หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

โดย หลวงพอวดปากนาพระมงคลเทพมน (สด จนทสโร)

สานกปฏบตธรรมประจาจงหวดราชบร (โดยมตมหาเถรสมาคม)วดหลวงพอสดธรรมกายารามอาเภอดาเนนสะดวก จงหวดราชบร

หนงสอ “หลกการเจรญภาวนาสมถวปสสนากมมฏฐาน (เบองตน)” โดย พระเดชพระคณหลวงพอวดปากนา พระมงคลเทพมน (สด จนทสโร) น เปนหนงสอคาสอนของพระเดชพระคณหลวงพอฯ ทานสอนสมถะและอนวปสสนาถงธรรมกาย ตามแนวมหาสตปฏฐาน ๔ คอ มสตพจารณาเหนกายในกาย เวทนาในเวทนา จตในจต และธรรมในธรรม ทง ณ ภายนอกและ ณ ภายใน เขาไปจนสดละเอยด ผานกาย-เวทนา-จต-ธรรม ของกายมนษย-มนษยละเอยด, กายทพย-ทพยละเอยด, กายรปพรหม-รปพรหมละเอยด, กายอรปพรหม-อรปพรหมละเอยด อนเปนกายโลกยะทประกอบดวยปจจยปรงแตง ชอวาสงขาร/สงขตธรรม มสงขตลกษณะ คอ ความเกดปรากฏ ๑, ความเสอมปรากฏ ๑, เมอตงอย ปรากฏความแปรปรวน ๑(อง. ตก. ๒๐/๔๘๖/๑๙๒) เมอสดละเอยดพนกายโลกยะนแลวจงจะถงธรรมกายอนเปนกายโลกตตระ คอ เปนกายทพนโลก ทบรสทธ การเจรญภาวนาผานกาย-เวทนา-จต-ธรรม ของกายมนษย อนเปนกายทสดหยาบ เขาถงกาย-เวทนา-จต-ธรรม ของกายมนษยละเอยด, กายทพย-ทพยละเอยด, กายรปพรหม-รปพรหมละเอยด, กายอรปพรหม-อรปพรหมละเอยด อนเปนกายโลกยะทสดละเอยดน มมาในพระไตรปฎกฉบบบาลทฆนกาย มหาวรรค เลมท ๑๐ ขอ ๒๓๙ หนา ๒๘๘ วา เย เกจ พทธ สรณ คตา เส น เต คมสสนต อปายภม ปหาย มานส เทห เทวกาย ปรปเรสสนต.

คานา

แปลความวา : บคคลเหลาใดเหลาหนง ถงพระพทธเจาวาเปนสรณะ บคคลเหลานน จกไมไปสอบายภม ละกายทเปนของมนษยแลว จกยงเทวกายใหเตมรอบ. อธบายวา เมอละอปาทานกายมนษย โดยทางปฏบต ดบหยาบไปหาละเอยด ยอมถงกายทพย (เทวกาย) ตอๆ ไปจนสดละเอยด ถงอรปพรหมละเอยดได และเมอปฏบตไดพนกายโลกยะทสดละเอยด (กายอรปพรหมละเอยด) แลว ถงธรรมกายนน ได ในพระบาล ในอคคญญสตร พระสตตนตปฎกเลมท ๑๑ ขอ ๕๕ ปาฏกวรรค ทฆนกาย หนา ๙๒ วา ตถาคตสส เหต วาเสฏา อธวจน ธมมกาโย อตป พรหมกาโย อตป ธมมภโต อตป พรหมภโต อตป.แปลความวา : เพราะคาวา ธรรมกาย กด วา พรหมกาย กด วา ธรรมภต กด วา พรหมภต กด เปนชอของตถาคต. เมอไดเจรญอนวปสสนาภาวนา ใหเหนแจงสภาวะของสงขารธรรมทงปวงตามทเปนจรงวา เปน อนจจ ทกข อนตตา เปนวปสสนาปญญาอนเปนบาทฐานใหเจรญถงโลกตตรวปสสนา ใหเหนแจงพระอรยสจ ๔ อนเปนไปในญาณ ๓ คอ สจจญาณ กจจญาณ และกตญาณ มอาการ ๑๒เปนโลกตตรปญญา และสามารถละสญโญชน คอ กเลสเครองรอยรดใหตดอยกบโลก อยางนอย ๓ ประการ คอ สกกายทฏฐ วจกจฉา และสลพพต-ปรามาส ขนไปไดแลว ยอมบรรลมรรค ผล นพพาน ตามระดบภมธรรมทปฏบตได กาวลวงขามโคตรปถชนเปนพระอรยบคคล ทานจะเหนธรรมกายทบรรลมรรค ผล นพพาน ของทาน ใสสวางตลอดไมมมวหมอง และ

ไมเลกลง และโดยเฉพาะอยางยง เมอละสญโญชน ๑๐ ไดบรรลพระอรหตตผลแลว ธรรมกายทบรรลพระอรหตตผลนน กรณทยงครองเบญจขนธอย ชอวา “สอปาทเสสนพพานธาต” ตอเมอดบขนธคอเบญจขนธของทานแตกทาลาย (ตาย) ลงแลว ธรรมกายทบรรลพระอรหตตผลทไมมอปาทเหลออยแลวนน ชอวา “อนปาทเสสนพพานธาต” สถตยงยน (ธว) อยในอายตนะนพพาน แดนเกษม ทสนสดแหงทกขทงปวง พระนพพานธาต คอ ธรรมกายทบรรลพระอรหตตผลนเอง ทเปนวสงขาร/อสงขตธรรม คอธรรมชาตทไมประกอบดวยปจจยปรงแตง เปนวราคธาต วราคธรรม คอธาตธรรมทปราศจากตณหาราคะใดๆ มอสงขต-ลกษณะ คอ ไมปรากฏความเกด ๑, ไมปรากฏความเสอม ๑, เมอตงอยไมปรากฏความแปรปรวน ๑ (อง. ตก. ๒๐/๔๘๗/๑๙๒) และมสภาวะทเทยง (นจจ) เปนบรมสข (ปรม สข) และเปนอมตธรรม (อมต ปท) ทไมเกดไมแก ไมเจบ และไมตายอก จงเปนธรรมทมแกนสารสาระ ในความเปนตวตน (อตตา) แทๆ เอาเปนเกาะเปนทพง (อตตทปา/อตตสรณา) ทถาวรไดจรง วธปฏบตสมถะ และอนวปสสนาถงธรรมกาย ทพระเดชพระคณหลวงพอวดปากนาสอนน เปนวธปฏบตภาวนาทมอานภาพสงมาก ดวยวาเมอผปฏบตไดถงธรรมกายแลว ยอมเกดอภญญา คอ ความสามารถพเศษ ไดแก ทพยจกษ และทพยโสต ฯลฯ ใหสามารถใชประกอบวชชา อนเปนธรรมเครองดบอวชชามลรากฝายเกดทกข ไดอยางมประสทธภาพ และยงชวยใหเจรญภาวนาวชชาธรรมกายชนสงทมอานภาพ เปนธรรมเครองชวยบาบดทกขและบารงสขไดเปนอยางดอกดวย จงควรทผปรารถนาความเจรญและสนตสข และปรารถนาความพนทกข จะพงศกษาและเจรญใหมาก

หนงสอเล มนสาเรจลงได ด วยด ดวยความอตสาหะวรยะของคณสมาน สกลวรรตน และผชวยเหลออนๆ อกหลายทาน อาตมภาพจงขออนโมทนาในกศลเจตนาของทานไว ณ โอกาสนด วย และขออานาจคณพระศรรตนตรย จงได โปรดดลบนดาลใหคณสมาน สกลวรรตน และทงผชวยเหลอและผมอปการคณในการจดพมพหนงสอนขน จงเจรญดวยอาย วรรณะ สขะ พละ ปฏภาณ ธนสารสมบต ขอจงเจรญรงเรองในพระสทธรรมของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา และในกจการโดยชอบ และขอจงเปนสข สมบรณ บรบรณดวยมนษยสมบต สวรรคสมบต และนพพานสมบต มมรรค ๔ ผล ๔ และนพพาน ๑ ทกทาน เทอญ.

(พระเทพญาณมงคล)รองประธาน (ฝายอานวยการ)

ศนยประสานงานสานกปฏบตธรรมประจาจงหวดแหงประเทศไทยเจาอาวาสวดหลวงพอสดธรรมกายารามประธานมลนธพทธภาวนาวชชาธรรมกาย

ประวตยอหลวงพอวดปากนา ................................................................๑คาชแจงกอนปฏบตภาวนา ...................................................................๗วธเจรญสมถภาวนา .......................................................................... ๑๒วธเจรญภาวนาตามแนวสตปฏฐาน ๔ ถงธรรมกาย ........................... ๑๖หลกปฏบตสตปฏฐาน ๔ .................................................................... ๓๙ [๑] สตปฏฐาน ๔ และอานสงส .......................................................๓๙ [๒] สรปความหมายของสตปฏฐาน ๔ และอานสงส ..................... ๔๒ [๓] การพจารณาสตปฏฐาน ๔ ณ ภายใน และ ณ ภายนอก ........๔๕ [๔] การบาเพญสตปฏฐาน : สมถวปสสนา ..................................... ๔๙ [๕] ผลของการบาเพญสตปฏฐาน ๔ ................................................๕๓คาตอบปญหานารกอนปฏบตภาวนา .................................................. ๕๖ [๑] การฝกเจรญภาวนา จะตองมครคมหรอไม? ............................๕๖ [๒] ทาอยางไรจงจะไดเหนดวงปฐมมรรคเรวๆ ............................... ๖๑ [๓] เหนนมตลวงเพราะเหตใด เหนนมตประเดยวเดยวกหายไป จะแกไขอยางไร? .................๖๕ [๔] การเจรญภาวนาจาเปนจะตองผานนมตหรอไม? ....................๗๒ [๕] การเจรญภาวนาตามแนวสตปฏฐาน ๔ ทหลวงพอวดปากนาไดปฏบตและสงสอนถายทอดไว เปนธรรมเครองกาจดนวรณอยางด และมลกษณะทเปนทง “สมถะ” และ “วปสสนา” กมมฏฐานคกน ...............................๘๕

สารบญ

ชาตภม เดมเป นพ อค า เข า ตงภม ล า เนาอย ท บ านหม เหน อของ วดสองพนอง คอทศใตของวด แตตางฝงกบวดวดอยตะวนออกเฉยงเหนอ บานอยตะวนตกเฉยงใต มคลองกนเปนระหวางวดกบบาน คาขายมาตงแตอาย ๑๔ ปเศษๆนบตงแตบดาลวงไปกเปนพอคาแทนบดาเลยงมารดามาจนถงอาย ๑๙ ป ตรงนไดปฏญาณตวบวชจนตายดวยมามอปสรรค

เกดขนในระหวางขายขาวแลวนาเรอเปลากลบบาน เขาลดทคลองบางอแทนเหนอตลาดใหม แมนานครชยศร จงหวดนครปฐม ในลดน ไมส ไกลนกแตพวกโจรชกชม แตพอเขาลดไปเลกนอย กมาคดแตในใจของตววาคลองกเลกโจรกราย ทายเรอเขากไลเลยกบฝง ไมตาไมสงกวากนเทาไรนกนาหวาดเสยวอนตราย เมอโจรมากตองยงหรอทารายคนทายกอน

ประวตยอ*ของ พระเดชพระคณหลวงพอวดปากนา

พระมงคลเทพมน (สด จนทสโร)ผปฏบตและสอนภาวนาตามแนวสตปฏฐาน ๔ ถงธรรมกาย

และพระนพพานของพระพทธเจา

* พระเดชพระคณหลวงพอวดปากนา พระมงคลเทพมน (เปนผบนทกเอง), ลงพมพใน นตยสารมงคลสาร ปท ๑ เลม ๑ ๑ กนยายน พ.ศ. ๒๕๐๗, หนา ๔-๖ และ ๒๐.

ประวตยอหลวงพอวดปากนา 1

2 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

ถาเขาทาเราเสยไดกอนกไมมทางทจะสเขา ถาเราเอาอาวธปนแปดนดไวทางหวเรอ แลวเราไปถอเรอทางลกจางเสย เมอโจรมาทารายเรากจะมทางสไดบาง คดดงนแลวกเรยกลกจางทถอเรอแถบทรายมาถอทาย เราออกไปถอแทนถอเรอไปกคดไป เรอกเดนเขาไปหาทเปลยวหนกขนทกท ความคดกถขนวา ลกจางทเราจางมาน คนหนงกไมกบาท เพยง ๑๑ บาท หรอ ๑๒ บาทเทานน สวนตวเราเปนเจาของทงทรพยทงเรอหมด สวนตายจะใหลกจางตายกอนไมถก เอาเปรยบลกจางมากเกนไปไมสมควร ถอไปกคดไปดงนและคดถหนกเขา กตดสนใจเดดขาดออกไป เราเปนเจาของใหเราตายกอนดกวาจงจะสมควร คดตกลงแลวกเรยกลกจางใหมาถอ ตวกหยบปนแปดนดทเอาไปไวขางหวเรอมาไว ใกลตว ขางทายเรอกถอทายเรอยไป ใกลออกจากลดเตมท นากขนเรอ ขาวทหนกกตามหวนาขนสวนเขามาประดงกนแนน จนกสงเสยงแตวาตอาๆ ประดงกนแนน ออกกไมได เขาไปไมได นากนอยเลยตองตางฝายตางกปกหลกกรานหนาจอดกนนงอย เราเปนคนทายผานพนอนตรายมาแลวกมาคดวา การหาเงนหาทองนลาบากจรงๆ เจยวหนา บดาของเรากมาหาดงน เรากหาซารอยบดาตามบดาบาง เงนแลทองทหากนทงหมดดวยกนน ตางคนกตางหาไมมเวลาหยดดวยกนทงนน ถาใครไมเรงรบหาใหมงม กเปนคนตาและเลว ไมมใครนบถอแลคบหา เขาหมเขากอายเขา เพราะเปนคนจนกวาเขา ไมเทยมหนาเทยมบาเทยมไหลกบเขา ปรพชนตนสกลของเรากทากนมาดงน เหมอนๆ กนจนถงบดาของเราแลตวของเราบดน กบดนปรพชนแลบดาของเราไปทางไหนหมดกปรากฏแกใจวาตายหมดแลว แลวตวของเราเลากตองตายเหมอนกนแตพอคดถงตายขนมาดงนแลว ใจกชกเสยวๆ นกถงความตายทจะมาถงตว โดยไมมสงสยเลย เราตองตายแนๆ บดาเรากมาลองขาวขนจากเรอ ขาวกเจบมาจากตามทางแลว ขนจากเรอขาวไมไดกวนกถงแกกรรม เมอถง

แกกรรมแลว เราทชวยพยาบาลอย ไมไดเหนเลยทจะเอาอะไรตดไป ผาทนงแลรางกายของแก เรากดแลอยไมเหนมอะไรหายไป ทงตวเราแลพนองของเราทเนองดวยแก ตลอดถงมารดาของเรากอย ไมเหนมอะไรเลยทไปดวยแก แกไปผเดยวแทๆ กตวเราเลาตองเปนดงน เคลอนความเปนอยางนไปไมไดแน เมอคดตกลงใจดงนแลวกลองทาเปนตายด นอนแผลงไปททายเรอนนแลวกทาตาย ตายแลวทาไปหาคนทเปนญาตบาง พนองบางเพอนทชอบกนบาง เขากไมเหนเรา เพราะเราเปนผ เรากเอากอนดนบางไมบางโยนหรอปาเขาไปใหถก เพราะเขาไมเหนตวเรา เขากตองบอกผโยนมาหรอปาเขามา ไปหาคนโนนกไมเหน มาหาคนนกไมเหน คดไปดงนแหละจนเผลอตว แตพอรสกตวขนมา กรบลกขนจดธปอธษฐานในใจของตวเองวาขออยาใหเราตายเสยกอน ขอใหบวชเสยกอนเถด ถาบวชแลวไมสกจนตลอดชวต ตรงนบวชจรงมาเสยแตอาย ๑๙ ปเศษแลว ตงแตนนกประกอบอาชพตามปกตของพอคา จนอายครบ ๒๒ โดยปแลว กปรารภถงการบวชในปนน พอถงเดอน ๘ ขางขน กขนขาวลงเรอเตมลาดแลวกบอกกบลกจางใหนาเอาขาวไปขายโรงสในกรงเทพฯ สวนตวกเขาอยวดเปนเจานาค ฝกหดเบองตนแหงการอปสมบทในสานกพระปลดยง ผเปนหลวงตาของตวซงเปนนองคนเลกของตานอย ผ เปนมารดาของตวเองทานสงวนยยอๆ ใหเปนสมดขอย เขยนตวบรรจงสวยงามมาก กทองวธขอบรรพชาแลดวนยไปดวยกนทเดยว พอจวนเขาพรรษากมผ ไปนมนตพระอปชฌายด วดประตศาล จงหวดสพรรณบร มาเปนอปชฌาย กไดอปสมบท ในตนเดอนแปด ของ พ.ศ. ๒๔๔๙ ไดอยจาพรรษาในวดนน รวมอยทอปสมบทนน ๗ เดอนเศษๆ เทานน ออกจากวดทอปสมบทนนแลว

ประวตยอหลวงพอวดปากนา 3

4 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

กตรงมาอยทจาพรรษาในวดพระเชตพนทเดยว เรยนมลกจจายนถงสามจบแลวเรยนธรรมบททปนและสารสงคหะ แตพอเปนวาแปลออกพอสมควรแลวกหยดการเรยนคนถธระ เรยนวปสสนาธระตอไป ถงในระหวางคนถธระอยกเรยนวปสสนาไปดวยเหมอนกน เวลาวนแปดคา สบหาคา กมกไปแสวงหาครสอนฝายสมถวปสสนาอยเสมอๆ โดยมาก แตทเรยนโดยตรงทเดยวตงแตบวชใหมๆ กเรยนแตอนสาวนาจารยทหนง บวชแลวรงขนวนทสองกเรยนทหลวงพอเนยมวดนอยจงหวดสพรรณบร ทสาม เจาคณสงวรานวงษ (เอยม) วดราชสทธารามทส เรยนกบพระครญาณวรต (โป) วดพระเชตพน ทหา เรยนกบพระอาจารยสงห วดละครทา หลงวดระฆงโฆสตาราม ไดตามแบบของทานสององคพระครญาณวรตแล พระอาจารยสงห ทานรบรองวาไดตามแบบของทาน ทานมอบใหเปนผสอนเขาไดทงสองอาจารย แตกยงไมพอใจทจะเปนครสอนเขา จงคนควาหาตอไปอกถงพรรษา ๑๑ กสาเรจในการเลาเรยนคนถธระไดพอสมควรแกทตงใจไววา ตองเรยนแปลใหออก จะไดคนธรรมในมคธภาษาไดตามตองการ กอนแตจะมาเรยนคนถธระนน ไดตงหนงสอใบลานมหาสตปฏฐานลานยาวไวทวดสองพนองผกหนงวา ถาไปเลาเรยนคราวนตองแปลหนงสอผกนใหออก จงเปนทพอแกความตองการ ถายงแปลไมออกกเปนอนไมหยดในการเรยน แตพอแปลออกกหยดในพรรษาท ๑๑ เมอหยดตอการเรยนปรยตแลว กเรมทาจรงจงในทางปฏบต กคดวาในวดพระเชตพนนในอโบสถกด มบรเวณกวางขวางดมาก เปนสถานทควรทาภาวนามากแตมาหวนระลกถงอปการคณของวดบางคเวยง (คอ วดโบสถบน บางคเวยง) ในคลองบางกอกนอย เจาอธการชมไดถวายมลกจจายนแลคมภรพระธรรมบทให ในตอนเลาเรยนปรยตนนกมอปการคณอยมาก ควรไปจาพรรษาแลวจะไดแสดงธรรมแจกแกภกษ สามเณร อบาสก อบาสกา เปนบรรณาการตอ

อปการคณแกวดนน จงไดกราบลาเจาคณสมเดจพระพฒาจารย (เขม)เจาอาวาสวดพระเชตพน ไปจาพรรษาวดบางคเวยง ในพรรษาท ๑๒ แตพอไดกงพรรษากมาหวนระลกขนวา ในเมอเราตงใจจรงๆ ในการบวชจาเดมอายสบเกา เราไดปฏญาณตนบวชจนตาย ขออยาใหตายในระหวางกอนบวช บดนกไดบอกลามาถง ๑๕ พรรษา ยางเขาพรรษานแลว กพอแกความประสงคของเราแลว บดนของจรงทพระพทธเจาทานรทานเหนเรากยงไมไดบรรล ยงไมรไมเหน สมควรแลวทจะตองกระทาอยางจรงจงเมอตกลงใจไดดงนแลว วนนนเปนวนกลางเดอน ๑๐ กเรมเขาโรงอโบสถแตเวลาเยน ตงสจจาธษฐานแนนอนลงไปวา ถาเรานงลงไปครงนไมเหนธรรมทพระพทธเจาตองการ เปนอนไมลกจากทนจนหมดชวต เมอตงจตมนลงไปแลว กเรมปรารภนง จงไดแสดงความออนวอนแดพระพทธเจาวาขอพระองคไดทรงพระกรณาโปรดขาพระพทธเจา ทรงประทานธรรมทพระองคไดทรงตรสรอยางนอยทสด แลงายทสดทพระองคไดทรงรแลวแดขาพระพทธเจา ถาขาพระพทธเจารธรรมของพระองคแลว เปนโทษแกศาสนาของพระองคแลว ขอพระองคอยาทรงพระราชทานเลยถาเปนคณแกศาสนาของพระองคแลว ขอพระองคไดทรงพระกรณาโปรดพระราชทานแดขาพระองค ขาพระองครบเปนทนายศาสนา ในศาสนาของพระองคจนตลอดชวต แตพอออนวอนเสรจแลว กเรมปรารภเขาทนงสมาธตอไป มานกถงมดคทตามชองของแผนหนทยาวๆ แลบนแผนหนบาง ไตไปมาอยบางแตไม มากนก จงหยบเอาขวดนามนก าดมา เอานวจกเข าทปากขวดแลวตะแคงขวดใหเปยกนวเขาแลวเอามาลากเปนทางใหรอบตว จะไดกนไมใหมาทาอนตรายในเวลานงลงไปแลว แตพอทางนวทเปยกนามนนนไมทนถงครงของวงตวทนง ความคดอนหนงเกดขนวาชวตสละได แตทาไม

ประวตยอหลวงพอวดปากนา 5

6 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

ยงกลวมดคอย เลา กนกอายตวเองขนมา เลยวางขวดนามนเขาทเลยในเดยวนน ประมาณครงหรอคอนคนไมมนาฬกา ไมแนกเหนผงของจรงของพระพทธเจา ซงมอยในหนงสอธรรมกาย ทคณพระทพยปรญญาเรยบเรยงพมพแจกไปแลวนน ในขณะนนกมาปรวตกวาคมภรโรจายงธรรมเปนของลกถงเพยงน ใครจะไปคดคาดคะเนเอาได พนวสยของความตรกนกคด ถายงตรกนกคดอยกเขาไมถง ทจะเขาถงตองทาใหรตรก รนก รคดนนหยดเปนจดเดยวกน แตพอหยดกดบ แตพอดบแลวกเกด ถาไมดบแลวไมเกด ตรองดเถดทานทงหลาย นเปนของจรง หวตอมเปนอยตรงนถาไมถกสวนดงนก ไมมเปนเดดขาด วตกอยดงนสกครใหญๆ กกลววาความมความเปนนนจะเลอนไปเสย จงเขาทตอไปใหม ราวสกสามสบนาทกเหนวดบางปลาปรากฏเหมอนตวเองไปอยทวดนน แตพอชดดกร สกตวขนมา จงมความรสกขนมาวาจะมผร เหนไดยากนน ในวดบางปลานจะตองมผรเหนไดแนนอน จงมาปรากฏขนบดน ตอแตนนมากคานงทไปสอนทวดนนอย เรอยๆ มา จนถงออกพรรษา รบกฐนแลวกลาสมภารวดบางคเวยงไปสอนทวดบางปลา ราวสเดอน มพระทาเปนสามรป คฤหสถสคน นเรมตนแผธรรมกายของจรง ทแสวงหาไดมาจรง ปรากฏอย จนบดน.

ในป พ.ศ. ๒๔๖๔ ตรงกบ ร.ศ. ๑๔๐ เปนปท ๑๒ ในรชกาลพระบาทสมเดจพระมหาธรราชเจาพระครสมหสด จนทสโร ไดรบสมณศกดเปนพระครสมณธรรมสมาทาน อยดารงตาแหนงเปนเจาอาวาสวดปากนา ภาษเจรญ ตอมาในป พ.ศ. ๒๔๙๐ พระคณทานไดรบตาแหนง พระอปชฌายและอก ๒ ปตอมา คอในป พ.ศ. ๒๔๙๒ ไดรบพระราชทานเปนพระราชาคณะชนสามญทพระภาวนาโกศลเถร ตอมาในป พ.ศ. ๒๔๙๘ กไดรบพระราชทานเลอนสมณศกดเปน พระมงคลราชมนและหลงจากนนอก ๒ ป คอป พ.ศ. ๒๕๐๐ พระคณทานก ไดรบพระราชทานเลอนสมณศกดเปนพระราชาคณะชนเทพ มพระราชทนนาม วา พระมงคลเทพมน หลวงพอถงแกมรณภาพเมอวนท ๓ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๐๒ เวลา ๑๕.๐๐ น. ณ ตกมงคลจนทสรเมอพระคณทานมอายยาง ๗๕ ป รวมพรรษาได ๕๓ พรรษา

หนงสอ “หลกการเจรญภาวนาสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน” นเปนหนงสอ ซงดาเนนตามแนวทางการเสดจไปของพระพทธเจา พระอรหนตทกๆ พระองค ทางนทางเดยว ไมมสองทาง อนถกตองรองรอยความประสงค ในพระพทธศาสนาอยางแทจรง มผ ศกษาและปฏบตทงคฤหสถและบรรพชต อบาสก อบาสกา แพรหลายแทบทวประเทศไทย ซงไดรบผลของการปฏบต ตางยนยนไดดวยตวของทานเอง ซงเรยกวา สนทฏฐโกอนผ ไดบรรลจะพงเหนเอง สวนการทจะทาเปนหรอไมเปนนน เกยวกบผปฏบตจรงหรอไมจรง ถาปฏบตจรงแลวตองเปนทกคน เพราะมนษยเราทงชายและหญง มดวงธรรมททาใหเปนกายมนษย เปนดวงใสบรสทธเทาฟองไขแดงของไก อยทศนยกลางกายทกๆ คน ถามนษยคนใดเอาใจไปหยดนงแนนทศนยกลางกายใหเปนสมาธ ไมนกคดไปในสงตางๆ เอาใจหยดอยทดวงธรรมนนใหมากทสดหรอนานทสด ตองเปนทกคน ทไมเกดไมเปนนน เพราะเหตวาใจไมหยด ตวหยดนแลเปนตวสาเรจ สวนการทใจไมหยดนน เพราะมอปกเลส ๑๑ ขอ (ม. อ. ๑๔/๔๕๒ ๔๖๓/๓๐๒-๓๐๗) ประจาอย อนเปนเครองสาคญในเรองทจะเปนหรอไมเปน หรอไมไดบรรลมรรคผล มดงนคอ ๑. วจกจฉา ความลงเลหรอความสงสย ๒. อมนสการ ความไมสนใจไว ใหด ๓. ถนมทธะ ความทอ และความเคลบเคลมงวงนอน ๔. ฉมภตตตะ ความสะดงหวาดกลว ๕. อพพละ ความตนเตนดวยความยนด

คาชแจงกอนปฏบตภาวนา

วธเจรญสมถภาวนา 7

8 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

๖. ทฏลละ ความไมสงบกาย ๗. อจจารทธวรยะ ความเพยรจดเกนไป ๘. อตลนวรยะ ความเพยรยอหยอนเกนไป ๙. อภชปปา ความอยาก ๑๐. นานตตสญญา ความนกไปในสงตางๆ เรองราวตางๆ ทเคยผานมาหรอจดจาไว มาผดขน ในขณะทาสมาธ ๑๑. รปานง อตนชฌายตตตะ ความเพงตอรป หรอเพงตอนมต นนจนเกนไป เมออปกเลสเหลาน แมอยางใดอยางหนงเกดขนแกเราแลว สมาธของเรากเคลอนไป เพราะอปกเลสเหลานเปนเหต ฉะนน ในการบาเพญภาวนาเราตองใชความเพยร ความอดทน ทง ๒ ขอน เปนขอสาคญยงและคอยประคองคมสตไวไมใหเผลอ ใชปญญาสอดสองดวา วธใดทจะทาใหอปกเลสเหลานเกดขนไมได เรากจะทาใจโดยวธนน จงวางใจของเราไว ใหเปนกลางๆ คอ มชฌมาปฏปทา ใหเปนอเบกขา อยายนดและยนรายใหพยายามละจากความโลภ ความโกรธ ความหลง จงทาใจของเราให ใสเปนแกว ใหเยอกเยนใหแชมชน ใหถกสวนเปนสมาธแนแนว เอาใจจรดอยทดวงนมตทศนยกลางกายนนใหมากทสด ตองทาเสมอ ทาเนองๆ ในทกอรยาบถ ไมวานง นอน ยน เดน ทาเรอยไปอยาหยด อยาละ อยาทอดทง อยาทอแทมงรดหนาเรอยไป ผลจะเกดวนหนงไมตองสงสย ผลเกดอยางไร ทานรไดดวยตวของทานเอง อนง ในการเจรญภาวนาน ขอใหทานประกอบเหต สงเกตผล ทนเอาเถด ประเสรฐนก เพราะเปนมหคคตกศลหรอมหากศลอนยงใหญไพศาล

เปนทางมรรคผลนพพาน ถงแมยงไมไดเหนอะไร กจะเปนอปนสยตดตวไปในปรภพเบองหนา ขอทานทงหลายจงอตสาหมานะ วรยะ บาเพญเพยรใหเกดมรรคแลผล ธรรมกายทบรรลมรรคผลนพพานนนแหละเปนทพงของตนเองได อนเทยงแท อยาไดเคลอบแคลงสงสยอยางใดอยางหนงเลยขอความสขสวสดจงบงเกดมและสมฤทธผล ดงมโนปรารถนาแดทานทไดนาหนงสอน ไปประพฤตและปฏบตโดยทวกนจงทกประการ.

วธบชาพระ วากอนนงภาวนาทกครง ยะมะหง สมมาสมพทธง, ภะคะวนตง สะระณง คะโต (ชาย),คะตา (หญง), อมนา สกกาเรนะ, ตง ภะคะวนตง อะภปชะยาม ขาพเจาบชาบดน, ซงพระผมพระภาคเจา, ผตรสรแลวเองโดยชอบ, ซงขาพเจาถง, วาเปนทพง, กาจดทกขไดจรง, ดวยสกการะน ยะมะหง สวากขาตง, ภะคะวะตา ธมมง สะระณง คะโต (ชาย),คะตา (หญง), อมนา สกกาเรนะ, ตง ธมมง อะภปชะยาม ขาพเจาบชาบดน, ซงพระธรรม, อนพระผมพระภาคเจา, ตรสดแลว, ซงขาพเจาถง, วาเปนทพง, กาจดภยไดจรง, ดวยสกการะน ยะมะหง สปะฏปนนง, สงฆง สะระณง คะโต (ชาย), คะตา (หญง), อมนา สกกาเรนะ, ตง สงฆง อะภปชะยาม ขาพเจาบชาบดน, ซงพระสงฆผปฏบตด, ซงขาพเจาถง, วาเปนทพง, กาจดโรคไดจรง, ดวยสกการะน

วธเจรญสมถภาวนา 9

10 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

ไหวพระตอไป อะระหง สมมาสมพทโธ ภะคะวา, พทธง ภะคะวนตง อะภวาเทม(กราบ) สวากขาโต ภะคะวะตา ธมโม, ธมมง นะมสสาม (กราบ) สปะฏปนโน ภะคะวะโต สาวะกะสงโฆ, สงฆง นะมาม (กราบ)

คาขอขมาโทษ ตง นะโม ๓ หน แลวขอขมาโทษดงตอไปน อกาสะ อจจะโย โน ภนเต อจจคคะมา ยะถาพาเล ยะถามฬเหยะถาอะกสะเล เย มะยง กะรมหา เอวง ภนเต มะยง อจจะโยโน ปะฏคคณหะถะ อายะตง สงวะเรยยาม. ขาพระพทธเจาขอวโรกาส ไดพลงพลาดดวยกาย วาจา ใจ ในพระพทธ พระธรรม พระสงฆ เพยงไรแตขาพระพทธเจา เปนคนพาล คนหลง อกศลเขาสงจต ใหกระทาความผด ตอพระพทธ พระธรรม พระสงฆ ขอพระพทธ พระธรรม พระสงฆ จงงดความผดทงหลายเหลานน แกขาพระพทธเจาจาเดมแตวนนเปนตนไป ขาพระพทธเจาจกขอสารวมระวงซงกาย วาจา ใจ สบตอไปในเบองหนา.

คาอาราธนา อกาสะ ขาพระพทธเจาขออาราธนาสมเดจพระพทธเจาทไดตรสรลวงไปแลวในอดตกาล มากกวาเมลดทรายในทองพระมหาสมทรทง ๔แลสมเดจพระพทธเจาอนจกไดตรสร ในอนาคตกาลภายภาคเบองหนาแลสมเดจพระพทธเจาทไดตรสร ในปจจบนน ขอจงมาบงเกดในจกขทวาร

โสตทวาร ฆานทวาร ชวหาทวาร กายทวาร มโนทวาร แหงขาพระพทธเจาในกาลบดเดยวนเถด อกาสะ ขาพระพทธเจาขออาราธนา พระนพโลกตตรธรรมเจา๙ ประการ ในอดตกาลลวงลบไปแลว จะนบจะประมาณมได และพระนพโลกตตรธรรมเจา ๙ ประการ ในอนาคตกาลภายภาคเบองหนาและพระนพโลกตตรธรรมเจา ๙ ประการในปจจบนน ขอจงมาบงเกดในจกขทวาร โสตทวาร ฆานทวาร ชวหาทวาร กายทวาร มโนทวารแหงขาพระพทธเจาในกาลบดเดยวนเถด อกาสะ ขาพระพทธเจาขออาราธนา พระอรยสงฆ กบสมมตสงฆในอดตกาลลวงลบไปแลว จะนบจะประมาณมได และพระอรยสงฆกบสมมตสงฆ ในอนาคตกาลภายภาคเบองหนา และพระอรยสงฆกบสมมตสงฆ ในปจจบนน ขอจงมาบงเกดในจกขทวาร โสตทวาร ฆานทวารชวหาทวาร กายทวาร มโนทวาร แหงขาพระพทธเจาในกาลบดเดยวนเถด

คาอธษฐานตอไป ขอเดชคณพระพทธเจ า คณพระธรรมเจ า คณพระสงฆ เจ าคณครอปชฌายอาจารย (ชาย), คณครบาอาจารย (หญง) คณมารดาบดาคณทานบารม ศลบารม เนกขมมบารม ปญญาบารม วรยบารม ขนตบารมสจจบารม อธษฐานบารม เมตตาบารม อเบกขาบารม ทขาพเจาไดบาเพญมาแตรอยชาต พนชาต หมนชาต แสนชาต กด ทขาพเจาไดบาเพญมาตงแตเลกแตนอย ระลกไดกด หรอระลกมไดกด ขอบารมทงหลายเทานนจงมาชวยประคบประคองขาพเจา ขอใหขาพเจาไดสาเรจมรรคแลผล ในกาลบดเดยวนเถด นพพานะปจจโย โหต.

วธเจรญสมถภาวนา 11

12 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

วธนง นงคบลลงกขดสมาธ เทาขวาทบเทาซาย มอขวาทบมอซาย เวนหวแมมอทงสองใหหางกนสององคล คอ หวแมมอซายจรดกบปลายนวชขวา (รปท ๑) แลวตงกายใหตรง คอวดตงแตปลายนวชของเทาขวา ถงกลางลกสะบาของหวเขาขวานน แลวเอาเครองวดนนจรดลงทตรงบนตาตมขาขวาแลวเอาเครองวดอกขางหนงจรดเขาทใตลกคาง นเปนสวนของกายตรง เรยก อช กาย ปณธาย ตงกายใหตรง ปรมข สต อปฏเปตวา เขาไปตงสตไวใหมหนารอบ คอ เขาไปตงสตไวไมใหเผลอ (ตรงกบพระขณาสพผเปนสตวนย

วธเจรญสมถภาวนาโดย หลวงพอวดปากนา

พระมงคลเทพมน (สด จนทสโร)

วธเจรญสมถภาวนา 13

[รปท ๑] :- นงคบลลงกขดสมาธ เทาขวาทบเทาซาย

มอขวาทบมอซายปลายนวชมอขางขวาจรด

กบปลายนวหวแมมอขางซาย

คอ มสตทกเมอ) นเปนทางไปของพระพทธเจา พระอรหนต สตไมเผลอจากบรกรรมภาวนาและบรกรรมนมต ใหตดกนไมแยกแตกจากกน นแลเปนของสาคญในเรองทจะเปนหรอไมเปน สตไมเผลอจากบรกรรมทงสอง บรกรรมวา “สมมาอะระหง” นเรยกวา บรกรรมภาวนา กาหนดเครองหมาย ให ใสเหมอนเพชรลกทเจยระไนแลว ไมมขนแมว โตเทาแกวตา ประมาณเทาวงของตาดาใสขาวเหมอนกระจกทสองเงาหนา สณฐานกลมรอบตว ไมมตาหนเรยบรอบตวเหมอนดวงแกวกายสทธน เรยกวา บรกรรมนมต บรกรรมทงสองนพรากจากกนไมได ตองใหตดกนอยเสมอในอรยาบถทงส คอ ยน เดน นง นอน ไมเผลอ ใหมสตอยเสมอ ไมใหขาด เมอเหนดวงนมตเกดเปนดวงใสขนแลว ใหหยดบรกรรมภาวนา เพงอยทกลางดวงนน แลวทาใจใหหยดในหยดทกลางดวงนน มจดเปนเครองหมายให ใสหนกขนทกท จนเปนรศมคอแสงสวาง ถาไมหยดใหบรกรรมภาวนาไววา “สมมาอะระหงๆๆ” รอยครงพนครง จนกระทง ใจคอยๆ รวมหยดอยทเดยว ดงจะอธบายขางหนาเปนลาดบไป

14 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

[รปท ๒] :- รปดานขางผาซก แสดงทตงของดวงนมต

จากฐานท ๑ ถงฐานท ๗

ฐานท ๑ ปากชองจมก หญงซาย ชายขวา ตรงกลางพอด ไมลาเขาไป ไมเหลอมออกมาฐานท ๒ เพลาตา หญงซาย ชายขวา ตรงหวตาพอด ตามชองลมเขาออก ขางในฐานท ๓ กลางกกศรษะ ใหไดระดบกบเพลาตา อยภายในตรงศนยกลาง ของศรษะฐานท ๔ ปากชองเพดาน ไมใหลาเหลอม ตรงชองทรบประทานอาหาร สาลกฐานท ๕ ปากชองคอ เหนอลกกระเดอก อยตรงกลางทเดยวฐานท ๖ สดลมหายใจเขาออก คอ กลางตว ตรงระดบสะดอ อยภายในฐานท ๗ ถอยหลงกลบมาเหนอระดบสะดอประมาณ ๒ นวมอ ในกลางตว

กาหนดดวงนมตเครองหมายไปหยดอยตามฐานนนๆ พรอมกบภาวนาในใจวา “สมมาอะระหงๆๆ” ๓ ครง แลวจงเลอนดวงนมตนนตอไป

๗. ยกจากฐานท ๖ สงขน ๒ นว

๖. ศนยกลางกาย ตรงระดบสะดอ

ฏ ฏฐ

ป

๗. ยกจากฐานท ๖ สงขน ๒ นว

๖. ศนยกลางกาย ตรงระดบสะดอ

๑. ปากชองจมก (หญงซาย-ชายขวา)

๒. เพลาตา (หญงซาย-ชายขวา)๓. จอมประสาท๔. ชองเพดานปาก

๕. ปากชองลาคอ

สาหรบฐานท ๓ เวลาจะเลอนดวงนมตตอไป ตองเหลอบตากลบเขาขางใน คลายๆ กบคนนอนกาลงจะหลบ แตแลวกปลอยใหเปนไปตามปกต ทงน เพอจะใหความเหน ความจา ความคด ความร (รวม ๔ อยางนเรยกวา ใจ) กลบเขาขางใน เพราะจะตองดดวยตาละเอยดตอไป เมอเลอนดวงนมตกลบขนมาอยฐานท ๗ แลว ใหเพงอยตรงนนทเดยว ใหคกนไปกบบรกรรม ภาวนาวา “สมมาอะระหง” ถาหากรจกทางคอฐานทตงเหลานแลว ในการทาคราวหลงๆ จะเอาใจไปจรดฐานท ๗ เลยทเดยวกได ตรงนนมศนยอย ๕ ศนย คอ ศนยกลาง หนา ขวา หลง ซาย (รปท ๓)ศนยกลางคออากาศธาต เครองหมายทใสสะอาดลอยอยกลางชองอากาศพรอมดวยความร ทเรยกวา “วญญาณธาต” ศนยขางหนาคอธาตนา ศนยขางขวาคอธาตดน ศนยขางหลงคอธาตไฟ ศนยขางซายคอธาตลม นยมพรอมดวยธาตทง ๖ เมอแรกเกดมากพรอมดวยธาตทง ๖ เมอไปเกดกพรอมดวยธาตทง ๖ ธาตไมประชมพรอมกน ปฐมมรรคกเกดไมได เมอไมมปฐมมรรค มรรคผลนพพานกไปไมถก เหตนจงตองทาปฐมมรรคใหเกด ใหมขน.

[รปท ๓] :-ลกษณะของฐานท ๗(๑) ศนยดานหนา ธาตนา (๒) ศนยดานขวา ธาตดน(๓) ศนยดานหลง ธาตไฟ (๔) ศนยดานซาย ธาตลม(๕) ศนยกลาง อากาศธาต (๖) ศนยกลางของอากาศธาต วญญาณธาต

วธเจรญสมถภาวนา 15

16 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

บดนทานทงหลาย ทงหญงและทงชายไดเสยสละเวลาอนมคามาศกษาในทางพระพทธศาสนา นเปนกจสวนตวสาคญทางพระพทธศาสนา พระพทธศาสนาแปลวาคาสงสอนของพระพทธเจา พระพทธเจาสอนใหสตว โลกทงหมด ละชวดวยกาย วาจา ใจ ทาความดดวยกาย วาจา ใจทาใจให ใส สามขอนแหละเปนคาสอนของพระพทธเจาทกๆ พระองคทงอดต ปจจบน อนาคต ยนยนเหมอนกนหมด เหตนนทานทงหลายเมอตงใจมนลงในพระพทธศาสนาเชนน กเพอจะทาใจของตนใหดตามประสงคในทางพระพทธศาสนา การทจะทาใจใหดนมบาลเปนตารบตาราวา เทวเม ภกขเว วชชาภาคยา ดกอนภกษทงหลาย วชชาม ๒ อยาง กตเม เทว ๒ อยางอะไรบาง สมโถ จ สมถะ ความสงบระงบอยาง ๑,วปสสนา จ วปสสนา ความเหนแจงอยาง ๑ สมโถ ภาวโต กมตถมนโภต สมถะเปนขนแลวตองการอะไรจตต ภาวยต ตองการใหจตเปนขน จตต ภาวต กมตถมนโภต จตเปนขนแลวตองการอะไร โย ราโค โส ปหยต ความกาหนดยนดอนใดทมอยในจตใจ ความกาหนดยนดอนนนหมดไปดวยสมถะ ความสงบระงบ วปสสนา ภาวตา กมตถมนโภต วปสสนาเปนขนแลวตองการอะไร ปา ภาวยต ตองการทาปญญาใหเปนขน ปา ภาวตา กมตถมนโภต

วธเจรญภาวนาตามแนวสตปฏฐาน ๔ ถงธรรมกาย

พระธรรมเทศนา โดย หลวงพอวดปากนาพระมงคลเทพมน (สด จนทสโร) :-

ปญญาเปนขนแลวตองการอะไร ยา อวชชา สา ปหยต ความไมรจรงอนใดทมอยกบจตใจ ความไมรจรงอนนนหมดไปดวยความเหนแจงคอวปสสนา ทางพระพทธศาสนามวชชา ๒ อยางนเปนขอสาคญนก บดนทานทงหลายทเสยสละเวลามา กเพอมาเรยนสมถวปสสนาทง ๒ อยางนสมถะ เปนวชชาเบองตน พทธศาสนกชนตองเอาใจใส คอแปลความวาสงบระงบใจ เรยกวา สมถะ วปสสนา เปนขนสงกวาสมถะ ซงแปลวาเหนแจง เปนธรรมเบองสง เรยกวาวปสสนา สมถวปสสนา ๒ อยางนเปนธรรมอนสขมลมลกในทางพระพทธศาสนา ผพดนไดศกษามาตงแตบวช พอบวชออกจากโบสถแลวไดวนหนง รงขนวนหนงกเรยนทเดยว เรยนสมถะทเดยว ไมไดหยดเลย จนกระทงถงบดน บดนทงเรยนดวย ทงสอนดวยในฝายสมถะวปสสนา ทง ๒ อยางน สมถะมภมแคไหน สมถะ มภม ๔๐ กสณ ๑๐ , อสภะ ๑๐ , อนสต ๑๐ , พรหมวหาร ๔ , อาหาเรปฏกลสญญา ๑, จตธาตววฏฐาน ๑, รปฌาน ๔ ทง ๔๐ น เปนภมของสมถะ

วปสสนา มภม ๖ ขนธ ๕, อายตนะ ๑๒, ธาต ๑๘, อนทรย ๒๒, อรยสจ ๔,ปฏจจสมปบาทธรรม ๑๒ (ธรรมอาศยซงกนและกนเกดขน) นเปนภมของวปสสนา ภมสมถะ ภมวปสสนา ทง ๒ น เปนตารบตาราในทางพระพทธศาสนาได ใชกนสบมา แต ภมของสมถะ ทเราจะเพงเรยนตอไป เรมตนตองทาใจใหหยด จงจะเขาภมของสมถะได ถาทาใจหยดไมไดกเขาภมสมถะไมได สมถะ

วธเจรญภาวนาตามแนวสตปฏฐาน ๔ ถงธรรมกาย 17

18 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

เขาแปลวาสงบ แปลวาระงบ แปลวาหยด แปลวานง ตองทาใจใหหยดใจของเรานะ อะไรทเรยกวา “ใจ” เหนอยาง ๑, จาอยาง ๑, คดอยาง ๑,รอยาง ๑, สอยางนรวมเขาเปนจดเดยวกน นนแหละเรยกวา ใจ อยทไหน? อยในเบาะนาเลยงหวใจ คอความเหนอยททามกลางกายความจาอยททามกลางเนอหวใจ ความคดอยทามกลางดวงจต ความรอยทามกลางดวงวญญาณ เหน จา คด ร ๔ ประการน หมดทงรางกาย สวนเหนเปนตนของรสวนจาเปนตนของเนอหวใจ สวนคดเปนตนของดวงจต สวนรเปนตนของดวงวญญาณ ดวงวญญาณเทาดวงตาดาขางใน อย ในกลางดวงจต ดวงจตเทาดวงตาดาขางนอก อยในกลางเนอหวใจ ดวงจากวางออกไปอกหนอยหนงเทาดวงตาทงหมด ดวงเหนอยในกลางกาย โตกวาดวงตาออกไป นนเปนดวงเหน ดวงเหนนนแหละ ธาตเหนอยศนยกลางดวงนน นนแหละเรยกวาเหนเหนอยในธาตเหนนน ดวงจา ธาตจาอยในศนยกลางดวงนน ความจาอยทนน ดวงคด ธาตคดอยศนยกลางดวงนน ดวงร ธาตรอยในศนยกลางดวงนน เหน จา คด ร ๔ อยางนแหละ เอาเขามารวมจดเดยวกนเรยกวา “ใจ” ของยากอยางนเหนไหมละ คาทเรยกวา “ใจ” นนแหละ เวลานเรานงอยน สอด (สงใจ) ไปถงบานกได สอดไปถงนรกกได สอดไปถงสวรรคกได สอดไปถงนพพานกได (เรานก) สอดใจไปได มนลกซงอยางนนเหนไหมละใจ ถาวามนร แคบสอดไปไดแคบ ถาร กวางสอดไปไดกวางถารละเอยดสอดไปไดละเอยด ร หยาบกสอดไปไดหยาบ แลวแตความรของมน ความเหนของมน สาคญนก

คาทเรยกวา “ใจ” นแหละ เราตองบงคบใหหยดเปนจดเดยวกนเหน จา คด ร ๔ อยางน ตองมารวมหยดเปนจดเดยวกนอยกลางกายมนษย สะดอทะลหลง ขวาทะลซาย กลางกกขางใน สะดอทะลหลงเปนดายกลมไปเสนหนงตง ขวาทะลซายเปนดายกลมไปเสนหนงตรงกนตงตงทง ๒ เสน ตรงกลางจรดกน ทกลางจรดนนแหละ เรยกวากลางกกกลางกกนนแหละถกกลางดวงธรรมททาใหเปนกายมนษย ใสบรสทธเทาฟองไขแดงของไก ถกกลางดวงพอด ทสอนใหเอาพระของขวญไปจรดไวกลางดวงนนแหละ กลางกกนนแหละ เราเอาใจของเราไปจรดอยกลางกกนนแหละ เหน จา คด ร ๔ อยางจรดอยกลางกกนน กลางดวงธรรมททาใหเปนกายมนษยนนมทตงแหงเดยวเทานน “ใจ” ทเขาบอกวา “ตงใจนะ” เราจะตองเอาใจไปหยดตรงนนทเดยวถงจะถกเปาหมายใจดา เขาบอกวาตงใจนะ เวลานเองจะทาบญทากศลเราตองตงใจตรงนน บดนเราจะรกษาศล กตองตงใจตรงนน บดนเราจะเจรญภาวนาละ เรากตองตงใจตรงนนเหมอนกน ตองเอาใจหยดตรงนนกลาง เมอเอาใจไปหยดอยกลางนนแลว เรากใชสญญาจาใหมน หยดนงบงคบใหนงเชยว ถาไมนงกตองใชบรกรรมภาวนาบงคบไว บงคบใจใหหยดบงคบหนกเขาๆๆ พอถกสวนเขา ใจหยดนง ใจหยด หยด พอใจหยดเทานนแหละ ถกตวสมถะแลว นนแหละตวสมถะ ไอหยดนนแหละหยดนนเองเปนตวสาเรจ ทางโลกและทางธรรมสาเรจหมด โลกทจะไดรบความสข ใจตองหยดตามสวนของโลก ธรรมทจะไดรบความสข ใจตองหยดตามสวนของธรรม ทานไดแนะนาไว ตามวาระพระบาลว า นตถสนตปร สข สขอนนอกจากหยดจากนงไมม หยดนนเองเปนตวสาคญเพราะเหตนนตองทาใจใหหยด เมอใจของเราหยดแลว เรากตองหยดในหยดๆ ไมมถอยหลงกลบ หยดในหยดๆๆ อยนนเอง

วธเจรญภาวนาตามแนวสตปฏฐาน ๔ ถงธรรมกาย 19

20 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

ใจทหยดนนตองถกกลางนะ ถาไมถกกลางใชไมได ตองหยดเขาสบเขาศนย เขาสวน ถกสบ ถกศนย ถกสวน ถาหยดกลางกายเชนนนถกสบพอถกสบเทานน ไมชาจะเขาถงศนย พอถกสบแลวกจะเขาถงศนยทเดยว โบราณทานพดกนวา “เหนสบแลวเหนศนย เปนเคามลสบกนมา เทยงแทแนนกหนา ตงอนจจาเปนอาจณ จตแลวปฏสนธ ยอมเวยนวนอยทงสนสงขาราไมยนยน ราคสนเปนตวมา” สบศนยนเปนตวสาคญนก สตว โลกจะเกดในโลกได ตองอาศยเขาสบแลวตกศนยจงเกดได ถาเขาสบไมตกศนยแลวกเกดไมได นโลกกบธรรมตองอาศยกนอยางน สวนทางธรรมเลา กตองเขาสบ เขาสบแลวกตกศนย “ตกศนย” คอ “ใจหยด” พอใจหยดเรยกวาเขาสบแลว เหน เปนดวงใสเทาดวงจนทรดวงอาทตย ผดขนทใจหยดนนแหละ นนตกศนยแลวเขาสบแลว เหนศนยแลว เรยกวา “เขาสบแลวเหนศนย” พอเหนศนย ใจกหยดอยกลางศนยนนเชยว กลางดวงใสเทาดวงจนทรดวงอาทตย ดวงนนแหละเรยกวา “ดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน” หรออกนยหนง ดวงนนเรยกวา “ดวงปฐมมรรค” หนทางเบองตนมรรคผลนพพาน ถาจะไปสมรรคผลนพพาน ตองเขากลางดวงนนแหงเดยว ไปไดทางเดยวทางอนไมม เมอเขากลางดวงศนยนนไดแลว เรยกวา ปฐมมรรคนยหนงอกนยหนงดวงนนแหละเรยกวา “เอกายนมรรค” แปลวา “หนทางเอก”ไมมโท สองไมม แปลวา “หนทางหนง” สองไมม หนงทเดยว เมอรจกหลกอนนแลว ตอแตนไป กจะสอนใหทาตอไป เมอเราไดทาวตรอาราธนาเรยบรอยแลว ตอแตนไปกตองนงสมาธกน บาลวา นสทต ปลลงก อาพชฌตวา ใหนงคบลลงก ขดสมาธ เทาขวาทบเทาซาย มอขวา ทบมอซาย ทกคนดวยกนตงตวใหตรง แลวคอยฟงอธบายตอไป วธทถกคอปลายนวชมอขางขวาจรดกบปลายนวหวแมมอขางซาย วางไวบนตกทเรา

ขดสมาธนน นงยดตวใหตรงเพอใหเลอดลมเดนสะดวก และรสกสบายในขณะนงนน เรยกวา อช กาย ปณธาย ตงกายใหตรง เมอเรานงสมาธ ตงกายใหตรงดแลว เราตองตงใจใหหยดใจของเราถาหยดไดสกกะพรบตาเดยวเทานน ไดชอวาเราไดสรางบญใหญกศลใหญสาคญนก บญทเกดจากการนงภาวนานนเปนบญใหญกศลใหญ เราจะไปสรางโบสถ วหาร การเปรยญสกรอยหลง กส บญทเกดขนจากการบาเพญสมถวปสสนาไมได เมอเราแสวงหาเขตบญในพระพทธศาสนาพงบาเพญสมถวปสสนาทาใจใหมนคงดงน ใหใจหยด หยดนเปนตวสาคญ “หยด” นจะเปนทางมรรคผลนพพาน พวกทใหทาน รกษาศลนนยงไกลกวา “หยด” นใกลนพพานนก พอหยดไดเทานน ถกคาสงสอนของพระศาสดาแลว ไมยกเยองแปรผน ตอแตนไปคอยตงใจฟง เมอเราทาวตรอาราธนาเสรจแลว กจะบอกวธกระทาตอไป วธทาสมถวปสสนา ตองมบรกรรมภาวนากบบรกรรมนมตเปนคกน บรกรรมนมตใหกาหนดเครองหมายเขาดวงใส เหมอนกบเพชรลกทเจยระไนแลว ไมมขนแมว โตเทาแกวตา ผหญงกาหนดเขาปากชองจมกซาย ผชายกาหนดเขาปากชองจมกขวา อยาใหลาใหเหลอม ใจของเราทยดไปยดมา แวบไปแวบมา ใหเขาไปอยเสยในบรกรรมนมต ปากชองจมกหญงซาย ชายขวา ขางนอกดวงโตเทาแกวตา ขางในดวงโตเทาเมลดพทธรกษา ใสขาวเหมอนกระจกสองเงาหนา หญงกาหนดปากชองจมกซายชายกาหนดปากชองจมกขวา แลวใหบรกรรมภาวนาประคองบรกรรมนมตนนไววา “สมมาอะระหง” ตรกถงดวงทใส ใจหยดอยกลางดวงทใส “สมมาอะระหง” ตรกถงดวงทใส ใจหยดอย กลางดวงทใส “สมมาอะระหง”ตรกถงดวงทใส ใจหยดอยกลางดวงทใส นงอยทนน นฐานท ๑

วธเจรญภาวนาตามแนวสตปฏฐาน ๔ ถงธรรมกาย 21

22 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

ฐานท ๒ เลอนไปทเพลาตา หญงอยซกขางซาย ชายอยซกขางขวาตรงหวตาทมลตาออก ตามชองลมหายใจเขาออกขางใน แลวใหบรกรรมประคองเครองหมายทเพลาตานนวา “สมมาอะระหง สมมาอะระหง สมมา อะระหง” ๓ ครง แบบเดยวกน แลวเลอนเครองหมายตรงลาดบเพลาตาเขาไปทกลางกกศรษะขางในไมใหคอนซาย-ขวา-หนา-หลง-ลาง-บน กลางกกพอด ทนเรยกวา ฐานท ๓แลวบรกรรมประคองเครองหมายทกลางกกศรษะขางในวา “สมมาอะระหงสมมาอะระหง สมมาอะระหง” ๓ ครง ตรงนมลทธพธ ตองกลบตาไปขางหลง ใหตาคางเหมอนคนชกจะตาย เราหลบตาอย ตาชอนขนขางบนเหลอบขนขางบน เหลอบไปๆ จนคางแนน ใหความเหนกลบไปขางหลงแลวคอยๆ ใหเหนกลบเขาขางใน พอตาเหนกลบเขาขางใน กเลอนเครองหมายจากฐานท ๓ น ไปฐานท ๔ ทปากชองเพดาน ทรบประทานอาหารสาลกอยาใหลาใหเหลอม พอด แลวบรกรรมประคองเครองหมายในฐานท ๔นนวา “สมมาอะระหง สมมาอะระหง สมมาอะระหง” ๓ ครง

แลวกเลอนเครองหมายจากฐานท ๔ ไปฐานท ๕ ทปากชองคอเหนอลกกระเดอก เหมอนกลางกกปากถวยแกว ตงไวปากชองคอ บรกรรมประคองเครองหมายทปากชองคอนนวา “สมมาอะระหง สมมาอะระหงสมมาอะระหง” ๓ ครง แลวเลอนเครองหมายลงไปฐานท ๖ กลางตวสดลมหายใจเขาออก สะดอทะลหลง ขวาทะลซาย กลางกกขางใน ตรงกลางดวงธรรมททาใหเปนกายมนษย ทใจหยดนนทเดยว ตงตรงนน เอาใจของเราจรดเขาทดวงใสนน แลวบรกรรมภาวนาวา “สมมาอะระหง สมมาอะระหง สมมาอะระหง” ๓ ครง แลวถอยหลงจากฐานท ๖ มาทเหนอกลางตวเรานขนมา ๒ นวมอ ฐานนนเรยกวา ฐานท ๗ ฐานท ๗ นนมศนย ๕ ศนย (๑) ศนยกลาง, (๒) ศนยขางหนา,(๓) ศนยขางขวา, (๔) ศนยขางหลง, (๕) ศนยขางซาย, ศนยกลางคออากาศธาต, ศนยขางหนาธาตนา, ศนยขางขวาธาตดน, ศนยขางหลงธาตไฟ, ศนยขางซายธาตลม, เครองหมายใสสะอาดตรงชองอากาศกลางตรงนนเรยกวา “ศนย” ทาไมถงเรยกวา “ศนย” ? ตรงนนเวลาสตวไปเกดมาเกดแลวกมาอยในทสบ อยในกลางดวงนน กายละเอยดอยในกลางดวงนน เมอพอแมประกอบธาตธรรมถกสวนเขาแลว กตกศนยทเดยว พอตกศนยกลอยขนมาเหนอกลางตว ๒ นวมอ (เปนดวงกลมใส) โตเทาฟองไขแดงของไก ใสเปนกระจกสองเงาหนา นมนจะเกดละ ตรงนนเรยกวาศนย ศนยนนเปนสาคญนก จะเกดมาในมนษยโลกกตองเกดดวยศนยนน จะไปนพพานกตองเขาศนยนนไปเหมอนกน จะไปสมรรคผลนพพานกตองเขาศนยนนเหมอนกน แบบเดยวกน จะตายจะเกดเดนตรงกนขาม ถาวาจะเกดกตองเดนนอกออกไป ถาวาจะไมเกดกตองเดนในเขาไป กลางเขาไว หยดเขาไว ไมคลาดเคลอน

วธเจรญภาวนาตามแนวสตปฏฐาน ๔ ถงธรรมกาย 23

24 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

นตายเกดอยางน ใหร จกหลกอยางน เมอร จกหลกดงนแลวกร ทเดยวพอรงขนเชาน ทใจเราวนวายอยน มนทาอะไร? มนตองการจะเวยนวายตายเกด ถาใจเรานงอยในกลางนน มนจะเลกเวยนวายตายเกด เรากรตวของเราอย เราไมตองงอใคร เราร แลว เราเรยนแลว เราเขาใจแลวเราตองทาใจของเราใหนง ทาใจใหหยดอยศนยกลางนน กลางของกลางๆๆๆ ซาย-ขวา-หนา-หลง-ลาง-บน-นอก-ใน ไมไป เขากลางของกลางๆๆ นงแนนหนกขน พอถกสวนเขาเทานน เหนดวงใสแจมบงเกดขนเทาดวงจนทรดวงอาทตย ดวงนนแหละเรยกวา “ธมมานปสสนาสตปฏฐาน” เปนทางไปของพระพทธเจาพระอรหนตทงหมดในสากลโลกในสากลธรรม พระพทธเจาพระอรหนตจะเขาไปสนพพาน ตองไปทางนทางเดยว ไมมทางแตกแยกจากกน ไปแนวเดยวทางเดยวกนหมด แตวาการไปนน บางทานเรวบางทานชา ไมเหมอนกน คาทวาไมเหมอนกนนแหละ ถงจะไดชอวาไมซากน คาวาไมซากนเพราะเรวกวากนชากวากน แลวแตนสยวาสนาของตนทสงสมอบรมไว แตวา ทางไปนนเปนทางเดยวกนหมด เปนเอกายนมรรค หนทางเสนเดยว เมอจะไปตองหยด นกแปลก ทางโลกเขาจะไปตองขนเรอบนเรอยนตรถยนตไป จงจะเรวจงจะถง แตทางธรรมไมเปนเชนนน เมอจะไปตองหยด ถาหยดจงจะเรวจงจะถง นแปลกอยางน ฉะนน ตองเอาใจหยดจงจะเรวจงจะถง หยดอย กลางดวงธรรมททาใหเปนกายมนษย พอหยดถกสวนกเหนดวงใส ดวงใสนนแหละเรยกวา เอกายนมรรค หรอเรยกวาปฐมมรรค หรอเรยกวา ธมมานปสสนาสตปฏฐาน โตเทาดวงจนทรดวงอาทตย ใจกหยดนงอยกลางดวงนน พอหยดนงถกส วนเข าเท านน หยดในหยดๆๆ กลางของหยดเรอยเขาไป กลางของกลางๆๆๆ ทหยดนน พอถกสวนเขา เหนดวงอก

ดวงหนงเทาๆ กน อยกลางดวงธมมานปสสนาสตปฏฐานนน เรยกวา ดวงศลหยดอยกลางดวงศลนน พอถกสวนเขา เหนอกดวงหนงเทาๆ กน เรยกวา ดวงสมาธ หยดอยกลางดวงสมาธนน พอถกสวนเขาเหนอกดวงหนงเรยกวาดวงปญญา ดวงเทาๆ กน หยดอย กลางดวงปญญานน พอถกสวนเขาเหนอกดวงหนง เรยกวา ดวงวมตต ใสละเอยดหนกขนไป หยดอยกลางดวงวมตตนน พอถกสวนเขาเหนอกดวงหนง เรยกวา ดวงวมตตญาณทสสนะหยดอย กลางดวงวมตตญาณทสสนะ พอถกสวนเขา เหนตวกายมนษยของเราทนอนฝนออกไปทไปเกดมาเกด เขาเรยกวา กายมนษยละเอยดพอเราไปเหนเขาเทานน เรากรไดทเดยววา ออ! กายนเวลาฝน เราเคยเหนเคยไปกบมน ในเวลาทากจหนาทฝน เวลาตนแลวไมรมนไปอยทไหน บดนเรามาเหนแลว อยกลางดวงวมตตญาณทสสนะนนเอง เมอเหนแลว กใหกายมนษยละเอยดนนนงเขาเหมอนกายมนษยหยาบขางนอกน เมอนงถกสวนเขาแลว ใจมนษยละเอยดกหยดนงอย ทศนยกลางดวงธรรมททาใหเปนกายมนษยละเอยด พอถกสวนเขา หยดถกสวนเขาเทานนแหละ กเหนดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน หยดอยกลางดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน พอถกสวนเขา กเหนดวงศล หยดอยกลางดวงศล ถกสวนเขา เหนดวงสมาธ หยดอยกลางดวงสมาธ พอถกสวนเขาเหนดวงปญญา หยดอยกลางดวงปญญา ถกสวนเขา เหนดวงวมตต หยดอยกลางดวงวมตต ถกสวนเขา เหนดวงวมตตญาณทสสนะ หยดอยกลางดวงวมตตญาณทสสนะ ถกสวนเขา กเหนกายทพย ใหกายทพยนงแบบเดยวกนกบกายมนษยละเอยดนน ใจของกายทพยหยดนงอยกบศนยกลางดวงธรรมททาใหเปนกายทพย พอถกสวนเขา เหนดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน หยดอยกลางดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน

วธเจรญภาวนาตามแนวสตปฏฐาน ๔ ถงธรรมกาย 25

26 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

ถกสวนเขา เหนดวงศล หยดอยกลางดวงศล ถกสวนเขา เหนดวงสมาธหยดอยกลางดวงสมาธ ถกสวนเขา เหนดวงปญญา หยดอยกลางดวงปญญา ถกสวนเขา เหนดวงวมตต หยดอยกลางดวงวมตต ถกสวนเขา เหนดวงวมตตญาณทสสนะ หยดอย กลางดวงวมตตญาณทสสนะ ถกสวนเขาเหนกายทพยละเอยด ใจกายทพยละเอยดกนงอยทศนยกลางดวงธรรมททาใหเปนกายทพยละเอยด ถกสวนเขา เหนดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน หยดอย กลางดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน ถกสวนเขา เหนดวงศล หยดอยกลางดวงศลถกสวนเขา เหนดวงสมาธ หยดอยกลางดวงสมาธ ถกสวนเขา เหนดวงปญญา หยดอยกลางดวงปญญา ถกสวนเขา เหนดวงวมตต หยดอยกลางดวงวมตต ถกสวนเขา เหนดวงวมตตญาณทสสนะ หยดอยกลางดวงวมตต-ญาณทสสนะ ถกสวนเขา เหนกายรปพรหม ใจกายรปพรหมกนงอยทศนยกลางดวงธรรมททาใหเปนกายรปพรหมพอถกสวนเขา เหนดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน ใจกายรปพรหมเมอหยดนงอย ทศนยกลางดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน ถกสวนเขา เหนดวงศลหยดอยกลางดวงศล ถกสวนเขา เหนดวงสมาธ หยดอยกลางดวงสมาธถกสวนเขา เหนดวงปญญา หยดอยกลางดวงปญญา ถกสวนเขา เหนดวงวมตต หยดอย กลางดวงวมตต ถกสวนเขา เหนดวงวมตตญาณทสสนะหยดอยกลางดวงวมตตญาณทสสนะ ถกสวนเขา เหนกายรปพรหมละเอยด ใจกายรปพรหมละเอยดหยดอยศนยกลางดวงธรรมททาใหเปนกายรปพรหมละเอยด ถกสวนเขา เหนดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน หยดอยกลางดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน ถกสวนเขา เหนดวงศล หยดอยกลางดวงศล ถกสวนเขา เหนดวงสมาธ หยดอย กลางดวงสมาธ ถกสวนเขา

เหนดวงปญญา หยดอยกลางดวงปญญา ถกสวนเขา เหนดวงวมตต หยดอยกลางดวงวมตต ถกสวนเขา เหนดวงวมตตญาณทสสนะ หยดอยกลางดวงวมตตญาณทสสนะ ถกสวนเขา กเหนกายอรปพรหม ใจกายอรปพรหมกหยดนงอยทศนยกลางดวงธรรมททาใหเปนกายอรปพรหม พอถกสวนเขา กเหนดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน หยดนงอยทศนยกลางดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน ถกสวนเขา เหนดวงศล หยดอยกลางดวงศล ถกสวนเขา เหนดวงสมาธ หยดอยกลางดวงสมาธ ถกสวนเขา เหนดวงปญญา หยดอยกลางดวงปญญา ถกสวนเขา เหนดวงวมตต หยดอยกลางดวงวมตต ถกสวนเขา เหนดวงวมตตญาณทสสนะ หยดอยกลางดวงวมตตญาณทสสนะ ถกสวนเขา กเหนกายอรปพรหมละเอยด ใจกายอรปพรหมละเอยด หยดอยศนยกลางดวงธรรมททาใหเปนกายอรปพรหมละเอยด ถกสวนเขา เหนดวงธมมานปสสนาสตปฏฐานหยดนงอยศนยกลางดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน ถกสวนเขา เหนดวงศลหยดอยกลางดวงศล ถกสวนเขา เหนดวงสมาธ หยดอยกลางดวงสมาธถกสวนเขา เหนดวงปญญา หยดอยกลางดวงปญญา ถกสวนเขา เหนดวงวมตต หยดอย กลางดวงวมตต ถกสวนเขา เหนดวงวมตตญาณทสสนะหยดอยกลางดวงวมตตญาณทสสนะ ถกสวนเขากเหนกายธรรม รปเหมอนพระปฏมา เกตดอกบวตมใสเปนกระจกสองหนา หนาตกโตเลกตามสวนหนาตกเทาไหน ดวงธรรมททาใหเปนธรรมกายกโตเทานน กลมรอบตวอยกลางกายธรรมกายนน ธรรมกายเปนตวพทธรตนะ ดวงธรรมททาใหเปนธรรมกายเปนธรรมรตนะ ใจพทธรตนะกหยดนงอยทศนยกลางดวงธรรมททาใหเปนธรรมกาย พอหยดถกสวนเขา เหนดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน หยดอยกลางดวง

วธเจรญภาวนาตามแนวสตปฏฐาน ๔ ถงธรรมกาย 27

28 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

ธมมานปสสนาสตปฏฐาน ถกสวนเข า เ หนดวงศล หยดอย กลางดวงศล ถกสวนเขา เหนดวงสมาธ หยดอย กลางดวงสมาธ ถกส วนเขา เหนดวงปญญา หยดอยกลางดวงปญญา ถกสวนเขา เหนดวงวมตต หยดอย กลางดวงวมตตถกส วนเข า เหนดวงวมตตญาณ

ทสสนะ หยดอยกลางดวงวมตตญาณทสสนะ ถกสวนเขา กเหนธรรมกายละเอยด โตกวาธรรมกายทเหนแลวนน ๕ เทา ใจธรรมกายละเอยดกหยดนงอยทศนยกลางดวงธรรมททาใหเปนธรรมกายละเอยด ถกสวนเขา เหนดวงธมมานปสสนาสตปฏฐานขยายสวนโตหนกขนไป ใจกหยดนงอย ทศนยกลางดวงธมมานปสสนาสตปฏฐานถกสวนเขา เหนดวงศล หยดอยกลางดวงศล ถกสวนเขา เหนดวงสมาธหยดอยกลางดวงสมาธ ถกสวนเขา เหนดวงปญญา หยดอยกลางดวงปญญา ถกสวนเขา เหนดวงวมตต หยดอยกลางดวงวมตต ถกสวนเขา เหนดวงวมตตญาณทสสนะ หยดอย กลางดวงวมตตญาณทสสนะ ถกสวนเขากเหนกายธรรมพระโสดา หนาตก ๕ วา สง ๕ วา เกตดอกบวตม ใสหนกขน ใจกายพระโสดากหยดนงอยทศนยกลางดวงธรรมททาใหเปนกายพระโสดา ถกสวนเขา เหนดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน หยดอยกลางดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน ถกสวนเขา เหนดวงศล หยดอยกลางดวงศลถกสวนเขา เหนดวงสมาธ หยดอยกลางดวงสมาธ ถกสวนเขา เหนดวงปญญา หยดอยกลางดวงปญญา ถกสวนเขา เหนดวงวมตต หยดอยกลาง

ดวงวมตต ถกสวนเขา เหนดวงวมตตญาณทสสนะ หยดอย กลางดวงวมตตญาณทสสนะ ถกสวนเขา กเหนกายธรรมพระโสดาละเอยด อยในกลางดวงวมตตญาณทสสนะของพระโสดานน หนาตก ๑๐ วา ใจของกายพระโสดาละเอยด หยดนงอยทกลางดวงธรรมททาใหเปนกายพระโสดาละเอยด ถกสวนเขา เหนดวงธมมานปสสนาสตปฏฐานหยดนงอยทศนยกลางดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน ถกสวนเขา เหนดวงศล หยดอยกลางดวงศล ถกสวนเขา เหนดวงสมาธ หยดอยกลางดวงสมาธถกสวนเขา เหนดวงปญญา หยดอยกลางดวงปญญา ถกสวนเขา เหนดวงวมตต หยดอย กลางดวงวมตต ถกสวนเขา เหนดวงวมตตญาณทสสนะหยดอยกลางดวงวมตตญาณทสสนะ ถกสวนเขา กเหนกายพระสกทาคาหนาตก ๑๐ วา สง ๑๐ วา เกตดอกบวตม ใสหนกขน ใจของกายพระสกทาคากหยดอยทศนยกลางดวงธรรมททาใหเปนกายพระสกทาคา ถกสวนเขา เหนดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน หยดอยกลางดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน ถกสวนเขา เหนดวงศล หยดอยกลางดวงศล ถกสวนเขา เหนดวงสมาธ หยดอย กลางดวงสมาธ ถกสวนเขาเหนดวงปญญา หยดอยกลางดวงปญญา ถกสวนเขา เหนดวงวมตต หยดอยกลางดวงวมตต ถกสวนเขา เหนดวงวมตตญาณทสสนะ หยดอยกลางดวงวมตตญาณทสสนะ ถกสวนเขา กเหนกายพระสกทาคาละเอยดหนาตก ๑๕ วา สง ๑๕ วา เกตดอกบวตม ใสหนกขน ใจของกายพระสกทาคาละเอยดหยดอยทกลางดวงธรรมททาใหเปนกายพระสกทาคาละเอยด ถกสวนเขา เหนดวงธมมานปสสนาสตปฏฐานหยดอยกลางดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน ถกสวนเขา เหนดวงศล หยดอยกลางดวงศล ถกสวนเขา เหนดวงสมาธ หยดอยกลางดวงสมาธ ถกสวนเขา

วธเจรญภาวนาตามแนวสตปฏฐาน ๔ ถงธรรมกาย 29

30 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

เหนดวงปญญา หยดอย กลางดวงปญญา ถกสวนเขา เหนดวงวมตตหยดอยกลางดวงวมตต ถกสวนเขา เหนดวงวมตตญาณทสสนะ หยดอยกลางดวงวมตตญาณทสสนะ ถกสวนเขา กเหนกายพระอนาคา หนาตก๑๕ วา สง ๑๕ วา เกตดอกบวตม ใสหนกขน ใจของกายพระอนาคากหยดนงอยทศนยกลางดวงธรรมททาใหเปนกายพระอนาคา ถกสวนเขา เหนดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน หยดอย กลางดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน ถกสวนเขา เหนดวงศล หยดอยกลางดวงศล ถกสวนเขา เหนดวงสมาธ หยดอย กลางดวงสมาธ ถกสวนเขาเหนดวงปญญา หยดอย กลางดวงปญญา ถกสวนเขา เหนดวงวมตตหยดอยกลางดวงวมตต ถกสวนเขา เหนดวงวมตตญาณทสสนะ หยดอยกลางดวงวมตตญาณทสสนะ ถกสวนเขา กเหนกายพระอนาคาละเอยดหนาตก ๒๐ วา สง ๒๐ วา เกตดอกบวตม ใสหนกขน ใจของกายพระอนาคาละเอยดกหยดอยทศนยกลางดวงธรรมททาใหเปนกายพระอนาคาละเอยด ถกสวนเขา เหนดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน หยดอยกลางดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน ถกสวนเขา เหนดวงศล หยดอยกลางดวงศล ถกสวนเขา เหนดวงสมาธ หยดอยกลางดวงสมาธ ถกสวนเขา เหนดวงปญญา หยดอยกลางดวงปญญา ถกสวนเขา เหนดวงวมตต หยดอยกลางดวงวมตต ถกสวนเขา เหนดวงวมตตญาณทสสนะ หยดอยกลางดวงวมตตญาณทสสนะ ถกสวนเขา กเหนกายพระอรหต หนาตก ๒๐ วา สง๒๐ วา เกตดอกบวตม ดวงธรรมททาใหเปนพระอรหต ก ๒๐ วา กลมรอบตว ใจของพระอรหตกหยดอยทศนยกลางดวงธรรมททาใหเปนพระอรหตถกสวนเขา เหนดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน วดผาเสนศนยกลาง ๒๐ วากลมรอบตวเหมอนกน หยดอยกลางดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน ถกสวนเขา

เหนดวงศล วดผาเสนศนยกลาง ๒๐ วา กลมรอบตวเหมอนกน หยดอยกลางดวงศล ถกสวนเขา เหนดวงสมาธ วดผาเสนศนยกลาง ๒๐ วากลมรอบตวเหมอนกน หยดอยกลางดวงสมาธ ถกสวนเขา เหนดวงปญญา วดผาเสนศนยกลาง ๒๐ วา กลมรอบตวเหมอนกน หยดอย กลางดวงปญญา ถกสวนเขา เหนดวงวมตต วดผาเสนศนยกลาง ๒๐ วา กลมรอบตวเหมอนกน หยดอยกลางดวงวมตต ถกสวนเขา เหนดวงวมตตญาณทสสนะวดผาเสนศนยกลาง ๒๐ วา กลมรอบตวเหมอนกน หยดอย กลางดวงวมตตญาณทสสนะ ถกสวนเขา เหนกายพระอรหตละเอยด สวยงามมากนเปนกายท ๑๘ เมอถงพระอรหตนแลวหลดกเลสหมด ไมมกเลสเลยเสรจกจในพระพทธศาสนา ทงสมถวปสสนาตลอด๑

ตงแตกายมนษยถงกายอรปพรหมละเอยด แคนนเรยกวา ขนสมถะ ตงแตกายธรรมโคตรภทงหยาบทงละเอยด จนกระทงถงกายพระอรหตทงหยาบทงละเอยดน ขนวปสสนา ทงนน๒

นทเรามาเรยนสมถวปสสนาวนน ตองเดนแนวน ผดแนวนไมไดและกตองเปนอยางน ผดอยางนไปไมได ผดอยางนไปกเลอะเหลว ตองถกแนวน เราจะตองยดกายมนษยนเปนแบบ เขาไปถงกายมนษยละเอยดยดกายมนษยละเอยดนนเปนแบบ เขาไปถงกายทพย ตองยดกายทพยนนเปนแบบ เขาถงกายทพยละเอยด ตองยดกายทพยละเอยดเปนแบบ

๑ พระเดชพระคณหลวงพอวดปากนา หมายถง ธรรมกายพระอรหตตผลทไดบรรลมรรค (กาจดสญโญชน ๑๐ ไดแลว) ผล และนพพานแลว สวนผปฏบตภาวนาไดถงธรรมกาย แตยงละสญโญชนเบองตา อยางนอย ๓ ประการ (สกกายทฏฐ วจกจฉา สลพพตปรามาส) ไมได หลวงพอทานแสดงวา ยงเปน แคโคตรภบคคล ผไดโคตรภญาณ เทานน๒ พระเดชพระคณหลวงพอวดปากนา หมายถง ตงแตขนอนวป สสนา เหนแจงในสภาวะของ สงขารธรรม ตลอดถงโลกตตรวปสสนา เหนแจงในสภาวะของวสงขารธรรม คอ พระนพพาน และ เหนแจงใน อรยสจ ๔ อนเปนไปในญาณ ๓ มอาการ ๑๒ พระภาวนาวสทธคณ (เสรมชย ชยมงคโล ป.ธ.๖)

วธเจรญภาวนาตามแนวสตปฏฐาน ๔ ถงธรรมกาย 31

32 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

จะโยกโยไปไมได เขาไปถงกายรปพรหม ตองยดกายรปพรหมเปนแบบเขาถงกายรปพรหมละเอยด ตองยดกายรปพรหมละเอยดเปนแบบไปเขาถงกายอรปพรหม ยดกายอรปพรหมเปนแบบ เขาถงกายอรปพรหมละเอยด ยดกายอรปพรหมละเอยดเปนแบบ เขาถงกายธรรม ยดกายธรรมเปนแบบ นทป นไวเปนรปพระปฏมาทเขาปนไว ในโบสถพระวหารการเปรยญนเขาทาแบบไวด เขาถงกายธรรมละเอยด ยดกายธรรมละเอยดเปนแบบเขาถงกายธรรมพระโสดา ยดกายธรรมพระโสดาเปนแบบ เขาถงกายธรรมพระโสดาละเอยด ยดกายธรรมพระโสดาละเอยดเปนแบบ เขาถงกายธรรมพระสกทาคา ยดกายธรรมพระสกทาคาเป นแบบ เข าถงกายธรรมพระสกทาคาละเอยด ยดกายธรรมพระสกทาคาละเอยดเปนแบบเขาถงกายธรรมพระอนาคา ยดกายธรรมพระอนาคาเปนแบบ เขาถงกายธรรมพระอนาคาละเอยด ยดกายธรรมพระอนาคาละเอยดเปนแบบเขาถงกายธรรมพระอรหต ยดกายธรรมพระอรหตเปนแบบ เขาถงธรรมกายพระอรหตละเอยด ยดกายธรรมพระอรหตละเอยดเปนแบบ นเปนหลกฐานในพระพทธศาสนา ในสมดทไดรบแจกกนทวๆ หนานน ๑๘ รปหนาปง (ปก) ทอธบายมานนบดไดตงแต (๑) กายมนษย, (๒) กายมนษยละเอยด, (๓) กายทพย,(๔) กายทพยละเอยด, (๕) กายรปพรหม, (๖) กายรปพรหมละเอยด,(๗) กายอรปพรหม , (๘) กายอรปพรหมละเอยด , (๙) กายธรรม ,(๑๐) กายธรรมละเอยด, (๑๑) กายพระโสดา, (๑๒) กายพระโสดาละเอยด, (๑๓) กายพระสกทาคา, (๑๔) กายพระสกทาคาละเอยด, (๑๕) กายพระอนาคา,(๑๖) กายพระอนาคาละเอยด, (๑๗) กายพระอรหต, (๑๘) กายพระอรหตละเอยด

ทอธบายมาน หนาป งทแจกไปแลวทกคนนน นแหละหลกปฏบตพระพทธศาสนา ตองแนนอน จบตววางตายอยางนไมเลอะเลอนเหลวไหล แตวาจะไปทางนตอง “หยด” ทางธรรมเรมตนตองหยด ตงแตตนจนกระทงพระอรหต ถาไม หยดก ไปไมได ชดทเดยว แปลกไหมละไปทางโลกเขาตองไปกนปราดเปรยววองไวคลองแคลว ตองเลาเรยนกนมากมายจนกระทงร เท าทนเหลยมคผ คนตลอดสาย จงจะปกครองโลกใหรงเรองเจรญได แตวาจะไปทางธรรมนแปลก “หยด” เทานนแหละไปไดหยดอยางเดยวเทานน เรองนพดเอาเองหรอมตารบตาราอยางไร? มตารบตาราอยางนคอเมอครงพระบรมศาสดายงดารงพระชนมอย ในเมองสาวตถ มพราหมณปโรหตและนางพราหมณ เปนปโรหตของพระเจาปเสนทโกศล คลอดบตรออกมาคนหนง เวลาคลอดออกมาแลว กลางคนศสตราอาวธในบานลกเปนไฟไปหมด พอเปนพราหมณเฒาดวย เปนพราหมณครพระเจาแผนดนดวย ตระหนกตกใจ นมนเรองอะไรกน ตรวจดตารากร ได ทนทว า ลกชายเราทเกดมานจะเปนคนรายจะเปนโจรราย จะฆามนษยมากมาย รทเดยวดวยตาราของเขา เมอมโอกาสกเขาทลพระเจาปเสนทโกศลวา พระพทธเจาขา ลกของขาพระพทธเจาทคลอดออกมาน จะตองเปนคนฆามนษยเสยแลว จะฆามนษยมากดวยจะควรเอาไวหรอปลงชวตเสยเปนประการใด ขอพระองคไดทรงพระกรณาเถด ขาพระพทธเจาขอมอบถวายชวตบตรของขาพระพทธเจาแดพระองค ฝายพระเจาปเสนทโกศลกทรงดารวา ไอเดกเลกนดเดยวจะเปนอะไรไปละ เกรงใจพราหมณ เคารพพราหมณ นบถอพราหมณ ดวยทรงดารจะเอาอกเอาใจพราหมณ รเหมอนกนวาพราหมณพดแลวไมคอยจะผด

วธเจรญภาวนาตามแนวสตปฏฐาน ๔ ถงธรรมกาย 33

34 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

ตะขดตะขวงใจอยเหมอนกน เอาไวดกอนเถดทานพราหมณ เดกคนเดยวถาวามนเปลยนแปลงอยางไร เราจะฆามนเมอไรกฆาได มนจะไปไหนฉนปกครองคนทงประเทศ พดใหพราหมณใจดสกหนอย พราหมณกตามพระทย เอาไว โตขนเมอพราหมณรวาไอนมนจะฆาคน เบยดเบยนสตวมากนกเราจะทาอยางไร กเลยใหชอวาอหงสกมาร กมารไมเบยดเบยนใคร และจรงอยางนนดวย ตงแตเลกมาดนกดหนา พอแมกรกใคร พระเจาปเสนทโกศลกรกใคร ราเรยนวชาความร ในทางราชการ ในทางบานเมอง เขาไมแพ ใครปญญาดเฉลยวฉลาดวองไว เรยนศสตราอาวธ เรยนมวยไมแพ ใครเฉลยวฉลาดดนก เมอได วชาสมควรแลว ตอไปจะตองเป นคนใชของพระราชาเพราะพอเปนปโรหตของพระราชาอยแลว ตองไปเรยนวชาใหสง เรยกวา วชาปกครองแผนดน ปกครองประเทศ สงไปเรยนกบทศาปาโมกขอาจารยทศาปาโมกขอาจารยมลกศษยถง ๕๐๐ คน พราหมณปโรหตผนเมอสงลกไปเรยนเชนนน กมอบใหกบอาจารยทศาปาโมกข ทศาปาโมกขอาจารยไดรบอหงสกมารไว กสอนเปนอนดบอนดยงกบลกกบเตา ได ใกลเคยงกบอหงสกมาร อหงสกมารฉลาดฉอเลาะดนกเขาใกลครละกอ ทกอยาง ทงกาย ทงวาจา ทงใจ หาทตไมได อาจารยรกใคร เรยนวชากไมแพ ใคร เฉลยวฉลาดทกอยาง กาลงรางกายกด สวยงามกสวยงาม อาจารยหลง ทง ๕๐๐ คน รกอหงสกมารมากกวาใครๆ เมอศษยทง ๔๙๙ คน เหนวาไมไดการ เราไมฆาอหงสกมารเสย พวกเราโงหวไมขนแน มนกดหวเราจมหมด เราจะตองฆามนเสย เอาไวไมได

คนโนนบาง คนนบาง ชวยกนหาเรองใสเจาบาง ยวเจาบาง เยาเจาบางพอเจ าเกะกะเขาฟองอาจารย หาวาเกะกะ หนกเข าๆ มนมากเรองหนกเขา ทานอาจารยเหนดวยวามนดแตตอหนาเรา พนเราไป มนไปขมเขาอยางน รกรานเขาอยางน แททจรงมนไปแหยขน มนปนขน มนปลกขนมนแกไขใหชวมนฟองอาจารยอยเสมอ มนหนาหเขาแลว ลงทายจนกระทงอาจารยคดวา ไอลกศษยคนนเอาไวไมไดแลวเดอดรอนนก เมอเอาไวไมได อาจารยตองฆา อาจารยฆาจะทาอยางไรอาจารยฆาลกศษย เสยชอทศาปาโมกขอาจารยแย ลกศษยเปนพระเจา-แผนดนกมมากมาย พวกเหลานนเปนกษตรยกมากทมาเรยนวชา ถาวาฆาลกศษยกเสยชอครทเดยว จะทาอยางไรด ตองฆาทางออม เรยนวชาไปพอถงวชาบทหนง ปดหนาสมดเลยทเดยว ลกศษยกถามวา ทาไมตองปดเสยเลาอาจารย? ผมอยากศกษาตอไป ไมไดละแก เรองน ตรงนมนเปนวชาทเรยนเขาแลว เมอสาเรจแลวจะเปนเจาโลกทเดยว จงพดวา ถาจะเรยนจรงๆ ตองเอานวมอของมนษย มา ๑,๐๐๐ องคล จงจะเรยนได นจะหาอบายฆาลกศษยละนะ ลกศษยกหมดทา ตองหยดเรยนกพดกนวา ถามนอยากไดกตองฆามนษย ฆามนษยไปไมทนถงพนหรอกมนษยคนใดคนหนงมนกตองฆาตวเสยบาง มนจะเอาไวทาไม มนษยมนมากดวยกนน สาเรจแน อาจารยนกวา ไอนตองถกฆาแนละ ใชมอคนอนฆาเถอะ นเหลยมของครฆาลกศษย อหงสกมารนงคอตก เราเกดมาในสกลพราหมณเปนครสอนเขามา บาปกรรมไมไดทาเลย มศลบรสทธตลอดมา ตงแตเกดจนถงบดน ความชวนดหนอยไมไดกระทา คราวนเรามาเรยนวชาจะตองฆามนษยเสยแลว ถาไมฆามนษย วชาของเรากไมสาเรจ กพดกะอาจารยวาตกลง ถาจะตองฆามนษยใหไดองคลมาพนหนงจงจะเรยนสาเรจ

วธเจรญภาวนาตามแนวสตปฏฐาน ๔ ถงธรรมกาย 35

36 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

ตกลงรบปากทานอาจารย รองไหเสยใจ เศราโศกเสยใจ ตองเปนคนลามกเลวทราม ฆามนษย เปนคนใจบาปหยาบชา เสยอกเสยใจรองไหพไรราพนนก ถงอยางใด ถาวาไมเอานวมอมาใหอาจารยพนหนง ทานกจะไมบอกวชาสาเรจใหเรา เมอเราเรยนวชาไมสาเรจ เรากเปนคนชนสงไมได เปนเจาโลกไมได ตองเรยนวชาใหสาเรจจงเปนเจาโลกได ฉะนน การเรยนวชาใดๆ เราตองใชวชานนๆ ได ถาเรยนแลวใชวชานนๆ ไมได จะเรยนทาไม เสยเวลาเปลาๆ เสยขาวสก เรยนวชาไหนตองใชวชานนได เอาละ พงได เอาละ วชานนใชได เหมอนยงกบเราเรยนวชาวนน เรากตองเรยนจรงทาจรง ตองพงวชาทเราเรยนนใหไดใหศกดสทธทเดยว ครใชไดอยางไร ลกศษยกตองใชไดเหมอนคร อยางนเรยกวาคนมปญญา เรยกวา คนฉลาดเหมอนองคลมาลโจร เมอเวลาอหงสกมารตกลงตองเรยนแน กรบอาจารยวา เอาละผมจะยอมเรยน ยอมหาองคลมนษยมาใหพนหนง อาจารยกสงดาบฟาฟนใหเลมหนง ถนดมอเลยเชยว นเอาไป ทานอหงสกมารกหยกรงตงทาเลยทเดยว เมอออกจากอาจารยแลวกหาเครองรอยเครองแทงนวตดตวไปพอออกจากทานอาจารย เมอพบใครกชางเถอะ เปรยะคอขาด เปรยะแขนขาดขาดครงตว ตดเอาองคลไปองคลหนง ใครขวางไมไดเลย พบไมไดเลย ไมวาคนไหนเลยทเดยว ไมวามนษยคนใดไมวาชนสง ชนกลาง ชนตาฆาหมด ฆาเสยจนกระทงเลาลอระบอลอเลองไปวา ในเมองสาวตถนนมโจรสาคญคอองคลมาลโจร ทชอองคลมาลโจรนนกเพราะนวมอไดมาแลวรอยเขาตากแหงแลวคลองคอไป นบนวได ๙๙๙ นวแลว เรองถงพระเจาปเสนทโกศลใหกรฑาทพ ยกไปปราบองคลมาลโจร ธรรมเนยมของกษตรยโบราณ เมอกษตรยตอกษตรยไปพบกนตองราทวนกน กษตรย

ตอกษตรยดวยกน ตองรากระบ ราทวนกน ตองฟาดฟนกนเอง ใครดกดไป ใครไมดกคอขาดไป ไมใชใชทหารรบเหมอนธรรมดาในบดน เมอเจอะเขาตองราทวนเองทงนน เอาฝมอกษตรยทงนน เอาฝมอตวเองทงนน พระเจาปเสนทโกศลกทอพระทย เอะ! นเราไปปราบองคลมาลโจรตอนนจะต องไปรากระบกะมน ต องไปราทวนกะมน เ มอมนเกดมาศสตราอาวธมนกลกเปนฟนเปนไฟ เราไมมอศจรรยเหมอนอยางกะมนเมอไปราทวนเข าแล ว คอเราจะขาดหรอคอมนจะขาด เรากยงไม ร ไมแนพระทย ทอพระทย รงเชาจะยกทพไปคดวา เมอยกทพไปแลว ไมตรงไปเลยทเดยว ไปพกอยใกลๆ วหารเชตวนกอน ไปทลพระพทธเจาเสยกอน นางพราหมณผเปนมารดา พอรวาพระเจาปเสนทโกศลจะยกทพไปตวกเลยล วงหน าไปเสยก อน จะไปบอกลกชายให หนไป ไม เช นนนพระเจาปเสนทโกศลจะฆาเสย พระพทธเจาทรงทราบวา เมอนางพราหมณไปองคลมาลโจรเหนเขากจะฆานางพราหมณ ฆาแมเสย เอานวอก ถงจะเปนพอเปนแมไมเขาใจ ใกลละ เปนฆาเลยทเดยว จะเอานว จะมงเรยนแตวชาเทานน แกไมไดมงอะไร พระพทธเจาร วา องคลมาลโจรนเปนอสตมหาสาวกองคสดทายของเรา ถาหากฆามารดาเสยแลว เปนอภพพสตว ไมไดมรรคผลในชาตนเราขาดสาวกผ ใหญไป ไมครบ ๘๐ ได ๗๙ เทานน เราจาเปนทจะตองไปทรมานองคลมาลโจร พระองคทรงทราบชดกเสดจไปกอนใครๆ ทงหมดไปถงองคลมาลโจร องคลมาลโจรพอเหนเขาเทานน แหม! นวมนงามจรงวชาเราเปนเจาโลกแน สาเรจแน

วธเจรญภาวนาตามแนวสตปฏฐาน ๔ ถงธรรมกาย 37

38 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

พอเหนพระศาสดาทงพระรปทงพระรศม ทงงดทงงาม ดไมเบอนาเลอมใส นาไหว นาบชาทงนน กคาดวาสาเรจแน กรเขาใสทเดยว ควาดาบฟาฟนกรใสปราดเขาฟน พอปราดเขาฟน พรดหางออกไป ๒๐-๓๐ วา เอาละซ ตานหางออกไปเสยแลว องคลมาลโจรกตามใหญ วงตกๆๆ ไมไดรอละ จเชยว แลวกโจนฟน พรดไปอกแลว หางตง ๔๐-๕๐ วา ไปใหญเชยว หางหนกขนทกท พอวงหนกเขาๆ ใกลจะทน วงชาๆ ใกลจะทนพอใกลจะทนกพรดหางไปเสยกวานนอกแลว เทาไหรๆ กฟนไมได ฟนไมสาเรจ เมอฟนไมสาเรจ จนกระทงหดขนคอเหนอยเตมท พอเหนอยเตมทแลว คดวา นเขาเปนเจาโลกกอนเรา เราไมใชเจาโลกแน เหนจะเปนไมได บญไมเทาทนเขาแลว ทอในใจ พอทอใจ ใจมนกลดหมด ทฏฐมานะ ยอมจานนพระองค เมอยอมจานนพระองคแลวกเปลงวาจาวา “สมณะหยด”พระองคทรงเหลยวพระพกตรมาตรสวา “สมณะหยดแลว ทานไมหยด”คาวา “หยด” อนนแหละถกตงแตตนจนเปนพระอรหต คาวาหยดอยางนคาเดยวเทานน ถกทางสมณะตงแตตนจนพระอรหต เปนตวศาสนาแทๆเชยว คาวา “หยด” เพราะฉะนน ตองเอาใจหยดอยศนยกลางดวงธรรมททาใหเปนกายมนษย หยดนนแหละถกเปาหมายใจดา ถกโอวาทของพระบรมศาสดา ถาไมหยด จะปฏบตศาสนาสก ๔๐-๕๐ ปกชาง ทสดจะมอายสก ๑๐๐ ปหรอ ๑๒๐-๑๓๐ ป ถาใจหยดไมได ไมถกศาสนาสกท หยดเขาสบเขาศนยกลางดวงธรรมททาใหเปนกายมนษยไมได ไมถกศาสนาสกท ตอเมอใดหยดได กถกศาสนาทเดยว ถกพระโอษฐของพระศาสดาทเดยว ใหจาใหแมน อยางน.

หลกปฏบตสตปฏฐาน ๔*[๑] สตปฏฐาน ๔ และอานสงส

๑. พระพทธดารสวาดวยสตปฏฐาน ๔ สมเดจพระผ มพระภาคเจา ขณะเมอเสดจประทบอย ในกมมาสทมมนคม กรชนบท ไดตรสมหาสตปฏฐานสตร (ท. มหา. ๑๐/๒๗๓/๒๕๗)เปนอทเทสแกภกษทงหลายวา

ภกษทงหลาย หนทางนเปนทไปอนเอก เพอความบรสทธของเหลาสตว เพอลวงความโศกและความราไร เพอความดบสญแหงทกขและโทมนสเพอบรรลธรรมทถกตอง เพอทาใหแจงซงพระนพพานหนทางนคอ สตปฏฐาน ๔ ประการ. ๔ ประการเปนไฉน. ภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน พจารณาเหนกายในกายอย มความเพยรมสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได. พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย มความเพยรมสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได.

* จากหนงสอทางมรรคผลนพพาน ธรรมปฏบตถงธรรมกายและพระนพพาน โดย พระภาวนาวสทธคณ (เสรมชย ชยมงคโล ป.ธ.๖) : โรงพมพ เอช ท พ เพรส จากด พมพครงท ๒ พ.ย. ๒๕๔๐

หลกปฏบตสตปฏฐาน ๔ 39

40 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

พจารณาเหนจตในจตอย มความเพยรมสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได. พจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยรมสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได.

๒. พระพทธดารสวาดวยอานสงสของการเจรญสตปฏฐาน ๔ สมเดจพระผมพระภาคเจา ไดตรสอานสงสของการเจรญสตปฏฐาน ๔(ท. มหา.๑๐/๓๐๐/๒๗๖-๒๗๗) ไว ดงตอไปน

ภกษทงหลาย กผใดผหนง พงเจรญสตปฏฐานทง ๔ น อยางนตลอด ๗ ป เขาพงหวงผล ๒ประการ อยางใดอยางหนง คอ พระอรหตตผลในปจจบน ๑ หรอเมอยงมอปาทเหลออย เป นพระอนาคาม ๑ ๗ ปยกไว. ผ ใดผหนง พงเจรญสตปฏฐานทง๔ น อยางน ตลอด ๖ ป ... ๕ ป ... ๔ ป ... ๓ ป... ๒ป ... ๑ ป เขาพงหวงผล ๒ ประการ อยางใดอยางหนงคอ พระอรหตตผลในปจจบน ๑ หรอเมอยงมอปาทเหลออย เปนพระอนาคาม ๑ ๑ ปยกไว. ผ ใดผหนง พงเจรญสตปฏฐานทง ๔ น อยางน ตลอด ๗ เดอน เขาพงหวงผล ๒ ประการ

อยางใดอยางหนง คอ พระอรหตตผลในปจจบน ๑หรอเมอยงมอปาทเหลออย เปนพระอนาคาม ๑ ๗ เดอนยกไว. ผ ใดผหนง พงเจรญสตปฏฐานทง ๔ น อยางน ตลอด ๖ เดอน ... ๕ เดอน ... ๔ เดอน... ๓ เดอน... ๒ เดอน ... ๑ เดอน ... กงเดอนเขาพงหวงผล ๒ ประการ อยางใดอยางหนง คอพระอรหตตผลในปจจบน ๑ หรอเมอยงมอปาทเหลออย เปนพระอนาคาม ๑ กงเดอนยกไว. ผ ใดผหนง พงเจรญสตปฏฐานทง ๔ น อยางน ตลอด ๗ วน เขาพงหวงผล ๒ ประการ อยางใดอยางหนง คอ พระอรหตตผลในปจจบน ๑หรอเมอยงมอปาทเหลออย เปนพระอนาคาม ๑ ภกษทงหลาย หนทางนเปนทไปอนเอก เพอความบรสทธของเหลาสตว เพอลวงความโศกและความราไร เพอความดบสญแหงทกขและโทมนสเพอบรรลธรรมทถกตอง เพอทาใหแจงซงพระนพพานหนทางน คอ สตปฏฐาน ๔ ฉะนแล.

หลกปฏบตสตปฏฐาน ๔ 41

42 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

[๒] สรปความหมายของสตปฏฐาน ๔และอานสงส

๑. ความหมายของสตปฏฐาน ๔ และอานสงส “สตปฏฐาน ๔” คอ ธรรมอนเปนทตงแหงสต ๔ ประการ สมเดจพระผมพระภาคเจาไดตรสแกภกษทงหลาย ในขณะทเสดจประทบอย ในกมมาสทมมนคม กรชนบท สตปฏฐาน เปน “เอกายนมรรค” คอ เปนทางไปทางเดยว เฉพาะบคคล เพอใหไดรบอานสงส ๕ ประการ (ถงมรรคผลนพพาน) คอ (๑) สตตาน วสทธยา เพอความบรสทธแหงสตวทงหลาย (๒) โสกปรเทวาน สมตกกมาย เพอขามพนความโศก และ ความราไร (๓) ทกขโทมนสสาน อตถงคมาย เพอความดบสญแหงทกข และโทมนส (๔) ายสส อธคมาย เพอบรรลธรรมทควรร (๕) นพพานสส สจฉกรยาย เพอทานพพานใหแจง

๒. ธรรมทพงถอเปนหลกปฏบต และธรรมทพงนาออกของผบาเพญสตปฏฐาน ธรรม ๒ ประการนสาคญมากแกผบาเพญสตปฏฐาน ๔ จะละทงเสยมได ถาละทงกเสยกมมฏฐาน คอ ก) สมปโยคธรรม คอ ธรรมทผบาเพญสตปฏฐานจะพงถอเปนหลกปฏบต คอ

(๑) อาตาป มความเพยรเผากเลสใหเรารอน ไมเกยจคราน ไมทายอหยอน ไมทาๆ หยดๆ เหมอนกงกา (๒) สมปชาโน มความรตว ตนตว พรอมอยเสมอ ไมเผลอตว ตกอยในอานาจของกเลสนวรณ ไดแก ไมงวง ไมหลบใน ไมฟงซานไปนอกเรองพระกมมฏฐาน เปนตน (๓) สตมา มสต มความระลกกาหนดได ตามเหนอารมณ คอ กายในกาย เวทนาในเวทนา จตในจต และธรรมใน ธรรม ทง ณ ภายใน และทง ณ ภายนอก ไดอย เสมอ ไมปลอยใหจตไปยดอารมณอน ข) ปหานงคธรรม คอ ธรรมทผบาเพญสตปฏฐานควรนาออก ม ๒ ประการ คอ (๑) อภชฌา ความยนด ไดแก กามฉนทนวรณ (ความยนด พอใจ ตดอย อาลยอยในรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ) (๒) โทมนส ความยนราย ไดแก พยาบาทนวรณ

๓. จาแนกมหาสตปฏฐาน ๔ และเหตทจาแนกมหาสตปฏฐานจาแนก โดยอารมณเปน ๔ คอ (๑) กายานปสสนาสตปฏฐาน สตกาหนดพจารณาเหนกายในกาย (๒) เวทนานปสสนาสตปฏฐาน สตกาหนดพจารณาเหน เวทนาในเวทนา (๓) จตตานปสสนาสตปฏฐาน สตกาหนดพจารณาเหนจตในจต (๔) ธมมานปสสนาสตปฏฐาน สตกาหนดพจารณาเหนธรรม ในธรรม

หลกปฏบตสตปฏฐาน ๔ 43

44 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

เหตทจาแนกเปน ๔ เพราะจรตคอความประพฤตเปนอาจณ เหมอนความประพฤตชนดทเปนปกตของคนในโลก เมอรวมเขา ม ๔ จงจาแนกมหาสตปฏฐานเปน ๔เพอใหสมหรอเปนคปรบกบจรตนนๆ

จรต ๔ (๑) ตณหาจรตอยางออน เปนผตดกาย มงกายเปนใหญ มกรกสวย รกงาม อนเปนไปตามสมยนยม แตเปลยนแปลงงาย เมอเขานยมกนอยางไรกเปลยนแปลงไปอยางนน (๒) ตณหาจรตอยางแรงกลา เปนผตดเวทนา มงสขเวทนาเปนใหญมกพอใจแตในความสะดวกสบายอยางเดยว เปลยนแปลงยาก เพราะมกถอเอาตามความชอบของตน (๓) ทฏฐจรตอยางออน เปนผตดจต มงจตเปนใหญ มกเหนวาจตเทานนเปนสงสาคญ ถาจตไมถกรบกวนใหเดอดรอนขนมว กเปนทพอใจ (๔) ทฏฐจรตอยางแรงกลา เปนผตดธรรม คออารมณทเกดกบใจหนกอยในธรรม มกเหนวาธรรมทเกดกบจตเปนสงสาคญ มกหาเรองทชอบมาใหจตนก

สตปฏฐานเปนคปรบกบจรต (๑) กายานปสสนา เปนคปรบแกตณหาจรตอยางออน (๒) เวทนานปสสนา เปนคปรบแกตณหาจรตอยางกลา (๓) จตตานปสสนา เปนคปรบแกทฏฐจรตอยางออน (๔) ธมมานปสสนา เปนคปรบแกทฏฐจรตอยางกลา

๔. อานสงสแกผบาเพญ คอ ผบาเพญสตปฏฐาน ๔ น อยางสง ๗ ป อยางตา ๗ วน พงหวงผลทง ๒ อยางใดอยางหนง คอ (๑) ความเปนพระอรหนตในปจจบน (๒) เมอกเลสเปนเหตเข าไปยดถอยงเหลออย กถงความเปน พระอนาคาม

[๓] การพจารณาสตปฏฐาน ๔ณ ภายใน และ ณ ภายนอก

การมสตพจารณาเหนกายในกาย เหนเวทนาในเวทนา เหนจตในจต และ เหนธรรมในธรรม ณ ภายใน และ ณ ภายนอก

๑. การมสตพจารณา ณ ภายใน คอเหนในเบองตน (สวนหยาบ) พจารณากาย เวทนา จต ธรรมของตน ใหเหนตามธรรมชาตทเปนจรงกอน เชนวา พจารณาเหนสวนตางๆของรางกายของตวเราเอง วา ไมงดงาม เปนแตปฏกลโสโครก นาเกลยด หรอเปนทตงแหงปฏกล โสโครก นาเกลยด ทงสน และพจารณาเหนความเกดขน เสอมไป คอเหนวา ไมเทยง (อนจจ) เปนทกข (ทกข) เพราะแปรปรวนไป และเปนของไมใชตวตนของใครทแทจรง (อนตตา)

หลกปฏบตสตปฏฐาน ๔ 45

46 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

ในขนละเอยด พจารณาเหนกายในกาย และเวทนา จต ธรรมของกายในกาย ณ ภายใน ตอๆ ไปจนสดละเอยด ทเปลยนแปลงไปตามเหตปจจยทปรงแตงดวยปญญาภสงขาร (ปรงแตงดวยบญกศล), อเนญชาภสงขาร (ปรงแตงดวยฌานสมาบตทไมหวนไหว ไดแก จตตถฌาน ปญจมฌาน และ อรปฌาน เปนตน), อปญญาภสงขาร (ปรงแตงดวยบาปอกศล) ตามสายปฏจจสมปบาทธรรม และทเปนโลกตตรธรรม (พนโลก) พนความปรงแตงไดแก ก) กรณปญญาภสงขาร และ อเนญชาภสงขาร กจะพจารณาเหนกายในกายทปรงแตงดวยบญกศล คณความดท ไดประกอบทานกศล ศลกศล และภาวนากศล ในระดบมนษยธรรมซงจะปรากฏกายมนษยละเอยด และ เวทนา จต และ ธรรม ทบรสทธ ผองใสเปนสคตภพ ในระดบเทวธรรม กจะปรากฏกายทพย ทพยละเอยด และ เวทนาจต ธรรม ทเปนสขเวทนา ทละเอยด ประณต และบรสทธ ผองใส ยงไปกวากายมนษย ในระดบพรหมธรรม และรปฌาน กจะปรากฏกายรปพรหมรปพรหมละเอยด และ เวทนา จต ธรรม ทเปนสขเวทนา ทละเอยด ประณตบรสทธ ผองใส และมรศมสวางยงกวากายทพย ในระดบอรปฌาน เปน อเนญชาภสงขาร กจะปรากฏกายอรปพรหม อรปพรหมละเอยด และ เวทนา จต ธรรม ทเปนสขเวทนา ทละเอยด ประณต บรสทธ ผองใส และมรศมสวางยงกวากายรปพรหม และเหนวา แมเปนกายในกาย ทประกอบดวยสขเวทนาทละเอยดประณต ดวยจตทบรสทธผองใสในระดบโลกยธรรม เปนสคตภพ กยงตอง

ตกอยในอาณตแหงไตรลกษณ หรอมสามญญลกษณะ คอ ไมเทยง (อนจจ)เปนทกข (ทกข) เพราะแปรปรวนไป (วปรณามธมมโต) และไมใชตวตนทแทจรงของใครๆ (อนตตา) เพราะไมอยในอานาจ (อวสวตตนโต) ของใครๆ วา จงอยาแก (มา ชรนต) จงอยาตาย (มา มยนต)

ข) กรณอปญญาภสงขาร (ปรงแตงดวยบาปอกศล) กจะพจารณาเหนกายในกายภายใน ทปรงแตงดวยบาปอกศล คอความชว ไดแก กายทจรต วจทจรต และ มโนทจรต ปรากฏเปนกายมนษยละเอยดทซอมซอ เศราหมอง ดวยทกขเวทนา ดวยจตใจ (เหน-จา-คด-ร)ทมวหมอง และดวงธรรมททาใหเปนกายทขนมวเปนทคคตภพไป และเหนวา ตองตกอยในอาณตแหงไตรลกษณ หรอมสามญญลกษณะ คอ ความเปนอนจจง ทกขง และ อนตตา อกเชนกน

ค) กรณเปนโลกตตรธรรม (พนโลก) พนความปรงแตง กจะเหนเปนกายธรรม คอ “ธรรมกาย” ปรากฏ ตงแตธรรมกายโคตรภหยาบ-ละเอยด, ธรรมกายพระโสดาหยาบ-ละเอยด, ธรรมกายพระสกทาคาหยาบ-ละเอยด, ธรรมกายพระอนาคาหยาบ-ละเอยดและธรรมกายพระอรหตหยาบ-ละเอยด ซงถายงละสญโญชนกเลส.เครองรอยรดใหตดอยกบโลก อยางนอย ๓ ประการ คอ สกกายทฎฐ วจกจฉา และ สลพพตปรามาส ยงไมได กยงไมนบวาไดเขาถง-ร-เหน และเปนธรรมกายทมนคงเทยงแทถาวร คอ ยงอาจเหนๆ หายๆ ได ตอเมอละสญโญชนไดแลวเพยงไร กจงเปนธรรมกายมรรค-ผล นพพาน ตามระดบภมธรรมทปฏบตไดเพยงนน

หลกปฏบตสตปฏฐาน ๔ 47

48 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

๒. การมสตพจารณา ณ ภายนอก คอ ในเบองตน (ขนหยาบ) พจารณากาย เวทนา จต และ ธรรมของคนอน ใหเหนตามธรรมชาตทเปนจรง เทยบเคยงกนกบของเรา วาของเรามสภาวะตามธรรมชาตเปนเชนไร ของผอนกเปนเชนนน เปนตนวา พจารณาเหนสวนตางๆ ของรางกายเราเปนแตปฏกล หรอเปนทตงแหงปฏกล โสโครก นาเกลยด อยางไร ของผอนกเปนอยางนน กาย เวทนา จต ธรรม ของเราเอง เปนสงขารธรรมทประกอบดวยปจจยปรงแตง มความเกด แก เจบ และตายเปนธรรมดา มสามญญลกษณะ คอ เปนอนจจง ทกขง และอนตตา เชนไร ของผอนกเปนเชนนน ในขนละเอยด เมอพจารณาเหนกายในกาย เวทนาในเวทนาจตในจต และ ธรรมในธรรม ทงของตนเองและของผอน จากกายสดหยาบ คอกายมนษย ไปสดละเอยดคอถงกายธรรมเพยงใด สวนทหยาบนนแหละเปน ณ ภายนอก สวนทพจารณาเหนละเอยดเขาไป เปน ณ ภายใน ตอๆ ไปจนสดละเอยด เปนตนวา เมอปฏบตไดเขาถง-ร-เหน และเปน กายมนษยละเอยด กาย เวทนา จต และ ธรรม ของกายมนษยหยาบ เปน ณ ภายนอก ของกายมนษยละเอยด เปน ณ ภายใน เมอปฏบตถงกายทพย กาย เวทนา จต ธรรม ของกายมนษยละเอยด เปน ณ ภายนอก ของกายทพยเปน ณ ภายใน ตอๆ ไปจนสดละเอยดอยางน เมอเขาถงกาย เวทนา จต และธรรมทละเอยดๆ เขาไปนน เวทนาของกายหยาบกเปนทกขเวทนา ของกายละเอยด กเปนสขเวทนา ตอๆ ไปเปนลาดบ จนถงธรรมกาย ซงเปนกายพนโลก กเปนอเบกขาเวทนาไป

[๔] การบาเพญสตปฏฐาน : สมถวปสสนา

๑. ขนสมถกมมฏฐาน คอ ขนของการอบรมจตใจ ใหสงบ ใหหยด ใหนง เปนสมาธแนบแนนมนคง เป นธรรมเครองใหสงบระงบจากกเลสนวรณเครองกนปญญาใหออนโยน ควรแกงาน ไดแก นวรณปพพะ ขอกาหนดดวยนวรณ ๕ คอการมสตพจารณาเหนธรรม คอนวรณ ๕ ไดแก กามฉนทะ ๑, พยาบาท ๑, ถนมทธะ ๑, อทธจจกกกจจะ ๑, วจกจฉา ๑ ปฏกลมนสการปพพะ ขอกาหนดดวยของนาเกลยด หรอกายคตาสตคอการมสตพจารณาเหนสวนตางๆ ของรางกาย ไดแก ผม ขน เลบ ฟนหนง เนอ เอน กระดก ฯลฯ ตามทเปนจรง วาเปนแตปฏกลหรอทตงแหงปฏกล โสโครก นาเกลยด นวสวถกาปพพะ ขอกาหนดดวยปาชา ๙ คอ ซากศพทตายแลวมอาการตางๆ เปนตน กลาวคอ บรรดาพระกมมฏฐาน ทพระโยคาวจรกาหนด “องคบรกรรมนมต” นกใหเหนดวยใจ เชน ตจปญจกกมมฏฐาน (มลกมมฏฐาน)ทใหนกเหน ผม ขน เลบ ฟน หนง และกาหนดองคบรกรรมภาวนา วา“เกสา โลมา นขา ทนตา ตโจ” กด จนเกดอคคหนมต ถง ปฏภาคนมตอนเปนสมาธแนบแนน ถงอปปนาสมาธ เบองตนของปฐมฌาน กด หรอ การมสตพจารณาเหนลมหายใจเขาออก ดวยองคบรกรรมภาวนา “พทโธๆๆ” กด การพจารณาเหนอาการททอง (นาภ) พองยบ ดวยองคบรกรรมภาวนา “ยบหนอ พองหนอๆๆ” กด หรอการกาหนดองคบรกรรม

หลกปฏบตสตปฏฐาน ๔ 49

50 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

นมต นกใหเหนดวงแกวกลมใส ดวยองคบรกรรมภาวนา วา “สมมาอรหงๆๆๆ” กด ทอยในขนเปนอบายวธใหไดอคคหนมต ถงปฏภาคนมต ใหใจสงบหยดนงเปนสมาธแนบแนนมนคง ถงขนอปจารสมาธ และอปปนาสมาธ อนเปน เบองตนของปฐมฌาน ซงมผลให จตใจสงบ

ระงบจากกเลสนวรณเครองกนปญญา เปน “จตตวสทธ” ออนโยนควรแกงาน เหลานทงหมดเปนขนสมถกมมฏฐานทงสน แมจะมบางทานอางวา วธภาวนาในสานกของตนนนเปนวปสสนากตาม ถาตราบใดทยงมการกาหนดองคบรกรรมนมต (นกใหเหนดวยใจ)และมการกาหนดองคบรกรรมภาวนา (นกทองในใจ) แมจะมความหมายทแสดงความไมเทยง หรอความเกด-ดบ ประการใดๆ กตาม เมอใจยงไมสงบ ไมหยดนง ถงอปปนาสมาธ เปน “จตตวสทธ” (จตใจสงบจากกเลสนวรณ) แลว “วปสสนาปญญา” คอ ปญญาอนเหนแจงชดสภาวะของสงขารธรรมทงปวงวาเปนของไมเทยง เปนทกข และมใชตน ยงไมเกดขนจรงๆ แลว ตราบนนพระกมมฏฐานนนยงเปนขนสมถะ ยงไมถงขนวปสสนา คอยงไมเปนตววปสสนา (วสทธ ๕) โดยเฉพาะอยางยง ตงแตมคคามคคญาณทสสนวสทธ (วสทธท ๓) และปฏปทาญาณทสสนวสทธ(วสทธท ๔) อนเปนขนเจรญวปสสนาญาณทง ๙ ตงแตอทยพพยญาณ(ปรชาญาณคานงเหนทงความเกดและความดบ) ตอไปเปนลาดบจนถงสจจานโลมกญาณ (ปรชาญาณเปนไปโดยสมควรแกการกาหนดอรยสจ)

๕๑

๒. ขนอนวปสสนา คอเมอพระโยคาวจรอบรมจตใจ ใหสงบ ใหหยด ใหนง ถงขนอปปนาสมาธ อนเปนเบองตนของปฐมฌาน ประกอบดวยองค ๕ คอ วตก วจาร ปต สข เอกคคตา อนเปนธรรมเครองกาจดกเลสนวรณเครองกนปญญานน เปน “จตตวสทธ” แลว มสตพจารณาเหนกายในกาย เวทนาในเวทนา จตในจต และธรรมในธรรม บรรดาทประกอบดวยปจจยปรงแตงชอวา “สงขาร/สงขตธรรม” ทงปวง ใหเหนแจงชดตามธรรมชาตทเปนจรงวา มสามญญลกษณะ คอมลกษณะทเปนเองโดยธรรมชาตเสมอกนหมดท ไมเทยง (อนจจ) เปนทกข (ทกข) เพราะตองแปรปรวนไปเปนธรรมดา(วปรณามธมมโต) จงมใชตวตน บคคล เรา-เขา ของเรา-ของเขา (อนตตา)นเปน “วปสสนาปญญา” ทเกดขนแจงชด ตงแตมคคามคคญาณทสสนวสทธ ปฏปทาญาณทสสนวสทธ เจรญวปสสนาญาณทง ๙ ตอไป ตงแตอทยพพยญาณ จนถงสจจานโลมกญาณ ปรชาญาณเปนไป สมควรแกการกาหนดรอรยสจ ๔

๓. ขนโลกตตรวปสสนา คอเมอพระโยคาวจรเจรญวปสสนาปญญาแลว ใชตาหรอญาณธรรมกายพจารณาเหนธรรมในธรรม อนมจรยสจ ๔ และปฏจจสมปบาทธรรม ๑๒ เปนตนตอไป จนเหนแจงแทงตลอดพระอรยสจ ๔ เปนไปในญาณ ๓ (สจจญาณ กจจญาณ และกตญาณ) มอาการ ๑๒ นเปน“โลกตตรปญญา” อนเปนลาดบแหงญาณทสสนวสทธ (วสทธท ๕) เมอธรรมกายทานโรธถงอายตนะนพพาน โคตรภญาณยดหนวงพระนพพานเปนอารมณ มรรครวมเปนเอกสมงค มรรคจตมรรคปญญา

หลกปฏบตสตปฏฐาน ๔ 51

52 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

เกดและเจรญขนเปนโลกตตรมรรค (มรรคญาณ) ทาหนาทปหาน (ละ)สญโญชนกเลสเครองรอยรดใหตดอยกบโลกอยางนอย ๓ ประการ คอสกกายทฏฐ วจกจฉา สลพพตปรามาส ได กาวลวงขามโคตรปถชน เปนพระอรยบคคล บรรลอรยมรรค อรยผล ตามระดบภมธรรมทปฏบตไดแลวธรรมกายอรยผลนนเขาผลสมาบต พจารณามรรค ผล กเลสทละได และกเลสทยงเหลอ (กรณพระเสขบคคล) และพจารณาพระนพพาน อนเปนวสงขาร/อสงขตธรรม ดวยปจจเวกขณญาณ ใหเหนแจงพระนพพานทงโดยสภาวะ ผทรงสภาวะ และอายตนะนพพาน วาเปนวสงขาร/อสงขตธรรมทไมประกอบดวยปจจยปรงแตง (อสงขต) เปนธรรมชาตทไมมความเกด(อชาต) อก จงไมมความแก (อชร) ไมเจบไข (อพยาธ/อนาพาธ) ไมเคลอน(อจจต) คอ ไมตาย (อมต) เปนธรรมชาตทคงท (ตาท) ทเทยง (นจจ)เปนบรมสข (นพพาน ปรม สข) ยงยน (ธว) มนคง (สสสต) เปนธรรมมเจาของ (สสามก) คอเปนธรรมเฉพาะของพระอรยเจาพระอรหนตเจาผไดบรรลแลว ดงพระพทธดารสวา “ชา นพพานมตตโม” แปลความวา “พงรพระนพพานของตน” ดงมอรรถาธบาย (อทาน.อฏ. ๒๐๑-๒๐๒) วา

“ความวา พระนพพานอนเปนอสงขตธาตนามาซงความสขโดยสวนเดยว โดยเปนอารมณอนดเยยมแกมรรคญาณ และผลญาณ ซงไดโวหาร (ชอ) วา“อตตา” เพราะพระนพพานไมเปนอารมณของปถชนอน แมโดยทสดความฝน แตเพราะพระนพพานเปนแผนกหนงแหงมรรคญาณ และผลญาณนน ของพระอรยเจาทงหลายและเพราะพระนพพานเปนเชนกบอตตา จงตรสวา “อตตโน” (ของตน).”

อนแสดงอตตลกษณะ คอ ลกษณะทเปน “อตตา” (ตวตน) แททตรงกนขามกบอนตตลกษณะของสงขาร/สงขตธรรมทงปวง ทกประการดงพระสารบตรไดแสดงเรอง “ภกษยอมไดอนโลมขนต” (พจารณาเหนเบญจขนธดวยปญญา โดยความเปนของไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา)ดวยอาการ ๔๐ หยงลงสสมมตตนยาม (ยอมหยงลงในขณะแหงมรรคและผล) ดวยอาการ ๔๐ (ข. ปฏ. ๓๑/๗๓๕/๖๒๙/๒๓๔) นเปน “โลกตตรปญญา”

[๕] ผลของการบาเพญสตปฏฐาน ๔

การบาเพญสตปฏฐาน ๔ คอ การมสตพจารณาเหนกายในกายเหนเวทนาในเวทนา เหนจตในจต และเหนธรรมในธรรม เปนทงภายในและภายนอก เขาไปจนสดละเอยด ถงธรรมกาย และเปนธรรมกาย อยนน ในเบองตน (ขนสมถกมมฏฐาน) ยอมยงผลใหจตใจสงบระงบจากกเลสนวรณ บรสทธ ผองใส เปน “จตตวสทธ” ออนโยน ควรแกงานวปสสนา พจารณาสภาวธรรมใหรแจงเหนแจงตอไป ในขนอนวปสสนา เมอใดทพระโยคาวจรใชตาหรอญาณธรรมกายพจารณาเหนธรรมในธรรม โดยเหนความเกดขน และความเสอมไปในกายเวทนา จต และในธรรม อนเปนสภาวะทเปนจรงของสงขาร/สงขตธรรมทประกอบดวยปจจยปรงแตงทงปวง ดวยปญญาอนเหนแจง วา เปนของ

หลกปฏบตสตปฏฐาน ๔ 53

54 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

ไมเทยง (อนจจ) เปนทกข (ทกข) และมใชตวตน (อนตตา) เมอนนยอมเบอหนายในทกข นเปนทางแหงความหมดจด สมดงพระพทธดารสวา สพเพ สงขารา อนจจาต ยทา ปาย ปสสต สพเพ สงขารา ทกขาต ยทา ปาย ปสสต สพเพ ธมมา อนตตาต ยทา ปาย ปสสต อถ นพพนทต ทกเข เอส มคโค วสทธยา.

ข. ธ. ๒๕/๓๐/๕๑-๕๒แปลความวา : “เมอใดทบณฑตเหนดวยปญญาวา สงขารทงหลาย ทงปวงไมเทยง เมอใดทบณฑตเหนดวยปญญาวา สงขารทงหลาย ทงปวงเปนทกข เมอใดทบณฑตเหนดวยปญญาวา ธรรมทงหลาย ทงปวงเปนอนตตา เมอนน ยอมหนายในทกข นเปนทางแหงความหมดจด.”

ซงกคอเปนทางใหไดบรรลถงธรรมกายมรรค ผล นพพาน ทสนสดแหงทกขทงปวง และทเปนบรมสข ตามระดบภมธรรมทปฏบตได กลาวคอเมอผปฏบตไดเขาถง และ ร-เหน กายในกาย เวทนาในเวทนา จตในจตและธรรมในธรรม จนสดละเอยด ไดถงธรรมกายและเปนธรรมกายแลวใชตาหรอญาณธรรมกายพจารณาเหนแจง รแจง ในสภาวะของสงขาร/สงขตธรรม ทงหลายทงปวงวา เปนอนจจ ทกข อนตตา และไดเหนแจง

รแจง สภาวะของวสงขาร/อสงขตธรรม คอ พระนพพานธาตโดยปรมตถวา เปน นจจ ปรม สข และ ธว และเหนแจงวา มอตตลกษณะทเปนตรงกนขามกบอนตตลกษณะของสงขาร/สงขตธรรมโดยสนเชง เจรญสมมาทฏฐแหงวปสสนาใหบรบรณอยนน สตของพระโยคาวจรนนมอย ณ ทสดละเอยด คอ ธรรมกายทบรสทธ กาย เวทนา จต และธรรม กมอย แตพระโยคาวจรนนเพยงสกวาร เพยงสกวาอาศยระลก ยอมเปนผอนตณหาและทฏฐไมอาศยอยไดและไมถอมนอะไรๆ ในโลก มอปมาดงมะขามลอนทเปลอกนอกอยสวนเปลอกนอก เนอในอยสวนเนอใน ไมเนองกน ฉนใด เบญจขนธ หรอ นามรป (กาย เวทนา จตธรรม) กอยสวนเบญจขนธ ธรรมกายมรรค ผล นพพาน อนพระอรยเจาทงหลายทานไดบรรลแลว ชอวา “สอปาทเสสนพพานธาต” กอยสวนพระนพพานธาต คอ เปนแผนกหนงแหงมรรคญาณและผลญาณ ของพระอรยเจาทงหลาย ไมเนองกน ฉนนน ขนตอนของการบรรลมรรคผลนพพาน นน ตามพระพทธดารสในอนตตลกขณสตร (วนย. มหา. ๔/๒๓/๒๘) มดงนคอ เมอเบอหนาย ยอมสนกาหนด (นพพนท วรชชต) เพราะสนกาหนด ยอมหลดพน (วราคา วมจจต) จากอาสวะทงหลาย ม กามาสวะ ภวาสวะ อวชชาสวะ ยอมถงความหมดจดผองใส (วสทธ) สนตสข และถงพระนพพานดวยประการฉะน

หลกปฏบตสตปฏฐาน ๔ 55

56 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

[๑] การฝกเจรญภาวนา จะตองมครคมหรอไม?

สาหรบปญหาขอน อาตมภาพขอชแจงวา การปฏบตธรรมอนไดแก การรกษาศลและเจรญภาวนาเพอใหเกดสมาธและปญญา อนจะสามารถใหหลดพนจากอาสวกเลส ดณหา อปาทาน อนเปนเหตแหงทกขทงหลาย ตามแนวทางพระพทธศาสนานน มหลกสาคญอยวา ครเปนเพยงผชแนวทางให สวนการ

ศกษาและการฝกปฏบตใหบงเกดผลดแกตวเองนน ตกเปนหนาทของผเปนศษยจะตองเพยรศกษาและฝกปฏบตใหรเอง เหนเอง แลวกเปนผไดรบผลเองทงสน ดงมบาลพระพทธภาษต ในพระไตรปฎกฉบบบาล เลมท ๒๕ ขททกนกาย ธรรมบท ขอ ๓๐ หนา ๕๑ วา อกขาโต โว มยา มคโค อาย สลลสตถน ตมเหห กจจ อาตปป อกขาตาโร ตถาคตา

คาตอบปญหานารกอนปฏบตภาวนาโดย พระเดชพระคณพระภาวนาโกศลเถร (วระ คณตตโม)

รองเจาอาวาสและอาจารยใหญฝายวปสสนาธระวดปากนา ภาษเจรญ กรงเทพฯ

จากรายการ “ธรรมสสนต” ออกอากาศทางสถานวทยกระจายเสยงแหงประเทศไทย

แปลความวา : ทางอนเรารชดวาเปนทสลดเสยซงลกศร (คอราคะ) ไดบอกแลวแกทานทงหลาย ความเพยรอนทานทงหลาย ตองทาเอง พระตถาคตทงหลายเปนแต ผบอกทางให

และมบาลพระพทธภาษตทวา อตตา ห อตตโน นาโถ โก ห นาโถ ปโร สยา อตตนา ห สทนเตน นาถ ลภต ทลลภ.

ข. ธ. ๒๕/๒๒/๒๖แปลความวา : ตนแลเปนทพงของตน บคคลอนไรเลา พงเปน ทพงได เพราะวาบคคลมตนฝกฝนดแลว ยอมไดทพง อนไดโดยยาก. เมอทานทงหลายไดรบคาแนะนาจากคร-อาจารย ไมวาจะโดยทางใดเชนวา ไดรบคาแนะนาสงสอนโดยตรงจากทาน หรอไดรบฟงจากรายการวทยหรอไดอานจากคาอธบายในหนงสอธรรมปฏบต หรอจากตารบตาราทไดจดพมพขนเผยแพรแลว กเพยรศกษาทาความเขาใจคาอธบายและคาสงสอนนนแลวกตงใจฝกฝนปฏบตดวยตนเอง ทไหนกได โดยไมจาเปนจะตองอยใกลชดกบครหรออาจารย ขอแตเพยงวาเมอเกดความสงสยในวธปฏบตขอใดกใหรบจดหมายหรอไปสอบถามทคร-อาจารยไดเลย หรอเมอปฏบตไดผลกาวหนาประการใด กรายงานผลการปฏบตนนใหทราบ เพอจะได ใหคาแนะนาแกไขวธปฏบตในขนสงตอไปอก ใหไดรบผลดยงๆ ขนไป ดงเชนรายคณสกตต วสวรรณ ทไดออกอากาศไปครงทแลว อาตมากได ใหคาชแจงเพมเตมในการปฏบตขนสงตอไป ทานผอนกขอใหถอเปนแนวทางปฏบตอยางนดวยกนทกคน

คาตอบปญหานารกอนปฏบตภาวนา 57

58 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

ในสมยพทธกาลกเชนเดยวกน เมอพระพทธองคไดทรงประกาศพระพทธศาสนา และสาวกของพระองคท านไดช วยเผยแพรประกาศพระพทธศาสนาไปทวทกสารทศนน เมอศษยไดรบคาแนะนาสงสอนจากพระพทธองค หรอสาวกของพระองคทานไปแลว กจะตองไปฝกปฏบตเองโดยไมจาเปนตองอยใกลชดกบพระองค หรอคร-อาจารย แตประการใดตอเมอมปญหาหรอขอสงสยในแนวทางปฏบต กมาขอรบคาแนะนาเพมเตมจากพระองคทาน หรอคร-อาจารย แลวแตกรณ กปฏบตกนมาอยางน จนตราบเทาทกวนน อยางไรกตาม อาตมากยอมรบวาการทศษยมโอกาสไดฝกปฏบตอยใกลชดกบคร-อาจารย โดยเฉพาะอยางยงในระยะเรมตนนน ทาใหศษยมกาลงใจและไดรบความอบอนใจมากกวาการฝกปฏบตทอยหางไกลจากครอาจารย และไมไดเหนหนาคาตากนเลย และการเจรญภาวนา โดยเฉพาะอยางยง ในแบบเจโตวมตต คอการปฏบตธรรมโดยอาศยสมาธขนสงเพอความหลดพนนน คร-อาจารยมสวนชวยผปฏบตธรรมทอยใกลชดไดมากเหมอนกนแตสาหรบผปฏบตธรรมทอยหางไกลและไมมโอกาสไดรบคาชแจงแนะนาแนวปฏบตโดยละเอยดเชนน ก ไมเสยผล หากตงใจตดตามฟงรายการนอยเสมอกจะเขาใจในแนวทางปฏบต และเขาใจในเนอหาดยงเสยกวาผทอยใกลชดกบคร-อาจารย แตมไดสนใจหรอกระตอรอรนทจะรบคาแนะนาสงสอนจากคร-อาจารย เทาทควร เพราะความประมาทและรเทาไมถงการณเขาตาราใกลเกลอกนดาง กมถมไป แลวกมอยมากเสยดวย เพราะฉะนน อาตมาจงใครจะขอแนะนาหลกปฏบตธรรมเพมเตมเสยในครงนเลยวา ขอแตใหทกทานตงใจศกษาและฝกปฏบตดวยอทธบาทธรรม คอดวยใจรกในธรรม เรยกวา ฉนทะ, ประกอบดวยความเพยร

พยายามตอไปเรอยๆ ไมยอทอ เรยกวา วรยะ, ใหมใจจดจออยกบธรรมปฏบตอยเสมอ ทกอรยาบถกใหจรดใจอย ณ ทศนยกลางกายอยเสมอ ผทเหนดวงธรรมแลวกใหเหนใสละเอยดอยเสมอ ผทถงธรรมกายแลวกใหพยายามรวมใจอย ณ ศนยกลางกายพระอรหตองคทละเอยดทสดเสมอ เรยกวา จตตะแลวกหมนพจารณาในเหต สงเกตในผลของการปฏบต ดใหเปนไปในทางทตรงตามทคร-อาจารยไดสงสอนตามพระธรรมอนพระพทธเจาไดตรสไวดแลวเรยกวา วมงสา รวมสประการนแลว การปฏบตจะไดรบผลดขนเรอยๆ ไปเอง แลวกอกประการหนง การเจรญภาวนาเพอความหลดพนโดยเจโตสมาธน จตของผเจรญภาวนาจะมอานภาพสงยง ตามระดบคณธรรมทปฏบตได จนอาจกลาวไดวา เมอทานสาธชนผปฏบตธรรมทงหลายนอมใจลงไปหยด ณ ศนยกลางกายและบรกรรมภาวนาวา “สมมาอะระหง” เมอใดกระแสจตของคร-อาจารยกบของศษยกยอมจะถงกนในทนท เพราะอยในสายธาตธรรมเดยวกน กระแสจตจงเชอมถงกนโดยอตโนมต การกระทาพธยกคร จงเหนวาไมจาเปน และอาตมากยงไมเคยไดยนวาพระพทธเจาไดทรงบญญตใหกระทาเชนนนอกดวย อนง อาตมาใครขอยาวา บรมครทสงทสดนน กคอ พระพทธเจาพระธรรมเจา และพระอรยสงฆ ซงกหมายถง พระพทธรตนะ พระธรรมรตนะพระสงฆรตนะ และมความหมายถง ธรรมกาย ซงมอยในศนยกลางกายอนเปนกายในกาย ทสดละเอยดของทกทานนนเอง พระพทธองคจงไดตรสกบพระวกกล ผคอยเฝาตดตามชมพระสรโฉมกายเนอของพระองคทานอยเสมอวา โย โข วกกล ธมม ปสสต โส ม ปสสต โย ม ปสสต โส ธมม ปสสต.

ส. ข. ๑๗/๒๑๖/๑๒๙

คาตอบปญหานารกอนปฏบตภาวนา 59

60 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

แปลความวา : ดกรวกกล ผ ใดแลเหนธรรม ผนนชอวายอม เหน เราตถาคต ผ ใดเหนเรา ผนนชอวายอมเหน ธรรม. และวา ธมมกาโย อห อตป ซงแปลความวา เราตถาคตคอธรรมกาย เพราะฉะนน พระบรมครกอยในตวเราทกคนนนเอง จงหมนทาใจใหหยดใหนงแลวจะเหนดวงปฐมมรรค เมอถงดวงปฐมมรรคแลวกพยายามรวมใจใหหยด ใหนง หยดในหยดลงไปทกลางของหยดในหยดเรอยไป กจะถงดวงศล ดวงสมาธ ดวงปญญา ดวงวมตต และดวงวมตตญาณทสสนะ แลวกถงกายมนษยละเอยด กายทพย กายรปพรหม กายอรปพรหม แลวกจะถงกายธรรม หรอทเรยกวาธรรมกาย กใหดาเนนไปในแบบเดม คอนอมใจหยดในหยด กลางของหยดในหยดเรอยไป กจะถงธรรมกายทละเอยดๆใหดาเนนไปจนสดละเอยด ถงจะถงพระบรมครไดดวยตนเอง นนแหละจงจะไดชอวาอยใกลครทสด ไดบชาครอยางยอดเยยมทสด ยงกวาอามสบชาเสยอก และทสาคญ กตองไมพงละเวนจากการราลกถงคณพระพทธคณพระธรรม คณพระสงฆ โดยเฉพาะอยางยง พระเดชพระคณหลวงพอวดปากนา พระมงคลเทพมน (สด จนทสโร) ผปฏบตและสอนภาวนาธรรมตามแนวสตปฏฐาน ๔ ถงธรรมกาย และพระนพพานของพระพทธเจาและคณบดามารดา คณครพระอปชฌายอาจารย และผมพระคณทงหลายอกดวย เพราะการราลกถงและเคารพบชาทานผมพระคณดงทไดกลาวมาแลวน นบเปนการปฏบตอนเปนมงคลยงอยางหนงทเดยว กลาวโดยสรป การเจรญภาวนานน หากมโอกาสไดฝกปฏบตอย ใกลชดกบคร-อาจารย กเปนการด แตถาอยใกลชดกบคร-อาจารยแลวไมกระตอรอรน หรอสนใจทจะรบคาแนะนาสงสอนไปปฏบตอยางจรงจงกไรผล สวนผทอยหางไกลคร-อาจารย หากไดพยายามศกษารบฟงคาแนะนา

สงสอน เอาไปฝกปฏบตดวยอทธบาทธรรม อนม ฉนทะ วรยะ จตตะ และวมงสา กยอมไดผลด และไดผลทแขงแกรงมนคงอกดวย เพราะถงอยางไรครกมหนาทแตเพยงเปนผชแนะแนวทางใหเทานน สวนการปฏบตใหไดผลผ เปนศษยกจะตองไปฝกปฏบตใหไดร เอง เหนเอง และเปนผ ไดผลเองสวนการประกอบพธยกครจงไมจาเปน แตการราลกถงและเคารพในคณพระศรรตนตรย คณบดามารดา คณคร พระอปชฌายอาจารย และผมพระคณนนจดวาเปนมงคลยง และการปฏบตบชากยงนบวาเปนเลศกวาการบชาอนใด นหมายเอาการปฏบตตามพระธรรมอนพระพทธเจาไดตรสไวดแลว จงจดวาประเสรฐกวาการบชาอนใดทงสน.

[๒] ทาอยางไรจงจะไดเหนดวงปฐมมรรคเรวๆ

การปฏบตธรรมนน บางรายกอาจจะเหนผลเรว บางรายกอาจจะเหนผลชา ทงนขนอยกบปจจยหลายประการ โดยเฉพาะอยางยง ความเปนผมบญบารมมากอน ทเรยกวา ปพเพ กตปตา ซงมอยรวม ๑๐ ขอดวยกน ไดแก ทานบารม ศลบารม เนกขมมบารม ปญญาบารม วรยบารมขนตบารม สจจบารม อธษฐานบารม เมตตาบารม และ อเบกขาบารมทไดเคยสรางสมมาตงแตอดตจนตราบเทาถงปจจบนนวา จะมมากนอยเพยงใดบญบารมแตละประการทกลาวมาน เมอไดสงสมขนภายในจตมากๆ เขาแกกลาหนกเขา กจะกลนตวเองเปนอปบารม เมออปบารมแตละอยาง

คาตอบปญหานารกอนปฏบตภาวนา 61

62 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

เหลานนสงสมกนแกกลายงขนไปอก กจะกลนตวเองเปนปรมตถบารม คอบญบารมทแกกลาทสด รวมทงบญบารมทง ๓ ระดบ เปนบารม ๓๐ ทศ เมอปรมตถบารมทง ๑๐ ประการนนเตมสวนหมดแลว จงจะเปนพลวปจจยทชวยใหผปฏบตธรรมสามารถบรรลมรรคผลนพพานได ในทสด แตในระหวางทปรมตถบารมทง ๑๐ ประการนนยงไมเตมสวน กยงจะมสวนชวยในการปฏบตธรรม ไดบรรลผลตามสมควรแกบญบารมของแตละบคคลทไดสรางสมอบรมไว เพราะฉะนน ผ ปฏบตธรรมจงไมควรใจรอนทจะใหเหนผลในทนใด ขอแตใหตงใจฝกปฏบตตามคาแนะนาทคณครอาจารยไดสงสอนอบรมตอไปเรอยๆ แลวกหมนพจารณาดทเหตสงเกตดทผลกยอมจะประจกษในผลของการปฏบตดวยตวของทานเองตามระดบคณธรรมทปฏบตได อยาลมวาตองใหโอกาสแกตนเองตามสมควร ดงเชนทเราปลกตนไม จะตองใหเวลาในการเจรญเตบโต และการปลกตนไมทจะไดผลดกจะ ตองหมนดแลทานบารงรกษา เมอถงเวลาตนไมนนกจะผลดอกออกผลใหเอง ดงพระพทธองคไดทรงประทานพระบรมพทโธวาทไว มปรากฏในพระไตรปฏกเลมท ๒๐ ตกนบาต องคตตรนกาย หนา ๓๐๙ ขอ ๕๓๒ ความวา

ดกรภกษทงหลาย กจทควรรบดวนทาของคฤหบดชาวนา ๓ อยางเหลาน ๓ อยางเปนไฉน ?ดกรภกษทงหลาย คฤหบดชาวนาในโลกนต องรบเรงไถนาใหด คราดนาใหเรยบรอย ครนแลวตองรบเรงเพาะพชลงไป ครนแลวรบเรงไขเอานาเขาบางระบายเอานาออกเสยบาง ดกรภกษทงหลาย กจทควรรบดวนทาของคฤหบดชาวนา ๓ อยางนแล ดกรภกษทงหลาย คฤหบดชาวนานนไมมฤทธ หรออานภาพ

บนดาลวา ขาวเปลอกของเราจงเกดในวนน พรงนจงมทอง มะรนนจงหงได ดกรภกษทงหลาย โดยทแทสมยทขาวเปลอกของคฤหบดชาวนานน มความแปรของฤด เกดกด มทองกด หงไดกด มอย ดกรภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล กจทควรรบทาของภกษ ๓ อยางน ๓ อยางเปนไฉน?ค อการสมาทานอธ ศ ลส กขา ๑ การสมาทานอธจตตสกขา ๑ การสมาทานอธป ญญาสกขา ๑ดกรภกษทงหลาย กจทควรรบดวนทาของภกษ ๓อยางนแล ดกรภกษทงหลาย ภกษนนไมมฤทธหรออานภาพบนดาลวา จตของเราจงพนจากอาสวะทงหลาย เพราะไมถอมนดวยอปาทานในวนนแหละหรอมฉะนนกในวนพรงน หรอในวนมะรนน ดกรภกษทงหลาย โดยทแทสมยทจตของภกษนน ผ ศกษาอธศลอยกด ผ ศกษาอธจตอยกด ผ ศกษาอธปญญาอยกด หลดพนจากอาสวะทงหลาย เพราะไมถอมนมอย เพราะเหตนนแหละ ภกษทงหลาย เธอทงหลายพงศกษาอยางนวา เราจกมฉนทะอยางแรงกลาในการสมาทานอธศลสกขา เราจกมฉนทะอยางแรงกลาในการสมาทานอธจตตสกขา เราจกมฉนทะอยางแรงกลาในการสมาทานอธปญญาสกขา ดกรภกษ ทงหลาย เธอทงหลายพงศกษาอยางนแล.

คาตอบปญหานารกอนปฏบตภาวนา 63

64 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

นเปนบรมพทโธวาทของพระบรมศาสดาพระสมมาสมพทธเจา เมอเขาใจดงนแลว กขอใหทกทานจงตงหนาฝกปฏบตธรรมดวยอทธบาทธรรม คอดวยใจรกในธรรม (ฉนทะ) ดวยความเพยรไมยอทอ(วรยะ) ดวยใจจดจออยในธรรม ไมทอดทงหรอวางธระ (จตตะ) และดวยพนจพจารณาในเหตสงเกตในผล หมนดแลแนวทางการปฏบตใหดาเนนไปในทางทชอบทเปนคณ หลกเลยงทางปฏบตทไมด ไมชอบ ทเปนโทษ(วมงสา) โดยเฉพาะอยางยง พงใหมสตสมปชญญะพจารณาเหนอปกเลสของสมาธนมต หรอนวรณธรรมทงหลายทอาจเกดขนภายในจต แลวพงกาจดเสยดวยองคแหงฌาน ๑ แลวทานจะไดรบผลดไปเอง ขอเพยงอยาไดใจรอน ทะยานอยากทจะเหนนมตจนจตใจฟงซานและทอถอย จงหมนปฏบตไป ไดเทาไร เอาเทานน พระเดชพระคณหลวงพอวดปากนาฯ ทานกได ใหคารบรองไววาถาไดปฏบตอยางสมาเสมอแลว กเปนอนไดเหนดวงปฐมมรรคในชาตนทกคน.

๑ องคแหงฌาน (คปรบ) นวรณ คอ (๑) วตก (ความตรก) คปรบ ถนมทธะ คอความงวง จตใจหดหทอถอย (๒) วจาร (ความตรอง) คปรบ วจกจฉา คอความลงเลสงสยในธรรมปฏบต, (๓) ปต (ความอมใจ) คปรบ พยาบาท คอความหงดหงด ขดเคองใจ คอประทษราย, (๔) สข (ความสบายใจ) คปรบ อทธจจ กกกจจะ คอความฟงซาน หรอกงวลหวงใย, (๕) เอกคคตา (ใจมอารมณเลศ เปนหนง คอความทใจหยดนง สนทอยในอารมณเดยว) คปรบ กามฉนทะ คอความยนดพอใจยดตดในกามคณ ๕ ไดแกใน รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ

[๓] เหนนมตลวงเพราะเหตใดเหนนมตประเดยวเดยวกหายไป จะแกไขอยางไร?

สาหรบปญหาทมผ ถามไปกด หรอทานทไดเลาประสบการณไปใหทราบ เพอขอคาแนะนาเพมเตมกด พอจะสรปไดดงตอไปน ๑. ปญหาของผทเหนนมตแปลกๆ บางทกเปนนมตทนากลว สาเหตขอท ๑ เมอพจารณาตามเรองราวทเลาไปใหฟงแลว ปรากฏวา ผทมกทานมตแปลกๆ ทนากลวนน เกดกบผปฏบตภาวนาทไมมพนฐานการปฏบตสมถกมมฏฐานดพอ แลวเจรญวปสสนากมมฏฐานเลยทเดยวจงเกดวปสสนปกเลส๒ ขออปฏฐาน คอการสตปรากฏยงเกนไป หรออกนยหนง มสตพจารณาสภาวธรรมแกกลาเกนไป แตปญญาอนเหนแจงทแทจรงเจรญไมทน มแตปญญาทจาไดหมายรจากตาราเสยโดยมาก ใจจง

๒ วปสสนปกเลส (ธรรมเครองเศราหมองของวปสสนา) ม ๑๐ ประการ เกดขนในลาดบแหงวปสสนาญาณ ท ๑-๒ (อทยพพยานปสสนาญาณ และ ภงคานปสสนาญาณ) ขณะเมอพจารณาเหนสงขารหรอเบญจขนธ นามรป และทงปจจย มสภาพไมเทยง (อนจจง) เปนทกข (ทกขง) และมใชตวตน (อนตตา) ธรรม ๑๐ ประการ ดงตอไปน อาจเกดขน แลวผบาเพญพศวงหลงไปวา “มรรค ผล เกดแลวแกเรา, เราได สาเรจ มรรคผลแลว” เปนเหตใหหยดความเพยร และ/หรอ เกดตณหา มานะ ทฏฐ หลงตวหลง ตนเอง ถาไมหลงกไมเปนวปสสนปกเลส คอ (๑) โอภาส แสงสวางซานออกจากสรราพยพ, (๒) ปต ทากายและจตใหอมแผซานไปทวสรรกาย, (๓) วปสสนาญาณ ความเหนแจงแกกลา เหนนามรปแจงชด (๔) ปสสทธ ความสงบกาย สงบจต ระงบความกระวนกระวายเสยได, (๕) สข ความสขอนประณต เปนไปในกายและจต, (๖) อธโมกข ความเชอมนมกาลงกลาเปนทผองใสของจตและเจตสก, (๗) ปคคหะ ความเพยรไมยงไมหยอน ประคองจตไวดวยดในอารมณ ทาจตใหเปนไปเสมออยได, (๘) อปฏฐาน สตตงมนรกษาอารมณไวดวยด, (๙) อเบกขา ความเปนธรรมมธยสถในสงขารทงสน มกาลงกลานก, (๑๐) นกกนต ความรกใคร ทาความอาลยในวปสสนานก มอาการสขมละเอยด เมอธรรม ๑๐ อยาง อยางใดอยางหนงเกดขน ผบาเพญกไมยนด ไมหลงในธรรมทเปนอปกเลส ไมหยดความเพยร เพราะเขาใจวาไมใชทางมรรค ผล ไมใชทางวปสสนา ทางวปสสนาอยางอนตางหาก รเหนแจงชดวา นทาง นมใชทาง เชนนชอวา มคคามคคญาณทสสนวสทธ

คาตอบปญหานารกอนปฏบตภาวนา 65

66 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

ปลอยวางอารมณวปสสนาทเคยมสตพจารณาอยเสมอนนไมได นมตลวงจงปรากฏขนทใจใหเหนโดยทเจาตวมไดตงใจจะรเหน นมตลวงเหลานเอง ทเรยกวา วปสสนปกเลส ขออปฏฐาน ซงมกปรากฏขนกบผทเจรญวปสสนาดวยตนเอง โดยศกษาเอาจากตาราหรอจากการไดรบคาแนะนาจากผแนะนาทไมมพนฐานทางสมถวปสสนากมมฏฐานดพอ นเปนสาเหตขอหนง สาเหตขอท ๒ ในขณะทเจรญภาวนา ไมวาจะเปนขณะพจารณาสภาวธรรมเพอใหเกดปญญาทเรยกวา วปสสนากมมฏฐานกด หรอในขณะเจรญสมาธทเรยกวา สมถกมมฏฐานกด ผเจรญภาวนามไดตงใจไวใหถกทคอ ณ ทศนยกลางกายฐานท ๗ ตรงทสดลมหายใจเขาออกเหนอระดบสะดอสองนวมอ อนเปนทตงถาวรของใจ จงเปนเหตใหความเหนนมตดวยใจ ความจาไดหมายร ความคดและความรเลห คอผดไปจากนมตจรงเพราะดวงเหน ดวงจา ดวงคด และดวงร มไดรวมหยดเปนจดเดยวกนอยางแทจรง การยอหรอการขยายความรเหนจงเบยว มไดเปนไปในมตเดม จงทาใหเหนนมตแปลกๆ มลกษณะทนากลวตางๆ พระเดชพระคณหลวงพอวดปากนา ผปฏบตและสอบภาวนาธรรมตามแนวสตปฏฐาน ๔ ถงธรรมกายและพระนพพานของพระพทธเจา ไดรเคลดลบของการเจรญภาวนาใหไดผลดทงในสวนสมถะและวปสสนากมมฏฐานโดยมตองผานวปสสนปกเลส จงไมปรากฏวา ผเจรญภาวนาทถกตองตรงตามแนวทหลวงพอวดปากนาสอน ไดเหนนมตลวงแปลกๆ โดยมไดตงใจแตประการใดเลย ทงนเพราะการเจรญภาวนาตามแนวนมลกษณะทเปนสมถะและวปสสนากมมฏฐานคกน สตสมปชญญะจงเจรญขนเสมอกน และเปนอปการะแกกน จนธรรม ๒ อยางคอสมถะและวปสสนากลมกลนคกน

ไดอยางสนท สมตามวตถประสงคของการปฏบตธรรม เพอความพนทกขไปส ความสนตสข ดวยปญญาอนเหนชอบ ตามแนวทางพระพทธศาสนาอยางแทจรง วปสสนปกเลสดงกลาวจงไมเกดขนกบผปฏบตกมมฏฐานทถกตองตรงตามแนวทหลวงพอวดปากนาสอน นแตประการใด เพอความเขาใจอนแจมแจง อาตมาจะยกตวอยางใหเหนอยางงายๆวา การเจรญภาวนาตามแนวน มอบายวธให ใจหยดใจนงเปนสมาธอยเสมอดวยการรวมใจอนประกอบดวยความเหน ความจา ความคด และความรหยดเปนจดเดยวกน ณ ศนยกลางกายฐานท ๗ ผานกายในกาย เวทนาในเวทนา จตในจต และธรรมในธรรม ไปในตวเสรจ ซงชวยใหบงเกดผลดหลายประการ คอ ทาใหจตใจสงบระงบจากนวรณธรรม อนเปนผลดทางดานสมถกมมฏฐาน นประการหนง ทาใหเกดอภญญา คอ ความสามารถพเศษทแนนอน เชน ทพพจกษ ทพพโสต อนจะชวยใหรเหนสภาวธรรมทงหยาบและละเอยด ทงใกลและไกล ทงภายในและภายนอกไดชดแจง กวางขวางโดยเจตนาทจะพจารณาเหน มใชเหนโดยการบงเอญ นประการหนง และการรเหนกไมเลห เพราะตงใจไวถกท สมตามพระพทธภาษตทวา สมาธ ภกขเว ภาเวถ. สมาหโต ภกขเว ภกข ยถาภต ปชานาต.

ส. ข. ๑๗/๒๗/๑๘แปลความวา : ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเจรญสมาธ. ภกษมจตตงมนแลว ยอมรชดตามเปนจรง. แมจะพจารณาเหนกายในกาย เวทนาในเวทนา จตในจต และธรรมในธรรม ทงภายในและภายนอกใดๆ กตาม ไมวาจะพจารณาสงปฏกล

คาตอบปญหานารกอนปฏบตภาวนา 67

68 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

นาเกลยด ทเรยกวาอสภกมมฏฐาน หรอมรณสต หรอการเหนนรก เหนสวรรค ฯลฯ กตาม เมอจะพจารณาใหเกดปญญารแจงในสภาวะจรงของธรรมชาตตามทเปนจรงแลว กใหรวมใจหยดในหยด กลางของหยดในหยดลงไป ณทศนยกลางกายฐานท ๗ นนอกตอไป ผถงธรรมกายกจะพสดารกายไปจนสดละเอยดอยเสมอ ใจกจะละอารมณทพจารณาไปเองโดยอตโนมตวปสสนปกเลสตางๆ จงไมเกดขนกบผเจรญภาวนาทถกตองตรงตามแนวทหลวงพอวดปากนาสอน จตใจกมแตความสงบสข ปราศจากกเลส อวชชาตณหา อปาทาน วางเฉยเปนอเบกขาดวยปญญาอนเหนชอบเทานนเองสมตามพระพทธภาษตทวา นตถ สนตปร สข. (ข. ธ. ๒๕/๒๕/๔๒) แปลความวา สขอน ยงกวาความสงบ ไมม. และกจะไมมการเหนนมตทแปลกๆ หรอนาเกลยด นากลว โดยทมไดตงใจทจะรเหนแตประการใด นเองคอ เคลดลบสาคญของการปฏบตภาวนาตามแนวสตปฏฐาน ๔ ทหลวงพอวดปากนาไดปฏบตและสงสอนถายทอดไว ทใหผลดแตสวนเดยว ไมมโทษ โดยเหตผลน อาตมาจงใครจะชแจงเพมเตมถงผลดของการเจรญภาวนาตามแนวนอกวา ถาไดเจรญภาวนาใหถกตองตามแนวนแลว มแตจะชวยสงเสรมสขภาพจตใหดขน ผทเคยฟงซานกจะคอยๆ คลายจากความฟงซานลง ตามระดบภมธรรมทปฏบตได จงไมตองกลววาจะเสยสตหรอเปนโรคประสาทแตอยางใดทงสน ขอแตใหปฏบตใหถกตองตรงตามแนวนเทานน ถาผดไปจากวธน อาตมาไมรบรอง และนอกจากผลดทไดกลาวมาแลว ยงใหผลดในขออนๆ ทงในทางโลกและทางธรรมอกมากมายนกขอใหทานจงหมนพจารณาทเหต สงเกตทผล ใหดกแลวกน

เพราะฉะนน ขอแกปญหาสาหรบผฝกปฏบตเองโดยไมมหลกเกณฑทถกตอง ในเบองตน ใหพยายามทาใจใหหยดใหนงตรงศนยกลางกายฐานท ๗ ตรงทสดลมหายใจเขาออก เหนอระดบสะดอสองนวมอ อนเปนฐานทตงถาวรของใจ ใหไดแนนอนเสยกอน ถายงนกหาศนยกลางกายฐานท ๗ ไมพบ กใหจนตนาการใหเหนเสนตรงขนสองเสนตดกน เสนหนงจากหนาทองเหนอระดบสะดอสองนวมอไปจรดกงกลางหลง อกเสนหนงจากกงกลางสขางซายไปกงกลางสขางขวาตรงจดตดกนนนมทหมายเปนจดเลกใสเทาปลายเขม ใหรวมใจอนประกอบดวยความเหนนมต (ดวยใจ) ความจานมต ความคดตรกนกเหนนมต และความร ใหหยดเปนจดเดยวกนทนน หรอจะกลาวยอๆ กวาใหพยายามนกใหเหนเครองหมายเปนดวงแกวกลมใส หรอพระพทธรปขาวใสเกตดอกบวตมขนทศนยกลางกายนน แลวกให ใจอยทกลางดวงใสหรอพระพทธรปขาวใสนน คอใหเหนจดเลกใสเทาปลายเขมตรงกลางนมตนนแหละ พรอมดวยบรกรรมภาวนานน คอนกในใจวา “สมมาอะระหงๆๆ” ตรกนกใหเหนดวงแกวกลมใสหรอพระพทธรปขาวใส ใจอยในกลางนมตทใสนนเรอยไป พอใจหยดนงไดถกสวนเขา จตกจะตกศนย เครองหมายทกาหนดขนกจะหายไป แลวจะปรากฏเหนดวงกลมใสแจมบงเกดขน ขนาดประมาณเทาฟองไขแดงของไขไกอยางเลกเทาดวงดาวในอากาศ อยางโตเทาดวงจนทรดวงอาทตย หรอบางรายอาจจะเหนพระพทธรปขาวใสปรากฏขนกม คอ ธรรมกาย สาหรบบางรายทเหนนมตเปนดวงใสสวาง หรอพระพทธรปอย นอกตว เชน ตามใบหนาบาง หรอในทอนใดกตาม แปลวาใจยงไมหยดถกทศนยกลางกายฐานท ๗ จงใหนอมเขามาอยเสย ณ ทศนยกลางกายใหมโดยเหลอบตากลบขนขางบนโดยไมตองแหงนหนาขนไปตาม เพอใหความเหน

คาตอบปญหานารกอนปฏบตภาวนา 69

70 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

นมตนนกลบไปขางหลงแลวกใหความเหนกลบเขาขางใน คอนกใหเหนนมตทตรงศนยกลางกายฐานท ๗ นนตอไปอกใหม พรอมดวยบรกรรมภาวนาประคองดวงนมตนนไวเรอย กจะเหนดวงกลมใสแจม หรอพระพทธรปขาวใสขนทศนยกลางกายฐานท ๗ เอง เมอเหนแลว กหยดบรกรรมภาวนาเสย เพยงใหแตะใจเบาๆ ลงไปหยดนงทกลางดวงกลมใส หรอพระพทธรปขาวใสนน มทหมายเปนจดเลกขาวใสเทาปลายเขมอกตอไป กลางของกลางๆๆ นง พอใจหยดนงไดถกสวนเขา กจะเหนดวงใสดวงใหมบงเกดขน กใหดาเนนไปในแบบเดม คอหยดในหยด กลางของหยดในหยดเรอยไป เมอเหนดวงทใสละเอยดหนกเขากจะเหนกายละเอยดๆ ตอๆ ไป จนถงธรรมกายเอง ๒. ปญหาของผทเหนนมตเปนดวงใสสวางหรอพระพทธรปทศนยกลางกาย แตเหนไดเพยงประเดยวเดยวกหายไป หรอออกไปนอกตว ปญหาขอน มกเกดขนกบผ ทยงรวมใจหยดนงตรงศนยกลางกายฐานท ๗ ไมสนท ใจยงซดสายออกไปขางนอกตว จงเหนนมตเคลอนออกไปขางนอกตว นประการหนง สาเหตอกประการหนงกคอผปฏบตภาวนาอยากเหนนมตมากเกนไปจงพยายามบงคบใจจะใหเหนนมตใหได โดยเพงนมตแรงเกนไป ทาใหสมาธเคลอน นมตจงหายไป หรอเหนนมตเคลอนออกนอกตว ความอยากเหนนมตเกนไปหรอเพงนมตแรงเกนไปน จดเปนอปกเลสของสมาธ ทาใหจตเคลอนจากสมาธ จงควรพงสงวรระวงอยาใหเกดอารมณเหลาน ได โดยพยายามตรกนกใหเหนนมตดวยใจแตเพยงเบาๆ และพยายามนกใหเหนจดเลกใสเทาปลายเขม แลวกกลางของกลางจดเลกใสนนเขาไปเรอย กลาง

ของกลางๆๆ นงเขาไว ถาเหนจดเลกใสนนสนรวหรอเหนนมตนนเคลอนทไปรอบๆ ใหพงสงวรวา สมาธเคลอนเพราะเพงนมตแรงเกนไป แลวใหพยายามแตะใจแตเพยงเบาๆ ทกลางของกลางตอไปใหม พอเหนจดเลกใสนนคอยๆ นง หรอเหนดวงใสสวางนนหยดนง กแปลวา รวมใจหยดนงไดถกสวน กใหประคองใจหยดในหยดตอไปอก ไมชาใจกจะหยดนงไดสนทเองแลวจดเลกใสตรงกลางดวงนมตนนกจะขยายตววางออกไป แลวกจะปรากฏเหนดวงกลมใสแจมบงเกดขนมาใหม ใสละเอยดยงกวาเดม หรอเหนกายละเอยดหรอกายธรรมปรากฏขน กใหรวมใจหยดในหยดลงไปทศนยกลางดวงใหม หรอกายใหมทปรากฏขนนนตอๆ ไปอก. ๓. ปญหาของผทรสกหนกๆ มนๆ หรอปวดศรษะ หรอทบรเวณกระบอกตา ภายหลงการปฏบตภาวนา ปญหาขอน มกเกดกบผปฏบตทพยายามใชตาเนอเพงมองใหเหนนมตทศนยกลางกาย อาจจะเปนเพราะอยากเหนนมตเกนไป จงพยายามมองนมตใหเหนดวยเนอตา หรอไมกปฏบตผดวธทใหคาแนะนาวา “นกใหเหนดวยใจ” พงเขาใจวา การเจรญภาวนาสมาธนน เปนการฝกอบรมจตใจใหหยดใหนง เปนกจทางใจ ไมใชกจทางอายตนะอน อยางเชนตาเนอ เพราะฉะนน เมอใชตาเนอเพงดใหเหนนมตจงไมไดเหน เพราะผดวธและแถมยงเปนเหตใหรสกหนกๆ มนๆ หรอปวดทศรษะหรอทบรเวณกระบอกตาอกดวยเพราะประสาทตาเครยดเนองแตถกใชงานผดวตถประสงค หลกปฏบตทถกตอง จงใหจนตนาการหรอนกใหเหนนมตดวยใจพรอมดวยบรกรรมภาวนาวา “สมมาอะระหงๆๆ” คกนไป เพอผกใจใหมารวมหยดอยกบบรกรรมนมต แลวคอยๆ รวมหยดในหยดเปนจดเดยว หรอ

คาตอบปญหานารกอนปฏบตภาวนา 71

72 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

อารมณเดยว แลวจตกจะตกศนย บางรายจะรสกมอาการเบาหววๆ ในขณะจตดงลงสสมาธ เมอปลอยใจใหดงลงสสมาธเพยงชวครเดยว กจะเหนนมตเปนดวงกลมใสแจม หรอพระพทธรปขาวใสเกตดอกบวตมปรากฏขน ณ ท ศนยกลางกายนนเอง แลวอาการดงกลาวกจะหมดไป.

[๔] การเจรญภาวนาจาเปนจะตองผานนมตหรอไม?

กอนทจะไดกลาวถงปญหาเรองนมต อาตมากใครจะทาความเขาใจกบทานผอานเสยกอนวา “นมต” ทวานคออยางไร? หมายถงอะไร? คาว า “นมต” มความหมายตามทปรากฏในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถานวา “นรมต, สราง, แปลง, ทา” และในความหมายของคาวา“นมต” นนยงหมายถง “บนดาลใหมขน” อกดวย นเปนความหมายท ๑สาหรบความหมายท ๒ ของคาวา “นมต” กหมายถง “เครองหมาย, ลาง,เหต, เคามล” เปนตน โดยความหมายหลายอยางตางๆ กนนเอง ทมผ ใชคาวา “นมต”ในหลายสถาน เชนวา ความฝน ทเวลาบคคลนอนหลบแลวฝนไป กเรยกวา สบนนมต การแสดงนยใหทราบ อยางเชน พระพทธองคไดทรงแสดงนยใหพระอานนททราบถงวาระทพระพทธองคจะทรงปลงสงขารแลว อยางนกเรยกวา พระพทธองคไดทรงแสดงนมต

หรอการกาหนดเครองหมายใดๆ ขนในใจ คอ นกใหเหนเครองหมายนนดวยใจ กเรยกวา บรกรรมนมต บรกรรม แปลวา กาหนดในใจ ถานกเหนนมตดวยใจไดชดเจนเพยงชวขณะ กเรยกวาเกด “อคคหนมต” และถาเหนเครองหมายไดชดเจน นาน ตดตา จะนกขยายให โตใหญ หรอยอใหเลกลงดวยใจกทาได อยางนเรยกวา “ปฏภาคนมต” คาวา “นมต” ทใชเรยกกนในหมผปฏบตภาวนาธรรมนน มงหมายถง “นมต” หรอ “เครองหมายทกาหนดขนทใจ” ซงเรยกวา บรกรรมนมตหรออคคหนมต และปฏภาคนมต เครองหมายทกาหนดขนในใจหรอปรากฏเหนขนในใจ อนไดแก บรกรรมนมต ซงเปนอบายวธทจะรวมใจอนไดแกเวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ หรอความเหน ความจา ความคดและความร ใหมารวมอยในอารมณเดยว แนบแนนเปนสมาธด เมอใจหยดนงถกสวนเขา กจะเหนอคคหนมต และปฏภาคนมต ตามลาดบของใจทหยดนงเปนสมาธทแนบแนนด ในการใหกาหนดเครองหมายขนทใจ หรอทเรยกวา “บรกรรมนมต”เพอให ใจมารวมหยดอย ในอารมณเดยวนน อาจจะไมเพยงพอจะชวยประคองใจใหหยดใหนงได โดยงาย จงมกใหกาหนดบรกรรมภาวนา คอใหทองในใจ อยางใดอยางหนง เชน “สมมาอะระหงๆๆ” หรอ “พทโธๆๆ”กแลวแต เพอให ใจชวยประคองนมตนนไว แปลวา การทจะตะลอมใจใหเขามารวม อย ทบรกรรมนมตนน อาจจะไมพอทจะขงใจทมสภาพเบากวดแกว งง าย ฟ งซ านได ง าย ให หยดให นงได จงหางานให ใจทาอกโสดหนงดวย คอให ทองในใจ ทเรยกวาบรกรรมภาวนา เพอให ใจประคองนมตนนยงขน จะไดไมซด สายออกไปขางนอกนมตนน เมอใจถกประคองใหมารวมอย เสยกบบรกรรมนมตและบรกรรมภาวนา คกนหนกเขา กจะคอยๆ เชอง แลวกจะคอยๆ รวมหยดเปนจดเดยวกน

คาตอบปญหานารกอนปฏบตภาวนา 73

74 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

ทเรยกวา “อารมณเดยว” หรอ เอกคคตารมณ กลาวคอ “ใจ” อนประกอบดวยความเหนนมต, ความจานมต, ความคดและความร ในนมต มารวมหยดเปนจดเดยวกน กจะเหนนมตนนชดขน เรยกวาอคคหนมต หรอปฏภาคนมต ตามระดบของใจทรวมหยดเปนสมาธทแนบแนนด ในขณะทผปฏบตภาวนาเพงกาหนดบรกรรมนมตนน ใจเพงจะเรมเปนสมาธ คออยในอารมณเดยว สมาธในระดบนเรยกวาขณกสมาธ แตพอเหนนมตชดเจนไดเพยงชวขณะ ทเรยกวาอคคหนมตนน ใจทเปนสมาธระดบนเรยกกวาสมาธในระดบอปจารสมาธ แตเหนเมอปฏภาคนมต คอเหนนมตไดชดเจน นาน ตดตา และสามารถจะนกขยายให ใหญหรอยอใหเลกลงได เรยกวาจตเปนสมาธระดบอปปนาสมาธ อนเปนเบอตนของปฐมฌานกลาวคอ เมอจตประกอบดวยอารมณวตก วจาร คอยงมความตรกตรองประคองนมตอย และมอารมณปตยนดทไดพบเหนสงทเยนตาเยนใจ กอใหเกดความสขอยางละเอยดๆ เชนนน และจตอยในอารมณเดยวไดแนบแนนดเชนน กจดวาจตเปนสมาธในขนปฐมฌาน สมาธตงแตระดบปฐมฌานขนไปนเอง ทเปนจตทปราศจากนวรณ-ธรรมแลว เพราะมองคฌาน เครองปหานนวรณครบถวน จงจดเปนจตทควรแกงานวปสสนา เพอเจรญปญญารแจงในสภาวธรรมตามธรรมชาตทเปนจรง เพราะสามารถเหนอรรถเหนธรรมไดชดแจงพอสมควร เพราะฉะนน จงจาเปนทจะตองใช “นมต” เปนอบายวธยกจตขนสอารมณวตก วจาร เครองปหานนวรณ และเพอทาใจใหหยดใหนงเปนสมาธทแนบแนนดกวาอยางอน และเมอจตเจรญภาวนาจนเปนสมาธระดบฌานตางๆ นน กจะตองมนมตหรอผานนมตทงสน แมแตจะเปนอรปฌาน ทวาไมกาหนดรปเปนอารมณ อยางเชน กาหนดยดหนวงเอาอากาศไมมทสนสด

เปนอารมณ เมอจตละเอยดหนกเขา กเหนนมตคออากาศนนแหละ หรอในกรณทกาหนดวญญาณไมมทสนสดเปนอารมณ หรอกาหนดยดหนวงเอาความวางเปลาไมมอะไรเปนอารมณ กเหนวญญาณ หรอความวางเปลานนแหละ ทเหนนนแหละเปนนมตละ แมเมอจตเปนอเบกขา ทเรยกวาอเบกขนทรย กยงตองมนมต ดงพระพทธดารสมมาในพระสตตนตปฎกสงยตตนกาย มหาวารวรรค อปปฏกสตร พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบหลวงเลมท ๑๙ ขอ ๙๖๑ หนา ๒๖๙ ความวา

ดกรภกษทงหลาย เมอภกษในธรรมวนยนไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยว อเบกขนทรยเกดขน เธอยอมร ชดอยางนว าอเบกขนทรย น เกดขนแลวแกเรา และ อเบกขนทรยนนมนมต มเหตมเครองปรงแตง มป จจย แตจะอนมานเอาวาอเบกขนทรยนนไมตองมนมต ไมมเหต ไมมเครองปรงแตง ไมมปจจย จกเกดขนไดดงน มใชฐานะทจะมได ...

ในการเจรญวปสสนากมมฏฐาน อยางเชน พจารณาเหนกายในกายเวทนาในเวทนา จตในจต และธรรมในธรรมทงหลาย กเชนเดยวกน กตองอาศยนมต นกเหนนมต จงจะพจารณาสภาวธรรมได จงจะเหนสภาวะทแทจรงตามธรรมชาตทเปนจรงได อยางเชน การเจรญอสภกมมฏฐานอนนบเนองอย ในกายานปสสนาสตปฏฐานนน มใชวาจะตองไปพจารณาดแตทซากศพ หรอจะตองนาศพไปพจารณาดวย หรอจะตองสาวไสพงของใครตอใครมาดจงจะเรยกวาอสภกมมฏฐาน หาใชเชนนนไม ในทางปฏบตนนเมอไดเคยเหนซากศพ หรออวยวะนอยใหญทงหลายในหลายๆ ลกษณะ

คาตอบปญหานารกอนปฏบตภาวนา 75

76 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

กจาภาพนนหรออารมณนน แลวนอมเอาอารมณนนหรอภาพนนมาพจารณาดวยใจ การพจารณากจะตองนกเหนทงลกษณะและสภาพทเปนจรงวาเปนแตสงปฏกล โสโครก นาเกลยด และเปนอนจจง ทกขง และอนตตาเหลานเปนตน จงจะเรยกวารแจงเหนจรงในสภาวะของธรรมชาตตามทเปนจรง ถานกไมเหนแลวทาไมจงจะอางไดวาเหนแจงตามสภาวะจรงของธรรมชาตทเปนจรงไดเลา การเหนของจรงดวยตาเนอนนเปนแตเพยงเรมตนของเรองทจะนามาพจารณาเทานน แตการเจรญสมถะและวปสสนากมมฏฐานนนเปนกจทางใจ แมจะเหนธรรม ณ เบองหนาซากศพ กเปนการเหนดวย “ใจ” หาใชเหนธรรมดวยตาเนอไม และการเหนสงทนอมนามาพจารณาสภาวธรรมดวยใจนน กคอนมตนนเอง เรยกวา “หนไมพนนมต” ในทางปฏบตแลวจะตองผานนมตเสมอไป ถาไมผานกไมไดเหน ถาไมเหน กจะอางวาเหนแจงในสภาวะจรงของธรรมชาตทเปนจรงไมได กมแตทองจาเอาจากตาราเทานน พระพทธองคกมไดปฏเสธนมตในการเจรญภาวนาธรรม และยงไดประทานพระบรมพทโธวาท มมาในพระไตรปฎกภาษาไทยฉบบหลวง เลมท ๑๙ สงยตตนกาย มหาวารวรรคขอ ๕๓๓ หนา ๑๓๒ ความวา

ดกรภกษทงหลาย กอะไรเลา เปนอาหารใหสมาธสมโพชฌงคทยงไมเกด เกดขน หรอทเกดแลวใหเจรญบรบรณ ? ดกรภกษทงหลาย สมาธนมตอพยคคนมต (คอนมตแหงจตอนมอารมณไมฟงซาน)มอย การกระทาใหมากซงโยนโสมนสการในนมตนนนเปนอาหารใหสมาธสมโพชฌงคทยงไมเกด เกดขนหรอทเกดแลว ใหเจรญบรบรณ.

จากตวอยางทยกมาทงหมดน กเพอใหทานผอานไดพจารณาดวาจากการเจรญภาวนาโดยไมใช ไมอาศย หรอไมผานนมตนนจะเปนไปไดหรอไมเพยงใด และถาหากยงไมแนแกใจ อาตมากจะยกเอาพระพทธภาษต มมาในพระไตรปฎก เลมท ๒๒ ฉกกนบาต องคตตรนกาย ขอ ๓๓๙ หนา ๔๗๒-๔๗๓ (คาแปลจากหนงสอขมทรพยจากพระโอษฐ ของกองตาราคณะธรรมทานไชยาพ.ศ. ๒๕๑๔, หนา ๒๘๕-๒๘๖) ความวา

ภกษทงหลาย ภกษผทพอใจในความคลกคลกนเปนหม ๆ , ยนด ในความคลกคลกนเปนหม ๆ , ตามประกอบความพอใจในความคลกคลกนเปนหมๆ, เปนผ พอใจในหม, ยนดในหม , ตามประกอบความพอใจในหม อย แลวหนอ เธอนนจกมาเปนผ โดดเดยวยนดยงในความสงดเงยบนน ขอนไมเปนฐานะทมได. เมอไมเปนผ โดดเดยวยนดยงในความสงดเงยบแลว จกถอเอานมตแหงสมาธจตวปสสนาจตไดนนขอนกไมเปนฐานะทมได. เมอไมไดถอเอานมตแหงสมาธจตวปสสนาจตแลวจกยงสมมาทฏฐแหงวปสสนาใหบรบรณนน ขอนกไมเปนฐานะทมได เมอไมทาสมมาทฏฐแหงวปสสนาใหบรบรณแลวจกยงสมมาสมาธแหงมรรคและผลใหบรบรณนน ขอนกไมเปนฐานะทมได. เมอไมทาสมมาสมาธแหงมรรคและผลใหบรบรณแลว จกละสญโญชนทงหลายนน ขอนกไมเปนฐานะทมได.

คาตอบปญหานารกอนปฏบตภาวนา 77

78 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

เมอไมละสญโญชนทงหลายแลว จกทานพพานใหแจงนน ขอนกไมเปนฐานะทมไดเลย. ภกษทงหลาย ภกษผทไมพอใจในความคลกคลกนเปนหม ๆ , ไมยนด ในความคลกคลกนเปนหม ๆ ,ไมตามประกอบความพอใจในความคลกคลกนเปนหมๆ,ไมเปนผพอใจในหม, ไมยนดในหม, ไมตามประกอบความพอใจในหม อย แลวหนอ เธอนนจกมาเปนผ โดดเดยวยนดย งในความสงดเงยบนน ข อนเปนฐานะทมไดเปนได. เมอเปนผโดดเดยวยนดยงในความสงดเงยบแลว จกถอเอานมตแหงสมาธจตและวปสสนาจตไดนน ขอนเปนฐานะทมไดเปนได. เมอถอเอานมตแหงสมาธจตและวปสสนาจตแลวจกยงสมมาทฏฐแหงวปสสนาใหบรบรณแลว ขอนเปนฐานะทมไดเปนได. เมอทาสมมาทฏฐแหงวปสสนาใหบรบรณแลว จกยงสมมาสมาธแหงมรรคและผลใหบรบรณนน ขอน เปนฐานะทมไดเปนได. เมอทาสมมาสมาธแหงมรรคและผลใหบรบรณแลว จกละสญโญชนทงหลายไดนน ขอนเปนฐานะทมไดเปนได. เมอละสญโญชนทงหลายไดแลว จกทานพพาน ใหแจงไดนน ขอนเปนฐานะทมไดเปนไดแล.

จะเหนไดวา การเจรญภาวนาจะตองผานนมต อาศยนมตแนนอนและอาตมากใครจะใหขอสงเกตไววา ประการท ๑ ทว าการเหนนนมอย สองอยาง คอ การเหนรปดวยตาเนอ และดวยตาใน สาหรบทานทเจรญวชชาหรอมทพพจกขน อยางหนง กบการเหนนมต คอ เครองหมายทกาหนดใหเหนขนทใจเพอเจรญสมาธนนอกอยางหนง และสาหรบสงทเหนดวยใจนนจงมทงนมตทนกหรอคดใหเหนในใจเพอเจรญสมาธ หรอนอมเขามาพจารณาสภาวธรรมเพอใหเกดปญญารแจงทงนไมวาจะเปนบรกรรมนมต อคคหนมต หรอปฏภาคนมต กตาม นอยางหนง, กบทงเหนรป หรอธาตธรรมละเอยด ทมอยจรงตามธรรมชาต ดวยความสามารถของทพพจกข เสมอนหนงตาเนอเหนรปฉะนน นอกอยางหนงอยาปนกน ประการท ๒ การเหนนมต มไดหมายความวาตดนมต หากแตเปนเพยงอาศยการกาหนดบรกรรมนมตขนเพอเจรญสมาธ จงพฒนาการเหนนมตนนขนไปเปนอคคหนมต และปฏภาคนมต ตามระดบสมาธทสงขนและเปนความจาเปนทจะตองนอมนาเอานมต คอสงทจะนามาพจารณาใหเกดปญญาร แจงในสภาวะจรงของธรรมชาตตามทเปนจรง ดงทไดกลาวมาแลว ดวยเหตน ในสตปฏฐานสตร จงอธบายกายานปสสนาสตปฏฐาน,เวทนานปสสนาสตปฏฐาน, จตตานปสสนาสตปฏฐาน และธมมานปสสนาสตปฏฐาน พจารณาเหนกายในกาย, เหนเวทนาในเวทนา, เหนจตในจตและเหนธรรมในธรรม สาหรบทานผเจรญภาวนาไดถกวธ สามารถเจรญวชชาและมอภญญาเปนตนวา เกดอายตนะทพย ใหสามารถรเหนสงทละเอยด ประณต หรอ

คาตอบปญหานารกอนปฏบตภาวนา 79

80 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

อยหางไกลลลบได กวาอายตนะกายเนอ อยางเชน ตา ห ของกายเนอจงสามารถเหนสตวในภพภมตางๆ ทละเอยด อยางเชน นรก สวรรค และแมแตเหนอายตนะนพพานนน กเปนเรองความสามารถพเศษของทาน และกเปนการเหนธรรมชาตทมอยแลวเหมอนกบตาเนอเหนรปทงหลายนนเองกเหมอนกบเราผานไปทางไหน กไดพบไดเหนบานเมอง ผคน หรอสตวทงหลาย ตามปกตธรรมดา แมจะเจตนาทจะพจารณาดความเปนไปในอายตนะทงหลายเหลานน กเพอเปนการศกษาคนควาหาความร เพอใหเกดปญญาจากการทไดทงร และทงเหน เปนการพสจนตามหลกวทยาศาสตรจากการศกษาคนควาหาขอมล ใหรแจงเหนจรงวา นรก สวรรค นพพานนนมจรงหรอเปลา ถาม มอยางไร? มความเปนไปในนรก สวรรค ตลอดทงอายตนะนพพานอยางไร? ดวยผลบญและผลบาปอะไรจงตองไปเสวยวบากอยในนรกหรอสวรรค และโดยเฉพาะอยางยง การรจกความเปนไปในนพพานนน เปนยอดของความร เปนยอดของปญญาทเดยว และประการสาคญทสด ผทสามารถเจรญภาวนาไดถงธรรมกาย อนเปนธรรมขนธทพนโลกแลว สามารถใหเขาถงอายตนะนพพานไดนน ทาใหเกดปญญาจากการทไดทงร และทงเหนโดยชดแจงตามทพระพทธองคไดทรงประทานบรมพทโธวาท มปรากฏในพระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เลมท ๒๕, ขททกนกายอทาน, ขอ ๑๙๘ หนา ๑๗๕ วา

ภกษทงหลาย อายตนะ (นพพาน) นนมอย ดน น า ไฟ ลม อากาสานญจายตนะ วญญาณญจายตนะ อากญจญญายตนะ เนวสญญานาสญญายตนะ โลก น โลกหน า พระ จนทร และพระอาทตยทงสอง ยอมไมมในอายตนะ (นพพาน) นน

ภกษทงหลาย เรายอม ไมกลาวซงอายตนะ (นพพาน)นน วาเปนการมา เปนการไปเปนการตงอย เปนการจต เปนการอบต อายตนะ (นพพาน) นน หาทตงอาศยมได มไดเปนไป หาอารมณมได นแลเปนทสดแหงทกข.

และมปรากฏในพระไตรปฎกภาษาไทย เลมท ๒๕ ขทกนกาย อทานขอ ๑๖๐ หนา ๑๗๖ หนาวา

ภกษทงหลาย ธรรมชาตอนไมเกดแลว ไมเปน แลว อนปจจยกระทาไมไดแลว ปรงแตงไมไดแลว มอย ภกษทงหลาย ถาธรรมชาตอนไมเกดแลว ไมเปนแลวอนปจจยกระทาไมไดแลว ปรงแตงไมไดแลว จกไมไดมแลวไซร การสลดออก ซงธรรมชาตทเกดแลวเปนแลว อนปจจยกระทาแลว ปรงแตงแลว จะไมพงปรากฏในโลกนเลย ภกษทงหลาย กแล เพราะธรรมชาตอนไมเกดแลว ไมเปนแลว อนปจจยกระทาไมไดแลว ปรงแตงไมไดแลว มอย ฉะนน การสลดออกซงธรรมชาตทเกดแลว เปนแลว อนปจจยกระทาแลว ปรงแตงแลว จงปรากฏ.

จงทาใหสามารถเหนอรรถเหนธรรม ตามทพระพทธองคไดตรสไวดแลวนโดยชดแจง ประการท ๓ การเจรญภาวนาแตเพยงขนตา หรอการปฏเสธสมถกมมฏฐาน แลวมงเนนแตการพจารณาสภาวธรรมเพอใหเกดปญญานน เสยงตอการเกดวปสสนปกเลสอยางมาก โดยเฉพาะอยางยงในกรณทผปฏบต

คาตอบปญหานารกอนปฏบตภาวนา 81

82 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

ภาวนามสตปรากฏยงจนเกนไป กลาวคอ มสตพจารณาสภาวธรรมแกกลาเกนไป แตปญญาอนเหนแจงทแทจรงเกดขนไมทน คงมอยแตปญญาจากการจาไดหมายรจากตาราเสยโดยมากนน จตจะปลอยวางอารมณวปสสนาทเคยยกขนพจารณาอยเสมอนนไมได แมแตจะไดรบคาแนะนาใหปลอยหรอใหปฏเสธนมต กปฏเสธไมออก เปนเหตใหเกดนมตลวงขนในใจโดยทเจาตวมไดตงใจจะรจะเหน เรยกวาวปสสนปกเลส ขออปฏฐาน อนอาจเปนอนตรายตอสขภาพจตได จงใครจะกลาวถงคณคาของการเจรญภาวนาตามแนวสตปฏฐาน ๔ทหลวงพอวดปากนาไดปฏบตและสงสอนถายทอดไว วาเปนกมมฏฐานทมทงสมถะและวปสสนาคกน เปนการเจรญภาวนาทมมหาสตปฏฐานโดยครบถวนอยในตวเสรจ คอ มการพจารณาเหนกายในกาย เวทนาในเวทนาจตในจต และเหนธรรมในธรรมอยในตวเสรจ มอบายวธททาใหสมาธเจรญขนอยางรวดเรว และใหสามารถเจรญปญญาร แจงในสจธรรมจากการทไดทงรและทงเหน เมอยกสภาวธรรมใดขนพจารณาใหเกดปญญาแลว กมวธใหพสดารกาย พสดารธาตธรรมไปสสดละเอยด ให ใจของทกกายรวมหยดอย ณ ศนยกลางธรรมกายทสดละเอยดอยเสมอ จตกละวางนมตทยกขนพจารณานนไปเองโดยอตโนมต วปสสนปกเลสดงกลาวจงไมเกดขนแกผเจรญภาวนาตามแนวนแตประการใด และยงสาหรบผเจรญภาวนาไดถงธรรมกายแลว ยงเหนอรรถเหนธรรม ทงทประกอบดวยปจจยปรงแตงทเรยกวา สงขตธาต สงขตธรรม กบทงทไมประกอบดวยปจจยปรงแตงทเรยกวา อสงขตธาต อสงขตธรรม ไดโดยชดแจง ปราศจากความเคลอบแคลงสงสย จงขอเชญชวนทานสาธชนเจรญใหมาก แม ในระยะแรกๆ บางรายอาจจะยงมไดเหนอะไร กอยาเพงทอแท ใจวาปฏบตไมไดผลความจรงถา

สงเกตดในเหตและผลแลวกจะพบวา ทานไดรบผลดจากการปฏบตอยางแนนอน ขอแตใหปฏบตใหไดตรงตามวธทแนะนาไป ดวยใจรกในธรรมปฏบตน ดวยความเพยรพยายามไมยอทอ ดวยใจจดจออยเนองนจและดวยความพนจพจารณาในเหตสงเกตในผลใหถกตองตามทวปสสนาจารยใหคาแนะนาไว โดยเฉพาะอยางยงใหพงระวงอปกเลสของสมาธใหดเช นว า ระวงอย าให เพยรหยอนเกนไปจนจตใจง วงเหงา ซมเซาไมกระปรกระเปรา เพยรจดเกนไปจนกายและใจไมสงบ อยากเหนนมตจนเกนไป ทาใหจตใจฟงซาน หรอพลอยหงดหงดเมอรสกวาปฏบตไมไดผลหรอสะดงตกใจกลว/ตนเตนจนเกนไปเมอเหนนมต ทาใหจตใจฟงซานหรอเคลอนจากสมาธ และพงระวงรกษาศลใหบรสทธสาหรบผ เปนฆราวาส กอยางนอยศล ๕ ขนไป พงหลกเลยงจากกามฉนทะ อยาไปตรกนกถงมนให มากนก เพราะเป นอปกเลสของสมาธตวสาคญเสยด วยสงเสพตดมนเมาให โทษอนเปนทตงแหงความประมาททงหลาย ตลอดทงการดการละเลน หรอประโคมดนตรเหลานกล วนแตเปนเครองกดกนหนทางเจรญสมาธและปญญาทงสน ถาประสงคจะไดสงทด มคณคาตอชวตอยางสง กตองพยายามละสงทชว หรอทเปนขาศกแหงความดเหลานนเสย และพงเขาใจวาธรรมอนประเสรฐนน ไมใชจะเปนสงทบคคลจะพงบรรลได โดยงาย แตกมใชจะเหลอวสยของบคคลทจะปฏบตใหเขาถงหรอบรรลได ขอแตใหปฏบตถกวธดวยอทธบาทธรรมดงทกลาวมาแลวยอมไดผลแนนอน พระพทธองคกไดทรงประทานบรมพทโธวาทไว ความวา เมอไดศกษาและปฏบตอธศล อธจตอธปญญาแลว เราไมมอานาจทจะไปบนดาลใหบรรลธรรมหรอมรรคผลเมอนนเมอนได อปมาดงชาวนาซงไถคราด เตรยมดน หวานพนธขาว และ

คาตอบปญหานารกอนปฏบตภาวนา 83

84 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

ปกดา ไขนาเขานา ดแลใสปยดทสดแลว กตองรอใหขาวออกรวงเอง ไมมใครจะไปบนดาลใหขาวออกรวงวนนนเวลานนได ถงเวลากออกรวงเองการปฏบตธรรมกเชนเดยวกน ทาไปกแลวกน พยายามใหดทสดแลวถงเวลากไดบรรลมรรคผลเอง และพงเขาใจวา ในระหวางเวลาปฏบตทยงไมไดบรรลธรรมหรอมรรคผลนน กไดผลดไปเรอยๆ อยแลว ขอแตใหหมนดทเหตสงเกตทผล ดใหถวนถกแลวกน การปฏบตธรรมตามแนวน ใหผลดทงในทางโลกและในทางธรรมจรงๆ เมอเขาใจดงนแลว ตอจากนไปขอใหทกทานจงรวมใจหยดในหยดลงณ ศนยกลางกายทสดละเอยด แลวนอมบญกศลทไดเคยสรางสมอบรมมาตงแตอดตจนถงปจจบน และทจะไดบาเพญตอไปในอนาคต บชาแดคณพระพทธเจา คณพระธรรมเจา คณพระอรยสงฆเจาทกพระองค รวมทงพระเดชพระคณหลวงพอวดปากนา แลวอทศสวนกศลผานตวเองไปยงคณบดามารดาและญาตมตร ตลอดทงพระบาทสมเดจพระเจาอยหว และพระบรมวงศานวงศ ผรกษาประเทศชาต ผรกษาพระพทธศาสนาและวชชาธรรมกายของพระพทธเจา มนษยและอมนษย เพอนรวมโลกอนทงหลายตลอดทงตวเราเองดวย ขอใหทานทงหลาย จงบรสทธ สมบรณ บรบรณดวยผลแหงทาน ศล สมาธ ปญญา วมตต วมตตญาณทสสนะ และขอจงปราศจากเหตวบต บาปศกดสทธ ภยพบต ภยสงคราม ภยธรรมชาตโรคาพยาธ กเลส อวชชา ตณหา อปาทาน อนเปนเหตแหงทกขทงหลายไมเบยดเบยนตนเอง ไมเบยดเบยนผ อน และไมเบยดเบยนทงตนเองและผอน ผ ใดปรารถนาพระสพพญพทธเจากด พระปจเจกพทธเจากดพระอครสาวกกด พระอสตมหาสาวกกด ปกตสาวก พทธอปฏฐาก พทธบดา พทธมารดา จกรพรรดรตนะเจดทงหลายกด ขอจงสาเรจและไดบรรลมรรคผล นพพาน ฝายสมมาทฏฐ แตสวนเดยว เทอญ.

[๕] การเจรญภาวนาตามแนวสตปฏฐาน ๔ทหลวงพอวดปากนาไดปฏบตและสงสอนถายทอดไว

เปนธรรมเครองกาจดนวรณอยางด และมลกษณะทเปนทง“สมถะ” และ “วปสสนา” กมมฏฐานคกน

ไดเคยกลาวถงความสาคญของการทาใจใหหยดใหนง เปนสมาธแนบแนนอย ในอารมณเดยว เพอกาจดนวรณธรรม ซงเรยกวาสมถกมมฏฐานวามความจาเปนตอการเจรญปญญารแจงในสภาวะจรงของธรรมชาตตามทเปนจรง ซงเรยกวา วปสสนากมมฏฐาน อยางไรไปแลว ตอไปจะไดกลาวถงวธกาจดนวรณธรรมดวยองคแหงฌาน คอ วตก วจาร ปต สข และเอกคคตารมณ อกตอไป ไดเคยบรรยายมาครงหนงแลววา การปหานหรอกาจดนวรณธรรมยอมสามารถกระทาไดดวยองคแหงฌาน กลาวคอ อารมณวตก ปหานถนมทธนวรณ, อารมณวจาร ปหานวจกจฉานวรณ, อารมณปต ปหานพยาบาทนวรณ, อารมณสข ปหานอทธจจกกกจจนวรณ และอารมณเอกคคตา ปหานกามฉนทนวรณ นเปนแนวทางปรยต สาหรบในทางปฏบต โดยเฉพาะอยางยง การเจรญภาวนาตามแนวทหลวงพอวดปากนาสอน ซงใหผลสงทงในสวนสมาธและปญญาใหเจรญขนอยางรวดเรวนน ขนแรกใหกาหนดบรกรรมนมต คอนกใหเหนเครองหมายดวยใจ เปนดวงแกวกลมใสขน ณ ทศนยกลางกายตรงทสดลมหายใจเขาออกเหนอระดบสะดอสองนวมอ ซงนบเปนฐานทตงของใจฐานท ๗ พรอมดวยใหบรกรรมภาวนา คอนกทองในใจวา “สมมาอะระหงๆๆ”

คาตอบปญหานารกอนปฏบตภาวนา 85

86 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

ตรกนกใหเหนดวงทใส ใจอยในกลางดวงทใส พรอมดวยบรกรรมภาวนาวา “สมมาอะระหงๆๆ” ไปเรอย จนกวา “ใจ” อนประกอบดวยเวทนาสญญา สงขาร และวญญาณ ซงขยายสวนหยาบออกมาเปน ดวงเหน ดวงจาดวงคด ดวงร จะคอยๆ มารวมหยดเปนจดเดยวกน แลวกตกศนยไปยงศนยกลางกายตรงระดบราวสะดอพอด ซงนบเปนฐานทตงของใจฐานท ๖แลวจงปรากฏเหนดวงกลมใสแจมบงเกดขนมาใหม ใสบรสทธดจเพชรลกทเจยระไนแลวสวางดงดาวประกายพรก ขนาดประมาณเทาฟองของไขแดงของไขไก ขนาดเลกเทาดวงดาวในอากาศ ขนาดโตเทาดวงจนทรดวงอาทตยนนกเปนอบายทาใจใหหยดใหนงเปนสมาธแนบแนนมนคงอยในอารมณเดยวทเรยกวา “เอกคคตารมณ” ซงเปนองคแหงฌานทปหานกามฉนทนวรณกลาวคอ ในขณะท “ใจ” อนประกอบดวยความเหน ความจา ความคด และความร รวมหยดนงสนทเปนจดเดยวกน ทเรยกวาเอกคคตารมณนน จตใจยอมไมฟงซานไปยดไปเกาะในอารมณทนากาหนดยนดทงหลาย นเองทเรยกวา เอกคคตารมณ ปหานกามฉนทนวรณ และกการทใหผปฏบตภาวนาตรกตรองประคองนมตดวยบรกรรมนมตและบรกรรมภาวนาคกนนน กเปนอบายวธยกจตขนสอารมณวตกและวจาร อนเปนองคแหงฌานเครองปหานถนมทธะ คอความงวงเหงาซมเซา กบเครองปหานวจกจฉา คอความลงเลสงสยในแนวทางธรรมปฏบตนนเอง ในขณะทจตถกยกขนสอารมณวตก วจาร และเรมเขาสเอกคคตารมณ หรออารมณเดยวยงขน จนเหนนมตใสสวางขนนน จตกยอมมความปตยนดและเสวยอารมณปตนนอย อารมณปตนเองทปหานพยาบาทนวรณหรอพดอยางงายๆ วา จตกาลงประสบกบสงท ใสสวางเยนตาเยนใจอย นน

กเกดความปตยนดจนไมมความโกรธพยาบาทใดๆ เหลออย แลวกร สกเปนสขใจ และเมอจตเสวยอารมณทเปนสขอยางละเอยดอยเชนนน ความฟงซานไปในเรองอนใดกไมม นเรยกวา อารมณสขปหานอทธจจกกกจจนวรณ จตทประกอบดวยองคแหงฌานทง ๕ คอ อารมณวตก วจาร ปต สขและเอกคคตารมณนเอง คอ จตทเปนสมาธขนปฐมฌาน สาหรบผปฏบตภาวนาทมวาสนาบารมแกกลามากอน จตอาจดงลงส สมาธอยางรวดเรว ขนส ระดบทตยฌาน ตตยฌาน หรอถงจตตถฌานไดเลย เพราะจตละอารมณวตก วจาร หรอถงละอารมณปตและสขไปเองโดยอตโนมตกม สาหรบผททาจตใหหยด ใหนง เปนสมาธในขนปฐมฌานนน ยอมเจรญภาวนาถงกายมนษยละเอยดไดไมยาก เพราะปฐมฌานนนสาเรจดวยจตของกายมนษยละเอยด และเมอเจรญภาวนาทาใจใหหยดในหยด กลางของหยดในหยดยงๆ ขนไป จนจตละเอยดยงขนไปอก ละอารมณวตก วจารตรกตรองประคองนมตแลว จตกจะเขาส ทตยฌาน เปนเอกคคตารมณยงขน และโดยนยนกจะสามารถเขาถงกายทพยหยาบ-ทพยละเอยด ไดไมยาก เพราะทตยฌานนนสาเรจดวยจตของทพย เมอดาเนนไปในแบบเดมอก เขากลางของกลางๆๆๆ ตอไปอกจตละเอยดหนกเขากจะละอารมณปต เขาถงตตยฌาน ตอไป โดยนยนกจะสามารถเขาถงกายรปพรหมหยาบ-รปพรหมละเอยดไดไมยาก เพราะตตยฌานนนสาเรจดวยจตของรปพรหม เมอรวมใจหยดในหยดกลางของหยดในหยดอกตอไป จนจตใสละเอยด เปนเอกคคตารมณยงขนไปอก จตกจะละอารมณสขเหลออยแตสตร อย ณ ทามกลางจตทหยดนงเปนอเบกขา ถงขนนนบเปนจตตถฌาน

คาตอบปญหานารกอนปฏบตภาวนา 87

88 หลกปฏบตสมถวปสสนากมมฏฐานเบองตน

แลวกจะถงกายอรปพรหมไดไมยาก เพราะจตตถฌานนนสาเรจดวยจตของอรปพรหมละเอยดขนไป นเปนผลทางดานสมถกมมฏฐานของการเจรญภาวนาตามแนวนในขนรปฌาน อนเปนไปเพอเจรญปญญาร แจงในสจธรรมตามทเปนจรงนบเปน “สมมาสมาธ” หนงในอรยมรรคมองค ๘ ประการ และโดยนยนกสามารถอาศยจตทละเอยดยงๆ ขนไป ตงแตของกายอรปพรหม จนถงกายธรรมทสดละเอยดนนเอง เพงพจารณาเอาอากาศไมสนสดเปนอารมณ เอาวญญาณไมสนสดเปนอารมณ เอาความวางเปลาไมมอะไรเปนอารมณ และเอาสญญากไมใชหรอจะวาไมมสญญากไมใชเปนอารมณ เขาถงอรปฌาน คอ อากาสานญจายตนฌาน, วญญาณญจายตนฌาน อากญจญญายตนฌาน และเนวสญญานาสญญายตนฌานตามลาดบ เปนผลพลอยได อกดวย สวนน เป นผลทางฝายสมถกมมฏฐานในขนอรปฌาน ของการเจรญภาวนาตามแนวน อนง การเจรญภาวนาตามแนวน มมหาสตปฏฐาน ๔ อยในตวพรอมเสรจ คอ มการพจารณาเหนกายในกาย เหนเวทนาในเวทนา เหนจตในจต และเหนธรรมในธรรม และยงมลกษณะทเปนการถอดขนธจากหยาบไปหาละเอยด อนเปนการปหานอนสยกเลส และอาสวกเลส ตณหาอปาทาน ไปในตวเสรจ จงสามารถเขาถงกายและธรรมกายทละเอยดๆตอๆ ไปจนสดละเอยด ซงจดเปนผลในขนวปสสนากมมฏฐานอกดวย การเจรญภาวนาตามแนวทหลวงพอวดปากนาสอนน จงเปนกมมฏฐานทมทงสมถะและวปสสนาคกน ดวยประการฉะน

และโดยเฉพาะอยางยง ในภาคสมถกมมฏฐานนน การเจรญภาวนาตามแนวน ทใหรวมใจหยดในหยดอย ณ ศนยกลางกายพระอรหตองคทละเอยดอยเสมอกด หรอสาหรบผปฏบตภาวนาใหมๆ ทใหกาหนดบรกรรมนมตและบรกรรมภาวนาคกน และใหตรกนกใหเหนดวงทใส ใจอยในกลางดวงทใส ใหเหนใสละเอยดอยเสมอกด ลวนแตเปนการเจรญภาวนาทใหผปฏบตธรรมมสตสมปชญญะ พจารณาเหนธรรมในธรรม คอนวรณ ๕และใหกาจดหรอปหานนวรณธรรมอนเปนเครองกดกนความดเหลานนเสยดวยองคแหงฌานอนเปนเครองทาลายนวรณ เพอใหใจใสสะอาดบรสทธจากนวรณธรรมทงหลายเหลานน ควรแกการเจรญปญญารแจงในสจธรรมตามธรรมชาตทเปนจรง อยเสมอนนเอง.

คาตอบปญหานารกอนปฏบตภาวนา 89