การเพาะเลยงปลา

น าเสนอโดย นายประมข ฤๅแกวมา

นกวชาการประมงช านาญการ

ชนดปลาทนยมเพาะเลยง

ปลาตะเพยนขาว

ปลานล

ชนดปลาทนยมเลยง

ปลายสกเทศ

ปลาไน

ปลากาด า

ปลาสวาย

ภาพปลาจนทนยมเพาะเลยงในประเทศไทย

ปลาเฉาฮอ

ปลาเลงฮอ

ปลาซงฮอ

ภาพปลาอนๆทนยมเพาะเลยงในประเทศไทย

แหลงพอแมพนธ

• จากแหลงวางไข เชน ปลายสกไทย ปลาบก ปลาสวายหน เปนตน

• จากแหลงน าธรรมชาต เชน ปลา ดกอย ปลา ดกดาน ปลาชอน ปลาตะเพยน เปนตน

• จากการเลยง เชน ปลายสกเทศ ปลานวลจนทร ปลาไน เปนตน

วธการคดพอ แมพนธปลา • ลกษณะเพศ (Sexual Characteristics) ลกษณะเพศภายใน

(Primary characteristics) ลกษณะเพศภายในทบงบอกเพศสตวน านน ไดแก สวนทเรยกวา (gonad ) ซงในสตวเพศเมยเรยกวา (ovary) และในเพศผเรยกวาอณฑะ (testis)

• ลกษณะเพศภายนอก (secondary characteristics) ลกษณะเพศภายนอกของสตวน า สวนใหญจะแสดงออกเมอสตวเจรญถงขนสมบรณเพศ

ลกษณะเพศภายนอก (secondary characteristics)

• ล าตว (body) เชน ปลาตะเพยน ปลาดก • ครบ (fin) เชน ปลานล • ส (colour) เชน ปลานล • สวนทอง (belly) เชน ปลาตะเพยน ปลาจน • ขนาดล าตว (size) เชนปลาในวงศปลาตะเพยน

ลกษณะเพศภายนอก(ตอ) (secondary characteristics)

• ลกษณะตงเพศ (urogenital papillae) เชน ปลา ดก ปลากด

• ลกษณะชองเพศ (urogenital aperture) เชน ปลากด ปลา ดก

• เฟอรออแกน (Pearl organ)พบในวงศปลาตะเพยน

คดพอแมพนธ

คดพอแมพนธ

ลกษณะเพศภายนอก(ตอ)

สวนทอง (belly) และขนาดล าตว (size) ของพอแมพนธปลาชอน

ลกษณะเพศภายนอก(ตอ)

• ลกษณะตงเพศ (urogenital papillae

ปลาดกเทศ ปลาดกอย

ลกษณะเพศภายนอก(ตอ)

• ลกษณะตงเพศ (urogenital papillae) ปลากดเหลอง

เพศผ เพศเมย

ลกษณะเพศภายนอก(ตอ)

• ลกษณะล าตวและสของปลานล

ลกษณะเพศภายนอก(ตอ)

• ลกษณะชองเพศของปลานล

เพศเมย เพศผ

ลกษณะเพศภายนอก(ตอ)

พฤตกรรมการผสมพนธของสตวน า

• การสรางแองวางไข ไดแก ปลาในสกลปลานล • การสรางหลมวางไข ไดแก ปลาดกดาน ปลาดกอย เปนตน

• การสรางรงวางไข ปลาแรดเปนปลาทสรางรงไดสวยงามเหมอนรงนก รงปลาแรดอยตามชายบอ

• การสรางหวอดวางไข เชน ปลากด ปลาไหลนา ปลากระด ปลาสลด

พฤตกรรมการผสมพนธของสตวน า(ตอ)

• การสรางทวางไขระหวางพนธไมน า ไดแก ปลาชอน ปลาชะโด

การใชพนธไมน าเปนทวางไข เชน ปลาไน ปลาทอง ปลาตะเพยนขางลาย

การใชวตถในน าเปนทวางไข ปลากราย ปลาสลาด(ตอง) ปลาบทราย ปลาแขยงหน และปลาซวหนวดยาว

การสรางแองวางไข

• การสรางแองวางไขของปลานล

วธการเพาะพนธสตวน า

วธการเพาะพนธสตวน าในปจจบนจ าแนกไดเปน 3 วธ คอ

1. การเพาะพนธแบบธรรมชาต (natural method) เชน การเพาะพนธปลานล การเพาะพนธปลาสลด ในบอเพาะพนธ

2. การเพาะพนธแบบควบคมธรรมชาต (controlled natural method) วธการนนยมใชกบการเพาะพนธปลาไน ปลาดกดาน

วธการเพาะพนธสตวน า(ตอ)

3. การเพาะพนธแบบเทยม (artificial method)

• การผสมแบบเปยก (wet method)

• วธผสมแบบแหง (dry method)

• วธผสมแบบแหงดดแปลง (modified dry method)

การเพาะพนธสตวน าโดยกรรมวธฉดฮอรโมน (induced breeding by hormone injection)

• การเพาะพนธสตวน าโดยกรรมวธฉดฮอรโมน หมายถง การใชฮอรโมนกระตนใหสตวอยในสภาพพรอมทจะผสมพนธ สวนวธการเพาะพนธนน จะเลอกใชวธการใดดงกลาวมาแลวขางตนกได

การเพาะพนธสตวน าโดยกรรมวธฉดฮอรโมน(ตอ)

• แหลงฮอรโมน ในรางกายแหลงผลตฮอรโมนเพศอยทตอมใตสมอง (pituitary gland)

• ปรมาณฮอรโมน ปรมาณฮอรโมนทใชในการกระตนปลา ใหอวยวะสบพนธเจรญดนน ขนอยกบปจจยหลายประการ เชน ชนด และความสมบรณของอวยวะสบพนธของปลา

อปกรณ

• หลอดบดตอมใตสมอง(Homogenizer)กรณใชตอมใตสมอง

• หลอดฉดยา(Syringe)พรอมเขมฉดยา

• ครกบดยา

• เตาส าหรบตมน าและอปกรณทใชในการตม

• น ากลน

• ฮอรโมน(แลวแตจะเลอกใช)

อปกรณ

อปกรณทใชในการเพาะพนธ

ชนดฮอรโมนและการคดหนวยความเขมขนของฮอรโมน

• ตอมใตสมองปลา มความเขมขนเปนโดส (dose) มาจาก หนวยความเขมขนของฮอรโมน โดยเทยบจากน าหนกของปลาทใหตอมกบปลาทรบตอม โดส = น.น. ปลาใหตอม/ น.น. ปลาทรบตอม

ชนดฮอรโมนและการคดหนวยความเขมขนของฮอรโมน

• HCG สกดมาจากปสสาวะของหญงมครรภมหนวยเปนIU (international) มาจาก หนวยความเขมขนของฮอรโมนสกด เมอเทยบกบหนวยมาตรฐานสากล

ชนดฮอรโมนและการคดหนวยความเขมขนของฮอรโมน

• SUPREFACTชอทางการคาของฮอรโมนสงเคราะหทประยกตใชไดจากความเขมขนของตวยาBuserelin acetate (BUS) มหนวยเปนไมโครกรม มาจาก หนวยความเขมขนของฮอรโมน

การเพาะพนธสตวน าโดยกรรมวธฉดฮอรโมน(ตอ)

• จ านวนครงทฉด ในธรรมชาตปลาตางชนดกน มผลตอบสนองตอฮอรโมนตางกน และระดบความสมบรณของอวยวะสบพนธกมผลตอบแทนตอการกระตนตางกน

• ชวงเวลาระหวางการฉด ในการฉดฮอรโมนทมากกวา 1 ครง

ชวงเวลาทท าการเพาะพนธปลาแตละชนด • โดยมากปลาในเขตรอนจะมชวงทท าการเพาะพนธระหวางเดอนกมพา

พนธถงเดอนกนยายนเพราะเปนชวงทอากาศอบอนแตกขนอยกบการดแลพอแมพนธของแตละทวาดแลดหรอไม ยกตวอยางเชน

ปลาตะเพยนขาว ตงแตเดอนกมภาพนธถงเดอนกนยายน

ปลา ดกอย ตงแตเดอนพฤษภาคมถงเดอนกนยายน

ปลายสกเทศและปลานวลจนทรเทศ ตงแตเดอนพฤษภาคมถงเดอนสงหาคม

ปลาสรอยขาวตงแตเดอนพฤษภาคมถงเดอนกนยายน

ปลากดเหลองตงแตเดอนมถนายนถงเดอนกนยายน

อตราการฉด

• อตราการฉดฮอรโมนนนขนอยกบชนดของปลาและหวงเวลาในการฉดยกตวอยางเชน

ปลาตะเพยนขาว ในชวงตนฤด(กมภาพนธ)จะฉดฮอรโมน(Suprefact)กระตนทงเพศผและเพศเมย โดยในเพศเมยจะฉด 15-20 ไมโครกรม และตวผ 5-10 ไมโครกรม แตในชวงตอมาจะฉดแตในเพศเมยเพยง 10 ไมโครกรมเทานน

ผสมฮอรโมน

ต าแหนงทฉดฮอรโมน

1. กลามเนอเหนอเสนขางล าตว 2. กลามเนอโคนครบห

3. กลามเนอโคนครบทอง 4. กลามเนอโคนครบหลง

และ5. กลามเนอโคนครบหาง

ฉดฮอรโมน

ฉดฮอรโมน

การพกปลากอนฉดและระหวางชวงการฉด

• กอนการฉดปลาควรมการพกปลากอนฉด 4-6 ชวโมง

• กอนและหลงการฉดฮอรโมนควรมการพกปลาในบอทมการสเปยน าและใหอากาศอยางพอเพยง

• หลงจากการฉดฮอรโมนครงสดทายแลว ประมาณ 4-6 ชวโมง ปลาจะแสดงอาการพรอมทจะวางไข ในชวงนถาตองการผสมแบบเทยมกอาจกระท าไดทนท

ตวอยางการจดการการเพาะพนธปลาตะเพยนขาว

องคประกอบในฟารม • บอพอแมพนธขนาด 0.5 ไร 2 บอ • บออนบาลขนาด 0.5 ไร 10 บอ • โรงเพาะฟก บอพกบอแมพนธ บอผสมและระบบฟกไข กระชงพอแมพนธ(กรณไมมบอผสม)

ค านวณปรมาณฮอรโมน

ตวอยางการเพาะพนธปลา • ตองการฉดปลาตะเพยนขนาด 300 กรม จ านวน 10 ตวโดยใช

ฮอรโมนสงเคราะห (Suprefect)เขมขน 10 ไมโครกรมและยาเสรมฤทธ (Motilium)เขมขน 10 ไมโครกรมตอปลา 1 กโลกรม

น าหนกปลารวม 300*10 = 3,000 กรม(3.0 กก.) ฮอรโมน 3.0*10 = 30 ไมโครกรม 1,000 ไมโครกรม =10 ซซ. 30 ไมโครกรม =(10*30)/1,000 =0.3 ซซ. ยาเสรมฤทธ 3.0*10 = 30 ไมโครกรม(1เมด=10 มคก.) หมายเหต ฮอรโมนสงเคราะห (Suprefect)10 ซซ.เขมขน 10,000

ไมโครกรม กอนจะใชเตรยมลดความเขมขนใหเหลอ 10 ซซ.เขมขน 1,000 ไมโครกรม(ฮอรโมน 1 ซซ.+ น ากลน 9 ซซ. )

การผสมพนธ

• การผสมแบบธรรมชาต โดยการปลอยพอแมพนธในอตราทเหมาะสม (ปลอยปลาตวผ 2 ตวตอตวเมย1 ) ตว เชน ปลาไน ปลาตะเพยน ปลายสกเทศ เปนตน

• การผสมเทยม โดยเมอฉดฮอรโมนแลวเมอแมปลาพรอมจะวางไขกจะท าการรดไขผสมกบน าเชอแลวจงน าไขทไดไปฟกตามแตชนดของปลาตอไป

การฟกไขสตวน า

• การฟกไขประเภทลอยน า (buoyant egg) ไดแก ปลาหมอตาล ปลาแรด ปลาหมอไทย ปลากะพงขาว เปนตน

• การฟกไขประเภทจมน า (demersal egg) ไดแก ปลาไน ปลาดกดาน ปลาสวาย ปลาดกอย เปนตน

• การฟกไขประเภทครงจมครงลอย (semi-buoyant egg) ไดแก ปลาเฉา ปลาเลง ปลาซง ปลากาแดง ปลายสกเทศ และปลาตะเพยนขาว เปนตน

อปกรณทใชในการฟกไข

• อปกรณทใชในการฟกไขขนอยกบชนดของไข • การฟกไขประเภทลอยน า (buoyant egg) ใชบอในการฟกไขทประกอบดวยระบบน าและลม

• การฟกไขประเภทจมน า (demersal egg) ตองใชอปกรณทจะน าไขไปโรยเชน ตะแกงฟกไข ในปลาดก และปลาสวาย หรอใชรากผกตบชวาในกรณของปลาไน

• การฟกไขประเภทครงจมครงลอย (semi-buoyant egg) ไขชนดนตองใชบอทประกอบดวยระบบน าและระบบลมเปนอยางดเพราะไขปลาตองการออกซเจนคอยขางสงกลาวไขประเภทอน

อปกรณทใชในการฟกไข

• ไขประเภทครงจมครงลอย (semi-buoyant egg)

แสดงกระชงส าหรบผสมพนธและกระชงฟกไขและอนบาลลกปลาวยออน

น าพอแมปลาลงระบบเพาะและจดการระบบฯ

น าพอแมปลาลงระบบเพาะและจดการระบบฯ

การดแลไขระหวางฟก

• การปองกนเชอรา

ในปลาจนปองกนโดยน าไขทผสมลวกอนน าไปฟกจะแชดางทบทม หรอมาราไคทกรน(5กรมลบ.ม. 20-30 นาท)กอนน าไปฟก

• สภาพแวดลอมระหวางฟกไมเหมาะสม

การขาดออกซเจน

ขาดการไหลเวยนของน า

การประเมนอตราการปฏสนธและอตราการฟก

• การประเมนอตราการปฏสนธ โดยการสมจากทงบอหลงจากการผสมประมาณ 4 ชวโมงในปลาตะเพยน ไขทไมไดรบการผสมจะเสยโดยจะมสขาวขน

• อตราการฟก โดยการประเมนจากไขทผสมแลววามอตราการฟกเทาใด

การประเมนอตราการปฏสนธและอตราการฟกนท าเพอเปนขอมลในการวางแผนการผสมพนธปลาในครงตอๆไป

การอนบาลสตวน า

• การอนบาลสตวน า หมายถง การเลยงดสตวน าวยออน ใหเจรญเตบโตจนสามารถเลยงตวเองได ซงจะกระท าตอเนองจากการฟกไข

• การอนบาลลกปลามขอควรค านงถงปจจยตางๆ ดงน - ทกกขง - อาหาร - ระบบน า - การปองกนก าจดศตร - จ านวนประชากร

อาหารและการใหอาหาร

• การใหอาหารสมทบ อาหารลกปลาระยะแรก น าเขยว โรตเพอร ไรแดง หรอไขแดงตมสก แลวแตชนดของปลา

อาหารลกปลาระยะหลง สวนมากใชปลาปน ผสมร าในอตราทแตกตางกนตามความตองการโปรตนของปลาแตละชนด เชน ลกปลาสวาย มระดบโปรตนทเหมาะสมรอยละ 25, ปลาชอนมระดบโปรตนทเหมาะสมรอยละ 42, ปลาไนมระดบโปรตนทเหมาะสมรอยละ 31-38 เปนตน

การเตรยมอาหารธรรมชาต

• อาหารธรรมชาต ไดแกคลอเรลลา ไรน าหรอโคพพอดทเปนอาหารของลกปลาวยออนเตรยมโดยการใสปยคอกแหง 100-200 กโลกรมตอไรตอเดอน รวมกบปยยเรย 5 กโลกรมตอไรกอนการลงลกปลา

ในระยะแรกนนน าในบอควรมระดบ 30-40 ซม.แลวจงเพมระดบขนสปดาหละ 10 ซม.จนถง -100 ซม.

การใหอาหารสมทบ

อาหารลกปลาระยะแรก น าเขยว

อาหารลกปลาระยะหลง สวนมากใชปลาปน ผสมร า

วธการใหอาหาร

• ระยะแรก ให 3-5 มอตอวนในกรณปลาตะเพยนขาวแมปลา 10 กโลกรม ใหไขแดงตมสก 3 มอๆละ ครงฟอง ตรวจสอบความเหมาะสมโดยดการกนอาหารและอาหารทเหลอหลงการกน

• ระยะหลง ใหวนละมอ

การใหอาหาร • การเตรยมอาหารเพอใหปลาวย

ออน

• การใหอาหารสมทบในบออนบาล

การเตรยมบอและอาหารธรรมชาต

การอนบาลสตวน า(ตอ)

• อตราปลอยตอตารางเมตร ของปลาดกดาน 1,000-1,200 ตว ปลาสวาย 256-300 ตว ปลาจน 200-250 ตว และปลาตะเพยนขาว 1,000-1,500 ตว เปนตน

• การเพาะพนธสตวน า จะไดผลดหรอไม ขนอยกบ 3 องคประกอบ คอ การเลยงพอแมพนธ วธการเพาะพนธและการอนบาล

การล าเลยงลกปลาวยออน

• วธการในการล าเลยงลกปลา

• การล าเลยงลกปลาขนาดเลกและไขปลาในประเทศไทยในปจจบนนยมใชวธการบรรจในถงพลาสตกอดอากาศ ซงจะใชถงขนาดกวาง 20 นว ยาว 30 นว บรรจน า 3-5 ลตรสวนลกปลาขนาดใหญนยมบรรจในภาชนะเปด เชน ถงล าเลยงขนาด 1 ลบ.ม. ฯลฯ

การล าเลยงลกปลาวยออน

การล าเลยงลกปลาวยออน

การล าเลยงลกปลาวยออน

• การเตรยมลกปลา กอนการล าเลยงควรงดอาหารลกปลาอยางนอย 12 ชวโมง ทงนเพอลดการขบถายของปลาระหวางการล าเลยง ไมควรล าเลยงปลาทจบมาจากบอโดยทนท ควรพกไวในบอพกทมการใหอาหาร ประมาณ 12 ชวโมง เพอลดความบอบช าของลกปลานอกจากนนหากไดจมปลาในยา เชน ยาเหลอง (Acriflavine) 10 กรม/ลกบาศกเมตร หรอ ดางทบทม 5 กรม/ลกบาศกเมตร กอนปลอยปลาลงบอพกจะชวยลดปญหาเองโรค เชน โรคหางขาวในลกปลาในลกปลาตะเพยนลงได

การคดขนาด

• การคดขนาด ในการอนบาลลกปลานน ขนาดของลกปลาทไดจะสม าเสมอ

• การนบจ านวนลกปลา การนบน าจ านวนควรท าภายหลงพกลกปลา กอนจะบรรจถง

• วธชงน าหนก ใชกบลกปลานลขนาดเลก ชงแลวนบ • วธตวง ใชตวงปลาขนาด 2-3 ซม. • วธเทยบความหนาแนน ส าหรบลกปลาขนาดเลก

การคดขนาด

• ตะกราคดขนาด ลกปลา 2-3 ซม.

สารเคมทใชในการล าเลยง

เกลอแกง

• รายงานวาการล าเลยงลกปลาดกดานขนาด 1 – 1.2 เซนตเมตร ในน าทใสเกลอเขมขน 0.3 เปอรเซนต หรอ 0.5 เปอรเซนต

ยาสลบ

• ยาสลบทเหมาะสมในการขนสงปลาตะเพยนขาวขนาด 1.5-2.5 เซนตเมตรเปนเวลานาน 48 ชวโมง คอ เทอเทยร อะมล แอลกอฮอร (tertiary amyl alcohol) เอมเอส-222 50-55 มลลลตร/ลกบาศกเมตร

จบการน าเสนอ

วรเยน ทกขมจเจต .