ชวตทสรางสรรค สดใส และ สขสนต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

มงคลวารอายครบ ๖ รอบ สนต อารยางกร

๒๘ กนยายน ๒๕๔๙

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต © พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ISBN

พมพครงท ๑ - กนยายน ๒๕๔๙ ๑,๐๐๐ เลม (รวมเนอหาจากหนงสอทมอยกอน ๔ เลม และจดปรบตามควร) - มงคลวารอายครบ ๖ รอบ สนต อารยางกร ๑,๐๐๐ เลม

แบบปก: พระชยยศ พทธวโร พมพท

สารบญ

อนโมทนย ก

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑ วาสนาสรางเองได ๑ วนเกดเปนวนด เพราะเราทาใหด ๑ ทาบญวนเกดใหเปนการเรมตนทด ๒ วนเกด คอ วนทเตอนใจใหเกดกนใหดๆ ๒ เราสรางวาสนา แลววาสนากสรางเรา ๓ ถาคดเปน กพลกวาสนาได ๕ มาสรางวาสนาดๆ ทจะใหมความสข ๖ จตใจทด ตองเกดหาอยางนเปนประจา ๗ เกด คอ เชอมตอทกาเนด กบความงอกงามตอไป ๘ เชอมเรา กบคณพอ-คณแม ๘ เชอมฐานวฒนธรรมไทย กบความเจรญทจะกาวหนาตอไป ๙ นกถงวนเกด ชวยใหไมหลงเตลดออกจากธรรมชาต ๑๐ เชอมบคคลในสงคม กบชวตในธรรมชาต ๑๐ วนเกด ทาใหไมลมทจะหวนกลบมาพฒนาชวต ทเปนตวแทของเรา ๑๑ เกดมาแลว ถาเลยงไมด จะเปนคนททกขงาย-สขไดยาก ๑๓ ถาเกดแลวพฒนา ยงเกดมานาน ยงสขทกสถาน ๑๔

ชวตทสมบรณ ง ชวตทสมบรณ ๑๖ นาเรอง ๑๖ ทาบญเพออะไร? ๑๖ อยามองขามความสาคญของวตถ ๒๑ จดเรมตนคอ ประโยชนสขขนพนฐาน ๒๒ พนฐานจะมน ตองลงรากใหลก ๒๕ ถาลงลกได จะถงประโยชนสขทแท ๒๗ ถงจะเปนประโยชนแท แตกยงไมสมบรณ ๓๐ ถากระแสยงเปนสอง กตองมการปะทะกระแทก ๓๒ พอประสานเปนกระแสเดยวได คนกสบายงานกสาเรจ ๓๔ ปญญามานา มองตามเหตปจจย ตวเองกสบาย แถมยงชวยคนอนไดอก ๓๗ ประโยชนสขทสมบรณจะเกดขนได จตใจตองมอสรภาพ ๓๙ อสรชน คอคนทไมยบไมพอง ๔๑ ถาโชคมา ฉนจะมอบมนใหเปนของขวญแกมวลประชา ๔๓ ถาเคราะหมา มนคอของขวญทสงมาชวยตวฉนใหยงพฒนา ๔๕ ทาไม โลกยงพฒนา ชาวประชายงเปนคนทสขยาก ๔๙ ความสขจะเพมทว ถาพฒนาอยางมดลยภาพ ๕๑ ถาไมมความสขแบบประสาน กไมมการพฒนาแบบยงยน ๕๓ การพฒนาแบบยงยน มาดวยกนกบความสขแบบยงยน ๕๕ ชวตสมบรณ ความสขกสมบรณ สงคมกสขสมบรณ เพราะจตเปนอสระดวยปญญา ทถงการพฒนาอยางสมบรณ ๕๘

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) จ เพมพลงแหงชวต ๑

เรมตนด ดวยสามคคในบญกศล ๖๒ ถารเขาใจ จะอยากใหอายมาก ๖๓ หาคาตอบใหได วาพลงชวตอยทไหน ๖๕ พอจบแกนอายได กพฒนาตอไปใหครบชด ๖๖ เมออายคบหนา เรากเตมพลงอายไปดวย ๖๙ สรางสรรคขางใน ใหสอดคลองกนกบสรางสรรคขางนอก ๗๑ เกดกศล เปนมงคลมหาศาล ๗๔

ชวตจะงาม สงคมจะด ตองมการศกษาทไมผด ๗๕ ภาค ๑ มองสงคมใหถงคน ๗๗ งานทตองเพงและเรง คอฟนฟชนบททเปนสวนใหญของประเทศไทย ๗๗ - ไมใหความเสอมแบบเมองไหลเขาชนบท แตใหชนบทเปนสตแกเมอง ๗๗ - ฟนฟบทบาททแทของวดขนมา ใหประสานบานกบโรงเรยน พาชมชนกาวไปดวยกน๗๙ - สมยกอน เณรมาก หลวงตาไมคอยม สมยน เณรหมด มแตหลวงตา ๘๒

ถาบอกวาไทยเปนเมองพทธ กตองเลกเปนทาสของความไมร ๘๖ - หลกงายๆ กไมประสประสา พฒนาคนใหมตนทพงได ไมใชมวรอผลดลบนดาล ๘๖ - อยรวมกนโดยมเมตตา แตตองแกปญหาโดยใชปญญา ๘๗

งานพระพทธศาสนาทงหมด เปนองครวมเพอจดหมายหนงเดยว ๘๙ - จดการปกครองขนมา เพอใหการศกษาไดผล ๘๙ - ญาตโยมทาบญ ตองใหสมตามพทธพจนวา “ศกษาบญ” ๙๑ - หนาทของผทางานทางสงคม ตองนาคนเขามาหามรรค ๙๓

ชวตทสมบรณ ฉ

ภาค ๒ มองคนใหถงธรรม(ชาต) ๙๕ มนษยเปนสตวทประเสรฐดวยการศกษา ๙๕ ศกยภาพของมนษย คอจดเรมของพระพทธศาสนา ๙๗ ชวตทด คอชวตทศกษา

เมอพฒนาคนดวยไตรสกขา ชวตกกาวไปในอรยมรรคา ๙๙ ชวตม ๓ ดาน การฝกศกษากตองประสานกน ๓ สวน

พฒนาคนแบบองครวม จงเปนเรองธรรมดาของการศกษา ๑๐๑ ไตรสกขา: ระบบการศกษา ซงพฒนาชวตทดาเนนไปทงระบบ ๑๐๕ ระบบแหงสกขา เรมดวยจดปรบพนทใหพรอมทจะทางานฝกศกษา ๑๐๗ ชวตทง ๓ ดาน การศกษาทง ๓ ขน ประสานพรอมไปดวยกน ๑๑๑ การศกษาจะดาเนนไป มปจจยชวยเกอหนน ๑๑๖ การศกษา[ทสงคม]จดตง ตองไมบดบงการศกษาทแทของชวต ๑๒๒ ระบบไตรสกขาเพอการพฒนาอยางองครวมในทกกจกรรม ๑๒๕ ระบบการฝกของไตรสกขา ออกผลมาคอวถชวตแหงมรรค ๑๒๗ ปฏบตการฝกศกษาดวยสกขา แลววดผลดวยภาวนา ๑๓๐

วาสนาสรางเองได∗

ขออนโมทนาโยมญาตมตรทกทานทมาทาบญวนน โดยปรารภโอกาสมงคลในชวงวนเกด ทจรงระยะนมหลายทานทเปนเจาของวนเกด กขออนโมทนารวมไปพรอมกน

โดยเฉพาะเวลานกใกลปใหมดวย สาหรบปใหมนโยมญาตมตรทงหลายไดหมดทกทาน เพราะฉะนนในชวงนทใกลจะขนปใหม กเลยขออวยชยใหพรแกทกทานพรอมกนไป สวนทานทเปนเจาของวนเกดกไดทงสองอยาง คอทงปใหมและวนเกดดวย

วนเกดเปนวนด เพราะเราทาใหมนด ทงวนเกด และวนขนปใหมน เปนอนวาดทงนน ทวาดกเพราะเรา

ทาใหดนนเอง ทวาทาใหด ทาอยางไร กเรมตงแตทาใจใหด ทาใจใหด ใหราเรงเบกบานแจมใส และตงใจดคดด ทานเรยกวา

เปนมโนกรรมทเปนบญเปนบญกศล ตอนนแหละมงคลเกดขนทนท ทนพอใจด สบายใจผองใสเบกบาน คดในทางทด และตงใจดวา

จะทาอะไรๆ ทเปนเรองดๆ แลวตอไป กพดด ตอจากนนทสาคญกทาออกมาขางนอกด นแหละเปนมงคลทแทจรง ∗ พรวนเกด ของพระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ในการถวายสงฆทาน ในชวงระยะวนเกดของ พลโท นายแพทยดารงค ธนะชานนท คณนงเยาว ธนะชานนท คณวาลสา สปลา (Valisa Sipila) ทวดญาณเวศกวน เมอวนท ๑๙ ธนวาคม ๒๕๔๔ (ปรารภวนเกดของ ดร.สรย ภมภมร ดวย แต ดร.สรย ตดภารกจอยตางจงหวด ดร.อรพนท ภมภมร รวมพธแทน)

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๒ ทาบญวนเกดใหเปนการเรมตนทด

วนเกดนนเปนเรองธรรมดาของชวต ทกคนทมชวตยนยาวมาจนบดนกเรมจากการเกดทงนน แตสาหรบชาวพทธเราไมวาจะปรารภหรอนกถงอะไรกตาม กจะทาใหเปนบญเปนกศล คอทาใหเปนเรองดไปหมด

ในการทาใหดนน สาหรบวนเกดเรากมองหาความหมายกอน โดยทวไปกจะมองวาการทาบญวนเกดนน เปนการเรมตนทด เพราะวนเกดกคอวนเรมตนของชวตในแตละรอบป การทาบญวนเกดกคอการเรมตนอายในรอบปตอไปดวยการทาความด โดยเรมตนดดวยการทาบญ ทากศล เรยกวาเปนนมตใหเกดความสขความเจรญ นกอยางหนง

วนเกด คอ วนทเตอนใจใหเกดกนใหดๆ ความหมายอกอยางหนงกคอ เราพดวาวนเกด กเกดกนมาตง

นานแลวน จะเกดอยางไรอก แตทางพระทานบอกวาเราเกดอยเรอยๆ เวลานเรากเกดอยตลอดเวลา ถาเราไมเกดอยเรอยๆ เรากอยไมได

การเกดนมทงรปธรรม และนามธรรม ในกรณน การเกดทางนามธรรมกลบเหนงาย คอ การเกดทาง

จตใจ ซงเรากพดกนอยเสมอ เชน เกดความสข เกดความสดชน เกดปต เกดความเบกบานใจ เกดเมตตา เกดศรทธา เกดทงนน

ทเราเปนอยน เดยวกเกดอนโนน เดยวกเกดอนน คอเกดกศลหรออกศลในใจ ในทางไมดกเกดความโกรธ เกดความเกลยด เกดความกลว อยางนไมด เรยกวาเกดอกศล

เมอถงวนเกดกเลยเปนเครองเตอนใจสาหรบชาวพทธวาใหเกด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓ ดๆ นะ คอเกดกศลในใจ เรากมาตงใจทาใจใหเกดความสข เกดปต เกดศรทธา เกดเมตตา เกดความสดชน เกดความอมใจ เกดความแจมใส เกดความเบกบานใจ ถาเกดอยางนเรอยๆ ตอไปกจะมความสข และความเจรญอยางแนนอน

ฉะนน วธดาเนนชวตอยางหนงกคอ เกดใหด โดยทาใจของเราใหเกดกศล และการเกดทประเสรฐสดกคอการเกดของกศลนแหละ

เมอใดใจเกดกศล จะเปนดานความรสกทสบาย ผองใส เอบอม เบกบานใจกตาม เปนคณธรรม เชน เมตตา ไมตรกตาม หรอเปนความคดทดวาจะทาโนนทาน ทเปนการสรางสรรค ชวยเหลอกน รวมมอกน เออเฟอกนกตาม เกดอยางนแลวมแตดทงนน

นแหละคอวนเกดทวามความหมายเปนการเรมตนทด เมอเกดอยางนแลวตอไปกออกสการกระทา มการปฏบตทดไปหมด

เราสรางวาสนา แลววาสนากสรางเรา ถาใจของเราเกดอยางนบอยๆ จตกจะคนเปนนสย คอคนเราน

อยดวยความเคยชนเปนสวนใหญ เราไมคอยรตวหรอกวา ทเราอยกนนเราทาอะไรๆ ไปตามความ

เคยชน ไมวาจะพดกบใคร จะเดนอยางไร เวลามเหตการณอะไรเกดขน เราจะตอบสนองอยางไร ฯลฯ เรามกจะทาตามความเคยชน

ทนกอนจะมความเคยชนกตองมการสะสมขนมา คอทาบอยๆ บอยจนทาไดโดยไมรตว

แตทนทานเตอนวา ถาเราปลอยไปอยางน มนจะเคยชนแบบไมแนนอนวาจะรายหรอจะด และเรากจะไมเปนตวของตวเอง ทานกเลย

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๔ บอกวาใหมเจตนาตงใจสรางความเคยชนทด

ความเคยชนทเกดขนนทานเรยกวา “วาสนา” ซงเปนความหมายทแทและดงเดม ไมใชความหมายในภาษาไทยทเพยนไป

วาสนา กคอความเคยชน ตงแตของจตใจ ตลอดจนการแสดงออกทกลายเปนลกษณะประจาตว ใครมความเคยชนอยางไร กเปนวาสนาของคนนนอยางนน และเขากจะทาอะไรๆ ไปตามวาสนาของเขา หรอวาสนากจะพาเขาไปใหทาอยางนนๆ

เวลาพบเหนอะไร ใครสงสมจตใจชอบมาทางไหน กไปทางนน เชน มของเลอก ๒-๓ อยาง คนไหนชอบสงไหนกจะหนเขาหาแตสงนน

แมแตไปตลาด ไปรานคา ไปทนนมรานคาหลายอยาง อาจจะเปนหางสรรพสนคา เดนไปดวยกน คนหนงชอบหนงสอกไปเขารานหนงสอ อกคนไปเขารานขายของเครองใช เครองครว เปนตน แตอกคนหนงไปเขารานขายของฟมเฟอย

อยางนแหละเรยกวา วาสนาพาไป คอ ใครสะสมเคยชนมาอยางไร กไปตามนน และวาสนานแหละจะเปนตวการททาใหชวตของเราผนแปรไปตามมน พระทานมองวาสนาอยางน

เพราะฉะนน วาสนาจงเปนเหตเปนปจจยสาคญททาใหเราเปนอยางนนอยางน โดยไมรตว ทานกเลยบอกวาใหเรามาตงใจสรางวาสนาใหด เพราะวาสนานนสรางได

คนไทยเราชอบพดวาวาสนานแขงกนไมได แตพระบอกวาใหแกไขวาสนา ใหเราปรบปรงวาสนา เพราะมนอยทตวเรา ทสรางมนขนมา แตการแกไขอาจจะยากสกหนอย เพราะความเคยชนนแกยากมาก แตแกไดปรบปรงได ถาเราทา กจะมผลดตอชวตอยางมากมาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕ ขอใหจาไวเปนคตประจาใจเลยวา “วาสนามไวแกไข ไมใช

มไวแขงขน”

ถาคดเปน กพลกวาสนาได บางคนเกดมาจน บอกวาตนมวาสนาไมด หรอบางทบอกวา เรา

ไมมวาสนา พดอยางนยงไมถก คนจนวาสนาดกม วาสนาไมดกม คนมกอบวาสนาได

ถาเกดมาจนแลว มวแตหดห ระยอ ทอแทใจ ไดแตขนมว เศราหมอง คดอยางนอยเรอย กแนนอนละวาวาสนาไมด เพราะคดเคยชนในทางไมด จนความทอแทออนแอกลายเปนลกษณะประจาตว

แตถาเกดมาจนแลวคดถกทางวา กดน เราเกดมาจนนแหละเจอแบบฝกหดมาก พระทานวาคนนเปนสตวพเศษ จะประเสรฐไดดวยการฝก เพราะเราจน เราจงมเรองยากลาบากทจะตองทา มปญหาใหตองคดและเพยรพยายามแกไขมาก นแหละคอไดทาแบบฝกหดมาก

เมอเราทาแบบฝกหดมาก เรากจะยงพฒนามาก ไดพฒนาทกษะใหทาอะไรไดชานชานาญ พฒนาจตใจใหเขมแขงอดทน มความเพยรพยายาม ใจส จะฝกสตฝกสมาธกไดทงนน และทสาคญยอดเยยมคอไดฝกปญญา ในการคดหาทางแกไขปญหา

คนทเกดมารารวยมงม ถาไมรจกคด ไมหาแบบฝกหดมาทา มวแตหลงเพลดเพลนในความสขสบาย นนแหละจะเปนวาสนาไมด ตอไปจะกลายเปนคนออนแอ ทาอะไรไมเปน ปญญากไมพฒนา กลายเปนคนเสยเปรยบ

เพราะฉะนน ใครจะไดเปรยบหรอเสยเปรยบ จะดทฐานะขาง

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๖ นอก วารวย วาจน เปนตน ยงไมแน คนทรจกคด คดเปน คดถกตอง สามารถพลกความเสยเปรยบเปนความไดเปรยบ แตคนทคดผด กลบพลกความไดเปรยบเปนความเสยเปรยบ และทาวาสนาใหตกตาไปเลย

จงตองจาไวใหแมนวา ไมมใครเสยเปรยบหรอไดเปรยบอยางสมบรณ ถาคดเปน กพลกความเสยเปรยบใหเปนความไดเปรยบได แตอยาเอาเปรยบกนเลย เรามาสรางวาสนากนใหด จะดกวา

พระพทธเจาและพระอรหนตนนเปนผทพนจากอานาจของวาสนา พระพทธเจาทรงละกเลสพรอมทงวาสนาไดหมด หมายความวา พระองคไมอยใตอานาจความเคยชน แตอยดวยสตปญญา

มาสรางวาสนาดๆ ทจะใหมความสข ทนเรองของคนสามญกคอ พยายามแกไขวาสนาทไมด และ

ปรบปรงสรางวาสนาใหเปนไปในทางทด คอการทเราตงใจทาจตใจใหเกดเปนกศลอยเสมอ

จตใจของเราจะไปตามทมนเคยชน อยางคนทเคยชนในการปรงแตงไมด ไปนงไหนเดยวกไปเกบเอาอารมณทผานมา ทกระทบกระทงทางตา ทางห ทางจมก ทางลน แลวนามาครนคด กระทบกระทงตวเอง ทาใหไมสบาย

ทนถาเรารตวมสต กยงได ถาคดอะไรไมดขนมากหยด แลวเอาสตไปจบ คอไปนกระลกเอาสงทดขนมา ระลกขนมาแลวทาจตใจใหสบาย ปรงแตงในทางทด ตอไปจตกจะเคย พอไปนงไหนอยเงยบๆ จตกจะสบาย นกถงเรองทดๆ แลวกมความสข

คนเรานสรางความสขได สรางวาสนาใหแกตวเองได สรางวถ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗ ชวตได ดวยการกระทาอยางทวามาน คอใหมการเกดบอยๆ ของสงทดงาม เพราะฉะนนการเกดจงเปนนมต หมายความวาใหชาวพทธไดคตหรอไดประโยชนจากวนเกด

ถาญาตโยมนาวธปฏบตทางพระไปใชจรงๆ วนเกดจะมประโยชนแนนอน จะเปนบญเปนกศล ทาใหเกดความเจรญงอกงาม อยางนอยกเตอนตนเองวาเราจะใหเกดแตกศลนะ เราจะไมยอมใหเกดอกศล เชน ใจทขนมวเศราหมองเราไมเอาทงนน

จตใจทด ตองเกดหาอยางนเปนประจา เพราะฉะนนจงมหลกทแสดงพฒนาการของจตใจวา จตใจของ

ชาวพทธ หรอจตใจทด ตองมคณสมบต ๕ อยาง คอ ๑. มปราโมทย ความราเรงเบกบานใจ ๒. มปต ความอมใจ ๓. มปสสทธ ความสงบเยนผอนคลาย สบายใจ ๔. มสข ความคลองใจ โปรงใจ ฉาชนรนใจ ไมมอะไรมาบบคน

หรอระคายเคอง ๕. มสมาธ ความมใจแนวแน สงบ มนคง ไมหวนไหว ไมถก

อารมณตางๆ มารบกวน ถาทาใจใหมคณสมบต ๕ อยางนได กจะเปนจตใจทเจรญงอก

งามในธรรม สภาวะจต ๕ ประการนโปรดจาไวเลยวาใหมเปนประจา พระพทธเจาตรสบอยๆ วา เมอปฏบตธรรมถกตองแลว พสจน

ไดอยางหนง คอเกดสภาพจต ๕ ประการน ถาใครไมเกด แสดงวาการปฏบตยงไมกาวหนา คอตองม ๑. ปราโมทย ๒. ปต ๓.

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๘ ปสสทธ ๔. สข ๕. สมาธ

พอหาตวนมาแลวปญญากจะผองใส แลวจะคดจะทาอะไรกจะเดนหนาไป ตลอดจนการปฏบตธรรมกจะกาวไปสโพธญาณไดดวยด

เพราะฉะนน ในวนเกดกขอใหไดอยางนอย ๒ ประการน คอ เรมตนด และใหเกดสงทด กคมเลย ชวตจะเจรญงอกงามมความสขแนนอน

เกด คอ เชอมตอกาเนด กบความงอกงามตอไป เรองวนเกดนพดไดหลายอยาง หลายแง เพราะมความหมาย

มากมาย ความหมายอกอยางหนงของการเกด กคอเปนจดเชอมตอ มใชวาเกดมานคอการเรมตนใหมโดยไมมอะไรมากอน แตการ

เกดนเปนจดเชอมตอ และถาใชเปน จดเชอมกทาใหเราไดประโยชนมากมาย เชอมตออะไร เชอมเรา กบคณพอ-คณแม

๑. การเกดเปนตวเชอมตอตวเราผเกด กบทานผใหกาเนด เพราะฉะนน ทนททใครคนใดคนหนงเกดนน อกคนหนงกเกดดวย คอพอลกเกด พอแมกเกดดวย

คนทยงไมไดเปนพอแม พอมลกเกด ตวเองกเกดเปนพอเปนแมทนท เพราะฉะนนวนเกดของเรา จงเปนวนเกดของคณพอคณแมดวย

ดวยเหตนน วนเกดนในแงหนงจงเปนวนทระลกถงบดามารดา และจะเปนตวเชอมใหเรามความผกพนกบทานผใหกาเนด แลวกจะมความสขรวมกน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙ อยางเชนลก เมอถงวนเกด กนกถงคณพอ-คณแม และทา

อะไรๆ ทจะทาใหระลกถงกน และมความสขรวมกน จากคณพอ-คณแม กโยงไปหาคนอนอก เชน พนอง ปยาตายาย

คนทเกยวของ ซงสมพนธกนไปหมด นคอการเกดเปนตวตอและเชอม เชอมฐานวฒนธรรมไทย กบความเจรญทจะกาวหนาตอไป

๒. การเกดนเชอมไปถงพนฐานของเรา เชน เมอเราเกดเปนคนไทย ชวตของเราทเปนพนเดม กมรากฐานคอวฒนธรรมไทย เราเกดมาทามกลางสงแวดลอมน วฒนธรรมไทยกหลอหลอมชวตของเรา เราจะตองรจกเอาประโยชนจากวฒนธรรมไทย

ตอจากพนฐานนเรากกาวไปขางหนา และพบวฒนธรรมภายนอก ตลอดจนพบความเจรญอะไรตางๆ ถาเราใชเปน เรากจะไดประโยชนทงสองดาน คอ

ก) เราจะมพนฐานของเราทมนคง ใหการเกดเปนตวทยดพนฐานของเราไวไดดวย รากฐานทางวฒนธรรมทเราม เรากไมละทง แตเราเอาสวนทดมาสรางตวใหเปนพนฐานทมนคง

ข) สงใหมๆ เรากกาวไปรบ ไปทา กาวไปสรางสรรค ถาเราไดทงสองดานน เราจะมความเจรญงอกงาม คอ ทงม

พนฐานทด และสามารถกาวไปขางหนาไดอยางมนคง หมายความวา ไมใหขาดทงสองดาน ทงพนฐานเดม ทเปน

รากฐานเกา และทงดานใหมทจะกาวไปขางหนา คนทจะเจรญงอกงามตองไดทงสองดานน จงจะมการพฒนาทสมบรณ

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๐ นกถงวนเกด ชวยใหไมหลงเตลดออกจากธรรมชาต เชอมบคคลในสงคม กบชวตในธรรมชาต

๓. การเกดเปนตวเชอมตอคนและสงคม กบธรรมชาต คนเราทเกดมาน ตวแทๆ ยงไมมอะไร กเปนชวตเทานน ชวตนเปนธรรมชาต ชวตนอยทามกลางธรรมชาต เกดจากธรรมชาต เปนไปตามธรรมชาต เนอตวชวตของเรานเปนธรรมชาต

เมอเกดมาแลว เราจงเรมมฐานะใหม คอสถานะในทางสงคม คอเปนบคคล เรากจะเปนบคคลในสงคม เปนลกของคณพอคณแม เปนพของคนนน เปนนองของคนน แลวกกาวเขาไปในสงคมโดยมฐานะตางๆ

บางทเรากาวเขาไปในฐานะทสอง คอเปนบคคลในสงคม จนลมฐานะทหนง คอ ความเปนชวตทอยในธรรมชาต เรานกถงแตความเปนบคคลทไปเทยวมบทบาทนนนๆ จนลมตวเอง

ทางพระทานเตอนเสมอวา อยาลมสถานะเดมแททเปนพนฐานของเราวาชวตเปนธรรมชาต คนใดทไดทงสองดาน คนนนจงจะมชวตทเจรญงอกงามสมบรณ

แตคนเรานจานวนมากมกจะลมดานชวต และไดแคดานบคคล คอนกถงแตดานการอยรวมสงคม นกถงการทจะมฐานะอยางนนอยางน จนลมชวตทเปนพนฐาน

แมแตจะกนอาหาร ถาเราลมพนฐานดานชวตเสยแลว เรากพลาด ถาเรามวนกถงในแงการเปนบคคลในสงคม เวลารบประทานอาหารเรากนกไปในแงวา เรามฐานะอะไร ควรจะกนอะไรใหสมฐานะ ดไมดกไปตามคานยมใหโกใหเก เปนตน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑ แตถาเรานกถงในแงของชวต กคดเพยงวา การกนอาหารนน

เพอใหรางกายแขงแรง ใหชวตดาเนนไปได ตองกนใหสขภาพดนะ อยากนใหเปนโทษตอรางกาย

อาหารแคไหนพอดแกความตองการของรางกาย อาหารประเภทไหนมคณภาพ เปนประโยชนตอชวต เรากกนอยางนนแคนน

ถาเราไมลมพนฐานของชวตในดานธรรมชาต เราจะรกษาตวแทของชวตไวได สวนทเหลอในดานความเปนบคคล กเปนเพยงตวประกอบ แตปจจบนนเรามกจะเอาดานบคคลเปนหลก จนกระทงลมดานชวตไป ทาใหดานธรรมชาตสญเสย เราจงมชวตทไมสมบรณ

วนเกดนจงเปนเครองเตอนใจ โดยเปนตวเชอมวา โดยเนอแทนน ฐานของเราเปนธรรมชาตนะ อยาลมสวนทเปนดานธรรมชาตน สวนดานทเปนบคคลเรากทาใหด ใหไดผล ใหสองดานมาประสานกลมกลนกน ทงดานชวตทเปนธรรมชาต และดานเปนบคคลทอยในสงคม ถาอยางนแลวชวตกจะสมบรณ

มชวตอยไปนานเทาไรๆ กอยาลมหลกการขอน

วนเกด ทาใหไมลมทจะหวนกลบมาพฒนาชวต ทเปนตวแทของเรา

อกอยางหนง การมองตวเองใหถงธรรมชาตทเปนชวตน เราจะไดกาไร คอ หลกการของพระศาสนา จะมาเสรมใหเราพฒนาตวชวตทแท ไมใชพฒนาแตสงภายนอกอยางเดยว

บางทเราลมไป มวแตแสวงหาอะไรๆ ทเปนของภายนอก ทพระทานบอกวาเปนของนอกกาย จนพะรงพะรง เสรจแลวสงเหลานก

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๒ กลบมากอทกขใหแกตนเอง

ชวตในดานทแทจรงนน เมอเราไมลมมนแลวพระพทธศาสนากเขามาได ทานกจะสอนใหพฒนาชวตของเราวา ชวตของเราน นอกจากดานการสอสารแสดงออกสมพนธกบโลกภายนอกแลว ลกเขาไปยงมดานจตใจ และอกดานหนงคอ ปญญา เราจะตองมความรเทาทนชวตน รเทาทนโลก เปนตน ถงตอนนกเขามาสศล สมาธ ปญญา

เราจะตองพฒนาชวตของเรา ใหชวตทเกดมาแลวนไดเขาถงภาวะทดทประเสรฐของมน ไมใชดแตขางนอกอยางเดยว

ความเจรญงอกงามของชวตทแท แมกระทงเปนพระอรหนต เปนมหาบรษ อะไรตางๆ ได กอยตรงนแหละ คอพฒนาชวตของเราทเปนตวของตวเอง ทเกดมาแลวชาตหนงนใหไดสงทดทสด ใหเจรญในศล สมาธ ปญญาขนไป จนกระทงไดบรรล วมตต วสทธ สนต นพพาน มอสรภาพทแทจรง อนนเปนเรองยดยาว จะยงไมบรรยาย แตเปนแงหนงของการทจะไดคตจากวนเกด

รวมแลว วนเกดน ถามองใหดกมคตเตอนใจใหไดความหมายมากมายหลายอยาง แตสาระสาคญกคอเปนจดเชอมตอทวา พอเชอมตอแลวเราจะตองใหไดทงสองดาน อยาใหขาดดานหนงดานใดเลย

ไมใชวา พอเชอมตอแลวกกาวไปหาของใหม จนเลยไป ลมเตลดหลงทาง ไมเหนฐานเกา

ถาไดครบทงสองดานอยางน กเปนความสมบรณของชวตทครบถวนเตมบรบรณ

โดยเฉพาะในสถานการณปจจบนน เรามเรองภายนอกทกระทบกระทงมาก ถาใครตงหลก ทาชวตของตนเอง โดยเฉพาะภายใน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓ ดานจตใจ และปญญา ไมไดดแลว จะหวนไหวและกระทบกระเทอนมาก

เพราะฉะนน ตอนนเราจะยงตองมความไมประมาท แลวกตองมาตงหลกทาตวของเราเอง ทงทางจตใจ และปญญาทรเทาทน ใหพรอม ใหเขมแขง

เดกเกดมา ถาเลยงไมด จะเปนคนททกขงาย-สขไดยาก

ในโลกตอไปนทมเรองราวอะไรตางๆ เกดขนมาก คนทอยไดจะตองมความเขมแขง เดกสมยปจจบนน ในสงคมไทยเรา ชกจะเลยงดไปในทางททาใหออนแอ

คนทออนแอ กจะมความสขตามแบบของคนออนแอ ความสขของคนออนแอนนเปราะบาง แตกสลายงาย และความสขอยางนน กเปลยนเปนทกขไดงาย ไมยงยนมนคง

สวนคนทเขมแขง กจะมความสขทเขมแขงดวย ความสขทเขมแขงกมนคง และยากทจะเปลยนแปลง คอความสขนนยากทจะเปลยนเปนความทกข แถมยงเจอความทกขนอยๆ กไมหวนไมกลว จงเปน “คนททกขไดยาก และสขไดงาย”

เพราะฉะนน คนทอยในโลกตอไปน ตองพฒนาใหด ตองเปนคนทสขไดงาย ทกขไดยาก ถาพฒนาไมเปน หรอไมพฒนา กจะเปน “คนทสขไดยาก และทกขไดงาย”

เวลานเดกยคปจจบน เราพยายามจะใหเขามความสข แตเราไม

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๔ เลยงดเขาใหด เขาไมพฒนา กเลยกลายเปนคนทสขไดยาก-ทกขไดงาย ปรากฏวาเปนอยางนกนมากแลว ทงๆ ทมอปกรณบารงบาเรอใหความสขมากมาย แตเดกยงเปนคนทกขไดงาย-สขไดยาก

ถาอยางน ถงจะมอปกรณบารงบาเรอ หรอเทคโนโลยเจรญเทาไร กไมไหว แกทกขไมได ฉะนนจะตองพฒนาขางใน ใหเปนคนทมความสขของคนทเขมแขง เปนคนทสขไดงาย-ทกขไดยาก

แมแตทกทานทกคนกเชนเดยวกน บทพสจนตวเองอยางหนงกคอ เราเกดมานานแลวน เราสขไดงายขนหรอไม

ถาเรากลายเปนคนทสขไดยาก ทกขงายขน กแสดงวา เรานเหนจะเดนไมคอยถกทาง เพราะฉะนนตองตรวจตราดตวเอง อยกนมานานๆ ตองใหสขไดงาย ทกขไดยากขน

ถาเกดแลวพฒนา ยงเกดมานาน ยงสขทกสถาน ตอนเกดใหมๆ ยงเปนเดกนสขไดงาย เจออะไรนดหนอยก

หวเราะแลว แตพอโตขนชกสขไดยากขน เพราะฉะนนตองระวง ทานจงใหไมประมาท

ถานกถงวนเกดใหถกตอง จะตองโยงมาสความเจรญเตบโตหรอการพฒนาทถกตอง คออยนานไป ชวตยงสมบรณมากขน โดยเฉพาะมความสขไดงาย จนมความสขประจาตวประจาชวตไปเลย

รวมความวา เมอพฒนาตวเราเองนไป กเขามาสหลกทวา การเกดนเปนเครองเตอนใจเราใหไดทงสองดาน กาวไปขางนอกแลวอยาลมขางในตวเอง ตองพฒนาใหทน สรางความเขมแขงทจะอยในภาวะภายนอกไดอยางดทสด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕ เมอพฒนาภายใน ทงพฒนาจตใจ และพฒนาปญญาใหเขมแขง

ในทสดขางนอกมาเทาไรกมแตได คอไดสวนดทเปนประโยชน และยงมความสข

เปนอนวา วนเกดนมความหมายทดงาม นามาเปนคตแกตวเรา โดยเฉพาะทานเจาของวนเกดจะไดประโยชนมากมายหลายประการ

อาตมภาพขออนโมทนา ทานเจาของวนเกด และโยมญาตมตรทกทาน ทจะเดนทางเขาไปในปใหมรวมกน ขอใหทกทานมพลงกาย พลงใจ พลงปญญา พลงสามคคทเขมแขง พรอมทจะเดนหนากาวไปใหประสบความสาเรจ และความสขยงๆ ขนไป

ใหปใหมนเปนมงคลทแทจรง มงคลสมกบความหมายทวา สงทนามาซงความสขความเจรญ ขอใหปใหมทเปนมงคลนน นาความสขความเจรญมาใหโยมญาตมตรทกทาน

รตนตตะยานภาเวนะ รตนตตะยะเตชะสา ดวยเดชานภาพคณพระรตนตรย พรอมทงบญกศลทไดบาเพญ ตงแตจตใจทด เกดมศรทธา เกดเมตตาไมตรจต เปนตนน จงนามาซงความเกดแหงกศลยงขนไป เชนเกดความสข เกดความเอบอมใจ เกดความราเรงเบกบานใจ เกดความสดชนผองใส เปนตน

ขอทกทานจงพรงพรอมดวยจตรพธพรชย ประสบความสาเรจในสงทมงมาดปรารถนา บงเกดประโยชนสข มความงอกงาม รมเยนเปนสขในพระธรรมของพระสมมาสมพทธเจา โดยทวกนทกทาน ตลอดกาลทกเมอ ทงตลอดปใหมน และตลอดไป เทอญ

ชวตทสมบรณ

นาเรอง∗

อาตมาคณะพระสงฆทไดจรมา เรยกวาเปนพระอาคนตกะทง ๓ รป ขออนโมทนาโยมญาตมตรทกทานทมาประชมกนในทน เพอรวมกนทาบญถวายภตตาหาร ในโอกาสทคณหมอพอบาน และแมบาน พรอมทงลกชายลกสาว ไดเปนเจาภาพผนมนต ถอวาเปนการทาบญบานไปในตว นอกจากถวายภตตาหาร กไดถวายอปถมภเสนาสนะทพกแรมคางคนดวย เรยกวาเปนการอปถมภดวยปจจยส

ทางฝายโยมญาตมตรทงหลาย กมนาใจเกอกล โดยเฉพาะกมศรทธาในพระพทธศาสนา เมอทราบขาววามพระสงฆเดนทางมาถง กมนาใจประกอบดวยไมตรธรรม พากนมาอปถมภถวายกาลง

ทาบญเพออะไร? ในการถวายกาลงแกพระสงฆทเรยกวาทาบญน ใจของเรามงไปทพระ

ศาสนา คอจดรวมใจหรอเปาหมายของเราอยทพระศาสนา หมายความวา เราถวายทานแกพระสงฆกเพอใหทานมกาลง แลวทานจะไดไปทางานพระศาสนาตอไป ∗ ธรรมกถา ทบานของ น.พ.สมชาย กลวฒนพร ณ Saddle River, New Jersey, USA. วนท ๘ พฤษภาคม ๒๕๓๗

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๘

งานพระศาสนา เราเรยกกนวาศาสนกจ แปลงายๆ กคอกจพระศาสนา งานพระศาสนาหรอศาสนกจนน โดยทวไปม ๓ ประการ คอ

๑. การเลาเรยนคาสงสอนของพระพทธเจา ๒. การปฏบตตามคาสงสอนของพระพทธเจา คอ เอา

คาสอนนนมาใช มาลงมอทาใหเกดผลจรง ๓. การนาคาสงสอนของพระพทธเจาไปเผยแผสงสอน คอ เมอตนเอง

เรยนรและปฏบตไดแลว กเอาไปแจกจายใหประชาชนไดรและปฏบตตาม งานพระศาสนา หรอศาสนกจทงหมดน กเพอประโยชนสขแกประชาชน

พดตามสานวนของพระวา เพอประโยชนเกอกลและความสขแกชนจานวนมาก เพออนเคราะหชาวโลก อนนเปนหลกการและวตถประสงคของพระพทธศาสนา

อยางไรกตาม การทพระสงฆจะทากจสามอยางเหลานไดดนน ทานควรจะไมตองหวงกงวลในเรองของวตถ หรอเรองของปจจยส และควรจะตองการสงเหลานนใหนอยดวย เพอทาตวใหโยมเลยงงาย

เมอญาตโยมดแลอย และเมอพระสงฆกไมมววนวายกบวตถแตตงใจทาหนาทอยอยางน กจะทาใหพระศาสนาดารงอยเพอประโยชนสขแกประชาชนตอไป

มองในดานการอปถมภบารง เมอญาตโยมอปถมภบารงพระสงฆพอด กทาใหพระสงฆสามารถทากจทวามาเมอก คอ เลาเรยน ปฏบต และเผยแผสงสอนไดเตมท เมอพระสงฆทาหนาทของตนดแลว พระศาสนาดารงอย กทาใหเกดประโยชนสขแกประชาชน

ฉะนน ญาตโยมทอปถมภบารงพระสงฆ กคอไดทานบารงพระพทธศาสนา จงถอวามสวนรวมในการสบตออายพระพทธศาสนาดวย

ทนกถามใหถงวตถประสงคสดทายวา เราทาบญอปถมภพระสงฆ บารงพระศาสนาเพออะไร กตอบอยางทพดมาแลววา เพอใหพระศาสนาดารงอยและ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

เจรญมนคง เพอประโยชนสขแกประชาชน มนษยจะไดมชวตทดงาม สงคมจะไดอยรมเยนเปนสข จดหมายขนสดทายของเราอยทน

ฉะนน ในเวลาททาบญน ใจอยาตดอยแคพระ ใจเราจะตองมองยาวตอออกไปถงพระศาสนา

เมอทาบญกมงหมายใจและอมใจวา โอ! พระศาสนาของเราจะไดดารงอยยงยนมนคงตอไป ประโยชนสขจะไดเกดแกมนษยชาต เวลาทาบญเราตองทาใจนกอยางนอยเสมอ

เมอทาอยางน กจกรรมทกครงของญาตโยมกจะพงไปรวมทศนยเดยวกน คอพระศาสนา และประโยชนสขของประชาชน

ถาทาอยางน ใจของแตละทานกจะขยายกวางออกไป อนนแหละเปนสงททาใหใจเราเกดปตวา เออ! ครงน เรากไดมสวนรวมอกแลวนะ ในการทานบารงพระศาสนาและสรางเสรมประโยชนสขแกมวลมนษย แลวเรากเกดความอมใจ

สาหรบวนน ญาตโยมทงหลายกไดอปถมภบารงตามหลกการทกลาวมาแลว อยางนอยกไดมนาใจเกอกลตอพระสงฆทจรมา เวลาเหนพระสงฆไปทไหน ญาตโยมกมใจยนด เรยกวาเปนการเหนสมณะ ในมงคลสตรกกลาววา การเหนสมณะนน เปนมงคลอนอดม

ทวาเปนมงคล กเพราะวา สมณะนนเปนผสงบ สมณะทประพฤตปฏบตถกตอง เปนผทสงบ ไมมเวรไมมภยแกใคร และเปนผทางานหรอทาหนาทอยางทกลาวมา ญาตโยมชาวไทยเราน ไดมประเพณวฒนธรรมอยางนมาตลอด เวลาเหนพระเรากสบายใจ มจตใจยนด แลวกแสดงนาใจ

เพราะฉะนน พระสงฆไปไหน กปรากฏวาไดเหนนาใจของโยมญาตมตรเปนอยางนกนทว เชนอยางทน โยมญาตมตรกอยกนหลายแหงหลายท คณหมอแจงขาวไป พอรขาวกมากน อนนกเปนประจกษพยานของความมนาใจ มศรทธา

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๒๐

และมเมตตาธรรม อาตมากขออนโมทนาดวย

ชวตทสมบรณ

อยามองขามความสาคญของวตถ การทาบญวนน เจาภาพถอวาเปนการทาบญบานดวย บานเปน

อยางหนงในสงจาเปนสาหรบชวต ทเรยกวาปจจยส กลาวคอ อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย ยารกษาโรค

ปจจยสเปนเรองทมความสาคญมาก ในพระพทธศาสนาทานไมมองขามความสาคญขอน แมแตในชวตของพระสงฆ วนยของพระนตงครงตงคอน วาดวยเรองปจจยส

ในคาสงสอนของพระพทธเจานน เรมตนทเดยวทานวาจะตองจดสรรเรองปจจยสใหเรยบรอย ไมอยางนนแลวมนจะยง แตถาจดไดดแลวมนจะเปนฐาน ทาใหเราสามารถกาวไปสชวตทดงาม มการพฒนาอยางอนตอไปได ขอใหมองดวนยของพระเปนแบบอยางในเรองน

อยางไรกตาม ปจจยสกมความสาคญอยแคในขอบเขตหนง แตพระพทธศาสนาไมใชหยดแคนน คอ ทานใหถอเปนฐานทสาคญ สาคญแตไมใชทงหมด ความสาคญนบางทบางคนไปสบสนกบคาวาทงหมด บางคนกไมเหนความสาคญของวตถเอาเสยเลย อยางนนไมถกตอง

ใหระลกถงวา คาสอนของพระพทธศาสนานจะครบทงหมดตองเปนพระธรรมวนย คอ ตองประกอบดวยธรรมและวนย ครบทงสองอยางจงจะเปนพระพทธศาสนา

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๒๒

วนยนน กวาดวยเรองทวามานแหละ คอ การจดสรรในดานวตถหรอรปธรรม เรองระเบยบชวต และระบบกจการ ทงของบคคล ชมชน และสงคมทงหมด เกยวกบเรองความเปนอย และสภาพแวดลอม เรมตงแตเรองปจจยสเปนตนไป

ฉะนน ในการดาเนนชวตของชาวพทธจงตองใหความสาคญกบเรองปจจยส วาเราจะดาเนนการกบปจจยส จดสรรมนอยางไร เพอทาใหเปนฐานทมนคง เราจะไดกาวตอไปดวยด ดาเนนการพฒนาไปสดานจต และดานปญญา

ในเรองปจจยสน เมอเราจดการไดถกตองดแลว เชนอยางเรองทอยอาศย เมอเรามบานเรอนเปนหลกเปนแหลงและจดสรรไดด มความเปนระเบยบเรยบรอย นาอยอาศย กทาใหเราดาเนนชวตไดสะดวก มความสบาย มความมนคงในชวต ตอจากนนจะทากจการอะไรตางๆ กทาไดสะดวก ไมตองมวกงวลหวงหนาพะวงหลง จงเกอกลแกการทาอะไรตออะไรตอไปทเปนสงดงามและเปนประโยชนกวางขวางยงขน

เราจงอาศยความเรยบรอยในเรองปจจยสนแหละเปนฐานทด ทจะกาวไปสชวตดงามมความสข ทเรยกวา ชวตทสมบรณ

จดเรมตนคอ ประโยชนสขขนพนฐาน ทกคนอยากมชวตทสมบรณ ชวตทสมบรณนนเปนอยางไร เรา

ลองมาดคาสอนของพระพทธศาสนา ทานสอนไวแลววา ชวตทสมบรณนนตองประกอบดวยประโยชน

สขในระดบตางๆ ประโยชนสขนแหละเปนจดมงหมายของชวต หมายความวา ชวตของเรานมจดมงหมาย หรอมสงทควรเปน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒

จดมงหมาย ชวตเกดมาทาไม? ตอบไมไดสกคน เราเกดมาเราตอบไมไดวา

ชวตของเรานเกดมามจดมงหมายอยางไร ไมมใครตอบได เพราะวาเวลาจะเกดหรอกอนจะเกด เราไมไดตงจดมงหมายไว

เมอเราเกดมานนเราไมรตวดวยซา เพราะฉะนนเราจงไมสามารถตอบไดวาจดมงหมายของชวตคออะไร แตพระพทธศาสนาสอนไววา มสงทควรเปนจดมงหมายแหงชวตของเรา จดหมายนเปนเรองของประโยชนและความสข ทานแบงไวเปน ๓ ระดบ

ระดบท ๑ คอประโยชนสขทตามองเหน ซงเปนเรองวตถหรอดานรปธรรม ถาจะสรป ประโยชนสขในระดบตน ซงเปนสงทตามองเหน กจะไดแก

๑) ก) มสขภาพด มรางกายแขงแรง ไมเจบไขไดปวย เปนอยสบาย ใชการไดด ๒) ข) มทรพยสนเงนทอง มการงานอาชพเปนหลกฐาน หรอพงตนเองไดในทาง

เศรษฐกจ เรองนกสาคญ พระพทธเจาสอนไวมากมายในเรองทรพยสนเงนทองวาจะหามาอยางไร จะจดอยางไร และจะใชจายอยางไร

๓) ค) มความสมพนธทดกบเพอนมนษย หรอมสถานะในสงคม เชน ยศศกด ตาแหนง ฐานะ ความมเกยรต มชอเสยง การไดรบยกยอง หรอเปนทยอมรบในสงคม รวมทงความมมตรสหายบรวาร

๔) ง) สดทายทสาคญสาหรบชวตคฤหสถกคอ มครอบครวทดมความสข ทงหมดน เปนประโยชนสขระดบตน ซงตามองเหน ทาน

บญญตศพทไวเฉพาะ เรยกวา ทฏฐธมมกตถะ แปลวาประโยชนปจจบน หรอประโยชนทตามองเหน เปนประโยชนทมองเหนเฉพาะหนา และเปนฐานทมนคงระดบแรก ทกคนควรทาใหเกดขน

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๒๔

ถาใครขาดประโยชนระดบนแลวจะมชวตทลาบาก มชวตอยในโลกไดยาก และจะกาวไปสความสขหรอประโยชนในระดบสงขนไปกตดขดมาก

ฉะนน ถาเราอยในโลก กตองพยายามสรางประโยชนสขในระดบตนนใหได พอมแลวกสบาย และสงเหลานกเนองกน

พอเรามสขภาพด เรากหาเงนหาทองไดสะดวกขน ถามามววนวายกบเรองเจบไขไดปวย เรากไมมเวลาทจะทามาหาเลยงชพ แลวกสนเปลองดวย บางททรพยทหามาไดกหมดไปกบเรองเจบปวย ทนพอเรามรางกายแขงแรงสขภาพด เรากทางานการหาเงนทองได แตไมใชพอแคนนนะ เพยงแครางกายดมเงนเทานนไมพอ แตอยางนอยมนกเปนฐานไวกอน

ทน เมอมทรพยสนเงนทองแลว ฐานะในสงคมกมกพวงมาดวย เพราะตามคานยมในสงคมโดยทวไปน พอใครมทรพยสนเงนทองกมกเปนทยอมรบในสงคม กลายเปนคนมสถานะ ไดรบการยกยอง มเกยรต ไปไหนกมหนามตา เรองนกขนตอคานยมของสงคมดวย

ทน เมอมการยอมรบ มฐานะ มยศ มตาแหนงขนแลว กอาจจะมอานาจ หรอมโอกาส ทาใหมทางไดทรพยสนเงนทองมากขนดวย จงเนองอาศยซงกนและกน

ถามทรพยสนเงนทอง และมยศ มตาแหนงแลว กมกทาใหมมตรมบรวารเขามาดวย เพมเขามาอก เปนเครองประกอบ ชวยใหทาอะไรๆ ไดสะดวกและกวางไกลยงขน

ตอจากนน แกนขางในกคอครอบครว ถามครอบครวทด เปนครอบครวทมนคง มความสข กทาใหการทาหนาทการงานของเราปลอดโปรงโลงใจคลองตวยงขนไปอก เปนสงทเกอกลแกกนและกน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๕

พอเรองครอบครวเรยบรอย ทางานคลอง หาเงนหาทองไดด กเลยงดครอบครวไดเตมท ทาใหครอบครวมความมนคง สามารถเลยงดและใหการศกษาแกลก กสามารถสรางสรรคความเจรญของชวตครอบครว และวงศตระกล ตลอดถงสงคมประเทศชาต

พนฐานจะมน ตองลงรากใหลก นคอประโยชนสขระดบทหนง ซงตองยอมรบวาสาคญ แตเพยง

เทานนยงไมพอ ประโยชนสขระดบน เปนสงทคนมงหมายกนมาก แตมนยงม

ขอบกพรอง คอมนยงไมลกซง แลวกไมปลอดโปรงโลงใจเตมท ยงเปนไปกบดวยความหวาดระแวง ความหวงแหนอะไรตางๆ หลายอยาง เชน เมอมทรพยสนเงนทอง เรากยงมความรสกไมปลอดภยในบางครงบางคราว ทาใหมความหวงกงวลและความกลวภยแฝงอยในชวตของเรา

อกอยางหนง ในการอยในโลก ความสขของเรากตองขนตอสงเหลาน เวลาเราแสวงหาเงนทองมาไดมากๆ มวตถมาบารงความสขเพมขน เราดาเนนชวตไป เรากนกวา ถาเรายงมมากเราจะยงมความสขมาก เรากหาเงนหาทรพยยงขนไป แตแลวบางทกลายเปนวา ไปๆ มาๆ เรากวงไลตามความสขไมถงสกท ยงมมากขน ความสขกยงวงหนเลยหนาไป

แตกอนเคยมเทานกสข แตตอมาเทานนไมสขแลว ตองมมากกวานน เคยมรอยเดยวกสข ตอมาเราคดวาตองไดพนหนงจงสข พอไดพนแลว หนงรอยทเคยมและทาใหสขไดกลบกลายเปนทกข คราวนถามแค

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๒๖

รอยไมเปนสขแลว ตองมพน ทน พอมพนกอยากไดหมน ตองไดหมนจงสข มพนตอนนไมสขแลว

แตกอนทาไมมรอยกสข มพนกสข แตเดยวนมนสขไมได รอยและพนนนกลบเปนทกขไป มนไมนาจะเปนไปได เมอกอนโนนยงไมมอะไร พอไดรอยครงแรกดใจเหลอเกน สขยงกวาเดยวนทไดหมน พอหาเครองบารงความสขไดเพมขน สขเกาทเคยมกลบลดหาย ความสขมนหนได นกเปนเรองททาใหรสกไมมนคง ไมโปรงใจ

นอกจากนนยงเปนเรองของความไมจรงใจและการมความอจฉารษยากนอก ทาใหอยดวยความหวาดระแวงไมสบายใจ อยางเรามยศ มตาแหนงฐานะเปนทยอมรบในสงคม บางทเรากไมแนใจวา เขาเคารพนบถอเราจรงหรอเปลา หรอเปนเพยงอาการแสดงออกภายนอก เวลาเราเปลยนสถานะภายนอกแลว เขาอาจจะไมเคารพนบถอเราอก

ฉะนน ขณะทอยในสถานะนน เรากมความรสกไมอมใจเตมท มนไมลกซง พรอมกบการทไดรบเกยรตยศฐานะหรอการยอมรบยกยองนน ในใจลกๆ ลงไป บางทกไมสบายใจ

นแหละจงกลายเปนวา บางทสงเหลานกเปนของเทยม เชน เกยรตยศ และความเคารพนบถอ กอาจจะเปนเกยรตยศและความเคารพนบถอทเปนของเทยม เมอเปนของเทยม กเปนสงคางคา เปนปญหาทงแกตนเองและแกผอน

สาหรบตวเราเอง มนกเปนปมในใจ ทาใหเราไมไดความสขทแทจรง และเมอตองออกจากสถานะนน หรอหมดสถานะนนไป แลวเหนคนอนมทาทอาการตอตนเองเปลยนแปลงไป กสญเสยความมนใจ และเกดความโทมนส ถาเราแกปมในใจนไมได บางทกสงผลเปนปญหา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๗

ตอไปอก ทาใหมผลตอพฤตกรรม ตอความเปนอย ตลอดจนสขภาพทงทางจตและทางกายของเรา

ในดานทเกยวกบคนอน กมกมเรองของการแขงขนชงดชงเดน และการปนแตงทาทาง การกระทาและการแสดงออกทหวงผลซอนเรนแอบแฝง ตลอดจนความไมสนทใจตอกน ทาใหการเปนอยในสงคม กลายเปนการสรางปญหาในการอยรวมกนอก ปญหามากมายของมนษยกจงเกดขนจากการปฏบตตอเรองประโยชนสขระดบตนน

ในทสด กกลายเปนวา ถาเราไมกาวสประโยชนสขขนตอไป ประโยชนสขระดบทหนงน กจะเปนปญหาไดมาก เพราะมนไมเตมไมอม ไมโปรงไมโลง และมปญหาพวงมาดวยนานาประการ รวมทงความหวาดระแวง ความอจฉารษยา ความรสกไมมนคงปลอดภยภายนอก และความรสกไมมนใจภายในตนเอง

เพราะฉะนน ประโยชนสขระดบแรกน แมวามนจะเปนสงสาคญทเราจะตองไมมองขาม แตเรากจะตองกาวสประโยชนสขขนตอไป ดวยเหตน พระพทธเจาจงทรงสอนประโยชนสขระดบทสองไวดวย

ถาลงลกได จะถงประโยชนสขทแท ระดบท ๒ ไดแก ประโยชนสขทเปนดานนามธรรม เปนเรองของ

จตใจลกซงลงไป ทานเรยกวาประโยชนทเลยจากตามองเหน หรอเลยไปขางหนา ไมเหนเปนรปธรรมตอหนาตอตา เรยกดวยภาษาวชาการวา สมปรายกตถะ เชน ความมชวตทมคณคาเปนประโยชน การทเราไดชวยเหลอเกอกลแกผอนดวยคณธรรม ไดทาประโยชนแกเพอนมนษย

เมอระลกขนมาวา เราไดใชชวตนใหมประโยชน เราไดทาชวตใหม

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๒๘

คณคา ไดชวยเหลอเพอนมนษย ไดเกอกลสงคมแลว พอระลกขนมาเรากอมใจสบายใจ ทาใหมความสขอกแบบหนง

ดวยวธปฏบตในระดบทสอง ซงเปนเรองของจตใจ เกยวกบคณธรรมน กทาใหเรามความสขเพมขนอก และแมแตประโยชนสขระดบทหนงนน เมอมประโยชนสขระดบทสองเปนคอยขางในดวย กจะเกดมขนชนดทวาลกซงเปนจรงเลยทเดยว จะไมเปนของเทยม เชนถาเปนการเคารพนบถอ ตอนนจะเปนของแท

การทเรามนาใจมคณธรรมและชวยเหลอเกอกลเพอนมนษยดวยใจจรง กจะทาใหเขาเคารพเราจรง เปนการแสดงออกจากใจทแนนอนสนท เปนของลกซง เราจะไดของแท

ในทางกลบกน ประโยชนสขระดบทสองน กอาศยประโยชนสขระดบทหนงมาชวย พอเรามจตใจทพฒนา มคณธรรมขนมาแลว เรามนาใจอยากจะชวยเหลอเกอกลเพอนมนษย เรากเอาสงทเปนประโยชนในระดบแรกนนเองมาใช เชนเอาทรพยสนเงนทองทเปนวตถเปนของมองเหนนนแหละมาใชชวยเหลอเพอนมนษย ยงมมาก กยงชวยไดมาก

คนทมแตประโยชนสขระดบทสอง ถงแมจะมนาใจเกอกล มคณธรรม อยากจะชวยคนอน แตระดบทหนงทาไวไมด ไมมเงนทองจะไปชวยเขา กทาประโยชนสขไดนอย เพราะฉะนนจงตองมทงสองขน

นอกจากความสขใจชนใจในการทไดชวยเหลอเกอกลเพอนมนษย กคอความมนใจ โดยเฉพาะความมนใจในชวตของตนเอง เชนเรามความมนใจในชวตของเราทไดเปนอยมาดวยด มความประพฤตปฏบตถกตอง ตงอยในความดงามสจรต ไมไดทาผดทาโทษอะไร

เมอเราระลกนกถงชวตของเราขนมา เรากมความมนใจในตนเอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒

เปนความสขลกซงอยภายใน และเมอเรามความสมพนธกบเพอนมนษยดวยความดงาม เกดจากคณธรรมภายใน กยงทาใหเรามความมนใจในตวเองมากขน พรอมทงมความมนใจในการอยรวมกบผอนดวย นเปนระดบของความสขทแทจรง

ในตอนทมวตถภายนอก เรายงไมมความมนใจจรง ความสขกผานๆ ไมลกซงและไมยนยาว แตพอมคณธรรมภายใน ซงเปนประโยชนสขระดบทสอง เรากมความมนใจในตวเอง และมความสขทลกซง เตมใจและชมฉาใจ

นอกจากนนยงมคณธรรมอนทมาชวยเสรมหนนประโยชนสขทางจตใจอก โดยเฉพาะศรทธา คอมความเชอมนในสงทดงาม ในคณความด ในการกระทาความด ในจดหมายทดงาม ตลอดจนในวถชวตทดงาม ความเชอมนและมนใจเหลานเปนศรทธา

ทานผศรทธาในพระศาสนา เหนวาพระศาสนานมอยเพอประโยชนสขแกมวลมนษย เปนคาสอนทดงาม เรามศรทธา มความมนใจในคณคาแหงธรรม เรากทานบารงหรอชวยกจการพระศาสนาดวยศรทธานน จตใจของเรากมความมนใจและมนคง มกาลงเขมแขงและผองใส พรอมทงมความสขทประณต เปนสวนทแทและลกซงอยภายใน

อนนคอประโยชนสขระดบทสอง ททานถอวาเราจะตองกาวใหถง ซงจะทาใหประโยชนสขขนทหนงไมมพษไมมภย แลวกกลบเปนประโยชนเกอกลกวางขวางออกไป และยงทาใหความสขทมทได กลายเปนความสขทลกซงเตมท ฉะนนเราจงตองกาวไปสประโยชนสขระดบทสอง

ทานผใดไดกาวขนมาถงประโยชนสขระดบทสองแลว กจะม

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๓๐

ความมนใจในคณคาแหงชวตของตนเอง พอระลกนกขนมาเมอใดกเกดปตสขวา เออ เรามทรพยสนเงนทอง และเงนทองนนกไมเสยเปลา เราไดใชทรพยสนเงนทองนทาใหเกดประโยชนแลวแกชวตของเราและเพอนมนษย

บางทานกอมใจวา เรามศรทธาในสงทถกตอง เรามความมนใจในการดาเนนชวตของเรา เราไดทาสงทถกตองเปนประโยชน ไมไดทาสงทเปนโทษเสยหาย

ถาพดตามศพทของทานกวา มความมนใจดวยศรทธา ทเชอและชนใจในสงทดงาม แลวกมศล มความประพฤตดงาม เกอกล ไมเบยดเบยนใคร ทาแตสงทเปนคณประโยชน มจาคะ มความเสยสละ ไดใชทรพยสนเงนทองทหามาไดทาใหเกดคณคา ขยายประโยชนสขใหกวางขวางออกไป

แลวกมปญญา มความรความเขาใจในความจรงของสงทงหลาย พอทจะปฏบตตอสงทชวตเกยวของ เรมแตบรโภคบรหารใชจายจดการทรพยสนเงนทองนน ในทางทจะเปนคณประโยชนสมคณคาของมน และไมใหเกดเปนปญหา ไมใหเกดทกข ไมลมหลงมวเมา อยอยางเปนนาย มใชเปนทาสของทรพย

ตอจากนเรากจะกาวไปสประโยชนสขระดบทสาม แตถงจะมเพยงแคสองขนนกนบวามชวตทคอนขางจะสมบรณแลว

ถงจะเปนประโยชนแท แตกยงไมสมบรณ แมจะไดจะถงประโยชนสข ๒ ระดบแลว แตพระพทธเจากทรง

เตอนวายงไมสมบรณ ไมสมบรณเพราะอะไร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

แมเราจะมความด เรามความภมใจ มนใจในความดของเรา แตเรากมจตใจทยงอยดวยความหวง เรายงหวงอยากใหคนเขายกยองนบถอ ยงหวงในผลตอบสนองความดของเรา แมจะเปนนามธรรม เรามความสขดวยอาศยความรสกมนใจภมใจอะไรเหลานน เรยกงายๆ วายงเปนความสขทองอาศยอะไรอยางใดอยางหนง

ในระดบทหนง ความสขของเราองอาศยวตถ หรอขนตอคนอนสงอน

พอถงระดบทสอง ความสขของเราเขามาองอาศยความดงาม และคณธรรมของตวเราเอง

อยางไรกตาม ตราบใดเรายงมความสขทองอาศยอย มนกเปนความสขทยงไมเปนอสระ เพราะยงตองขนตออะไรๆ อยางใดอยางหนง เชนถาเกดมกรณขนวาเราทาความดไปแลวคนเขาไมยกยองเทาทควร เมอเราหวงไว ตอไปเรากรสกผดหวงได

บางทเราทาความดแลว มาเกดรสกสะดดขนวา เอ! ทาไมคนเขาไมเหนความดของเรา เรากผดหวง หรอวาเราเคยไดรบความชนชม ไดรบความยกยองในความด แตตอมาการยกยองสรรเสรญนนเสอมคลายจดจางลงไป หรอลดนอยลงไป กทาใจเราใหหอเหยวลงไปได จตใจของเรากฟยบไปตามความเปลยนแปลงภายนอก

ในทางตรงขาม ถาเรามจตใจทรเทาทนความจรงของสงทงหลาย รตระหนกในกฎธรรมชาตวามนเปนธรรมดาอยางนนๆ แลว เรากทาจตใจของเราใหเปนอสระได และมนจะเปนอสระจนถงขนทวา ความเปลยนแปลงเปนไปของสงทงหลายตามกฎธรรมชาตนน มนกเปนเรองของธรรมชาตไป มนไมมามผลกระทบตอจตของเรา ใจของเรากโปรงก

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๓๒

โลงผองใสอยอยางนน แมวาสงทงหลายจะเปลยนแปลงไป เปนทกข และเปนไปตาม

เหตปจจย แตใจของเรากเปนอสระอย เปนตวของเราตามเดม เมอกระทบกบความไมเทยงเปนอนจจง สงทงหลายเปลยนแปลง

ไป เรากรเทาทนวามนจะตองเปนอยางนนตามเหตปจจย แลวกดารงใจเปนอสระอยได

เมอเรารตระหนกตามทมนเปนวาสงทงหลายเปนทกข คอคงอยในสภาพเดมไมได เรารเทาทนแลว ความทกขนนกเปนความทกขของสงเหลานนอยตามธรรมชาตของมน ไมเขามาเปนความทกขในใจของเรา

ปญหาของมนษยนนเกดจากการทไมรเทาทนความจรง แลวกวางใจตอสงทงหลายไมถกตอง จงทาใหเราถกกฎธรรมชาตเบยดเบยนบบคนและครอบงาอยตลอดเวลา

ความทกขของมนษยน รวมแลว กอยทการถกกระทบกระทงบบคนจากการเปลยนแปลง ความไมเทยงแทแนนอน ความตงอยในสภาพเดมไมได ไมคงทนถาวร เปนไปตามเหตปจจย ซงฝน ขดแยง ไมเปนไปตามความปรารถนา

สงทงหลายเปลยนแปลงไป เราอยากใหเปลยนไปอยางหนง มนกลบเปลยนไปเสยอกอยางหนง เราอยากจะใหมนคงอย แตมนกลบเกดแตกดบไป อะไรทานองน มนกฝนใจเรา บบคนใจเรา เรากมความทกข

ถากระแสยงเปนสอง กตองมการปะทะกระแทก ทงนทงนนกเพราะวา เราไปสรางกระแสความอยากซอนขนมา

บนกระแสความจรงของธรรมชาตทมอยกอนแลว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

กระแสความอยากของเราน เปนกระแสทไมเปนของแทจรง กระแสทแทจรงของสงทงหลายกคอกระแสของกฎธรรมชาตทวาสงทงหลายเปนไปตามเหตปจจยของมน

ทนมนษยเรากสรางกระแสความอยากของตวขนมาวา จะใหสงทงหลายเปนอยางนนเปนอยางนตามใจทชอบชงของเรา แตมนกไมเปนไปตามทใจเราอยาก เราอยากจะใหมนเปนอยางน มนกไมเปน กลบเปนไปเสยอยางโนน เพราะวาสงทงหลายมกระแสทแทจรงควบคมมนอย กระแสทแทจรงของมนกคอกระแสแหงเหตปจจย

สาหรบคนปถชนทวไปกจะมกระแสของตวทสรางขนเอง คอกระแสความอยาก เรามกระแสนในใจของเราตลอดเวลา เปนกระแสความอยากทมตอสงหลาย ไมวาเราจะเกยวของกบอะไร เรากจะสงกระแสนเขาไปสมพนธกบมน คอเราจะมความนกคดตามความปรารถนาของเราวา อยากใหมนเปนอยางนน ไมอยากใหเปนอยางน

ทน สงทงหลายนนมกระแสจรงๆ ทคมมนอยแลว คอกระแสกฎธรรมชาต อนไดแกความเปนไปตามเหตปจจย พอถงตอนนกระแสของตวเราเกดขนมาซอนเขาไปอก กเกดเปน ๒ กระแส

แตสงทอยในสองกระแสนนกอนเดยวกนนนแหละ คอ สงนนเองเมอมาเกยวของกบตวเรา กตกอยในกระแสความอยากของเรา แลวตวมนเองกมกระแสแหงเหตปจจยตามธรรมดาของธรรมชาตอยแลว

พอม ๒ กระแสขนมาอยางน เมอมความเปนไปอยางหนงอยางใดกตาม สองกระแสนกจะเกดการขดแยงกนขน แลวกกลายเปนปญหา คอ กระแสความอยากของคน ขดกบกระแสเหตปจจยของธรรมดา

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๓๔

ทน พอเอาเขาจรง กระแสเหตปจจยของกฎธรรมชาตกชนะ กระแสความอยากของเรากแพ

กตองเปนอยางน เพราะเปนธรรมดาวา สงทงหลายไมไดเปนไปตามความอยากของคน แตมนเปนไปตามเหตปจจยของมน

พอสองกระแสนสวนทางปะทะกน และกระแสเหตปจจยชนะ กระแสความอยากของเราแพ ผลทตามมากคอ ตวเราถกบบคน เราถกกดดน เรากมความทกข นคอความทกขเกดขน

แลวเรากไดแตรองขนมาในใจหรอโอดโอยคราครวญวา ทาไมมนจงเปนอยางนนหนอ ทาไมมนจงไมเปนอยางนหนอ แลวกถกความทกขบบคนใจ ไดแตระทมขมขนไป

พอประสานเปนกระแสเดยวได คนกสบาย งานกสาเรจ สวนคนทรเทาทนความจรง เขาศกษาธรรมแลวกรเลยวา ความจรง

กตองเปนความจรง คอสงทงหลายเปนไปตามกฎธรรมชาต โดยเปนไปตามเหตปจจยของมน จะเอาความอยากของเราไปเปนตวกาหนดไมได

เพราะฉะนน เราเพยงแตรเขาใจวามนควรจะเปนอยางไร หรอกาหนดวาเราตองการอยางไร ตอจากนนกทาดวยความรวา มนจะเปนอยางนนได เราตองทาใหเปนไปตามเหตปจจย

ฉะนน ถาเราตองการใหมนเปนอยางใด หรอมนควรจะเปนอยางใด เรากตองไปศกษาเหตปจจยของมน เมอใชปญญาศกษาเหตปจจยของมน และรเหตปจจยแลว จะใหมนเปนอยางไร เรากไปทาเหตปจจยทจะใหมนเปนอยางนน ถาจะไมใหเปนอยางโนน เรากไปปองกนกาจดเหตปจจยทจะใหเปนอยางโนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕

ถาตองการจะใหเปนไปตามทเรากาหนดหรอตามทมนควรจะเปน แลวเราศกษาเหตปจจย รเหตปจจย และไปทาทเหตปจจยใหเปนไปอยางทเราตองการ กจะเกดผลสาเรจขน

เมอเรารและทาอยางน กระแสของเรากเปลยนจากกระแสความอยากคอกระแสตณหา มาเปนกระแสปญญา

จะเหนชดเจนวา กระแสปญญานกลมกลนเปนอนเดยวกบกระแสเหตปจจยของธรรมชาต เพราะกระแสเหตปจจยเปนไปอยางไร กระแสปญญากรไปตามนน

เมอเปนอยางน กระแสของคนกบกระแสของธรรมชาต กกลายเปนกระแสเดยวกน เทากบวาตอนนเหลอกระแสเดยว คอ กระแสเหตปจจยทเรารเทารทนรตามไปดวยกระแสปญญา

เมอกระแสของคน(กระแสปญญา-ของเรา) กบกระแสของธรรม (กระแสเหตปจจย-ของกฎธรรมชาต) ประสานกลมกลนเปนกระแสเดยวกน ความขดแยงบบคนปะทะกระแทกกนกไมม

สรปวา มความสมพนธระหวางกระแส ๒ แบบ คอสองกระแสทปะทะขดแยงกน กบสองกระแสทประสานกลมกลนเปนกระแสเดยวกน

สองกระแสทปะทะขดแยงกน กคอ กระแสความอยากของตวเรา ทเราสรางขนใหม ขดกบกระแสเหตปจจยของกฎธรรมชาตทมอยเดมตามธรรมดาของมน

กระแสความอยากของเรา กคอการทคดจะใหสงทงหลายเปนอยางนนเปนอยางน ตามใจตวเรา โดยไมมองไมรบรวาสงทงหลายจะตองเปนไปอยางไรๆ ตามเหตปจจยของกฎธรรมชาต

เมอเราจะใหสงนนเปนไปอยางหนงตามกระแสความอยากของเรา

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๓๖

แตสงนนมนเปนไปเสยอกอยางหนงตามกระแสเหตปจจยของกฎธรรมชาต กระแสของคน กบกระแสของธรรม(ชาต) กแยกตางกนเปนสองกระแส แลวสองกระแสนกปะทะกระแทกขดแยงกน และเมอกระแสของเราแพ เรากถกกดถกอดถกบบคน เรยกวาเกดทกขอยางทวามาแลว

สองกระแสทประสานกลมกลนเปนกระแสเดยวกน กคอ กระแสปญญาของเรา เขากนกบกระแสเหตปจจยของกฎธรรมชาต

ถาเราใชปญญา ปญญานนกรเขาใจมองเหนไปตามเหตปจจยทเปนไปอยตามกฎธรรมชาต ปญญาคอยมองคอยดใหรเขาถงและเทาทนกระแสเหตปจจย กระแสปญญาของเราจงประสานกลมกลนกบกระแสเหตปจจยของกฎธรรมชาต

อนนเรยกวา กระแสของคน กบกระแสของธรรม(ชาต) ประสานกลมกลน กลายเปนกระแสเดยวกน ไมมการปะทะหรอขดแยงกน เพราะไมมตวตนของเราทจะมาถกกดถกอดถกบบ

เปนอนวา ตอนแรกสองกระแส คอ กระแสความอยากของเรา หรอกระแสตณหา เรยกงายๆ วา กระแสของคน กบกระแสเหตปจจยของกฎธรรมชาต เรยกงายๆ วา กระแสของธรรม ตองปะทะขดแยงกน เพราะแยกตางหากไปกนคนละทาง และไมรเรองกน

แตพอเราใชปญญา เรากเขาถงกระแสเหตปจจยเลย กระแสความอยากไมเกดขน กระแสของคนคอกระแสปญญา กบกระแสของธรรมคอกระแสเหตปจจย กจงประสานกลมกลนกน เหลอกระแสเดยว

เมอกระแสของคนเปลยนจากกระแสตณหา มาเปนกระแสปญญาแลว การทเราจะตองขดแยงปะทะกระแทกกบกระแสของ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗

ธรรมชาต หรอกระแสธรรม และจะตองถกกดถกอดถดบบ เพราะเราแพมน กไมมอกตอไป กลายเปนวากระแสของคนกบกระแสของธรรมประสานกลมกลนไปดวยกน กลายเปนกระแสเดยวกน ไมมความขดแยงปะทะกระแทกกนตอไปอก

เมอกระแสของคน กบกระแสของธรรม ประสานกลมกลนกนเปนกระแสเดยวแลว ไมวาสงทงหลายจะเปนไปตามเหตปจจยอยางไร เรากรเหตปจจยอยางนน แลวกทาทเหตปจจย ดงนนจงทงทาไดผลดวย แลวกไมทกขดวย

เมอทาไดแคไหน เรากรวานนคอตามเหตปจจย หรอเทาทจะไดจะเปนตามเหตปจจย ถามนไมสาเรจ เรากรวาเพราะเหตปจจยไมเพยงพอ หรอเหตปจจยบางอยางสดวสยทเราจะทาได เรารเขาใจแลวกไมคราครวญโอดโอยวาทาไมหนอๆ เรากไมทกข

ฉะนน ดวยความรเขาใจอยางน จะทาใหเรา ทงทางานกไดผล ทงใจคนกไมเปนทกข มแตจะเปนสขอยางเดยว

ปญญามานา มองตามเหตปจจย ตวเองกสบาย แถมยงชวยคนอนไดอก

ฉะนน ชาวพทธจะตองตงหลกไวในใจแตตนวา เวลามองสงตางๆ จะไมมองดวยความชอบใจหรอไมชอบใจ แตมองดวยปญญาทวามองตามเหตปจจย ตงหลกไวในใจอยางนตงแตตน

คนทไมไดฝกไมไดพฒนาไมไดเรยนรพทธศาสนา กจะตงทาผด เรมตงแตมองสงทงหลาย กมองดวยทาทของความรสกทวาอยากอยางนน อยากอยางน ชอบใจไมชอบใจ พอรบรประสบการณอะไร กเอา

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๓๘

ความชอบใจไมชอบใจเขาไปจบ หรอมปฏกรยาชอบใจหรอไมชอบใจไปตามความรสก

สาหรบชาวพทธจะไมเอาความชอบใจไมชอบใจหรอความชอบชงของตณหามาเปนตวตดสน เปนตวนาวถชวต หรอเปนตวบงการพฤตกรรม แตเอาปญญามานา

การทจะเอาปญญามานานน ถาเรายงไมมปญญาพอ หรอยงไมชานาญ กตงหลกในใจกอน คอตงหลกทจะเปนจดเรมตนใหแกปญญา

วธตงหลกในเมอยงไมมปญญาพอ กคอ ทาเปนคตไวในใจ เวลาเกดอะไร เจออะไร บอกใจวา “มองตามเหตปจจยนะ” พอทาอยางน ปญหาหมดไปตงครงตงคอนเลย เชน คนมทกขหรอคนจะโกรธ พอบอกวามองตามเหตปจจยเทานนแหละ ความทกขหรอความโกรธกสะดดชะงกหรอลดลงไปเลย

เพราะฉะนน เราประสบปญหาอะไร เจอสถานการณอะไร แมแตในความสมพนธระหวางบคคล ใหเราตงใจวางทาทไววา “มองตามเหตปจจยนะ” พอมองตามเหตปจจย เรากตองใชปญญาคดพจารณา ปญญากเรมตนทางาน กเลสและความทกขกถกกนออกไป เขามาไมได

แตถาเราไมมองตามเหตปจจย เรากจะมองดวยความชอบชง พอมองตามความชอบชง ปญหากเกดขนในจตใจของเรา เปนความกระทบกระทงบบคนปะทะกน ขนมว หรอตนเตนลงโลดหลงใหลไปตาม แลวปญหานนกจะขยายออกมาขางนอกดวย

พอมองตามเหตปจจยเราจะไมเกดปญหา เราจะคดเหตผล เราจะหาความจรง และไดความรทจะปฏบตตอบคคลนน เรองนน กรณนนไดโดยถกตอง แลวเรากจะมองผอนดวยความเขาใจ เชนถามผอนเขา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

มามอาการกรยาหรอวาจากระทบกระทงเรา เรามองตามเหตปจจย บางทเรากลายเปนสงสารเขา

คนนเขามาดวยทาทอยางน แสดงออกอยางน ถาเราไปรบกระทบ กเกดความโกรธ แตถาเราถอหลกมองตามเหตปจจยน เรากเรมคดวา เออ เขาอาจจะมปญหาอะไรของเขา ตอนนเราจะเรมคดถงปญหาของเขา แลวกจะคดชวยแกไข ใจเราโลงออกไปนอกตว ไมอนกดกระแทกอยกบตว กเลยไมเกดเปนปญหาแกตวเรา

ตวเขาเองอาจจะมปญหา เขาอาจจะไมสบายใจอะไรมา หรออาจจะมปมอะไร เรามองดวยความเขาใจ และสบหาเหตปจจย พอเราเขาใจเขา เราเองกสบายใจ และเกดความสงสารเขา กลายเปนคดจะชวยเหลอไป

ประโยชนสขทสมบรณจะเกดขนได จตใจตองมอสรภาพ

การตงหลกในใจ เพอเปนจดเรมใหปญญามานาจต หรอเพอใหจตเขาสกระแสปญญา อกวธหนง คอการมองตามคณคา หมายความวา เมอพบเหนเจอะเจอหรอเกยวของกบบคคล สงหรอสถานการณใดๆ กไมใหมองตามชอบใจไมชอบใจของตวเรา แตมองดคณโทษ ขอดขอเสย และประโยชนทจะเอามาใชใหไดจากสงหรอบคคลนน

การมองตามคณคาของสงนนๆ กตรงขามกบการมองตามชอบใจไมชอบใจ หรอตามชอบชงของตวเรา เชนเดยวกบการมองตามเหตปจจย แตมวตถประสงคเพอใหไดประโยชนจากประสบการณหรอสถานการณทเราเกยวของทกอยาง โดยเฉพาะในการทจะเอามาพฒนา

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๔๐

ชวตจตใจของเราใหกาวหนาดงามสมบรณยงขน ไมวาพบเหนประสบอะไร กหาประโยชนหรอมองใหเหนประโยชน

จากมนใหได อยางทวา แมแตไดฟงคาเขาดา หรอพบหนตายอยขางทาง กมองใหเกดมประโยชนขนมาใหได

การมองตามเหตปจจย เปนวธมองใหเหนความจรง สวนการมองตามคณคา เปนวธมองใหไดประโยชน แตทงสองวธเปนการมองตามทสงนนเปน ไมใชมองตามความชอบชงของตวเรา

การมองตามทมนเปน เปนกระแสของปญญา เอาปญญาทรความจรงมานาชวต สวนการมองตามชอบใจไมชอบใจหรอตามชอบชงของเรา เปนกระแสของตณหา เอาตณหาทชอบชงมานาชวต

การมองตามเหตปจจย ซงเปนการมองหาความจรง เปนการมองตามทสงนนมนเปนของมนตามสภาวะแทๆ เรยกวาเปนขนปรมตถ เปนเรองของการทจะเขาถงประโยชนสขระดบทสามโดยตรง สวนการมองตามคณคา ซงเปนการมองใหไดประโยชน แมจะเปนการมองตามทสงนนเปน แตกไมถงกบตามสภาวะแทๆ เรยกวายงอยในขนทเกยวกบสมมต เปนวธปฏบตสาหรบประโยชนสขในระดบทสอง แตในตอนกอนนนไมไดพดไว จงพดไวในตอนนดวย เพราะเปนเรองประเภทเดยวกน

เปนอนวา ใหใชหลกของปญญา นเปนวธเบองตนทจะใหปญญามานาชวต ตอไปเรากจะมแตกระแสปญญา กระแสความรเหตปจจย เรากจะดาเนนชวตทปราศจากปญหาและมจตใจเปนอสระ จนกระทงสงทงหลายทเกดขนเปนไปตามกฎธรรมชาต มความไมเทยง เปนอนจจง คงอยในสภาพเดมไมได เปนทกขง ไมมตวตนยงยนตายตว แตเปนไปตามเหตปจจย เมอเรารเขาใจอยางนแลว สงทงหลายทเปนอยางนน มน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

กเปนไปตามกฎธรรมชาต โดยทวามนกเปนของมนอยางนนเอง แตมนไมดงหรอลากเอาจตใจของเราเขาไปทบกดบดขยภายใตความผนผวนปรวนแปรของมนดวย

เรากปลอยใหทกขทมอยตามธรรมดาของธรรมชาต เปนทกขของธรรมชาตไปตามเรองของมน ไมกลายมาเปนทกขหรอกอใหเกดทกขในใจของเรา

ถาใชปญญาทาจตใจใหเปนอสระถงขนนได กเรยกวามาถงประโยชนสขระดบสงสด ซงเปนระดบท ๓

ระดบท ๓ ไดแก ประโยชนสขทเปนนามธรรม ขนทเปนโลกตตระ เปนเรองของจตใจทเปนอสระอยเหนอกระแสโลก เนองจากมปญญาทรเทาทนความจรงของโลกและชวต อยางทวาอยในโลกแตไมตดโลก หรอไมเปอนโลก เหมอนใบบวไมตดนา หรอไมเปยกนา เรยกดวยภาษาวชาการวา ปรมตถะ แปลวา ประโยชนสงสด

ผทพฒนาปญญาไปถงประโยชนสงสดน นอกจากอยในโลกโดยทวาไดรบประโยชนขนทหนงและขนทสองสมบรณแลว ยงไมถกกระทบกระทง ไมถกกฎธรรมชาตเขามาครอบงาบบคนดวย

ฉะนน ความทกขทมในธรรมชาตกมไป แตมนไมมาเกดเปนความทกขในใจเรา อนจจงกเปนไปของมน ใจเราไมผนผวนปรวนแปรไปดวย จงมาถงขนทเรยกวาถกโลกธรรมกระทบกไมหวนไหว

อสรชน คอคนทไมยบไมพอง โลกธรรม กคอสงทมอยและเกดขนเปนประจาตามธรรมดาของ

โลก โดยเฉพาะเหตการณผนผวนปรวนแปรไมแนนอนตางๆ ในทางด

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๔๒

บาง รายบาง อยางทเราเรยกกนวาโชคและเคราะห ซงมนษยทงหลายจะตองประสบตามกระแสแหงความเปลยนแปลง มนษยอยในโลกกจะตองถกโลกธรรมกระทบกระทง โลกธรรมมอะไรบาง

๑. ไดลาภ ๒. เสอมลาภ ๓. ไดยศ ๔. เสอมยศ ๕. สรรเสรญ ๖. นนทา ๗. สข ๘. ทกข

มนษยอยในโลกน จะตองถกสงเหลานกระทบกระทง และถาไมรเทาทน กถกมนครอบงา เปนไปตามอทธพลของมน เวลาพบฝายดทชอบใจ กฟ เวลาเจอะฝายรายทไมชอบใจ กแฟบ พอไดกพอง แตพอเสยกยบ

ฟ กคอ ตนเตนดใจ ปลาบปลม ลงโลด กระโดดโลดเตน หรอแมแตเหอเหมไป

แฟบ กคอ หอเหยว เศราโศก เสยใจ ทอแท หรอแมแตตรอมตรม ระทม คบแคนใจ

พอง คอ ผยอง ลาพองตน ลมตว มวเมา อาจจะถงกบดถกดหมน หรอใชทรพยใชอานาจขมเหงรงแกผอน

ยบ คอ หมดเรยวแรง หมดกาลง อาจถงกบดถกตวเอง หนเหออกจากวถแหงคณธรรม ละทงความด ตลอดจนอดมคตทเคยยดถอ

ชวตในโลกกเปนอยางนแหละ เราตองยอมรบความจรงวา เราอยในโลก ยอมไมพนสงเหลาน เมอไมพน จะตองพบตองเจอะเจอเกยวของกบมน กอยาไปเอาจรงเอาจงกบมนจนถงกบลมหลงยดเปนของตวเรา ควรจะมองในแงทวาทาอยางไรจะปฏบตตอมนใหถกตอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

คออยดวยความรเทาทน ถาเรารเทาทนแลว เราจะปฏบตตอโลกธรรมเหลานไดด เปนคนท

ไมฟไมแฟบ และไมยบไมพอง และยงเอามนมาใชประโยชนไดอกดวย

ถาโชคมา ฉนจะมอบมนใหเปนของขวญแกมวลประชา

ถาโลกธรรมฝายดทนาปรารถนาเกดขน แลวเรารเทาทน และปฏบตตอมนไดถกตอง โลกธรรมเหลานนกไมกอใหเกดพษภยแกเราและแกใครๆ ยงกวานน ยงกลายเปนเครองมอสาหรบทาความดงามสรางสรรคประโยชนสขใหเพมพนยงขนอกดวย

วธปฏบตตอโลกธรรมฝายด ทสาคญ คอ ๑. รทนธรรมดา คอรความจรงวา เออ ทเปนอยางน มนกเปน

ของมไดเปนไดเปนธรรมดาตามเหตปจจย เมอมนมากดแลว แตมนไมเทยงแทแนนอน ผนแปรไดนะ มนเกดขนได มนกหมดไปเสอมไปได

ยามไดฝายดทนาชอบใจ จะเปนไดลาภ ไดยศ ไดสรรเสรญ ไดสขกตาม เรากดใจ ปลาบปลมใจ เรามสทธทจะดใจ แตกอยาไปมวเมาหลงใหล ถาไปมวเมาหลงใหลแลว สงเหลานกจะกลบกลายเปนเหตแหงความเสอมของเรา แทนทเราจะไดประโยชนกกลบจะไดโทษ

ลาภกด ยศกด สรรเสรญกด สขกด ทไมเทยงแทแนนอน ผนแปรไดนน มนกเปนไปตามเหตปจจย เพราะฉะนนเราจะตองไมประมาท จะตองปองกนแกไขเหตปจจยแหงความเสอม และคอยเสรมสรางเหตปจจยทจะใหมนมนคงอยและเจรญเพมพนโดยชอบธรรม

เฉพาะอยางยง เหตปจจยสาคญของความเสอม กคอความลม

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๔๔

หลงมวเมา ถาเรามวเมาหลงละเลงแลว สงเหลานกกลบเปนโทษแกชวต เชน คนเมายศ พอไดยศ กมวเมาหลงละเลง ดถกดหมนคนอน ใชอานาจขมขทาสงทไมดเบยดเบยนขมเหงคนอนไว แตสงทงหลายไมเทยง พอเสอมยศ กยาแย ทกขภยกโหมกระหนาทบถมตว

๒. เอามาทาประโยชน คนทรจกปฏบตตอสงเหลานกมองวา เออ ตอนนโลกธรรมฝายดมา กดแลว เราจะใชมนเปนโอกาสในการสรางสรรคทาความด เชน พอเราไดยศ เรารทนวา เออ สงเหลานไมเทยงหรอก มนไมใชอยตลอดไป เมอมนมากดแลว เราจะใชมนใหเปนประโยชน

เราดใจทไดมนมาทหนงแลว คราวนเราคดวาเราจะทาใหมนเปนประโยชน เรากดใจมความสขยงขนไปอก พอเราดใจแตเราไมหลง เรากใชมนใหเปนประโยชน เราอาจจะใชยศนนเปนเครองมอหรอเปนชองทางในการชวยเหลอเพอนมนษย ในการสรางสรรคความดงาม ทาการสงเคราะห บาเพญประโยชน กกลายเปนดไป

ขอสาคญกคอ เมอเรามลาภหรอมทรพยมยศศกดเกยรตบรวาร ความดและประโยชนหรอการสรางสรรคตางๆ นนเรากทาไดมาก กลายเปนวาลาภและยศเปนตน เปนเครองมอและเปนเครองเออโอกาสในการทจะทาใหชวตของเรามคณคา ขยายประโยชนสขใหกวางขวางมากมายแผออกไปในสงคม

นคอการทเรามาชวยสรางสรรคใหโลกนเปนอยางทพระพทธเจาตรสเรยกวา อพยาปชฌโลก คอโลกแหงความรกความเมตตา เปนทปลอดภยไรการเบยดเบยน และมสนตสข แลวกทาใหตวเราเองไดความสมพนธทดกบเพอนมนษย ไดรบความเคารพนบถอทแทจรงดวย ประโยชนสขระดบทหนง กลายเปนบนไดกาวขนสประโยชนสขระดบท

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕

สอง ลาภยศเปนตนเกดแกคนทเปนบณฑต มแตเปนประโยชน เพราะ

เปนเครองมอในการสรางสรรคประโยชนสขใหแผขยายกวางขวางออกไปเกอกลแกสงคม และทาชวตใหพฒนาขน

แตถาทรพยและอานาจเกดแกผทไมรเทาทน มความลมหลงละเลงมวเมา กกลบกลายเปนโทษแกชวตของตนเอง และเปนเครองมอทารายผอนไป ซงกเปนผลเสยแกตนเองในระยะยาวดวย

โลกธรรมอยางอนกเชนเดยวกนทงนน ลาภ ยศ สรรเสรญ สข เปนสงทเราจะตองปฏบตใหถก หลกสาคญกคออยาไปหลงละเลงมวเมา

ถาเคราะหมา มนคอของขวญทสงมาชวยตวฉนใหยงพฒนา

ในทางตรงขาม ถาโลกธรรมฝายรายเกดขนจะทาอยางไร เมอกฝายดเกดขน เรากถอโอกาสใชใหเปนประโยชน ทาการสรางสรรค ทาใหเกดประโยชนสขแผขยายออกไปมากยงขน

ทน ถงแมฝายรายเกดขน คอเสอมลาภ เสอมยศ ถกตฉนนนทา และประสบทกข คนมปญญารเทาทน กไมกลว ไมเปนไร เขากรกษาตวอยได และยงหาประโยชนไดอกดวย คอ

๑. รทนธรรมดา คอรความจรงวา สงทงหลายกอยางนเอง ลวนแตไมเทยงแทแนนอน ยอมผนแปรไปไดทงสน นแหละทวาอนจจง เรากไดเจอกบมนแลว เมอมได กหมดได เมอขนได กตกได แตเมอหมดแลว กมไดอก เมอตกแลว กอาจขนไดอก ไมแนนอน มนขนตอเหตปจจย

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๔๖

ขอสาคญอยทวา มนเปนการมการไดและเปนการขน ทดงาม ชอบธรรม เปนประโยชนหรอไม และเปนเรองทเราจะตองศกษาหาเหตปจจย และทาใหถกตองตอไป

เพราะฉะนน อยามวมาตรอมตรมทกขระทมเหงาหงอย อยามวเศราโศกเสยใจละหอยละเหยทอแทใจไปเลย จะกลายเปนการซาเตมทบถมตวเองหนกลงไปอก และคนทตองพงพาอาศยเรากจะยงแยไปใหญ เรองธรรมดาของโลกธรรมเปนอยางน เรากไดเหนความจรงแลว เรารเทาทนมนแลว เอาเวลามาศกษาหาเหตปจจย จะไดเรยนร จะไดแกไขปรบปรง ลกขนมาทาใหฟนตวขนใหมดกวา

เมอรเทาทน อยกบความจรงอยางน เรากรกษาตวรกษาใจใหเปนปกต ปลอดโปรงผองใสอยได ไมละเมอคลมคลงเตลดหรอฟบแฟบทาลายหรอทารายตวเองใหยงแยลงไป

๒. เอามาพฒนาตวเรา คนทเปนนกปฏบตธรรม เมอความเสอม ความสญเสย และโลกธรรมฝายรายทงหลายเกดขนแกตน นอกจากรเทาทนธรรมดา มองเหนความจรงของโลกและชวตทเปนอนจจงแลว เขายงเอามนมาใชใหเปนประโยชนในการพฒนาตวเองใหดยงขนอกดวย

เขาจะมองวา นแหละความไมเทยงไดเกดขนแลว เมอมนเกดขนมา กเปนโอกาสทเราจะไดทดสอบตนเอง วาเรานมความมนคงและความสามารถแคไหน ในการทจะตอสกบสงเหลาน เราจะเผชญกบมนไหวไหม ถาเราแนจรง เรากตองสกบมนไหว และเราจะตองแกไขได เพราะอนนเทากบเปนปญหาทจะใหเราสใหเราแก เราจะมความสามารถแกปญหาไหม นคอบททดสอบทเกดขน

นอกจากเปนบททดสอบแลว กเปนบทเรยนทเราจะตองศกษาวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗

มนเกดขนจากเหตอะไร เพอจะไดเปนประโยชนตอไปภายหนา ถาเราสามารถแกปญหานได กแสดงวา เรามความสามารถจรง

ถาเราผานสถานการณนไปไดปลอดโปรงสวสดแลว ตอไปเรากจะมความสามารถและจดเจนยงขน

รวมความวา คนทดาเนนชวตเปน จะใชประโยชนจากโลกธรรมฝายรายได ทงในแงเปนเครองทดสอบจตใจ และเปนเครองพฒนาปญญา คอทดสอบวาเรามจตใจเขมแขงมนคง แมจะเผชญเคราะหรายหรอเกดมภย กดารงรกษาตวใหผานพนไปได ไมหวนไหว และใชปญญาเรยนรสบคนเหตปจจย เพอจะไดแกไขและสรางสรรคเดนหนาใหไดผลดยงขนตอไป

ยงกวานน เขาจะมองในแงดวา คนทผานทกขผานภยมามาก เมอผานไปได กเปนประโยชนแกตวเอง คนทผานมาได ถอวาไดเปรยบคนอนทไมเคยผาน

นอกจากผานทกขผานโทษผานภยไปแลว ถายงสามารถผานไปไดดวยดอกดวย กเปนหลกประกนวาตอไปไมตองกลวแลว เพราะแสดงวาเราประสบผลสาเรจแกปญหาได เราจะมชวตทดงามเขมแขง ไมตองกลวภยอนตรายอก ดกวาคนทไมเคยเจอกบสงเหลาน พบแตสงทเปนคณหรอสงทชอบใจอยางเดยว เปนชวตทไมไดทดสอบ

เปนอนวา ถามองในแงทดงามแลว เรากใชประโยชนจากโลกธรรมทงทดและรายไดทงหมด อยางนอยกเปนคนชนดทวา ไมเหลงในสข ไมถกทกขทบถม

ฉะนน ถาเราจะตองเผชญกบโลกธรรมทไมชอบใจ กตองมใจพรอมทจะรบมอและสมน ถาปฏบตตอมนไดถกตอง เรากจะผาน

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๔๘

สถานการณไปดวยด และเปนประโยชน เราจะมความเขมแขง ชวตจะดงามยงขน

แลวตอนนน เราจะไดพสจนตวเองดวยวา ถงแมวาเราจะมประโยชนสขขนทหนง ทเปนรปธรรมหรอมวตถเพยงเลกนอยน เราจะสามารถอยดวยประโยชนสขขนทสอง ดวยทนทางดานคณความด ทางดานจตใจไดหรอไม แลวกทดสอบยงขนไปอกคอในระดบทสาม วาเรามจตใจทเปนอสระ สามารถทจะอยดมสข โดยไมถกกระแทกกระเทอนหวนไหวดวยโลกธรรมไดไหม

ถาจตถกโลกธรรมทงหลายกระทบกระทงแลวไมหวนไหว ยงสามารถมใจเบกบานเกษมปลอดโปรง ไมมธล ไรความขนมวเศราหมองผองใสได กเปนมงคลอนสงสด

มงคลหมดทง ๓๘ ประการมาจบลงสดทายทน พระพทธศาสนาสอนหลกธรรมไปตามลาดบจนมาถงขอน คอขอ

วามจตใจเปนอสระ อยางทพระสงฆสวดในงานพธมงคลทกครง ตอนทสวดมงคลสตร มงคล ๓๘ จะมาจบดวยคาถาน คอ

ผฏฐสสะ โลกะธมเมห จตตง ยสสะ นะ กมปะต อะโสกง วระชง เขมง เอตมมงคะละมตตะมง

ผใดถกโลกธรรมทงหลาย (ทงฝายดและฝายราย) กระทบกระทงแลว จตใจไมเศราโศก ไมหวนไหว เกษม มนคง ปลอดโปรงได นนคอมงคลอนอดม

ถาถงขนนแลว กเรยกวาเราไดประสบประโยชนสขขนสงสด ชวตกจะสมบรณ อยในโลกกจะมความสขเปนเนอแทของจตใจ ถงแมไปเจอความทกขเขากไมมปญหา กสขไดแมแตในทามกลางความทกข

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

คนททาอยางนได จะมลกษณะชวตทพฒนาในดานความสข ซงทาใหเปนคนทมความสขไดงาย

ทาไม โลกยงพฒนา ชาวประชายงเปนคนทสขยาก เปนทนาสงเกตวา มนษยในโลกปจจบนนไดพฒนาทางดานวตถ

กนมาก เกงในการหาวตถเปนอยางยง แตมลกษณะทปรากฏเดนขนมาอยางหนง คอมกจะกลายเปนคนทสขยากขน ยงอยไปๆ ในโลก กยงเปนคนทสขยากขนทกท อนนไมใชลกษณะทด

เมอมของมวตถอะไรตางๆ ทเปนเครองอานวยประโยชนสขในระดบทหนงมากขน คนกนาจะมความสขมากขน แตปรากฏวาผคนไมไดมความสขมากขน ความสขบางอยางทดเหมอนจะมากขน กมกจะเปนความสขแบบฉาบฉวยเสยมากกวา

โดยเฉพาะความสขทแทในจตใจ นอกจากไมดขน ยงมททาวาลดนอยลง คนตะเกยกตะกายหาความสขแบบผานๆ ชวครชวยามกนพลานไป เพราะไมมความสขทมนคงยนตวอยภายใน

ทงๆ ทมสงของและอปกรณทจะบารงความสขมากเหลอลน แตคนกขาดแคลนความสขกนอยเรอยๆ และมลกษณะอาการทมความสขไดยาก คอกลายเปนคนทสขยากขน อยางทวา เคยมเทานสขกไมสขแลว ตองมเทานน ตองไดขนาดโนนจงจะสข เปนลกษณะทนาสงเกต

ในเรองน ลกษณะทตรงกนขามกคอสขงายขน คนเราอยในโลกน ชวตของเราเจรญเตบโตขนมา เราพฒนาขนๆ สงหนงทเรานาจะพฒนาขนดวย กคอความสข หมายความวา ยงเราพฒนาไป เรากนาจะเปนคนทสขงายยงขน และกสขไดมากขน

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๕๐

เมอเปนเดก ไดเลนอะไรเลกๆ นอยๆ หรออยากไดอะไรนดๆ หนอยๆ พอไดมากดจะมความสขมากๆ สขไดงายๆ แตพอโตขนมาดเหมอนวาจะสขยากขนทกท

ถาเรามชวตอยมาแลวเราเปนคนสขงายขนน โอ! เราจะโชคดมาก เพราะถาเราสขงาย มนกตองดซ ทาอะไรนดหนอย มอะไร ไดอะไรเลกๆ นอยๆ เดยวมนกสขละ แตเดยวนกลายเปนวาเรามอะไรนดหนอยไมได จะตองมมากๆ จงจะสข

ในทางทถกทควร ถาเรามความสขงายขน แลวเราไดของมากขน เรากยงสขใหญ แตถาเราสขยากขน เราไดของมามากขน มนกไมชวยใหเราสขมากขน เพราะแมวาสงอานวยสขจะมากขนกจรง แตจดหรอขดทจะมความสขไดกเขยบหนขนไป เพราะฉะนน บางทไดสงอานวยสขมากขน แตไดความสขนอยลง

อะไรทมนขาดหายไป คาตอบกคอเราพฒนาดานเดยว เราพฒนาชวตเพยงดานหนง คอ ไปมงวาถาเรามวตถมอะไรตางๆ มทรพยสนเงนทอง ยศ ตาแหนงดขนน เราจะมความสข ฉะนน เรากแสวงหาวตถหรอสงทจะมาบารงความสขกนใหมาก

แตการทเราจะแสวงหาอยางไดผล เรากจะตองพฒนาความสามารถอนน คอพฒนาความสามารถในการแสวงหาสงทจะมาบารงความสข และมนษยเรากไดพฒนาในดานนกนจรงๆ จงๆ ดงจะเหนวาในดานนเราเกงมาก มนษยยคปจจบนไดพฒนาความสามารถในการแสวงหาวตถมาบารงความสขกนไดเกงกาจ แมแตการศกษากพลอยมความหมายอยางนดวย

ดซ การศกษาสวนมากจะมความหมายและความมงหมายอยาง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๑

น คอเปนการพฒนาความสามารถทจะหาวตถมาบารงความสข แลวเรากเกงกนในดานน เรามความสามารถในการหาสงมาบารงความสขอยางมากมาย

แตทนยงมอกดานหนงของการพฒนาชวตทเรามองขามไป คอความสามารถทจะมความสข บางทเราพฒนาความสามารถในการหาสงบารงความสข พอพฒนาไปๆ ความสามารถในการทจะมความสขนกลบลดนอยลง หรอแมแตหายไปเสยเฉยๆ

ในเรองน เราตองมดลยภาพ คอตองมความสามารถทจะมความสขมาเขาค

ในเมอเราจะตองมความสามารถนอกดานหนงดวย คอความสามารถในการทจะมความสข เรากตองพฒนามนขนมา

ความสขจะเพมทว ถาพฒนาอยางมดลยภาพ ถาเราพฒนาความสามารถทจะมความสขดวย พรอมกนไปกบการ

พฒนาความสามารถในการหาสงบารงความสข มนกจะมดลยภาพ แลวสองดานนกจะมาเสรมกนดวย เพราะวาเมอเราพฒนาความสามารถทจะมความสขไดมากขน เรากมความสขงายขน เมอเราสขงายขน แลวเรามของบารงความสขมากขน ความสขมนกทวมทนเปนทวคณเลย

แตทมนเสยหรอลมเหลวไปไมเปนอยางนน กเพราะสาเหตนแหละ คอการทเราพฒนาดานเดยว เราไดแตพฒนาความสามารถทจะหาสงบารงความสข แตเราไมไดพฒนาความสามารถทจะมความสข บางทความสามารถนกลบคอยๆ หมดไปดวยซา

คนจานวนมากอยไปๆ ในโลก กคอยๆ หมดความสามารถทจะม

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๕๒

ความสข ในเมอเขาหมดความสามารถทจะมความสข สงบารงความสขกไมมความหมาย

อนนคอชวตทขาดดลยภาพ เพราะเรามววนอยกบประโยชนสขระดบทหนงอยางเดยว ขาดการพฒนาเพอประโยชนสขระดบทสอง และระดบทสาม

ในทางธรรม ทานไมไดมองขามการพฒนาในระดบทหนง อนนนทานเรยกวาการพฒนาในระดบศล คอการพฒนาความสามารถทจะหาตลอดจนจดสรรและจดการกบสงบารงความสข แตระดบตอไปซงอยาไดมองขาม กคอการพฒนาความสามารถทจะมความสข

ถาเราพฒนาความสามารถทจะมความสข หรออยางนอยเราไมสญเสยมนไป เรากจะเปนคนทมความสขไดไมยาก หรอกลบจะเปนคนทสขงายขนๆ ดวย คนทมความสามารถอยางนจะอยอยางไรกสขสบาย สขสบายตลอดเวลาเลย และยงอยไปกยงสขงายขน ยงมของมากยงสขกนใหญ

ฉะนนจงควรทบทวนดวา ถาหากเรามอะไรตออะไรมากมายแลว กยงไมมความสข กคงจะเปนเพราะสาเหตอนนดวย คอเราชกจะหมดความสามารถทจะมความสข

การปฏบตธรรมนน ในความหมายหนงกคอการพฒนาความสามารถทจะมความสข เปนการทาใหคนเปนสขไดงายขน

ฉะนนโยมทปฏบตธรรมตองนกถงความหมายทวาน ถาเราปฏบตธรรม เราตองมความสามารถทจะมความสขไดมากขน และงายขน จะตองเปนคนทสขงายขน

แลวสองดานนเราไมทงเลยสกอยาง เราจะเปนคนทสมบรณ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕

เพราะวาในดานความสามารถทจะมความสข เรากเปนคนทมความสขไดงายขน และในดานการหาวตถบารงความสข เรากมความสามารถทจะหาไดเพมขน เมอเปนอยางนเรากมความสขกาลงสอง

ถาไมมความสขแบบประสาน กไมมการพฒนาแบบยงยน

ทนเรองมนไมจบแคน พอเรามความสามารถทจะมความสขไดมากขน ความสขของเรานนกลบขนตอวตถนอยลง เรากไมตองอาศยวตถมากมายทจะมความสข เรามแคพอเหมาะพอควรเรากมความสขเตมอมแลว เรากไมกงวลในเรองวตถมาก

แตในเวลาเดยวกนน ความสามารถทจะหาวตถบารงความสขของเรากยงมอยเตมท เรากหาวตถไดเยอะแยะมากมาย แตความสขของเราไมขนตอสงเหลานน แลวจะทาอยางไรละ

วตถกเขามาๆ ความสขของเรากไมไดขนตอมน เราสขอยแลวน จะทาอยางไรละทน ปรากฏวา พอดลยภาพทวามานเกดขน จตใจของเรากเปดออก เรากมโอกาสคดถงความสขความทกขของคนอน แลววตถทเขามามากกกลายเปนเครองมอสรางสรรคประโยชนสขแกเพอนมนษยหรอแกสงคมไปเลย

ตอนนความสขของเราไมขนตอวตถเหลานนมากนกแลว สงเหลานนมมามากกเปนสวนเหลอสวนเกน และเมอใจของเราไมมวพะวงวนวายกบการหาสงเสพ ใจนนกเปดออกไปคดถงคนอน เรากเลยใชวตถเหลานน ทแสวงหามาน ในการชวยเหลอเพอนมนษย สรางสรรคความด ทาประโยชนสขขยายออกไป

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๕๔

เมอทาอยางน เรากยงเขาถงประโยชนสขในระดบทสอง พอเราทาอยางนแลว เราระลกถงชวตของเราวาไดทาสงทเปน

ประโยชนมคณคา เรากยงมความสขลกซงขนในใจของเราอก ประโยชนสขขนทสองมาแลว กสนบสนนประสทธภาพของประโยชนสขระดบทหนง ประโยชนสขทงสองระดบ กเลยสนบสนนซงกนและกน

ความสขของบคคลกมาเนองกบความสขของสงคม ตวเราสขงายและไดสขแลว เราชวยเหลอสงคม เพอนรวมสงคมกยงมความสขและเราเองกยงสขขนดวย ความสขแบบนจงเนองกนและประสานเสรมกน

เวลาเราหาประโยชนสขระดบทหนง เราบอกวาเราจะตองไดมากทสด เราจงจะมความสขทสด เรากเลยตองยงแสวงหาใหไดมากทสด คนอนเขากมองอยางเดยวกน เขากมองวายงไดมากเขากจะยงสขมาก

เมอตางคนตางหา ตางคนตางเอา ตางคนตางได มนกตองแยงกนเบยดเบยนกน มนกเกดความทกขความเดอดรอน เรยกวาเปนความสขทตองแยงชงกน เมอตองแยงชงกเปนการบอกอยในตวแลววา จะตองเจอกบทกขดวย และไมแนวาจะไดสขหรอไม

ทนพอเรามาถงระดบทสอง มนเปลยนไปกลายเปนวา ความสขนนมนเนองกน สขของตนกบสขของคนอน หรอสขของบคคลกบสขของสงคม มนมาประสานเสรมสนบสนนซงกนและกน ทาใหทกคนสขไปดวยกน มนกเลยไมตองเบยดเบยนหรอแยงชงกน เปนความสขทเนองกน หรอความสขทประสานกน

เวลานพดกนมากวาจะตองมการพฒนาแบบยงยน โลกจงจะอยรอดได แตถาพฒนากนไปแลว ผคนมแตการหาความสขแบบแยงชงกน การพฒนาแบบยงยนกจะเปนเพยงความฝนทไมมทางเปนจรง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๕

เรากมองเหนกนไดไมยากวา ถามแตการพฒนาดานวตถ จะพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยและพฒนาเศรษฐกจไปเทาไรกตาม ถาไมมการพฒนาคนในดานความสามารถทจะมความสขน กจะตองมแตการหาความสขแบบแขงขนชวงชง การพฒนาแบบยงยนกไมมทางสาเรจ ถาจะใหการพฒนาแบบยงยนสาเรจผล กตองพฒนาคนใหมความสขแบบประสาน

การพฒนาแบบยงยน มาดวยกนกบความสขแบบยงยน

เมอมนษยพฒนาอยางมดลยภาพ พอจตใจพฒนาดขนมา ความสขทจะตองไดตองเอาวตถมา กคอยๆ อาศยวตถนอยลง

ตอนแรกเราจะสขเมอไดเมอเอา แตพอเราพฒนาคณธรรมขนมา มนกเปลยนแปลงไป ความสขจะขนตอสงเหลานนนอยลง กลบมาขนตอการมคณความด เชนการมความรกแทเกดขนในใจ

ความรกแท คออะไร คอความอยากใหคนอนมความสข และอยากทาใหเขามความสข ตรงขามกบความรกเทยมทอยากไดอยากเอาคนอนมาทาใหตวมความสข

ความรกแทนนจะเหนไดจากตวอยางงายๆ คอ พอแม พอแมรกลกกคออยากใหลกมความสข ความสขของคนทวไปนนบอกวาตองไดตองเอาจงจะมความสข แตพอแมไมจาเปนตองไดความสขจากการไดหรอการเอา พอแมใหแกลกกมความสข

เวลาใหแกลก พอแมเสยใจหรอทกขไหม ไมทกขเลย ใหไป ถาพดในแงของวตถ กคอตวเองเสย พอแมสญเสยวตถนนไป เพราะ

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๕๖

ใหแกลก แตพอพอแมใหแกลกแลว แทนทจะทกข พอแมกลบเปนสข พอแมสญเสยแตกลบสขเพราะอะไร พอแมสละใหแตกลบได

ความสขเพราะอะไร กเพราะอยากใหลกเปนสข พอแมรกลกอยากเหนลกเปนสข ความอยากใหคนอนเปนสขนน ทานเรยกวาเมตตา

เมอเรามความอยากใหผอนเปนสข พอเราทาใหคนอนเปนสขได กสมใจเรา เรากเปนสข

เพราะฉะนน คนใดมเมตตา เกดความรกแทขนมา เขากมสทธทจะไดความสขประเภททสอง คอความสขจากการให

สวนคนทขาดเมตตาการณย ไมมคณธรรม อยกบเขาในโลกตงแตเกดมากไมไดพฒนา กจะมความสขประเภทเดยว คอ ความสขจากการไดและการเอา ความสขแบบแยงกบเขา ตองได ตองเอาจงจะเปนสข

พอเรามคณธรรมเกดขนในใจ คอมเมตตาขนมา เรากอยากใหคนอนมความสข เชนอยากใหลกมความสข พอเราใหแกลก เรากมความสข ทนขยายออกไป เรารกคนอน รกสาม รกภรรยา รกพ รกนอง รกเพอนฝง ยงเรารกจรงขยายกวางออกไปเทาไร เรากอยากใหคนทวไปมความสขเพมขนเทานน พอเราใหเขาเรากมความสข เพราะเราทาใหเขามความสขได เรากมความสขดวย ความสขของเรากบความสขของเขาเนองกน ประสานเปนอนเดยวกน

ฉะนน คนทพฒนาตนด มคณธรรม เชน มเมตตาเกดในใจ จงเปนคนทไดเปรยบมาก จะมความสขเพมขนและขยายออกไป และไดความสขทสะทอนเสรม คอกลายเปนวา ความสขของเรากเปนความสขของเขา ความสขของเขากเปนความสขของเรา เปนอนเดยวกนไปหมด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๗

คนทพฒนามาถงระดบน กมความสขเพมขน และขยายมตแหงความสขออกไป คอ นอกจากความสขจากการไดการเอาแลว กมความสขจากการใหเพมขนมาดวย และเขากจะมชวตและความสขชนดทเปนอสระมากขน เพราะความสขของเขาขนตอวตถภายนอกนอยลง

นอกจากนน ความสขของเขากเรมเปนเนอหาสาระมากขน ไมเปนเพยงความสขผานๆ ทไดจากการเสพวตถใหตนเตนไปคราวหนงๆ แลวคอยวงตามหาความสขชนตอไปๆ แตเขาจะมความสขชนดทยนพนประจาอยในใจของตวเอง ทไมตองรอผลการวงไลตามหาจากภายนอก เรยกไดวาเปน ความสขแบบยงยน

ถาคนพฒนาจนมความสขแบบยงยนไดอยางน กจะเปนหลกประกนใหการพฒนาแบบยงยนสาเรจผลไดจรงดวย เพราะถาวเคราะหกนใหถงทสดแลว การพฒนาทผดพลาด ซงกลายเปนการพฒนาแบบไมยงยนนน กเกดจากความเชอความเขาใจเกยวกบเรองความสขและวธการหาความสขของมนษย ทไมไดพฒนาขนมาเลยนนเอง

ถามนษยจมอยกบแนวคดและวธการหาความสขแบบทไมพฒนานน กไมมทางทจะทาใหเกดการพฒนาแบบยงยนได เพราะฉะนน การพฒนาทยงยน จะตองมากบความสขทยงยน

เปนอนวา การพฒนาในระดบของประโยชนสขทแทน จะทาใหโลกนมความสขรมเยน พรอมกบทตวบคคลเองกสขสบายพอใจ ทกอยางดไปหมดเลย เพราะอะไรตออะไรกมาเกอกลซงกนและกน

ฉะนน เมอเดนทางถกแลว ชวตกสมบรณ และความสขกยง

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๕๘

มากขน จนเปนความสขทสมบรณไปดวย ขอแทรกขอสงเกตวา เวลาเรารกใคร กจะมความรก ๒ แบบ

ไมแบบใดกแบบหนง หรออาจจะทงสองแบบปนกนอย ไดแก ความรกแบบทหนง เมอรกใคร กคออยากไดเขามาบาเรอความสขของเรา และความรกแบบทสอง เมอรกใคร กคออยากใหเขามความสข

พอเราอยากใหเขาเปนสข เรากจะพยายามทาใหเขาเปนสข ไมวาจะทาอยางไรกตามทจะทาใหเขาเปนสขได เรากพยายามทา เพราะฉะนน เรากให เรากชวยเหลอเกอกลเอาใจใสอะไรตางๆ ทาใหเขาเปนสข พอเขาเปนสข เรากเปนสขดวย

ฉะนน ความรกประเภทท ๒ นจงเปนคณธรรม ทานเรยกวาเมตตา เชน พอแมรกลก กอยากใหลกเปนสข แลวกพยายามทาใหลกเปนสข ดวยการใหเปนตน

เรากขยายความรกประเภท ๒ คอเมตตานออกไปใหกวางขวาง เปนการพฒนาททาใหมชวตและสงคมทดงาม เพราะตวเราเองกขยายขอบเขตของความสขไดมากขน พรอมกบทโลกกมความสขมากขนดวย

ตกลงวา นแหละคอหลกธรรมตางๆ ทพระพทธเจาสอนไว ซงถาเราปฏบตตามได กเปนคณประโยชนแกชวตของเรา และชวยใหโลกนรมเยนเปนสขไปดวย

ชวตสมบรณ ความสขกสมบรณ สงคมกสขสมบรณ เพราะจตเปนอสระดวยปญญา ทถงการพฒนาอยางสมบรณ

การปฏบตธรรมนทาใหทกอยางประสานกลมกลนกนไปหมด เชน ประโยชนสขของเรากเปนไปเพอประโยชนสขของผอนดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕

ประโยชนสขของผอนกเปนประโยชนสขของเราดวย ไมขดแยงกน แตถาเราไมปฏบตตามธรรม ทกอยางจะขดแยงกนหมด แมแต

ความสข กเปนความสขทแยงชงกน ซงจะตองเปนทกขมากกวาสข เมอปฏบตไปตามหลกการนจนถงทสดแลว เรากเปนอสระอยาง

ทวามาแลว จนถงขนทวา กฎธรรมชาตทวาสงทงปวงเปนอนจจง ทกขง อนตตา มนกเปนของมนตามธรรมชาต กฎธรรมชาตกเปนกฎของธรรมชาต มนเปนอยางไรกเปนของมนไปซ เรากอยดไดอยางเปนอสระของเรา ไมถกมนเขามาบบคน

ถาทาไดถงขนนน กเปนความสขทไมขนตอวตถและไมขนแมตอนามธรรมความด เปนความสขทไมตองหา ไมตองไปขนตอสงอน คอมความสขเตมเปยมอยในใจตลอดเวลา

เมอมความสขเตมอยในใจตลอดเวลาแลว มนกเปนอสระ เปนปจจบนทกขณะ กจงเรยกวาเปนชวตทสมบรณ

เมอเรามชวตทสมบรณเปนอสระอยางนแลว เราจะมประโยชนสขขนทหนง และประโยชนสขขนทสอง มนกเปนสวนประกอบเขามา ทไมทาใหเกดปญหา และยงเพมพนขยายประโยชนสขใหทวยงขนไปอก

ฉะนน ในฐานะพทธศาสนกชน เราควรจะพฒนาชวตตามหลกพระพทธศาสนาใหเขาถงประโยชนสขทกขน

ขอทบทวนอกทหนง ประโยชนสขระดบท ๑ ดานรปธรรม ทตามองเหนหรอเหนได

กบตา คอการมสขภาพด การมทรพยสนเงนทอง การมอาชพการงานเปนหลกฐาน การมยศ ฐานะ ตาแหนง การเปนทยอมรบในสงคม การมมตรสหายบรวาร และการมชวตครอบครวทด

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๖๐

ประโยชนสขระดบท ๒ ดานนามธรรม ทลกลาเลยจากตามองเหน คอเรองของคณธรรมความดงาม การมความสขทเกดจากความมนใจในคณคาของชวต การไดบาเพญประโยชนชวยเหลอเกอกลแกเพอนมนษย ความมศรทธาในสงทดงาม ทเปนหลกของจตใจ และการมปญญาททาใหรจกปฏบตตอสงทงหลายไดถกตองและแกไขปญหาทเกดขนได ทาใหชวตเปนอยดวยด

ประโยชนสขระดบท ๓ ดานนามธรรมขนโลกตตระ ทอยเหนอกระแสความไหลเวยนของโลกธรรม คอความเปนผมจตใจเปนอสระ ดวยความรเทาทนตอสงทงหลาย รโลกและชวตตามความเปนจรง จนกระทงวาโลกธรรมเกดขนมากระทบกระทงกไมหวนไหว วางใจและปฏบตไดถกตองตามเหตปจจย ปลอยใหกฎธรรมชาตทงหลายกเปนกฎธรรมชาตอยตามธรรมชาต ความทกขทมอยในธรรมชาต กคงเปนทกขของธรรมชาตไป ไมเขามากระทบกระทงบบคนจตใจของเราได เปนผมสขอยกบตนเองตลอดทกเวลา กจบ

ไดเทาน ชวตกสมบรณแลว อาตมามาในวนน กเลยนาธรรมของพระพทธเจาเรองชวตท

สมบรณนมาเลาใหญาตโยมฟง อยางนอยในวนนญาตโยมกทาประโยชนสขไดมากแลว

๑. ในดานปจจยส ทรพยสนเงนทอง และฐานะทางสงคม ตลอดจนมตรสหายบรวาร ทานทงหลายทมาน อาตมาเชอวากทากนมาไดมากพอสมควร คอมประโยชนสขในดานวตถ ทเปนรปธรรมซงตามองเหนกนเยอะแยะ นบวาเปนฐานทดแลว

๒. ในขณะนทานทงหลายกมใจเปนบญเปนกศล พากนเดนทาง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๑

มาดวยความมศรทธาในพระศาสนา มนาใจเกอกลตอพระสงฆ มไมตรธรรมตอกนในหมญาตมตร แลวกมาพบกนดวยความสขชนใจในไมตรตอกน โดยทแตละทานกเปนผมการศกษา มหนาทการงาน และมการสมาคมททาใหมความคดคานงเกยวกบการสรางสรรคสงคมสวนรวม

นกเปนเรองของนามธรรมความด ทจะทาใหเราพฒนากนยงขนไป และจะทาใหเราใชประโยชนสขระดบท ๑ เชน ทรพยสนเงนทอง ยศ ตาแหนง อานาจ ในการทจะทาประโยชนสขขนทสองใหเกดเพมขน ประโยชนสขกขยายออกไป

๓. เมอเรามชวตและอยในโลก กตองรจกชวตและรจกโลกนนใหชดเจนตามเปนจรง อยางทวารเทาทนโลกและชวตนน เราจะไดปฏบตตอมนไดถกตองจรงๆ ทงทางจตใจและในการดาเนนชวต

เมอไดสรางสรรควตถและทาความดกนมาแลว กควรเขาถงความจรงกนใหจรงๆ ดวย จงจะไดประโยชนจากพระพทธศาสนาโดยสมบรณ แลวกจะทาใหชวตของเราเปนชวตทสมบรณ โดยมจตใจทเปนอสระเหนอโลกธรรมทงปวง ดวยปญญาทสมบรณ และมความสขทสมบรณ

เพมพลงแหงชวต∗

คณะโยมญาตมตรมศรทธามาทาบญในวนน โดยปรารภโอกาสมงคลครบรอบวนเกด ทงสทานมารวมทาบญดวยกน โดยตรงกบวนเกดบาง เนองในวนเกดบาง นบวาเปนความพรอมเพรยงกน ซงทางพระเรยกวา “สามคค”

เรมตนด ดวยสามคคในบญกศล ความพรอมเพรยงกนในวนน มหลายแง ๑. พรอมเพรยงในแงทมวนเกดใกลๆกน เรยกวา รวมกนในแง

วนเกด ๒. พรอมเพรยงในแงของจตใจ คอ ทกทานมจตใจทจะทาบญทา

กศล โดยมบญกศลเปนศนยกลาง เปนทรวมใจ ๓. พรอมเพรยงในแงวา ทกทานเปนญาตโยมทไดอปถมภบารง

วดนมา แมกระทงบวชทน แตพดงายๆ กเปนโยมวดนนเอง รวมแลว กมความหมายวา ทกทานไดรวมกน ในความสามคค

พรอมเพรยงทกดานทวามานน ความพรอมเพรยงสามคคนเปนธรรมสาคญ ทงทาใหเกดกาลง

และทาใหมบรรยากาศแหงความสข เมอคนเรามใจพรอมเพรยงกนด ก ∗ สมโมทนยกถาของพระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ในการถวายสงฆทานเนองในมงคลวารคลายวนเกดของ พลโท นพ.ดารง ธนชานนท คณนงเยาว ธนชานนท ดร.สรย ภมภมร และในโอกาสแหงปครบ ๕ รอบอายของ ดร.อรพน ภมภมร ทวดญาณเวศกวน ๑๙ ธ.ค. ๒๕๔๖

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๓

คอมมตรไมตร มเมตตา จตใจกมความสข และบรรยากาศกดไปตาม นอกจากตวเจาของวนเกดเองแลว ยงมญาตมตรหลายทาน

มารวมทาบญดวย กถอวามความสามคคพรอมเพรยงกนทงสน นอกจากพรอมเพรยงกนทางใจแลว ยงมาพรอมเพรยงกนทาง

กายดวย ใจนนพรอมเพรยงกนดวยบญกศล สวนกายกพรอมเพรยงดวยการมารวมพธ มาประชมนงอยดวยกน

เมอบรรยากาศและกจกรรมเปนบญเปนกศล เปนการเรมตนทดอยางน กเปนเครองสงเสรมชวต โดยเปนเครองปรงแตงทด หรอเปนปจจยอนดทจะสงเสรมใหชวตเจรญงอกงามยงขนไป

อาย ๖๐ ปนถอวาเปนปทสาคญ และนยมกนวาเปนกาละพเศษ คอพเศษทงในแงของการครบรอบใหญถงหารอบ และในแงของผทางานราชการกเปนวาระเกษยณอายราชการ

วนเกดครบหารอบเปนเรองเกยวกบอายทสาคญ และวาทจรง ทกทานทเปนเจาของวนเกดมาทาบญวนน กมอายใกลๆ กน คอมอายอยในชวงหกสบป

ถารเขาใจ จะอยากใหอายมาก อายในชวงหกสบป เปนกาลเวลาสาคญทชวตกาวเดนหนามา เรา

พดกนวาชกจะมอายมากแลว ทจรงนน คาวา “อายมาก” ในภาษาพระนด แตในภาษาไทยเรา

อยากจะใหอายนอย ในภาษาพระกลบกน ถาอายนอยไมด อายมากจงจะด ทาไมจงวาอยางนน

ขอใหดในคาใหพรวา อาย วณโณ สขง พลง ซงเรมทอาย บอก

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๖๔

วาใหมทกอยางมากๆ มสขมากๆ มกาลงมากๆ มวรรณะกมาก แลวกตองมอายมากดวย

ทวาใหพร อาย วณโณ สขง พลง กคอบอกวาใหมอายมากๆ มวรรณะมากๆ คอสวยงามมาก มสขมาก และมพละกาลงมาก แลวทาไมเราไมชอบละ อายมากๆ เรานาจะชอบ

ทาไมวาอายมากด กตองมาดคาแปลกอนวาอายแปลวาอะไร อายในภาษาพระนน มความหมายทดมาก ญาตโยมตองเขาใจ

“อาย” น ถาแปลเปนภาษาไทยงายๆ กแปลวา พลงหลอเลยงชวต หรอปจจยสงเสรมทจะหลอเลยงใหชวตมความเขมแขง และดารงอยไดดอยางมนคง เพราะฉะนนอายยงมากกยงด ไมไดหมายความวาเปนชวงเวลาของการเปนอยวาอยมานาน แตหมายถงขณะนแหละ ถาเรามอายมากกคอ มพลงชวตมาก แสดงวาเราตองแขงแรง เราจงมอายมาก

เพราะฉะนน ทกคนในแตละขณะนแหละ สามารถจะมอายนอย หรออายมากไดทกคน

คนทเรยกในภาษาไทยวาอายมาก กอาจจะมอายของชวตนอย คอมพลงชวตนอยนนเอง

แตเดกทเราเรยกวาอายนอยกอาจจะมอายมาก หมายความวาแกมพลงชวตเขมแขง หรอมปจจยเครองหลอเลยงชวตอยางด

เพราะฉะนน ในภาษาพระ ความหมายของการมอายนอย และอายมาก จงไมเหมอนในภาษาไทย

เปนอนวา ในทนเราพดตามภาษาพระวาอายมากด แสดงวาชวตเขมแขง เมออายมความหมายอยางนแลว เรากตองพยายามสงเสรม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๕

อาย เพราะฉะนนทานจงสอนวธปฏบต คอธรรมะ ทจะทาใหเรามอายมาก หรอมพลงชวตเขมแขง

ถาพดเปนภาษาไทยวาอายมาก กอาจจะรสกขดห กเปลยนเสยใหมวา มพลงอายหรอพลงชวตเขมแขง

หาคาตอบใหได วาพลงชวตอยทไหน การทจะมพลงอายเขมแขง ทาไดอยางไร กตองมวธปฏบต

และวธทากมหลายอยาง หลกอยางหนงทางพระบอกไววาจะทาใหมอายยน การทจะมอายยนกเพราะมพลงชวตเขมแขง เรมดวย

๑. มความใฝปรารถนา หมายถงความใฝปรารถนาทจะทาอะไรทดงาม คนเรานน ชวตจะมพลงทเขมแขงได ตองมความใฝปรารถนาทจะทาอะไรบางอยาง

ถาเรามความใฝปรารถนาทจะทาอะไรทดงาม หรอคดวาสงนดงามเราจะตองทา ฉนจะตองอยทาสงนใหได ความใฝปรารถนานจะทาใหชวตเขมแขงขนมาทนท พลงชวตจะเกดขน

เพราะฉะนน ในสมยโบราณ เขาจงมวธการคลายๆ เปนอบายใหคนแกหรอทานผเฒาชรามอะไรสกอยางทมงหมายไวในใจวา ฉนอยากจะทานนทาน และมกจะไปเอาทบญกศล อยางเชนในสมยกอนยงไมมพระพทธรปมากเหมอนในสมยน ทานมกจะบอกวาตองสรางพระ แลวใจกไปคดอยกบความปรารถนาทจะสรางพระนน

หรอวาญาตโยมคดจะทาอะไรทดๆ งามๆ แ ม แ ต เ ก ย ว ก บลกหลานวาจะทาใหเขามความเจรญกาวหนา จะทาอยางนนอยางนใหได

ใจทใฝปรารถนาจะทาสงทดงามนน จะทาใหชวตมพลงขนมาทนท

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๖๖

นเปนตวทหนง เรยกวา “ฉนทะ” คอความใฝปรารถนาทจะทาอะไรสกอยางทดงาม ซงควรจะใหเขมแขงหนกแนน จนกระทงวา ถานกวาสงนนดงามควรจะทาแทๆ อาจจะบอกกบใจของตวเองวา ถางานนยงไมเสรจ ฉนตายไมได ตองใหแรงอยางนน

ถามใจใฝปรารถนาจะทาอะไรทดงามแรงกลา แลวมนจะเปนพลงทใหญเปนทหนง เปนตวปรงแตงชวต เรยกวาอายสงขาร

เหมอนอยางพระพทธเจา แมจะทรงพระชรา เมอยงทรงมอะไรทจะกระทา เชนวาทรงมพระประสงคจะบาเพญพทธกจ กจะดารงพระชนมอยตอไป ตอนทปลงอายสงขาร กคอทรงวางแลว ไมปรงแตงอายตอแลว

“อายสงขาร” แปลวา เครองปรงแตงอาย คอ หาเครองชวยมาทาใหอายมพลงเขมแขงตอไป วาฉนจะตองทาโนนตองทานอย ถาอยางนละกอยไดตอไป

ขอท ๑ นสาคญแคไหน ขอใหดเถด พระพทธเจาพอตกลงวาพระพทธศาสนามนคงพอแลว พทธบรษท ๔ เขมแขงพอแลว เขารบมอบภาระไดแลว พระองคกทรงปลงอายสงขาร บอกวาพอแลว พระองคกเลยประกาศวา จะปรนพพานเมอนนเมอน

หลกขอนใชไดกบทกคน ขอท ๑ คอ ตองมใจใฝปรารถนาทจะทาอะไรทดงาม แลวตงมนไว แตมองใหชดวา อนนดแน และคดจะทาจรงๆ

พอจบแกนอายได กพฒนาตอไปใหครบชด ๒. มความเพยรมงหนากาวไป พอมใจใฝปรารถนาจะทาสงทด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๗

งามนนแลว กมงหนาไป คอมงทจดเดยวนน เดนหนาตอไปในการเพยรพยายามทาสงนนใหสาเรจ กยงมพลงแรงมากขน ความเพยรพยายามมงหนากาวไปนเปนพลงทสาคญ ซงจะไปประสานสอดรบกบขอท ๓

๓. มใจแนวอยกบสงทอยากทานน เมอแนวแลวกจดจอ จนอาจจะถงขนทเรยกวาอทศตวอทศใจให

คนแก หรอคนทมอายมากนน ถาไมมอะไรทา ๑) มกจะนงคดถงความหลงหรอเรองเกา ๒) รบกระทบอารมณตางๆ ลกหลานทาโนนทาน ถกหถก

ตาบาง ขดหขดตาบาง กมกเกบมาเปนอารมณ ทนกบนเรอยไป ใจคอกอาจจะเศราหมอง

แตถามอะไรจะทาชดเจน ใจกจะไปอยทนน คราวนไมวาจะมเรองอะไรเขามา หรอมอารมณมากระทบ กไมรบ หรอเขามาเดยวเดยวกผานหมด ทนกสบาย เพราะใจไปอยกบบญกศล หรอความดทจะทา นคอ ไดขอ ๓ แลว ใจจะแนว ตดอารมณกระทบออกไปหมดเลย

คนทมอายสง มกจะมปญหาน คอรบอารมณกระทบ ทเขามาทางตา ทางห จากลกหลานหรอคนใกลเคยงนนแหละ แตถาทาไดอยางทวามาน กสบาย ตดทกข ตดกงวล ตดเรองหงดหงดไปหมด

๔. มการคดพจารณาใชปญญา เมอมอะไรทจะตองทาแลวและใจกอยทนน คราวนกคดวาจะทาอยางไร มนบกพรองตรงไหน จะแกไขอยางไร กวางแผนคดดวยปญญา

ตอนนคดเชงปญญา ไมคดเชงอารมณแลว เรยกวาไมคดแบบปรงแตง แตคดดวยปญญา คดหาเหตหาผล คดวางแผน คดแกไข คดปรบปรง โดยใชปญญาพจารณา สมองกไมฝอ เพราะความคดเดนอย

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๖๘

เรอย สขอนแหละ พระพทธเจาตรสไวแลว บางทเรากไมไดคดวา

ธรรม ๔ ขอนจะทาใหอายยน เพราะไมรจกวามนเปนเครองปรงแตงชวตหรอปรงแตงอาย ทเรยกวาอายสงขาร

พระพทธเจาจงตรสไววา ถามธรรม ๔ ประการนแลว อยไปไดจนอายขยเลย หมายความวา อายขยของคนเราในชวงแตละยคๆ นน สนยาวไมเทากน ยคนถอวาอายขย ๑๐๐ ป เรากอยไปใหได ๑๐๐ ป ถาวางใจจดการชวตไดถกตองแลวและวางไวใหด กอยได

ธรรม ๔ ประการน พระพทธเจาตรสเรยกวา อทธบาท ๔ ทนกบอกภาษาพระให คอ

๑) ฉนทะ ความใฝปรารถนาทจะทา คอความอยากจะทานนเอง เปนจดเรมวาตองมอะไรทอยากจะทา ทดงามและชดเจน

๒) วรยะ ความมใจเขมแขงแกรงกลามงหนาพยายามทาไป ๓) จตตะ ความมใจแนว จดจอ อทศตวตอสงนน ๔) วมงสา การไตรตรองพจารณา ใชปญญาใครครวญในการท

จะปรบปรงแกไขทาใหดยงขนไป จนกวาจะสมบรณ สขอนเปนหลกความจรงตามธรรมดาของธรรมชาต ถาญาตโยม

ทสงอายนาไปใช กจะเปนประโยชนอยางมาก และรบรองผลไดมาก วนนจงยกหลกธรรมนขนมา

แมแตลกหลาน หรอทานทอายยงไมสง กใชประโยชนได และควรเอาไปชวยทานผใหญ คณป คณยา คณตา คณยายดวย

แมเพยงแคขอทใหใจแนวอยกบสงใดสงหนงทเปนบญกศล เชนระลกนกถงสงททาไปแลว วาทานไดทาบญทากศลทาความดอะไรไว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๙

ลกหลานกคอยยกเอาเรองนขนมาพด ทาใหใจของปยาตายายอยกบสงนนทดงาม ไมใหใจทานไปอยกบเรองทวนวาย เดอดรอน ขนมวเศราหมอง

สวนอะไรททาใหใจขนมวเศราหมอง พอมนจะเกดขน เรากใชสตกนออกไปหมดเลย แลวกหยด

สตเปนตวจบ เหมอนเปนนายประต พอมอะไรทไมถกตอง ไมดไมงาม เราจะใหตวไหนเขาตวไหนไมเขา เรากใชสตนนแหละจดการ

พอตวไหนจะเขามา สตกเจอกอนเพราะเปนนายประต ตวนไมดกกนออกไปเลย ไมใหเขามาสจตใจ สวนอนไหนทด ทาใหจตใจดงามเบกบานผองใส กเอาเขามา สตกเปดรบ อยางนกสบาย ชวตกมความสขความเจรญงอกงาม

เมออายคบหนา เรากเตมพลงอายไปดวย วนเกดเปนวนทเราเรมตน วนเกดคอวนเรมตนของชวต และใน

แตละปถอวาเปนการเรมตนในรอบอายของปนนๆ ทสาคญกคอ ใหนาคตและความหมายของการเกดนมาใชประโยชน วาการเกดของชวต ทเราเรยกกนวาเกดเมอวนนนปนน อยางนเปนการเกดครงเดยวของชวต

แตทจรงนน ถาวาทางธรรมแลว การเกดมอยทกเวลา และเรากเกดอยตลอดเวลา ทงรางกายของเรา และจตใจของเรา หรอทงรปธรรมและนามธรรมหมดทงชวตน เกดอยทกขณะ

ในทางรางกาย เรากมเซลลเกาและเซลลใหม มนเกดตอกนแทนกนอยตลอดเวลา

ทางจตใจน ทกขณะกมความเกด ทงเกดดและเกดไมด เมอ

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๗๐

โกรธขนมา ทเรยกวาเกดความโกรธ กเปนการเกดไมด ถาเกดความอมใจขนมากเปนเกดด เรยกวาเกดกศล เกดเมตตาขนมา เกดมไมตร เกดศรทธา เกดเยอะแยะไปหมด ในใจของเรามการเกดตลอดเวลา เรยกงายๆวา เกดกศล และเกดอกศล

ในเมอการเกดโดยทวไปม ๒ แบบอยางน เราจะเลอกเกดแบบไหน เรากตองเลอกเกดกศล คอตองทาใจใหมการเกดทดตลอดเวลา

เพราะฉะนน วนเกดจงมความหมายทโยงมาใชปฏบตได คอทาใหมการเกดของกศล

ถาทาใจของเราใหเกดกศลไดทกเวลาแลว ชวตกเจรญงอกงาม เพราะการทชวตของเราเจรญเตบโตมาน ไมใชวาเกดครงเดยวในวนเกดทเรมตนชวตเทานน แตมนตองมการเกดทกขณะตอจากนน ชวตจงเจรญงอกงาม เตบโตขนมาได

กศลคอความดงามตางๆ เรมตนขนในใจ เมอเกดขนมาแลว มนกเขาสความคด และออกมาสการพดการทา แลวกเจรญงอกงามตอไป

การทมนเจรญงอกงาม กคอเกดบอยๆ เชนใหศรทธาเกดบอยๆ หรอเมตตาเกดบอยๆ ตอมาศรทธา หรอเมตตานนกเจรญ ขยายงอกงามยงขน เพราะฉะนน เมอทาใหเกดบอยๆ กเจรญงอกงาม

พอเจรญงอกงามแลว ความเกดของกศลตวนนกจะมการสงตอไปใหตวอนรบชวงอก เชนเมอเราเกดศรทธาขนมา เรากอาจจะนกอยากจะทาบญทากศลอยางนนอยางนตอไปอก เรยกวามนเปนปจจยแกกน กหนนเนองกน

ฉะนน กศลกตาม อกศลกตาม จงมความสมพนธซงกนและกน เปนปจจยตอกน พอตวหนงมาแลว เรากทาใหมนเปนปจจยตอไปยงอก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๑

ตวหนง อกตวหนงกตามมา แลวกหนนกนไปๆ คนทฉลาดในกระบวนเหตปจจย จงสามารถทาสงทดงามใหขยายเพมพนไดมากมาย ทงหมดนรวมแลวกอยในคาวาเจรญงอกงาม

เมอวนเกดเปนนมตในคตวาเราจะตองทาใหเกดกศลในใจอยางน เราจงควรพยายามทาใหเกดธรรมะเหลาน เรมดวยเกดฉนทะ คอความใฝปรารถนาจะทาสงทดงาม แลวกเกดวรยะ คอมความเพยรมงหนาจะไปทาสงนน และจตตะ คอความมใจแนวจองจะทาสงนน พรอมทงวมงสา ไดแกการใชปญญาพจารณาไตรตรองในเรองททานน

สรางสรรคขางใน ใหสอดคลองกนกบสรางสรรคขางนอก พรอมกนนน ควรจะมอก ๕ ตว ใหเปนเครองหมายของธรรม ๕

อยาง ทจะเขาคกบอาย ๕ รอบ เปนตวอยางของการทาใหเกดกศลขนในใจตลอดไปทกขณะ ถาใครทาได กเอามารวมกบอทธบาท ๔ เมอก คราวนจะดใหญเลย

ธรรม ๕ ตวนพระพทธเจาตรสเสมอ ถอวาเปนธรรมะคชวตของทกทาน เหมอนอยในใจตงแตทานเกดขนมา ถาใครทาได ชวตจะเจรญงอกงาม มความสขทกเวลา และอายกจะยนดวย ๕ อยางอะไรบาง

๑. ทานใหมความราเรงเบกบานใจตลอดเวลา เรยกวาปราโมทย เปนธรรมทสาคญมาก ถอวาเปนธรรมพนจต ถาใครอยากเปนชาวพทธทด ตองพยายามสรางปราโมทยไวประจาใจใหได

พระพทธเจาถงกบตรสไวในธรรมบทวา “ปาโมชชพหโล ภกข ทกขสสนต กรสสต” ภกษผมากดวยปราโมทย จกกระทาความสนทกขได ใครทใจมปราโมทยอยเสมอ จะหมดความทกข บรรลนพพานได

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๗๒

ชาวพทธบางทกไมไดนกถง มวไปคดอะไร จะทาโนนทานทยากเยน แตไมไดทาของงายๆ คอปราโมทยในใจของเราน

ใจทจะไปนพพานไดตองมปราโมทย ถาไมมปราโมทยกจะไมไดไป เพราะฉะนน ตองทากบใจของตวใหไดกอน

ใจมปราโมทย คอใจทราเรงเบกบานแจมใส จตใจทไปนพพาน เปนใจทโลงโปรงเบา ไมขนมว ไมเศราหมอง ปราโมทยทาใหไมมความขนมวเศราหมอง เพราะฉะนน ญาตโยมตองทาใจใหไดปราโมทยทกเวลา คอราเรง เบกบาน แจมใส เปนพนจตประจาใจ

๒. ปต ความอมใจ ปลาบปลม ขอนเจาะลงไปในแตละเรองแตละกจ เวลาทาอะไร เชนอยางโยมทาครว เรารอยแลววากาลงทาบญทากศล เดยวอาหารเสรจกจะไดถวายพระ เลยงพระ พระทานกจะไดฉน ฉนแลวทานกจะไดมกาลงไปทาหนาทการงาน ทาศาสนกจ ไดเลาเรยนศกษาปฏบต แหม เราไดมสวนชวยอปถมภบารงพระพทธศาสนา เสรมกาลงพระ ใหพระศาสนาเจรญรงเรอง มองเหนโลงไปหมด การทเราทาทกอยางน กจะเปนไปเพอผลดอยางนน นกขนมา กอมใจ ปลมใจ

ตอนนปญญากมาดวย คอเวลาทาอะไรเรากมองเหนวา ผลดจะเกดอยางนนๆ แมแตกวาดบาน ทาครว หรอลางจาน หรอหงขาว ทกขณะโยมนกอยางนแลวกอมใจ ปลมใจ เรยกวามปต

เมอมปราโมทยเปนพนใจแลว กใหมปต ไมวาจะทาอะไรทกอยาง แมแตทางานทาการ

อยางคณหมอรกษาคนเปนโรค ทาใหคนเจบไขหายปวยแขงแรง พอนกถงภาพของเขาทจะแขงแรง เขาหายปวยสบายแลว กนกไปถงสงคมทดเขมแขง นกไปอยางน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๓

ไปปลกตนไม กมองเหนวาจะไดชวยประเทศชาต หรอมาชวยวดใหเปนทรนรมยรมรน เปนทเชดชจตใจคน ใหเขามความสข

เวลาทางาน ใจของเราอาจจะเครยดได ใจไมสบาย แตถาเรานกไปไกลโดยมองเหนผลทจะเกดขนในทางทด ปตจะเกด พอปตอมใจมาแลว กไดเครองบารงตวท ๒

๓. ปสสทธ แปลวาความผอนคลาย ซงเดยวนตองการกนมาก มนตรงขามกบความเครยด คนเดยวนทางานแลวเครยด เพราะมความกงวล เพราะมโลภะ มโทสะ มความกระวนกระวาย อะไรตางๆ มาก

แตถาใจนกถงผลดทจะเกดขน กจะทาใหสบายใจ ไมเครยด ทางานดวยความผอนคลาย ใจกสงบเยน เปนปสสทธ พอใจผอนคลาย กายกผอนคลายดวย

กายกบใจนมจดบรรจบกนทปสสทธ ถากายเครยด ใจกเครยด ถาใจเครยด กายกเครยด ทนพอใจผอนคลาย กายกผอนคลายดวย เรยกวามปสสทธ

๔. สข พอมปราโมทย มปต มปสสทธแลว กมความสข ซงแปลงายๆ วาความฉาชนรนใจ คอใจมนรนสบาย ไมตดขด ไมมอะไรบบคน มนโลง มนโปรง มนคลอง มนสะดวก ตรงขามกบทกขทมนตดขด บบคน ขดของ

๕. ถงตอนนใจกอยตว และตงมน ไมมอะไรมารบกวน ไมกระสบกระสาย ไมพลงพลาน ไมกระวนกระวาย ทวาอยตว คอใจกาลงคดกาลงทาอะไร กอยกบสงนน การทไมมอะไรมารบกวนไดเลย ใจอยตวตงมนอยางน เรยกวาสมาธ

พอใจเปนสมาธ ซงเปนทชมนมของสงทดงาม ธรรมทเปนบญ

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๗๔

กศลกมาบรรจบรวมกนทนหมด เปนอนวาธรรม ๕ ตวน เขากบอาย ๕ รอบ กเอารอบละตว แลว

กมาบรรจบตอนนใหครบ ๕ ขอทวนอกครงหนงวา ๑) ปราโมทย ความราเรงแจมใสเบกบานใจ ๒) ปต ความเอบอมใจปลมใจ ๓) ปสสทธ ความผอนคลาย สงบเยนกายใจ ๔) สข ความฉาชนรนใจ ๕) สมาธ ความอยตวของจตใจ ทตงมนสงบแนวแน พอได ๕ ตวนแลว กสบายแนเลย หาตวน ทานเรยกวาธรรม

สมาธ คอความทธรรมะซงเปนองคประกอบสาคญมาแนวรวมกน เรยกวาประชมพรอม

ตอจากนกเกดจตตสมาธ พอจตเปนสมาธแลวกเอามาใชชวนเชญปญญาใหมาทางานได คอเอามาใชเปนบาทฐานของการคด

เมอจตใจผองใส กคดโลง คดโปรง คดไดผลด พระพทธเจาจงใหใชสมาธเปนฐานของปญญาตอไป หรอแมจะทางานทาการอะไร ใจเปนสมาธแลวกทาไดผลด

ถาปฏบตไดอยางน กจะเปนการสรางสรรคอยางครบวงจร ทงสรางสรรคชวตจตใจ และสรางสรรคสงคมไปดวยกน พรอมกน สรางสรรคขางในสอดคลองกนไปกบการสรางสรรคขางนอก

เกดกศล เปนมงคลมหาศาล วนนแคโยมไดธรรมะ ๕ ตวนกสบายแลว ยงไงๆ กให ๕ ตวน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๕

เกดในใจเปนประจา ทวาวนเกด กขอใหเปนนมตหมายวา ตอไปนใหเราเกดกศลทกเวลา และกศลสาคญทเกดงายเพราะมนอยในใจแนนอน กคอ ๕ ตวน ไดแก ปราโมทย ปต ปสสทธ สข สมาธ

เมอมนเกดขนมาแลว กใหมนไปประสานกบอทธบาท ๔ คราวนกเปนชวงยาวเลย วากนนาน

อทธบาท ๔ กอยางทวาแลว เรมดวยใจปรารถนาจะทาอะไรทดงาม คดขนมาใหชด แลวมความเพยรมงหนาไปทามน มใจอยกบมน และใชปญญา ทเรยกวาวมงสา คดการ พจารณาเหตปจจย ไมมอารมณวนวายเขาไปเกยวของ

เมอจตใจไมมอารมณขนมวและเศราหมอง กไดผลด ทงแกใจของเรา และแกงานททา

นคอธรรมะประจาวนเกด โดยเฉพาะวนเกดทอายครบ ๕ รอบ กขออนโมทนาเจาของวนเกดทกทานทไดมาทาบญทากศล โดยถอวา พอทาบญนกศลกเรมเกดแลว เขาหลกทบอกไวแลว คอใจทมความคดผดขนมาวาจะทาบญ นกคอ เกดกศลแลว

พอเกดกศลวาจะทาบญ กตองมศรทธา ตองมใจเมตตา เชนปรารถนาดตอพระ ตอพระศาสนา มใจเมตตาตอญาตมตร ฯลฯ

ทงน รวมทงญาตโยมทมารวมอนโมทนา ทาบญ กมไมตรจตเกดขนในใจ ลวนแตเกดดๆทงนน เมอเกดดแลวกรกษาคณสมบตทดทเกดนไว และพยายามใหมนสงตอหนนกนไปเรอยๆ กศลตางๆ กจะเจรญงอกงาม

เมอจตใจของเราเจรญงอกงามแลว ชวตของเรากเจรญงอกงามไปดวย และเมอกศลเจรญงอกงามในชวตของเราแลว เพราะมนเปนสง

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๗๖

ทด เมอขยายไปสผอนกเกดเปนความดในการชวยเหลอเออเฟอตอกน ทาใหอยรวมกนไดด ทาใหเกดความสามคคเปนตน สงคมกจะรมเยนเปนสข

ฉะนน การเกดกศลจงเปนมงคลทแท ซงมคณมหาศาล ทงแกชวตของตนเอง และแกเพอนมนษยผอนทรวมสงคม ทาใหอยดวยความมสนตสขกนตอไป

วนน อาตมภาพขออนโมทนาทกทานอกครงหนง ในการทไดมาทาบญเนองในโอกาสวนเกด และอนโมทนาญาตมตรทกทานพรอมกนดวย ทไดมารวมบญรวมกศลดวยการมจตใจเปนสามคคดงทกลาวมา

เปนอนวา ไดทงกศลสวนตนของแตละทานแตละบคคล เชนศรทธา ฉนทะ เมตตาไมตร เปนตน และกศลรวมกน มสามคคเปนตน กขอใหบญกศลน เมอเกดขนแลว กจงเจรญงอกงาม เพมพนยงขนไป

ขออาราธนาคณพระรตนตรย เปนปจจยอภบาลรกษา พทธาน-ภาเวนะ ธมมานภาเวนะ สงฆานภาเวนะ ดวยอานภาพคณพระรตนตรย พรอมทงบญกศล มศรทธาและเมตตาเปนตน ทญาตมตรทงหลายไดตงขนในจตใจแลว จงเจรญงอกงามขนมา มกาลงอภบาลรกษาใหทกทาน เรมตงแตเจาของวนเกดเปนตนไป พรอมทงครอบครวญาตมตรทกคน เจรญงอกงามดวยจตรพธพรชย

ขอจงไดมพลงแหงชวต โดยเฉพาะปจจยเครองปรงแตงเสรมกาลงชวตทเรยกวาอายนน อนเขมแขง เพอจะไดดารงชวตทดงาม มความสข และสามารถทาประโยชนเกอกลแกเพอนมนษย ตงแตครอบครวของทกคนเปนตนไป ใหอยกนดวยความรมเยนเปนสข มความเจรญสถาพร ตลอดกาลทกเมอ เทอญ

ชวตจะงาม สงคมจะด

ตองมการศกษาทไมผด ๏

จรงไหม ทวา ในสงคมไทยทกวนน: คนชนทสงขนมา หรอพวกมระดบขนหนาในสงคม

กมกจมปลกอยกบการเสพบรโภค ลมหลงมวเมาในกาม เอาแตจะสนกสนานฟงเฟอเหมเหอบารงบาเรอเหนแกตว ถามโอกาสมาก กยงกอบโกยเขาตว

สวนคนชนลางลงไป หรอเหลาชาวบานและคนทดอยหนาตา กมกเลอนลอยไปกบการหวงเพอรอผลดลบนดาล หรอหวงการหยบยนความชวยเหลอใหจากภายนอก คอยลาภลอยจากการพนนและหวยเบอร วอนไหวขอโชคจากสงศกดสทธ แมกระทงขดเลขหวยและกราบไหวสตวพกลพการแปลกประหลาด แลวกมชวต

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๗๖

แบบอยไปวนๆ แตเมอมองรวมแลว ทงสองพวก หรอทงสงคม คน

ไทยน อยกนไปแบบมองเหนแคแคบๆ ใกลๆ เอาแตตว เอาแตพวก ไมมจดหมายรวมทจะรวมใจใหมงหนากาวไปอยางแขงขนเปนอนหนงอนเดยว

ถาเปนอยางนจรง กเหนชดวา คนไทยมคณภาพแคไหน สงคมไทยเขมแขงหรอออนแอ ถารตววา "แย" กไมควรรอชา ตองรบแกไข และแกใหถกหลกถกวธ

สาหรบคนพวกทหนง ไดพดถงในทอนมาแลวมาก ในทนจะพดกวางๆ โดยเนนทคนระดบลางลงไป

แตไมวาในระดบไหน เมอจะแกไข ถาหนมาดทางดานพระศาสนา วดและพระสงฆกมพนธะตามพระธรรมวนยอยเตมตว ทจะตองเอาใจใสทาหนาทโดยไมประมาท

ทนกมาดกนวา วดและพระสงฆนน โดยหลกการกด โดยปฏบตการกด ควรจะทา และไดทากจหนาทกนอยอยางไร ทจะใหเปนไปตามพระพทธโอวาททไดตรสฝากไว ใหปฏบตกจเพอประโยชนสขแกพหชน ใหโลกพนยาก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๗

เขญ เปนแดนเกษมศานต อยางนอยกใหรกนพอเปนทสงเกตไว

ภาค ๑ มองสงคมใหถงคน

- -

งานทตองเพงและเรง คอฟนฟชนบทหนง ทเปนสวนใหญของประเทศไทย - ไมใหความเสอมแบบเมองไหลเขาชนบท

แตใหชนบทเปนสตแกเมอง อยากพดถงเรองเฉพาะกาลเทศะ โดยเฉพาะเรองเกยวกบประเทศไทย เราจะพดกนถงหลกการของพระพทธศาสนา ทเปนเรองยนตวตงแต

ครงพทธกาลมาจนบดน แตในทน เมอพดถงเรองราวปญหาของประเทศไทย กเปนเรองของกาลเทศะโดยเฉพาะ ซงตองเนนเปนจดๆ วา เวลานเรามปญหาอะไร ปญหาเดนอยตรงไหน และเราจะตองทาอะไร

ประเทศไทยน เมอโยงกบภมหลงทางประวตศาสตร สงคมของเรา กเปนสงคมทประกอบดวยชมชนยอยๆ มากมาย และชมชนเหลานนเวลานสวนใหญกยงอยในชนบท ชนบทจงเปนฐานสาคญของประเทศไทย หนง จากหนงสอ ตองฟนฟวด ใหชนบทพฒนา สงคมไทยจงจะกาวหนาไดมนคง

(สานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต จดพมพครงแรก ต.ค. ๒๕๔๖) หนา ๑–๑๘ [หนงสอนคอคาวสชนา ของ พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) แก พล ต.ท. อดม เจรญ ผอานวยการ พศ. ทวดญาณเวศกวน ต.บางกระทก อ.สามพราน จ.นครปฐม เมอวนพธท ๓ กนยายน ๒๕๔๖ - ในการพมพครงใหม ก.ย. ๒๕๔๙ ไดจดปรบลาดบหวขอใหม ใหเหมาะแกการอานของคนทวไปมากขน]

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๙

ยงกวานน ชมชนชนบทยงมความเชอมโยงกบวฒนธรรม กบอดต กบประวตศาสตรมาก ชมชนเมองเสยอกกลบมภาวะทเหมอนกบวา ไมชดเจน แปรปรวน หรอขาดตอน

ในเมอชนบทเปนสวนทโยงกบพนฐานและภมหลงทางวฒนธรรม รวมทงเรองของพระพทธศาสนา แลวยงเปนสวนใหญของประเทศชาตในปจจบนดวย จงเปนจดทนาจะเอาใจใสเปนพเศษ

ชนบทนาเอาใจใสพเศษ ทงในแงของสภาพเออ ทงในแงของภาวะทจาเปน ทงในแงทสาคญตอความดารงอยของประเทศชาต และทงในแงทเปนจดลอแหลม หรอกาลงอยททางสองแพรง จะไปตามอยางสงคมเมองหรอไม

เวลานชมชนในชนบท เปนสวนใหญของประเทศ ประเทศของเรานราว ๗๐% ยงถอวาเปนชนบท และชนบทเวลาน กาลงทรด

เมองไทยเรามปญหามากอยแลว เชน ในเรองบรโภคนยมทโถมเขามา ปญหาอยางททราบๆ กนอย หนง ทาอยางไรจะปองกนไมใหความเสอมแบบเมองเขาไปสชนบท ซงเปนสวนใหญของประเทศ

พรอมกนนนก สอง ทาอยางไรจะฟนของดทมอยในชนบท ใหมชวตและมกาลงขนมา ถาทาได นอกจากจะปองกนชมชนชนบทไมใหเสอมทรดแลว ชนบทนนจะกลบมาเปนสวนชวยประเทศทงประเทศ

แตเวลานชนบทไทยออนแอมาก บางทพดกนถงขนวา แตกสลายแลว ถกซดพดพา ไมมกาลงทจะตงตวอยไดในกระแสโลกาภวตน

เรองนเรมมาตงแตยคทอตสาหกรรมเฟองฟ เดกๆ ในชนบทเขามาเปนแรงงานในกรงเทพฯ ปรากฏวาปจจบนน ทงหญงทงชาย หนมสาว มาในวถของการเคลอนยายเพอเศรษฐกจ ซงในบางแงกเปนประโยชนตอชนบท แตในแงเสย เมอจดการไมด กเกดผลรายมากกวา

คนทสามารถเปนกาลงของชนบท แตเมอเขามาอยในกรงเทพฯ กลบ

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๘๐

กลายเปนปญหาของเมอง ถาเขาอยในชนบท เขาจะเปนกาลงสาคญ เปนทรพยากรทมคา เปนผนาของชนบท แตคนเดยวกนนน พอเขามากรงเทพฯแลว เขากลบกลายเปนคนทกอปญหาแกเมอง อยางนลาบาก

กลายเปนวา คนทจะเปนขมกาลงของชนบทน ออกจากชนบท ไปเปนปญหาในเมอง แลวชนบทกขาดแคลนทรพยากรมนษย ขาดแคลนกาลงคนในระดบทจะเปนผนา อนนคอภาวะอยางทวา แทบจะแตกสลาย

ส.ส.บางทานกเอามาพด โดยเหนตรงกนวา ชนบทบางถนแทบจะไมเหลอคนหนมสาวเลย มแตคนแกเลยงหลาน สวนหนมสาวทเปนพอแมเดกมาอยในกรงเทพฯ มาเปนแรงงานประเภทกรรมกร อะไรทานองน แลวสงเงนไปให และผกปนโตให ปยาตายายเลยงหลานไป กกนอาหารปนโตนนไป

งานการในชนบทกเหมอนกบถกทอดทง การพฒนาในชนบทกไมม นอกจากนน เมอมองดองคประกอบของชมชนชนบทกลวนแตเสอมทรดลงไป

ถาชนบททรด และคนบานนอกเขามาเปนปญหาแกเมอง คนในเมองตองชวยเสรมกาลงใหชนบทฟนขนมา ซงจะเปนการแกปญหาของเมองเองดวย

ทวาน มใชวาจะไมใหชาวชนบทเขามาหาโชคในเมอง แตตองหาทางบรหาร และจดการใหเขามาในปรมาณทพอควรพอด และมทางพฒนาคณภาพ พรอมกบทตวชนบทเองตองไมถกทอดทงใหขาดกาลง

วดเปนทนเดมของชมชน ซงมอยแลว ถารจกจดใหถก ในฐานะทเปนศนยรวม และเปนแหลงธรรมแหลงปญญาของชมชนนน วดกจะชวยแกปญหาและชวยพฒนาชนบทไดมากมาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๑

- ฟนฟบทบาททแทของวดขนมา ใหประสานบานกบโรงเรยน พาชมชนกาวไปดวยกน

ชมชนชนบทนน เรยกกนมาในวงการศกษาวา “บวร” (ประกอบดวย บาน วด โรงเรยน)

แตตอนนกแยไปตามๆ กน บานกแยแลว เพราะวาพอแมจะออกโรง กไมมแรง และพอแมเองกไมมหลกทจะรบมอกบสภาพความเจรญสมยใหม ตงรบไมเปนเลย ไดแคกลายเปนเหยอของความเจรญปจจบนทเปนปญหา

สวนโรงเรยน กมปญหาอยางหนก อยางททราบกนอยแลว แลวเหลออะไร กเหลอวด

แตพอมาดวด ปรากฏวา วด กทรดอก วดจานวนมากไมมบทบาทตอชมชน คนจานวนมาก โดยเฉพาะเดก

วยรน มองไมเหนความหมายของวด ถาวดไมมบทบาทตอชมชน หรอไมทาบทบาททควรจะทาแลว กเปนอนวาหมดความหมาย

นแหละเปนภาวะทชมชนแตกสลาย เมอชมชนแตกสลาย สงคมกแตกสลาย แลวประเทศชาตกจะแตกสลายไปดวย

ตอนนเราพดไดวา พระในชนบทกาลงจะหมดบทบาทตอชมชน สวนทหมดไปแลวกมาก ทาอยางไรจะใหฟนขนมาได กตองใหพระมบทบาททถกตองตอชมชน

ถาพระทาบทบาททถกตองไมได ทานกตองทาบทบาทอน เพราะทานมชวตทสมพนธกบประชาชน ตองพงพากนกบประชาชน ฉะนนทานจงตองตอบสนองความตองการของประชาชน เมอตอบสนองดวยบทบาททถกตองไมได กเกดบทบาททไมดขนมา

กลายเปนวา มเรองไสยศาสตร เรองนอกลนอกทางนอกพระศาสนาก

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๘๒

เจรญกนใหญ ถาเราไมสามารถพฒนาบทบาททถกตองได ทานกตองออกไปสแนวทางนน เพราะทานตองอยกบชาวบาน มนเปนธรรมดา อยาไปวาทานอยางเดยวไมถก

เราจะตองไปพนฟ ฉะนนจงขอยาวา เวลานตองพนฟชมชนในชนบทใหได และในการฟนฟชนบท วดจะตองเปนผนา จงตองใหพระมคณภาพ

ตองใหพระมการศกษาทดและถกตอง มความสามารถ รธรรมวนยทจะสอนประชาชนได นาประชาชนในทางทถกตองถกทาง

เมอพระทาบทบาททถกตอง กยดชมชนอย ยดพอแมยดบานไวได พอแมกสงตอไปยงโรงเรยน แลวโรงเรยนกมารวมมอกบวด ในการทจะเออธรรมะ เออศลธรรม เออความดความงาม เออการศกษาการเรยนรอะไรตางๆ แกประชาชนในชมชนนน

ถาพระมคณภาพขนมา กสามารถจะรวมมอกบครอาจารยในวงการศกษาได ถาพระไมมคณภาพ กไมรจะไปรวมมอกบครไดอยางไร

เพราะฉะนน เวลานเราตองการสวนใดสวนหนง หรอองคใดองคหนงของชมชนชนบท ใหมคณภาพ มกาลงเขมแขง

แตครปจจบนนกไมเปนหลกไดเทาไร นอกจากปญหาเรองความเสอมสถานะทางสงคมแลว สงคมกไมคอยเอาใจใสคร

เคยพดฝากไวกบหลายทานวา เวลาน นกการเมองมกไมใหเกยรตแกคร ตองขออภยนะ ทานอาจจะไมรตว บางทนกการเมองเอาครเปนคนรบใช ซงไมนาจะทา

ในชนบทเดยวน ครกลายเปนคนรบใชของนกการเมองไป ถาจะทาใหถกตอง ครไมวาจะอยในระดบไหนกแลวแต ตองถอเปนครหมด เมอเปนครแลว ในสงคมไทยถอเปนบคคลทควรไดรบการเคารพบชา อยางนอย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๓

กตองใหเกยรต เพราะฉะนน นกการเมองควรทาเปนตวอยาง ไปถงชนบท ถาเหน

ครตองใหเกยรตทนท โดยแสดงออกใหประชาชนเหน แลวครจะรสกภมใจในตวเองขนมา

พรอมกนนน ประชาชนกจะเหนความสาคญของคร ครพดอะไรกจะมความหมายขน และครจะไดระวงตวขนดวย เพราะคนเรานน ถาตวเองไมมใครเหนคณคา ไมมความหมาย ไมมเกยรต กจะรสกวาทาอะไรกได แตเมอไดรบเกยรตแลวกจะทาใหตระหนกระวงตวเองขนมา

เพราะฉะนน จะตองใหเกยรตคร นกการเมองตองแสดงเปนตวอยาง เมอเหนครตองใหเกยรตเปนพเศษ อยางนเรยกวาสงคมรวมมอกน กมทางทจะเจรญกาวหนาขนมา แตเวลานครอยในฐานะลาบากอยางทวา

นอกจากนน ครกไมไดอยแนนอนในชมชนนน แตพระอยเปนหลกเลย เจาอาวาสกอยตลอด ฉะนน ถาเราพฒนาพระใหมคณภาพดๆ พระกจะเปนศนยกลางและเปนศนยรวม ซงกเปนมากอนแลวแตโบราณ ศนยรวมนกจะทาใหบาน วด โรงเรยน มาประสานกน เปนขมกาลงของชมชนนน และจะพฒนาชมชนใหไปสความเจรญงอกงามไดอยางแทจรง

งานบานเมองดานอนๆ นน เขามกถนดดานในเมองในกรง และเขากเนนกนอยทนนมาก แตงานพระศาสนาโยงสนทกบชมชนชนบท และศาสน-บคคล คอพระสงฆ กถนดดานนน

ฉะนน ตองเนนชมชนชนบทยงกวาในเมอง วาจะตองฟนฟคณภาพของพระและบทบาทของพระ ใหพระทาหนาททถกตอง ตอชาวบานและตอชมชน แลวเอาวถทถกทางของชนบทมาชวยเมอง และชวยทงประเทศ

อนนเปนเรองใหญ เพราะเมอพดในทางลบ กเหมอนกบวาแขงกน คอ ความเสอมกาลงแขงกบงานของเรา โดยเฉพาะเวลานเรองพฤตกรรม

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๘๔

นอกลนอกทางกขยายมากขนทกท

- สมยกอน เณรมาก หลวงตาไมคอยม สมยน เณรหมด มแตหลวงตา

นอกจากขาดพระทมคณภาพแลว บางทขาดพระทเปนตวบคคล คอไมมพระอยวด แลวกขาดศาสนทายาทรนใหมทจะมาสบตอ คอ ขาดสามเณร

เปนอนวาขาดหมด ขาดทงพระทจะทาหนาทในปจจบน ขาดทงผทจะมาสบตอเบองหนา

เมอเปนอยางน กเปนสภาพททงเออและเรยกรองใหมบคคลอนแทรกเขามา อยางนอยกมารกษาวดไวกอน กจงมผทบวชเขามาในลกษณะตางๆ โดยเฉพาะผบวชในวยทสงอายเยอะ จนกระทงเวลานมการลอกนในวงการพระสงฆวา เกดวดหลวงชนดใหม โยมคงไดยนแลว

คนกจะถามวา วดหลวงอะไร เอ ไมเคยไดยน วดหลวงกมอยเทาเดมนแหละ ไมมประกาศในราชกจจานเบกษาหรออะไรสกนดหนงวา มวดหลวงชนดใหม ไปๆ มาๆ กตอบวา วดหลวงตา นไง วดหลวงตากาลงเกดมากขน

วดหลวงชนดใหมน ในแงหนงกเปนอนตราย เพราะแสดงถงความเสอม เพราะไมมพระทจะอยดแลวด ไดแคมผทบวชเขามาเมอแก ถงแมทานจะมเจตนาด ทานกไมมกาลงทจะทาอะไร แตผทเจตนาไมดกม เชนหมดทางไปจงเขามาบวชกม ไดแตอาศยผาเหลองเลยงชพ

แตเราตองมองในแงดดวย เพราะมผทตงใจด อยางนอยกคดวา ในวยนเลกทางานแลว อยากมาหาความสงบ ซงเปนเจตนาด แตทานกไมมกาลงทจะเลาเรยนอะไรไดมาก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๕

อนนเปนสภาพความเปนจรง คอมหลวงตามากมาย เปนสภาพทมมา ๑๐–๒๐ ปแลว อาตมภาพไปเจอพระตามวดในชนบท เหนทานอาย ๖๐,๗๐ ป ลองถามด องคหนงบอกวาอาย ๗๐ ป แตถามพรรษา ไดความวาบวชมา ๒-๓ ป สวนอกองคหนงอาย ๖๐ ป บวชมาไดพรรษาเดยว

ญาตโยมแยกไมเปน กไมรวาพระเหลานเปนอยางไร เหนพระอายมาก นกวาเปนหลวงพอ หลวงปแลว นคอเขาใจผดหมด ทจรงทานไมรเรองอะไรเลย มแตจะพาเขวไปดวยกน เพราะฝายพระกไมรหลกพระศาสนา เมอญาตโยมไปขอโนนขอน ทานกสนองความตองการไปตามทเคยเหนนกได บทบาททไมถกตอง ทเขวไป กเกดขนมา แลวแพรหลายกนใหญ

ฉะนนจงเคยเสนอวา เมอสภาพความจรงเปนอยางนแลว กจะตองเอาใจใสเรองหลวงตา เพราะเปนความจรงทเกดขนแลว และเผชญหนาอย ถงแมไมปรารถนา เราไมอยากใหมหลวงตามาก แตเราตองคดวา เมอมหลวงตามาก เราจะทาอยางไรกบหลวงตา

จะมไดไหม? การจดกจกรรมอะไรกตาม ทเปนการฝกอบรมหรอการพฒนาหลวงตา ดวยวธการใดวธหนง อยางนอยใหทานทาประโยชนไดในระดบหนง หรอรกษาบทบาทในระดบหนงใหแกวดใหแกพระศาสนาหรอตอชมชน อนนเปนเรองทตองคด

แลวระยะยาว กคอ ทาอยางไรจะใหมคนมาเปนศาสนทายาทสบตอพระศาสนา

เรองการทจะมเดกมาบวชสามเณร เปนศาสนทายาท สบตอพระศาสนา เปนเรองหลกใหญเรองหนง

ตอนทแลวมา รฐบาลไดปรบระบบการศกษา ใหเดกอยในโรงเรยนถง ๑๒ ป ตอนนนกเปนหวงกนวา นจะเปนการดงใหเดกไมสามารถมาบวช

เดกสมยกอนน พอจบประถมปท ๔ เมอการศกษาไมมโอกาสเสมอ

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๘๖

ภาคจรง ในชนบทการศกษามวลชนยงเปนเพยงอดมคต เปนจดหมายทยงไปไมถง เดกจบประถมปท ๔ แลวมาบวชเปนสามเณรกนมาก ฉะนนกาลงในพระศาสนาจงเหมอนกบวาไดมาจากผทไมมทางไป

ถาไมมทางไปในทางเศรษฐกจกลาบาก เปนทางเสอมมากกวาด แตถาไมมทางไปในทางการศกษานกลบด ขอใหเขาอยากศกษาเปนใชได เมอเดกเหลานนไมมทางไปในทางศกษากมาบวช ยงเปนทางเจรญงอกงามได

เพราะฉะนน ในสมยกอน วดในชนบทเปนทรบเดกทจบประถมปท ๔ ทไมสามารถไปเรยนในโรงเรยนรฐบาล ซงมาบวชกนเยอะแยะ ตอมารฐขยายระดบการศกษาขนสประถมปท ๖ แลวตอมาประถมปท ๗ แลวกลบลงมาประถม ๖ อก พอดเรมเขายคมแรงงานเดก

ตอนนนเรมเกดปญหา เดกหมดวด ไมมาบวชเปนสามเณร เพราะเขามาเปนแรงงานในกรงเทพฯ เสยหมด

นนคอเรองเกา พอถงตอนนกเกรงวา เมอมการศกษา ๑๒ ป เดกตองอยในโรงเรยนนานขน โตขนแลวเลยไมบวช

แตตอนนทราบจากโยมทางภาคอสานบางจงหวดเปนนมตดวา เดกมาบวชมาเรยนกนในเพศเปนสามเณรน กลบเพมขนบางเปนบางถน

ทวาเปนนมตดมสามเณรบวชมาก คอจะมศาสนทายาท เราจะตองเอาใจใสเอาใจชวยวา จะทาอยางไรใหสามเณรเหลานมการศกษาทด นเปนเรองของการสรางศาสนทายาท แมวาการจะมเดกมาบวชสามเณรเปนศาสนทายาท เปนเรองยาวทตองทากนอกนาน

แตมเรองชวคราวอนหนงทมาชวยผอน คอเดกทอยในโรงเรยนตางๆ ซงทางพระไปเออไดคอ การบวชสามเณรภาคฤดรอน ซงขณะนกาลงแพรหลายขยายมาก

บางวดไดสามเณรทบวชภาคฤดรอนนแหละมาเปนศาสนทายาท เชน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๗

วดพยคฆาราม จงหวดสพรรณบร จดบวชสามเณรภาคฤดรอนทกป ญาตโยมประชาชนกหนนเตมท บวชเรยนกนเปนเดอน สามเณรหลายองคไมสกกเรยนตอ ปรากฏวาจบประโยค ๙ หลายองคแลว

นเปนวถทางหนงทชวยสรางศาสนทายาท แมจะสกไปกไมเปนไร ทางพระศาสนากไดเออตอสงคม ชวยใหเดกไดเรยนรธรรมะ มศลธรรม มคณความด อยในทางทถกตอง

อนนเปนเรองทเกยวโยงกนไปหมด แตทงนกเปนเรองของการเนนชมชนชนบทนนเอง ซงกคอชมชนทงหลายทวไปของประเทศไทย

ถาบอกวาไทยเปนเมองพทธ กตองเลกเปนทาสของความไมร - หลกงายๆ กไมประสประสา พฒนาคนใหมตนทพงได ไมใชมวรอผลดลบนดาล

นอกจากน กมเรองทวา ทาอยางไรจะใหประชาชนแยกไดวา อะไรเปนพทธศาสนา อะไรไมใชพทธศาสนา

เรองนกเหนกนอยแลววา ประชาชนสวนใหญไมรไมเขาใจพระพทธศาสนา อะไรเปนพทธ อะไรไมใชพทธ คนทวไปมกเขว หรอไมกเลอนลอย แลวกไมมอะไรเหนยวรง และเพราะความออนแอ และการขาดโอกาส กเลยออกไปสวถทางของการพงพาอานาจภายนอก กลายเปนทาสของลทธหวงผลดลบนดาลกนมาก

ดงจะเหนวา พอมอะไรแปลกประหลาดนดหนอย เชนสตวเกดมาพการรปรางแปลกประหลาด กไปขอหวย ตนไมแปลกประหลาด กไปขดหา

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๘๘

เลขหวยกน อะไรทานองน อนนจะตองชดวา อะไรเปนพทธ-อะไรไมใชพทธ

ถงแมชาวบานจะยงไปทาอย กตองใหรวาอยางนนไมใชพทธ ตองชดอยางน ไมใชวาจะตองไมทาพรอมกบร ตอนแรกตองรกอนแลวตอไปไมทา

อนนเปนเรองทเสยหายแกพระศาสนามาก แสดงถงความไมรเรองรราว แสดงวาชาวพทธไมประสประสากบเรองของพระพทธศาสนา

เคยเหนในหนงสอพมพลงขาว ครงหนงมเรองตนไมประหลาดอะไรทานองน อยในถนทคนสวนมากเปนมสลม ผสอขาวหนงสอพมพเขาไปหา คนมสลมใหขาววา ทนน แถบนน มคนเขามาเยอะเหมอนกน มาขดเลขขอหวย อะไรทานองน แตไมใชชาวมสลมหรอก เพราะชาวมสลมไมมการทาอยางนน มองความหมายไปไดทานองวา คนพทธจงจะทาอยางน

นแหละไมไหวแลว ชาวพทธไมรวาอะไรเปนพทธ แลวทาใหผอนเขากลาววา พวกพทธเปนอยางน คอไปขดเลขหวยกนเปนชาวพทธ

เพราะฉะนน อยางนอยกใหแยกไดวาอะไรเปนพทธ-อะไรไมเปนพทธ และเราจะตองชดวา จะเอาอยางไรกบเรองการบนบานศาลกลาว ลทธหวงผลดลบนดาล การพงพาอานาจภายนอก การไมเพยรพยายามทาใหสาเรจดวยเรยวแรงกาลงของตน ตามหลกของพระศาสนาทจะนาไปสการพงตนได

การทจะมเรยวแรงกาลงของตนได กตองพฒนาคน ถาคนตองการพงตนเอง หรอตองการมเรยวแรงกาลงทจะทาไดเอง มนกจะเรยกรองเองใหตองพฒนาตน แตนคนของเราไมมแนวคด ไมมเปาหมาย ไมมทศทาง อยกนเควงควางเลอนลอย อนนเปนเรองใหญ ทเรยกวางานหลกของพระศาสนา

แกนของเรองกคอวา ในเรองตวการศกษาแทๆ จะเอาอยางไร จะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๙

หนนกนอยางไร ใหการศกษาของพระดาเนนไปไดดวยด ทงในแบบและนอกแบบ หรอทงทางการและไมเปนทางการ

- อยรวมกนโดยมเมตตา แตตองแกปญหาโดยใชปญญา เรองตอไปทมความสาคญไมนอยคอ ทาทและความสมพนธกบตาง

ศาสนา เพราะวาเวลานความสมพนธกบตางศาสนาจะตองมากขน ซงกาวไกลไปถงระดบระหวางประเทศดวย ทวาโลกไรพรมแดน

ในทางพระพทธศาสนา หลกการบอกวาจะตองม ๒ อยางไปพรอมกน คอ ปญญา กบ เมตตา เรองนถาเราแยกไมออกกจะสบสน

ปญญา คอเรองการรเขาใจความจรง ความรตองเปนความร ตองใหคนมความร แตพรอมกนนนเรามเจตนาทดเปนเมตตา

การทพดใหความรกน กดวยความหวงด ไมใชเพอจะมาขดแยง จะแคนเคอง หรอจะทารายกน

เราตองใหความรเพอแกปญหา ดวยเจตนาทดมเมตตา คอปรารถนาด จะแกปญหาดวยการสรางสรรค ใหเกดความสงบสขรมเยน อยกนดวยด แตเรองรกตองร ไมใชวาปลอยไมใหร แลวบอกวาพดไมได ถาพดไปจะเสย กลายเปนแสดงวามความขดแยงอะไรตางๆ ซงเปนความตนกลวไปเอง

ตองแยกใหไดระหวางความร กบความรสก เพราะฉะนนตองทาทง ๒ อยาง เพยงแตตองทาดวยทาททถกตอง คอ

ทาทแหงเมตตา โดยมเจตนาทเปนเมตตา หมายความวาความมงหมายเปนเมตตา คอ ปรารถนาความดงาม ความอยรวมกนดวยไมตร มสนตสข

แตตองทาการดวยปญญา ตองทาตองดาเนนงานดวยความร เรองท

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๙๐

เปนความร ตองร เพราะเปนเรองของปญญา ถาไมมปญญา กแกไขปญหาไมได

คนทมเมตตาอยางเดยว กอาจจะตายอยางเดยว คอถงจะมเมตตา แตถาโง กเปนโมหะ คนมเมตตา แตโง กไปไมรอด

สงทจะทาใหดาเนนการไดสาเรจ คอ ปญญา ฉะนน เพอสนองจดหมายของเมตตา กตองมปญญาทจะดาเนนการ ตองรตองเขาใจ เชนวาเรองนๆ มภมหลงเปนมาอยางไร

อยางเรองประวตศาสตรน เราไมไดเลาเพอใหแคนเคองหรอขดแยงกน แตเปนเรองทตองร เพราะความจรงกเปนความจรง

ทงทประวตศาสตรเปนมาอยางนน ถามคนไทยสวนมากไมรเรอง วาระหวางศาสนามความเปนมาอยางไรในอดต

ถาพดตามหลกพทธคณ กวา ปญญา กบ กรณา ตองใหครบค ถาไมมปญญา กกรณาไมไดจรง และกรณาไมสาเรจ

ฉะนน ตองตงหลกไวกอนเลยวา เราตองมทาททชดเจนในเรองน จะไดวางแนวในการสมพนธไดถกตอง เพราะวา -

ความใจกวาง ไมใชการเอาใจกน แตความใจกวาง คออยกนดวยเมตตา โดยสามารถยอมรบความจรง

คนใจแคบ คอคนทจะเอาตามความตองการ โดยไมยอมรบความจรงหรอหลกการ

ตองเอาทงปญญาและเมตตา เมตตากคอใจเรารก แตปญญาตองร และตองรใหชดทสด คนทไมรชด แกปญหาไมได

ทงหมดทวามานจะเกดเปนผลขนมาได ตองมการพฒนาคนดวยการศกษาแททถกตอง ทคนถอเอาการพฒนาตนเปนสาระสาคญแหงการมชวตของเขา และอนนแหละคอชวตและงานทแทของพระสงฆ แลวกเปนเนอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๑

แทของการสบและสอพระพทธศาสนา เพอประโยชนสขแกประชาชน และแกโลก

จงจาเปนตองรจกระบบวธในการพฒนาคน-พฒนาตน ทเรยกวา ไตรสกขา

งานพระพทธศาสนาทงหมด เปนองครวม เพอจดหมายหนงเดยว - จดการปกครองขนมา เพอใหการศกษาไดผล

ในพระพทธศาสนา และในวดวาอารามทงหลายน การทเราจดกจกรรมอะไรตางๆ ตลอดจนแมแตสรางวตถขนมามากมายนน ความจรงสาระสาคญกรวมเปนอนหนงอนเดยว เขาหลกทจะตองมองใหเหนระบบสมพนธวา งานพระศาสนาทงหมดน ทแทเปนเรองเดยว

ถาเรามองดวด จะมองทพระกอนกได พระเปนตวบคคลทอยในวด บางทเรยกวา ศาสนบคคล ทเปนแกนของพทธบรษท

พระทอยในวด ถาวาโดยสาระทแทแลวม ๒ คอ ผสอน กบ ผเรยน บางทานอาจจะบอกวา ม ผปกครอง เชน เจาอาวาส แตทจรงผปกครองเปนเพยงผมาชวยจดสรรดแลหรอจดการเพอใหการศกษาดาเนนไปไดดเทานนเอง

ในทางพระศาสนานน พระพทธเจาทรงตงสงฆะขนมา กเพอเปนชมชนทคนจะไดมาพฒนาตนดวยการศกษาทครบเปนไตรสกขา จงมาอยกนในวด

การตงวดขนนน กเพอจดใหมสภาพแวดลอม บรรยากาศ ระบบความสมพนธ ทเออตอการทแตละทานแตละบคคล จะไดพฒนาตนขนมาดวยการศกษา ทเรยกวา ไตรสกขา คอ ศล-สมาธ-ปญญา เทานนเอง

เมอศกษาไปโดยถกตองตามหลกไตรสกขา กเปนการปฏบตททาให

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๙๒

กาวไปจนไดเปนพระอรยบคคล คอเปนพระเสขะ จนกระทงเปนพระอรหนตกจงเปนอเสขะจบการศกษา ถายงไมไดเปนพระอรหนต กถอวายงตองศกษาทงนน ถงจะเปนพระอาย ๑๐๐ ป มพรรษา ๘๐ หรอแมมากกวานน กตองศกษา ชวตพระเปนชวตของการศกษาแทๆ ตองฝกฝนพฒนาตนเรอยไป

การทมการปกครอง เรมตนตงแตบวชเขามา พระอปชฌาย กคอผทมาทาหนาทดแลใหการศกษาอยางใกลชด การปกครองกคอการมาจดสรรเอออานวย ตะลอมใหผเรยนผศกษานน มงแนวไปในการศกษา เรยกวาจดสภาพเออตอการทจะศกษาเทานนเอง

ทนเมอมกจกรรมการศกษา กมผสอนและผเรยน ทงทตวผสอนเองกเปนผเรยนดวย จนกวาจะเปนพระอรหนตจงจะจบ โดยมพระพทธเจาองคบรมครเปนศนยกลาง (พระรปใดยงไมเปนพระอรหนต แตไมศกษา กคอไมทาหนาทของพระ!)

เมอสอนเมอเรยนกนไป กเกดความจาเปนตองมทอยทอาศย กฏกเกดขน เพอเปนทอยของผเรยน และผสอน นนเอง

- ญาตโยมทาบญ ตองใหสมตามพทธพจนวา “ศกษาบญ” อกดานหนง ทมชาวบานญาตโยมมา จดหมายทแทกเพอรบฟงธรรมคา

สอน การทาบญและกจกรรมตางๆ กเปนเรองของการทจะพฒนาคน โดยจดเปนรปแบบ และวธการตางๆ ทขยายออกไปมากมาย แตเพอสาระเดยวกนกคอ เพอพฒนาคนใหเจรญขนในการศกษา ซงในขนนอาจจะแยกใหงายหนอยเปน ทาน ศล ภาวนา กได ซงทานเรยกวา เปนการศกษาบญ

ตามคาถาทพระพทธเจาตรสวา ป เมว โส สกเขยย แปลวาพงศกษาบญ (ทงสามอยาง) นนแหละ (ข.อต.๒๕/๒๓๘/๒๗๐) หมายความวา ฝกฝน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๓

ใหคณความดหรอคณสมบตทดเจรญงอกงามขนในคน ถาจะประกอบขนเปนศพทกเรยกวา บญสกขา แตภาษาพระเปน

พทธพจนวา ป เมว โส สกเขยย แสดงวา บญ เปนเรองของการศกษา คอการพฒนาคณสมบตทดขนในคน การจดกจกรรมทกอยาง เปนเรองของการทจะมาชวยใหคนนนไดศกษายงขนๆ ไป เราจะใชคาวา พฒนาคน ฝกคน อบรมคน อะไรกแลวแต กเรองเดยวกน

ตอมา เมอคนมากนมาก จะฟงธรรมกไมมสถานทเหมาะสมเพยงพอ จงตองสรางอาคารขนมาเปนศาลา การสรางอาคารอะไรตางๆ เหลานน ซงเดยวนเปนงานทเรยกวา สาธารณปการ กเปนเรองทมขนเพอจดสรรเอออานวยใหเกดความสะดวกสาหรบกจกรรมการศกษา

ญาตโยมมาทาบญทากศล กเพอจะใหกาลงแกพระสงฆทจะไดเลาเรยนศกษาใหเจรญขนในศล สมาธ ปญญา

ฝายญาตโยมเองมา กเพอพฒนาตวใหเจรญขนใน ทาน ศล ภาวนา ทงจตตภาวนา และปญญาภาวนา

ถาเรามองเรองราวและกจการงานทกอยางในวด ไมวาอะไรกตาม ตลอดจนบคคลและวตถสงของทงหลาย ใหเหนใหถงจดหมายทแทแลว ทกอยางจะเปนเรองเดยวกนหมด ถาเรามองไมเหนจดหมายน ทกอยางกจะกระจดกระจาย เปนตางชนตางอน เปนคนละอยาง และไปคนละทาง

งานพระศาสนาทกอยางนน ตองจบใหไดวา ความหมายและความมงหมายทเปนตวแทของมนอยทไหน แลวมนมความเปนอนหนงอนเดยวกนอยางไร ถามองอยางน กจะเหนสงทปจจบนเขาชอบเรยกวาองครวม หรอเปนบรณาการ วามนเปนเรองเดยวกนทงนน

ถามองเปนเรองเดยวไมได กเควงควางกระจดกระจายแน เชนเรอง

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๙๔

กอสราง กไมรจะสรางไปทาไม แลวกเขวไปวาตองสรางใหใหญโต เพอโนนเพอน เดยวกมาลงทตวตน กลายเปนเพอชอเสยง ความยงใหญ ฯลฯ เถลไถลไป

แมแตทวาเพอศลปวฒนธรรม กไมใชจบในตว แตทแท ศลปวฒน-ธรรมนแหละ คอตวหนนตวนาใหญของการศกษาพฒนาคน

ฉะนนจะตองใหมาเจอตรงนใหได คอใหมาบรรจบเปนอนหนงอนเดยวกน ทหลกการและความมงหมาย และใหเหนวามนกระจายออกไปไดอยางไร

ถามองเหนระบบความสมพนธทเปนอนหนงอนเดยวกนได การคดในเรองงานกจะชดวา เราทาอะไร คออะไร เพออะไร แลวอนนไปโยงกบอนอนอยางไร เรยกวา ตองมองทกอยางในวด และในพระศาสนา ใหสมพนธกนหมด เปนอนหนงอนเดยว

นนคอ เพอจดหมายทวาจะทาอยางไรใหคนเจรญขนไปเปนอรยสาวก เปนอรยชน เปนอรยบคคล เปนพระโสดาบน สกทาคาม ฯลฯ เปนเสขะ - อเสขะ เรองทงหมดกมอยเทาน

ลองขยายความหมายกนด ทพระสอนชาวบาน การสอนนนเราเรยกวาการเผยแผ แตการสอนทเปนการเผยแผนน กคอการศกษานนแหละ สอนชาวบานกคอใหการศกษาแกประชาชนในวงกวางออกไป ความจรงการเผยแผกเปนเรองการศกษาทงนน

รวมแลวกเปนอนวา ในงานพระศาสนานน โดยเนอหาสาระแลว การศกษาหรอการศกษาปฏบตทเรยกวา ไตรสกขา นแหละ เปนเนอแท

แตทน ทาอยางไรจะใหการศกษาครบระบบไตรสกขาทวานน คอใหไดทง ศล สมาธ และปญญา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๕

- หนาทของผทางานทางสงคม ตองนาคนเขามาหามรรค ทจรงทานมเครองชวยไวใหแลว ทจะนาคนเขาสการศกษาในระบบ

ไตรสกขานน แตตรงนบางทเรามองขาม หลกการบอกอยแลววา เมอคนศกษาดวยไตรสกขา กจะกาวไป

ในทางดาเนนชวตถกตองดงาม ทเรยกวามรรค ปญหาทเรามองขามกนไปกคอวา ทาอยางไรจะใหคนทยงไมศกษา

มาเรมศกษา หรอทาอยางไรจะใหคนทยงอยนอกทางหรอยงไมรจกทาง เขามาสมรรคคอเขามาเดนในทาง

เรามองขามขนตอนสาคญนไปเสย จงพดกนแตวาพทธศาสนาสอนใหเดนไปในมรรค แตทจรงตอนแรกคนเขายงอยนอกทางนอกมรรค แลวกอนจะเดนไปในมรรค เขาจะมาเขามรรคไดอยางไร ตอนนเราตองเอาใจใสใหมาก

นแหละคอทบอกวา ทานมเครองชวยไวใหแลว คอพระพทธเจาไดตรสบอกเครองชกเครองนาคนเขาสทางหรอวถแหงมรรคไวแลว คอองคธรรมทเรยกวาเปนบพนมตแหงมรรค

พระพทธเจาทรงเนนเรองบพนมตแหงมรรค และเรองปจจยแหงสมมาทฏฐ ใหรวาสมมาทฏฐทเปนองคแรกของมรรคจะเกดขนไดอยางไร มนมใชเกดขนเฉยๆ ตรงนแหละเปนจดสาคญ

หนาทของผดาเนนงานสาหรบสงคมสวนใหญ เปนหนาทในการชกจงหรอนาคนมาเขาสทางทถกคอมรรคนน เพราะคนทวไปอาจจะยงไมไดเขามาทมรรค หรอถาเขายงอยในทางคอมรรคขนตน เรากตองใหกาลงเกอหนนเขา เพราะฉะนน ธรรมหรอปจจยทจะนาเขาสมรรค จงสาคญอยางยง

แทนทจะมวมองแตมรรค ตองมองใหถงตวทจะนาเขาสมรรค ทพระพทธเจาทรงเรยกวา บพนมตแหงมรรค คอ ธรรมะขอทวา เมอมนเกดขนแลว กแนใจไดเลยวาบคคลนนจะเขาไปสมรรค หรอมรรคจะเกดขน

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๙๖

แกเขา เหมอนอยางทพระพทธองคตรสวา เปรยบเหมอนวา กอนทดวงอาทตยจะอทย มแสงอรณขนมากอนหรอ

ปรากฏใหเหนกอน ฉนใด เมอมรรคจะเกดขนแกบคคลหรอแกภกษ กมธรรม เชนกลยาณมตตตา คอความมกลยาณมตร ปรากฏเกดขนมากอน ฉนนน

ธรรมะประเภทน เราจะตองเอาใจใสกนใหมาก เพราะเมอคนยงอยหางไกล เขาไมรจกมรรค ยงไมเจอมรรค ยงไมเขามาหามรรคเลย เขาจะเดนไปในมรรคไดอยางไร เหมอนคนเขายงไมรวาทางอยทไหน เรมตนทไหน จะใหเขาเดนทางไปไดอยางไร เพราะฉะนน เราจงตองพาเขาเขามาทมรรคกอน

แลวทงหมดนเราจะตองมองวา ทกอยางทมทจดกนอยในพระพทธ-ศาสนา เปนสวนชกนา เกอหนน เกอกล เพอใหคนมาเขาสมรรค และเดนไปในมรรคนน ทเขาจะกาวหนาไปๆ ดวยการฝกศกษาพฒนาตามระบบแหงไตรสกขา จนกวาจะถงจดหมาย

ถาเราทางานเปนระบบ เรยกเตมวาเปนระบบความสมพนธ ทกอยางจะเชอมโยงกน มจดรวมรวมถงกน และเปนไปดวยด นเปนแงคดประการหนง คอ การมองใหเหนความเปนอนหนงอนเดยวกน

เมอมองเหนจดรวมของงานพระศาสนา กเหนตวพระพทธศาสนาทงหมด แลวการทางานกจะชด

ภาค ๒ มองคนใหถงธรรม(ชาต)

- -

มนษยเปนสตวทประเสรฐดวยการศกษาหนง ธรรมชาตพเศษทเปนสวนเฉพาะของมนษย คอ เปน สตวทฝกได

จะพดวา เปนสตวทพฒนาได เปนสตวทศกษาได หรอ เปนสตวทเรยนรได กมความหมายอยางเดยวกน

จะเรยกวาเปนสตวพเศษกได คอแปลกจากสตวอน ในแงทวาสตวอนฝกไมได หรอฝกแทบไมได แตมนษยนฝกได และพรอมกนนนกเปน สตวทตองฝกดวย

พดสนๆ วา มนษยเปนสตวทฝกได และตองฝก สตวอนแทบไมตองฝก เพราะมนอยไดดวยสญชาตญาณ เกดมาแลว

เรยนรจากพอแมนดหนอย ไมนานเลย มนกอยรอดได อยางลกววคลอดออกมาสกครหนง กลกขนเดนได ไปกบแมแลว ลกหานออกจากไขเชาวนนน พอสายหนอยกวงตามแมลงไปในสระนา วงได วายนาได หากนตามพอแมของมนได แตมนเรยนรไดนดเดยว แคพอกนอาหาร เปนตน แลวกอยดวยสญชาตญาณไปจนตลอดชวต เกดมาอยางไรกตายไปอยางนน หมนเวยนกนตอไป ไมสามารถสรางโลกของมนตางหากจากโลกของธรรมชาต หนง เนอหาแตนไปจนจบหนงสอน คดจาก "บทเพมเตม: ชวตทเปนอยด ดวยมการศกษาทง ๓ ททาใหพฒนาครบ ๔ (มรรคมองค ๘ สกขา ๓ ภาวนา ๔)" ในหนงสอ พทธธรรม ฉบบเดม (พมพครงท ๑๐, ส.ค. ๒๕๔๔) หนา ๓๔๓–๓๗๔

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๙๘ แตมนษยนตองฝก ตองเรยนร ถาไมฝก ไมเรยนร กอยไมได ไม

ตองพดถงวาจะอยด แมแตรอดกอยไมได มนษยจงตองอยกบพอแมหรอผเลยง เปนเวลานบสบป ระหวางนกตองฝกตองหดตองเรยนรไป แมแตกน นง นอน ขบถาย เดน พด ทกอยางตองฝกทงนน มองในแงนเหมอนเปนสตวทดอย

แตเมอมองในแงบวก วา ฝกได เรยนรได กกลายเปนแงเดน คอ พอฝก เรมเรยนรแลว คราวนมนษยกเดนหนา มปญญาเพมพนขน พดได สอสารได มความคดสรางสรรค ประดษฐอะไรๆ ได มความเจรญทงในทางนามธรรม และทางวตถธรรม สามารถพฒนาโลกของวตถ เกดเทคโนโลยตางๆ มศลปวทยาการ เกดเปนวฒนธรรม อารยธรรม จนกระทงเกดเปนโลกของมนษยซอนขนมา ทามกลางโลกของธรรมชาต

สตวอนอยางด ทฝกพเศษไดบาง เชน ชาง มา ลง เปนตน ก ๑. ฝกตวเองไมได ตองใหมนษยฝกให ๒. แมมนษยจะฝกให กฝกไดในขอบเขตจากด แตมนษยฝกตวเองได และฝกไดแทบไมมทสนสด การฝกศกษาพฒนาตน จงทาใหมนษยกลายเปนสตวทประเสรฐเลศ

สงสด ซงเปนความเลศประเสรฐทสตวทงหลายอนไมม หลกความจรงนสอนวา มนษยมใชจะประเสรฐขนมาเองลอยๆ แต

ประเสรฐไดดวยการฝก ถาไมฝกแลวจะดอยกวาสตวดรจฉาน จะตาทรามยงกวา หรอไมกทาอะไรไมเปนเลย แมจะอยรอดกไมได

ความดเลศประเสรฐของมนษยนน จงอยทการเรยนรฝกศกษาพฒนาตนขนไป มนษยจะเอาดไมได ถาไมมการเรยนรฝกฝนพฒนาตน เพราะฉะนน จงตองพดใหเตมวา

“มนษยเปนสตวประเสรฐดวยการฝก”

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๙ ไมควรพดแควา มนษยเปนสตวประเสรฐ ซงเปนการพดทตกหลน

บกพรอง เพราะวา มนษยน ตองฝกจงจะประเสรฐ ถาไมฝก กไมประเสรฐ คาวา “ฝก” น พดตามคาหลกแทๆ คอ สกขา หรอศกษา ถาพด

อยางสมยใหม กไดแกคาวา เรยนร และ พฒนา พดรวมๆ กนไปวา เรยนรฝกหดพฒนา หรอ เรยนรฝกศกษาพฒนา

ศกยภาพของมนษย คอจดเรมของพระพทธศาสนา ความจรงแหงธรรมชาตของมนษยในขอทวา มนษยเปนสตวทฝกได

น พระพทธศาสนาถอเปนหลกสาคญ ซงสมพนธกบความเปนพระศาสดาและการทรงทาหนาทของพระพทธเจา ดงทไดเนนไวในพทธคณบททวา

อนตตโร ปรสทมมสารถ สตถา เทวมนสสาน “เปนสารถฝกคนทควรฝก ผยอดเยยม เปนศาสดา

ของเทวะและมนษยทงหลาย” [ม . ม . ๑ ๒ /๙ ๕ /

๖๗] มพทธพจนมากมาย ทเนนยาหลกการฝกฝนพฒนาตนของมนษย

และเราเตอน พรอมทงสงเสรมกาลงใจ ใหทกคนมงมนในการฝกศกษาพฒนาตนจนถงทสด เชน

วรมสสตรา ทนตา อาชานยา จ สนธวา กชรา จ มหานาคา อตตทนโต ตโต วร

“อสดร สนธพ อาชาไนย กญชร และชางหลวง ฝกแลวลวนดเลศ แตคนทฝกตนแลวประเสรฐกวา(ทงหมด)

นน” [ข.ธ.๒๕/๓๓/๕๗]

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๐๐ ทนโต เสฏโ มนสเสส.

“ในหมมนษย ผประเสรฐสด คอคนทฝกแลว” [ข.ธ.๒๕/๓๓/๕๗]

วชชาจรณสมปนโน โส เสฏโ เทวมานเส. “ผถงพรอมดวยวชชาและจรยะ เปนผประเสรฐสด ทง

ในหมมนษยและมวลเทวา” [ส.น.๑๖/๗๒๔/๓๓๑]

อตตา ห อตตโน นาโถ โก ห นาโถ ปโร สยา อตตนา ห สทนเตน นาถ ลภต ทลลภ

“ตนแลเปนทพงของตน แทจรงนน คนอนใครเลาจะเปนทพงได มตนทฝกดแลวนนแหละ คอไดทพงซงหาไดยาก”

[ข.ธ. ๒๕/๒๒/๓๖]

มนสสภต สมพทธ อตตทนตหนง สมาหต . . . เทวาป ต นมสสนต . . . . . . . . . . . . . .

“พระสมพทธเจา ทงทเปนมนษยนแหละ แตทรงฝกพระองคแลว มพระหฤทยซงอบรมถงทแลว แมเทพทงหลายกนอมนมสการ” [อง .ปจก.๒๒/๓๑๔/

๓๘๖] คาถานเปนการใหกาลงใจแกมนษยวา มนษยทฝกแลวนน เลศ

ประเสรฐ จนกระทงแมแตเทวดาและพรหมกนอมนมสการ ความหมายทตองการในทน กคอ การมองมนษยวาเปนสตวทฝกได

หนง ทนตะ มาจาก ทมะ ทแปลวา การฝก ซงเปนอกคาหนงทใชแทนสกขาได [ทนตะ คอคนทฝกหรอศกษาแลว ถาเปนคนผทจะตอง(ไดรบการ)ฝก กเปน ทมมะ (อยางในบทพทธคณทยกมาใหดขางตน)]

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๑ และมความสามารถในการฝกตวเองไดจนถงทสด แตตองฝกจงจะเปนอยางนนได และกระตนเตอนใหเกดจตสานกตระหนกในการทจะตองปฏบตตามหลกแหงการศกษาฝกฝนพฒนาตนนน

ถาใชคาศพทสมยปจจบน กพดวา มนษยมศกยภาพสง มความสามารถทจะฝกศกษาพฒนาตนไดจนถงขนเปนพทธะ

ศกยภาพนเรยกวา โพธ ซงแสดงวาจดเนนอยทปญญา เพราะโพธนน แปลวา ปญญาตรสร คอปญญาททาใหมนษยกลายเปนพทธะ

ในการศกษาตามหลกพทธศาสนาหรอการปฏบตธรรมนน สงสาคญทจะตองมเปนจดเรมตน คอ ความเชอในโพธน ทเรยกวา โพธศรทธา ซงถอวาเปนศรทธาพนฐาน

เมอมนษยเชอในปญญาททาใหมนษยเปนพทธะไดแลว เขากพรอมทจะศกษาฝกฝนพฒนาตนตอไป

ตามทกลาวมานจะเหนวา คาวา โพธ นน ใหจดเนนทงในดานของศกย-ภาพทมนษยฝกไดจนถงทสด และในดานของปญญา ใหเหนวาแกนนาของการฝกศกษาพฒนานนอยทปญญา และศกยภาพสงสดกแสดงออกทปญญา เพราะตวแทนหรอจดศนยรวมของการพฒนาอยทปญญา

เพอจะใหโพธนปรากฏขนมา ทาบคคลใหกลายเปนพทธะ เราจงตองมกระบวนการฝกหรอพฒนาคน ทเรยกวาสกขา ซงกคอ การศกษา

สกขา คอกระบวนการการศกษา ทฝกหรอพฒนามนษย ใหโพธปรากฏขน จนในทสดทาใหมนษยนนกลายเปนพทธะ

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๐๒ ชวตทด คอชวตทศกษา เมอพฒนาคนดวยไตรสกขา ชวตกกาวไปในอรยมรรคา

ชวตนนเปนอนเดยวกนกบการศกษา เพราะชวตคอการเปนอย และการทชวตเปนอยดาเนนไป กคอการทตองเคลอนไหว พบประสบการณใหมๆ และเจอสถานการณใหมๆ ซงจะตองรจก ตองเขาใจ ตองคด ตองปฏบตหรอจดการอยางใดอยางหนง หรอหาทางแกไขปญหาใหผานรอดหรอลลวงไป ทาใหตองมการเรยนร มการพจารณาแกปญหาตลอดเวลา ทงหมดนพดสนๆ กคอสกขา หรอการศกษา

ดงนน เมอยงมชวตอย ถาจะเปนอยได หรอจะเปนอยใหด กตองสกขาหรอศกษาตลอดเวลา พดไดวา ชวตคอการศกษา หรอ ชวตทดคอชวตทมการศกษา มการเรยนร หรอมการฝกฝนพฒนาไปดวย

การศกษาตลอดชวตในความหมายทแท คออยางน ถาจะพดใหหนกแนน กตองวา “ชวต คอการศกษา”

พดอกอยางหนงวา การดาเนนชวตทด จะเปนชวตแหงสกขาไปในตว ชวตขาดการศกษาไมได ถาขาดการศกษากไมเปนชวตทด ทจะอยไดอยางด หรอแมแตจะอยใหรอดไปได

ตรงนเปนการประสานเปนอนเดยวกน ระหวาง การศกษาพฒนามนษยหรอการเรยนรฝกฝนพฒนาคน ทเรยกวาสกขา กบ การดาเนนชวตทดของมนษย ทเรยกวามรรค คอการดาเนนชวตชนดทมการศกษาพฒนาชวตไปดวยในตว จงจะเปนชวตทด

สกขา กคอการพฒนาตวเองของมนษย ใหดาเนนชวตไดดงามถกตอง ทาใหมวถชวตทเปนมรรค

สวน มรรค กคอทางดาเนนชวต หรอวถชวตทถกตองดงามของมนษย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๓ ซงเปนวถชวตแหงการเรยนรฝกฝนพฒนาตนคอสกขา

มรรค กบ สกขา จงประสานเปนอนเดยวกน จงใหความหมายไดวา สกขา/การศกษา คอการเรยนรทจะใหสามารถ

เปนอยไดอยางด หรอฝกใหสามารถมชวตทด เปนอนวา ชวตคอการศกษาน เปนของแนนอน แตปญหาอยทวาเรา

จะศกษาเปนหรอไม ถาคนไมรจกศกษา กมชวตเปลาๆ หมายความวา พบประสบการณใหมๆ กไมไดอะไร เจอสถานการณใหมๆ กไมรจะปฏบตอยางไรใหถกตอง ไมมการเรยนร ไมมการพฒนา ไมมการแกปญหา เปนชวตทเลอนลอย เปนชวตทไมด ไมมการศกษา ทางธรรมเรยกวา “พาล” แปลวา มชวตอยเพยงแคดวยลมหายใจเขาออก

เพราะมองความจรงอยางน ทางธรรมจงจดไวใหการศกษา กบชวตทด เปนเรองเดยวกน หรอตองไปดวยกน

ทานถอวา ชวตนเหมอนกบการเดนทางกาวไปๆ และในการเดนทางนนกพบอะไรใหมๆ อยเรอย จงเรยกวา “มรรค” หรอ “ปฏปทา” แปลวา ทางดาเนนชวต หรอเรยกวา “จรย/จรยะ” แปลวา การดาเนนชวต

มรรค หรอ ปฏปทา จะเปนทางดาเนนชวต หรอวถชวตทด จรยะ จะเปนการดาเนนชวตทด กตองมสกขา คอการศกษา เรยนร และพฒนาตนเองตลอดเวลา ดงกลาวแลว

มรรคทถกตอง เรยกวา “อรยมรรค” (มรรคาอนประเสรฐ หรอทางดาเนนชวตทประเสรฐ) กเปนจรยะทด เรยกวา “พรหมจรยะ” (จรยะอยางประเสรฐ หรอการดาเนนชวตทประเสรฐ) ซงกคอมรรค และจรยะ ทเกดจากสกขา หรอประกอบดวยสกขา

สกขา ทจะใหเกดมรรค หรอจรยะอนประเสรฐ คอสกขาทเปนการ

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๐๔ ฝกฝนพฒนาคนครบทง ๓ ดานของชวต ซงเรยกวา ไตรสกขา แปลวา การศกษาทง ๓ ทจะกลาวตอไป

ชวตม ๓ ดาน การฝกศกษากตองประสานกน ๓ สวน พฒนาคนแบบองครวม จงเปนเรองธรรมดาของการศกษา

ชวต และการดาเนนชวตของมนษยนน แยกไดเปน ๓ ดาน คอ ๑. ดานสมพนธกบสงแวดลอม การดาเนนชวตตองตดตอสอสาร

สมพนธกบโลก หรอสงแวดลอมนอกตว โดยใช ทวาร/ชองทางรบรและเสพความรสกหนง ทเรยกวา อนทรย คอ ตา (א

ห จมก ลน กาย (รวม ใจ ดวยเปน ๖) **ทวาร/ชองทางทากรรม (ב

สอง คอ กาย วาจา โดย ทา และพด (รวม ใจ-คด ดวยเปน ๓)

สงแวดลอมทมนษยตดตอสอสารสมพนธนน แยกได เปน ๒ ประเภท คอ

๑) สงแวดลอมทางสงคม คอเพอนมนษย ตลอดจนสรรพสตว ๒) สงแวดลอมทางวตถ หรอทางกายภาพ มนษยควรจะอยรวมกบเพอนมนษยและเพอนรวมโลกดวยด อยาง

เกอกลกน เปนสวนรวมทสรางสรรคของสงคม และปฏบตตอสงแวดลอมทางวตถ ตงตนแตการใชตา ห ด ฟง ทงดานการเรยนร และการเสพอารมณ ใหไดผลด รจกกนอย แสวงหา เสพบรโภคปจจย ๔ เปนตน อยางฉลาด ใหเปนคณแกตน แกสงคม และแกโลก อยางนอยไมใหเปนการเบยดเบยน หนง เรยกโดยศพทวา ผสสทวาร หรอ สมผสสทวาร หรอ ปสาททวาร **

สอง เรยกโดยศพทวา กรรมทวาร (กาย และ วาจา มคาเรยกเฉพาะอกวา โจปนทวาร)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๕ ๒. ดานจตใจ ในการสมพนธกบสงแวดลอมหรอแสดงออกทกครง

จะมการทางานของจตใจ และมองคประกอบดานจตเกยวของ เรมแตตองมเจตนา ความจงใจ ตงใจ หรอเจตจานง และมแรงจงใจอยางใดอยางหนง พรอมทงมความรสกสข หรอทกข สบาย หรอไมสบาย และปฏกรยาตอจากสข-ทกขนน เชน ชอบใจ หรอไมชอบใจ อยากจะได อยากจะเอา หรออยากจะหน หรออยากจะทาลาย ซงจะมผลชกนาพฤตกรรมทงหลาย ตงแตจะใหดอะไร หรอไมดอะไร จะพดอะไร จะพดกบใคร วาอยางไร ฯลฯ

๓. ดานปญญา ในการสมพนธกบสงแวดลอมหรอแสดงออกทกครง กตาม เมอมภาวะอาการทางจตใจอยางหนงอยางใด กตาม องคประกอบอกดานหนงของชวต คอ ความรความเขาใจ ความคด ความเชอถอ เปนตน ทเรยกรวมๆ วาดานปญญา กเขามาเกยวของ หรอมบทบาทดวย

เรมตงแตวา ถามปญญา กแสดงออกและมภาวะอาการทางจตอยางหนง ถาขาดปญญา กแสดงออกและมภาวะอาการทางจตอกอยางหนง เรามความรความเขาใจเรองนนแคไหน มความเชอ มทศนคต มความยดถออยางไร เรากแสดงออกหรอมองสงนน ไปตามแนวคด ความเขาใจ หรอแมกระทงคานยมอยางนน ทาใหชอบใจ ไมชอบใจ มสขมทกขไปตามนน และเมอเรามองเหน เราร เขาใจอยางไร แคไหน เรากแสดงออกหรอมพฤตกรรมของเรา ไปตามความรความเขาใจ และภายในขอบเขตของความรของเรานน

ถาปญญา ความร ความเขาใจเกดมากขน หรอเราคดเปน กทาใหเราปรบแกพฤตกรรมและจตใจของเราใหม เชน เจอประสบการณทไมด เรารสกไมชอบใจ พอไมชอบใจ กทกข แตถาเกดปญญาคดไดขนมาวา สงทไมดหรอไมชอบนน ถาเราเรยนร เรากไดความร พอมองในแงเรยนร กกลายเปนได ความไมชอบใจหายไป กลายเปนชอบสงทเคยไมชอบ พอไดความรกเกดความสข จากทกขกเปลยนเปนสข ปฏกรยาทแสดงออกมาทางพฤตกรรม

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๐๖ กเปลยนไป

ในชวตประจาวน หรอในการประกอบอาชพการงาน เมอเจอคนหนาบง พดไมด ถาเรามองตามความชอบใจ-ไมชอบใจ ไมใชปญญา เรากโกรธ แตพอใชโยนโสมนสการ มองตามเหตปจจย คดถงความเปนไปไดแงตางๆ เชนวาเขาอาจจะมเรองทกข ไมสบายใจอย เพยงคดแคน ภาวะจตกอาจจะพลกเปลยนไปเลย จากโกรธกกลายเปนสงสาร อยากจะชวยเขาแกปญหา

ปญญาเปนตวชนา บอกทาง ใหแสงสวาง ขยายขอบเขต ปรบแกจตใจและพฤตกรรม และปลดปลอยใหหลดพน

หนาทสาคญของปญญา คอ ปลดปลอย ทาใหเปนอสระ ตวอยางงายๆ เพยงแคไปทไหน เจออะไร ถาไมรวาคออะไร ไมรจะปฏบตตอมนอยางไร หรอพบปญหา ไมรวธแกไข จตใจกเกดความอดอด รสกบบคน ไมสบายใจ นคอทกข แตพอปญญามา รวาอะไรเปนอะไร จะทาอยางไร กโลงทนท พฤตกรรมตดตนอย พอปญญามา กไปได จตใจอดอนอย พอปญญามา กโลงไป

องคประกอบของชวต ๓ ดานน ทางานไปดวยกน ประสานกนไป และเปนเหตปจจยแกกน ไมแยกตางหากจากกน

การสมพนธกบโลกดวยอนทรยและพฤตกรรมทางกายวาจา (ดานท ๑) จะเปนไปอยางไร กขนตอเจตนา ภาวะและคณสมบตของจตใจ (ดานท ๒) และทาไดภายในขอบเขตของปญญา (ดานท ๓)

ความตงใจและความตองการเปนตน ของจตใจ (ดานท ๒) ตองอาศยการสอทางอนทรยและพฤตกรรมกายวาจาเปนเครองสนอง (ดานท ๑) ตองถกกาหนดและจากดขอบเขตตลอดจนปรบเปลยนโดยความเชอถอ ความคดเหน และความรความเขาใจทมอยและทเพมหรอเปลยนไป (ดานท ๓)

ปญญาจะทางานและจะพฒนาไดดหรอไม (ดานท ๓) ตองอาศย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๗ อนทรย เชน ด ฟง อาศยกายเคลอนไหว เชน เดนไป จบ จด คน ฯลฯ ใชวาจาสอสารไถถามไดดเพยงใด โดยมทกษะแคไหน (ดานท ๑) ตองอาศยภาวะและคณสมบตของจตใจ เชน ความสนใจ ใฝใจ ความมใจเขมแขงสปญหา ความขยนอดทน ความรอบคอบ มสต ความมใจสงบแนวแน มสมาธ หรอไมเพยงใด เปนตน (ดานท ๒)

นคอการดาเนนไปของชวต ทองคประกอบ ๓ ดานทางานไปดวยกน อาศยกน ประสานกน เปนปจจยแกกน ซงเปนความจรงของชวตนนตามธรรมดาของมน เปนเรองของธรรมชาต และจงเปนเหตผลทบอกอยในตววาทาไมจะตองแยกชวตหรอการดาเนนชวตเปน ๓ ดาน จะแบงมากหรอนอยกวานไมได

เมอชวตทดาเนนไปม ๓ ดานอยางน การศกษาทฝกคนใหดาเนนชวตไดด กตองฝกฝนพฒนาท ๓ ดานของชวตนน

ดงนน การฝกหรอศกษา คอ สกขา จงแยกเปน ๓ สวน ดงทเรยกวาไตรสกขา เพอฝกฝนพฒนา ๓ ดานของชวตนน ใหตรงกน แตเปนการพฒนาพรอมไปดวยกนอยางประสานเปนระบบสมพนธอนหนงอนเดยว

ไตรสกขา: ระบบการศกษา ซงพฒนาชวตทดาเนนไปทงระบบ ในระบบการดาเนนชวต ๓ ดาน ทกลาวแลวนน เมอศกษาฝกชวต ๓

ดานนนไปแคไหน กเปนอยดาเนนชวตทดไดเทานน ฝกอยางไร กไดอยางนน หรอสกขาอยางไร กไดมรรคอยางนน

สกขา คอการศกษา ทฝกอบรมพฒนาชวต ๓ ดานนน มดงน ๑. สกขา/การฝกศกษา ดานสมพนธกบสงแวดลอม จะเปน

สงแวดลอมทางสงคม คอเพอนมนษย ตลอดจนสรรพสตว หรอสงแวดลอมทางวตถ กตาม ดวยอนทรย (เชน ตา ห) หรอดวยกาย วาจา กตาม เรยกวา

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๐๘ ศล (เรยกเตมวา อธสลสกขา)

๒. สกขา/การฝกศกษา ดานจตใจ เรยกวา สมาธ (เรยกเตมวา อธจตตสกขา)

๓. สกขา/การฝกศกษา ดานปญญา เรยกวา ปญญา (เรยกเตมวา อธปญญาสกขา)

รวมความวา การฝกศกษานน ม ๓ อยาง เรยกวา สกขา ๓ หรอ ไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา ซงพดดวยถอยคาของคนยคปจจบนวา เปนระบบการศกษาททาใหบคคลพฒนาอยางมบรณาการ และใหมนษยเปนองครวมทพฒนาอยางมดลยภาพ

เมอมองจากแงของสกขา ๓ จะเหนความหมายของสกขาแตละอยาง ดงน ๑. ศล คอ สกขาหรอการศกษาทฝกในดานการสมพนธตดตอปฏบต

จดการกบสงแวดลอม ทงทางวตถและทางสงคม ทงดวยอนทรยตางๆ และดวยพฤตกรรมทางกาย-วาจา พดอกอยางหนงวา การมวถชวตทปลอดเวรภยไรการเบยดเบยน หรอการดาเนนชวตทเกอกลแกสงคม และแกโลก

๒. สมาธ คอ สกขาหรอการศกษาทฝกในดานจต หรอระดบจตใจ ไดแกการพฒนาคณสมบตตางๆ ของจต ทง –

ในดานคณธรรม เชน เมตตา กรณา ความมไมตร ความเหนอกเหนใจ ความเออเฟอเผอแผ ความสภาพออนโยน ความเคารพ ความซอสตย ความกตญ

ในดานความสามารถของจต เชน ความเขมแขงมนคง ความเพยรพยายาม ความกลาหาญ ความขยน ความอดทน ความรบผดชอบ ความมงมนแนวแน ความมสต สมาธ และ

ในดานความสข เชน ความมปตอมใจ ความมปราโมทยราเรงเบก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๙ บานใจ ความสดชนผองใส ความรสกพอใจ

พดสนๆ วา พฒนาคณภาพ สมรรถภาพ และสขภาพของจต ๓. ปญญา คอ สกขาหรอการศกษาทฝกหรอพฒนาในดานการร

ความจรง เรมตงแตความเชอทมเหตผล ความเหนทเขาสแนวทางของความเปนจรง การรจกหาความร การรจกคดพจารณา การรจกวนจฉย ไตรตรอง ทดลอง ตรวจสอบ ความรเขาใจ ความหยงรเหตผล การเขาถงความจรง การนาความรมาใชแกไขปญหา และคดการตางๆ

เฉพาะอยางยง เนนการรตรงตามความเปนจรง หรอรเหนตามทมนเปน ตลอดจนรแจงความจรงทเปนสากลของสงทงปวง จนถงขนรเทาทนธรรมดาของโลกและชวต ททาใหมจตใจเปนอสระ ปลอดปญหา ไรทกข เขาถงอสรภาพโดยสมบรณ

หลกทง ๓ ประการแหงไตรสกขา ทกลาวมาน เปนการศกษาทฝกคนใหเจรญพฒนาขนไปในองคประกอบทง ๓ ดานของชวตทดงาม ทไดกลาวแลวขางตน

ยาอกครงหนงวา การฝกศกษาทจะใหมชวตทดงาม เปนสกขา ชวตดงามทเกดจากการฝกศกษานน เปนมรรค

ระบบแหงสกขา เรมดวยจดปรบพนทใหพรอมทจะทางานฝกศกษา

ไตรสกขา เปนการศกษา ๓ ดาน ทพฒนาชวตไปพรอมกนทงระบบ แตถามองหยาบๆ เปนภาพใหญ กมองเหนเปนการฝกศกษาทดาเนนไปใน ๓ ดาน/ขนตอน ตามลาดบ (มองไดทงในแงประสานกนและเปนปจจยตอกน)

ศล เปนเหมอนการจดปรบพนทและบรเวณแวดลอม ใหสะอาดหมด

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๑๐ จดเรยบรอยราบรนแนนหนามนคง มสภาพทพรอมจะทางานไดคลองสะดวก

สมาธ เปนเหมอนการเตรยมตวของผทางานใหมเรยวแรงกาลงความถนดจดเจนทพรอมจะลงมอทางาน

ปญญา เปนเหมอนอปกรณทจะใชทางานนนๆ ใหสาเรจ เชน จะตดตนไม: ไดพนเหยยบยนทแนนหนามนคง (ศล) + มกาลงแขนแขงแรงจบมด

หรอขวานไดถนดมน (สมาธ) + อปกรณคอมดหรอขวานทใชตดนนไดขนาดมคณภาพดและลบไวคมกรบ (ปญญา) ไดผลคอตดไมสาเรจโดยไมยาก

อกอปมาหนงทอาจจะชวยเสรมความชดเจน บานเรอนทอยททางาน ฝาผพนขรขระหลงคารว รอบอาคารถนน

หนทางรกรงรง ทงเปนถนไมปลอดภย (ขาดศล) การจดแตง ตงวางสงของเครองใช จะเตรยมตวอยหรอทางาน อดอดขดของ ไมพรอม ไมสบาย ไมมนใจไปหมด (ขาดสมาธ) การเปนอยและทางานคดการทงหลาย ไมอาจดาเนนไปไดดวยด (ขาดปญญา) ชวตและงานไมสมฤทธลจดหมาย

เนองจากไตรสกขา เปนหลกใหญทครอบคลมธรรมภาคปฏบตทงหมด ในทนจงมใชโอกาสทจะอธบายหลกธรรมหมวดนไดมาก โดยเฉพาะขนสมาธและปญญาทเปนธรรมละเอยดลกซง จะยงไมพดเพมเตมจากทไดอธบายไปแลว แตในขนศลจะพดเพมอกบาง เพราะเกยวของกบคนทวไปมาก และจะไดเปนตวอยางแสดงใหเหนความสมพนธระหวางสกขาทง ๓ ดานนนดวย

การฝกศกษาในขนศล มหลกปฏบตทสาคญ ๔ หมวด คอหนง หนง ศล ๔ หมวดน ตามปกตทานแสดงไวเปนขอปฏบตของพระภกษ เรยกวา ปารสทธศล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๑ ๑. วนยบญญต เปนเครองมอสาคญขนแรกทใชในการฝกขนศล ม

ต งแต ว น ยแมบท**หนงของชมชนใหญน อย ไปจนถ งวน ยส วนต วใน

ชวตประจาวน วนยบญญต คอการจดตงวางระบบระเบยบแบบแผนเกยวกบการ

ดาเนนชวต และการอยรวมกนของหมมนษย เพอจดปรบเตรยมสภาพชวตสงคมและสงแวดลอม รวมทงลกษณะแหงความสมพนธตางๆ ใหอยในภาวะทเหมาะและพรอมทจะเปนอย ปฏบตกจ และดาเนนการตางๆ เพอเกอหนนกนใหกาวหนาไปอยางไดผลดทสด สจดหมายของชวต ของบคคล ขององคกร ของชมชน ตลอดจนของสงคมทงหมดไมวาในระดบใดๆ โดยเฉพาะสาคญทสด เพอเออโอกาสใหแตละบคคลฝกศกษาพฒนาชวตของเขาใหประณตประเสรฐ ทจะไดประโยชนสงสดทจะพงไดจากการทไดมชวตเปนอย

วนยพนฐานหรอขนตนสดของสงคมมนษย ไดแก ขอปฏบตทจะไมใหมการเบยดเบยนกน ๕ ประการ คอ

๑. เวนการทารายรางกายทาลายชวต ๒. เวนการละเมดกรรมสทธในทรพยสน ๓. เวนการประพฤตผดทางเพศและละเมดตอคครองของผอน

๔ มชอทเรยงตามลาดบ คอ ๑. ปาตโมกขสงวรสล ๒. อนทรยสงวรสล ๓. อาชวปารสทธสล และ ๔. ปจจยสนนสสตสล หรอ ปจจยปฏเสวนสล (เชน วสทธ.๑/๑๘–๕๖) ททานเรยงขอ ๓. ไวกอนขอ ๔. นน เหนไดวาเปนไปตามลาดบทเปนจรง คอ ขอ ๓. เปนเรองของปจจยปรเยสนา คอการแสวงหาปจจย ซงมากอนปจจยปฏเสวนา คอการเสพปจจย แตในทน มงใหคฤหสถนามาปฏบตใหเหมาะกบตนดวย โดยเรมตงแตวยเดก จงเรยกโดยชอทคนแกคนทวไป และเรยงอาชวะเปนขอสดทาย

**หนง วนยแมบทของพระภกษ เรยกวา ภกขปาตโมกข (ภกขปาฏโมกข กใช)

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๑๒ ๔. เวนการพดเทจใหรายหลอกลวง และ ๕. เวนการเสพสรายาเมาสงเสพตด ททาลายสตสมปชญญะ แลว

นาไปสการกอกรรมชวอยางอน เรมตงแตคกคามตอความร สกมนคงปลอดภยของผรวมสงคม

ขอปฏบตพนฐานชดน ซงเรยกงายๆ วา ศล ๕ เปนหลกประกนทรกษาสงคมใหมนคงปลอดภย เพยงพอทมนษยจะอยรวมกนเปนปกตสข และดาเนนชวตทากจการตางๆ ใหเปนไปไดดวยดพอสมควร นบวาเปนวนยแมบทของคฤหสถ หรอของชาวโลกทงหมด

ไมควรมองวนยวาเปนการบบบงคบจากด แตพงเขาใจวาวนยเปนการจดสรรโอกาส หรอจดสรรสงแวดลอมหรอสภาวะทางกายภาพใหเออโอกาส แกการทจะดาเนนชวตและกจการตางๆ ใหไดผลดทสด ตงแตเรองงายๆ เชน การจดสงของเครองใชเตยงตงโตะเกาอในบานใหเปนทเปนทางทาใหหยบงายใชคลองนงเดนยนนอนสะดวกสบาย การจดเตรยมวางสงเครองมอผาตดของศลยแพทย การจดระเบยบจราจรบนทองถนน วนยของทหาร วนยของขาราชการ ตลอดจนจรรยาบรรณของวชาชพตางๆ

ในวงกวาง ระบบเศรษฐกจ ระบบสงคม ระบบการเมองการปกครอง ตลอดจนแบบแผนทกอยางทอยตวกลายเปนวฒนธรรม รวมอยในความหมายของคาวา “วนย” ทงสน

สาระของวนย(บญญต) คอ การอาศย(ความรใน)ธรรมคอความจรงของสงทงหลายตามทมนเปนอย มาจดสรรตงวางระเบยบระบบตางๆ ขน เพอใหมนษยไดประโยชนสงสดจากธรรมคอความจรงนน

พระพทธเจาทรงมงจะใหคนจานวนมาก ไดประโยชนจากธรรมทพระองคไดตรสร จงทรงตงชมชนเรยกวาสงฆะขน โดยบญญตวนย คอจดตงวางระเบยบระบบตางๆ ทจะใหสงฆะนนเปนแหลงทผสมครเขามา ไดม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๓ ความเปนอย มวถชวต มกจหนาท มระบบการอยรวมกน การดาเนนกจการงาน การสมพนธกนเองและสมพนธกบบคคลภายนอก มวธแสวงหาจดสรรแบงปนและบรโภคปจจย ๔ และการจดสรรสภาพแวดลอมทกอยางทเออเกอกลเหมาะกน พรอมทงปดกนชองโหวโอกาสทจะกอเกอแกการทเสอมเสยหาย ทาทกอยางใหอานวยโอกาสมากทสด แกการทแตละบคคลจะฝกศกษาพฒนาตน ใหเจรญในไตรสกขากาวหนาไปในมรรค และบรรลผลทพงไดจากชวตทดงามประเสรฐ เขาถงธรรมสงสด ทงวชชา วมตต วสทธ สนต นพพาน กบทงใหชมชนแหงสงฆะนนเปนแหลงแผธรรมเพอขยายประโยชนสขใหกวางขวางออกไปโดยรอบและทวไปในโลก

พดสนๆ การจดตงวางระเบยบระบบแกชมชนหรอสงฆะดงวาน คอ วนย

โดยนยน วนย(บญญต) จงเปนจดเรมตนในกระบวนการฝกศกษาพฒนามนษย เปนกระบวนการพนฐานในการฝกพฤตกรรมทด และจดสรรสภาพแวดลอม ทจะปองกนไมใหมพฤตกรรมทไมด แตใหเออตอการมพฤตกรรมทดทพงประสงค พรอมทงฝกคนใหคนกบพฤตกรรมทด จนพฤตกรรมเคยชนทดนน กลายเปนพฤตกรรมเคยชนและเปนวถชวตของเขา ตลอดจนการจดระเบยบระบบทงหลายทงปวงในสงคมมนษยเพอใหเกดผลเชนนน

เมอใดการฝกศกษาไดผล จนพฤตกรรมทดตามวนย กลายเปนพฤตกรรมเคยชน อยตว หรอเปนวถชวตของบคคล เมอนนกเกดเปนศล

ชวตทง ๓ ดาน การศกษาทง ๓ ขน ประสานพรอมไปดวยกน ๒. อนทรยสงวร แปลตามแบบวา การสารวมอนทรย หมายถง

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๑๔ การใชอนทรย เชน ตาด หฟง อยางมสต มใหถกความโลภ ความโกรธ ความแคนเคอง ความหลง ความรษยา เปนตน เขามาครอบงา แตใชใหเปน ใหไดประโยชน โดยเฉพาะใหเกดปญญา รความจรง และไดขอมลขาวสารตรงตามสภาวะ ทจะนาไปใชในการแกปญหาและทาการสรางสรรคตางๆ ตอไป

ควรทราบวา เพอความเขาใจงายสาหรบคนทวไป โดยสรป อนทรย คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ ทาหนาท ๒ อยาง คอ

๑) หนาทร คอรบรขอมลขาวสาร เชน ตาด รวาเปนอะไร วาเปนนาฬกา เปนกลองถายรป เปนดอกไม ใบไมสเขยว สแดง สเหลอง รปรางยาวสนใหญเลก หไดยนเสยงวา ดง เบา เปนถอยคาสอสารวาอยางไร เปนตน

๒) หนาทรสก หรอรบความรสก พรอมกบรบรขอมลเรากมความรสกดวย บางทตวเดนกลบเปนความรสก เชน เหนแลวรสกสบายหรอไมสบาย ถกตาไมถกตา สวยหรอนาเกลยด ถกหไมถกห เสยงนมนวลไพเราะหรอดงแสบแกวหราคาญ เปนตน

• หนาทดานร เรยกงายๆ วา ดานเรยนร หรอศกษา • หนาทดานรสก เรยกงายๆ วา ดานเสพ พดสนๆ วา อนทรยทาหนาท ๒ อยาง คอ ศกษา กบ เสพ ถาจะใหชวตของเราพฒนา จะตองใชอนทรยเพอรหรอศกษาใหมาก

มนษยทไมพฒนา จะใชอนทรยเพอเสพความรสกเปนสวนใหญ บางทแทบไมใชเพอการศกษาเลย เมอมงแตจะหาเสพความรสกทถกห ถกตา สวยงาม สนนสนานบนเทง เปนตน ชวตกวนวายอยกบการวงไลหาสงทชอบใจ และดนรนหลกหนสงทไมชอบใจ วนเวยนอยแคความชอบใจ-ไมชอบใจ รก-ชง ตดใจ-เกลยดกลว หลงใหล-เบอหนาย แลวกฝากความสขความทกขของตนไวใหขนกบสงเสพบรโภค

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๕ เมอเวลาผานไป ชวตทไมไดฝกฝนพฒนา กไมเหนประจกษศกยภาพท

ตนม และไมมอะไรทจะใหแกโลกน หรอแกสงคม การเกดมาไดเสพ กลายเปนความสญเปลา

ถาไมมวหลงตดอยกบการหาเสพความรสก ทเปนไดแคนกบรโภค แตรจกใชอนทรยเพอศกษา สนองความตองการรหรอความใฝร กจะใชตา ห เปนตน ไปในทางการเรยนร และจะพฒนาไปเรอยๆ ปญญาจะเจรญงอกงาม ความใฝรใฝสรางสรรคจะเกดขน กลายเปนนกผลตนกสรางสรรค และจะไดพบกบความสขอยางใหมๆ ทพฒนาขยายขอบเขตและประณตยงขน พรอมกบความใฝรใฝสรางสรรคทกาวหนาไป เปนผมชวตทดงาม และมคณคาแกสงคม

๓. ปจจยปฏเสวนา คอการเสพบรโภคปจจย ๔ รวมทงสงของเครองใชทงหลาย ตลอดจนเทคโนโลย

ศลในเรองน คอการฝกศกษาใหรจกใชสอยเสพบรโภคสงตางๆ ดวยปญญาทรเขาใจคณคาหรอประโยชนทแทจรงของสงนนๆ เรมตงแตอาหาร กพจารณารเขาใจความจรงวา รบประทานเพอเปนเครองหลอเลยงชวต ใหรางกายมสขภาพแขงแรง ชวยใหสามารถดาเนนชวตทดงาม อยางทตรสไววา

ภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน พจารณาโดยแยบคายแลว จงเสพ(นงหม)จวร เทาทวา เพอปองกนความหนาว รอน สมผสแหงเหลอบ ยง ลม แดด และสตวเลอยคลาน เทาทวา เพอปกปดอวยวะทควรละอาย

พจารณาโดยแยบคายแลว จงเสพ(ฉน)อาหารบณฑบาต มใชเพอสนก มใชเพอมวเมา มใชเพอสวยงาม มใชเพอโออวด แตเสพ(ฉน) เทาทวา เพอใหรางกายนดารงอยได เพอยงชวตใหเปนไป เพอระงบความหว เพอเกอหนนชวตทประเสรฐ ดวยการปฏบตดงน เราจะกาจดเวทนาเกา (ความไมสบายเพราะความหว)

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๑๖ เสยดวย จะไมใหเวทนาใหม (เชนความอดอด แนน จกเสยด) เกดขนดวย เรากจะมชวตดาเนนไป พรอมทงความไมมโทษ และความอยผาสกหนง

การบรโภคดวยปญญาอยางน ทานเรยกวาเปนการรจกประมาณในการบรโภค หรอการบรโภคพอด หรอกนพอด เปนการบรโภคทคมคา ไดประโยชนอยางแทจรง ไมสนเปลอง ไมสญเปลา และไมเกดโทษ อยางทบางคนกนมาก จายแพง แตกลบเปนโทษแกรางกาย

เมอจะซอหาหรอเสพบรโภคอะไรกตาม ควรฝกถามตวเองวา เราจะใชมนเพออะไร ประโยชนทแทจรงของสงนคออะไร แลวซอหามาใชใหไดประโยชนทแทจรงนน ไมบรโภคเพยงดวยตณหาและโมหะ เพยงแคตนเตนเหนแกความโกเก เหมเหอไปตามกระแสคานยมเปนตน โดยไมไดใชปญญาเลย

พงระลกไววา การเสพบรโภค และเรองเศรษฐกจทงหมด เปนปจจย คอเปนเครองเกอหนนการพฒนาชวตทดงาม ไมใชเปนจดหมายของชวต ชวตมใชจบทน ชวตไมใชอยแคน

เมอปฏบตถกตองตามหลกน กจะเปนคนทกนอยเปน เปนผมศลอกขอหนง

๔. สมมาอาชวะ คอการหาเลยงชพโดยทางชอบธรรม ซงเปนศลขอสาคญอยางหนง เมอนามาจดเขาชดศล ๔ ขอน และเนนสาหรบพระภกษ ทานเรยกวา “อาชวปารสทธ” (ความบรสทธแหงอาชวะ) เปนเรองของความสจรตเกยวกบ ปจจยปรเยสนา คอการแสวงหาปจจย (ตอเนองกบขอ ๓ ปจจยปฏเสวนา คอการใชสอยเสพบรโภคปจจย)

ศลขอน ในขนพนฐาน หมายถงการเวนจากมจฉาชพ ไมประกอบ หนง ม.ม.๑๒/๑๔/๑๗

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๗ อาชพทผดกฎหมาย ผดศลธรรม แตหาเลยงชพโดยทางสจรต

วาโดยสาระ คอ ไมประกอบอาชพทเปนการเบยดเบยน กอความเดอดรอนเสยหายแกชวตอน และแกสงคม หรอทจะทาชวต จตใจ และสงคมใหเสอมโทรมตกตา ดงนนสาหรบคฤหสถ จงมพทธพจนแสดงอกรณยวณชชา คอการคาขายทอบาสกไมพงประกอบ ๕ อยางหนง ไดแก การคาอาวธ การคามนษย การคาสตวขายเพอฆาเอาเนอ การคาของเมา (รวมทงสงเสพตดทงหลาย) และการคายาพษ

เมอเวนมจฉาชพ กประกอบสมมาชพ ซงเปนการงานทเปนไปเพอแกปญหาและชวยสรางสรรคเกอกลแกชวตและสงคมอยางใดอยางหนง อนจะทาใหเกดปตและความสขไดทกเวลา ไมวาระลกนกขนมาคราวใด กอมใจภมใจวาเราไดทาชวตใหมคณคาไมวางเปลา ซงจะเปนปจจยหนนใหเจรญกาวหนายงขนไปในมรรค โดยเฉพาะระดบจตใจหรอสมาธ

สมมาชพ นอกจากเปนอาชพการงานทเปนประโยชนแกชวตและสงคมแลว ยงเปนประโยชนในดานการศกษาพฒนาชวตของตนเองดวย ซงผทางานควรตงใจใชเปนโอกาสในการพฒนาตน เชน เปนแดนฝกฝนพฒนาทกษะตางๆ ฝกกายวาจากรยามารยาท พฒนาความสามารถในการสอสารสมพนธกบเพอนมนษย ฝกความเขมแขงขยนอดทน ความมวนย ความรบผดชอบ ความมฉนทะ มสต และสมาธ พฒนาความสขในการทางาน และพฒนาดานปญญา เรยนรจากทกสงทกเรองทเกยวของเขามา คดคนแกไขปรบปรงการงาน และการแกปญหาตางๆ

ทงน ในความหมายทลกลงไป การเลยงชวตดวยสมมาชพ ทานรวมถงความขยนหมนเพยร และการปฏบตใหไดผลดในการประกอบอาชพ หนง อง.ปจก.๒๒/๑๗๗/๒๓๓

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๑๘ ทสจรต เชน ทางานไมใหคงคางอากล เปนตน ดวย

อาชพการงานนน เปนกจกรรมทครองเวลาสวนใหญแหงชวตของเรา ถาผใดมโยนโสมนสการ คดถก ปฏบตถก ตออาชพการงานของตน นอกจากไดบาเพญประโยชนเปนอนมากแลว กจะไดประโยชนจากการงานนนๆ มากมาย ทาใหงานนนเปนสวนแหงสกขา เปนเครองฝกฝนพฒนาชวตของตนใหกาวไปในมรรคไดดวยด

การฝกศกษาในดานและในขนศล ๔ ประเภท ทกลาวมาน จะตองเอาใจใสใหความสาคญกนใหมาก เพราะเปนททรงตวปรากฏตวของวถชวตดงามทเรยกวามรรค และเปนพนฐานของการกาวไปสสกขาคอการศกษาทสงขนไป ถาขาดพนฐานนแลว การศกษาขนตอไปกจะงอนแงนรวนเร เอาดไดยาก

สวนสกขาดานจตหรอสมาธ และดานปญญา ทเปนเรองลกละเอยดกวางขวางมาก จะยงไมกลาวเพมจากทพดไปแลว

กอนจะผานไป มขอควรทาความเขาใจทสาคญในตอนน ๒ ประการ คอ

๑. ในแงไตรสกขา หรอในแงความประสานกนของสกขาทง ๓ ไดกลาวแลววา ชวตคนทง ๓ ดาน คอ การสมพนธกบโลก จตใจ และความรความคด ทางานประสานเปนปจจยแกกน ดงนน การฝกศกษาทง ๓ ดาน คอ ศล สมาธ และปญญา กจงดาเนนไปดวยกน

ทพดวา สกขา/ฝกศกษาขนศลน มใชหมายความวาเปนเรองของศลอยางเดยว แตหมายความวา ศลเปนแดนหรอดานทเรากาลงเขามาปฏบตจดการหรอทาการฝกอยในตอนนขณะน แตตวทางานหรอองคธรรมททางานในการฝก กมครบทงศล สมาธ และปญญา

ถามองดใหด จะเหนชดวา ตวทางานสาคญๆ ในการฝกศลน กคอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๙ องคธรรมฝายจตหรอสมาธ และองคธรรมฝายปญญา

ดงายๆ ทศลขออนทรยสงวรนน ตวทางานหลกกคอสต ซงเปนองคธรรมฝายจตหรอหมวดสมาธ และถาการฝกศกษาตรงนถกตอง กปญญานนแหละททางานมาก มาใชประโยชนและเดนหนา

พดดวยภาษางายๆ วา ในขนศลน ธรรมฝายจต/สมาธ และปญญา มาทางานกบเรองรปธรรม ในแดนของศล เพอชวยกนฝกฝนพฒนาศล และในการทางานน ทงสมาธและปญญากฝกศกษาพฒนาตวมนเองไปดวย

ในขนหรอดานอนๆ กเชนเดยวกน ทงศล สมาธ และปญญา ตางกชวยกนรวมกนทางานประสานกนตามบทบาทของตนๆ

๒. ในแงมรรค หรอในแงคณสมบตภายในของชวต ขณะทมการฝกศกษาดวยไตรสกขานน ถามองเขาไปในชวตทดาเนนอย คอมรรคทรบผลจากการฝกศกษาของสกขา กจะเหนวา กระบวนธรรมของการดาเนนชวตกกาวไปตามปกตของมน โดยมปญญาในชอวาสมมาทฏฐเปนผนากระบวนของชวตนนทง ๓ ดาน สมมาทฏฐนมองเหนรเขาใจอยางไรเทาไร กคดพดทาดาเนนชวตไปในแนวทางนนอยางนน และไดแคนน

แตเมอการฝกศกษาของไตรสกขาดาเนนไป ปญญาชอสมมาทฏฐนนกพฒนาตวมนเองดวยประสบการณทงหลายจากการฝกศกษานน เฉพาะอยางยงดวยการทางานคดวจยสบคนไตรตรองของสมมาสงกปปะ ทาใหมองเหนรเขาใจกวางลกชดเจนทวตลอดถงความจรงยงขนๆ แลวกจดปรบนากระบวนธรรมกาวหนาใหเปนมรรคทสมบรณใกลจดหมายยงขนๆ ไป

การศกษาจะดาเนนไป มปจจยชวยเกอหนน ขอยอนยาวา มรรค คอการดาเนนชวตหรอวถชวตทด แตจะดาเนน

ชวตดไดกตองมการฝกฝนพฒนา ดงนนจงตองมการฝกศกษาทเรยกวา

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๒๐ สกขา

มรรค เปนจดหมายของ สกขา การทใหมไตรสกขา กเพอใหคนมชวตทเปนมรรค และกาวไปในมรรคนน

ดวยการฝกตามระบบแหงไตรสกขา องค ๘ ของมรรคจะเกดขนเปนคณสมบตของคน และเจรญพฒนา ทาใหมชวตด ทเปนมรรค และกาวไปในมรรคนน

อยางไรกด กระบวนการแหงสกขา มใชวาจะเรมขนมาและคบหนาไปเองลอยๆ แตตองอาศยปจจยเกอหนนหรอชวยกระตน

เนองจากปจจยทวานเปนตวนาเขาสสกขา จงจดวาอยในขนกอนมรรค และการนาเขาสสกขานเปนเรองสาคญมาก ดวยเหตนจงทาใหแบงกระบวนการแหงการศกษาออกเปน ๒ ขนตอนใหญ คอ ขนนาเขาสสกขา และ ขนไตรสกขา

๑. ขนนาสสกขา หรอ การศกษาจดตง ขนกอนทจะเขาสไตรสกขา เรยกอกอยางหนงวา ขนกอนมรรค

เพราะมรรค หรอเรยกใหเตมวามรรคมองค ๘ นน กคอ วถแหงการดาเนนชวต ทเกดจากการฝกศกษาตามหลกไตรสกขานนเอง

เมอมองในแงของมรรค กเรมจากสมมาทฏฐ คอความเหนชอบ ซงเปนปญญาในระดบหนง

ปญญาในขนน เปนความเชอและความเขาใจในหลกการทวๆ ไป โดยเฉพาะความเชอวาสงทงหลายเปนไปตามเหตปจจย หรอการถอหลกการแหงเหตปจจย ซงเปนความเชอทเปนฐานสาคญของการศกษา ทจะทาใหมการพฒนาตอไปได เพราะเมอเชอวาสงทงหลายเปนไปตามเหตปจจย พอมอะไรเกดขน กตองคดคนสบสาวหาเหตปจจย และตองปฏบตใหสอดคลอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๑ กบเหตปจจย เชนทาเหตปจจยทจะใหเกดผลทตองการ การศกษากเดนหนา

ในทางตรงขาม ถามทฏฐความคดเหนเชอถอทผด กจะตดหนทางทจะพฒนาตอไป เชน ถาเชอวาสงทงหลายจะเปนอยางไรกเปนไปเองแลวแตโชค หรอเปนเพราะการดลบนดาล คนกไมตองศกษาพฒนาตน เพราะไมรจะพฒนาไปทาไม

ดงนน ในกระบวนการฝกศกษาพฒนาคน เมอเรมตนจงตองมปญญาอยบาง นนคอปญญาในระดบของความเชอในหลกการทถกตอง ซงเมอเชอแลวกจะนาไปสการศกษา

คราวน สงทตองพจารณาตอไป กคอ สมมาทฏฐ ซงเปนฐานหรอเปนจดเรมใหคนมการศกษาพฒนาตอไปไดน จะเกดขนในตวบคคลไดอยางไร หรอทาอยางไรจะใหบคคลเกดมสมมาทฏฐ

ในเรองน พระพทธเจาไดตรสแสดง ปจจยแหงสมมาทฏฐ ๒ อยางหนง คอ

๑. ปจจยภายนอก ไดแก ปรโตโฆสะ ๒. ปจจยภายใน ไดแก โยนโสมนสการ ตามหลกการน การมสมมาทฏฐอาจเรมจากปจจยภายนอก เชน พอ

แม ครอาจารย ผใหญ หรอวฒนธรรม ซงทาใหบคคลไดรบอทธพลจากความเชอ แนวคด ความเขาใจ และภมธรรมภมปญญา ทถายทอดตอกนมา

ถาสงทไดรบจากการแนะนาสงสอนถายทอดมานนเปนสงทดงามถกตอง อยในแนวทางของเหตผล กเปนจดเรมของสมมาทฏฐ ทจะนาเขาสกระแสการพฒนาหรอกระบวนการฝกศกษา ในกรณอยางน สมมาทฏฐเกดจากปจจยภายนอกทเรยกวา ปรโตโฆสะ

ถาไมเชนนน บคคลอาจเขาสกระแสการศกษาพฒนาโดยเกดปญญา หนง อง.ทก.๒๐/๓๗๑/๑๑๐

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๒๒ ทเรยกวาสมมาทฏฐนน ดวยการใชโยนโสมนสการ คอการรจกคด รจกพจารณาดวยตนเอง

แตคนสวนใหญจะเขาสกระแสการศกษาพฒนาดวยปรโตโฆสะ เพราะคนทมโยนโสมนสการแตแรกเรมนน หาไดยาก

“ปรโตโฆสะ” แปลวา เสยงจากผอน คออทธพลจากภายนอก เปนคาทมความหมายกลางๆ คออาจจะดหรอชว ถกหรอผดกได ถาปรโตโฆสะ นนเปนบคคลทด เราเรยกวา กลยาณมตร ซงเปนปรโตโฆสะชนดทมคณภาพ โดยเฉพาะทไดเลอกสรรกลนกรองแลว เพอใหมาทางานในดานการศกษา

ถาบคคลและสถาบนทมบทบาทสาคญมากในสงคม เชน พอแม ครอาจารย สอมวลชน และองคกรทางวฒนธรรม เปนปรโตโฆสะทด คอเปนกลยาณมตร กจะนาเดกไปสสมมาทฏฐ ซงเปนฐานของการพฒนาตอไป

อยางไรกตาม คนทพฒนาดแลวจะมคณสมบตทสาคญ คอ พงตนได โดยมอสรภาพ แตคณสมบตนจะเกดขนตอเมอเขารจกใชปจจยภายใน เพราะถาเขายงตองอาศยปจจยภายนอก กคอ การทยงตองพงพา ยงไมเปนอสระ จงยงไมสามารถพงตนเองได ดงนน จดเนนจงอยทปจจยภายใน

แตเราอาศยปจจยภายนอกมาเปนสอในเบองตน เพอชวยจดสรรสงแวดลอมทเออและปจจยเกอหนนทงหลาย โดยเฉพาะการทจะชกนาใหผเรยนสามารถใชโยนโสมนสการ ทเปนปจจยภายในของตวเขาเอง

เมอรหลกนแลว เรากดาเนนการพฒนากลยาณมตรขนมาชวยชกนาคนใหรจกใชโยนโสมนสการ

นอกจากปรโตโฆสะทเปนกลยาณมตร และโยนโสมนสการ ซงเปนองคประกอบหลก ๒ อยางนแลว ยงมองคประกอบเสรมทชวยเกอหนนในขนกอนเขาสมรรคอก ๕ อยาง จงรวมทงหมดม ๗ ประการ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๓ องคธรรมเกอหนนทง ๗ ทกลาวมานน มชอเรยกวาบพนมตของ

มรรคหนง เพราะเปนเครองหมายบงบอกลวงหนาถงการทมรรคจะเกดขน หรอเปนจดเรมทจะนาเขาสมรรค อาจเรยกเปนภาษางายๆ วา แสงเงนแสงทองของ(วถ )ชวตทดงาม หรอเรยกในแง สกขาว า รงอรณของการศกษา ดงน

๑. กลยาณมตตตา (มกลยาณมตร=แสวงแหลงปญญาและแบบอยางทด) ไดแก ปรโตโฆสะทด ซงเปนปจจยภายนอก ทไดกลาวแลว

๒. ศลสมปทา (ทาศลใหถงพรอม=มวนยเปนฐานของการพฒนาชวต) คอ ประพฤตด มวนย มระเบยบในการดาเนนชวต ตงอยในความสจรต และมความสมพนธทางสงคมทดทเกอกล

๓. ฉนทสมปทา (ทาฉนทะใหถงพรอม=มจตใจใฝรใฝสรางสรรค) คอ พอใจใฝรกในความร อยากรใหจรง และปรารถนาจะทาสงทงหลายใหดงาม*

สอง ๔. อตตสมปทา (ทาตนใหถงพรอม=มงมนฝกตนจนเตมสดภาวะท

ความเปนคนจะใหถงได) คอการทาตนใหถงความสมบรณแหงศกยภาพของความเปนมนษย โดยมจตสานกในการทจะฝกฝนพฒนาตนอยเสมอ หนง ข.ม.๑๙/๑๒๙-๑๓๗/๓๖–๓๗ (คาแปลแบบชวยจา นามาจากหนงสอ ธรรมนญชวต พ.ศ. ๒๕๔๒)

*สอง ฉนทะ เปนธรรมทสาคญยงอยางหนง มความหมายเปนภาษาบาลวา “กตตกมยตา” แปลวา ความเปนผใครเพอจะทา คอ ตองการทา หรออยากทา ไดแกการมความปรารถนาดตอทกสงทกอยางทพบเหนเกยวของ และอยากจะทาใหสงนนๆ ดงามสมบรณเตมตามภาวะทดทสดของมน ฉนทะ เปนธรรมทพฒนาโดยอาศยปญญา และพงพฒนาขนมาแทนท หรออยางนอยใหดลกบ ตณหา (ความอยากเกยวกบตวตน เชน อยากได อยากเสพ อยากเปน อยากคงอยตลอดไป อยากสญสลายหรออยากทาลาย)

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๒๔ ๕. ทฏฐสมปทา (ทาทฏฐใหถงพรอม=ถอหลกเหตปจจยมองอะไรๆ

ตามเหตและผล) คอ มความเชอทมเหตผล ถอหลกความเปนไปตามเหตปจจย

๖. อปปมาทสมปทา (ทาความไมประมาทใหถงพรอม=ตงตนอยในความไมประมาท) คอ มสตครองตว เปนคนกระตอรอรน ไมเฉอยชา ไมปลอยปละละเลย โดยเฉพาะมจตสานกตระหนกในความเปลยนแปลง ซงทาใหเหนคณคาของกาลเวลา และรจกใชเวลาใหเปนประโยชน

๗. โยนโสมนสการสมปทา (ทาโยนโสมนสการใหถงพรอม=ฉลาดคดแยบคายใหไดประโยชนและความจรง) รจกคด รจกพจารณา มองเปน คดเปน เหนสงทงหลายตามทมนเปนไป ในระบบความสมพนธแหงเหตปจจย รจกสอบสวนสบคนวเคราะหวจย ใหเหนความจรง หรอใหเหนแงดานทจะทาใหเปนประโยชน สามารถแกไขปญหาและจดทาดาเนนการตางๆ ใหสาเรจไดดวยวธการแหงปญญา ทจะทาใหพงตนเองและเปนทพงของคนอนได

ในการศกษานน ปจจยตวแรก คอกลยาณมตร อาจชวยชกนา หรอกระตนใหเกดปจจยตวอน ตงแตตวท ๒ จนถงตวท ๗

การทจะมกลยาณมตรนน จดแยกไดเปนการพฒนา ๒ ขนตอน ขนแรก กลยาณมตรนนเกดจากผอนหรอสงคมจดให ซงจะทาให

เดก อยในภาวะทเปนผรบ และยงมการพงพามาก ขนทสอง เมอเดกพฒนามากขน คอรจกใชโยนโสมนสการแลว เดก

จะมองเหนคณคาของแหลงความร และนยมแบบอยางทด แลวเลอกหากลยาณมตรเอง โดยรจกปรกษาไตถาม เลอกอานหนงสอ เลอกชมรายการโทรทศนทดมประโยชน เปนตน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๕ พฒนาการในขนทเดกเปนฝายเลอกคบหากลยาณมตรเองน เปน

ความหมายของความมกลยาณมตรทตองการในทน และเมอถงขนนแลว เดกจะทาหนาทเปนกลยาณมตรของผอนไดดวย อนนบเปนจดสาคญของการทจะเปนผมสวนรวมในการสรางสรรคและพฒนาสงคม

ถาบคคลมปจจย ๗ ขอนแลว กเชอมนไดวาเขาจะมชวตทดงาม และกระบวนการศกษาจะเกดขนอยางแนนอน เพราะปจจยเหลานเปนสวนขยายของมรรค หรอของไตรสกขานนเอง ทยนออกมาเชอมตอเพอรบหรอดงคนเขาสกระบวนการฝกศกษาพฒนา โดยเปนทงตวชกนาเขาสไตรสกขา และเปนตวเรง และคอยเสรมใหการฝกศกษาของไตรสกขาเดนหนาไปดวยด

การศกษา[ทสงคม]จดตง ตองไมบดบงการศกษาทแทของชวต การศกษาทจดทากนอยางเปนงานเปนการ เปนกจการของรฐของ

สงคม กคอการยอมรบความสาคญและดาเนนการในขนของ ปจจยขอท ๑ คอ ความมกลยาณมตร ทเปน ปจจยภายนอก นนเอง

ปจจยขอท ๑ นเปนเรองใหญ มความสาคญมาก รฐหรอสงคมนนเองทาหนาทเปนกลยาณมตร ดวยการจดสรรและจดเตรยมบคลากรทจะดาเนนบทบาทของกลยาณมตร เชน ครอาจารย ผบรหาร พรอมทงอปกรณ และปจจยเกอหนนตางๆ ถงกบตองจดเปนองคกรใหญโต ใชจายงบประมาณมากมาย

ถาไดกลยาณมตรทด มคณสมบตทเหมาะ และมความรเขาใจชดเจนในกระบวนการของการศกษา สานกตระหนกตอหนาทและบทบาทของตนในกระบวนการแหงสกขานน มเมตตา ปรารถนาดตอชวตของผเรยนดวยใจจรง และพรอมทจะทาหนาทของกลยาณมตร กจการการศกษาของสงคมกจะประสบความสาเรจดวยด

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๒๖ ดงนน การสรางสรรจดเตรยมกลยาณมตร จงเปนงานใหญทสาคญ

ยง ซงควรดาเนนการใหถกตอง อยางจรงจง ดวยความไมประมาท อยางไรกด จะตองระลกตระหนกไวตลอดเวลาวา การพยายามจดให

มปรโตโฆสะทด ดวยการวางระบบองคกรและบคลากรกลยาณมตรขนทงหมดน แมจะเปนกจการทางสงคมทจาเปนและสาคญอยางยง และแมจะทาอยางดเลศเพยงใด กอยในขนของการนาเขาสการศกษา เปนขนตอนกอนมรรค และเปนเรองของปจจยภายนอกทงนน พดสนๆ วาเปน การศกษาจดตง

การศกษาจดตง กคอ กระบวนการชวยชกนาคนเขาสการศกษา โดยการดาเนนงานของกลยาณมตร

ในกระบวนการศกษาจดตงน ผทาหนาทเปนกลยาณมตร และผทางานในระบบจดสรรปรโตโฆสะ ทงหมด พงระลกตระหนกตอหลกการสาคญบางอยาง เพอความมนใจในการทจะปฏบตใหถกตอง และปองกนความผดพลาด ดงตอไปน

• โดยหลกการ กระบวนการแหงการศกษาดาเนนไปในตวบคคล โดยสมพนธกบโลก/สงแวดลอม/ปจจยภายนอก ทงในแงรบเขา แสดงออก และปฏสมพนธ

สาหรบคนสวนใหญ กระบวนการแหงการศกษาอาศยการโนมนาและเกอหนนของปจจยภายนอกเปนอยางมาก ถามแตปจจยภายนอกทไมเออ คนอาจจะหมกจมตดอยในกระบวนการเสพความรสก และไมเขาสการศกษา เราจงจดสรรปจจยภายนอก ทจะโนมนาและเกอหนนปจจยภายในทดใหพฒนาขนมา ซงจะนาเขาเขาสการศกษา และกาวไปในทางชวตทเปนมรรค

• โดยความมงหมาย เราจดสรรและเปนปจจยภายนอกในฐานะกลยาณมตร ทจะโนมนาใหปจจยภายในทดพฒนาขนมาในตวเขาเอง และเกอหนนใหกระบวนการแหงการศกษาในตวของเขา พาเขากาวไปในมรรค

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๗ พดสนๆ วา ตวเราทเปนปจจยภายนอกน จะตองตอหรอจดไฟปจจย

ภายในของเขาขนมาใหได ความสาเรจอยทเขาเกดมปจจยภายใน (โยนโส-มนสการ และบพนมตแหงมรรคขออนๆ อก ๕) ซงจะนาเขาเขาสกระบวนการแหงการศกษา (ศล สมาธ ปญญา) ททาใหเขากาวไปในมรรค ดวยตวเขาเอง

• โดยขอบเขตบทบาท ระลกตระหนกชดตอตาแหนงหนาทของตนในฐานะกลยาณมตร/ปจจยภายนอก ทจะชวย(โนมนาเกอหนน)ใหเขาศกษา สกขาอยทตวเขา มรรคอยในชวตของเขา เราตองจดสรรและเปนปจจยภายนอกทดทสด

แตปจจยภายนอกทวา “ดทสด” นน อยทหนนเสรมปจจยภายในของเขาใหพฒนาอยางไดผลทสด และใหเขาเดนไปไดเอง ไมใชวาดจนกลายเปนทาใหเขาไมตองฝกไมตองศกษา ไดแตพงพาปจจยภายนอกเรอยไป คดวาด แตทแทเปนการกาวกายกดขวางลวงลาและครอบงาโดยไมรตว

• โดยการระวงจดพลาด ระบบและกระบวนการแหงการศกษา ทรฐหรอสงคมจดขนมาทงหมด เปนการศกษาจดตง ความสาเรจของการศกษาจดตงน อยทการเชอมประสานหรอตอโยง ใหเกดมและพฒนาการศกษาแทขนในตวบคคล อยางทกลาวแลวขางตน

เรองน ถาไมระวง จะหลงเพลนวาได “จด” การศกษาอยางดทสด แตการศกษากจบอยแคการจดตง การศกษาทแทไมพฒนาขนไปในเนอตวของคน

แมแตการเรยนอยางมความสข กอาจจะเปนความสขแบบจดตง ทเกดจากการจดสรรปจจยภายนอก ในกระบวนการของการศกษาจดตง ในชนเรยนหรอในโรงเรยน เปนตน

ถงแมนกเรยนจะมความสขจรงๆ ในบรรยากาศและสภาพแวดลอมทจดตงนน แตถาเดกยงไมเกดมปจจยภายในทจะทาใหเขาสามารถมและสราง

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๒๘ ความสขได เมอเขาออกไปอยกบชวตจรง ในโลกแหงความเปนจรง ทไมเขาใครออกใคร ไมมใครตามไปเอาอกเอาใจ หรอไปจดสรรความสขแบบจดตงให เขากจะกลายเปนคนทไมมความสข

ซารายความสขทเกดจากการจดตงนน อาจทาใหเขาเปนคนมความสขแบบพงพา ทพงตนเองไมไดในการทจะมความสข ตองอาศยการจดตงอยเรอยไป และกลายเปนคนทมความสขไดยาก หรอไมสามารถมความสขไดในโลกแหงความปนจรง

อาจกลาวถงความสมพนธระหวางการศกษาจดตงของสงคม กบการศกษาทแทของชวต ทดเหมอนยอนแยงกน แตตองทาใหเปนอยางนนจรงๆ ซงเปนตวอยางของขอเตอนใจไวปองกนความผดพลาด ดงน

๑) (ปจจยภายนอก) จดสรรใหเดกไดรบสงแวดลอมและปจจยเออทกอยางทดทสด

๒) (ปจจยภายใน) ฝกสอนใหเดกสามารถเรยนรอยดเฟนหาคณคาประโยชนไดจากสงแวดลอมและสภาพทกอยาง แมแตทเลวรายทสด

๒. ขนไตรสกขา หรอ กระบวนการศกษาทแทของธรรมชาต ขนตอนน เปนการเขาสกระบวนการฝกศกษา ทเปนกจกรรมแหงชวต

ของแตละบคคล ในระบบแหงไตรสกขา คอ การฝกศกษาพฒนาความสมพนธกบสงแวดลอม พฒนาจตใจ และพฒนาปญญา ตามหลกแหง ศล สมาธ และปญญา ทไดพดไปกอนนแลว

ระบบไตรสกขาเพอการพฒนาอยางองครวมในทกกจกรรม ไดกลาวแลววา ในกระบวนการพฒนาของไตรสกขานน องคทง ๓

คอ ศล สมาธ ปญญา จะทางานประสานโยงสงผลตอกน เปนระบบและ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๙ กระบวนการอนหนงอนเดยว

แตเมอมองไตรสกขาน โดยภาพรวม ทเปนระบบใหญของการฝก กจะเหนองค ๓ นนเดนขนมาทละอยาง จากหยาบแลวละเอยดประณตขนไปเปนชวงๆ หรอเปนขนๆ ตามลาดบ คอ

ชวงแรก เดนออกมาขางนอก ทอนทรยและกายวาจา กเปนขน ศล ชวงทสอง เดนดานภายใน ทจตใจ กเปนขน สมาธ ชวงทสาม เดนทความรความคดเขาใจ กเปนขน ปญญา แตในทกขนนนเอง องคอก ๒ อยางกทางานรวมอยดวยโดยตลอด หลกการทงหมดน ไดอธบายขางตนแลว แตมเรองทขอพดแทรกไว

อยางหนง เพอเสรมประโยชนในชวตประจาวน คอ การทางานของกระบวนการฝกศกษาพฒนา ทองคทงสาม ทง ศล สมาธ ปญญา ทางานอยดวยกน โดยประสานสมพนธเปนเหตปจจยแกกน

การปฏบตแบบทวาน กคอ การนาไตรสกขาเขาสการพจารณาของโยนโสมนสการ หรอการโยนโสมนสการในไตรสกขา ซงควรปฏบตใหไดเปนประจา และเปนสงทปฏบตไดจรงโดยไมยากเลย ดงน

ในการกระทาทกครงทกอยาง ไมวาจะแสดงพฤตกรรมอะไร หรอมกจกรรมใดๆ กตาม เราสามารถฝกฝนพฒนาตน และสารวจตรวจสอบตนเอง ตามหลกไตรสกขาน ใหมการศกษาครบทง ๓ อยาง ทง ศล สมาธ และปญญา พรอมกนไปทกครงทกคราว คอ เมอทาอะไรกพจารณาดวา

พฤตกรรม กจกรรม หรอการกระทาของเราครงน จะเปนการเบยดเบยน ทาใหเกดความเดอดรอนแกใครหรอไม จะกอใหเกดความเสอมโทรมเสยหายอะไรๆ บางไหม หรอวาเปนไปเพอความเกอกล ชวยเหลอ สงเสรม และสรางสรรค (ศล)

ในเวลาทจะทาน จตใจของเราเปนอยางไร เราทาดวยจตใจทเหนแกตว

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๓๐ มงรายตอใคร ทาดวยความโลภ โกรธ หลง หรอไม หรอทาดวยเมตตา มความปรารถนาด ทาดวยศรทธา ทาดวยสต มความเพยร มความรบผดชอบ เปนตน และในขณะททา สภาพจตใจของเราเปนอยางไร เรารอน กระวนกระวาย ขนมว เศราหมอง หรอวามจตใจทสงบ ราเรง เบกบาน เปนสข เอบอม ผองใส (สมาธ)

เรองททาครงน เราทาดวยความรความเขาใจชดเจนดแลวหรอไม เรามองเหนเหตผล รเขาใจหลกเกณฑและความมงหมาย มองเหนผลดผลเสยทอาจจะเกดขน และหนทางแกไขปรบปรงพรอมดหรอไม (ปญญา)

ดวยวธปฏบตอยางน คนทฉลาดจงสามารถฝกศกษาพฒนาตน และสารวจตรวจสอบวดผลการพฒนาตนไดเสมอตลอดทกครงทกเวลา เปนการบาเพญไตรสกขาในระดบรอบเลก (คอครบสกขาทงสาม ในพฤตกรรมเดยวหรอกจกรรมเดยว)

พรอมกนนน การศกษาของไตรสกขาในระดบขนตอนใหญ กคอยๆ พฒนาขนไปทละสวนดวย ซงเมอมองดภายนอก กเหมอนศกษาไปตามลาดบทละอยางทละขน ยงกวานน ไตรสกขาในระดบรอบเลกน กจะชวยใหการฝกศกษาไตรสกขาในระดบขนตอนใหญยงกาวหนาไปดวยดมากขน

ในทางยอนกลบ การฝกศกษาไตรสกขาในระดบขนตอนใหญ กจะสงผลใหการฝกศกษาไตรสกขาในระดบรอบเลก มความชดเจนและสมบรณยงขนดวยเชนกน

ตามทกลาวมาน ตองการใหมองเหนความสมพนธอยางองอาศยซงกนและกนขององคประกอบทเรยกวาสกขา ๓ ในกระบวนการศกษาและพฒนาพฤตกรรม เปนการมองรวมๆ อยางสมพนธถงกนหมด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๑ ระบบการฝกของไตรสกขา ออกผลมาคอวถชวตแหงมรรคหนง

สรปวา ในระบบการฝกศกษา ทจดเปนชวงกวางๆ โดยมงเอาสงทจะตองปฏบตเดนชดเปนตอนๆ ซงเรยงลาดบในรปทเรยกวา ไตรสกขา (the Threefold Training) คอ การศกษา ทง ๓ นน มหวขอชอเตมตามหลก ดงน

๑. อธศลสกขา การฝกศกษาดานอนทรย พฤตกรรมทางกายวาจา และอาชพ ใหมชวตสจรตดงามเกอกล (Training in Higher Morality)

๒. อธจตตสกขา การฝกศกษาดานสมาธ หรอพฒนาจตใจ ใหมคณธรรม ความสามารถ และความสขยงขนไป (Training in Higher Mentality)

๓. อธปญญาสกขา การฝกศกษาดานปญญา ใหรคดเขาใจมองเหนตามเปนจรง มจตเปนอสระ เปนอยดวยปญญา (Training in

Higher Wisdom) ไตรสกขา น เมอนามาแสดงเปนคาสอนในภาคปฏบตทว ๆไป ไดปรากฏ

ในหลกทเรยกวา โอวาทปาตโมกข (พทธโอวาททเปนหลกใหญ ๓ อยาง) คอ*

สอง ๑. สพพปาปสส อกรณ การไมทาความชวทงปวง (ศล) ๒. กสลสสปสมปทา ก า ร บ า เ พ ญ ค ว า ม ด ใ ห

เพยบพรอม (สมาธ) หนง เฉพาะหวขอน (๓ หนา) เปนสวนแทรกจาก พทธธรรม ฉบบเดม นนเอง หนา ๒๒๗–๒๒๘

*สอง ท.ม.๑๐/๕๔/๕๗; ข.ธ.๒๕/๒๔/๓๙; การจดเขาในไตรสกขาอยางน ถอตาม วสทธ.๑/๖

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๓๒ ๓. สจตตปรโยทปน การทาจตของตนใหผองใส (ปญญา) ไตรสกขาทเอามรรคมาจดระบบขนน แสดงขอปฏบตพรอมบรบรณทก

อยาง ทจะใหเกดผลสาเรจ ตามกระบวนการพฒนาคน จนถงจดหมายทไรทกข พดใหเขาใจงายๆ วา เอาองคประกอบทง ๘ ของมรรค จดปรบใสเขา

ไปในระบบการศกษาทครบองค ๓ ของไตรสกขา เมอฝกคนใหศกษา หรอคนศกษาโดยฝกตน ตามหลกไตรสกขา ก

ทาใหชวตของเขาเจรญงอกงามกาวไปในทางถกตอง ทเรยกวามรรค พดอยางภาพพจนวา เอาการศกษาทง ๓ ของไตรสกขา ใสเขาไปใน

ตวคน (หรอเอาคนใสเขาไปในกระบวนการของไตรสกขา) ผลออกมา คอการเดนหนาไปในทางหรอวถชวตดงามแหงมรรค หรอในการดาเนนชวตอนประเสรฐคอพรหมจรยะ

พดใหงายวา เอาคนใสการศกษา ผลออกมาคอ ชวตทเปนอยด พดสนทสดวา ฝกดวยไตรสกขา ชวตกเดนหนาไปในมรรค ไตรสกขา น เรยกวาเปน “พหลธมมกถา” คอ คาสอนธรรมทพระพทธ-

เจาทรงแสดงบอย และมพทธพจนแสดงความตอเนองกนของกระบวนการศกษาฝกอบรมทเรยกวาไตรสกขา ดงน

ศล เปนอยางน สมาธ เปนอยางน ปญญา เปนอยางน; สมาธ ทศลบมแลว ยอมมผลมาก มอานสงสมาก, ปญญา ทสมาธบมแลว ยอมมผลมาก มอานสงสมาก, จต ทปญญาบมแลว ยอมหลดพนจากอาสวะโดยสนเชง คอ จากกามาสวะ ภวาสวะ และอวชชาสวะหนง

ความสมพนธแบบตอเนองกนของไตรสกขาน มองเหนไดงายแมใน หนง ท.ม.๑๐/๑๑๑/๑๔๓

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๓ ชวตประจาวน กลาวคอ

(ศล สมาธ) เมอประพฤตด มความสมพนธงดงาม ไดท าประโยชน อยางนอยดาเนนชวตโดยสจรต มนใจในความบรสทธของตน ไมตองกลวตอการลงโทษ ไมสะดงระแวงตอการประทษรายของคเวร ไมหวนหวาดเสยวใจตอเสยงตาหนหรอความรสกไมยอมรบของสงคม และไมมความฟงซานวนวายใจเพราะความรสกเดอดรอนรงเกยจในความผดของตนเอง จตใจกเอบอม ชนบานเปนสข ปลอดโปรง สงบ และแนวแน มงไปกบสงทคด คาทพด และการททา

(สมาธ ปญญา) ยงจตไมฟงซาน สงบ อยตว ไรสงขนมว สดใส มงไปอยางแนวแนเทาใด การรบรการคดพนจพจารณามองเหนและเขาใจสงตางๆ กยงชดเจน ตรงตามจรง แลน คลอง เปนผลดในทางปญญามากขนเทานน

อปมาในเรองน เหมอนวา

- ตงภาชนะนาไวดวยดในทเรยบรอย ไมไปแกลงสนหรอเขยามน (ศล) - เมอนาไมถกกวน คน พด หรอเขยา สงบนง ผงฝนตางๆ กนอนกน หายขน

นากใส (สมาธ) - เมอนาใส กมองเหนสงตางๆ ไดชดเจน (ปญญา)

ในการปฏบตธรรมสงขนไป ทถงขนจะใหเกดญาณ อนรแจงเหนจรงจนกาจดอาสวกเลสได กยงตองการจตทสงบนง ผองใส มสมาธแนวแนยงขนไปอก ถงขนาดระงบการรบรทางอายตนะตางๆ ไดหมด เหลออารมณหรอสงทกาหนดไวใชงานแตเพยงอยางเดยว เพอทาการอยางไดผล จนสามารถกาจดกวาดลางตะกอนทนอนกนไดหมดสน ไมใหมโอกาสขนอกตอไป

การท จดวางระบบการศกษาใหคนพฒนาอยางน กเปนไปตามธรรมชาตแหงชวตของมนษย และการทธรรมดาแหงความเปนมนษยเออท

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๓๔ จะใหเปนอยางนน ดงนน จงจะตองเขาใจระบบการศกษาดงกลาว บนฐานแหงการรเขาใจความจรงแหงธรรมชาตของมนษย อยางทวามา

ปฏบตการฝกศกษาดวยสกขา แลววดผลดวยภาวนา ไดอธบายแลวขางตนวา สกขา ททานจดเปน ๓ อยาง ดงทเรยกวา

“ไตรสกขา” นน กเพราะเปนไปตามความเปนจรงในการปฏบต ซงเปนเรองธรรมดาแหงธรรมชาตของชวตนเอง กลาวคอ ในเวลาฝกศกษา สกขา ๓ ดาน จะทางานประสานสมพนธกน ซงในขณะหนงๆ (ในกรณทครบเตมทถงขนออกมาสมพนธกบภายนอก) กม ๓ ดาน

ดงเชน ในขณะทสมพนธกบสงแวดลอม ไมวาจะเปนวตถหรอบคคล ไมวาจะดวยอนทรย เชน ตา ห หรอดวยกาย-วาจา (ดานศล) กตองมเจตนา แรงจงใจ และสภาพจตอยางใดอยางหนง (ดานจตหรอสมาธ) และตองมความคดเหนเชอถอรเขาใจในระดบใดระดบหนง (ปญญา)

นเปนเรองของธรรมภาคปฏบต ซงตองทาใหสอดลองตรงกนกบระบบความเปนไปของสภาวะในธรรมชาต

แตยงมธรรมประเภทอน ซงแสดงไวดวยความมงหมายทตางออกไป โดยเฉพาะทโยงกบเรองสกขา ๓ น กคอหลกภาวนา ๔

เมอปฏบตแลว กควรจะมการวดหรอแสดงผลดวย เรองการศกษาน กทานองนน เมอฝกศกษาดวยสกขา ๓ แลว กตามมาดวยหลกทจะใชวดผล คอภาวนา ๔

ตอนปฏบตการฝก สกขาม ๓ แตทาไมตอนวดผล ภาวนาม ๔ ไมเทากน

ทาไม (ในเวลาทาการฝก) จงจดเปน สกขา ๓ และ (ในเวลาวดผลของคนทไดรบการฝก) จงจดเปน ภาวนา ๔?

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๕ อยางทชแจงแลววา ธรรมภาคปฏบตการ ตองจดใหตรงสอดคลอง

กบระบบความเปนไปของธรรมชาต แตตอนวดผลไมตองจดใหตรงกนกได เพราะวตถประสงคอยทจะมองดผลทเกดขนแลว ซงมงจะใหเหนชดเจนในแตละสวนแตละตอนทด ตอนนถาแยกละเอยดออกไป กจะยงด นแหละคอเหตผลทวา หลกวดผลคอภาวนา เพมเปน ๔

ขอใหดความหมายและหวขอของภาวนา ๔ นนกอน “ภาวนา” แปลวา ทาใหเจรญ ทาใหเปนทาใหมขน หรอฝกอบรม ใน

ภาษาบาล ทานใหความหมายวา ภาวนา = “วฑฒนา” คอวฒนา หรอพฒนา นนเอง ภาวนานเปนคาหนงทมความหมายใชแทนกนไดกบ “สกขา”

ภาวนา จดเปน ๔ อยาง คอ ๑. กายภาวนา การพฒนากาย คอ การมความสมพนธทเกอกลกบ

สงแวดลอมทางกายภาพ หรอทางวตถ ๒. ศลภาวนา การพฒนาศล คอ การมความสมพนธทเกอกลกบ

สงแวดลอมทางสงคม คอเพอนมนษย ๓. จตภาวนา การพฒนาจต คอ การทาจตใจใหเจรญงอกงามขนใน

คณธรรม ความดงาม ความเขมแขงมนคง และความเบกบานผองใสสงบสข ๔. ปญญาภาวนา การพฒนาปญญา คอ การเสรมสรางความร

ความคดความเขาใจ และการหยงรความจรง อยางทกลาวแลววา ภาวนา ๔ น ใชในการวดผล เพอดวาดานตางๆ

ของการพฒนาชวตของคนนน ไดรบการพฒนาครบถวนหรอไม ดงนน เพอจะดใหชด ทานไดแยกบางสวนละเอยดออกไปอก

สวนทแยกออกไปอกน คอ สกขาขอท ๑ (ศล) ซงในภาวนา แบงออกไปเปนภาวนา ๒ ขอ คอ กายภาวนา และ ศลภาวนา

ทาไมจงแบงสกขาขอศล เปนภาวนา ๒ ขอ?

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๓๖ ทจรง สกขาดานท ๑ คอศล นน ม ๒ สวนอยแลวในตว เมอจดเปน

ภาวนา จงแยกเปน ๒ ไดทนท คอ ๑. ศล ในสวนทสมพนธกบสงแวดลอมทางกาย (ทเรยกวา

สงแวดลอมทางกายภาพ) ไดแกความสมพนธกบวตถหรอโลกของวตถและธรรมชาตสวนอน ทไมใชมนษย เชน เรองปจจย ๔ สงทเราบรโภคใชสอยทกอยาง และธรรมชาตแวดลอมทวๆ ไป

สวนนแหละ ทแยกออกไปจดเปน กายภาวนา ๒. ศล ในสวนทสมพนธกบสงแวดลอมทางสงคม คอบคคลอนใน

สงคมมนษยดวยกน ไดแกความเกยวของสมพนธอยรวมกนดวยดในหมมนษย ทจะไมเบยดเบยนกน แตชวยเหลอเกอกลกน

สวนน แยกออกไปจดเปน ศลภาวนา ในไตรสกขา ศลครอบคลมความสมพนธกบสงแวดลอม ทงทาง

วตถหรอทางกายภาพ และทางสงคม รวมไวในขอเดยวกน แตเมอจดเปนภาวนา ทานแยกกนชดออกเปน ๒ ขอ โดยยกเรอง

ความสมพนธกบสงแวดลอมในโลกวตถ แยกออกไปเปนกายภาวนา สวนเรองความสมพนธกบเพอนมนษยในสงคม จดไวในขอศลภาวนา

ทาไมตอนทเปนสกขาไมแยก แตตอนเปนภาวนาจงแยก? อยางทกลาวแลววา ในเวลาฝกหรอในกระบวนการฝกศกษา องคทง

๓ อยางของไตรสกขา จะทางานประสานไปดวยกน ในศลทม ๒ สวน คอ ความสมพนธกบสงแวดลอมดานกายภาพใน

โลกวตถ และความสมพนธกบมนษยในสงคมนน สวนทสมพนธแตละครงจะเปนอนใดอนหนงอยางเดยว

ในกรณหนงๆ ศลอาจจะเปนความสมพนธดานท ๑ (กายภาพ) หรอดานท ๒ (สงคม) กได แตตองอยางใดอยางหนง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๗ ดงนน ในกระบวนการฝกศกษาของไตรสกขา ทมองคประกอบทง

สามอยางทางานประสานเปนอนเดยวกนนน จงตองรวมศลทง ๒ สวนเปนขอเดยว ทาใหสกขามเพยง ๓ คอ ศล สมาธ ปญญา

แตในภาวนาไมมเหตบงคบอยางนน จงแยกศล ๒ สวนออกจากกนเปนคนละขออยางชดเจน เพอประโยชนในการตรวจสอบ จะไดวดผลดจาเพาะใหชดไปทละอยางวา ในดานกาย ความสมพนธกบสภาพแวดลอมทางวตถ เชนการบรโภคปจจย ๔ เปนอยางไร ในดานศล ความสมพนธกบเพอนมนษยเปนอยางไร

เปนอนวา หลกภาวนา นยมใชในเวลาวดหรอแสดงผล แตในการฝกศกษาหรอตวกระบวนการฝกฝนพฒนา จะใชเปนไตรสกขา

เนองจากภาวนาทานนยมใชในการวดผลของการศกษาหรอการพฒนาบคคล รปศพททพบจงมกเปนคาแสดงคณสมบตของบคคล คอแทนทจะเปน ภาวนา ๔ (กายภาวนา ศลภาวนา จตภาวนา และ ปญญาภาวนา) กเปลยนเปน ภาวต ๔ คอ

๑. ภาวตกาย มกายทพฒนาแลว (=มกายภาวนา) คอ มความสมพนธกบสงแวดลอมทางกายภาพในทางทเกอกลและไดผลด เรมแตรจกใชอนทรย เชน ตา ห ด ฟง เปนตน อยางมสต ดเปน ฟงเปน ใหไดปญญา บรโภคปจจย ๔ และสงของเครองใช ตลอดจนเทคโนโลย อยางฉลาด ไดผลตรงเตมตามคณคา

๒. ภาวตศล มศลทพฒนาแลว (=มศลภาวนา) คอ มพฤตกรรมทางสงคมทพฒนาแลว ไมเบยดเบยนกอความเดอดรอนเวรภย ตงอยในวนย และมอาชวะทสจรต มความสมพนธทางสงคมในลกษณะทเกอกล สรางสรรคและสงเสรมสนตสข

๓. ภาวตจต มจตทพฒนาแลว (=มจตภาวนา) คอ มจตใจท

ชวตทสรางสรรค สดใสและสขสนต ๑๓๘ ฝกอบรมดแลว

สมบรณดวยคณภาพจต คอ ประกอบดวยคณธรรม เชน มเมตตากรณา เอออาร มมทตา มความเคารพ ออนโยน ซอสตย กตญ เปนตน

สมบรณดวยสมรรถภาพจต คอ มจตใจเขมแขงมนคง มความเพยรพยายาม กลาหาญ อดทน รบผดชอบ มสต มสมาธ เปนตน และ

สมบรณดวยสขภาพจต คอ มจตใจทราเรง เบกบาน สดชน เอบอม ผองใส และสงบ เปนสข

๔. ภาวตปญญา มปญญาทพฒนาแลว (=มปญญาภาวนา) คอรจกคด รจกพจารณา รจกวนจฉย รจกแกปญหา และรจกจดทาดาเนนการตางๆ ดวยปญญาทบรสทธ ซงมองดรเขาใจเหตปจจย มองเหนสงทงหลายตามเปนจรงหรอตามทมนเปน ปราศจากอคตและแรงจงใจแอบแฝง เปนผทกเลสครอบงาบญชาไมได เปนอยดวยปญญารเทาทนโลกและชวต เปนอสระ ไรทกข

ผมภาวนา ครบทง ๔ อยาง เปนภาวต ทง ๔ ดานนแลวโดยสมบรณ เรยกวา "ภาวตตตะ" แปลวาผไดพฒนาตนแลว ไดแกพระอรหนต เปน อเสขะ คอผจบการศกษาแลว ไมตองศกษาอกตอไป

กถ ภควา ภาวตตโต ฯ ภควา ภาวตกาโย ภาวตสโล ภาวตจตโต ภาวตป โ… [ข.จ. ๓๐/๑๔๘/๗๑]

“พระผมพระภาค ทรงเปนภาวตตต (มพระองคททรงเจรญหรอพฒนาแลว) อยางไร? พระผมพระภาคทรงเปน ภาวตกาย ภาวตสล ภาวตจต ภาวตปญญา … (มพระวรกาย มศล มจต มปญญา … ทเจรญพฒนาแลว)”หนง

หนง ขยายความตอไปอกวา ทรงเจรญโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการแลว