 3,689.53 - 333.77 = 3,355.53 ตารางเมตร สรปพนทคลมดน 3,355.53 + 166.88 = 3,522.41 ตารางเมตร คด open space 50% ของโครงการ เนองจากตองการใหโครงการมบรรยากาศธรรมชาต

เพอดงบรรยากาศมาเปนฉากสวนหนงของโรงละครและลานแสดงกลางแจง ∴พนททงหมดของโครงการ 3,522.41 x 2 = 7,044.82 ตารางเมตร = 4.40 ไร สรปพนทโครงการ 4.40 ไร

163

3. การวเคราะหความสมพนธขององคประกอบโครงการ

ความสมพนธขององคประกอบโครงการ เปนดงภาพท 95

ภาพท 95 ความสมพนธของพนทสวนตางๆ ของโครงการ (Functional Diagram)

131.63 M2

213.2 M2

2048.00 M2

54.81 M2

17.55 M2 61.1 M2

PARKING

878 M2

71.104 M2

131.63 M2

164

4. ทตงโครงการ

4.1 การเลอกทตงทเหมาะสมสาหรบโครงการ

เนองมาจากลกษณะการแสดงละครไทยนนจะมเนอหาในแงวฒนธรรมและประวตศาสตรไทยประกอบเขาดวยกน การวเคราะหเพอหาทตงทเหมาะสมสาหรบโครงการโรงละครไทย จงพจารณาเกยวกบสงดงกลาวเปนหลก โดยมเกณฑในการพจารณาจากประเดน ตอไปน

1) ประวตศาสตรของละครไทย

จากประวตศาสตรของละครไทยตามทไดศกษาไวในบทท 3 จะเหนไดวาการแสดงละครไทยซงมรากฐานอนไดกลายมาเปนรปแบบการแสดงทเปนเอกลกษณไทยอยางแทจรงนน จะเกดขนในสมยอยธยา และตอเนองมาจนถงรตนโกสนทร ซงสมยรตนโกสนทรนกไดมการยดถอเอารปแบบการแสดงทมมาแตครงกรงศรอยธยาเปนหลก จนในยคหลงๆ ไดเรมทจะรบเอาอทธพลจากตะวนตกเขามา ทาใหรปแบบการแสดงมการเปลยนไปบาง จากทกลาวมาไดแสดงใหเหนวาหากจะศกษาถงรปแบบทเปนเอกลกษณไทยทชดเจนทสด จะตองเปนการศกษารปแบบของละครในสมยอยธยา โดยประกอบดวย โขน ละครชาตร ละครนอก และละครใน

2) เนอหาและเรองราวทใชในการแสดงละครไทย

การแสดงละครไทยนนจะมเนอหาและเรองราวทอยในวรรณคด และจะมองคประกอบของสถานทตางๆ ในเรองนนซาๆ กน อนประกอบดวย วง วด และปา ซงเปนสถานทหลกทตองมในวรรณคดไทยทกเรอง ภาพลกษณดงกลาวกลายเปนสงทตดอยในความนกคดของผชมละครไทยมาจนปจจบน

3) ความเชอมโยงระหวางทตงกบการแสดงละครไทย

การแสดงละครไทยนน หากสามารถหาสถานททมความเชอมโยงเขากบการแสดงได จะทาใหการแสดงไดอรรถรสและสมจรงมากยงขน ดงนนโครงการโรงละครไทยจงควรสามารถนาเอาบรบทโดยรอบหรอสภาพแวดลอมของทตงโครงการ มาเชอมโยงเขากบกจกรรมการแสดงทจดใหผชมเขาชมดวย การสรางความตอเนองของเรองราวในการแสดงกบสถานทตง

165

โครงการนน จะทาใหการรบรของผชมมความแปลกแหวกแนวและแจมชดมากยงขนกวาเพยงการจดฉากภายในโรงละคร

ดงทไดกลาวถงไวแลวในบทท 2 ถงเหตผลของการเลอก จ.พระนครศรอยธยามาเปนทตงโครงการ ในหวขอนจงเปนการเนนยาถงเหตผลดงกลาว กลาวคอ ประวตศาสตรของการละครนนสถานททเหมาะสมทสดสาหรบโครงการ ควรจะสามารถอางองไดถงกาเนดหรอความเปนมาของการแสดงละครไทยทไดกลายมาเปนเอกลกษณของชาตไดด การทจะสรางการรบรทางดานประวตศาสตรเพมขน กคอการพยายามเสรมภาพลกษณ (image) ของโครงการใหมความเปนประวตศาสตร ซงหากพจารณาถงความเหมาะสมแลว ทาให จ.พระนครศรอยธยา จดเปนจงหวดทมความเหมาะสมมากทสด

กลบมาทเหตผลของการเลอกตาแหนงทตงโครงการ จะยดแนวคดเกยวกบ “ฉาก” ของโรงละคร ตาแหนงทตงโครงการควรจะมสภาพแวดลอมทสามารถกลายเปนฉากทเกยวเนองกบการแสดงละครไทยได ซงดงทไดกลาวมาแลววา เนอหาหรอเรองราวในวรรณคดไทย จะประกอบดวย วด วง และปา เปนหลก ดงนน ทงสามสงควรจะเปนองคประกอบอยในบรเวณตาแหนงทตงโครงการ

สวนเกณฑในการพจารณาเลอกตาแหนงทตงโครงการอนๆ จะพจารณาจากกฎหมาย อนไดแก กฎกระทรวงฉบบท 53 (พ.ศ.2542) ออกตามความในพระราชบญญตควบคมอาคาร พ.ศ.2522 และกฎกระทรวงฉบบท 395 (พ.ศ.2542) ออกตามความในพระราชบญญตการผงเมอง พ.ศ.2518 โดยพจารณาพนททในบรเวณท 1,2, 3, และ 4 ใน กฎกระทรวงฉบบท 53ฯ และพจารณาพนทในเขตสเหลองทกาหนดใหเปนทดนประเภททอยอาศยหนาแนนนอย สามารถใชเปนทตงของสถาบนราชการได ตามกฎกระทรวงฉบบท 395ฯ ดงทไดกลาวไวในหวขอ 1 ในบทท 2

จากการสารวจพนทภายในเขตผงเมองรวม จ.พระนครศรอยธยา โดยรอบเกาะเมอง พบวา บรเวณทเหมาะสมสาหรบจะเปนตาแหนงทตงโครงการควรทจะอยในบรเวณโดยรอบเกาะเมอง เพราะจะทาใหเหนฉากเปนวดและวงตามทตองการได ดงภาพท 96 อกทงควรทจะตองมสภาพแวดลอมเปนธรรมชาตเพอจะเปนปา (ตามองคประกอบทง 3 ประการในวรรณคดไทย) ดงนนจงตองมการพจารณาภาพท 11 แผนททายกฎกระทรวงฉบบท 53 (พ.ศ.2542) ออกตาม

166

ความในพระราชบญญตควบคมอาคาร พ.ศ.2522 รวมกบ ภาพท 96 เพอคดเลอกยานทเหมาะสมกอน (ดภาพประกอบในบทท 2)

ภาพท 96 สถานทสาคญทางประวตศาสตรภายในและโดยรอบเกาะเมองอยธยา

จากการพจารณาตามกฎหมายและเกณฑการพจารณาอนๆ แลว พบวาบรเวณโดยรอบเกาะเมอง บรเวณอกฟากฝงของแมนาเจาพระยา จดเปนพนทสเหลองซงเปนบรเวณทอยอาศยหนาแนนนอย สามารถจะมองยอนกลบเขามาเหนโบราณสถานตางๆ ภายในและบรเวณโดยรอบเกาะเมองได อกทงสงกอสรางในพนทสเหลองมไมมากนก ทาใหไมเกดการบดบงทศนยภาพท

167

ตองการ ดงภาพท 97 บรเวณทตองการจะเปนบรเวณพนทสเหลองทอยตดกบพนทสนาตาลออนหรอทดนประเภทสงเสรมภาพลกษณศลปวฒนธรรมไทย

ภาพท 96 เขตพนทสเหลองโดยรอบเกาะเมอง

168

ตาแหนงทตง

ทตง : อยนอกเกาะเมอง โดยตงอยในเขตใกลกบแมนาเจาพระยาและวดไชย วฒนาราม ขนาดทดน : ประมาณ 9 ไร กวาง 130 เมตร ลก 110 เมตร การใชทดน : เปนทดนรกราง มตนไมและวชพชปกคลมหนาแนน บางสวนเอกชนนา มาใชเปนทกองวสดกอสราง แนวเขตทดน : ทศเหนอ ตดกบ วดไชยวฒนาราม ทศใต ตดกบ วดสนามไชย ทศตะวนออก ตดกบ คลองทไหลตอมาจากแมนาเจาพระยา ทศตะวนตก ตดกบ ทางหลวงแผนดนหมายเลข 3263

กรรมสทธทดน : เปนทดนราชพสด อยในเขตพนทสเหลอง

ตาแหนงทตง เปนดงภาพท 98

ภาพท 98 ตาแหนงทตง

169

4.2 การวเคราะหทตงโครงการ

ทตงของโครงการตงอยบนถนนทางหลวงแผนดนหมายเลข 3263 และวดไชยวฒนาราม มขนาดเนอททงหมด 11.625 ไร จากดานหนาของทตงนจะสามารถมองเหนวดไชยวฒนารามทอยทางดานทศตะวนออกเฉยงเหนอ เปนฉากทอยเบองหลงได นอกจากนระบบสาธารณปโภคและสาธารณปการกมอยอยางครบครน เพราะตดกบถนนใหญ และใกลกบตวเมอง การเดนทางจงสะดวกรวดเรว ดงภาพท 99

ภาพท 99 ทตงของโครงการ

ทตงโครงการ

170

และจากภาพท 100 เปนการขยายใหเหนชดเจนวาทตงโครงการตงอยดานทศตะวนตกของเมอง โดยทางเขาหลกจะเปนทางหลวงแผนดนหมายเลข 3263 และทตงโครงการจะอยตดกบวดไชยวฒนาราม ภาพท 100 การขยายเพอชใหเหนตาแหนงทตงโครงการ

ทตงโครงการ

171

ส ว น ใ นภาพท 1 0 1 จะ เ ห น ไ ด ว า ว ด ไ ช ย วฒนา ร ามซ ง อ ย ท า ง ด า นท ศตะวนออกเฉยงเหนอนน เปรยบเสมอนเปนฉากของโครงการ และสามารถเหนไดชดจากทกมมมองของโครงการ สวนอาคารขางเคยงนนมความสงประมาณ 1-2 ชน รวมทงไมมตนไมสงมาบดบงทศนยภาพดงกลาว ภาพท 101 มมมองจากดานหนาทตงโครงการทสามารถนาไปสวดไชยวฒนาราม

172

จากภาพท 102 แสดงใหเหนวาพนทโดยรอบเปนพนทโลงหรอมอาคารสงไมเกน 1-2 ชน ภาพท 102 อาคารทอยโดยรอบโครงการจะมความสงไมเกน 1-2 ชน

แมนาเจาพระยา

173

จากการวเคราะหทตงโครงการ พบวาบรเวณทเหมาะสาหรบใชเปนทางเขาหลกสามารถอยบรเวณถนนสายหลก ไดแก ทางหลวงแผนดนหมายเลข 3263 และทางเขารองสามารถอยบรเวณซอยดานทศตะวนออกเฉยงใตของทตงโครงการได ดงภาพท 103 ภาพท 103 บรเวณทางเขาหลกและทางเขารองทเหมาะสมสาหรบโครงการ

ซอย

ถนนหลก

แมนาเจาพระยา

174

จากการวเคราะหทศทางแดดลม พบวา บรเวณดานหนาโครงการ (ทศตะวนตก) ซงตดกบทางหลวงแผนดนหมายเลข 3263 จะเปนบรเวณทไดรบแดดมากทสดในชวงบาย สวนพนทดานทศตะวนออกหรอดานหลงโครงการนนไดรบแดดมากในตอนเชา ซงอาจทาใหตองมการปองกนความรอนในทศทางดงกลาว สวนลมประจาไดแกลมมรสมตะวนตกเฉยงใต จะเขาสทตงโครงการทางดานหนาบรเวณทางหลวงแผนดน และลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอเขาทางดานหลงโครงการ จงควรมการออกแบบอาคารอยางสอดคลองเชนเดยวกน ทศทางแดดลมเปนดงภาพท 104 ภาพท 104 ทศทางแดดลม

แมนาเจาพระยา

175

จากการวเคราะหดานเสยงรบกวน พบวา เสยงรบกวนสวนใหญจะมาจากยวดยาน

พาหนะ บรเวณทางหลวงหมายเลข 3263 ซงเปนถนนหนาโครงการดานทศตะวนตกเพยงดานเดยว สวนจากการวเคราะหทางดานมมมองของโครงการ พบวาจากทางหลวงฯ ซงเปนถนนสายหลก สามารถมองไปยงวดไชยวฒนารามทอยดานหลงโครงการ ซงถอเปนตาแหนงท เกดทศนยภาพทสวยงามมาก รวมทงบรรยากาศอนๆ สงเสรมใหวดไชยวฒนารามมความโดดเดนขน เนองจากรอบๆ บรเวณทตงโครงการแหงน จะเปนทโลง หรอมอาคารสงเพยง 1-2 ชน จงไมเกดการบดบง

แมนาเจาพระยา

มมมอง

เสยงรบกวน

176

ภาพท 105 การวเคราะหดานเสยงรบกวนและสายตา

บรเวณทตงโครงการอยตดกบวดไชยวฒนารามซงบางปจะมนาทวมถงแตอยางไรกตามโครงการไมไดอยตดรมนาการทวมของนาเกดขนไมมาก อกทงบรเวณดานขางจะมคลองระบายนาของวดไชยฯซงชวยระบายนาสวนหนงหากมการขดลอกคลองใหระบายไดดขน และมการเตรยมการในสวนนโดยการขดบอดกไวตรงบรเวณทวางดานบนพนทและมประตนาจะมการเปดเมอมนาทวมเพอกกนาสวนทเหลอไวลงในบอกอนจะระบายลงคลองอกท

แมนาเจาพระยา

สวนทมการขดบอและวางประตนาไว

185

บทท 6

การออกแบบสถาปตยกรรม

1.ขนการจดทาแบบราง

ภาพท 120 MASS MODEL I

แบบรางครงทหนงแสดงแนวความคดเรมตนในการจดกลมอาคาร โดยจะมอาคาร

หลกคอกลมอาคารโรงละครทนากรอบความคดจากการศกษามาสรางเปนสถาปตยกรรม มขอทถกตงคอแนวแกนหลกของกลมอาคารไมชดเจนซงกมการแกไขในแบบรางครงตอไป

THEATRE

PUBLIC SPACE

SERVICE

RESTUARANT

AXIS

196

FORM

2. ขนการจดทาแบบจรง

STAGE CONCEPT

การปรบการใชงานของเวทและสวนนงชมการแสดงโดยนารปแบบพฒนาการของการแสดงและการนงชมละครไทยเปนตนแบบของแนวความคด นามาพฒนาเปนแนวความคดในการจดรปแบบโรงละคร

Stage

Stage

Stage

Seats Seats Seats

CONCEPTUAL IDEA

แนวความคดในการใชการรบรมาประยกตเขากบลกษณะการแสดงละครรา โดยการใชการปรบมานเวทใหเขากบรปแบบการแสดงทตองการ

MASS FORM

ภาพท 139 แสดงแนวความคดในการสรางรปแบบสถาปตยกรรม

197

STAGE & SCENES

BORROWED SCENE

SITE

SALA VIEW

VIEWS

CASE STUDY

CONTEXT INTEGRATION

ภาพท 140 แนวความคดในการใชงานของเวทหลก

198

พนทแสดง

STAGE DRAPES

THEATRE COMPARISON

BUILDING SYSTEMS

WASTE WATER WATER SYSTEM

ELECTRICAL

MIC

COUNTERWEIGHT SYSTEM

GRID LINES

ROLL CURTAIN

FORM PROCESS STAGE SYSTEM

ระบบการใชเวทและการจดรปทรงอาคารททาใหการใชงานแตกตางกนของโรงละครตามแนวความคดโรงละครไทยกบโรงละครแบบสากล

รปแบบโรงละครสากลแบบ Trust-stage theatre ทมลกษณะใกลเคยงกบรปแบบตามแนวความคดของโรงละครไทยแตจะมการจดเวททแตกตางกน

การออกตวของตวละครทแตกตางกนของการแสดงละครแบบสากลและละครราของไทยทาใหรปแบบการจดพนทแสดงเกดรปแบบทแตกตางกน

การนงชมละครตามแนวความคดแบบโรงละครไทยจะมการนงชมในมมมองทหลากหลายทาใหเกดมมมองทแตกตางกนในแตละทนง

การใชพนทสาหรบวงดนตรจะมการวางรปแบบทแตกตางกนตามเนอหาและรปแบบของการแสดงทแตกตางกน

CURTAIN

ภาพท 141 งานระบบและการเปรยบเทยบรปแบบโรงละคร

199

SERVICE AUDIENCE

ACTORS

CIRCULATION DIAGRAM

CONTEXTUAL SITE

PUBLIC STAGE

AMPHITHEATRE

STAGE

SEATS

SERVICE

CONTROL ROOM

SALA

RESTUARANT

RAMP

FORM RE-PRODUCTION

RHYTHM OF ROOF PLANE

SALA

SALA

COURT

COVER WAY

AERIAL VIEW

PUBLIC SPACE

วดไชยวฒนาราม

LAY - OUT

MASS IMAGE

AERIAL VIEWS

ภาพท 142 งานระบบ ภาพของอาคาร และบรบทรอบทตงโครงการ

203

ภาพท 148 รปตดดานยาวจากแบบจรง

ภาพท 149 รปตดดานหนารปทหนง

ภาพท 150 รปตดดานหนารปทสอง

204

ภาพท 151 ผงหลงคาจากแบบจรง และจาก MODEL

ภาพท 152 MODEL อาคาร รอบๆทตงโครงการ และอาคารทมผลตอโครงการ ภาพท 153 MODEL แสดง DIAGRAMการใชเวทหลก และการเปลยนฉาก

205

ภาพท 154 แบบงานทสงครงสดทาย

206

VIEWS OF THE THEATRE

AERIAL VIEWS

ALTERNATIVE

ALTERNATIVE

SEATS & STAGE INTEGRATED

MAIN STAGE

THEATR

SERVICPUBLIC SPACE

RESTUARA

PROGRAM

SEAT SEAT SALA

AERIAL VIEWS

ภาพท 155 มมมองดานตางๆของโรงละคร

บทท 7

สรปและเสนอแนะ

1.สรป

การศกษาในครงนมวตถประสงคคอ 1) เพอศกษาววฒนาการของสถาปตยกรรมทใชในการจดแสดงการละครและการฟอนราของไทย 2) เพอแสดงการพฒนาและหาจดผสานทจะสามารถจะนาไปใชในการพฒนาสถาปตยกรรมสาหรบการจดแสดงละครและการฟอนราของไทยยคใหม 3) เพอศกษาหาความเกยวเนองระหวางวฒนธรรม และลกษณะเฉพาะของการแสดงไทยกบสถาปตยกรรมทใชเพอการแสดงวามความสมพนธกนอยางไร และ 4) เพอศกษาการออกแบบสถาปตยกรรมและการสรางสรรคทวางบนพนฐานของวฒนธรรม ใหไดอาคารทเหมาะสมและสอดคลองกบสภาพปจจบน โดยสามารถสรปการศกษาววฒนาการไดดงน

ในยคกอนสโขทยการละครยงไมเกดขน มแตเพยงรปแบบของการแสดงออกทางการเคลอนไหวทางรางกายของชมชนทอยในอาณาเขตบรเวณทปจจบนเรยกวาประเทศไทย การแสดงออกเหลานนบางครงกเพอแสดงความดใจจากการทากจการอนใดอนหนงในชวตประจาวนไดสาเรจ หรออาจเกดจากพธกรรมความเชอตางๆ ตามทมในสมยนน การกระทาเหลานลวนเปนรากฐานของการพฒนาตอมาของการละคร

ตอมาในสมยสโขทยจากศลาจารกจะเหนถงวาเกดคาวา ระบา ( ) เตน แสดงใหเหนถงพฒนาการของการแสดงกรยาเพอแสดงออกทางอารมณไดพฒนาขนมามแบบแผนมากขนถงกบสามารถแยกประเภทการแสดงออกไดถง 3 ประเภทซงกจะพฒนาตอเนองมาสยคอยธยา

ในอยธยากเกดการพฒนาแบบแผนของการฟอนราเรมมรปแบบทมากขนและมการนาเรองราวมาผสมผสานกบการฟอนราทาใหเกดละคร ซงกมปรากฏหลกฐานครงแรกในสมยพระนารายณ ทกลาวถงละคร การพฒนารปแบบการฟอนราและละครทมแบบแผนมากขนนทาใหเรมมความตองการ สถานทสาหรบการแสดงอยางเปนเรองเปนราว เรมแรกสถานทสาหรบการแสดง

208

ใชศาลาโถงหรอโรงชวคราวสาหรบการแสดง ซงหากเปนภายนอกพระราชสานกกเพยงจดหาสถานททสามารถรวมคนจานวนมากไดโดยใหมการแสดงอยตรงกลางและมผชมลอมรอบชมการแสดงได สวนในราชสานกสามารถเทยบเคยงไดจากในรชกาลท 1 ยคตนรตนโกสนทรทไดนารปแบบวฒนธรรมจากอยธยาเปนแมแบบในการวางรากฐานวฒนธรรมบานเมอง และรปแบบของสถานทสาหรบชมการแสดงละครสาหรบเจานายในราชสานก คอทองพระโรง หรอศาลาโถงในเขตวงหรอบาน การชมสามารถชมจากพระแกลบนพระตาหนก ตอมาเมอภายหลงการเสยกรงครงท สอง พระเจาตากทรงรวบรวมบานเมองขนมาใหมและสถาปนากรงธนบรเนองจากในยคสมยนเปนยคสมยสนๆ และเกดสงครามอยตลอดเวลาทาใหการพฒนาการละครในสมยนไมไดทาอยางเปนเรองเปนราวมากนก แตกมบนทกถงความพยายามในการรวบรวมละครของพระเจากรงธนบร

และเมอเขาสยครตนโกสนทรในยคนการกอบกบานเมองสามารถทาไดสาเรจ ไดมการนาแบบแผนสมยอยธยามาเปนแมแบบในการพฒนาบานเมอง ในเรองการละครกเชนเดยวกนรชกาลท 1 ทรงไดรวบรวมและไดจดเขยนแบบแผนของทาราแมบทขนเพอใหใชสบตอกนตอมา ซงกเปนการสรางรากฐานของรปแบบการละครไทยทเขมแขงขน สวนรปแบบของโรงละครกมรปแบบการแสดงททองพระโรง โดยชมจากพระแกลบนพระตาหนก หรอหากเปนนอกราชสานกกเปนการแสดงทศาลาโถงและการชมกชมจากรอบๆบรเวณศาลาโถงนนเอง

ตอในรชกาลท 2 การละครกพฒนามากขนเนองจากในรชกาลนทรงสนพระทยในการละครเปนอนมาก ทาใหเกดรปแบบละครใหมๆ ขนมา เชน ละครนอกแบบหลวง ซงแตเดมในราชสานกจะมเพยงละครใน และโขน มการประพนธบทละครทเหมาะกบการแสดงทาราของละครไทยมากขน ซงเปนพนฐานทสาคญของการพฒนาละครไทยในยคตอมา ในรชกาลนรปแบบของการละครเรมวางรากฐานอยางเปนระบบและแบบแผน อกทงโรงละครกพฒนาไปในลกษณะเดยวกนกบละคร กลาวคอสถานทสาหรบการแสดงเรมเปนสถานทเฉพาะสาหรบแสดงและชมการแสดง

ในรชกาลท 3 ในรชกาลนไมทรงโปรดการละครและทรงยบละครหลวงหรอละครในไปเสย แตกลบเปนผลดแกการละครเนองจากในรชกาลกอน ละครในผหญงจะมแตเพยงสาหรบพระมหากษตรยเทานน แตในรชกาลนเนองจากทรงยบละครหลวงไปแลวทาใหวงหนา และผมบรรดาศกดกเรมมคณะละครผหญงขนมาโดยอางวาตองการอนรกษรปแบบไวไมใหสญไป ทาใหเกดคณะละครและมรปแบบการพฒนาละครมากขน

209

รชกาลท 4 ทรงมพระราโชบายเปดการคาเสรกบตางประเทศทาใหชาวตะวนตกและวฒนธรรมตะวนตกเรมเขามา เรมมคนรนใหมทศกษาวชาการแบบตะวนตก ในรชกาลนทรงโปรดใหมละครผหญงของหลวงขนมาอกครงหนงและทรงออกประกาศใหมละครผหญงไดอยางเสร ทาใหละครผหญงเรมแพรหลายมากขน สวนละครทใชผชายแสดงทงหมดกเรมลดความนยมลง เนองจากการฝกหดทาไดยากและสนเปลองกวาละครผหญง หากแตโขนกยงใชผชายแสดงอยเชนเดม ในยคนเกดการวาจางคณะละครเพอแสดงในงานตางขนโดยเรยกตางกนดงน คอ 1) งานฉากคองานแสดงเตมรปแบบเสยคาจางมากแสดงในงานพธทผวาจางมเงนมาก 2) งานปลก คองานแสดงตามงานวดตางๆ ใชเงนในการวาจางนอยกวาแบบแรก 3) งานเหมาคองานแสดงแบบเหมาแสดงเปนเดอนๆ ซงสวนใหญจะแสดงตามโรงบอนตางๆ เพอใชเรยกคนเขาไปเลนการพนน

จะเหนวารปแบบของการวาจางทงสามแบบในรชกาลนเปนพฒนาการทสาคญสาหรบโรงละคร แสดงใหเหนถงรปแบบของโรงละครทใชในการแสดงละครไดอยางชดเจน โดยเปนละครทแสดงภายนอกราชสานก ในราชสานกสวนใหญจะเปนการชมละครในเนองจากมความประณต สวยงาม เปนทตองรสนยมของคนในราชสานกมากกวา อกทงสถานทแสดงกมรปแบบสถานททคลายกบสมยกอนคอเปนทองพระโรง หรอศาลาโถง และผทชมการแสดงมจานวนไมมาก เปนพวกขาราชบรพารหรอผมบรรดาศกดในราชสานกเทานน ตางจากรปแบบของโรงละครภายนอกทแสดงใหคนทวไปชม เมอมความนยมในการดละครมากขนสถานทกเรมมความจาเปน อกทงในรชกาลนเมอมการวาจางในแบบงานเหมาทาใหสามารถแสดงเรองราวตอเนองไดหลายๆวนไมตองรอดงานปลกเปนงานๆไป ทาใหเรมมผตดตามละครในวกโรงบอนซงในภายหลงกเลยกลายเปนโรงละครสาธารณะทตองจายเงนเขาไปดละคร

ในรชกาลท 5 เนองมาจากในรชกาลนอทธพลจากตะวนตกเรมเขามากขนอกทงเกดลทธลาอาณานคมจากตางประเทศเขามาทาใหตองทรงพฒนาประเทศโดยนารปแบบจากตะวนตกเขามามากขน ในรชกาลน ทรงสงนกเรยนไปเรยน ทตางประเทศมากขน รวมถงการกอตงกระทรวงตางๆ เกดขาราชการททางานในกระทรวงแทนทจะตองไปทางานตามวงเจานายตางๆ เปนการขยายรากฐานของชนชนกลางทมกาลงจบจายมากขนกวาสมยกอนๆ เหตการณหนงทสาคญในรชกาลนคอทรงโปรดใหเลกทาส การนกเกดผลตอพฒนาการของละครเชนเดยวกน การเลกทาสทาใหเจานายตางๆททรงเคยมคณะละคร ตองยบหรอหาทางรกษาคณะละครขนมาเนองจากตองเสยเงนเดอนและคาใชจายใหแกตวละครในคณะซงเปนคาใชจายจานวนมาก การจะรกษาคณะละครไดกตองหาเงนจากการเกบจากคาชมการแสดงรวมทงจากเหตผลจากรชกาล

210

กอนทเกด วกโรงบอน ขนเหลานทาใหในรชกาลนเกดโรงละครสาธารณะขน โดยรปแบบของโรงละครกมการนารปแบบของโรงละครตะวนตกมาใช ปรบเขากบการแสดงละครของไทย โดยโรงละครทสาคญในรชกาลนคอปรนซเทยเตอร และโรงละครสวนมสกวน โดยเปนโรงละครทสามารถแสดงไดทงโขน (ยกเวนโขนกลางแปลงเนองจากตองใชเนอทมาก) และละคร (ละครทกประเภท) ซงรปแบบของโรงละครในสมยนกจะเออตอชนชนกลาง ทมกาลงจบจายในการเขามาชมมากขน อนทจรงหากดจากรปแบบของโรงละครในสมยนกจะเหนวาเปนรปแบบทสามารถใหชนชนสง และชนชนอนๆในเมองไทยสามารถเขามาชมในโรงเดยวกนได โดยมการแบงชนบนชนลางในการชมตามลาดบราคา ทาใหชนชนสงทตองการเขามาชมการแสดง เชน ละครนอกกเขามาชมได ไมเหมอนตอนตนรชกาลทตองทรงประพนธละครนอกขนเพอใชแสดงและชมในราชสานกเทานน ในราชสานกหาผแสดงแบบละครนอกไมไดเนองจากหยาบเกนกวานางในราชสานกทแสดงจะแสดงได

ในรชกาลท 6 พระองคทรงสนพระทยในการละคร อกทงทรงสาเรจการศกษาจากประเทศองกฤษ ทาใหในรชกาลนเกดการพฒนาการละครขนมาอกเปนอยางมาก ทรงรวบรวม และจดองคกร การศกษาและการแสดงขน คอ กรมมหรสพ ทาใหการละครในรชกาลนเจรญรงเรอง

ในรชกาลนมการกบฏบอยครง เกดภยทงจากภายในประเทศและภายนอกประเทศทาใหรชกาลท 6 ทรงตองการปลกความรกชาตในชาตไทยขนจงทรงนาละครมาเปนสวนหนงในการสรางความรกชาต โดยไดทรงประพนธบทละครไวมากมาย และพระองคทรงสนพระทยในการละครแบบตะวนตกเปนทนเดมอยแลวในสมยพระองคจงเกดละครทเปนรปแบบตะวนตกขน คอละครรอง และละครพด มการใชฉากสมจรง เครองแตงกายแบบปจจบน โดยในรชกาลนทรงปรบปรงโรงละครสวนมสกวนทาใหกลายเปนโรงละครทสาคญในรชกาล ซงรปแบบของโรงละครกเปนรปแบบทผสมผสาน ระหวางไทยกบตะวนตก แตเนองจากอทธพลตะวนตกทเขามาคอนขางสง ในชวงนทาใหโรงละครมรปแบบตะวนตกเจอเขามาสงมาก

รชกาลท 7 ทรงครองราชยในระยะสนๆ เพยง 7 ปแตในรชสมยของพระองคเกดภาวะทขาดแคลนเงนในคลงหลวงทาใหตองทรงยบกรมมหรสพทเพงตงขนในรชกาลท 6 และตองปลด ขาราชการบางสวนออก ซงมผลทาใหเกดการเปลยนแปลงการปกครองโดยคณะราษฎร ในภายหลง

211

ในรชกาลนภาพยนตรเขามามบทบาทในประเทศไทยมากขน ภาพทสมจรงและการนาเสนอทนาตนตาตนใจทาใหเกดความนยมอยางรวดเรว อกประการหนงคอรชกาลท 7 กทรงโปรดภาพยนตรเปนอยางมากดวย และเนองในโอกาสฉลอง 150 ปกโปรดใหสรางโรงภาพยนตรศาลาเฉลมกรง ทาใหละครกเรมเสอมความนยม อกทงภายหลงเมอเปลยนแปลงการปกครอง และยบกรมมหรสพในตอนตนรชกาลไปแลว ทาใหศลปน นกแสดง กตองประกอบอาชพอนจน มการตงกรมศลปกร และวทยาลยนาฏศลปขน กจงมการหาครละครกลบมาฝกเดก แตรปแบบและความนยมของคนไทย กไมไดสนใจในการละครไทยเหมอนแตเดมแลว ทาใหละครไทยในสมยหลงเปลยนแปลงการปกครองกไมไดมการพฒนารปแบบขนมาอยางแตกอน สงผลไปถงรปแบบของตวโรงละครซงเปนสถาปตยกรรมทรองรบการแสดงละครดวย อาจจะดวยสาเหตนเองททาใหการสรางโรงละครไทยหลง เปลยนการปกครองจงไดนาเอารปแบบของโรงละครแบบตะวนตกมาสรางแบบเตมรปแบบ ทาใหการพฒนารปแบบละครในชวงหลงตองปรบการแสดงใหเหมาะกบรปแบบเวทของโรงละครทนารปแบบตะวนตกมา

จากการศกษาหาววฒนาการของสถาปตยกรรมทใชในการจดการแสดงละครซงในทนจะเรยกวาโรงละคร แสดงใหเหนวารปแบบววฒนาการของโรงละครไทยนนจากอดตซงในทนหมายถงตงแตกอนยคสโขทยจนถงตนรตนโกสนทรนนมพฒนาการของสถาปตยกรรมเรอยมาโดยมการปรบเขาหากนทงสถาปตยกรรมปรบเขาหาการแสดง และการแสดงปรบเขาหาสถาปตยกรรม อยางไรกตามกเปนพฒนาการทเกดขนควบคกนและทาใหเกดรปแบบทเปนเอกลกษณทงสถาปตยกรรมโรงละครและรปแบบการแสดงละครของไทย แตเมอไทยตองรบอทธพลของตะวนตกเขามาอยางไมไดมการปรบเขากบเนอหาวฒนธรรมของประเทศไทยในชวงรชกาลท 5 จนถงการเปลยนแปลงการปกครองอาจเนองมาจากสาเหตตางๆทงลทธลาอาณานคม คานยมของสงคมทเปลยนไป หรอดวยเหตผลอนใดกตาม แมในปจจบนจะมการพยายามนาเอาการแสดงละครไทยมาทาใหเปนทนยมขนมาอก กไมเหมอนแตเดมอกแลว ทศนคตและความเขาใจในละครไทยของคนในปจจบนกตางออกไปจากเดม สวนหนงเนองจากเนอหาในเรองทนามาแสดงสาหรบละครไทยนนแตเดมแทบจะเปนสวนหนงในการดาเนนชวตของคน เชนคาวา วาแตเขาอเหนาเปนเอง เปนคากลาวเปรยบเปรยซงยกเอาเรองในวรรณคดทใชแสดงละครขนมาเปรยบเปนตน แตในปจจบนวรรณคดไมไดเปนสวนหนงของการดาเนนชวตในสภาพสงคมปจจบนอกแลวทาใหความเขาใจในสวนนของสงคมในปจจบนหายไป

212

รปแบบของสถาปตยกรรมโรงละครในปจจบนกเชนเดยวกนเนองจากพฒนาการทขาดตอนในชวงทเราตองรบเอาอทธพลตะวนตกเขามาแบบไมไดมการปรบนนกมผลตอการออกแบบโรงละครไทยมการนาเอารปแบบโรงละครตะวนตกทนยมกนวาทนสมย เขามาโดยไมไดมการปรบเขากบรปแบบและเนอหาของการแสดงละครแบบไทย เมอสถาปตยกรรมไมปรบเขาหาการแสดง การแสดงกตองปรบเขาหาสถาปตยกรรม แตการปรบเขาหานกทาใหการใชพนทของการแสดงละครไทยแบบเดมหายไป อกทงปฏสมพนธระหวางนกแสดงกบผชมในรปแบบและบรรยากาศแบบเดมซงคอนขางจะมเอกลกษณชดเจนนนกถกรปแบบของสถาปตยกรรมกลนไป จดผสานหรอจดรวมสาหรบการสรางสถาปตยกรรมโรงละครทมเหมาะสมกบละครไทยในปจจบนนนจงตองพจารณาจากพฒนาการรปแบบการแสดงของละครไทยควบคไปกบพฒนาการของรปแบบสถาปตยกรรมโรงละครไทย โดยปรบใหเขากบเนอหาของสงคมในปจจบนในเรองพฤตกรรมการชม และความเขาใจในเนอเรองของละครไทยของผชมในปจจบน ซงกจะทาใหสถาปตยกรรมโรงละครทสรางขนสาหรบการแสดงละครไทยนมการใชพนททเหมาะสมกบรปแบบการแสดงละครของไทย 2. ขอเสนอแนะ

จากภาพรวมของการศกษาเรองโรงละครไทยจะเหนวาอทธพลตางๆลวนมผลกระทบตอสถาปตยกรรม การสรางสถาปตยกรรมทเหมาะสมกบการใชงานจงตองคานงถงการปรบ ผสานการใชงานซงรวมถงความสาคญของการศกษาราก หรอพนฐานของวฒนธรรมเดมของเราดวยเชนเดยวกน

การศกษาประวตศาสตรสถาปตยกรรมกอนทจะออกแบบสถาปตยกรรมนนจะมสวนชวยในการสรางความเขาใจในทางลกตอการออกแบบสถาปตยกรรมนนๆ ชวยในการมองภาพรวมและสรางประเดนในการออกแบบ ซงลวนมผลตอแนวคดในการสรางสรรคสถาปตยกรรม รปแบบของการสรางสรรคสถาปตยกรรมกจะแสดงออกมาวาผศกษามความเขาใจและลงลกเพยงใดตอการศกษา

การศกษาเรองโรงละครไทยเปนตวอยางหนงทใชรปแบบการศกษาเชนน โดยจะ

คานงถงขบวนการกอนไดมาซงแบบ สวนใหญจะเปนการอางองจากประวตศาสตร การศกษาววฒนาการ ผลกระทบตางๆ ของสภาพสงคมในปจจบน แลวนาสงทไดจากการศกษาเหลานนเปน

213

ฐานแนวคดในการออกแบบ รปแบบทไดจงไมใชผลสรปของการออกแบบในเรองโรงละครไทยทชชดลงไปวาตองเปนรปแบบเชนน หากแตขนอยกบผลการศกษาและการตความในความเขาใจของผศกษาเอง อยางไรกตามแนวคดทงหมดนนกองอยบนพนฐานขบวนการ และแนวคดดงทกลาวมาซงสามารถเชอมโยงไปกบเรองททาการศกษาทงในเรองประวตศาสตร สภาพแวดลอม เศรษฐกจ สงคม และคานยม ซงทาใหผออกแบบสามารถมองภาพรวมของสถาปตยกรรมไดกวางขนและเกดมมมองใหมๆในการสรางสรรคสถาปตยกรรม

214

บรรณานกรม ภาษาไทย การทองเทยวแหงประเทศไทย. แผนท. (Online). Accessed 8 October 2002. Available from

http://www.tat.or.th/thai/tourinfo/central/ayutthaya/map.html ขจร สขพานช. ฐานนดรไพร. กรงเทพมหานคร : ภาควชาประวตศาสตร มหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร, 2519. คกฤทธ ปราโมช,ม.ร.ว. การบรรยายประกอบการสาธตออกตวเรองมาตรฐานนาฏศลปไทย.

กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2536. เตมศร บณยสงห และ เจอ สตะเวทน. วชานาฏศลป (การละครเพอการศกษา). พระนคร :

องคการคาของครสภา, 2514. ทรงศกด ปรางควฒนากล. การละครไทย. เชยงใหม : ภาควชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม, 2526. นธ เอยวศรวงศ. ปากไกและใบเรอ, กรงเทพมหานคร : มตชน, 2527. ธนต อยโพธ. ศลปะละครรา หรอคมนาฏศลปไทย. กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, 2516. บญเหลอ เทพสวรรณ,ม.ล. วเคราะหวรรณคดการละครไทย. กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช

, 2517. ประสทธ ถาวร. ความรเรองดนตรไทย. พระนคร : โรงพมพนยมอกษร, 2515. ปรตตา เฉลมเผา กออนนตกล,บรรณาธการ. เบกโรง ขอพจารณานาฏกรรมในสงคมไทย.

กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2534. ปราณ วงศเทศ. พนบานพนเมอง. กรงเทพมหานคร : สานกพมพเจาพระยา, 2525. ปาเลกวซ,สงฆราช. เลาเรองกรงสยาม. แปลโดย สนต ท. โกมลบตร. พระนคร : กาวหนา, 2506. ประทน พวงสาล. หลกนาฏศลป. พระนคร : ไทยมตรการพมพ, 2514. มนตร ตราโมท. ประวตการละครไทย. กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, 2515. วลยวภา บรษรตนพนธ, ม.ล., บรรณาธการ. นาฏศลปไทย. กรงเทพมหานคร :

โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2534. สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาดารงราชานภาพ. พนฐานอารยธรรมไทย ตอนดนตรและ

นาฎศลปไทย. พระนคร : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2515. สจตต วงษเทศ. รองราทาเพลง ดนตรและนาฏศลปชาวสยาม. กรงเทพมหานคร : มตชน, 2532.

215

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาดารงราชานภาพ. ตานานละครอเหนา. พระนคร : โรงพมพไท, 2464.

สมถวล วเศษสมบต. วรรณคดการละคร. กรงเทพมหานคร : อกษรบณฑต, 2527. สมภพ ภรมย. พระเมรมาศสมยกรงรตนโกสนทร. กรงเทพมหานคร : อกษรสยามการพมพ, 2521. สรพล วรฬหรกษ. ววฒนาการนาฏยศลปไทยในกรงรตนโกสนทร. กรงเทพมหานคร : สานกพมพ

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2536. สวรรณ อดมผล. วรรณกรรมการแสดงของไทย. กรงเทพมหานคร : สานกพมพประกายพรก, ม.ป.ป. สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. ศลปะการแสดงของไทย. กรงเทพมหานคร :

โรงพมพสานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, 2542. สมนมาลย นมเนตพนธ. การละครไทย. กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, 2532. ภาษาตางประเทศ Roderic ck Ham. Theatre planning. London : Architectural Press, 1972. James Steel. Theatre builders. London : Academic Editions, 1996. Harold Burns - Mayer and Edward c. cole. Theatres and auditoriums. New york :

Van Nostrand and Rein hold, 1964.

216

ประวตผวจย ชอ-สกล นายปยเดช อครโพธวงศ ทอย 47/3 ตาบลเวยง อาเภอเมอง จงหวดเชยงราย 57000 ประวตการศกษา

พ.ศ. 2542 สาเรจการศกษาปรญญาสถาปตยกรรมศาสตรบณฑต จากมหาวทยาลยขอนแกน จงหวดขอนแกน

พ.ศ. 2543 ศกษาตอระดบปรญญาสถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรมไทย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร