ปฏิบัติธรรมkanlayanatam.com/ebook/patibattamkoo.pdf · 2019-12-11 ·...

ปฏบตธรรมใหครบคและรอบดาน

พระไพศาล วสาโล

ณ อโบสถวดญาณเวศกวนวนอาทตยท ๑๓ มกราคม ๒๕๖๒



ป ฏ บ ต ธ ร ร ม ใ ห ค ร บ ค แ ล ะ ร อ บ ด า น

2

ค า ป ร า ร ภ

เนอหาในหนงสอเลมนปรบปรงจากค�าบรรยายของขาพเจาณ วดญาณเวศกวน เมอวนท ๑๓ มกราคม ๒๕๖๒ อนเปน สวนหนงของโครงการ “ธรรมตามอ�าเภอใจ”

ในการบรรยายครงนนขาพเจามความประสงคทจะช ใหเหนถงธรรมของพระพทธองคในภาพกวาง ดงทราบกน ดอยแลววาพทธธรรมนนเปนทางสายกลาง ไมของเกยวกบ ความสดโตงสองขว ประกอบดวยอรยมรรคมองค ๘ พด อกอยางคอทางทประกอบดวยธรรม ธรรมทงหลายทรวมกน เปนทางสายกลางนน ลวนเปนประโยชนเกอกล แตมสงหนง ทจะมองขามไปไมไดกคอ ความสมดลหรอความพอดในการ ปฏบตธรรม หากปฏบตอยางไมสมดลหรอไมพอด กอาจ เกดผลเสยได อาท ศรทธา กบ ปญญา หรอ สมาธ กบ วรยะ หากหนกทางใดทางหนงมากเกนไป หรอหยอนทางใดทางหนง มากเกนไป การปฏบตยอมไมเกดผลเทาทควร หรออาจท�าให มปญหาตามมา นอกจากธรรมในหมวดอนทรย ๕ หรอ พละ ๕

พ ร ะ ไ พ ศ า ล ว ส า โ ล3

แลว โพชฌงค ๗ กตองอาศยความสมดลในการปฏบต เชนกน เพอใหเกดความพอด ระหวาง ธมมวจยะ วรยะ และปตฝายหนง กบ ปสสทธ สมาธ และอเบกขา อกฝายหนง โดยมสต เปนสงทชวยใหเกดความสมดล ทงอนทรย ๕ และโพชฌงค ๗

นอกจากความสมดลของธรรมในแตละหมวดแลว ความสมดลของธรรมในแตละกลมหรอแตละประเภท กเปน สงทตองค�านงเชนกน ดงในค�าบรรยายดงกลาว ขาพเจาได จดกลมเปนคๆ ทตางเสรมกนและกนใหสมบรณ ดงนนจง ควรปฏบตควบคกน จะขาดอนใดอนหนงไปไมได กลาวอก นยหนง ควรปฏบตใหสมดลหรอพอด จงจะเกดผลดอยางแทจรง

คณหมออจฉรา กลนสวรรณ ประธานชมรมกลยาณ- ธรรม เหนวาค�าบรรยายดงกลาวมประโยชน ควรเผยแพร จงขอน�าไปพมพเปนหนงสอ ขาพเจายนดอนญาต และขออนโมทนาในกศลเจตนาทประสงคเผยแพรสมมาทศนะ และสมมาปฏบตใหกวางขวาง เพอความเจรญงอกงามของชวตและเพอประโยชนสขของสงคมยงๆ ขนไป

๑๐ พฤษภาคม ๒๕๖๒


4

ค า น า ข อ งช ม ร ม ก ล ย า ณ ธ ร ร ม

ขาพเจาขอประมวลความเขาใจจากการอานหนงสอเลมโปรด “ลกษณะแหงพระพทธศาสนา” ธรรมนพนธของ เจาประคณ สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป.อ. ปยตโต) ในตอนหนงสรป ไดวา “...กอนตรสร พระพทธเจาทรงใชเวลานานถง ๖ ป ในการ แสวงหาสจธรรม ในทสดทรงคนพบทางสายกลาง เรยกวา มชฌมาปฏปทา และทรงแสดงธรรมทเปนกลาง คอ มชเฌน- ธรรมเทศนา ซงทงสองสวนนคอลกษณะส�าคญประการหนง ของพระพทธศาสนา ส�าหรบมชฌมาปฏปทานน คอ อรยมรรค มองค ๘ ซงเปนขอปฏบตกลางๆ ไมตงเกนไป ไมหยอนเกนไป มความพอดทจะน�าไปสจดหมายแหงชวตทดงาม สวนมชเฌน- ธรรมเทศนา คอ หลกธรรมทเรยกวา ปฏจจสมปบาท ซงแสดง ความเปนจรงกลางๆ ตามเหตปจจย หรอเปนกลางตามสภาวะ ของมน


อกทางหนง ทางสายกลาง หมายถง ความพอด ความ สมดล หรอ ดลยภาพ ทงในองครวมแหงหมวดธรรมตางๆ ท เชอมโยงเรยงรอยกน และในรายละเอยดปลกยอยแหงกลมธรรม ในหมวดตางๆ เพอใหเกดความเปนสายกลาง คอ ความพอด ทจะถงจดหมายและทจะใหตรงกบความจรง ไมใหสดโตงไป ขางใดขางหนง ซงจะพลาดจากตวความจรงไปได นจงเปน ลกษณะส�าคญอยางหนงแหงพระพทธศาสนา”

เมอไดมาฟงพระธรรมเทศนาของพระอาจารยไพศาล วสาโล เรอง “ปฏบตธรรมใหครบคและรอบดาน” ในโครงการ “ธรรมตามอ�าเภอใจ” ณ อโบสถ วดญาณเวศกวน อ.สามพราน จ.นครปฐม กมความประทบใจเหลอเกน สะกดจตใจของขาพเจา ใหตนร ปตอมเอม และเขาใจภาพรวม ความเชอมโยงแหง การปฏบตใหครบถวน ถกตองตามธรรม ขยายทศนะมมมอง จากบทสรปขางตน ททานเจาประคณสมเดจพระพทธโฆษาจารย ไดนพนธไว มรายละเอยดชดเจน ททานพระอาจารยไพศาล วสาโล เรยงรอยถอยธรรมดวยภาษางายๆ มตวอยางรวมสมย ทเหนภาพชด มพลงสะดดความคด สะกดปญญาใหตระหนก ถงความจรงในบรบทตางๆ ทเราอาจละเลยและมองขามไป เปดใจยอมรบในสงททานตแผความเปนธรรมทไมมความสมดล ในมตตางๆ อยางไมอาจปฏเสธไดเลย


6

ความงดงามแหงธรรมททานน�ามาอธบายใหเหนเปนค มคามาก นบเปนแผนทชวตในการปฏบตตามทางสายกลาง ในหมวดธรรมและในรายละเอยดปลกยอย ชวยใหเขาใจภาพรวม แหงดลยภาพตางๆ ไดอยางเปนรปธรรม และเปนคมอในการ ตรวจสอบการด�าเนนชวต วธคด และวถธรรมของเราชาวพทธ ทงหลายวา ไดหลงลม หรอละเลยสวนส�าคญทควรใสใจให ทวถงตรงไหนบาง เมอไดเรยบเรยงตนฉบบพระธรรมเทศนาน จบแลว ขาพเจายงตระหนกในคณคาแหงธรรม และความ กตญญ รสกปลมใจ ปตในธรรม จนอดจะอทานในใจไมไดวา “อโห ธมมสธมมตา” พระธรรมชางเปนธรรมดงามเลศล�าแท

ขาพเจาจงกราบขออนญาตทานพระอาจารยเพอจดพมพ เปนหนงสอ ซงทานเมตตาสละเวลาตรวจงานให อกสวนท ส�าคญคอ ขาพเจาทราบดวา ทานพระอาจารยตงใจเตรยม ธรรมกถาครงนเพอนอมถวายเปนอาจรยบชา ถวายมทตา แดทานเจาประคณสมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป.อ. ปยตโต) ในวนครบรอบ ๘๐ ปแหงชาตกาลของทาน ซงเพงผานไป กอนวนแสดงธรรมนเพยงวนเดยว ดงนน การท�าหนงสอน จงมแรงบนดาลใจส�าคญ ๒ สวนคอ เพอถวายอาจรยบชา ถวายมทตาแดทานพระอาจารยไพศาล วสาโล ในวนครบรอบ วนเกดของทาน เดอนพฤษภาคมน และรวมถวายมทตาแด


เจาประคณสมเดจฯ ในวนคลายวนเกด ๘๐ ปของทานตนปน เชนกน ซงเปนแรงพลงส�าคญททานพระอาจารยไพศาล ตงใจ แสดงธรรมประกาศความเปนปราชญแหงพระพทธศาสนา ของทานเจาประคณสมเดจฯ ทยากจะหาทานใดในโลกนเทยบได และทเหนอกวานน ขาพเจามแรงบนดาลใจทจะใหเพอนชาว พทธไดเขาใจในการปฏบตตามทางสายกลางทมดลยภาพ และ ไมละเลยความส�าคญในคธรรมและบรบทดานตางๆ โดยรอบ เพอทกทานจะไดมชวตทราบรน งดงามผาสกดวยธรรมได อยางแทจรง

ขาพเจาหวงวา ทานผอานจะไดรบประโยชนแหงธรรม สมดงเจตนาและความเมตตาของทานพระอาจารยไพศาล วสาโล และสมดงมโนปณธานแหงความเสยสละ อทศ เพอเผยแผ พระพทธธรรมใหงดงามและเขาถงไดงาย ของทานเจาประคณ สมเดจฯ ผานกาลอนยาวนาน ซงสวนหนงในมโนปณธานของ ทานนนกเปนแรงบนดาลใจส�าคญและเปนแสงประทปธรรม ในงานเผยแผธรรมของทานพระอาจารยไพศาล วสาโล ซงเปน อาจารยของขาพเจาดวย งานหนงสอเลมน จงมความหมาย ความส�าคญมาก ในกศลเจตนาทตงใจนอมบชาพระคณคร “ดวงประทปธรรม” ทส�าคญยงสองทาน ซงหาโอกาสบรรจบ รวมเหตปจจยกนเชนนไดยากมาก


8

ชมรมกลยาณธรรมขอกราบขอบพระคณ คณเมตตา อทกะพนธ และ บรษทอมรนทรพรนตงแอนดพลบลชชง จ�ากด (มหาชน) ทมน�าใจกรณาเปนเจาภาพในการจดพมพ เปนธรรมทานครงน และขอบคณศลปน กตต ปรเมธาชย รวมถงน�าใจของทกทานทมสวนรวมในการสรางสรรคคณคา ยงแหงธรรมทานน เพอเปนประโยชนยงยนยาวนานแกพทธ บรษท รวมถงเอออ�านวยตอการเขาถงพระพทธธรรมของ ผใฝธรรมทกทานทวกน ขอ “ดวงประทปธรรม” จงเปน “แสง ประทปน�าทางชวต”ของเหลาเวไนยสตว ผใครตอการศกษา และปฏบตธรรม ไดมงไปสความพนทกข สความสงบสข คอ พระนพพาน ในอนาคตกาลอนใกลน เทอญ

นอมบชาคณครบาอาจารยผประเสรฐดวยเศยรเกลาทพญ.อจฉรา กลนสวรรณประธานชมรมกลยาณธรรม

วสาขปรณม ๒๕๖๒

ส า ร บ ญ

ปฏบตธรรม ใหครบคและรอบดาน

สจธรรม กบ จรยธรรม

ท�ากจ กบ ท�าจต

ประโยชนตน กบ ประโยชนทาน

ประโยชนขนตน กบ ประโยชนขนสง

บคคล กบ สงแวดลอม

โลก กบ ธรรม

บชาบคคลควรบชาดวยการปฏบต

๑๒

๑๗

๒๑

๓๓

๕๑

๕๙

๗๓

๘๓

“ภกษทงหลาย เมอรกษาตนกชอวารกษาผอน นนเปนอยางไร ดวยการหมนปฏบตธรรม ดวยการเจรญธรรม ดวยการท�าใหมากซงธรรม อยางนแล เมอรกษาตนกชอวารกษาผอน

“ภกษทงหลาย เมอรกษาผอนกชอวารกษาตน นนเปนอยางไร ดวยการอดทน ดวยการไมเบยดเบยน ดวยเมตตาจต ดวยความรกใครเอนด อยางนแล เมอรกษาผอนกชอวารกษาตน”

เสทกสตร สงยตตนกาย มหาวารวรรค

ป ฏ บ ต ธ ร ร มใ ห ค ร บ ค แ ล ะ ร อ บ ด า น


12

อาตมารสกเปนเกยรตอยางยงทไดมาแสดงธรรมทอโบสถ ของวดญาณเวศกวน ทจรงอาตมามโอกาสมาทวดนหลายครง ตงแตเมอ ๒๐ กวาปทแลว แลวกมาเปนระยะๆ แตไมเคย มโอกาสมาแสดงธรรมทอโบสถแหงนเลย ดวยอานสงสของ โครงการ “ธรรมตามอ�าเภอใจ” อาตมาจงมโอกาสมาแสดง ธรรม ณ ทแหงน


หลายทานคงไดตดตามการแสดงธรรมในชดนมาตงแต ครงแรกๆ การแสดงธรรมชดน เรยกวา “ธรรมตามอ�าเภอใจ” หมายถง การแสดงธรรมตามใจชอบของวทยากร ซงกยอม มความหลากหลาย อาตมากหวงวา “ธรรมตามอ�าเภอใจ”ของอาตมาในวนน จะมสวนท�าใหเกด “ใจตามอ�าเภอธรรม”แกผฟงบาง หมายความวา ชวยนอมน�าใหจตใจของทกทาน มธรรมะเปนใหญ มธรรมะเปนเครองก�ากบ หรอน�าพาจตใจ ของทกทานใหเกดความผาสก เกดความเจรญงอกงามในชวต การท�าอะไรตามใจชอบนน ไมดเทากบการทใจเรามธรรมเปน เครองก�ากบ ซงอาจจะเรยกวาเปน “ใจตามอ�าเภอธรรม” กได

อาตมาอยากจะเรมตนดวยการชกชวนใหทกทานในทน ซงสวนใหญเปนชาวพทธ ตงค�าถามกบตวเองวา อะไรท�าให เราเรยกตวเองวาเปนชาวพทธ หรอพดอกอยาง ความเปน ชาวพทธในความเขาใจของเราคออะไร มความหมายอยางไร ส�าหรบเรา อาตมาคดวาผคนสวนใหญไมไดถามค�าถามน แม จะเปนชาวพทธ แตถาเราตงค�าถาม แลวหาค�าตอบไดกจะด

หลายคนอาจจะตอบวา ความเปนชาวพทธ กคอการม พระรตนตรยเปนสรณะ เปนทยดเหนยวของจตใจ แตหากวา เรามพระรตนตรย เปนเครองยดเหนยว เพยงเพอใหเราม


14

ความมนคงในจตใจ เทานคงไมเพยงพอ การมพระรตนตรย เปนสรณะ นาจะหมายความรวมไปถง การนอมน�าพระจรยา ของพระพทธองค ค�าสอนของพระองค รวมทงปฏปทาและ การปฏบตของพระอรยสงฆ มาเปนเครองก�ากบ นอมน�าชวต ของเรา หรอเพอเปนแบบอยางแหงการปฏบตของเรา

ความเปนชาวพทธจะมความหมาย กตอเมอเรามความ ตงใจทจะปฏบตตามค�าสอนของพระพทธเจา ถาเราไมมความคด ทจะน�าค�าสอนของพระองคมาปฏบต ความเปนชาวพทธของเรา กอาจจะสญเปลา หรอไดประโยชนไมเตมท แมมพระรตนตรย เปนเครองยดเหนยวจตใจ แตหากไมปฏบตตามค�าสอนของ พระองค กยากทจะมชวตทผาสกได หรอถงจะปฏบต แต ปฏบตไมมากพอ เมอเกดเหตราย กเสยศนย อยรอนนอนทกข ไมสามารถแกทกขของตนได

การทเราจะน�าเอาค�าสอนของพระพทธเจามาปฏบต ใหถกตอง และเกดประโยชนอยางแทจรง เรากตองมความร ความเขาใจในค�าสอนของพระองค วาพระองคทรงสอนอะไร อะไรคอสงทเรยกวา “พระธรรม” ทพระพทธองคไดทรงคนพบ และน�ามาแสดง ถาหากวาเราไมเพยรพยายามทจะท�าความเขาใจ ในค�าสอนของพระองค การปฏบตของเรากอาจจะคลาดเคลอน ไมถกตอง หรอวาไมครบถวนกได


พวกเราคงทราบดอยแลววา เมอพระพทธองคก�าลงจะ เสดจปรนพพาน พระองคมไดทรงมอบหมายใหทานใดเปน ศาสดาแทนพระองค แตทรงบอกคณะสงฆวา ธรรมวนยจะ เปนศาสดาแทนพระองค ในสมยพทธกาล ค�าวาพทธศาสนา ในความหมายทกวนน ยงไมม มแตค�าวา ธรรม และ วนย ซงรวมกนแลวมความหมายใกลเคยงกบพทธศาสนาในปจจบน สารตถะ หรอแกนแทของพทธศาสนาน กลาวอยางสรปกม เพยงแค ๒ สวนคอ ธรรม และ วนย

พทธศาสนาแบงเปน ๒ สวน คอ ธรรม และ วนย ธรรม คอ ความจรงทพระองคคนพบ และทรงน�ามาแจกแจง แสดงเปนค�าสอน สวนวนย คอ สงทพระองคทรงบญญตขน เพอมาเปนขอประพฤตปฏบต

ขณะเดยวกน ธรรม กยงแยกเปน ๒ ชด ชดแรก เปน ค�าสอนเกยวกบสจธรรม หรอความจรงเกยวกบธรรมชาต หรอกฎธรรมชาต เรยกสนๆ วา สจธรรม อกชดหนงคอ ค�าสอนเกยวกบการปฏบต ซงสรปดวยค�าวา จรยธรรมธรรมะของพระพทธเจา ทเราเรยกวาพทธธรรมน ถาจะสรป กมเพยง ๒ สวน คอ สจธรรม และ จรยธรรม

สจธรรม ไดแก ค�าสอนเกยวกบเรองพระไตรลกษณ ปฏจจสมปบาท ขนธ ๕ สวนจรยธรรม ไดแก ค�าสอนเกยวกบ อรยมรรคมองค ๘ หรอไตรสกขา เปนตน

ส จ ธ ร ร ม ก บ จ ร ย ธ ร ร ม



18

คนสวนใหญเขาใจวา หวใจของพทธศาสนามเพยง ธรรมะเทานน แตมองขามวนยไป และเวลาพดถงธรรมะ หรอ พทธธรรม บางทกลมเรองสจธรรม นกถงแตเรองจรยธรรม

พทธธรรมหรอค�าสอนของพระพทธเจา ในระดบ จรยธรรม หรอขอพงปฏบต มมากมาย หลายดานหลายแง วาโดยเนอหาสาระ สามารถสรป หรอจดกลมไดเปนคๆ ธรรมะ ในแตละค ซงมจดเนนหนกแตกตางกน ลวนมความส�าคญ ทควรปฏบตควบคกน ไมควรละเลยอนใดอนหนง หรอพด ใหชดวาจะขาดอนใดอนหนงไมได เพราะแมจะมจดเนนหนก แตกตางกน หรอมความหมายคนละแงละดาน แตกเสรมกน เกอกลกนและเปนประโยชนตอการพฒนาตน และสราง ความเจรญงอกงามแกชวตทงค เปนสงทชาวพทธเราควร เรยนร และท�าความเขาใจ เพอจะไดปฏบตอยางถกตอง และครบถวน


ยกตวอยางเชน ค�าสอนของพระพทธเจาเกยวกบการปฏบตหรอจรยธรรมสามารถแบงออกเปน ๑.ท�ากจ ๒.ท�าจต อนน เปนค�าสรปของทานเจาประคณสมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป.อ. ปยตโต)

“ท�ากจ” หมายถงอะไรท�ากจ หมายถง การท�าหนาท หรอความประพฤต

ทเกยวของกบผ อน รวมทงวตถสงของ และสงแวดลอม ทแสดงออกทางกายและวาจา เรยกสนๆ วา การกระท�า ภายนอก สวน “ท�าจต” หมายถง การฝกฝนพฒนาจต การ วางจตวางใจ จะเรยกวา เปน การกระท�าภายใน กได

ท า ก จ ก บ ท า จ ต


22

ค�าสอนของพระพทธเจาในระดบจรยธรรมม ๒ สวนน ควบคกนอยเสมอ คอ ท�ากจ และ ท�าจต ยกตวอยางเชน ในโอวาทปาตโมกข ซงเปนหลกธรรมทชาวพทธเราคนเคยด ค�าสอนของพระพทธเจา ๓ ขอแรกคอ การไมท�าบาปทงปวง การท�ากศลใหถงพรอม การช�าระจตของตนใหผองใส ทงหมดน สรปแลวเหลอเพยง ๒ ขอ คอ การท�าด กบ การท�าจต การ ไมท�าบาปทงปวง และการท�ากศลใหถงพรอม คอ การท�าด สวนการช�าระจตของตนใหผองใส คอ การท�าจต

การท�าด กคอ การท�ากจนนเอง เปนการท�ากจตอผอน เรมตนดวยการ ไมเบยดเบยนหรอการไมท�าบาป ตอมากม ความเออเฟอเกอกล หรอการท�าบญกศล ขอใหสงเกตวา ค�าสอนของพระพทธเจาทเปนขอประพฤตปฏบต จะม ๒ ขอ คอท�ากจ กบท�าจต ควบคกนเสมอ คนทไมเขาใจ กอาจเกด ความสบสนได

ยกตวอยางเชน เมอพระพทธเจาพดถงความไมเทยงของ สงขาร บางครงพระองคกตรสเปนคาถา ซงบางทกเรยกวา คาถาบงสกลตาย เรมตนดวยขอความวา “อนจจา วต สงขารา” คาถานคนไทยคนเคยเพราะไดยนเสมอเวลาไปงานศพ แปล เปนไทยคอ “สงขารทงหลายไมเทยงหนอ เกดขนแลวเสอมไป


เปนธรรมดา เกดขนแลวยอมดบไป ความสงบระงบสงขาร

เหลานนเปนสข” ค�าวา ความสงบระงบสงขาร หมายถง การ หยดปรงแตง หรอการปลอยวาง คาถานเราไดยนกนบอย พระพทธเจาตรสคาถานเพอสอนใหเราปลอยวาง

แตในบางครง เมอพระพทธองคแสดงธรรมเกยวกบ เรองความไมเทยงของสงขาร กลบเนนการปฏบตอกแงหนง อยางเชน ในปจฉมโอวาททเราคนเคยกนด “วยธมมา สงขารา อปปมาเทน สมปาเทถ” แปลวา “สงขารทงหลายมความ เสอมไปเปนธรรมดา ทานทงหลายจงท�าความไมประมาทให ถงพรอม” หรอบางทกแปลวา “ทานทงหลายจงยงประโยชน ใหถงพรอมดวยความไมประมาท”

ความไมประมาทนหมายถงอะไร ไมไดหมายถงการ ปลอยวาง แตหมายถงการขวนขวาย หมายถงการเรงท�ากจ หรอการท�าหนาททควรท�า โดยไมปลอยปละละเลย ดเผนๆ มความหมายตรงขามกบค�าวาปลอยวาง ซงคนทวไปเขาใจวา หมายถงการปลอยปละละเลย คอไมท�าอะไรเลย

บางคนฟงธรรมทง ๒ ขอแลว ไมเขาใจวา ท�าไมพระ พทธเจาบางครงกทรงบอกใหปลอยวาง แตบางครงกทรงสอน


24

ใหขวนขวาย เรงท�ากจ ท�าหนาท อยาประมาท อยางนกแปลวา พระพทธเจาทรงสอนขดแยงกน ใชไหม

ค�าตอบคอ ไมไดขดแยงเลย คาถาแรก ทเรยกวาคาถา บงสกลตาย พระองคทรงเนนเรองการปลอยวาง คอ การท�าจต ใหรจกปลอยวาง แตคาถาท ๒ ในปจฉมโอวาท พระองคทรง เนนเรองการท�ากจ ทงการท�าจตและการท�ากจ เปนสงส�าคญ ทงค และชวยเสรมกน ไมไดขดแยงกน แตคนทไมเขาใจ กไป คดวาการปลอยวาง คอการปลอยปละละเลย หมายถง การ ไมท�ากจ ทจรงไมใช

การปลอยวาง หมายถง การท�าจต ซงจ�าเปนตองท�า ควบคไปกบการท�ากจ เนองจากสงตางๆ ไมเทยง เพราะฉะนน จงยดมนถอมนไมได ถาไมอยากทกข จตใจกตองรจกปลอย รจกวาง แตขณะเดยวกน เมอพจารณาใหดจะพบวา สงตางๆ ไมเทยงกเพราะแปรเปลยนไปตามเหตตามปจจย ถาเราตองการ ใหความเปลยนแปลงเกดขนไปในทางทด กตองสรางเหตปจจย ในทางทสงเสรมความเจรญ เพราะฉะนน กตองขวนขวาย เรงท�ากจ อยางอมองอเทาหรอผดวนประกนพรง


คาถา ๒ คาถาน ย�าแกเราวา นอกจากท�าจตแลว ตอง ท�ากจดวย ไมไดขดแยงกน ในเมอสงตางๆ ไมเทยง ในดานหนง กตองท�าใจ ท�าจตไมยดตดถอมน แตในเวลาเดยวกน ในเมอ สงขารของเรามแตจะเสอมไป จะเจบปวยหรอลมตายเมอไหร กไมร เพราะฉะนน จงตองเรงท�าหนาท ท�าสงควรท�า หมน สรางคณงามความด กอนทสงขารจะไมอ�านวย กอนทจะปวย กอนทจะตาย หรอกอนทความเสอมจะเกดขน

ค�าสอนของพระพทธเจา จะเนน ๒ อยาง ควบคกน ตลอดเวลา คอ ท�าจต และ ท�ากจ ยกตวอยางเชน หลกธรรม เรองพรหมวหาร ๔ คอ เมตตา กรณา มทตา อเบกขา ทงสขอนเปนการท�ากจลวนๆ แตเมอพระพทธองคทรงสอนเรอง พรหมวหาร ๔ แลว กไมไดหยดเพยงเทานน พระองคทรงสอน ธรรมะอกหมวดหนงควบคไปดวย คอ สงคหวตถ ๔ ไดแก ทาน ปยวาจา อตถจรยา สมานตตตา ซงเปนเรองท�ากจ อยางไรกตามนาสงเกตวาในเมองไทย ชาวพทธรจกหรอไดยน แตพรหมวหาร ๔ แตสงคหวตถ ๔ สวนใหญไมรจกหรอ ไมเคยไดยน อาจเปนเพราะชาวพทธไทยเราเนนการท�าจต แตมองขามการท�ากจไป


26

พรหมวหาร ๔ น เปนค�าสอนส�าหรบการท�าจต คอเรา ควรมเมตตาตอทกคน กรณาเมอเหนเขาประสบทกข และ เมอเขาไดด ประสบความเจรญ กมมทตา แตเมอเราพยายาม ท�าความด สรางประโยชน ชวยเหลอเกอกลแลว ไมส�าเรจผล กตองยอมรบสงทเกดขนดวยใจทปกต คอ อเบกขา

บางคนเขาใจไปวาพระพทธเจาสอนเพยงเทาน ฉะนน เวลาจะชวยเหลอใคร กแคแผเมตตากพอแลว จนกระทงมคน พดวา “ชาวพทธไทยเอาแตแผเมตตาอยในมง” หมายความวา เวลาจะชวยเหลอใคร กไดแตแผเมตตา แตทจรงพระพทธเจา ไมไดสอนเพยงเทานน เวลาใครเดอดรอน กใหมกรณา แต เทานนยงไมพอ ตองท�ากจดวย กคอ มสงคหวตถ ๔ ไดแก ใหทาน เผอแผ แบงปนชวยเหลอดวยวตถ หรอพดจาใหก�าลงใจ เรยกวา ปยวาจา หรอวาลงมอชวยเหลอเขา คอ อตถจรยา สวน สมานตตตา คอ การรวมทกขรวมสข เสมอบาเสมอไหล จะแผเมตตาอยในใจอยางเดยวไมพอ ตองออกไปชวยเหลอเขา จะดวยวตถสงของ ดวยค�าพด หรอดวยน�าพกน�าแรง หรอดวย การกระท�ากแลวแต

พดอกอยางกคอวา ท�าจต อยางเดยวไมพอ ตองท�ากจ ดวย


ถาเราจบหลกนได กจะท�าใหการปฏบตของเราเจรญ งอกงาม เปนไปอยางครบถวน คอ ดานในกพฒนา ดานนอก คอ กาย วาจา กเจรญงอกงาม ความสมพนธกบผอนกเปนไป โดยราบรน

มกรณตวอยางอกกรณหนง ทชใหเหนวา ท�าจต กบ ท�ากจ นควบคกน เรองนอยในพรหมชาลสตร สมยหนงม พระภกษหลายรปสนทนากนเรองทมคนมาตเตยนพระพทธ พระธรรม พระสงฆ เมอพระพทธองคทรงทราบ จงตกเตอน เปนพระภาษตวา

“ดกอนภกษทงหลาย คนเหลาอนอาจกลาวตเตยนเรา

ตเตยนพระธรรม หรอตเตยนพระสงฆ ทานทงหลายไมพงผก

อาฆาต ขนเคอง ไมพอใจในบคคลเหลานน เพราะถาทาน

ทงหลายโกรธเคอง หรอไมพอใจในบคคลทกลาวตเตยนเรา

ตเตยนพระธรรม หรอตเตยนพระสงฆนน อนตรายเพราะ

ความโกรธเคองนน กจะพงเปนของทานทงหลายเอง”

“ถาทานทงหลายโกรธเคองหรอไมพอใจในบคคลทกลาว

ตเตยนเรา ตเตยนพระธรรม หรอตเตยนพระสงฆ จะรได

ละหรอวา ค�าพดของคนเหลานนถกหรอผด”


28

เมอภกษทงหลายตอบวา ไมสามารถท�าได พระองคก ตรสตอวา

“ดกอนภกษทงหลาย ทานทงหลายพงชแจง เรองท

ไมเปนจรง ใหเหนวาไมเปนจรง ในขอทคนเหลาอนกลาวตเตยน

เรา ตเตยนพระธรรม หรอตเตยนพระสงฆ ใหเขาเหนวาขอนน

ไมจรง ขอนนไมแท ขอนนไมมในพวกเรา ขอนนไมปรากฏ

ในพวกเรา ดงน”

พทธภาษตดงกลาวแบงเปน ๒ สวน สวนแรก พระองค แนะใหท�าจต คอรกษาใจไมใหอาฆาต ขนเคอง ไมพอใจใน ผทต�าหน จวงจาบพระพทธ พระธรรม พระสงฆ สวนท ๒ พระองคแนะใหท�ากจ คอ ชแจงใหเขารวาค�าพดเหลานน ไมเปนจรงอยางไร แตคนสวนใหญพอเจอเหตการณหรอไดยน ค�าพดเหลาน มกไมท�าจต คอ โกรธ ไมพอใจ และเมอโกรธ แลวกเลยไมท�ากจ คอ ไมชแจงใหเขารวาค�าพดเหลานนไมจรง อยางไร หรออาจท�าสงตรงขาม คอตอวาดาทอเขา

จากตวอยางทยกมา จะเหนวาค�าสอนของพระพทธเจา ทเปนขอพงปฏบต จะม ๒ สวนเสมอ คอ ท�ากจ และ ท�าจต ในดานหนงกใหขยนขนแขง ท�าความด สรางประโยชน


ชวยเหลอผอน หรอชแจงความจรง อกดานหนงกใหร จก รกษาใจใหเปนปกต มจตใจผองใส เปนกศล มเมตตากรณา รวมทงรจกปลอยวาง ไมยดตดถอมน

ทอาตมาพดเชนนกเพราะวา มชาวพทธเปนจ�านวนมาก มองวาพทธศาสนาสอนแตเรองการท�ากจ เชน เวลามคนถามวา พทธศาสนาสอนอะไร พระพทธเจาสอนอะไร หลายคนตอบวา ละชว ท�าด จบ อนนนคอการท�ากจ สงทหายไปคอการท�าจต แคละชว ท�าด ยงไมพอ ตองฝกจตใหผองแผว หรอช�าระจต ใหผองใสดวย แตหลายคน เมอหนมาสนใจสมาธภาวนาหรอ ทเรยกกนคนปากวา “ปฏบตธรรม” กจะมองวาพทธศาสนา

สอนแตเรองท�าจต มองขามเรองการท�ากจ เจออะไรกท�าจต

ปลอยวางอยางเดยวเลย สงทควรท�ากไมท�า เชน เวลาเจบปวย กท�าใจปลอยวาง ไมทกขไมรอน อยางนดแลว แตตองรกษา ดแลรางกายดวย เชน พกผอนใหพอเพยง ออกก�าลงกายมากขน กนอาหารทถกสขลกษณะ ในท�านองเดยวกน เมอหลงคาบาน รว ใจกไมทกขไมรอน แตกตองซอมดวย ถาซอมเองไมได กหาคนอนมาซอม

หลวงพอชา สภทโท เคยเลาวา มพระรปหนง กฏทาน โดนลมพดเพราะเปนฤดฝน หลงคาหายไปครงหนง สมยกอน


30

หลงคากฏจะมงแฝก พระรปนน ทานกไมไดท�าอะไรกบหลงคา เลย ปลอยใหฝนรวอยอยางนน หลวงพอชากเลยถามวา ท�าไม ไมซอมหลงคา ทานกบอกวาผมก�าลงฝกความไมยดมนครบ หลวงพอชากเลยต�าหนวา “นเปนการไมยดมนถอมนโดยไมใช หวสมอง แทบไมตางกบความวางเฉยของควาย”

ปลอยวาง ไมไดแปลวาวางเฉย หรอไมท�าอะไร มนตอง ประกอบดวยปญญา ไมใชวางเฉยแบบววแบบควาย เมอหลงคา รว ใจไมทกข นนดแลว แตวาตองซอม คอตองท�ากจดวย ไมใชท�าจตอยางเดยว อนนเปนตวอยางวา ท�าจตและท�ากจ ตองควบคกน ไมใชท�าแคอยางใดอยางหนง และไมใชเรองทท�าแยกกน หรอท�าคนละทดวยซ�า

ทานเจาประคณสมเดจพระพทธโฆษาจารย ใหขอคด ทด ทานแนะน�าวาสงทควรท�าคอ “ท�าจตเพอก�ากบการท�ากจ”ท�าจต คอ ใหมสต มวรยะ มฉนทะ เพราะวาถาเราท�าจตด การท�ากจกจะเปนไปอยางถกตอง เกดประโยชน ไมผนแปร คลาดเคลอน กลายเปนการไปท�าสงทไมถกตอง กลายเปนการ ทจรต หรอวาสรางความทกขยากใหกบผกระท�า


เราตองรจกท�าจตเพอก�ากบการท�ากจ ขณะเดยวกน “กใชการท�ากจสนบสนนการท�าจต” ไมวาเราท�ากจอะไร ก เปนการสนบสนนการท�าจตได เชน ฝกจตใหมสต มความ อดทน เปนตน ไมวาเรารดน�าตนไม หรออาบน�า แปรงฟน ท�าครว กจเหลานสามารถสนบสนนการท�าจตไดทงนน คอ ท�าใหจตมสต หรอฝกฝนจตใหมความขยน มความอดทน ปลกฉนทะใหเกดขน เปนเพราะเรามองวาพทธศาสนาสอน เพยงบางดาน คอ ท�าจต จงละเลยการท�ากจ หรอบางทสอน ใหท�ากจ แตละเลยการท�าจต การปฏบตของชาวพทธหลายคน จงกลายเปนไมถกตอง

ทานอาจารยพทธทาสไดสรปไวดวา ชวตทด คอ ชวตท สงบเยน เปนประโยชน อนนกสะทอนถง ๒ ขอทวา สงบเยน เปนผลจากการท�าจต และถาเราท�ากจดวยกเกดประโยชน ชวตทด คอ ชวตทตองท�าจตและท�ากจ กจะเกดผลด คอ สงบเยน และเปนประโยชน


อยางทอาตมาบอกวา ธรรมะในระดบปฏบตการ หรอ เชงจรยธรรมน สามารถจะสรปไดเปนคๆ นน ไมไดมเพยง คเดยว คอท�ากจและท�าจต มองในแงลกษณะของการกระท�า แบงเปน ๒ ประเภทคอ ท�าจตและท�ากจ แตถามองในแงของ จดมงหมาย หรอประโยชน กมอก ๒ ประเภทเหมอนกน กคอ ประโยชนตน กบ ประโยชนทาน

ประโยชนทาน ในทน กคอ ประโยชนทเกดขนกบผอน หรอประโยชนทเกดขนแกสวนรวม สวนประโยชนตน ก ครอบคลมกวางขวาง ตงแต ความเปนอย ความประพฤตทดงาม

ป ร ะ โ ย ช น ต น ก บ

ป ร ะ โ ย ช น ท า น


34

รวมทงความเจรญงอกงามในจตใจ ประโยชนตน เปนคนละเรอง กบความเหนแกตว เพราะวาความเหนแกตว อาจเปนการ ท�ารายตวเองกได คนทเหนแกตวนน ท�าลายประโยชนตนได งายมาก เชน ผลกใหไปท�าชว ลกขโมย ทจรต หรอขเกยจ อยางนไมกอประโยชนแกตนเลย แตเปนการบนทอนประโยชน ตน เกดโทษแกตวเอง อยางนเรยกวาท�ารายตวเอง ดงมพทธ- ภาษตวา “คนพาลปญญาทรามยอมท�ากบตนเองเหมอนเปน ศตร” ในทศนะของพทธศาสนา ประโยชนตนน เกดขนจาก การทเราท�าความด ฝกฝนพฒนาจต ชวยใหเรามความเปนอย ราบรน มชวตทงอกงาม และมจตทผาสก

การกระท�าทงหลาย เราจะมงแตประโยชนตนอยางเดยว ไมได ควรค�านงถงประโยชนทานดวย ประโยชนตนและ ประโยชนทานควรไปดวยกน ดงจะเหนไดวา เวลาพระพทธเจา ทรงสอนเรองการท�าบญ ไมวาจะเปนดวยการใหทาน รกษาศล หรอภาวนา หรอดวยบญกรยาวตถ ๑๐ ประการ วตถประสงค ไมใชเพยงเพอท�าใหจตใจผองใส เปนกศล แตวายงเปนประโยชน ตอผ อนดวย บญทแททางพทธศาสนาน จะกอใหเกดทง ประโยชนตนและประโยชนทาน เมอใหทาน นอกจากผอน จะไดประโยชนจากสงทเราให เชน เงน หรออาหารแลว ยงเปน การลดความตระหนในตวเรา ลดความยดตดถอมนในทรพย


ศลกเชนกน การรกษาศลใหถกตอง เปนประโยชนตนกคอ ท�าใหไมมเรองทกขยาก เดอดเนอรอนใจ ลดละโลภ โกรธ หลง ขณะเดยวกน ประโยชนทานกคอ ลดการเบยดเบยน ท�าใหผคนอยดวยกนอยางราบรน สงคมมความผาสก

การท�าความดหรอสงพงปฏบตในพทธศาสนา จะมงทง ประโยชนตนและประโยชนทานอยตลอดเวลา บางคนเขาใจวา พทธศาสนาสอนแตเรองตวเอง อนนเปนความเขาใจผดของคน ทหางไกลพทธศาสนา ชาวพทธเองจ�านวนไมนอยกเขาใจอยางนน วา พทธศาสนาสอนแตเรองของตวเอง มงแตประโยชนสวนตว หรอความผาสกเฉพาะตว แตทจรงแลวไมใชเชนนนเลย ม ค�าสอนมากมาย ทเปนเรองการชวยเหลอผอน เชน อตถจรยา ซงเปนหนงในสงคหวตถ ๔, หลกธรรมทเรยกวา สาราณย- ธรรม หรอธรรมทยดเหนยวผคนใหเปนหนงเดยวกน ทานก สอนใหมเมตตาตอผอน ไมใชแคเมตตาในใจ หรอเมตตาดวย ค�าพดเทานน แตแสดงความเมตตาดวยการกระท�า บางททาน ใชค�าวา กงกรณเยส ทกขตา แปลวา การขวนขวายชวยเหลอ สวนรวม หลกสาราณยธรรมนมหลายหมวด หมวดหนงเนน ใหมเมตตามโนกรรม เมตตาวจกรรม เมตตากายกรรม อก หมวดหนงระบไวเดนชดเลย คอการขวนขวายชวยเหลอผอน


36

มภาษตหนงของพระพทธเจาทตรสไววา “เมอรกษาตน กชอวารกษาผอน เมอรกษาผอนกชอวารกษาตน” ภาษตน ชใหเหนวา ประโยชนตน กบ ประโยชนทาน ไมไดแยกกน ทมาของภาษตนนาสนใจ พระพทธเจากอนทจะตรสภาษตน ทรงเลานทานเปนอปมาวา นกกายกรรมคนหนงเรยกใหศษย ขนไปเลยงตวอยบนล�าไมไผ ทตงขนอยบนตนคอของอาจารย จากนนกบอกลกศษยวา “เธอจงรกษาฉน สวนฉนกจะรกษาเธอ เมอเราตางรกษาซงกนและกนอยางน กจะแสดงศลปะส�าเรจ

ดวย จะไดเงนดวย และจะลงจากไมไผโดยสวสดดวย”

ลกศษยกลบบอกวา “ทานอาจารย ท�าอยางนนไมได อาจารยนนแหละจงรกษาตวเอง สวนผมกจะรกษาตวผมเอง

เมอเราทง ๒ ฝายตางระวงรกษาตวเราไว กจะแสดงศลปะ

ส�าเรจ จะไดเงนดวย และลงมาจากไมไผโดยสวสดดวย”

จากนนพระพทธเจากตรสวาทลกศษยพดนน ถกตอง แลว แลวพระองคกสรปเปนภาษตดงทกลาวมาแลว “เมอ รกษาตนกชอวารกษาผอน เมอรกษาผอนกชอวารกษาตน” แลวพระองคกขยายความวา


“ภกษทงหลาย เมอรกษาตนกชอวารกษาผอน นนเปน อยางไร ดวยการหมนปฏบตธรรม ดวยการเจรญธรรม ดวย การท�าใหมากซงธรรม อยางนแล เมอรกษาตนกชอวารกษา ผอน

“ภกษทงหลาย เมอรกษาผอนกชอวารกษาตน นนเปน อยางไร ดวยการอดทน ดวยการไมเบยดเบยน ดวยเมตตาจต ดวยความรกใครเอนด อยางนแล เมอรกษาผอนกชอวารกษา ตน”

เหนไดวา ประโยชนตน กบ ประโยชนทาน ไมไดแยกกน ถาเราท�าโดยเนนแตประโยชนตน มองขามประโยชนทาน กถอวาเปนการรกษาตนทไมสมบรณ หลายคนพบวา เมอ ไปชวยเหลอผอนแลว ตวเองกไดรบความสขดวย จตอาสา หลายคนทไปชวยเหลอเดกก�าพรา ไปชวยเหลอคนชรา ไป ปลกปา เขาพบวา นอกจากประโยชนจะเกดขนกบสวนรวมแลว ตวเองกมความสข หลายคนทมความทกข พบวาความทกข บรรเทาเบาบางลง เมอเขาไดไปชวยเหลอผอน

ผ หญงคนหนงสญเสยสาม ซงตายเพราะมาเลเรย ตอมาไมนาน ลกชายคนเดยวกตายดวยอบตเหตรถยนต เธอ


38

โศกเศรามาก รสกวาชวตเธอไมเหลออะไรแลว เธอกนไมได นอนไมหลบ หมดอาลยตายอยากกบชวต ไมสามารถจะยม ไดอกตอไป จนคดถงการฆาตวตาย แลววนหนงขณะเดนกลบ บาน มแมวผอมโซตวหนง เดนตามมาจนถงหนาบานของเธอ เธอสงสารแมว เพราะขางนอกอากาศหนาวมาก เธอจงอมแมว เขามาในบาน แลวกเอานมใหแมวกน แมวกนนมจนหมดจาน แลวมนกมความสข เขามาคลอเคลย พนแขงพนขาเธอ เธอ อดยมไมได ตอนนนเองเธอฉกคดขนมาวา ฉนไมไดยมอยางน มานานหลายเดอนแลว ท�าไมวนนฉนยมได แลวเธอกเลยม ความคดเกดขนวา ถาการชวยเหลอแมวผอมโซตวน ท�าให ฉนยมได การไปชวยเหลอคนอน กนาจะท�าใหฉนมความสข ดวยเหมอนกน

วนรงขน เธออบขนมปงแลวเอาไปเยยมเพอนบานทปวย ปรากฏวาผปวยมความสขมาก เธอกพลอยมความสขดวย แลว เธอกพบวา การใหความสขแกผอน กท�าใหเธอมความสขดวย เชนกน หลงจากนนทกวนเธอกออกไปท�าความดเพอชวยเหลอ ผอน เธอเลาวานบแตนนเธอกยมได และกลบมามความสข เหมอนเดม ไมมความคดทจะฆาตวตายอกเลย เรองของหญง ผ นชว า การรกษาผ อนกคอการรกษาตน การชวยเหลอ ผอนกคอการชวยตนเองใหมความสขดวย


ความสมพนธระหวางการท�าประโยชนตน กบการ ค�านงถงประโยชนของผอนนน ทจรงกเปนหวใจส�าคญของ วนยสงฆ ในการประพฤตปฏบตตามพระวนยของสงฆ มหลก อยขอหนงวา จะตองนกถงสวนรวมอยเสมอ สวนรวมทวาน ไดแก หมสงฆ รวมไปถงญาตโยม นเปนหลกการทก�ากบการ ประพฤตปฏบตของพระ แมพระเราจะมาบวชเพอการพนทกข สวนบคคล แตพระวนย กก�ากบวาทกรปจะตองใหความส�าคญ กบประโยชนของสวนรวมดวย ถาหากวาสงฆมกจทเรงดวน หรอพงกระท�า แมภกษจะไปบ�าเพญสมาธภาวนา กไมควรจะ ละเลยกจของสงฆเหลานน

ในสมยพทธกาล มพระอรหนตและพระอนาคามหลายรป ทเขานโรธสมาบตได การเขานโรธสมาบตแตละครงใชเวลา หลายวน กอนจะเขานโรธสมาบต ทานจะก�าหนดใจไวกอน เลยวา ในระหวางเขานโรธสมาบต ถาหากสงฆมสงฆกรรม อยางใดอยางหนงทตองท�า ทานจะออกจากสมาบตทนท โดย ไมรอใหใครมาเรยก อนนเปนส�านกของพระ ทถกปลกฝงดวย สงทเรยกวาพระวนย ดงนนแมจะท�ากจสวนตวทดงาม เชน บ�าเพญฌานหรอสมาธ กจะไมละเลยกจของสวนรวม ถอวา กจของสวนรวมส�าคญกวา


40

กจของสวนรวม ม ๒ อยาง คอ กจธระของเพอนรวม คณะ หรอกจธระภายในหมสงฆ แมเปนกจเลกๆ นอยๆ ของเพอนพระ ทตองอาศยความชวยเหลอของหลายคน กควร ทพระทกรปจะขวนขวายใสใจท�ารวมกน เชน การตดเยบจวร ในสมยกอน ตองอาศยการรวมแรงรวมใจของพระหลายรป พระทกรปทอยในวดนน ไมวาจะเปนพระเถระหรอเจาอาวาส กจ�าตองชวยกนท�าใหส�าเรจเสรจสน หากไมมารวม ไมมา ชวยเหลอ กถกต�าหน และเปนอาบต

นอกจากกจธระของหมคณะแลว ทส�าคญกวานนคอ กจการของสงฆหรอกจการเกยวกบสงฆ ทเรยกวา สงฆกรรม ซงถอเปนกจทพระทกรปตองเขารวม โดยเฉพาะอยางเชน การสวด การทานปาตโมกข เรองนเปนสงส�าคญเพราะพระภกษ ถอวาเปนตวแทนของบคคลในอดมคตในพทธศาสนา ดงนน ทานจงควรใหความส�าคญทงประโยชนตนและประโยชนทาน ในดานหนง ทานกท�าความเพยร เจรญอทธบาท ๔ เพอความ สนทกข เพอใหเกดปญญาเจรญงอกงาม แตอกดานหนง ทาน กมภาระหนาท มความรบผดชอบตอสวนรวม ทจะละเลย หรอมองขามไมได


ในบางยคบางสมยทมเหตรายเกดขนกบพระศาสนา จ�าเปนตองชวยกนรกษาพระศาสนาใหอยรอด รวมไปถงการ ช�าระสงฆใหบรสทธ รวมทงการท�าสงคายนา เมอมเหตการณ หรอกจดงกลาว พระทกรปตองชวยเหลอกน ไมนงดดาย หาก ผใดเพกเฉย ละเลย ไมชวยเหลอ สงฆยอมลงโทษได ไมเวน แมวาพระรปนนเปนพระอรหนต หรอแมวาสาเหตททานไมได เขารวมเพราะไปท�ากจสวนตวทดงาม เชน เขาฌานสมาบตอย กตาม

การใสใจกจสวนรวม เปนทงหนาทตามพระวนยและ เปนวฒนธรรมของหมสงฆ แมวาการมาบวชพระ จดมงหมาย ส�าคญคอการฝกจตพฒนาตนใหมความเจรญงอกงาม แตพทธ ศาสนามองวาความเจรญงอกงามของคนๆ หนง ไมไดหมายถง การฝกตนจนพนทกขเทานน แตยงรวมถงการชวยเหลอใสใจ กจของสวนรวมดวย

ทอาตมาพดย�าเรองน กเพราะมชาวพทธจ�านวนมาก

สนใจแตประโยชนสวนตน แตละเลยประโยชนสวนรวม

ประโยชนสวนรวมทวานอาจจะไดแก การท�ากจของหมคณะ ของชมชน ไปจนถงกจเพอสงคมและประเทศชาต มหลายคน เวลาท�าบญกจะนกถงแตประโยชนตวเอง ไมวาจะเปนโชคลาภ


42

ความมงม หรอความสข ความสงบในจตใจ แตกลบไมค�านง ถงสวนรวม

เมอ ๒ เดอนกอน อาตมาไปประเทศอนเดย เพอ สกการะสงเวชนยสถาน สถานทแหงหนงทไป คอ เขาคชฌกฏ ซงมทประทบของพระพทธเจาทเรยกวามลคนธกฏอยบนยอดเขา และมถ�าของพระโมคคลลานะ และถ�าของพระสารบตร คณะ ของอาตมาไปแตเชา อาจจะเปนคณะแรกๆ ทไปถง เมอไปถง กพบวา มขยะอยเตมไปหมด ไมใชระหวางทางเทานน แม กระทงในถ�าพระสารบตร และถ�าพระโมคคลลานะ แมกระทง ลานทอยใกลๆ กบมลคนธกฎ ทพระพทธเจาประทบ กมขยะ มากมาย

จะวาขยะเหลานเกดจากนกทองเทยวทนบถอศาสนาอน กคงไมใช จรงอยวามนกทองเทยวมากมายทไปทนน แตขยะ ทเหน ไมใชเปนเพยงแคขวดน�า ขวดพลาสตก หรอหอขนม แตยงมหอเทยน หอธป ขยะเหลานคงไมไดมาจากนกทองเทยว ทวๆ ไป แตตองมาจากชาวพทธทไปสกการะ ท�าไมชาวพทธ ทไปสกการะบชาพระพทธเจา จงไมรสกตะขดตะขวงใจททงขยะ ไวตรงนน นนแสดงวาอะไร แปลวาเขาไปสกการะเพอประโยชน สวนตว คอเพอเอาบญ เพอใหใจสบาย หรอเพอมโชคมลาภ


แตกลบไมสนใจสวนรวม คอไมสนใจวาสถานทตรงนนจะสกปรก เพราะการกระท�าของเขาหรอไม ไปท�าบญแลวสบายใจ แต สถานทตรงนนสกปรก มวหมองอยางไร ฉนไมสนใจ

พฤตกรรมดงกลาว แสดงวา เขาสนใจแตประโยชน สวนตน ไมสนใจประโยชนสวนรวม ทงๆ ทสถานทตรงนนเปน สถานทศกดสทธ ทชาวพทธทวโลกพากนไปสกการะ แนนอน วา หากเปนบานเขา หรอหองพระในบานเขา เขายอมไมทงขยะ แบบนนแน รวมทงกลองธป กลองเทยน แตท�าไมเขาทงขยะ ตรงสถานทแหงนน กเพราะมนเปนทสาธารณะ และเนองจาก เขาไมมส�านกเรองประโยชนสวนรวม จงไมสนใจวาทสาธารณะ นนจะสกปรกหรอไม

ไมใชทเขาคชฌกฏทเดยว และไมใชทอนเดยประเทศ เดยว ทศรลงกา พมา รวมทงไทย สถานทศกดสทธทางพทธ ศาสนา ทผคนไปสกการะบชามากมาย มขยะทงนน ทกคน ไปเพอจะท�าบญ แลวพอใจทไดท�าบญ แตไมสนใจวา สถานท ทตนไปนนจะสกปรกหรอไม รวมทงไมสนใจทจะรกษาความ สะอาดดวย


44

อนทจรงชาวพทธทไปสถานทเหลานน ในเมอตงใจไป ท�าบญ นอกจากไมทงขยะแลวควรจะเกบขยะดวย โดยถอวาน เปนการท�าบญอยางหนงเชนกน ถามส�านกเรองประโยชน สวนตนและประโยชนสวนรวม เมอไปสกการบชาพระพทธเจา แลว รสกจตใจปลอดโปรง อมเอบ สบายใจ มความมนใจ ในโชคลาภทจะบงเกดขน กควรใสใจสถานทตรงนนดวย นอกจากไมท�าใหสถานทตรงนนสกปรกแลว ยงควรชวยรกษา ดแลใหสะอาด เหนขยะกชวยเกบ ไมใชแคเดนผานดวยความ สบายใจวา ฉนไดมาท�าบญ ไดมากราบพระพทธเจาแลว

ค�ำสอนของพระพทธเจำทเปนขอพงปฏบตจะม ๒ สวนเสมอ คอ ท�ำกจ และ ท�ำจต

ในดำนหนงกใหขยนขนแขง ท�ำควำมด สรำงประโยชนชวยเหลอผอน

หรอชแจงควำมจรง อกดำนหนงกใหรจกรกษำใจใหเปนปกต

มจตใจผองใส เปนกศล มเมตตำกรณำ รวมทงรจกปลอยวำง ไมยดตดถอมน


ปรากฏการณดงกลาวเปนตวอยางวา เวลานชาวพทธ จ�านวนมาก (ไมใชเฉพาะเมองไทยอยางเดยว ทอนดวย) นกถง แตประโยชนสวนตน แตมองขามประโยชนสวนรวม เราไมม ความใสใจในสถานททเปนสาธารณะ อกตวอยางทเหนไดชด กคอ ในหลายส�านก หลายวด จะมคนจ�านวนหนง ทสนใจ แตการปฏบตธรรม เจรญสมาธภาวนา แตงานของสวนรวม จะไมแตะ ไมชวย ไมรบผดชอบ ไมวาจะเปนงานครว งาน ท�าความสะอาด เพราะเขาคดวาถาไปชวยท�างานเหลานนแลว ใจจะฟงซาน จะท�าใหใจไมสงบ เขาหวงความสงบในจตใจ จนละเลยหนาทตอชมชนทตนอยอาศย กลายเปนวายงปฏบต กยงมความเหนแกตวมากขน แทนทประโยชนตนจะเพมพน ขน กลบลดนอยถอยลง คอกเลสเพมพนขน ในทางตรงขาม หากเขารจกท�าประโยชนสวนรวม จตใจกจะไดรบการขดเกลา กเลส หรอความเหนแกตวกจะลดนอยถอยลง

นคอปรากฏการณทเกดขนกบชาวพทธจ�านวนมาก คอ ไมสนใจวาสงทตวเองท�า แมเปนการท�าบญ จะสงผลกระทบ อยางไรตอสวนรวม ตอสถานททตนพกอาศย ไมใชแตการ ทงขยะ หรอการละเลยงานของชมชนเทานน เมอมปญหา เกดขนกบสงคม ประเทศชาต หรอพระศาสนา ชาวพทธ จ�านวนมากกไมสนใจ ไมมความกระตอรอรนทจะเขาไป


46

ชวยเหลอ หรอรบผดชอบตอสวนรวม

เดยวนอยาวาแตสวนรวมทเปนประเทศชาต หรอสวนรวม ทเปนสงคม ชมชนเลย แมสวนรวมทเรยกวาครอบครว ชาวพทธ จ�านวนไมนอยกปลอยปละละเลย มนกปฏบตธรรมจ�านวนมาก ทชอบไปท�าบญหรอไปปฏบตธรรม แตพอกลบมาถงบาน กลบไมสนใจทจะชวยงานบาน ทงๆ ทพอแมกแกชรามากแลว กลบตองท�างานบานแตล�าพง ท�าอาหารใหลกกน หรอบางท กชวยซกผารดผาใหลก โดยลกๆ ไมชวยเลย เมอลกกลบจาก การท�าบญหรอปฏบตธรรม กขนหองพกเลย ปลอยใหพอแม ท�างานบานแตผเดยว

อาตมาคงไมทราบเรองนถาไมมคนมาฟอง ระยะหลง ไดยนเรองท�านองนมากขน อดแปลกใจไมไดวา มอยางนดวย หรอ ลกไปท�าบญ ไปปฏบตธรรม ไปไดทว แตวาพอแมทบาน ท�างานหนกแคไหน กลบไมสนใจ ไมเขามาชวย หรอแมกระทง พอแมปวย ลกกไมสนใจดแล เวลามปฏบตธรรมทไหน หรอ มท�าบญทไหน ไกลแคไหนกไปได แตถาใหมาดแลพอแม กลบ ปฏเสธ บอกวา ขอสงบญมาใหแมแลวกน กลบมาถงบาน กบอกวา ลกเอาบญมาฝากนะแม แตถาจะชวยแมท�างานน ไมท�า ทงๆ ทการชวยพอแมท�างานกเปนบญอยางหนง ทจรง


เปนหนาทดวยซ�า อยางนอยๆ รบผดชอบเสอผาหรออาหาร ของตนกยงด ไมตองใหพอแมมาชวยท�าอาหารหรอซกรดเสอผา ใหตน

พฤตกรรมดงกลาวแสดงวา ตองมความผดพลาด บางอยางเกยวกบความเขาใจและการปฏบตของชาวพทธ จ�านวนไมนอย โดยเฉพาะเรองความสนใจแตประโยชนตน ละเลยประโยชนทาน โดยทเรองประโยชนทานน ไมตองพดถง ระดบพระศาสนา หรอประเทศชาต แมในเรองครอบครว ซงใกลชดทสด ตอนนผคนจ�านวนมากกไมสนใจแลว อนทจรง อยาวาแตกจของครอบครวเลย แมกระทงกจตอพระศาสนา กควรใสใจเชนกน ชาวพทธหากมความเขาใจทถกตองในเรองน เวลามปญหาอะไรเกดขนกบพระศาสนา กจะไมนงดดาย เวลา มปญหาอะไรเกดขนกบสงคม กจะขวนขวายชวยเหลอ เพราะ ถอวานนกเปนการปฏบตธรรมอยางหนง

กำรปลอยวำง หมำยถง กำรท�ำจต ซงจ�ำเปนตองท�ำควบคไปกบกำรท�ำกจ

เนองจำกสงตำงๆ ไมเทยง เพรำะฉะนน จงยดมนถอมนไมได

ถำไมอยำกทกข จตใจกตองรจกปลอย รจกวำง แตขณะเดยวกน เมอพจำรณำใหด จะพบวำ

สงตำงๆ ไมเทยง กเพรำะแปรเปลยนไปตำมเหตตำมปจจย ถำเรำตองกำรใหควำมเปลยนแปลงเกดขนไปในทำงทด กตองสรำงเหตปจจยในทำงทสงเสรมควำมเจรญ

เพรำะฉะนน กตองขวนขวำยเรงท�ำกจ อยำงอมองอเทำ หรอผดวนประกนพรง


อาตมาไดพดถงธรรมะหลายค แลว ท�ากจ และท�าจตประโยชนตน และประโยชนทาน ทจรงประโยชนตนน กยงแบง ออกเปน ๒ ประเภท ไดแก ประโยชนขนตน กบ ประโยชน ขนสง ประโยชนขนตน ภาษาบาลเรยกวา “ทฏฐธมมกตถะ” ประโยชนขนสง เรยกวา “สมปรายกตถะ” ซงทจรง รวมถง ประโยชนสงสดหรอ “ปรมตถะ” ดวย

ทงประโยชนขนตนและประโยชนขนสงน เปนสงท เกอกลกน จะสนใจแตอนหนงอนใดไมได ประโยชนขนตน ไดแก การมสขภาพด มครอบครวทด มมตรด มการงานทด มทรพยเลยงตนใหมความสข เหลานเปนประโยชนทางโลก ทเหนไดชด สวนประโยชนขนสง หมายถง ความสขทางใจ

ป ร ะ โ ย ช น ข น ต น ก บ

ป ร ะ โ ย ช น ข น ส ง


52

เชนความอบอนใจเพราะมศรทธาในสงดงาม มความอมใจ เพราะไดท�าความด ชวยเหลอเออเฟอผอน มความภาคภมใจ เพราะด�าเนนชวตดวยความซอสตยสจรต ไมเบยดเบยนใคร มความแกลวกลามนใจเพราะมปญญาเปนเครองน�าทางชวต

นอกจากความอบอนใจ ความอมใจ ความภาคภมใจ และ ความแกลวกลามนใจแลว ยงมสงทประเสรฐกวานน ทเรยกวา ปรมตถะ ซงรวมอยในประโยชนขนสง หรอ สมปรายกตถะ ไดแก การมจตใจมนคงไมหวนไหว เมอมเหตรายมากระทบ เจอความพลดพราก สญเสย ถกตอวาดาทอ เจบปวย กไมเปน ทกข รวมทงมจตเกษมศานต ผองใส สงบเยน เปนอสระ เขาถง ภาวะอนเปนบรมสข ไดแกนพพานนนเอง

คนเรา เมอจะมงประโยชนสวนตน กควรใหไดทง ๒ อยาง คอ ประโยชนขนตน และประโยชนขนสง รวมถง ประโยชนขนสงสด ทง ๒ ประการเกอกลกนอยางมาก กลาวคอ ประโยชนขนตน เชน การมสขภาพด การมเงน มงาน มสถาน- ภาพ มสวนชวยท�าใหเขาถงประโยชนขนสงขนไดสะดวกขน

ในสมยพทธกาล มชายผหนงหวเพราะไมไดกนอาหาร แตกมาฟงธรรมจากพระพทธเจา แทนทพระองคจะทรงแสดง


ธรรมเลย กใหเขาไดกนอาหารกอน พอเขาอมแลว พระองคจง ทรงแสดงธรรม เมอทรงแสดงธรรมเสรจ ชายผนนกบรรลธรรม เปนพระโสดาบน การทพระองคไมทรงแสดงธรรมใหชาย ผนนตงแตแรก เพราะพระองคทรงเหนวาเขายงหวอย จตยง ไมพรอมทจะฟงและพจารณาธรรมไดด ตอเมอหายหวแลว จตจงพรอมทจะฟงธรรม

แนนอนวาหลายคนหรอสวนใหญคงไมถงกบบรรลธรรม เมอไดฟงธรรมขณะทองอม แตถาเรามสขภาพด ไมเจบปวย ไมอดไมอยาก ไมหวโหย การฟงธรรมหรอปฏบตธรรมของเรา กเจรญงอกงามไดงาย ถาเราไมมหนสน ไมตองดนรนหาเงน กยอมมเวลาวางมาฟงธรรมหรอท�าสมาธภาวนา ชวยใหเขาถง ประโยชนขนสง และเมอเราเขาถงประโยชนขนสง เชน มจต ผองใส ใจเบกบาน เขาถงความสขทประณต ไมลมหลงในสข จากวตถ ภาวะเหลานยอมชวยใหการแสวงหาประโยชนขนตน ของเราเปนไปอยางถกตอง อยในขอบเขตทเหมาะสม ไมใช เอาแตแสวงหาทรพยอยางไมร จกหยด จนเกนความพอด จนเปนทกข เตมไปดวยความเครยด หรอเอาแตเสพวตถเพราะ เหนแกความเอรดอรอย จนกระทงเกดโรคภยแกรางกาย หรอ หนกกวานนคอ ยอมท�าชว ทจรต คอรรปชน ปลนจ เพราะ ลมหลงในทรพยหรอวตถสงเสพ กลาวอกนยหนง ประโยชน


54

หรอความสขทางใจ ชวยใหการแสวงหาประโยชนสวนตนของ เราเปนไปแบบไมลมหลง ชวยใหชวตไมเพลนในความสข และ ไมทกขเมอสญเสย

อยางไรกตาม ชาวพทธทกวนน จ�านวนมากทเดยวท ละเลยประโยชนขนสง หรอประโยชนขนสงสด สนใจแต ประโยชนขนตน โดยทประโยชนขนตน กถกลดทอนเหลอ เพยงแคความมงม ความร�ารวย หรอการมเงนทอง เดยวน แมแตพระใหพรวา ขอใหมอาย วรรณะ สขะ พละ หลายคนก

ไมคอยสนใจ แตพอพระใหพรวา ขอใหมปฏภาณ ธนสาร

สมบต หผงเลย ยงประโยชนขนสง หรอประโยชนสงสด กยงไมสนใจ

มเรองเลาวา เมอสมยหลวงปด พรหมปญโญ มชวตอย มพระรปหนงเมอครบก�าหนดสกทานกมาหาหลวงป เพอขอให หลวงปพรมน�ามนตและใหพร ระหวางทหลวงปพรมน�ามนต พระรปนกกมกราบ และนกอธษฐานในใจ “ขอความมงม มหาศาล ขอลาภขอผลพนทว มกนมใชไมรหมด จะไดแบงไป ท�าบญมากๆ” เมอเงยหนาขนมา กเหนหลวงปจองหนา แลว หลวงปกบอกวา “ททานคดนะมนต�า คดใหสงไวไมดหรอ แลวเรองททานคดนะ จะตามมาทหลง”


ทหลวงปบอกวา “ททานคดนะมนต�า” หมายถงอะไร หมายถง ความอยากร�ารวย มเงนมทองมากๆ ทานเหนวา มอยางอนทดกวา ประเสรฐกวา นนคอ ประโยชนขนสง หรอ ความสขทางจตใจ รวมทงธรรม ทท�าใหจตใจมความสข พด อกอยางคอ อรยทรพย ทานจงเตอนพระรปนวา “คดใหสงไว ไมดหรอ”

เวลาไปท�าบญ ไปขอพรพระ สงทชาวพทธจ�านวนมาก อยากจะไดฟงจากพระ คอ ค�าวา “รวย รวย รวย” แตไมไดคด เลยวา คนทรวยแตฆาตวตายกมาก แมแตอาย วรรณะ สขะ พละ กไมไดเปนหลกประกนแหงความสข คนทฆาตวตาย จ�านวนมาก กมสขภาพด ไมไดเจบเลย หลายคนรปหลอ หนาตาด สะสวย ร�ารวย เรยกวา มประโยชนขนตนไมขาดแคลน แตเขากยงทกข กลดกลมจนฆาตวตาย นนแปลวา ประโยชน ขนตนนน ไมเพยงพอทจะท�าใหเรามความสขอยางแทจรง มนเปน แคพนฐานทจะชวยใหเกดความสขทประเสรฐ

ความสขทแทอยทใจ ซงจะเกดขนไดกตอเมอ เราสรางสม คณธรรม บ�าเพญคณงามความด มศรทธา มศล มจาคะ คอ ความเสยสละ มปญญา มสตสมปชญญะ ความรตว เหลาน คอประโยชนขนสง ทจะน�าไปสประโยชนขนสงสด คอความ


56

สงบเยน เปนอสระ จตมนคง ไมหวนไหวเมอเจอความสญเสย ไมใชวาดใจเมอไดลาภ ไดยศ ไดสข ไดสรรเสรญ แตพอเสอม ลาภ เสอมยศ หรอเมอเจอค�าตอวาดาทอ เจอเหตราย จตใจก หมนหมอง คบแคน โศกเศรา ร�าไรร�าพน ซงเปนอาการ ทเกดขนกบผคนมากมาย รวมทงคนทประสบความส�าเรจ มเงนทองมากมาย

เปนเพราะชาวพทธเวลาน ละเลยประโยชนขนสง ไปหมกมนลมหลงกบประโยชนขนตน จงจมอยในความทกข หรอหลงไปในทางทผดหรอทางอบายไดงาย เพราะประโยชน ขนตน นอกจากจะไมชวยใหเกดความสขอยางแทจรงแลว ยง เจอไปดวยทกข คอ ทกขเพราะแสวงหา ไหนจะตองตอสแยงชง กบคนอน ครนไดมาแลว กยงทกขเพราะรกษา คอยดแลไมให สญหายหรอเสอมเสย นอกจากนนกยงทกขเมอมนสญเสย หรอสญหายไป ยงไมตองพดถงความสขทจดจางเมอไดเสพ หรอไดใช หรอครอบครองมนไปนานๆ โดยเฉพาะทรพยสมบต สถานภาพ ชอเสยงเกยรตยศ หรอแมแตคครอง ท�าใหอยากได ของใหม ไมรจบ แตไมวาจะดแลรกษาอยางไร ในทสดมนก เสอมเสย สญหายไป พดงายๆ คอ ประโยชนขนตนแมจะให ความสข แตกเปนสขชวคราว แถมดวยทกขยาวนาน หาก ไมรจกเกยวของอยางถกตอง เชน ยดตดถอมนหรอลมหลง


แตถาเราใสใจกบประโยชนขนสง สามารถเขาถงประโยชน ขนสงความลมหลงในประโยชนขนตนกจะลดลง ไมหลง เพลนจนประมาท หรอลมหลงจนท�าชว หรอเปนทกขเมอเกด ความสญเสยพลดพรากไป

อาตมาพดมา ๓ คแลว คอ ท�าจตกบท�ากจ ประโยชนตน กบประโยชนทาน โดยทประโยชนตนกบประโยชนทาน กตอง ม ๒ สวน คอ ประโยชนขนตน กบ ประโยชนขนสง เมอเรา จะท�าประโยชนใหเกดขนกบผอนหรอสวนรวม กอยานกถงแต เรองมทรพย หรอการมสขภาพด การมเงน มงาน ตองนกถง ประโยชนขนสงดวย คอการท�าใหพบความสงบในจตใจ ม ความอบอนใจ เพราะมศรทธาในสงดงาม มความภมใจเพราะ ชวยเหลอผอน ท�าชวตใหมคณคา มความอมใจทไดท�าความ ด มความซอสตยสจรต อยางการเลยงลกหรอสอนศษย กถอ เปนการบ�าเพญประโยชนทาน นอกจากชวยใหลกหรอลกศษย เขาถงประโยชนขนตน เชน มวชาความรประกอบอาชพ ม การงานทมนคงแลว ควรชวยใหเขาเขาถงประโยชนขนสงดวย คอ มคณธรรม มธรรมชวยรกษาใจ ใหอยเยนเปนสข มอรย- ทรพย ทท�าใหเกดสขอยางแทจรง


ค�าสอนของพระพทธเจาในระดบจรยธรรม ยงมอกคหนง กคอ การใหความส�าคญทงกบบคคล และ สงแวดลอม การท เราจะท�าประโยชนตนใหเกดขน หรอท�าใหชวตจตใจเจรญ งอกงาม ปจจยหนงทมองขามไมไดกคอสงแวดลอม แมแต คนทตงใจมาปฏบตธรรม ตงใจมาท�าความเพยร เพอใหเกด ประโยชนขนสง คอความสงบเยนในจตใจ หรอประโยชนขน สงสด คอ การพนทกข หรอนพพาน สงแวดลอมทเกอกลเปน เรองจ�าเปน ดวยเหตนพระพทธเจาจงใหความส�าคญกบสงท เรยกวา สปปายะ หรอปจจยเกอกลตอธรรม ผทจะมาปฏบต ธรรม ตองค�านงถงค�าวาสปปายะ ซงมอย ๗ ขอ ค�าวาสปปายะ ในภาษาไทย แปลวา สบาย แตความหมายจรงๆ แปลวา เกอกลหรอเหมาะสม

บ ค ค ล ก บ ส ง แ ว ด ล อ ม


60

สปปายะ คอ สงทเกอกลตอการปฏบตธรรม ใน ๗ ขอ นน ม ๔ ขอ ทเกยวกบสงแวดลอมโดยตรง เชน อาวาส- สปปายะ คอสถานททเหมาะสม โคจรสปปายะ คอทเทยว บณฑบาตทเหมาะด อยไมไกลจากหมบานหรอชมชนทม อาหารบรบรณ ปคคลสปปายะ คอ บคคลทเกอกลตอการ ปฏบต มกลยาณมตรหรอผทรงคณธรรมเปนทปรกษา รวมทง อตสปปายะ หรอดนฟาอากาศทเหมาะสม ทง ๔ ประการน เปนปจจยแวดลอมทเราจะมองขามไมได เราจะไปปฏบตธรรม ทไหน กตองค�านงถงสปปายะทง ๔ ประการ ไมนบอก ๓ ประการ คอ อาหารทเหมาะสม โภชนสปปายะ หรออาหาร ทเหมาะสม ภสสสปปายะ การพดคยทเหมาะกน และอรยาปถ- สปปายะ หรออรยาบถทเหมาะกน

เมอพระพทธเจาเสดจออกบรรพชานน ขณะทยงไมพบ หนทางแหงการตรสร พระองคทรงเหนสถานทหนง รมแมน�า เนรญชรา ทรงประทบใจสถานทนนเพราะทรงเหนวาเปนถน รมณย พระองคไดตรสถงสถานทนนดวยภาษาทงดงามวา “ภมสถานถนนเปนทรมณยหนอ มไพรสณฑรมรนนาชนบาน

ทงมแมน�าไหลผาน น�าเยนชนใจ ชายฝงทาน�ากราบเรยบ อกทง

โคจรคาม (คอทเทยวบณฑบาต) กมอยโดยรอบ เปนสถานท

เหมาะจรงหนอ ทจะบ�าเพญเพยรส�าหรบกลบตรผตองการ


ท�าความเพยร” ดวยเหตน พระองคจงประทบนงตรงนน แลวทรงตกลงใจวา จะท�าความเพยร ณ ทแหงนน

พระพทธองค แมทรงบ�าเพญบารมทง ๑๐ มาจนครบถวน แตการตรสรของพระองคส�าเรจขนได กตองอาศยสงแวดลอม ดวย พระองคทรงเจาะจงเลอกสถานทนนเปนทท�าความเพยร เพราะเปนทรมณย คอสงบ สงด เปนสงแวดลอมทเกอกล ในคนทพระองคตรสรสมมาสมโพธญาณ สถานททรงประทบ กคอใตตนโพธบรเวณนน กลาวไดวา การตรสรของพระองค เกดขนไดกเพราะกอาศยสงแวดลอมทเกอกล สงแวดลอมนน คอทรมณย

การตรสรของพระพทธองคเปนตวอยางทชใหเหนถง ความส�าคญของสงแวดลอม ทเกอกลตอความเจรญงอกงาม ในทางจตใจจนท�าใหเกดปญญา คงไมใชเรองบงเอญ ทพระ- พทธเจาทกพระองค ตงแตอดตมาจนถงปจจบน รวมทงอนาคต ทกพระองค ตรสรใตตนไม เชน พระกกสนธะตรสรใตตน ซกใหญ พระโกนาคมนะตรสรใตตนมะเดอ พระกสสปะตรสร ใตตนไทร หรอตนนโครธ พระพทธเจาองคปจจบนกตรสร ใตตนโพธ สวนพระศรอรยเมตไตรยตรสรใตตนกากะทง ใคร เหนตนกากะทงกอยาตดนะ เพราะวาอก ๒๕๐๐ ปขางหนา


62

พระศรอรยเมตไตรยจะเสดจมาตรสร ท�าไมพระพทธเจา ทกพระองคตรสรใตตนไม กเพราะตนไมเปนสวนหนงของ

สงแวดลอม ทท�าใหสงบสงด เกดความรมเยน เกอกลตอการ

เหนแจงในสจธรรม

ค�าวาสงแวดลอม ไมไดหมายถงสงแวดลอมทเปน ธรรมชาต หรอสงแวดลอมทางกายภาพ เทานน แตยงรวมถง สงแวดลอมทางสงคม ดวย ส�าหรบพระสงฆ สงแวดลอมทาง สงคมทเกอกลเกดขนไดกเพราะพระวนย สงแวดลอมของพระ คอ สงฆ หรอ สงฆะ ซงกคอหมพระ สงฆ จะเปนสงแวดลอม ทเหมาะกบความเจรญงอกงามของพระแตละรปได กเพราะ เปนไปตามพระวนย หรอมพระวนยเปนทตง

อยางทอาตมาไดพดตงแตตนแลววา พทธศาสนาประกอบ ดวย ๒ สวน ซงกคอ ธรรม และ วนย ธรรม หมายถงค�าสอน หรอผลของการปฏบตตามค�าสอน ซงเกดขนภายในและ แสดงออกมาสการกระท�าภายนอก ขณะเดยวกน ธรรมจะ เจรญงอกงามในตวบคคลไดกตองอาศยสงแวดลอมทเกอกล ส�าหรบพระ สงแวดลอมดงกลาวทส�าคญกคอสงฆ สงฆจะ เกอกลตอความเจรญงอกงามของพระแตละรปได กตอเมอสงฆ หรอสงฆะ มพระวนยเปนพนฐานหรอเครองก�ากบ


เวลาพดถงพระวนย หลายคนจะนกถงขอปฏบตสวนตว แตทจรงแลว พระวนย คอ ระเบยบแบบแผนแหงความเปนอย และความประพฤตสวนบคคล ขณะเดยวกนกเปนระเบยบ แบบแผนทก�าหนดกจการของหมคณะ พดงายๆ คอ เปน ตวระบบ หรอสรางระบบใหกบพระภกษ เปนระบบทชวย เกอกลตอความเจรญงอกงามของตวบคคล ถาสงฆเปรยบ เสมอนบานหรอตก วนยกคอโครง ถาโครงด บานหรอ

อาคารนนกดมนคง ใครทอยในบาน หรออาคารทด แขงแรง

มนคง ชวตกมความสข ท�าการงานตางๆ ไดสะดวก เจรญ

กาวหนา

พทธศาสนาใหความส�าคญแกการสรางสงแวดลอมท เกอกลตอการปฏบต เพอความเจรญงอกงามสวนบคคล อนน ปรากฏชดในแนวคดหรอหลกการเกยวกบพระวนย

ฉะนน ถาเราศกษาธรรมและวนยควบคกน จะพบวา พระพทธเจาทรงใหความส�าคญอยางมากกบการสรางและ สรรหาสงแวดลอมทเกอกล ทงสงแวดลอมทางกายภาพทเปน รมณย คอเปนธรรมชาตทสงบ สงด และสงแวดลอมทางสงคม หรอหมคณะทอยกนอยางเรยบรอยโดยมพระวนยเปนตวก�ากบ สงฆในพทธศาสนาเปนเสมอนกบตวแทนของสงคมอดมคต


64

ทมขนเพอสงเสรมความเจรญงอกงามสวนบคคล ขณะเดยวกน

กสะทอนแนวคดของพทธศาสนาทมองวา ความเจรญงอกงาม สวนบคคลกบสงแวดลอมทเกอกลนน แยกจากกนไมได จะ ตองไปดวยกน แตนคอสงทชาวพทธจ�านวนไมนอยมองขามไป จงมองไมเหนความส�าคญของการมสงแวดลอมทางสงคม

ทเกอกลตอการปฏบตธรรม สดทายกเลยเขาใจไปวา การปฏบต

ของชาวพทธเปนเรองเฉพาะตว หรอเปนเรองสวนบคคล ท

ไมเชอมโยงกบสงแวดลอม

การเขาใจสาระของพระวนยทพระพทธเจาทรงบญญต ขนนน นอกจากจะท�าใหเราเหนวาสงแวดลอมทางสงคม มผล ตอความเจรญงอกงามตอตวบคคลแลว กยงชใหเหนวาบคคล

กมหนาทรกษาสงแวดลอมใหด อนนชดเจนมากหากศกษา

เรองพระวนย เพราะพระทกรปมหนาทตองรกษาพระวนย

เอาไว ไมใชเพอประโยชนสวนตนเทานน แตเพอประโยชน

สวนรวม เพราะถาไมรกษาพระวนย กเหมอนบานทมโครง ไมด ออนแอ ยอมพงลงมาไดงาย ท�าใหทกคนเดอดรอน อนน คอผลเสยทเกดกบสวนรวม ขณะเดยวกนกแนชดอยแลววา ถาไมปฏบตตามพระวนย ผลเสยกจะเกดกบบคคลผนนดวย เชนกน ชวตทเจรญงอกงามของพระภกษกยอมเกดขนไดยาก เพราะวนยเปนเครองฝกตน ถาไมปฏบตตามพระวนย กงายท


จะถกกเลสและความเหนแกตวครอบง�า แตจะมองวาพระวนย เปนเครองฝกตนอยางเดยวยอมไมพอ ตองมองวาพระวนย เปนสงสรางสรรคใหเกดสงแวดลอมทดดวย

ทานเจาประคณสมเดจพระพทธโฆษาจารย เรยกวนย วาเปน “ระบบชวต ระเบยบสงคม” ชวตจะเจรญงอกงามได ตองมระบบชวตและระเบยบสงคมทเกอกลดวย อนนกโยงมา สประเดนทวา คนเราจะพฒนาตน มชวตทเจรญงอกงาม เปยมดวยคณธรรม ตองอาศยสงแวดลอมทด แตนเปนสงท ชาวพทธเรามองขามไป จ�านวนไมนอยคดวาคนเราจะดได อาศยความเพยรพยายามสวนบคคลกพอแลว เชน อาศย กรรมดทท�าไว ไมวาในชาตน หรอชาตทแลว แตมองขามอก ปจจยหนง นนคอ อทธพลของสงแวดลอม

ถาพระพทธเจาไมเหนความส�าคญของสงแวดลอมใน การหลอหลอมใหคนเปนคนด หรอมชวตทงอกงาม พระองค ยอมไมทรงสถาปนาสงฆโดยมวนยเปนตวก�ากบ เพอใหเปน สงแวดลอมทเกอกลตอความเจรญงอกงามของพระแตละรป เราจะพบวาค�าสอนของพระพทธเจา ใหความส�าคญกบเรอง ของสงแวดลอมไวมาก ไมเพยงสงแวดลอมทางธรรมชาต อนสงบสงดเปนรมณย แตรวมทงสงแวดลอมทางสงคมทเกอกล


66

เชน มการจดสรรทรพยากรทด มระเบยบแบบแผนทางสงคม ทเกอกล ซงชวยใหผคนมชวตทงาม รวมทงมศลธรรม

ในพระสตรหนงชอวากฏทนตสตร พระพทธเจาไดตรส เลาถงพระราชาชอพระเจามหาวชตราช พระองคตองการจะท�า มหายญ หรอการบชายญครงใหญ มการฆาสตวจ�านวนมาก จงไดปรกษากบพราหมณปโรหต พราหมณปโรหตไดทวงวา การท�ามหายญในเวลานยงไมเหมาะ เพราะวาบานเมองเตม ไปดวยโจรผรายมากมาย จะตองจดการกบปญหานกอน เมอ พดถงปญหาน พระราชากมความคดวา จะตองใชอาชญากบ โจรผรายใหมากขน เชน จบมาจองจ�า ทรมาน หรอประหารชวต พราหมณปโรหตกทวงอกวา ท�าเชนนนไมได จะยงมโจรผราย มากขน

ปโรหตไดเสนอวาวธทจะท�าใหโจรผรายนอยลง กคอ ๑. แจกพนธพช และอาหารใหกบชาวนา ชาวไรอยางทวถง ๒. แจกทนใหพอคาใหทวถง ๓. แจกเงนเดอน และเบยหวด ใหแกขนนางและเหลาเจาหนาทใหทวถง พระราชากเชอและ ท�าตาม ปรากฏวาโจรผรายหายไป ผคนอยอยางมความสข ไมตองปดบาน แมแตเดกกยงมความสข ฟอนร�าอยบนอกแม


นาสนใจตรงทพราหมณปโรหตไมไดแนะน�าวาใหนมนต พระมาเทศนเยอะๆ หรอใหสอนธรรมมากๆ แตกลบเสนอวา วาใหกระจายโภคทรพย ไมวาจะเปนพชพนธอาหาร เงนทน เบยหวดใหทวถง พดงายๆ คอวา ท�าใหระบบเศรษฐกจด เมอ ระบบเศรษฐกจด ผคนกจะมศลธรรม โจรผรายลดนอยลง นเปนตวอยางของการจดสรรสงแวดลอมใหด ซงจะมผลสงให ผคนมศลธรรมมากขน ปลนจนอยลง

บอยครงเวลาเราพดถงการท�าใหผคนมศลธรรม มความ ประพฤตทดงาม เรามกจะนกการใชกฎหมาย ใชอ�านาจ หรอ ไมกนกถงแตการสอนศลธรรม แตมองขามการท�าสงแวดลอม ใหด

ในประเทศองกฤษเคยมการทดลองทนาสนใจ มถนน ๒ สาย ทอยหางกนไมถง ๒ กโลเมตร ทง ๒ สาย มสภาพ คลายๆ กน คอเปนยานคนจน และมอาชญากรรมมากพอๆ กน ถนนสายหนงมการดแลเอาใจใสอยางด เชน ท�าความสะอาด ทกวน เกบขยะทกชน ลบรอยขดเขยนบนก�าแพง มการปลก ไมดอกตรงขอบถนน และรดน�าเปนประจ�า ไฟรมถนนทแตก กไดรบการซอม รวมทงซอมปายทแตกหกและทาสใหม เขาท�า อยางนตลอดหนงป หลงจากนนเขาน�าสถตอาชญากรรมของ


68

ถนนทง ๒ สายมาเปรยบเทยบกน ปรากฏวาถนนสายทสะอาด และงดงาม มอาชญากรรมลดลงเกอบครงหนง

อาชญากรรมบนถนนสายแรกลดลงไปเกอบครง ทงๆ ท ไมมต�ารวจมาลาดตะเวน ไมมการเทศน หรอการสอนศลธรรม ไมมการรณรงคดวยค�าขวญ แตเพยงท�าสงแวดลอมใหด ปรากฏวา การลกขโมย ปลน จ ลดลง การทดลองนชใหเหนวา สงแวดลอมมสวนส�าคญในการสงเสรมศลธรรมหรอคณธรรม ของผคน อยางนอยกท�าใหผคนกออาชญากรรมนอยลง ใน ทางตรงขาม ถาสงแวดลอมไมด ศลธรรมของผคนกตกต�าได

ประเดนดงกลาวมกลาวไวในจกกวตตสตรซงเปนพระสตร ทพดถงปจจยาการทางสงคม หมายถงเหตปจจยทน�าไปสปญหา ตางๆ ในสงคม ขอความตอนหนงกลาววา เมอความยากจน แพรระบาด อทนนาทาน คอการลกขโมย กจะแพรระบาด ท�าใหเกดการใชอาวธ และปาณาตบาตแพรระบาด จากนน มสาวาท รวมทงการสอเสยดกแพรระบาด แลวการประพฤตผด ในกามกแพรระบาดตามมา รวมทงการพดค�าหยาบ พดจา เพอเจอ จากนนความโลภและความคดรายกจะแพรระบาด แลวมจฉาทฏฐกจะแพรระบาดตามมา กลาวอกนยหนง อกศลกรรมบถ ตงแตขอแรกไปจนถงขอสดทาย จะเกดขน


อยางแพรหลาย เมอความยากจนแพรระบาด

ขอความในพระสตรดงกลาวชใหเหนถงความเชอมโยง สมพนธอยางใกลชดระหวาคณธรรมสวนบคคลกบคณภาพ ของสงแวดลอม ไมวาจะเปนสงแวดลอมทางสงคม หรอทาง เศรษฐกจ

มการวจยของศาสตราจารยคนหนงชอ Richard Wilkin- son เขาไดศกษางานวจยมากมายทเกยวกบความเหลอมล�า ทางเศรษฐกจวา มผลอยางไรเกยวกบคณภาพชวต และ พฤตกรรมของผคน รวมทงปรากฏการณตางๆ ในสงคม เขา พบวาประเทศร�ารวยทมความเหลอมล�าทางเศรษฐกจนอย เชน ญปน นอรเวย สวเดน เดนมารค มปญหาทางสงคม นอยกวาประเทศร�ารวยทมความเหลอมล�าทางเศรษฐกจมาก เชน สหรฐ องกฤษ โปรตเกส สงคโปร กล าวคอ ม อาชญากรรมนอยกวาคนตดคกนอยกวา วยรนทองในวยเรยน นอยกวา รวมทงผคนมความระแวงกนนอยกวา

เขาไมเพยงศกษาเปรยบเทยบระหวางประเทศร�ารวยเทานน แตยงศกษาเปรยบเทยบระหวางรฐตางๆ ในสหรฐ กได ขอสรปเหมอนกนวา รฐทมความเหลอมล�าทางเศรษฐกจนอย


70

มปญหาสงคมนอยกวารฐทมความเหลอมล�าทางเศรษฐกจมาก เชน อาชญากรรมมนอยกวา คนตดคกนอยกวา เปนตน

หนงสอของเขาทชอวา The Spirit Level ชใหเหน อยางชดเจนวา ความเหลอมล�าทางเศรษฐกจมผลอยางมาก ตอปญหาสงคม และพฤตกรรมของผคน ทงในแงศลธรรม สขภาพ สงแวดลอม และการมสวนรวมในสงคม งานชนนเปน การเสรมย�าวา สภาพสงคมมผลตอพฤตกรรม และคณภาพจต ของผ คน ซงเชอมโยงกบคณธรรมหรอศลธรรมของผ คน เพราะฉะนน ถาหากเราตองการใหผคนมชวตทเจรญงอกงาม ประกอบดวยคณธรรม เราจะมองขามอทธพลของสงแวดลอม ไมได อยางไรกตามดงทอาตมาไดกลาวแลววาชาวพทธจ�านวน มากมองไมเหนความสมพนธระหวางคณภาพของบคคลกบ อทธพลของสงแวดลอม เรามกจะไดยนผคนพดวา ถาท�าให คนดแลว สงคมกจะดไปดวย แตไมไดมองตอไปวาถาสงคมไมด คนกจะดไดยาก และการท�าใหคนดเพมขน กยงเปนไปไดยาก

ถาเราตระหนกถงความส�าคญของสงคมทมตอตวบคคล แลว เรากจะไมนงดดายในการท�าใหสงคมหรอสงแวดลอม ดขน เพราะถอวาเปนการสงเสรมธรรมไดเหมอนกน ตรงน กจะมาโยงไปถงคสดทาย ทอาตมาอยากจะน�ามากลาว


ดงไดกลาวแลววา ท�ากจกบท�าจต ตองไปดวยกน ประโยชน สวนตนกบประโยชนทานกตองไปดวยกน โดยทประโยชนตน หรอประโยชนทาน ไมวาจะเปนประโยชนขนตนหรอประโยชน ขนสง กเกอกลกน บคคลกบสงแวดลอมกสมพนธกน

คสดทายทอยในค�าสอนของพระพทธเจาในระดบจรย- ธรรมกคอ “โลก กบ ธรรม” คนทวไปมกจะมองวาโลกกบ ธรรม เปนสงแยกกน แตทจรงแลว ถาเราอานพระไตรปฎก จะพบวาค�าสอนของพระองค มเรองโลกๆ เยอะเลย เรองโลกๆ หมายถงเรองเกยวกบการด�าเนนชวตทวไป หรอประโยชน

โ ล ก ก บ ธ ร ร ม


74

ขนตน เชน ค�าสอนเกยวกบการประกอบอาชพ การแบง ทรพย การปกครอง แมกระทงการกนอยางไรไมใหอวน หรอ การมอายยนยาว เชน ทรงแนะน�า ใหกนอาหารทยอยงาย รจกท�าความสบายใหกบตวเอง แตกไมท�าความสบายใหมาก เกนไป มศล และมกลยาณมตร เปนตน ค�าสอนเกยวกบเรอง ทรพย การท�ามาหากน การดแลสขภาพ เหลานจดวาเปนเรอง ทางโลกทงนน แตพระพทธเจากทรงสอน ไมไดสอนแตเรอง หลดพนจากทกข หรอสอนธรรมขนโลกตตระเทานน

ถาเราตระหนกวา โลกกบธรรมไมไดแยกกน กจะเหนวา การท�างานทางโลก กสามารถสงเสรมธรรมได ท�างานทางโลก อาจจะหมายถง การปรบปรงสงแวดลอมใหด มความสงบสงด มธรรมชาตทเจรญตาเจรญใจ หรอชวยใหสงคมมความเหลอมล�า นอยลง แมกระทงการสรางสะพาน การขดบอน�า ซงเปนเรอง ทางโลก แตกสามารถสงเสรมธรรมได

ตวอยางทเดนชดในเรองนคอพระเจาอโศก พวกเรา คงทราบแลววา นอกจากการสงเสรมพทธศาสนา ช�าระสงฆ ใหบรสทธแลว พระองคยงทรงใสใจกบการสงเคราะหราษฎร เชน สรางสวน ขดสระน�า ท�าถนนหนทาง สรางทพกคนเดนทาง สงเหลานพระองคไมไดท�าเพอบ�าบดทกข บ�ารงสขแกผคน


เทานน หากยงทรงมงหวงใหคนประพฤตธรรมดวย เหนได จากจารกพระเจาอโศก ตอนหนงมขอความวา “ทขาฯ ได ท�าการเชนน กดวยจดมงหมายขอน คอเพอใหประชาชน

ทงหลายประพฤตปฏบตตามธรรม” เหนไดชดเลยวาในทศนะ ของพระเจาอโศก การปรบปรงสงแวดลอม การสงเคราะหดวย วตถ สามารถสงเสรมใหผคนปฏบตธรรม แสดงใหเหนวา โลกกบธรรมไมไดแยกกน

แตเดยวน เรามองโลกกบธรรมแยกกน เชน ถาจะ สงเสรมใหคนมธรรม กตองแนะน�าใหไปปฏบตธรรม ฟงธรรม หรอจดใหมการเทศนา แสดงธรรมมากๆ แตเราไมไดมองวา การจดสรรสงแวดลอม ซงเปนกจกรรมทางโลกนนสงเสรมธรรม หรอเปนการปฏบตธรรมได ดงพระพทธองคไดตรสวา “ชน เหลาใดปลกสวน ปลกปา สรางสะพาน จดทบรการน�าดม

และบงบอสระน�า ใหทพกอาศย บญของชนเหลานนยอมเจรญ

งอกงามทงคนทงวน ตลอดทกเวลา”

การท�างานทางโลกกสงเสรมธรรม ทานอาจารยพทธทาส จงบอกวา “การท�างานคอการปฏบตธรรม” การท�างานนทาน หมายความรวมถงการประกอบอาชพ หรอการท�างานในชวต ประจ�าวน ซงเปนงานทางโลก ถาเราท�างานทางโลกเปน เราก


76

จะใชการท�ากจ ใหมาสงเสรมหรอสนบสนนการท�าจต ท�าใหมสต ลดความเหนแกตว ไมยดตด ถอมน ในความส�าเรจ ไมหวนไหว ในค�าวพากษวจารณ สงเหลาน ลวนเปนธรรมะทงนน

เมอเรารจกท�างานทางโลก เชน ท�างานอยางมสต ธรรม ในใจเรากงอกงาม อกทงยงสามารถสงเสรมธรรมใหเกดขนในใจ ของผคนดวย เพยงแคเราท�าใหสงแวดลอมเปนรมณย มตนไม มความสงบสงด ไมวาในวด ในสถานทสาธารณะ อาตมาเชอวา ผคนจะมความรสกสงบเยน และมใจนอมเขาหาธรรม ไมใชแค สขภาพจะดขนเทานน แตจตใจยงจะใฝธรรมไดงาย เวลาจะ ปฏบตธรรม ไมวาการเจรญสต ท�าสมาธภาวนา กท�าไดงายขน สะดวกขน

ถำเรำศกษำธรรมและวนยควบคกน จะพบวำพระพทธเจำทรงใหควำมส�ำคญอยำงมำกกบกำรสรำงและสรรหำสงแวดลอมทเกอกล ทงสงแวดลอมทำงกำยภำพทเปนรมณย

คอเปนธรรมชำตทสงบ สงด และสงแวดลอมทำงสงคม หรอหมคณะ

ทอยกนอยำงเรยบรอย โดยมพระวนยเปนตวก�ำกบ


ฉะนน เราอยามองขามสงทเราเรยกวางานทางโลก เพราะวาถาเราท�าใหด มนกสงเสรมธรรมได พระเจาอโศกทรง เหนความสมพนธ และความส�าคญของเรองน มาตง ๒๕๐๐ ปแลว ทจรงคนแตกอนกเหนขอน อยางการท�าบญ คนสมยกอน กมองวาท�าไดหลายวธ ไมจ�าเปนตองมาท�ากบพระ หรอท�าทวด แตท�ากบชมชนกได

มฆมานพ เปนแบบอยางทชาวพทธพงปฏบต เรองราว ของมฆมานพ คนไทยสมยกอนรจกด เพราะอยในต�านานท คนไทยสมยกอนเรยกวาก�าเนดพระอนทร เรองราวของทาน อยในคมภรขนอรรถกถา ทชาวพทธน�ามาเลาสบตอกนมา

มฆมานพ เปนคนทรบผดชอบตอสวนรวม ทไหนสกปรก กชอบท�าความสะอาดใหนาอย ทแรกกท�าลานในหมบานให เรยบรอยนารนรมย ภายหลงกไปพฒนาถนนหนทาง ปรบ ทางเขาหมบานใหยานพาหนะเขาออกไดสะดวก สรางศาลาขน ทสแยก แลวกขดสระน�า สรางสะพาน ตอนหลงท�างานจนค�า เพอนบานถามวาไปท�าอะไรมา เขากตอบวา “ไปท�าบญ ช�าระ ทางสวรรค” ตอนหลงกมคนอนเหนดเหนงามดวย มารวมสมทบ จนมถง ๓๓ คน ภายหลง มฆมานพไดชกชวนใหชาวบานม ความเออเฟอเผอแผกน ละเวนอบายมข จนชาวบานรกษาศล ทงหมบาน


78

มฆมานพและพวกเมอสนชวตกไปเกดในสวรรค โดย มฆมานพไดเปนทาวสกกะหรอพระอนทร เรองราวของมฆมานพ อาจเปนแบบอยางใหพระเจาอโศกบ�าเพญบญสงเสรมธรรม ดวยการสรางสะพาน ขดบอน�า ดงทกลาวมากได

เพราะฉะนน การท�าบญจงไมไดหมายความวาตองเปน เรองศาสนาลวนๆ การท�าอะไรทเปนประโยชนตอสวนรวม แมเปนเรองทางโลกกเปนการท�าบญเชนกน เปนการสงเสรม ธรรมในใจของตนเอง และสงเสรมธรรมในใจของผอนทได รบประโยชนจากการกระท�านนๆ ดวย พระสมยกอน ทาน ท�างานทางโลกมาก เชน สอนวชาทางโลก สอนวชาชาง วาดรป หลอพระ รกษาคนดวยสมนไพร บางททานกชวนชาวบาน พฒนาหมบาน เวลาชาวบานทะเลาะกน ทานกชวยไกลเกลย ระงบความขดแยง งานเหลานเปนเรองทางโลกทงนน แตทาน กรวาการท�าอยางนนเปนการสงเสรมธรรม และตวทานเองก ไมไดทงธรรม ทานกยงเจรญภาวนา และสอนธรรมะใหกบผคน ดวย

สรปกคอวา ในการฝกฝนเพอพฒนาตน หรอพฒนา บคคลนน เราตองท�าควบคไปกบการเกอกลผอน ควบคไปกบ


การสรางประโยชนทาน รวมทงการจดสรรสงแวดลอมใหเกอกล

อาตมาขอกลบมาเรองสงแวดลอมกนอกครง

เรองนทานเจาประคณสมเดจพระพทธโฆษาจารย เขยน ไวชดเจนมาก อาตมาอยากน�าขอเขยนของทานมากลาวในทน เพราะเตอนสตชาวพทธไดดมาก คอทานเหนวา การจดสรร สงแวดลอมใหดงามนนเปนสงส�าคญตอความเปนไปของพทธ ศาสนา ทานยงย�าใหเราเอาสารตถะของวนยมาใช เพอจดสรร สงแวดลอมใหเกอกลตอธรรมของผคน

“ถาหลงลมความหมายทลกซงของวนย ไมน�าเอา

เจตนารมณทางสงคมของพระพทธศาสนาทมอยในวนยมา

ใชปฏบต ไมน�าเอาสารตถะของวนยออกมาจดด�าเนนการใน

ดานวธการ และไมจดสรรระเบยบแบบแผนแหงความเปนอย

และความประพฤต หรอระบบชวตแบบพทธ ชนดทสมสมย

ปฏบตไดจรง ขนมาเผยแพร พรอมไปกบการแสดงเนอหา

และหลกการของธรรม กนากลววา พทธศาสนาจะตองประสบ

ภาวการณทเปนผลตอไปน คอ


80

- เขตแดนแหงการปฏบตตามหลกการของพทธศาสนา

หรอวงการด�าเนนชวตแบบพทธจะรดตวแคบเขา และจะเปน

แตฝายรบ ไมไดเปนฝายรกเลย ท�าใหชมชนชาวพทธถอยรน

หางออกไปจากสงคมมนษยยงขนเรอยๆ เหมอนหนไปรวมกน

อยบนเกาะทถกน�าลอมรอบ ขาดจากชาวมนษยอน

- สภาพแวดลอมตางๆ โดยเฉพาะสงคมจะเปลยนไปตาม

อ�านาจปรงแตง และแรงกระทบจากปจจยภายนอกอยางอนๆ

โดยทพทธศาสนาแทบไมมสวนรวมสรางสรรคควบคมไดเลย

และเมอสภาพแวดลอมเปลยนแปลงไปในทางทไมเกอกลตอ

การปฏบตตามหลกการของพระพทธศาสนา สภาพเชนนนก

จะมผลกระทบตอพระพทธศาสนา ซงอาจจะเปนไปถงขนท

การปฏบตตามหลกการของพทธศาสนา ไมอาจเปนไปไดเลย

หากเปนไปเชนนนกอาจนบไดวาเปนการปลอยปละละเลย

ตกอยในความประมาทอยางหนงของชาวพทธเอง”

ขอความขางตนทานไดเขยนไวในหนงสอ พทธธรรม เมอ เกอบ ๔๐ ปทแลว แตทกวนนอาตมากยงไมเหนวาชาวพทธ สวนใหญมความตนตว หรอตระหนกในเรองนเลย เพราะฉะนน เรากจะเหนไดวาสงททานเตอนเอาไววา “อาจเปนไปถงขนท การปฏบตตามหลกการของพทธศาสนาไมอาจเปนไปไดเลย...”

นบวนมแนวโนมทจะปรากฏชดเจนขน


อาตมาไดกลาวมาพอสมควร เพอชใหเหนถงภาพรวม ของค�าสอนของพระพทธองคในระดบจรยธรรมวาประกอบเปน คๆ ซงเราจะมองขามแตละดานในแตละคนนไมไดเลย ตองท�า ควบคกนไป ไมวาจะเปนเรองของประโยชนตนกบประโยชน ทาน การท�ากจกบการท�าจต ประโยชนขนตนกบประโยชน ขนสง หรอขนสงสด บคคลกบสงแวดลอม โลกกบธรรม การ ปฏบตใหครบคเหลานตองใชปญญา และใชสตดวย ไมเชนนน จะเหวยงไปทางดานใดดานหนง ซงกจะท�าใหเกดผลเสย หรอ อยางนอยกท�าใหการปฏบตไมไดผลเทาทควร แตถาเราเขาใจ ในความเปนคของธรรมะในระดบจรยธรรม และน�ามาใชปฏบต กบตวเราเอง อาตมาเชอวา จะเกดความเจรญงอกงามทงแก ตนเองและสวนรวม รวมทงพระพทธศาสนาดวย


ทงหมดทอาตมากลาวมา จะวาไปกไดอาศยสตปญญาของ ทานเจาประคณสมเดจพระพทธโฆษาจารยมาเปนพนฐาน ไมใชนอย แมกระทงถอยค�า หรอค�าพด เชน “ท�าจต กบ ท�ากจ” กมาจากงานคดงานเขยนของทาน อยางไรกตามงานคด งานเขยนของทานนนมความลมลกมาก ทอาตมาน�ามาแสดงน คอนขางหยาบ แตกคงชวยใหทกทานไดเหนอะไรบางอยาง ชดเจนขน แมกระนนกอาจมความผดพลาด อาตมากขอ รบผดชอบแตเพยงผเดยว

บ ช า บ ค ค ล ค ว ร บ ช าด ว ย ก า ร ป ฏ บ ต


84

สวนตวของอาตมานน นบตงแตเรมสนใจและศกษา พทธศาสนา กไดอาศยงานเขยนของทานเจาประคณสมเดจ พระพทธโฆษาจารยเปนพนฐานมาโดยตลอด งานเขยนของ ทานมสวนอยางมากทเดยวทท�าใหอาตมาเหนถงความลมลก ของพทธศาสนา ไดเหนวาธรรมะของพระพทธเจา เปนสง ประเสรฐอยางยง

ในตอนทายของหนงสอพทธธรรม ทานเจาประคณ สมเดจพระพทธโฆษาจารย ไดพดถงคณคาแหงธรรม ซงผทได ศกษาอยางลกซงอดประทบใจไมได พระสาวกสมยพทธกาล เมอศกษาและปฏบตจนเขาถงอานสงสแหงธรรมะอยางลกซง หลายทานอทานดวยความปต อยางเชนบางทานอทานวา “อโห ธมมสธมมตา” แปลวา “พระธรรมชางเปนธรรมดงาม เลศล�าแท” ทานเจาประคณสมเดจพระพทธโฆษาจารย ก กลาวเชนกนวา เมอไดศกษาธรรมะอยางลกซงแลว กเกดความ ซาบซงและฉนทะในธรรม ไมตางกบสาวกในสมยพทธกาล ทานจงมความตงใจวา จะประกาศความดงามของพระธรรมน ใหผคนรบรโดยทวกน

อาตมาอยากเชญชวนทานทงหลาย ใหมาเหน ใหมา ชนชม และซาบซงในความดงามเลศล�าของพระธรรม อาตมา


เชอวา นคอความมงมนของทานเจาประคณสมเดจฯ ตลอด ชวงเวลาหลายสบปทผานมา ท�าใหทานอทศตนเพอการสอน การเขยน และการผลตผลงานทางธรรมมากมาย

ดงไดกลาวแลววาอาตมาเองไดเหนความประเสรฐเลศล�า ของพทธศาสนา ของพระธรรม แมจะเพยงเสยวหนงท พระสาวกไดเหน หรอเสยวหนงททานเจาประคณสมเดจฯ ได ประจกษ แตกเพราะไดอาศยผลงานของทานเจาประคณสมเดจฯ เปนส�าคญ นอกเหนอจากครบาอาจารยทานอน

เพราะฉะนน การบรรยายในวนน ขอถอเปนสวนหนง ของการบชาคณทานเจาประคณสมเดจฯ ซงมอายครบ ๘๐ ป เมอวานน ทจรงทานเจาประคณสมเดจฯ ทานเนนย�านกย�าหนา วา อยามาใหความส�าคญกบตวทาน เพราะวาส�าหรบทานแลว “ผทส�าคญทสดกคอพระพทธเจา” และในโอกาสเชนน ทาน ไมประสงคทจะใหใครมาพดเชดชถงคณงามความดของทาน ดงทลกศษยแตละทานทงหลายคงทราบด

แตวาเราชาวพทธทงหลายยอมถอวาการบชาบคคลควร บชา เปนมงคลอนสงสด และโอกาสนกเปนโอกาสหนง ทเรา สมควรทจะบชาบคคลทควรบชา อยางทานเจาประคณสมเดจ


86

พระพทธโฆษาจารย ทจรงไมจ�าเปนตองเปนวนน หรอวา วนไหน แตควรจะบ�าเพญทกวน และไมใชเพอเชดชทานเปน สวนตว เพราะทานเองกไมประสงคอยางนน แตเปนการเชดช เพอสงเสรมธรรม ดงนน ถาเราจะบชาคณทาน กควรบชา ดวยการปฏบตธรรม ซงควรท�าควบคกบการศกษาผลงานของ ทาน ถาเราอยากจะบชาคณทาน กขอใหเราศกษาผลงานของ ทานมากๆ เพอเปนสะพานไปสธรรมของพระพทธองค

อาตมาเชอมนวาสะพานเสนน จะพาเราเขาสธรรมของ พระพทธองคไดอยางถกตอง และเปนพนฐานของการปฏบต เพอใหเราไดประจกษแจง จนสกวนหนง เรากจะสามารถอทาน ขนมาดวยความปตเชนกนวา อโห ธมมสธมมตา “พระธรรมชางเปนธรรมดงามเลศล�าแท”

สพพทานง ธมมทานง ชนาต การใหธรรมะเปนทาน ยอมชนะการใหทงปวง

จดพมพโดย ชมรมกลยาณธรรม ๑๐๐ ถนนประโคนชย ต�าบลปากน�า อ�าเภอเมอง

จงหวดสมทรปราการ ๑๐๒๗๐ โทรศพท ๐-๒๗๐๒-๗๓๕๓ และ ๐-๒๗๐๒-๙๖๒๔

ภาพปกและลายเสน ศลปน กตต ปรเมธาชยออกแบบปก/รปเลม คนขางหลง พสจนอกษร ทมงานกลยาณธรรม

อนเคราะหจดพมพโดย บรษทอมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จ�ากด (มหาชน) ๖๕/๑๖ ถนนชยพฤกษ (บรมราชชนน) เขตตลงชน กรงเทพฯ ๑๐๑๗๐

โทร. ๐-๒๔๒๒-๙๐๐๐

พมพครงท ๑ : พฤษภาคม ๒๕๖๒ จ�านวนพมพ ๔,๐๐๐ เลม

ชมรมกลยาณธรรมหนงสอดล�าดบท ๓๙๓


www.kanlayanatam.com kanlayanatamLine@kanlayanatam


Pdf Book เผยแผบนออนไลน

ขอธรรม ค�าสอนพระไพศาล วสาโล

www.visalo.org Phra Paisal Visalo วดปาสคะโตธรรมชาต ทพกใจ

www.kanlayanatam.comFacebook : kanlayanatam

อาตมาเชอมนวาสะพานเสนนจะพาเราเขาสธรรมของพระพทธองคไดอยางถกตอง

และเปนพนฐานของการปฏบต เพอใหเราไดประจกษแจง

จนสกวนหนง เรากจะสามารถอทานขนมาดวยความปตเชนกนวาอโห ธมมสธมมตา

“พระธรรมชางเปนธรรมดงามเลศล�าแท”

ปฏิบัติธรรมkanlayanatam.com/ebook/patibattamkoo.pdf · 2019-12-11 ·...

Documents