ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ...
TRANSCRIPT
![Page 1: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/1.jpg)
ภมปญญาทองถน ดานการรกษาโรคและการดแลสขภาพ
ผศ.ดร.อาจนต ไพรรณ และ อ.ดร.สทธรา ขมกระโทก
มหาวทยาลยมหาสารคาม
![Page 2: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/2.jpg)
เนอหา
1. ภมปญญาทองถนดานการรกษาโรค
2. ภมปญญาทองถนดานการดแลสขภาพ
![Page 3: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/3.jpg)
วตถประสงค
1. เพอใหนสตสามารถใชภมปญญาทองถนในดานการรกษาโรคและการดแลสขภาพไดอยางถกตองเหมาะสม
2. เพอใหนสตสามารถเชอมโยงการใชภมปญญาทองถนดานการรกษาโรคและการดแลสขภาพ กบความหลากหลายทางชวภาพได
![Page 4: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/4.jpg)
• ภมปญญาทองถนดานการรกษาโรคและการดแลสขภาพ เปนความรเฉพาะดาน
• ในแตละทองถนมความแตกตางกนออกไปตามธรรมชาตและสภาพแวดลอมของทองถนนนๆ
• ซงการรกษาโรคและการดแลสขภาพมกสอดคลองกบธรรมชาตและสภาพแวดลอม
• การทจะทราบวาอะไรใชรกษาโรคไดหรอไม ตองผานกระบวนการวจยแบบพนบาน
• มการถายทอดกนจากรนสรน สบสานมาเปนวฒนธรรมและประเพณ
![Page 5: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/5.jpg)
การด ารงอยของภมปญญาเหลานอยบนฐานของความเคารพและความศรทธาในทางปฏบต
– มการถายทอดโดยการบอกเลา (มขปาฐะ)
– มกขาดการอธบายในเชงเหตผล
– ไมมการบนทกเปนลายลกษณอกษร
– บางครงการถายทอดประสบการณเกดขาดชวง ท าใหภมความรในเรองการดแลสขภาพแบบพนบานเหลานเรมสญหายไป
![Page 6: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/6.jpg)
• รวมทงในโลกปจจบนนมการรบวฒนธรรมดานการดแลสขภาพจากตางประเทศ
• ฉะนนการเลอกวถการรกษาโรคและการดแลสขภาพทมการถายทอดมาจากบรรพชนนบเปนการสบทอดวถชวตและวฒนธรรมทสอดคลองกบสภาพทองถนซงเปนภมปญญาทองถนทมมาเนนนาน
• โดยเฉพาะอยางยงการปรบใชใหเหมาะสมจากความหลากหลายทางชวภาพทมอยในแตละทองถน
![Page 7: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/7.jpg)
• เกดจากธรรมชาตในการแสวงหาการรกษาตนเองของมนษย
• มการบรณาการเปนขนตอน ผานการเรยนร ปรบเปลยนผสมผสานระหวางระบบการแพทยทองถนดงเดมกบระบบการแพทยอนๆ
• เปนการแพทยแบบองครวมหรอบรณาการ = เนนทการสรางสมดลในรางกาย
• ดวยการใชยาสมนไพรรวมกบการด าเนนชวตตามทางสายกลางหรอมชฉมาปฏปทา
![Page 8: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/8.jpg)
• การดแลสขภาพตามภมปญญาพนบาน เปนการดแลสภาพจตใจพรอมกนไปกบการรกษาทางกาย
• การมสขภาพจตดท าใหรางกายสามารถฟนฟได ดงค ากลาวทวา ...
“จตเปนนาย กายเปนบาว”
• และเมอไดรบยาเพอรกษาในสวนทผดปกต ท าใหการรกษาสมบรณยงขน
• โดยปกตการดแลสขภาพของคนในชมชนจะเปนการพงตนเองกอน
• เมอไมสามารถชวยเหลอตนเองไดจงพงการแพทยแผนปจจบน
![Page 9: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/9.jpg)
ประกอบดวย – การใชอาหารบ าบด
– - การจดภมทศนรอบบาน
– การบ าบดทางจต
– - และขอหาม (ขอคะล า)
การดแลสขภาพของคนอสาน
แบบพงพาตนเอง แบบพงพาผอน
อาหารบ าบด
การจดภมทศนรอบบาน
หมอพนบาน: พธกรรมบ าบดและสมนไพรบ าบด
การแพทยแผนปจจบน
![Page 10: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/10.jpg)
การแพทยพนบานและการแพทยแผนไทย ค ำจ ำกดควำม ตำมประกำศกระทรวงสำธำรณสข • “กำรแพทยพนบำน” หมายถง การดแลสขภาพตนเองใน
ชมชนแบบดงเดมจนกลายเปนสวนหนงของชวต เกยวกบความเชอ พธกรรม วฒนธรรม ประเพณ และทรพยากรทแตกตางกนไปในแตละทองถน
• “กำรแพทยแผนไทย” หมายถง กระบวนการทางการแพทย เกยวกบการตรวจ วนจฉย บ าบด รกษา หรอปองกนโรค หรอการสงเสรมและฟนฟสขภาพของมนษยหรอสตว
![Page 11: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/11.jpg)
การแพทยพนบาน (Folk medicine)
• เปนระบบการดแลรกษาสขภาพทมเอกลกษณเฉพาะวฒนธรรม
• มการเรยนรโดยอาศยรากฐานประสบการณและความเชอทางศาสนา
• มองคประกอบส าคญ 3 สวน คอ หมอพนบาน ผปวย และบรบททางสงคมวฒนธรรม
![Page 12: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/12.jpg)
การรกษา • วเคราะหจากสาเหตของผปวยแตละคน • และมกผสมผสานแนวคดและวธการรกษาหลายวธรวมกน
– เชน หมอกระดก จะรกษาอาการกระดกหก กระดกเคลอน และเคลดขดยอก – โดยการใชเฝอกไม การจดกระดก การใชยาสมนไพร การบบนวด ผสมผสานกบวธการเปามนต
คาถา เปนตน
![Page 13: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/13.jpg)
![Page 14: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/14.jpg)
การวนจฉย กอนการรกษา เชน • การจบชพจร
• การสอบถามอาการ
![Page 15: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/15.jpg)
การดแลสขภาพและการรกษาโรคตามภมปญญาทองถน
1. การรกษาดวยพชสมนไพร
![Page 16: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/16.jpg)
สมนไพร-ยาฝน
![Page 17: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/17.jpg)
สมนไพร-ยาตม
![Page 18: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/18.jpg)
สมนไพร-ลกประคบ
![Page 19: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/19.jpg)
• การใชสมนไพรของหมอยาพนบานบางต ารบมพธกรรมรวมดวย เชน
การมบทสวดหรอคาถาก ากบการปรงยา
คนทวไปเขาใจวาเปนการสรางความศกดสทธแกตวยา แตมการศกษาพบวาการทองมนตเปนการวดขนาดยาของกลมยาฝน สวนใหญมกใชในต ารบยาทมพชพษเปนองคประกอบเพอใหไดขนาดยาทพอเหมาะ
![Page 20: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/20.jpg)
ตมกา หรอแสลงใจ
![Page 21: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/21.jpg)
ผกตว (Cratoxylum formosum (Jack.) Dyer)
• สนเทาแตก
• ใชน าตมจากล าตน กง กาน ของผกต ว ทาบรเวณสนเทาแตก
• เนองจากในสวนดงกลาวประกอบดวยสาร tannin มฤทธชวยสมานแผล
![Page 22: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/22.jpg)
โคคลาน
• ต ารบยาโคคลานแกปวดเมอย บรรเทากลามเนออกเสบ
• สารส าคญคอ ไตรเทอรปนส (Triterpenes) เบอรจนน (Bergenin) และมอลโลรปน (Mallorepine)
• ในหนทดลอง – มฤทธตานการอกเสบของกลามเนอ ตบ และ
ปองกนการเกดแผลในกระเพาะอาหาร – สารสกดของเถาโคคลาน มฤทธปองกนการ
ถกท าลายโดยรงสท ผวหนงและไขกระดก
![Page 23: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/23.jpg)
เสลดพงพอนตวเมย
• เชน งกด • ใหปฐมพยาบาลเบองตนกอน • แลวใชใบเสลดพงพอนตวเมย 25-30 ใบ
ใหผปวยเคยวกลนน า คายกากมาพอกบรเวณแผลงกด
• หรอคนดวยน าซาวขาวหรอเหลาโรงใหผปวยดมน าคน กากน ามาพอกแผล
ใชถอนพษ สตวมพษกดตอย
![Page 24: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/24.jpg)
การอยไฟหลงคลอด
• เปนการดแลสขภาพ
แบบองครวม
ทงรางกายและจตใจ
• อาศยความรอน
• และกลนบ าบดจากสมนไพร
![Page 25: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/25.jpg)
2. การรกษาดวยความเชอและพธกรรม
เปนการรกษากายและจตไปพรอมๆ กน
ถารกษาทางกายไมหาย จะหาทางรกษาทางจตแทน
ผฟา – หมอล า/ร าผฟา
รกษาโดยหมอพนบานรวมกบชมชน
![Page 26: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/26.jpg)
การเหยา
หมอเหยาแมเมอง
• เปนพธกรรมทมความซบซอน • มวตถประสงคเพอสรางความกตญญ ความสามคคในครอบครว และการสรางสมาธเพอบ าบดความผดปกตในตนเอง
![Page 27: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/27.jpg)
การสะเดาะเคราะห / การแตงแก
• ท าเมอประสบเหตราย
• ไมสบายใจ
• ท าใหรางกายเกดความเครยด
แตงแกแลวท าใหสบายใจ มสตกลบคนมา คลายความเครยด ท าใหสขภาพดขน
![Page 28: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/28.jpg)
การสขวญ
เปนพธกรรมทใชสรางความมนใจ
• ใหกบผปวยหรอ
• ผทอยในสภาวะทมการเปลยนแปลงสงแวดลอม
ขนบานใหม คแตงงาน
• ผมาเยอนในพนท
![Page 29: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/29.jpg)
หมอด / การสอง
• กรณทรสกวาไมสบายทงกายและจตใจ แตไมทราบสาเหตวาเกดจากอะไร
• มกไปหาหมอดเพอใหท านายหาสาเหต
![Page 30: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/30.jpg)
การปลกไมรอบบานหรอการปลกตนไมตามทศ
• ตนไมทปลกในบรเวณบานเพอประโยชนใชสอยในครวเรอน
• และถอเอาเคลดจากชอในการเรยกตนไมเปนสรมงคลใหกบบานและครอบครวของตนเอง
• รวมทงไดอาศยรมเงาและกลนหอม
![Page 31: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/31.jpg)
• โดยหลกวทยาศาสตรกลาวไดวาการปลกตนไมตามทศ เปนการบงบอกถงต าแหนงทควรปลกเพอใหไดรบผลประโยชนของตนไมทปลก
• เชน ไมหอมตองปลกทศเหนอลม ไมบางชนดทมละอองเกสรละเอยดมากอาจท าใหแพไดจะตองปลกในทศทอยใตลม
![Page 32: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/32.jpg)
วตถประสงคการปลกตนไมรอบบาน
โดยทวไปภมปญญาในการปลกตนไมรอบบาน
มวตถประสงค 4 ประการคอ
1. ใชเปนอาหาร
2. ใชเปนสมนไพร
3. ใชประกอบพธกรรม
4. เปนการบ ารงจตหรอจตบ าบด (ท าใหคลายเครยด)
![Page 33: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/33.jpg)
ปลกเพอเปนอาหาร
![Page 34: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/34.jpg)
ปลกเพอเปนสมนไพร
• มน ามนหอมระเหย (Essential oil)
0.5-0.9%
• มสารประเภทโมโนเทอรปนอยด และเฟนนลบวทานอยด
• มฤทธลดอาการอกเสบ ปวดบวม และมผลเปนยาชาเฉพาะท
ไพล / วานไฟ
(Zingiber montanum
![Page 35: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/35.jpg)
ปลกเพอใชในพธกรรม
วานหอม
พด
ขมน
![Page 36: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/36.jpg)
![Page 37: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/37.jpg)
ใบคน (ราชพฤกษ)
![Page 38: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/38.jpg)
![Page 39: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/39.jpg)
ขนหมากเบง
![Page 40: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/40.jpg)
ปลกเพอความสวยงาม และประโยชนอนๆ
![Page 41: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/41.jpg)
กก ท าสาด (เสอ)
![Page 42: ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการ ...–- การจ ดภ ม ท ศน รอบบ าน –การบ าบ ดทางจ ต](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022041604/5e332aba21700538c148f582/html5/thumbnails/42.jpg)
สรป
• ภมปญญาทองถนดานการรกษาโรคและการดแลสขภาพ
• มความหลากหลายตามชาตพนธและวฒนธรรมยอยในสงคมไทย
• รกษากายควบคกบการรกษาจต (แตกตางจากการแพทยแผนตะวนตก)