ระบบตอมไรทอ

ตอมไรทอ .............. สง มชวตจะสามารถด ารงชวตอยไดอยางปกต จ าเปนตองมการท างานทสอดคลองกนอยางเหมาะสม ของระบบตางๆ การ ควบคมดงกลาวจดแบงได 2 ระบบ คอ ระบบประสาท (nervous system) และระบบ ตอมไรทอ (endocrine system) การท างาน ประสานงานอยางใกลชดของระบบทงสอง เรยกวา ระบบ ประสานงาน (coordination)

การ ท างานของระบบกลามเนอ การรบร การตอบสนองสงเราตางๆ เปนหนาท ของระบบประสาท สวนการควบคมลกษณะ ทเปลยนแปลงของรางกายแบบ คอยเปน คอยไป ของวยหนมสาวท เกดขนอยางตอเนอง การควบคมปรมาณสารบางอยางในรางกายเปนหนาทของระบบตอมไรทอ ทสราง สารเคม ทเรยกวา ฮอรโมน ไปควบคมการท างานของอวยวะเปาหมาย (target organ)

การจ าแนกตอมไรทอตามความส าคญตอชวต 1. Essential endocrine gland เปนตอมไรทอทจ าเปนมาก ถาขาดแลวท าใหตายได ไดแกตอมดงตอไปน 1.1) ตอมพาราไทรอยด ( parathyroid ) 1.2) ตอมหมวกไตชนนอก ( adrenal cortex ) 1.3) ตอมไอสเลตของตบออน ( islets of Langerhans ) (pancreas) 2. Non - Essential endocrine gland เปนตอมทไมจ าเปนหรอจ าเปนนอยมากตอรางกาย ไดแกตอมดงตอไปน 2.1) ตอมใตสมอง ( pituitary ) 2.2) ตอมไทรรอยด ( thyroid ) 2.3) ตอมหมวกไตชนใน ( adrenal medulla ) 2.4) ตอมไพเนยล ( pineal ) 2.5) ตอมไทมส ( thymus ) 2.6) ตอมเพศ ( gonads ) 3 ประเภทของสารในฮอรโมน ในฮอรโมนมสารอยหลายประเภท แตสวนใหญจะเปนสารประเภทดงตอไปน 1) สารประเภทโปรตนและพอลเพปไทด ( polyppeptide ) 2) สารประเภทสเตรอยด ( steroids ) 3) สารประเภทอนพนธของกรดอะมโน 4) สารประเภทอนพนธของกรดไขมน

ฮอรโมนจากตอมไรทอและอวยวะทส าคญ ระบบ ตอมไรทอ เปนระบบทส าคญระบบหนงของรางกาย ท าหนาทควบคมอวยวะภายใน รางกายใหท างานประสานกน โดยอาศยสารเคมทเรยกวา ฮอรโมน ซงฮอรโมนจะถกขนสงไปส อวยวะทวรางกาย แตจะออกฤทธหรอมผลตออวยวะและเซลลบางตวเทานน ซงตอมไรทอใน มนษยมทงหมด 9 ตอม ดงน ไฮโปธาลามส(Hypothalamus) มการท างานประสานกนระหวางระบบประสาท somatic ระบบประสาทอตโนมตและระบบตอมไรทอ โดยมศนยควบคมตางๆ ไดแก ศนยควบคมการท างานของระบบประสาทอตโนมต ศนยควบคมอณหภม ศนยควบคมสมดลน า ศนยควบคมการกน พฤตกรรมและการแสดงออก ระดบความรสกตว และสรางฮอรโมน 2 ชนด ศนยประสานงานในไฮโปธาลามสควบคมการท างานของระบบประสาทและตอมไรทอ โดยมกลไกทตางกน 3 ประการ คอ 1.ท าหนาทเปนตอมไรทอหลงฮอรโมน 2 ชนด คอ 1.1Antidiuretic hormone(ADH) ผลตโดย Supraoptic nucleus ควบคมจ านวนน า โยการดดกลบททอไต กระตนการหดตวของกลามเนอเรยบในผนงหลอดเลอดท าใหหลอดเลอดหดตว 1.2Oxytocin ผลตโดย Paraventricular nucleus กระตนการบบตวของมดลกและตอมน านม ในเพศชายจะชวยในการหลงอสจและชวยในการเคลอนทของ sperm 2. เปนศนยควบคมการหลงฮอรโมนของตอมหมวกไตสวนใน 3. สรางและหลงฮอรโมนทไปควบคมการหลงฮอรโมนของตอมใตสมองสวนหนา ม 2 ชนด คอ 3.1 Releasing hormone (RH) กระตนการสรางฮอรโมน 3.2 Inhibiting hormone (IH) ยบยงการสรางและหลงฮฮรโมน 1.ตอมใตสมอง(Pituitary gland) ผลตฮอรโมนทส าคญเชน

1)GH(GrowthHormone)เปนฮอรโมนควบคมการเจรญเตบโตของรางกายโดยเฉพาะกระดกและกลามเนอ 2)TSH(ThyroidStimulatingHormone)เปนฮอรโมนกระตนตอมไทรอยดใหสรางไทรอกซนเพมขน 3)GonadotrophicHormoneเปนฮอรโมนกระตนการสรางเซลลสบพนธ

4)AntidiureticHormoneเปนฮอรโมนชวยในการดดน ากลบของทอไตเพอรกษาระดบน าของรางกาย 5)Melatoninเปนฮอรโมนกระตนใหเซลลเมดสสรางเมดสเพมมากขน 6)ACTH( Adenocorticotropic hormone or Corticotropin) กระตนการเจรญเตบโต สงเคราะหฮอรโมนจากตอมหมวกไต คอ ฮฮรโมนคอรตซอล กระตนการกระจายตวของเมลานนใตผวหนง กระตนการสลายตวของไขมน กระตนการสงผานกรดอะมโนและกลโคสทกลามเนอ 7) FSH (Follicle stimulating hormone) กระตนและควบคมการเจรญเตบโตและสรางฮอรโมนเพศหญงของรงไข การตกไข (Ovalation) การสรางเชออสจในเพศชาย ผลตฮอรโมนทส าคญ ๆ คอ

Hormone ควบคมเกยวกบการเจรญเตบโตของรางกายโดยเฉพาะกระดกและกลามเนอ Hormone กระตนตอมธยรอยดใหสราง Thyroxin เพมขน Hormone กระตนการสรางเซลสบพนธ Hormone กระตนการตกไขและสรางฮอรโมนเพศหญงและชาย Hormone กระตนตอมหมวกไต สวนเปลอกใหสรางฮอรโมนเพมมากขน Hormone กระตนการขยายเตานมส าหรบหญงทมครรภ Hormone ชวยในการดดน ากลบจากทอของหนวยไตเพอรกษาระดบน าในรางกาย ถาม Hormone นอย

จะท าใหเกดอาการทเรยกวา เบาจด คอ ปสสาวะมากและจาง Hormone ทชวยท าใหมดลกหดตวในการคลอดกระตนการหลงน านมและชวยในการหลงน า กามและเรง

การเคลอนของตวอสจในเพศชายเพอการผสมพนธ Hormone กระตนใหเซลเมดสสรางเมดสเพมขน

2.ตอมไพเนยลหรอตอมเหนอสมอง (pineal gland) เปนตอมเลกมขนาดประมาณ 4-8มลลเมตร อยกงกลางระหวางเซรบลมซกซายและซกขวา หนาทของตอมไพเนยลยงไมทราบแนชด แตจากการศกษาพบวา ตอมไพนยลผลต และหลงฮอรโมนเมลาโทนน (melatonin) ซงเชอวาท าหนาทควบคมการหลบ อารมณ การเขาสวยหนมสาว และการสบพนธ เมลาโทนน เปนฮอรโมนทเปนสารจ าพวกเอมน การหลงฮอรโมนเมลาโทนนจากตอมไพเนยลเกยวของกบแสง และความสน-ยาวของชวงกลางวน-กลางคน กลาวคอในเวลากลางวน เมอเรตนาในลกนยนตารบแสงกจะสงกระแสประสาทไปยวเซลลประสาทซมพาเธตก และจะสงตอไปยงตอมไพเนยลเพอยบยงการหลงฮอรโมนเมลาโทนน และในเวลากลางคนทไมไดรบแสง ตอมไพเนยลจะหลงออกมามากขน ดงนนตอมไพเนยลจะหลงฮอรโมนเมลาโทนนเวลากลางคนมากกวากลางวน เมลาโทนนจะกระตนการนอนหลบในเวลากลางคน และยบยงการหลงโกนาโดโทรฟนรลสซงฮอรโมนจากไฮโพทาลามส จากการศกษาพบวาเดกกอนวยรนจะมปรมาณเมลาโทนนสงมากในเลอด ดงนนจงเชอวาเมลาโทนนท าหนาทควบคมการเขาวยหนมสาว นอกจากนยงเชอวาเกยวของกบพฤตกรรมทางเพศของสตวดวย เชน ฤดหนาวกลางวนสนท าใหมเมลาโทนนหลงมาก โดยเมลาโทนน ยบยงการหลงฮอรโมนเพศ ท าใหสตวไมผสมพนธหนาหนาว ตอม ไพเนยลของสตวมกระดกสนหลงบางชนด เชน สตวครงบกครงน าบางชนด เชน ทวทารา ทพบบนเกาะทางใตของนวซแลนด ไมไดท าหนาทสรางฮอรโมน แตจะเปนตาทสาม โดยท าหนารบแสง และภาพเชนเดยวกบเรตนา

3. ตอมไทรอยด( Thyroid gland) ผลตฮอรโมนทส าคญ คอ ธยรอกซน (Thyroxin) โดยอาศยไอโอดนเปนวตถดบ ( รางกายตองการไอโอดนประมาณสปดาหละ 1 มลลกรม ) ธยรอกซนมหนาทส าคญหลายอยาง คอ ชวยในการเจรญเตบโตของกระดก สมองและระบบประสาท ในเดกทก าลงเจรญเตบโตถาขาดจะท าใหสมองเสอม ในผใหญถาขาดจะท าใหการรบรและสงงานของระบบประสาทชาลง ชวยในการเปลยนแปลงรปรางเพอเปนผใหญ ควบคมอตราเมตาบอลสม (BMR) ในรางกายความผดปกตอนเนองมาจากธยรอกซน แบงออกไดเปน 2 ชนด คอ 1) มธยรอกซนนอยไป (Hypothyroxin) 1.1) ในทารก ท าใหเกดรางกายแคระแกรน เจรญเตบโตชา กลามเนอไมมแรง ลนใหญและอาจหอยออกมานอกปาก ปญญาเสอม

1.2) ในผใหญ ท าใหเกดอาการบวมใสใตผวหนงแลดคลายเทยนไขกลามเนอไมมแรง ผวหนงแหง ซด โลหตจาง สตปญญาเชองชาลง 1.3) เกดโรคคอพอกชนดธรรมดา 2) มธยรอกซนมากเกนไป (Hyperthyroxin) 2.1) รางกายผอม น าหนกลด กนจ ออนแอ ตอบสนองตอสงเรามากและไวขน 2.2) เกดโรคคอพอกชนดเปนพษ

4. ตอมพาราไทรอยด (Parathyroid Glands) เปนตอมไรทอประเภททจ าเปนตอชวต (Essentail endocrine gland) ขนาดเลกเทาเมลดถวเขยว ฝงอยดานหลงของตอมไทรอยดดานละ 2 ตอม รวมเปน 4 ตอม ท าหนาทผลต และหลงฮอรโมน "พาราทอรโมน" (Parathormone) ซงเปนสารพอลเพปไทด ประกอบดวยกรดอะมโน 84 โมเลกล ท าหนาทรวมกบแคลซโทนน และวตามนด ตอมพาราไทรอยด มหนาทผลตพาราทอรโมน (PTH) หรอ พาราไทรอยดฮอรโมน ซงชวยรกษาสมดลของแคลเซยม และฟอสฟอรส ในเลอด และเนอเยอใหปกต โดยท างานรวมกบวตามนซ วตามนด และแคลซโทนนซงผลตจากตอมไทรอยด โดยหนาทส าคญประกอบไปดวย กระตนการสรางเซลล osteoclasts ทท าหนาทสลายกระดก โดยวตามนดจะรวมกบพาราทอรโมน ชวยสลายแคลเซยมออกจากกระดก เพอรกษาระดบปกตของแคลเซยมในเลอด เพมการดดแคลเซยมกลบจากทอหนวยไตเขาสเลอด ท าใหการขบถายแคลเซยมไปกบปสสาวะลดลง และมระดบแคลเซยมในเลอดเพมขน กระตนใหมการสงเคราะหวตามนดเพมขน เพอท าใหมการดดซมแคลเซยมทล าไสเลกเพมขน กระตนการขบฟอสเฟตออกไปกบปสสาวะ การรกษาสมดลของแคลเซยมในเลอด การท างานของตอมไทรอยด และพาราไทรอยดจะท างานรวมกน เพอควบคมสมดลของปรมาณแคลเซยมในเลอด โดย ถาแคลเซยมในเลอดสง จะกระตนใหตอมไทรอยดหลงฮอรโมนแคลซโทนน เพอลดระดบแคลเซยม ถาแคลเซยมในเลอดต า จะกระตนใหตอมพาราไทรอยดหลงพาราทอรโมน เพอเพมระดบแคลเซยม

5.ตอมไทมส (Thymus gland) มลกษณะเปนพ 2 พ อยบรเวณทรวงอกรอบเสนเลอดใหญของหวใจ ตอมไทมสจะเจรญเตมทตงแตเปนทารกอยในครรภมารดาและมขนาดใหญมากเมอยงมอายนอย แตเมออายมากขนขนาดของตอมไทมสจะเลกลงและฝอไปในทสดตอมไทมสท าหนาทสรางฮอรโมน thymosin ซงมหนาทในการกระตนใหเนอเยอตอมไทมสเอง ซงเปนอวยวะน าเหลองสราง T – lymphocyte หรอT – cell ซงเปนเซลลทส าคญในระบบภมคมกนของรางกาย โดยการท าลายเซลลแปลกปลอมทเกดขนและกระตนการท างานของ B – cell ใหสรางแอนตบอดขนมาตอตานสงแปลกปลอมหรอเชอโรคใหหมดฤทธไป

หนาทและบทบาท ฮอรโมนไทโมซนท าหนาทสราง T-lymphocyte เพอสรางภมคมกนโรคทเกยวกบเซลล 6.ตบออน(Pancreas) เปนตอมผสมคอมทงสวนทเปนตอมไรทอและสวนทเปนตอมมทอ สวนทเปนตอมไรทอของตบออนคอ Islets of Langerhans เกยวกบฮอรโมน 3 ชนด คอ insulin, glucagons และ somatostatin 1.อนซลน (insulin) สรางจาก beta cell ของ islets ในตบออน เปนฮฮรโมนทท าใหระดบน าตาลในเลอดต าลง ถาขาดอนซลน ระดบน าตาลในเลอดจะสงขนและเหลอทงในปสสาวะรวมกบน าจากแรงดนออสโมซส เมอเซลลตางๆใชกลโคสไมได กขาดพลงงาน ท าใหกนจ ดมน ามาก เปนอาการของโรคเบาหวาน 2.กลคากอน (glucagon) สรางจาก alpha cell ของ islets ในตบออน เปนฮอรโมนทเพมระดบน าตาลในเลอด มผลตรงขามกบอนซลนคอเปน catabolic hormone กระตนการท าลายสารอาหารทเกบไวใหแปนกลโคสและกรดไขมน 3.โซมาโตสแตตน (somatostatin) สรางจาก delta cell ซงอยรอบๆ islets ในตบออน เปนฮฮรโมนทยบยงการหลงอนซลน กลคากอน GH และ TSH

7.ตอมหมวกไต ( Adrenal glands ) เปนกอนสเหลองๆ อยเหนอไตขางละ 1 ตอม ประกอบดวยเนอเยอ 2 ชน ตอมหมวกไตดานนอกหรออะดรนลคอรเทกซ ( adrenal cortex ) ประกอบดวยเนอเยอทแตกตาง 3 ชนด ตอมหมวกไตดานในหรออะดรนลเมดลลา ( adrenal medulla ) ซงทงสองสวนจะผลตฮอรโมนพวกสารสเตอรอยดทท าหนาทตางกน คอควบคมของ ACTH จากตอมใตสมองตอนหนา แบง ฮอรโมนออกเปน 3 กลม ทส าคญ คอ 1. Glucocorticoid hormone ท า หนาทควบคมเมแทบอลซมของคารโบไฮเดรต โดยเปลยนไกลโคเจนในตบ และกลามเนอใหเปนกลโคส ในวงการแพทยใชเปนยาลดการอกเสบและรกษาโรคภมแพ ถามฮอรโมนนมากเกนไป จะท าใหอวน ออนแอ หนากลมคลายดวงจนทร หนาทองลาย น าตาลในเลอดสง 2. Mineralocorticoid hormone ท าหนาทควบคมสมดลของน าและเกลอแรฮอรโมนส าคญกลมน คอ aldosterone ชวยในการท างานของไตในการดดกลบ Na และ Cl ภายในทอไต ถาขาด aldosterone จะท าใหรางกาย สญเสยน าและโวเดยมไปพรอมกบปสสาวะ สงผลใหเลอดในรางกายลดลง จนอาจท าใหผปวยตาย เพราะความ ดนเลอด ต า 3. Sex hormone ฮอรโมนเพศชวยควบคมลกษณะทางเพศทสมบรณทงชายและหญง 4. อะดรนลเมดลลา ( adrenal medulla ) เปนเนอชนในของตอมหมวกไต อยภายใตการควบคมของ

sympathetic ถกกระตนในขณะตกใจ เครยด กลว โกรธ เนอเยอชนนจะท าหนาทสรางฮอรโมน 2 ชนด คอ 4.1) Adrenalin hormone หรอ Epinephrine hormone กระตนใหหวใจบบตวแรง เสนเลอดขยายตว เปลยน glycogen ในตบใหเปนกลโคสในเลอด 4.2) Noradrenlin hormone หรอ Norepinephrine hormone กระตนใหเสนเลอดมการบบตว ผลอนคลายๆ adrenalin แตมฤทธนอยกวา

8. ตอมเพศ ( Gonads ) ในชายไดแกอณฑะและในหญงไดแกรงไขซงมหนาทส าคญ 2 อยางคอ สรางเซลสบพนธและสรางฮอรโมน ฮอรโมนเพศชาย ทส าคญคอ เทสทอสเตอโรน (Testosterone) ซงจะท าหนาทหลายอยางคอ 1) ควบคมการเจรญเตบโตของอวยวะสบพนธ 2) ท าใหอตราการเจรญเตบโตของกระดกเพมขน 3) กระตนการสรางโปรตนเพมขนโดยเฉพาะเอนไซม 4) ควบคมการหลงของฮอรโมนเพศชาย ถาตดอณฑะออกจะท าใหเกดผลดงตอไปน 1) ในเดก - ท าใหอวยวะสบพนธไมเจรญ ไมม Secondary sexual characteristic มไขมนสะสมมากขน แขนขายาวผดปกต เปนหมน 2) ในผใหญ - เปนหมน ไมมความรสกทางเพศ มลกษณะไปทางเพศหญง

ฮอรโมนเพศหญง ทส าคญคอ เอสโตรเจน (Estrogen) และโปรเจสเตอโรน (Progesterone) ฮอรโมนเอสโตรเจน จะเกยวของกบการเจรญเตบโตของอวยวะสบพนธและลกษณะตางๆของความเปน เพศหญง สวนฮอรโมนโปรเจสเตอโรน จะเกยวของกบการตงครรภคอ ระงบไมใหไขสกระหวางตงครรภปองกนไมใหมประจ าเดอนระหวางตง ครรภควบคมการเปลยนแปลงของเยอบมดลกชนในเพอรองรบการฝงตวของไข ทถกผสม และกระตนตอมน านมใหเจรญเตบโต ถาตดรงไขออกจะท าใหเกดผลดงตอไปน 1) ในเดก - อวยวะสบพนธไมเจรญ ไมม Secondary sexual characteristic ไมมเลอดประจ าเดอน มลกษณะคลายชาย 2) ในผใหญ - ประจ าเดอนหยด ไมมความรสกทางเพศ มลกษณะคลายชาย

ฮอรโมนจากรก หลงจากตงไขประมาณ 10 วน เซลลของรกจะเรมหลงฮอรโมน ชนดหนงออกมา ซงจะพบในเลอดและในปสสาวะของผหญงทมการตงครรภ ดงนนจงใชเปนตว ทดสอบการตงครรภของผหญงได

การบ ารงรกษาระบบตอมไรทอ ความเจรญเตบโตและกจกรรมอน ๆ ภายในรางกายของเรา อยภายใตการควบคมของฮอรโมนชนดตาง ๆ ทผลตจากตอมไรทอ ซงสงผลโดยตรงตอการด ารงชวต ความเปนปกตสขของรางกายและจตใจมนษย ดงนนเพอใหการท างายของระบบตอมไรทอทท าหนาทประสานกนกบระบบประสาทด าเนนไปไดตามปกต เราจงควรบ ารงรางกายใหสมบรณแขงแรง ดงน 1. เลอกรบประทานอาหารทมคณคาทางโภชนาการครบทง 5 หม ในปรมาณทเหมาะสมหลกเลยงอาหารทจะกอใหเกดโทษกบรางกาย ลดอาหารทมรสหวานจด เพราะอาจเปนสาเหตทท าใหเกดโรคเบาหวานได รบประทานอาหารทะเลหรอเกลอทมธาตไอโอดน เพอปองกนโรคคอพอก 2. ดมน าในปรมาณทเพยงพอ ประมาณ 6-8 แกวตอวน เพราะน าชวยในการผลตฮอรโมน 3. ออกก าลงกายสม าเสมอ เพราะการออกก าลงท าใหระบบตอมไรทอและระบบประสาทอตโนมตท างานไดอยางสมดล 4. ลดปรมาณเครองดมทมแอลกอฮอล เพราะแอลกอฮอลมผลตอการท างานของระบบตอมไรทอบางตอมใหดวยประสทธภาพลง เชน ตอมใตสมอง ตอมไทรอยด รวมทงรงไขและอณฑะดวย 5. หลกเลยงสภาพแวดลอมทสงผลตอระบบตอมไรทอ เชน แหลงโรงงานอตสาหกรรมยาอตสาหกรรมหลอมโลหะ โรงงานถลงแร เปนตน 6. พกผอนใหเพยงพอ มความคดสรางสรรค คดในเชงบวกมาก ๆ จะสงผลไปทตอมใตสมองท าใหหลงฮอรโมนทดมผลท าใหสขภาพและสขภาพจต ด

ระบบตอมไรทอ