เอกสารประกอบการสอน รายวิชา 503541...

1

Ghun Sathaga …..MSN : Nursing Administration …2018

เอกสารประกอบการสอน รายวชา 503541 การพยาบาลในคลนกเฉพาะสาขาวชา

การน าทฤษฎทางการพยาบาลตางๆ มาใชในการดแลสขภาพ

อาจารยดร.กญญาณฏฐ สาธกธรณธนย

อางองจาก ไม เมองเหนอ https://www.google.com/search?source

11th August 2018

การพยาบาลเปนวชาชพทมงใหบรการทางดานสขภาพอนามยแกบคคล ครอบครวและชมชน การปฏบตการพยาบาลในระดบวชาชพ พยาบาลตองสรางความคดรเรมสรางสรรคจากทกษะการปฏบต สรางความ คดการตดสนใจอยางทนการและสมเหตสมผล ดงนนพยาบาลจงตองมองคความรเฉพาะเพอเปนฐานในการปฏบตการทตองอาศยทงศลปะและวทยาศาสตรทางการพยาบาล ศาสตรทางการพยาบาลไดมการพฒนาอยางตอเนอง ซงในปจจบนนมทฤษฎทางการพยาบาลเกดขนหลายทฤษฎ เชน ทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม ทฤษฎการปรบตวของรอย ทฤษฎการดแลเอออาทรของวทสน นอกจากนยงมแนวคดบางแนวคดทใชในการปฏบตการพยาบาล เชน แนวคดแบบแผนสขภาพของกอรดอน การใชทฤษฎทางการพยาบาลกอใหเกดคณภาพปฏบตการพยาบาล พฒนาการศกษาทางการพยาบาลและการศกษาวจยสรางองคความรใหม แนวคดทเกยวของ

วชาชพการพยาบาล การพยาบาลถอเปนวชาชพทกอก าเนดมากวา 200 ป ค าวา การพยาบาล(Nursing) มความหมายไดทงในฐานะสาขาวชา (Discipline) กบในฐานะวชาชพ( Professional) ซงในฐานะสาขาวชานน แตละสาขาวชานนจะมมมมองทเฉพาะ มมโนทศน ทฤษฎ และกรอบแนวคดทเปนแนวทาง การคนควาตามหลกวทยาศาสตรหรอการวจย ท าใหสาขาวชามความแตกตางกนทองคความรของแตละสาขาวชา สวนในฐานะทเปนวชาชพการพยาบาลจะตองประกอบดวย การปฏบต การวจย และการศกษาเพอผลตบคลากรในวชาชพ ศาสตรทางการพยาบาล ศาสตรทางการพยาบาลเปนองคความร (body of knowledge) ทไดมาโดยวธการทางวทยาศาสตร รวมถงความรทไดจากการวจยในศาสตรสาขาอน องคความรโดยทวไปมการแบงออก เปน 2 สาขา คอศาสตรสาขาวชาการ ( Academic discipline) และศาสตรสาขาวชาชพ (Professional discipline) ดงนนศาสตรทางการพยาบาลจงหมายถง ความรทเปนเฉพาะสาขาวชาชพการพยาบาลหรอองคความรทางการพยาบาลทประกอบไปดวยมโนทศน (Concepts) หลกการ(Principles) กฎ(Laws) และทฤษฎ (Theories) ตางๆ ทางการพยาบาลทพยาบาลใชเปนแนวทางในการปฏบตเพอชวยเหลอบคคลใหคงภาวะสขภาพ ดงนนค าวา ศาสตรและทฤษฎจงมความสมพนธใกลชดกน เพราะความรในสาขาใดสาขาหนงจะตองสรางทฤษฎขนมารองรบองคความรนนๆ หรอความรนนๆไดมาจากการพสจนตามหลกการทางวทยาศาสตร ทฤษฎทางการพยาบาล(Nursing Theory) เปนองคความรเฉพาะสาขาวชาชพทไดรบการยอมรบและน าไปเปนแนวทางปฏบต ทฤษฎทางการพยาบาลจะประกอบดวย มโนทศน หลกการทมความเชอมโยงกน ทฤษฎ(Theory) มาจากรากศพทภาษากรกวา Theoria ซงมความหมายวา Vision คอภาพมองในสงใดสงหนงโดยรวม ดงนนทฤษฎจงหมายถงชดของขอความทบงบอกความสมพนธของมโนทศนตางๆ เพอบรรยาย อธบาย ท านาย หรอควบคมปรากฏการณตางๆ มโนทศน หรอมโนมต (Concept ) หมายถง ความคดทเปนนามธรรมหรอภาพรวมของปรากฏการณ หรอความจรงตางๆ ซงมโนทศนมระดบความเปนนามธรรมนอยไปจนถงมความเปนนามธรรมสง สงเกตโดยตรง

https://plus.google.com/112091358417408360599

https://www.google.com/search?source

2


ไมได เชน โตะ บาน ความเครยด ความสข หรอหมายถง ภาพความคดรวบยอดของคณลกษณะและความหมายของสงตางๆ

ดงนนทฤษฎการพยาบาล(Nursing Theory)จงหมายถง แกนสาระความรของวชาชพพยาบาลซงมงอธบายธรรมชาตของคน สงแวดลอมทมอทธพลตอบคคล ภาวะสขภาพ ความเจบปวยของบคคลโดยมเปาหมายของการพยาบาลและกจกรรมการพยาบาล (Fitzpatrick & Whall , 1989) กระบวนทศน (Paradigm) หมายถงกรอบการมองหรอกรอบเคาโครงแนวคด หรอแบบอดมคตหรอปรชญาทเปนทยอมรบในกลมวชาชพซงจะใหขอตกลงเพอเปนแนวทางปฏบต วจย และสรางความเขาใจในศาสตรนนเปนแนวเดยวกน อภกระบวนทศนทางการพยาบาล ( Metaparadigm ) ในการพฒนาศาสตรทางการพยาบาลจะตองมขอบเขต ปรากฎการณในวชาชพการพยาบาลทสามารถอธบายถงความแตกตางจากทฤษฎวชาชพอนกระบวนทศนทางการพยาบาล(Metaparadigm) หรอมโนทศนหลก หรอทศนะแมบท เปนกรอบ ขอบเขต หรอโครงสรางทางความคดหรอมโนมตในภาพรวมกวางๆของศาสตรสาขาทางการพยาบาล ซงจะประกอบดวย มโนทศนของศาสตรสาขานนๆ รวมทงมการก าหนดลกษณะความ สมพนธระหวางมโนทศนเหลานนดวย ซงมโนทศนหลกทเปนองคประกอบของกระบวนทศนในศาสตรสาขาทางการพยาบาล จะตองมลกษณะดงน 1. มโนทศนจะตองกวางพอทจะครอบคลมถง ความร และปรากฏการณทางการพยาบาลทงหมดซงมความแตกตางจากศาสตรสาขาวชาชพอน 2. มโนทศนเหลานจะตองไดรบการยอมรบในวชาชพ วาเปนแกนหรอสาระองคความรในศาสตรทางการพยาบาลอยางแทจรง 3. มโนทศนเหลานจะตองไมมความซ าซอนกน 4. มโนทศนเหลานตองมความเปนสากลทงขอบเขตและเนอหา 5. การพฒนาองคความรของศาสตรทางการพยาบาลจะอยภายใตขอบเขตของมโนทศนเหลาน ในปจจบนเปนทยอมรบในวชาชพการพยาบาลแลววากระบวนทศนทางการพยาบาล ประกอบดวยมโนทศนหลกเกยวกบ 1) คน(person) 2) ภาวะสขภาพ (Health) 3) สงแวดลอม (Environment) 4) การพยาบาล (Nursing) ซงมโนทศนเหลานครอบคลมปรากฏการณทางการพยาบาลทงหมด

การจ าแนกทฤษฎทางการพยาบาล 1. จ าแนกตามคณลกษณะการน าไปใช ดงน

1.1 ทฤษฎเชงนรนย (Deductive nursing theories) เปนการพฒนาทฤษฎจากการน าศาสตรตางๆมาสงเคราะห จดระบบหรอขยายมโนมตเดมใหเกดเปนมโนมตใหม ซงทฤษฎทางการพยาบาลเชงนรนยน มหลายทฤษฎ เชน ทฤษฎการพยาบาลของคง ทฤษฎการพยาบาลของรอย ทฤษฎการพยาบาลของนวแมน ทฤษฎการพยาบาลของไลนงเจอร ทฤษฎการพยาบาลของวทสน 1.2 ทฤษฎเชงอปนย (Inductive nursing theories) เปนการพฒนาทฤษฎทเกดจากการปฏบตการพยาบาลมาประมวลเพอสรปเปนทฤษฎ

2. จ าแนกตามจดมงหมายในการน าไปใช ดงน 2.1 ทฤษฎระดบบรรยาย (Descriptive theory) เปนทฤษฎหรอขอความทอธบายถง มโนมต เหตการณ สถานการณหรอปรากฎการณ ทบงชถงความหมาย คณลกษณะ องคประกอบของแตละมโนมต บางครงเรยกวา ทฤษฎทแยกแยะองคประกอบ (Factor – isolating theory)

3


2.2 ทฤษฎระดบอธบาย (Explanary theory) เปนทฤษฎทอธบายความสมพนธของมโนมตตงแต 2 มโนมต หรอ 2ปรากฏการณขนไป บางครงเรยกวา ทฤษฎองคประกอบสมพนธ (Factor – relating theory) 2.3 ทฤษฎระดบท านาย (Predictive theory) เปนทฤษฎทอธบายความสมพนธของมโนมตตงแต 2 มโนมต หรอ 2 ปรากฏการณขนไป แลวสามารถท านายวาจะเกดมดนมตใหมเพมขนได 2.4 ทฤษฎระดบควบคมหรอปฏบตการ (Control Prescriptive theory) ทฤษฎทมความเฉพาะเจาะจงในแตละสถานการณ สามารถระบความสมพนธระหวางมโนมต ท านายผลทเกดขนและควบคมผลทจะเกดขนใหเปนไปในทศทางทตองการ อาจมมโนมตทจะเกดขนได

3. จ าแนกตามระดบความเปนนามธรรมของทฤษฎ (Walker & Avant, 1995 อางในกอบกล พนธเจรญวรกล, 2546) ดงน

3.1 ทฤษฎอภทฤษฎ (Meta – theory) เปนลกษณะทเกยวกบปรชญาและวธสรางทฤษฎเปนทฤษฎทมเปาหมายของกระบวนการสรางทฤษฎ จะมจดเนนทการตงค าถามเชงปรชญา วธการสรางทฤษฎและกระบวนการวเคราะห วพากษและหลกเกณฑในการประเมนทฤษฎ ซงจะใชเปนหลกในการวเคราะหชนดและวตถประสงคของทฤษฎมความเปนนามธรรมสง 3.2 ทฤษฎระดบกวาง (Grand theory) เปนทฤษฎททมความเปนนามธรรมสง ก าหนดกรอบแนวคดทกวางหรอเปนแบบจ าลองมโนมตทครอบคลมเนอหาสาระทกวาง แตจะน าไปทดสอบโดยกระบวนการทางวทยาศาสตรไดยาก เนองจากมความเปนนามธรรมสง แตกสามารถน าไปเปนแนวทางการปฏบตและเปนแนวทางในการสรางองคความรในระดบรองลงมาไดด เชน ทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม ทฤษฎการปรบตวของรอย ทฤษฎการดแลเอออาทรของวทสน

3.3 ทฤษฎระดบกลาง (Middle Rang theory) เปนทฤษฎทมขอบเขตเนอหาสาระแคบลงและมจ านวนมโนทศนนอยกวาทฤษฎระดบกวาง ทฤษฎระดบกลางเกดจากการศกษาวจยสามารถน าไปใชอางองและขยายตอได ทดสอบได น าไปเปนหลกในการปฏบตชดเจนขน เชน ทฤษฎการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร (Pender’s Health PromotionTherory )

3.4 ทฤษฎระดบปฏบต(Practice theory) เปนทฤษฎทมความซบซอนนอยทสด เปนชดขอความเชงทฤษฎทเกดจากการทดสอบสมมตฐานในปรากฎการณใดปรากฎการณหนง มเนอหาสาระและจ านวนมโนมตไมมาก สามารถทดสอบไดงาย และน าไปใชในการปฏบตการพยาบาลไดโดยตรงและคาดผลทจะเกดจากการปฏบตได

ววฒนาการของทฤษฎการพยาบาล

ทฤษฎการพยาบาลเปนองคความรเฉพาะทางการพยาบาล เรมขนจากการพยายามหาค าตอบใหตรงกนวาการพยาบาลคออะไร เหตใดจงตองมทฤษฎการพยาบาล การใชทฤษฎทางการพยาบาลเพอประโยชนทางการแพทยหรอเพออสระภาพทางการดแลในลกษณะทเปนศาสตร ดงนนจงตองมการศกษาวจยทางคลนค ฟลอเรนซไนตงเกลเปนบคคลแรกทพยายามสรางศาสตรการพยาบาลและเตรยมพยาบาลอยางมรปแบบชดเจน ลกษณะการพยาบาลในยคของฟลอเรนซ ไนตงเกลจะมลกษณะเปนศลปเชงเทคนค (Technical arts) ซงเนนหลกการและวธปฏบต ศาสตรทางการพยาบาลของฟลอเรนซ ไนตงเกล ประกอบดวย (1) Nursing proper ซงเปนลกษณะเฉพาะทสตรพงมในบทบาทของแมของสตรโดยธรรมชาต เชน การใหความรกความเมตตา (2) Nursing Sciences เปนเทคนคการพยาบาลทตองเรยนรระบบการพยาบาลในรปแบบของฟลอเรนซไนตงเกล มการน ามาใชอยนานทงในยโรปและอเมรกาจนถงชวงป 1955 มการเปลยนแปลงในระบบการแพทยจากความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย วชาชพการพยาบาลไดรบการมองวาเปนวชาชพของสตรในระดบแรงงาน ซงในระยะนเรมมผน าทางการพยาบาลพยายามสรางศาสตรการพยาบาลใหมความชดเจน และเรมมพฒนาการมาอยางตอเนองโดยเฉพาะในสหรฐอเมรกาจนมศาสตรของการพยาบาลขน ซงเปนผลจากความพยายามของกลมนกวชาการพยาบาลในประเทศสหรฐอเมรการท

4


ตระหนกถงความจ าเปนของการพฒนาวชาชพใหทดเทยมกบวชาชพอนๆ และตองการชวยเหลอใหวชาชพพยาบาลมหลกในการปฏบตงานทมระบบระเบยบ จากการศกษาววฒนาการของทฤษฎการพยาบาลตงแตระยะเรมตนจนถงปจจบนพอสรปไดเปน 4 ระยะเวลา กลาวคอ

1. ระยะกอนป ค.ศ. 1960 ในยคนเปนยคในการพฒนาความตอเนองจากงานเขยนและการท างานของฟลอเรนซ ไนตงเกล โดยมการเรมมการพฒนาพนฐานของทฤษฎจากแนวคดของ จตวทยา สงคมศาสตรวทยาศาสตรสขภาพ มนษยศาสตร และพฤตกรรมศาสตร มการท าวจยทางการพยาบาลและมวารสารวจยการพยาบาลเกดขนในป ค.ศ. 1952 ซงนบไดวาวชาชพพยาบาลยงไมไดมศาสตรทเปนของตนเอง อยางไรกตามพอทจะกลาวไดวา แนวความคดเกยวกบความรเฉพาะสาขาของวชาชพพยาบาล (a unique nursing body of knowledge) ไดเรมตงแตสมยของฟลอเรนซ ไนตงเกล (Nightingale, 1859) ซงถอวาเปนผรเรมการพยาบาลแผนใหม (Modern nursing) และเปนผทกลาวอยางชดเจนวาวชาชพพยาบาลเปนวชาชพทมวชาการทแตกตางไปจากวชาการของแพทย พยาบาลตองศกษาเรองของพยาบาลเพอสามารถใหการบรการแกผปวยในบทบาททแตกตางไปจากแพทยผใหการรกษา แนวคดของไนตงเกล เกยวกบความรเฉพาะสาขาการพยาบาล พอสรปไดวา เปนความรซงไดมาจากการสงเกตและบนทกเกยวกบพฤตกรรมของผปวย และสงแวดลอมของผปวยทมผลกระทบตอกระบวนการหายจากโรค (Reparative process) ซงเปนกระบวนการทเกดขนตามธรรมชาต ความรดงกลาวชใหเหนถงบทบาทและการปฏบตการพยาบาลทเนนการจดสงแวดลอมของผปวยเพอสงเสรมกระบวนการหายจากโรค แมวาจะไดมการพยายามพสจนและแสดงใหเหนวา วชาชพพยาบาลมเนอหาสาระทเปนความรเฉพาะของวชาชพและเปนศาสตรทางวทยาศาสตรมาตงแตสมยของไนตงเกลกตาม กมไดมการยอมรบและกลาวถงกนอยางแพรหลายนก ความสนใจในเรองของการคนหาความรเฉพาะสาขาการพยาบาลหรอทฤษฎการพยาบาลมการตนตวและไดรบการกลาวถงอยางจรงจง ซงในยคนมนกทฤษฎเกดขนหลายคน อาท เพบพลาว (Peplaul) เฮนเดอรสน(Henderson) ฮอลล(Hall)

2. ระยะป ค.ศ. 1966-1970 ในยคนเปนยคของการพฒนาทฤษฎซงถอเปนจดมงหมายหลกของนกทฤษฎทงหลาย โดยมแนวคดในชวงแรกทมทศทางการพยาบาลมงไปทสมพนธภาพระหวางพยาบาลและผปวย แนวคดทางการพยาบาลจตเวชทกวางขวางท าใหพยาบาลใหความส าคญทางจตใจของบคคลมากขน มผเชยวชาญดานทฤษฎการพยาบาลหลายทานไดพยายามก าหนดกรอบทฤษฎการพยาบาลวาควรเปนทฤษฎพนฐาน และเนนทฤษฎในระดบพรรณนาหรอระดบสงการ โดยมขอสรปเกยวกบทฤษฎวา การพยาบาลตองมทฤษฎเปนหลกในการปฏบต พยาบาลสามารถสรางทฤษฎทางการพยาบาลได ในป ค.ศ.1960 เรมมการเกดทฤษฎตามการศกษาเชงวทยาศาสตร ซงอบเดลลาห (Faye Abdellah) ไดพฒนากลมปญหาทางการพยาบาล 21 ปญหาทอยบนพนฐานความตองการดานกายภาพ ชวภาพ และจตสงคม และในป ค.ศ. 1961 ออรแลนโด (Jean Orlando) ไดสรางทฤษฎทางการพยาบาล ชอ Nursing Process Theory ซงมหลกการเนนไปทการปฏบตการพยาบาลและสมพนธภาพระหวางพยาบาลกบผปวย ในป ค.ศ.1964 ฮอลล (Lydia Hall) ไดเสนอแนวคด Core Care and Cure Theory ทกลาวถงปฏกรยาระหวางผปวย รางกายและโรค ในป ค.ศ.1968 เฮนเดอรสน (Verginia Henderson) ไดพฒนาความหมายการพยาบาลและไดก าหนดองคประกอบพนฐานการพยาบาล 14 องคประกอบและในปเดยวกนน การศกษาของ ดกคอฟและเจมส (Dickoff & James, 1968) เรองทฤษฎของทฤษฎ (Theory of theories) มบทบาทส าคญตอการก าหนดรปแบบและโครงสรางของทฤษฎการพยาบาล โดยทงสองทานไดแสดงความคดเหนวา ทฤษฎการพยาบาลตองเปนทฤษฎในระดบสงสดคอ เปนทฤษฎในระดบสรางสถานการณ (Situation–producing theory) ซงมความหมายวา

5


เปนทฤษฎการพยาบาลทนอกจากจะบอก อธบาย หรอคาดคะเนสถานการณทเรยกวาการพยาบาลแลวยงตองบอกแนวปฏบตเพอใหไดผลลพธทตองการตามเปาหมายทก าหนดไวอกดวย ในยคนสมาคมพยาบาลอเมรกนไดมบทบาทในการก าหนดเปาหมายและทศทางการพยาบาลทชดเจนคอมงทจะพฒนาทฤษฎและมการสนบสนนใหสถานศกษาจดการศกษาถงระดบปรญญาเอกทางการพยาบาลทเนนการวจยและการสรางองคความรใหม ยคนมนกทฤษฎการพยาบาลเสนอทฤษฎการพยาบาลในลกษณะของแบบจ าลองมโนทศน ซงนบวาเปนทฤษฎระดบกวาง อาทเชน ไวเดนบาค (Wiedenback) คง (Imogene King) โรเจอร(Martha E Rogers) 3. ระยะป ค.ศ. 1971-1980 ในยคนเปนยคก าหนดโครงสรางและองคประกอบของทฤษฎใหชดเจน ตลอดจนแนวทางการวเคราะหและประเมนทฤษฎ มการก าหนดใหหลกสตรการศกษาทางการพยาบาลทกแหงจะตองมทฤษฎทางการพยาบาลรองรบ หรอเปนกรอบแนวคดและมการจดการเรยนการสอนรายวชาทฤษฎการพยาบาลในการศกษาระดบบณฑตศกษา มการตพมพเผยแพรต ารา วารสารเกยวกบทฤษฎการพยาบาลมากขน ถอวาในยคนเปนยคทมความตนตวมากทสดและมองคทางวชาชพใหการสนบสนนคอสภาการพยาบาล มการจดการศกษาในระดบบณฑตศกษาเพมมากขนอยางรวดเรวโดยเฉพาะในประเทศสหรฐอเมรกา ในยคนไดมนกทฤษฎการพยาบาลเปนจ านวนมากและมการเผยแพรผลงานพรอมทงมการน าไปสการปฏบต อาทเชน ทฤษฎการปรบตวของรอย (Sister Callista Roy, 1976) ทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม (Dorothea E Oram, 1971) ทฤษฎระบบของนวแมน (Betty Newman,1974) และทฤษฎระบบพฤตกรรมของจอหนสน (Johnson, 1975) เปนตน ทฤษฎการพยาบาลดงกลาวแสดงถงความพยายามในการเลอกสรรเอาความรจากศาสตรสาขาอนๆ ทมอยแลวนนมาผสมผสานเพอใชอธบายสถานการณทเรยกวาการพยาบาล และสามารถน าไปเปนหลกการในการใหการพยาบาลทสมบรณแบบและมคณภาพแกบคคล ทฤษฎการพยาบาลทถกสรางขนมาในระยะนโดยทวไปแลวถกสรางขนในรปของโครงสรางมโนทศน(Conceptual framework of model) มโนทศนหรอกระบวนทศนทส าคญทประกอบขนเปนทฤษฎการพยาบาลตางๆ ไดแก มโนทศนเกยวกบมนษย(man) สงแวดลอม (Environment) ภาวะสขภาพ (Health) และการพยาบาล (Nursing) ดงนนทฤษฎการพยาบาลจะชวยบอกและอธบายความ สมพนธของมโนทศนทง 4 เพอแสดงใหเหนสถานการณพยาบาลทประกอบขนดวยมนษยโดยทวไปในยามปกต และยามทเจบปวยทตองการความชวยเหลอทางดานสขภาพอนามยและบอกถงเปาหมายของการชวยเหลอบคคลรวมทงวธการชวยเหลอของพยาบาล เพอใหบคคลสามารถด ารงศกยภาพของความเปนบคคลโดยสมบรณ และนนกหมายถงคณคาและบทบาทของพยาบาลทเดนชดในสายตาของสงคมอนเปนความภาคภมใจของวชาชพอยางแทจรง 4. ระยะป ค.ศ. 1981 - ปจจบน ในยคนเปนยคของการพฒนาและขยายทฤษฎทางการพยาบาลอยางตอเนองเพอใหสามารถน าไปเปนหลกในการปฏบตไดอยางกวางขวาง โดยในระยะแรกเนนทการน าเอาทฤษฎตางๆ ทถกสรางขนมาแลวมาทดลองปฏบต และพสจนขอเทจจรงตามขอสมมตฐานทแตละทฤษฎบงบอกไว และมการเผยแพรผลการทดลองและทดสอบกนอยางแพรหลาย ท าใหมการเผยแพรความรเกยวกบทฤษฎการพยาบาลอยางกวางขวางไปในกลมวชาชพทวโลกจนไดรบการยอมรบ และมการวเคราะหวจารณทฤษฎทใชทงในการวจยและการศกษารวมทงการบรหารการพยาบาล ในระยะตอมาไดมความพยายามทจะพฒนาทฤษฎขนมาใหม มการพฒนาระบบสารสนเทศทางการพยาบาลใหมความกาวหนาและเปนตวสนบสนนการเผยแพรความรเกยวกบทฤษฎทางการพยาบาล ซงเปนไปอยางรวดเรวโดยเฉพาะในประเทศสหรฐอเมรกา

ความส าคญของทฤษฎการพยาบาลตอวชาชพ ทฤษฎการพยาบาลเปนองคความรเฉพาะทางการพยาบาลทพยาบาลวชาชพจะตองท าความเขาใจและสามารถน าไปประยกตใชในการปฏบตการพยาบาลไดเปนอยางด ความจ าเปนของทฤษฎการพยาบาลตอวชาชพมผล

6


มาจากความเจรญกาวหนาของวทยาการทางการแพทยและการสาธารณสข ตลอดจนการเปลยนแปลงลกษณะของความตองการบรการทางดานสขภาพอนามยของผรบบรการจากความตองการบรการดานปรมาณเปนความตองการดานคณภาพมากขน ท าใหวชาชพการพยาบาลพยายามทจะพฒนาการปฏบตการพยาบาลใหม คณภาพตอบสนองความตองการของผรบบรการมากขนตามการเปลยนแปลงดงกลาว ดวยการเปลยนแปลงแนวทางปฏบตการพยาบาลซงแตเดมนนสวนใหญยงยดถอแนวความคดทางดานการรกษาเปนแกน ท าใหลกษณะของการบรการขาดเอกภาพของวชาชพไป

ความพยายามทจะเสรมสรางเอกภาพและความเปนวชาชพทสมบรณแบบท าใหเกดการพฒนาทฤษฎการพยาบาลขน ทงนทฤษฎการพยาบาลจะชวยใหวชาชพมองคความร และเนอหาสาระทเปนเอกลกษณเฉพาะของตนเอง แสดงถงการใชความสามารถทางสตปญญาและการตดสนใจทดในการปฏบตงานและปฏบตงานอยางมประสทธภาพ โดยมความรบผดชอบในวชาชพเปนหลก ดงนนจะเหนไดวาทฤษฎทางการพยาบาลมความจ าเปนตอวชาชพในประเดนตอไปน 1. ทฤษฎการพยาบาล ชวยใหวชาชพเปนวทยาศาสตรอยางสมบรณ ซงลกษณะการเปนวทยาศาสตรนนตองมแนวความคดแบบวทยาศาสตรมความรเฉพาะทถกสรางขน โดยวถทางวทยาศาสตรและมการน าเอาความรหรอแนวความคดดงกลาว ไปปฏบตทดสอบหรอพสจนและสามารถประเมนผลการปฏบตได 2. ทฤษฎการพยาบาล ชวยใหการพยาบาลมงทการใหการพยาบาลคนทงคน (Holistic care) และมเปาหมายของการพยาบาลเดนชดยงขน มผลท าใหการปฏบตการพยาบาลมคณภาพมากทสด 3. ทฤษฎการพยาบาล ชวยก าหนดบทบาทของพยาบาลใหชดเจนขน และชวยใหพยาบาลทกคนสามารถอธบายสถานการณทเรยกวาการพยาบาลเดนชดยงขน ท าใหการปฏบตการพยาบาลมคณภาพมากทสด 4. ทฤษฎการพยาบาล ชวยในการจดระบบโครงสรางการปฏบตการพยาบาลเชงวชาชพ การศกษาและการวจย 5. ทฤษฎการพยาบาลเพมความเอกสทธของวชาชพโดยการก าหนดขอบเขตของหนาทเปนอสระของวชาชพการพยาบาล

จากความส าคญดงกลาวขางตน พอทจะกลาวไดวาการพฒนาและการสรางทฤษฎการพยาบาลนนถอเปนเรองส าคญเพราะการพฒนาองคความรและการจดระบบความรทางการพยาบาลนนตองการการพฒนาอยางตอเนองเพอเสรมสรางความเขมแขงของวชาชพ ท าใหวชาชพมความเปนเหตเปนผล สามารถพสจนไดจรงและน ามาใชเปนหลกในการปฏบตการพยาบาลใหมคณภาพ

ทฤษฎทางการพยาบาล

ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกล (Nightingale’s Theory)

ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกลเปนทฤษฎทางการพยาบาลทไดรบการยอมรบวาเปนทฤษฎแรกฟลอเรนซ ไนตงเกล (ค.ศ. 1820 -1910) ไดรบการยอมรบวาเปนผใหก าเนดวชาชพพยาบาลซงถอวาเปนการพยาบาลแนวใหม(modern nursing) ฟลอเรนซ ไนตงเกล เรมชวตการเปนพยาบาลทไคซเวรธประเทศเยอรมนนในป ค.ศ. 1851 มประสบการณดแลผปวยและทหารบาดเจบในสงครามไครเมย ซงไนตงเกลไดมบทบาทในการดแลผปวยโดยการจดการในเรองความสะอาด ใชผาพนแผลทสะอาด ดแลเตยงใหสะอาดและอาหารทสดท าใหสขภาพทหารดขน จากประสบการณนท าใหมอทธพลตอปรชญาการพยาบาลทไนตงเกลบอกไวในหนงสอ Note on nursing : What It Is and What It Is Not ทพมพขนในป ค.ศ.1859 และมอทธพลตอการปฏบตการพยาบาล ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกลเปนทฤษฎทมจดเนนหลกเกยวกบความตองการเพอความปลอดภยและการปองกนสงแวดลอม

7


กระบวนทศนหลกเกยวกบทฤษฎ

บคคล ไนตงเกลไมไดอธบายบคคลไวเฉพาะ แตจะอธบายบคคลในความสมพนธกบสงแวดลอมและผลของสงแวดลอมทมตอบคคล ดงนนบคคลจงเปนผรบบรการ และประกอบไปดวยมตทางชวะ จตและสงคม เปนผมศกยภาพหรอมพลงในตนเองทจะฟนหายจากโรคหรอซอมแซมสขภาพเมอเกดการเจบปวยและสามารถฟนคนสภาพไดด ถามสงแวดลอมทปลอดภย

สขภาพ ตามขอเขยนของไนตงเกลสขภาพจะผกพนอยกบสงแวดลอมซงสขภาพ หมายถงการปราศจากโรคและการใชพลงอ านาจของบคคลในการใชธรรมชาตใหเกดประโยชนสงสด สวนการเกดโรคหรอการเจบปวยไนตงเกลมองวา เปนกระบวนการซอมแซมทรางกายพยายามทจะสรางความสมดล

สงแวดลอม เปนมโนทศนทเปนหวใจส าคญของทฤษฎ เพราะไนตงเกลกลาวถงสงแวดลอมไวคอนขางชดเจน โดยสงแวดลอมประกอบดวย ปจจยภายนอกทงหมดทมอทธพลตอชวตและพฒนาการ ไดแก การระบายอากาศ แสงสวางทเพยงพอ ความสะอาด ความอบอน การควบคมเสยง การก าจดขยะมลฝอยและกลนตางๆ อาหารและน าทสะอาด รวมถงปฏสมพนธระหวางพยาบาลกบผปวยทงดวยค าพดและภาษากาย

การพยาบาล เปนการจดสงเอออ านวยใหเกดกระบวนการหายดวยสงแวดลอมทดทสด ดวยความเชอทวา สงแวดลอมยอมมอทธพลตอสขภาพ และการพยาบาลมงเนนทบคคลตองการมกระบวนการซอมแซมของรางกาย การปฏบตตอผปวยจะเรมดวยการสงเกตบคคลและสงแวดลอมเพอการประเมนและการจดกจกรรมการพยาบาล

ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกล ไดรบการยอมรบวาเปนทฤษฎการพยาบาลทฤษฎแรก ถงแมวาความหมายของกระบวนทศนหลก (Metaparadigm) ทง 4 ดานยงไมคอยชดเจนนก แตในงานเขยนของไนตงเกลกไดสะทอนใหเหนวาในยคนนไดมพฒนาการทางการแพทยและเทคโนโลย และสามารถน ามาเปนพนฐานของทฤษฎทางการพยาบาลในระยะตอมา ซงจะเหนไดจากจดเนนทางดานสงแวดลอมทมความเชอวา สงแวดลอมมอทธพลตอสขภาพและพฒนาการของมนษย ดงนนการพยาบาลจงเนนการจดสงแวดลอมดงตอไปน 1. การระบายอากาศ (Ventilation) เปนการจดสงแวดลอมใหมสภาพถายเทอากาศไดด ผปวยไดรบอากาศทบรสทธเพราะอากาศทบรสทธเปนสงจ าเปนส าหรบการด ารงชวตมนษย กจกรรมทท าไดแกการเปดหนาตาง การจดใหมชองระบายอากาศ สงของภายในหองสะอาดปราศจากฝน

2. การรกษาอณหภม (Temperature) การรกษาอณหภมใหมความพอเหมาะเปนสงจ าเปนกอใหเกดความสขสบายของผปวย บคคลจะอยในหองทมอณหภมพอเหมาะดงนนการดแลผปวยไมใหรอนหรอหนาวจนเกนไปจงเปนสงจ าเปน กจกรรมทท าไดแก การใชความรอน การระบายอากาศทพอเหมาะ การใชเสอผาทเหมาะสม การใชเครองปรบอากาศ พดลม

3. การควบคมเสยง (Noise) เสยงเปนสงทตองตระหนกส าหรบผปวยเพราะเสยงทไมพงประสงคเชน เสยงดงเกนไป เสยงทมความตอเนองตลอดเวลา จะมผลท าใหรบกวนการพกผอนของผปวยได กจกรรมทท าไดแก ไมควรพดคยหรอเดนเสยงดง ท ากจกรรมตางๆไมดงเกนไป การใสเสอผาหรอเครองประดบทกอใหเกดเสยง

4. แสงสวาง (Light) แสงจากดวงอาทตยเปนสงจ าเปนและเปนสงทผปวยตองการ แตแสงจากไฟฟากจ าเปนในการท ากจกรรมและอาจมผลตอจตใจเชนสภาพหองทมความสวางไมเพยงพออาจกอใหเกดบรรยากาศ อมครม เศรา หองทมแสงสวางพอเหมาะทงในเวลากลางวนและกลางคนจะชวยทงการใชสายตา ความสบายใจ กจกรรมท

8


ท าไดแก การเปดหนาตางหรอผามานใหแสงสวางจากดวงอาทตยสองผานเขามาได การปรบแสงไฟในหองเวลากลางวนหรอกลางคน การใชสของผนงหอง

5. การก าจดกลน (Odor) การจดการกลนตางๆในตวผปวย สงแวดลอมและของใชตางๆทตองไดรบการท าความสะอาด ไมใหมกลนเหมนอบ โดยกจกรรมทท าไดแก การดแลความสะอาดรางกายของผปวย การใชเสอผาทสะอาดไมเหมนอบ อปกรณขาวของเครองใชไดรบการท าความสะอาดอยเสมอ หองไดรบการระบายอากาศ ทนอนผาหมวกท าความสะอาด นอกจากนกลนทเกดจากพยาบาลเชน กลนตว กลนเสอผาหรอกลนน าหอมทไมควรฉนจนเกนไป

6. สขลกษณะทอยอาศย (health of Housees) ไนตงเกลกลาวถงวาสขลกษณะทอยอาศยเปนสง จ าเปนทมผลตอสขภาพซงรวมถง การจดใหม อากาศบรสทธ น าสะอาด การระบายสงสกปรกหรอของเสย การรกษาความสะอาดภายในบานและนอกบาน แสงสวาง เปนตน

ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกลกบกระบวนการพยาบาล

ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกลสามารถน ามาประยกตใชในการดแลผปวยไดโดยการประยกตใชตามแนวคดกระบวนการพยาบาลทสามารถใชไดตงแตขนประเมนสภาพ โดยการน าแนวคดเกยวกบสงแวดลอมและบคคลมาประเมนจะท าใหเหนความตองการของผปวยได ตามขนตอนตอไปน 1. การประเมนสขภาพอนามยของบคคล สงเกตสงแวดลอมของผปวยทงดานกายภาพ จตใจ สงคมและสบคนหาความสมพนธหรอผลกระทบของสงแวดลอมทมตอสขภาพความเจบปวยของบคคล นอกจากนตองสบคนความสามารถของบคคลทอยตามธรรมชาตของเขาเอง ความตงใจ สนใจในการจดการกบความเจบปวยของตน การสงเกต เชน ทานอนของผปวยเปนอยางไร เตยงอยไกลหนาตางเกนไปหรอไม สามารถเคลอนไหวหรอพดคยกบผปวยเตยงใกลเคยงไดหรอไม 2. การวนจฉยทางการพยาบาล วเคราะหขอมล ขนนถงแมวาจะไมไดมลกษณะชดเจนแตไนตงเกลได กลาววาการสงเกตสงแวดลอมและบคคลจะท าใหสามารถมองเหนกจกรรมการพยาบาลไดนนเพราะสามารถมองเหนความตองการของผปวย เชน ความไมสขสบายจากอากาศอบอาว ความเจบปวดของบาดแผลจากการอกเสบ ความรสกเบอหนายในชวตเนองจากไมมกจกรรมในหอผปวยหรอชวยตวเองไมได การพกผอนไมเพยงพอเนองจากมเสยงรบกวนตลอดวน วตกกงวลสงเนองจากไมมสมพนธภาพทดกบพยาบาลหรอผปวยอน 3. การวางแผนการพยาบาล จดมงหมายหลกในการจดการกบสงแวดลอมทงทางกายภาพ จตใจ และสงคม เพอใหผปวยไดอยในสภาพทกระบวนการชวตตามธรรมชาตเกดขน ซงจะชวยบรรเทาทกขและหายจากโรค กจกรรมการพยาบาลจะรวมถงการรวมมอกบแพทยในการปฏบตตามกระบวนการรกษาโรค 4. การปฏบตการพยาบาล เปนการจดการกบสงแวดลอมและรวมมอกบแพทยเพอสงเสรมศกยภาพของผปวยทมอยเรมดวยการใหความชวยเหลอจดสภาพแวดลอมและใหผปวย ชวยเหลอจดสภาพทเหมาะสมกบตวเองตอไป 5. การประเมนผลการพยาบาล จะเปนการประเมนสภาพการณทเปนจรงทงในดานผปวยสภาพแวดลอมและการพยาบาลและปรบกจกรรมใหเหมาะสมสอดคลองกบสภาพการณทเปนธรรมชาตนน

สรป

ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกล เนนสงแวดลอมของผปวยเปนส าคญ การพยาบาลจะเปนการจดสงแวดลอมทดทสดใหกบผปวย เพอใหธรรมชาตไดมสวนชวยใหผปวยหายเรวขน โดยน าองคประกอบของสงแวดลอมซงประกอบดวยสงแวดลอมทางดานรางกาย ดานจตใจ และสงแวดลอมดานสงคมมาประยกตใชตามแนวคดทฤษฎ

9


ของไนตงเกลโดยอาศยกระบวนการพยาบาล เนนการวเคราะหสงแวดลอมทมผลตอภาวะสขภาพของผปวย กจกรรมการพยาบาลจะเปนการปรบสงแวดลอมทมอทธพลตอสขภาพของผปวย แมวาทฤษฎนจะถอก าเนดมาตงแตกลางศตวรรษท 18 แลวกตาม แตยงคงใชไดดในปจจบน ทงการพยาบาลในคลนกและการพยาบาลในชมชนอกทงยงเปนรากฐานในการพฒนาทฤษฎการพยาบาลในปจจบนอกดวย

ทฤษฎการปรบตวของรอย ( Roy’s Adaptation Theory )

ทฤษฎการปรบตว (Adaptation theory) ไดพฒนาขนโดยคอลลสตา รอย (Sister Callista Roy) ตงแตป ค.ศ.1964 รอยส าเรจการศกษาระดบปรญญาตรจากมหาวทยาลยเมาเซนต แมร รฐลอสแองเจลส ประเทศสหรฐอเมรกา และส าเรจปรญญาโททางการพยาบาลกมารเวชศาสตรจากมหาวทยาลยแคลฟอรเนย ในป ค.ศ.1966 และศกษาตอดานสงคมศาสตรจนจบปรญญาโทและปรญญาเอกในป ค.ศ.1975 และ 1977 ตามล าดบรอยพฒนาแนวคดโดยมแรงบนดาลใจจาก โดโรธ อ จอนหสน (Dorothy E.Johnson) ขณะศกษาระดบปรญญาโททางการพยาบาลรวมกบความสนใจในพฤตกรรมการปรบตวของเดกในการปฏบตงาน และยงมพนฐานแนวคดจากทฤษฎการปรบตวของเฮลสน (Helson’s Adaptation level theory) ทกลาวถงการปรบตวของบคคลเกดจากการปฏสมพนธของสงเราและระดบการปรบตวของบคคล นอกจากนยงมพนฐานแนวคดจากทฤษฎระบบของเบอรทแลชฟ (VonBertalanfty’s General System Theory,1968 )และทฤษฎทางดานปรชญา ผลงานของรอยไดรบการเผยแพรในครงแรก ป ค.ศ. 1970 และไดพฒนาทฤษฎพรอมเผยแพรตอมาในป ค.ศ.1971, 1973, 1974, 1976, 1980, 199 และ1999 ตามล าดบ

กระบวนทศนหลกเกยวกบทฤษฎ

กระบวนทศนทางการพยาบาลเกยวกบ คน สขภาพ สงแวดลอมและการพยาบาล ตามแนวคดของรอยมดงน บคคล ตามแนวคดของรอย หมายถง คนหรอมนษยทเปนผรบบรการ เปนสงมชวตทประกอบดวยชวะ จต สงคม (Biopsychosocial) และมระบบการปรบตวเปนองครวม มลกษณะเปนระบบเปด ทมปฎสมพนธกบสงแวดลอมและมการเปลยนแปลงตลอดเวลา การปรบตวของบคคลกระท าเพอรกษาภาวะสมดลของระบบ ภาวะสขภาพ ตามแนวคดของรอย หมายถง สภาวะและกระบวนการทท าใหบคคลมความมนคงสมบรณภาวะสขภาพเปนผลจากการมปฏสมพนธของบคคลกบสงแวดลอม ดงนนการมสขภาพดหมายถงการทบคคลมการปรบตวไดดสวนการเจบปวยจงเปนผลจากการปรบตวไมด ซงการทบคคลจะมการปรบตวไดดหรอไมดนนขนอยกบปจจย 2 ประการ คอ ระดบความรนแรงของสงเรากบระดบความสามารถในการปรบตวของบคคล สงแวดลอม หมายถงทกสงทกอยางทอยรอบตวบคคลทงภายในและภายนอกมผลกระทบตอพฒนาการและพฤตกรรมของบคคล ซงรอยไดเรยกสงแวดลอมวาเปนสงเรา มทงหมด 3 ประเภท คอ สงเราตรง สงเรารวม สงเราแฝง การพยาบาล เปนการชวยเหลอทใหกบบคคล กลมบคคล ครอบครว ชมชน และการพยาบาลมเปาหมายสงเสรมใหมการปรบตวทเหมาะสมของบคคลและการจดการสงแวดลอมทเปนสาเหตเพอบรรลซงการมภาวะสขภาพและคณภาพชวต

มโนทศนหลกในทฤษฎการปรบตวของรอย

1. บคคลเปนระบบการปรบตว (Human as Adaptive System )

บคคลเปนระบบเปด มหนวยยอยท างานประสานกนอยางเปนระบบ ท าใหสามารถปรบตวไดดเมอมการปฎสมพนธกบสงแวดลอม ในการปรบตวของบคคลมกระบวนการท างานทประกอบดวย

10


1. สงน ำเขำ (Input) เปนขนตอนแรกของระบบซงในขนตอนนสงน าเขา คอ สงเราจากสงแวดลอมหรอจากตวบคคล และระดบการปรบตวของบคคล (Adaptive Level)อาจจะมระดบยากหรองายขนอยกบสงเราทผานเขามา

2. กระบวนกำร (Process) เปนกลไกทภายในตวบคคลทมการท างานเปนระบบและใหผลลพธออกมา ซงกระบวนการในทนหมายถง กลไกควบคมหรอกลไกการเผชญ (Coping Mechanism) ทประกอบดวยกลไกยอย 2 กลไก 2.1 กลไกการควบคม (Regulator Mechanism) เปนกลไกการควบคมทเกดขนในระบบตามธรรมชาต นนคอกลไกการปรบตวพนฐานของบคคลซงเกดจากการท างานประสานกนระหวางกระบวนการทางระบบประสาทของรางกายและฮอรโมนทเกดขนโดยอตโนมต เมอสงแวดลอมมากระทบกจะมการตอบสนองอตโนมต และมกระบวนการท างานภายในทตองอาศยการประสานกนทง ทางเคม ทางระบบประสาทและระบบตอมไรทอเกดการตอบสนองทางสรระ และจะสงออกมาเปนพฤตกรรมทปรากฏ และสงผลกระทบบางสวนไปยงศนยการรบร 2.2 กลไกการรบร (Cognator mechanism) เปนกลไกทเกดจากการเรยนรนนคอการท างานของจตและอารมณ 4 กระบวนการ ไดแก การรบร การเรยนร การตดสนใจและการแกปญหา ซงจะชวยใหบคคลเลอกหรอจดจ าสงตางๆรวมทงมการหยงรและมการตดสนใจในเรองนนๆกอใหเกดการตอบสนองดานอตมโนทศน ดานบทบาทหนาท และดานการพงพาระหวางกน ทงนตองอาศยการท างานของสมองในดานการรบร การรบสงขอมล การเรยนรจากประสบการณในอดต การตดสนใจและการควบคมอารมณ กลไกการควบคมและกลไกการรบรจะท างานควบคกน ท าใหบคคลแสดงพฤตกรรมการปรบตวทงหมดออกมา 4 ดาน คอ ดานรางกาย ดานอตมโนทศน ดานบทบาทหนาท และการพงพาระหวางกน การปรบตวทดจะท าใหบคคลเกดความมนคงในการมชวตรอด (survival) การเจรญเตบโต การสบพนธซงการปรบตวทง 4 ดาน มเปาหมาย เพอใหบคคลมความมนคงทางดานรางกาย จตใจและสงคม 3. สงน ำออกหรอผลลพธ (Output) เปนผลของการปรบตวของบคคลทจะสงเกตไดจากพฤตกรรมการปรบตวทง 4 ดาน การปรบตวทแสดงออกอาจเปนการปรบตวทดหรอมปญหาได การปรบตวทดจะท าใหสามารถบรรลเปาหมายของการด ารงชวตและพฒนาการ ซงในระบบเมอมผลลพธออกมาแลว จะสามารถน าผลยอนกลบ (feedback) เขาสระบบใหมได

2.พฤตกรรมการปรบตว (Adaptive mode) เปนพฤตกรรมเพอบอกผลลพธของการปรบตวของบคคล

ม 4 ดานดงน 2.1 การปรบตวดานรางกาย (Physiological Mode) เปนวธการตอบสนองดานรางกายตอสงเราโดยสะทอนใหเหนการท างานระดบเซลลและเนอเยอตางๆ การปรบตวดานสรระเปนการตอบสนองทเกยวของกบความตองการพนฐานของมนษย ไดแก ออกซเจน อาหาร การขบถาย การมกจกรรมและการพกผอน การปองกนและเกยวของกบกระบวนการทถอวาเปนตวประสานและควบคม 4 กระบวนการคอ การรบความรสก น าและอเลคโตรลยท การท างานของระบบประสาท และการท างานของระบบตอมไรทอ

การปรบตวดานสรระ พฤตกรรมการปรบตว พฤตกรรมการปรบตวทเปนปญหา 1. ออกซเจน เปนพฤตกรรมทแสดงถงกระบวนการ

แลกเปลยนกาซของรางกายเพอรางกายไดรบออกซเจนเพยงพอ

การหายใจผดปกต การแลกเปลยนกาซบกพรอง การก าซาบเนอเยอบกพรอง/ภาวะชอค

2. โภชนาการ

เปนพฤตกรรมทแสดงถงการทบคคลไดรบสารอาหารทจ าเปนอยางเพยงพอกบความตองการของรางกายทแสดงถงการ

ภาวะขาดสารอาหาร ภาวะสารอาหารเกน

11


การปรบตวดานสรระ พฤตกรรมการปรบตว พฤตกรรมการปรบตวทเปนปญหา คงสภาพ การมพฒนาการและการเจรญเตบโต

3. การขบถาย

เปนพฤตกรรมทแสดงถงกระบวนการของรางกายในการขบถายของเสยของรางกาย เพอใหเกดความสมดล การขบของเสยทงทางไต ผวหนง ปอดและล าไส

ทองเดนหรอทองผก ถายปสสาวะไมออก ภาวะกลนปสสาวะไมได

4.กจกรรมและการพกผอน

เปนพฤตกรรมทแสดงถงกระบวนการทรางกายควบคมและคงสมดลของการท ากจกรรมและการพกผอนของรางกายรวมทงการท าหนาทของระบบกลามเนอและกระดก และการผอน คลายสนทนาการตางๆ

การเคลอนไหวบกพรอง มขอจ ากดในการเคลอนไหว แบบแผนการนอนเปลยนแปลง นอนไมเพยงพอ

5. การปองกน

เปนพฤตกรรมทแสดงถงกระบวนการปกปองรางกายจากอนตรายหรอผลกระทบทจะไดรบจากสงแวดลอมโดยการท าหนาทของกลไกทางเคม การปองกนของเซลผวหนงและระบบภมคมกน

ผวหนงและเนอเยอขาดความแขงแรง ระบบภมคมกนไมมประสทธภาพ กระบวนการหายของเนอเยอไมมประสทธภาพ

6. การรบความรสก

เปนพฤตกรรมทแสดงถงระบบความรสก การรบรและการเรยนรทเกดขนผสมผสานกน ซงไดแก การไดยน การรบความรสก การไดกลน การมองเหน รวมถงการควบคมอณหภม

สญเสยการไดยน/ การไดยนบกพรอง การรบรสบกพรอง/ การรบกลนบกพรอง การตดตอสอสารบกพรอง การรบความรสกบกพรอง อณหภมรางกายสง หรอต า

7. น าและอเลคโตรลยท

เปนพฤตกรรมทแสดงถงระบบคงสมดลของน าและเกลอแรในรางกายทกชนดและรวมถงสมดลของกรดดาง

ภาวะขาดน า / น าเกน / บวม ภาวะโซเดยม โปตสเซยม แคลเซยม สง/ ต า ภาวะเสยสมดลกรดดาง

8.การท าหนาทของระบบประสาท

เปนพฤตกรรมทแสดงถงการท างานของระบบประสาททงทเปนระบบประสาทสวนกลาง ระบบประสาทสวนปลายและระบบประสาทอตโนมต

ระดบการรบรสตลดลง กระบวนการคดรบกพรอง อารมณแปรปรวน / พฤตกรรมเปลยนไมคงท/ อมพาต

9. การท างานของระบบตอมไรทอ

เปนพฤตกรรมทแสดงถงการท างานของระบบตอมไรทอ การหลงฮอรโมน

การควบคมฮอรโมนบกพรอง การเจรญเตบโตพฒนาการทางเพศชา

2.2 การปรบตวดานอตมโนทศน (Self - concept Mode) เปนการปรบตวเพอใหไดมาซงความมนคงทางดานจตใจ อตมโนทศนเปนความเชอและความรสกทบคคลมตอตนเองในระยะเวลาใดเวลาหนงในเรองเกยวกบดานรปรางหนาตา ความสามารถหรอความเชอ ซงอตมโนทศนมไดมแตก าเนดแตเปนผลจากการทบคคลมปฏสมพนธกบสงคมหรอสงแวดลอมตงแตเกด ดงนนอตมโนทศนจงเกดจากการเรยนรและมพฒนาการอยางตอเนองและสามารถเปลยนแปลงไดตามบทบาท เวลาและสถานการณการปรบตวดานอตมโนทศน ประกอบดวย 2 สวน คอ

12


2.2.1 อตมโนทศนดานรางกาย (Physical self) เปนความรสกและการรบรของบคคลทมตอสภาพดานรางกายและสมรรถภาพในการท าหนาทของอวยวะตางๆของตนเอง เชน ขนาด รปรางหนาตา ทาทาง ความสวยงาม สมรรถภาพในการท าหนาทของอวยวะตางๆ เมอใดทบคคลรบรหรอรสกวาสภาพรางกายและสมรรถภาพของตนเองบกพรองหรอเปลยนแปลงและไมสามารถยอมรบไดจะน ามาซงความสญเสย กงวลได อตมโนทศนดานรางกายแบงได 2 ดานดงน 2.2.1.1 ดานรบรความรสกดานรางกาย (Body sensation) เปนความรสกเกยวกบสภาวะและสมรรถภาพของรางกาย เชน ความรสกเหนอยออนเพลย 2.2.1.2 ดานภาพลกษณของตนเอง (Body image) เปนความรสกทมตอขนาดรปรางหนาตาทาทางของตนเอง เชน คดวาเปนคนสวย เปนคนผวด รางกายสมสวน

2.2.2 อตมโนทศนสวนบคคล (Personal self) เปนความคด ความเชอ ความรสกถงคณคาของตนเอง หรออดมคต ความคาดหวงในชวต ซงประกอบดวย 2.2.2.1 อตมโนทศนดานความมนคงในตนเอง (Self - consistency ) เปนการรบรตอตนเองตามความรสกเกยวกบความพยายามในการด ารงไวซงความมนคงหรอความปลอดภย ถาหากมการปรบตวไมไดบคคลจะแสดงออกในพฤตกรรม เชนความวตกกงวล ไมสบายใจ เจบปวดทางดานจตใจ 2.2.2.2 อตมโนทศนดานความคาดหวง (Self – ideal/expectancy) เปนการรบรตนเองในเรองเกยวกบความนกคด และความคาดหวงของบคคลทปรารถนาจะเปนวาตนเองจะเปนอะไรหรอท าอยางไรตลอดจนความคาดหวงของบคคลอนทมตอตนเอง ถาเกดปญหาบคคลจะแสดงพฤตกรรมสะทอนถงความรสกหมดหวง ทอแท เบอหนายชวต หมดก าลงใจ รสกขาดอ านาจในการควบคมสถานการณ 2.2.2.3 อตมโนทศนดานศลธรรม จรรยา (Moral ethical self) เปนความรสกนกคดทมตอตนเองเกยวกบศลธรรมจรรยากฏเกณฑ คานยมทางสงคม ขนบธรรมเนยมประเพณ ถามความบกพรองกจะแสดงออกในรปของรสกผด ต าหนตนเองหรอโทษตนเอง 2.3 การปรบตวดานบทบาทหนาท (Role function mode) การปรบตวดานนเปนการตอบสนองดานสงคมของบคคลเพอใหเกดความมนคงทางสงคม บคคลมบทบาทในสงคมแตกตางกนออกไปและในบคคลเดยวอาจตองมหลายบท ซงการปรบตวดานบทบาทม 3 ดาน 2.3.1 บทบาทปฐมภม (Primary role) เปนบทบาททมตดตว เกดจากพฒนาการชวงชวตบทบาทนเปนตวก าหนดพฤตกรรมทเหมาะสมของบคคลตลอดชวงระยะเวลาทบคคลเจรญเตบโต เชน บทบาทวยรน บทบาทของลก การก าหนดบทบาทเชนนชวยในการคาดคะเนวาแตละเพศและวยนนบคคลควรมพฤตกรรมอยางไร 2.3.2 บทบาททตยภม (Secondary role) เปนบทบาททเกดจากพฒนาการทางดานสงคมการเรยนร ขนอยกบงานทท าซงบทบาททตยภมอาจมหลายบทบาท เชน หญงไทยอาย 50 ปท างานพยาบาลตองท าหนาทเปนหวหนางานการพยาบาลดวย 2.3.3 บทบาทตตยภม (Tertiary role) เปนบทบาทชวคราวทบคคลมอสระทจะเลอกเพอสงเสรมใหบรรลซงเปาหมายบางอยางของชวต เชน บทบาทของสมาชกสมาคม ในการปรบตวดานบทบาทหนาทบคคลจะแสดงออกทางพฤตกรรมและทางใจเปนการแสดงออกถงความรสก ทศนคตและความชอบไมชอบทบคคลมตอบทบาทของตน ถาไมสามารถปรบตวไดกจะเกดความบกพรองในการแสดงบทบาทหนาท ไดใน 4 ลกษณะ 1) ไมประสบผลส าเรจในบทบาทใหมทบคคลไดรบ (Ineffective role transition) เปนพฤตกรรมทมการแสดงถงความรสกทไมสามารถท าหนาทตามบทบาทของตนเองได บทบาทการปรบตวนสวนใหญเปนผลจากการขาดความร การฝกปฏบตและเปนแบบอยาง เชนมความพงพอใจเตมใจเปนพยาบาล แตการแสดงบทบาทหนาทพยาบาลไมสมบรณ หรอบทบาทแมทมลกคนแรกแตไมสามารถปฏบตหนาทมารดาไดอยางเหมาะสม

13


2) การแสดงบทบาทไมตรงกบความรสกทแทจรง (Role distance) เปนภาวะทบคคลแสดงบทบาททงทางดานกายและใจ แตไมตรงกบความรสกทแทจรง เชน การหวเราะรนเรงในขณะทรางกายเจบปวยและมความกงวล ถามพฤตกรรมนบอยครงจนกลายเปนนสยจะท าใหเปนคนไมเขาใจตนเอง หรอเกบกด 3) ความขดแยงในบทบาท (Role conflict) เปนภาวะทบคคลไมสามารถแสดงบทบาทของตนเองไดอยางเตมทตามทควรจะเปน เชน มารดาทมความเจบปวยแลวท าใหไมสามารถแสดงบทบาทในการเลยงดบตรไดเตมท ท าใหเกดความรสกผด สบสน 4) ความลมเหลวในการแสดงบทบาท (Role failure)เปนภาวะทไมสามารถปฏบตกจกรรมได ตามบทบาทหนาททควรจะท า เชน บดาไมสามารถท าหนาทหวหนาครอบครวหารายไดใหครอบครวได เพราะมความพการ 2.4 การปรบตวดานการพงพาระหวางกน (Interdependence) เปนการตอบสนองความตองการของบคคลทมความตองการสรางสมพนธภาพระหวางบคคล การใหความรก การไดรบความรก ความหวงใยจากบคคลอน การใหความเคารพและเหนคณคาของบคคลอนรวมทงการยอมรบและมปฏกรยาตอบสนองตอความรก การปรบตวดานการพงพาระหวางกน กอใหเกดความรสกปลอดภยและอมเอมใจ การปรบตวดานการพงพาประกอบดวยสมพนธภาพ 2 แบบ คอ 1) สมพนธภาพกบบคคลใกลชด (Significant others) เปนบคคลมความส าคญตอตนเองมากทสด เชน บดามารดา สาม 2) สมพนธภาพกบระบบสนบสนน (Supportive system) เปนบคคลอนๆทเกยวของและพงพาซงกนและกน เชน ญาตพนอง หวหนางาน ความตองการพนฐานของการปรบตวดานน คอ การไดรบความรกอยางเพยงพอ กอใหเกดความมนคงในความสมพนธ ถาการปรบตวนเปนปญหาจะท าใหเกดความกงวล เกดความรสกเปลาเปลยวอางวาง 3. สงเรา(Stimuli) สงเรา (stimuli ) รอยใหความหมายของสงเราวา เปนทกสถานการณหรอทกภาวะการณทอยรอบตวบคคลและมอทธพลตอพฒนาการและพฤตกรรมของบคคล ( Roy, 1984 : 22 ) สงเราเปนทงภายในและภายนอกซงกระตนใหบคคลมการปรบตว รอยใชแนวคดของเฮลสน (Helson, 1964) แบงสงเราออกเปน 3 กลม คอ 1. สงเราตรง (Focal stimuli ) หมายถง สงเราทบคคลเผชญโดยตรงและมความส าคญมากทสดทท าใหบคคลตองปรบตว เชน ไดรบการผาตดหรอการฉายรงส เปนตน 2. สงเรารวม (Contexual stimuli) หมายถง สงเราอน ๆ ทมอยในสงแวดลอม นอกเหนอจากสงเราตรงและมความเกยวของกบการปรบตวของบคคลนน เชน คณลกษณะทางพนธกรรม เพศ ระยะพฒนาการของบคคล ยา สรา บหร อตมโนทศน การพงพาระหวางกน บทบาทหนาท แบบแผนสมพนธภาพทางสงคม กลไกการเผชญความเครยด ความเครยดทางรางกายและจตใจ ศาสนา ขนบธรรมเนยมวฒนธรรมตาง ๆ 3. สงเราแฝง (Residual stimuli) หมายถง สงเราทเปนผลมาจากประสบการณในอดตซงเกยวกบทศนคต อปนสยและบคลกภาพเดม สงเราในกลมนบางครงตดสนยาก วามผลตอการปรบตวหรอไม ตวอยางเชน ผปวยรายหนงทรบไวรกษาในโรงพยาบาลบนวานอนไมหลบ สงเราตรงทเกดขนอาจจะเปนเสยงจากการปฏบตการพยาบาลหรอเสยงผปวยขางเตยงรอง สงเรารวมอาจจะเปนความไมคนเคยกบสถานท สวนสงเราแฝงคอประสบการณในอดตตอการอยโรงพยาบาล ท าใหเชอวาการนอนหลบใหเพยงพอในโรงพยาบาลเปนสงทเปนไปไมได

14


ทฤษฎการปรบตวของรอยกบกระบวนการพยาบาล ทฤษฎการพยาบาลของรอยสามารถน ามาประยกตใชในการดแลผปวยไดโดยการประยกตใชตามแนวคดกระบวนการพยาบาลทสามารถใชไดตงแตขนประเมนสภาพเปนตนไป ตามแนวคดของรอยประกอบดวย 6 ขนตอนดงน ( Roy, 1984 : 44 – 52 )

ขนตอนท 1 การประเมนสภาวะ (Assessment) การประเมนสภาวะเปนขนตอนแรกของกระบวนการพยาบาลซงในขนตอนนตามแนวคดของรอยท าการประเมน 2 ขนตอนยอยดงน 1.1 ประเมนพฤตกรรมของผปวย(Assessment of behaviors) ทเปนปฏกรยาตอบสนองของผปวยตอการเปลยนแปลงของสงแวดลอมหรอสงเรา ซงกคอพฤตกรรมการปรบตวทง 4 ดาน คอ ดานสรระ ดานอตมโนทศน ดานบทบาทหนาท ดานการพงพาระหวางกน พฤตกรรมของผปวยอาจจะไดมาจากการสงเกต การสมภาษณและการตรวจวดอยางมระบบเมอไดขอมลครบถวน น าขอมลทงหมดมาพจารณาวา ผปวยมการปรบตวทด หรอมปญหาในการปรบตว การปรบตวทดไดแกการทบคคลเกดความมนคงในเรองการอยรอด การเจรญเตบโต การสบพนธ และการเอาชนะอปสรรคตางๆ ได 1.2 ประเมนองคประกอบทมอทธพลตอการปรบตว(Assessment of influencing factors) นนคอ การประเมนหรอคนหาสงเราหรอสาเหตทท าใหผปวยมปญหาการปรบตวซงไดแก สงเราตรง สงเรารวมและสงเราแฝง ตามปกตสงเราตรงจะเปนสาเหตทส าคญทสดของการเกดปญหาจงมกมเพยงสาเหตเดยว สวนสงเรารวมและสงเราแฝงมกมหลายสาเหตรวมกน

ขนตอนท 2 การวนจฉยการพยาบาล (Nursing diagnosis) การวนจฉยการพยาบาล (Nursing diagnosis) เปนขนตอนทสองของกระบวนการพยาบาลทจะกระท าหลงการประเมนสภาวะ แตถอเปนขนตอนยอยท 3 ตามแนวคดของรอย โดยการระบปญหาหรอบงบอกปญหาจากพฤตกรรมทประเมนไดในขนตอนท1และระบสงเราทเปนสาเหตของปญหา เมอไดปญหาและสาเหตแลวจะสามารถใหการวนจฉยการพยาบาลได เชน ไดรบสารอาหารไมเพยงพอเนองจากเคมรกษา เมอก าหนดปญหาไดครบแลวตองจดล าดบความส าคญของปญหา ทฤษฎนไดเสนอแนวทางซงใชเปนเกณฑในการพจารณาล าดบความส าคญของปญหาไวดงน

1) ปญหาซงคกคามชวตของบคคล 2) ปญหาซงกระทบกระเทอนการเจรญเตบโตของบคคล

3) ปญหาซงกระทบกระเทอนตอบคคลหรอกลมชนทเกดขนอยางยดเยอและตอเนอง 4) ปญหาซงกระทบกระเทอนขดความสามารถของบคคลทจะบรรลผลส าเรจ

ขนตอนท 3 การวางแผนการพยาบาล (Nursing plan) เปนขนตอนท 3 ของกระบวนการพยาบาลแตตามแนวคดของรอยขนตอนนเปนขนตอนท 4 คอการก าหนดเปาหมายการพยาบาล (Goal setting) พยาบาลจะก าหนดเปาหมายการพยาบาลหลงจากทไดระบปญหาและสาเหตแลว จดมงหมายของการพยาบาลคอการปรบพฤตกรรมทไมเหมาะสมไปสพฤตกรรมทเหมาะสม สวนพฤตกรรมทเหมาะสมแลวตองคงไวหรอสงเสรมใหดขน การตงเปาหมายการพยาบาลนนอาจจะเปนเปาหมายระยะสนๆได เชน ผปวยบรรเทาอาการปวดภายใน 1 ชวโมง หรอเปาหมายระยะยาวได

15


ขนตอนท 4 การปฏบตการพยาบาล (Nursing Intervention) ขนตอนการปฏบตการพยาบาลเปนขนตอนท 5 ตามแนวคดของรอย โดยเนนจดการกบสงเรา หรอสงทเปนสาเหตของการเกดปญหาการปรบตว โดยทวไปมกจะมงปรบสงเราตรงกอนเนองจากเปนสาเหตส าคญของการเกดปญหา ขนตอไปจงพจารณาปรบสงเรารวมหรอสงเราแฝง และสงเสรมการปรบตวใหเหมาะสม

ขนตอนท 5 การประเมนผล (Evaluation) ขนตอนสดทายของกระบวนการพยาบาลคอ การประเมนผลการพยาบาล โดยดวาการพยาบาลทใหบรรลเปาหมายทตองการหรอไม ถาผปวยยงคงมปญหาการปรบตวอย พยาบาลตองประเมนตามขนตอนท1.1และ 1.2 ใหมอกครง เพอใหไดขอมลและ สงเราเพมเตม จนกระทงเปาหมายการพยาบาลทกอยางบรรลผลตามทตงไว

สรป ทฤษฏการปรบตวของรอย ไดรบการพสจนและยกยองวาเปนทฤษฏการพยาบาลทดทฤษฎหนง และมการพฒนากาวหนาอยางมาก ชวยใหเหนลกษณะของวชาชพพยาบาล และทศทางของการปฏบตการพยาบาล จดมงหมายและกจกรรมการพยาบาลทเหมาะสม และทายทสดทฤษฎการปรบตวของรอย ยงไดเนนใหเหนถงคณคาของผปวย ซงเปนผรบบรการทพยาบาลควรใหความส าคญการสงเสรมศกยภาพของผปวยนบวาเปนบรการจากพยาบาลทมคณประโยชนตอบคคลในสงคม ทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม (Orem’s self care Theory)

ทฤษฎการพยาบาลของโอเรม เปนทฤษฎทรจกกนแพรหลายในวชาชพการพยาบาล มการน าแนวคดนไปใชเปนกรอบในการปฏบตการพยาบาล การวจยการพยาบาลและการพฒนาหลกสตรในสถาบนการศกษาทฤษฎนถกพฒนาโดย Dorothea E. Orem ตงแตป ค.ศ.1950 ซงโอเรมเรมการท างานในวชาชพการพยาบาลตงแตป ค.ศ.1935 หลงจบการศกษาจากโรงเรยนพยาบาลของโรงพยาบาลโพรวเดน ในกรงวอชงตนดซสหรฐอเมรกา โอเรมส าเรจการศกษาระดบปรญญาตรในปค.ศ.1939 และระดบปรญญาโทสาขาการพยาบาลในปค.ศ.1945 จากมหาวทยาลยคาทอลก ประเทศสหรฐอเมรกา และส าเรจการศกษาระดบปรญญาเอก จากมหาวทยาลยจอรททาวน ในป ค.ศ. 1976 และจาก Incarnate World College ทซานแอนโตนโอ รฐเทกซสในป ค.ศ.1980 และจาก Illinoise Western University ทบลมมงตน รฐอลนอยส ในป ค.ศ. 1988 (George,2002) จนกระทงในป ค.ศ.1971 ไดมการจดพมพเผยแพรแนวความคดโดยมชอวา Nursing : Concept of Practice และมการพฒนาเผยแพรครงท 2 ครงท 3 และครงท 4 ในป ค.ศ.1980, 1985, 1991 ตามล าดบ

กระบวนทศนหลกเกยวกบทฤษฎ กระบวนทศน เกยวกบ คน สขภาพ สงแวดลอมและการพยาบาลตามแนวคดของโอเรม บคคล ตามแนวคดของโอเรม เชอวา บคคลเปนผทมความสามารถในการกระท าอยางจงใจ(deliberate action) มความสามารถในการเรยนร วางแผนจดระเบยบปฏบตกจกรรมเกยวกบตนเองได และบคคลมลกษณะเปนองครวมท าหนาททงดานชวภาพ ดานสงคม ดานการแปลและใหความหมายตอสญลกษณตางๆ และเปนระบบเปดท าใหบคคลมความเปนพลวตรคอเปลยนแปลงอยเสมอ (สมจต หนเจรญกล, 2543) สขภาพ เปนภาวะทมความสมบรณไมบกพรอง ผทมสขภาพด คอ คนทมโครงสรางทสมบรณสามารถท าหนาทของตนได ซงการท าหนาทนนเปนการผสมผสานกนของทางสรระ จตใจสมพนธภาพระหวางบคคล และดานสงคมโดยไมสามารถแยกจากกนได และการทจะมสขภาพดนนบคคลจะตองมการดแลตนเองในระดบทเพยงพอและตอเนองจนมผลท าใหเกดภาวะสขภาพด

16


สวนภาวะปกตสข หรอความผาสก (well being) โอเรมใหความหมายแยกจากสขภาพวา เปนการรบรถงความเปนอยของตนในแตละขณะ เปนการแสดงออกถงความพงพอใจ ความยนด และมความสข สขภาพกบความผาสกมความสมพนธกน สงแวดลอม สงแวดลอมหมายถง สงแวดลอมทางกายภาพ เคม ชวภาพ และดานสงคมวฒนธรรม โอเรมเชอวาคนกบเรองสงแวดลอมไมสามารถแยกออกจากกนได และมอทธพลซงกนและกน นอกจากนโอเรมยงกลาวถงสงแวดลอมในแงของพฒนาการ คอสงแวดลอมทดจะชวยจงใจบคคล ใหตงเปาหมายทเหมาะสมและปรบพฤตกรรมเพอใหไดผลตามทตงเปาหมายไว การจดสงแวดลอมทเหมาะสม จะมสวนในการพฒนาความสามารถในการดแลตนเอง ปจจยพนฐานตามแนวคดของโอเรมเปนสงแวดลอมหนงทก าหนดความสามารถในการดแลตนเองและความตองการในการดแลตนเอง การพยาบาล เปนบรการการชวยเหลอบคคลอนใหสามารถดแลตนเองไดอยางตอเนองและเพยงพอกบความตองการในการดแลตนเอง ซงเปาหมายการพยาบาลคอชวยใหบคคลตอบสนองตอความตองการการดแลตนเองในระดบทเพยงพอและตอเนอง และชวยเพมความสามารถในการดแลตนเอง

จดเนนของกรอบแนวคดของโอเรม : เนนทบคคลคอ ความสามารถของบคคลทจะตองสนองตอความตองการในการดแลตนเอง มโนทศนหลกในทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม ทฤษฎการพยาบาลของโอเรม เปนทฤษฎทมความซบซอน ประกอบดวยทฤษฎยอย 3 ทฤษฎ คอ(Orem, 1983 ) ทฤษฎการดแลตนเอง (The Theory of Self - care) ทฤษฎความพรองในการดแลตนเอง (The Theory of Self – care Deficit) ทฤษฎระบบการพยาบาล (The Theory of Nursing System) 1. ทฤษฎการดแลตนเอง (The Theory of Self - care) ทฤษฎนจะอธบายความสมพนธระหวางเงอนไขตางๆทางดานพฒนาการและการปฏบตหนาทของบคคลกบการดแลตนเอง โดยอธบายมโนทศนส าคญไดแก มโนทศนเกยวกบการดแลตนเอง (Self -care) มโนทศนเกยวกบความสามารถในการดแลตนเอง (Self –care agency ) มโนทศนเกยวกบความตองการการดแลตนเองทงหมด (Therapeutic Self - care demand) มโนทศนเกยวกบปจจยเงอนไขพนฐาน (Basic conditioning factors)ดงน 1.1 การดแลตนเอง(Self - care : SC) : หมายถง การปฏบตกจกรรมทบคคลรเรมและกระท าดวยตนเองเพอด ารงไวซงชวต สขภาพและความผาสก เมอการกระท านนมประสทธภาพจะมสวนชวยใหโครงสราง หนาทและพฒนาการด าเนนไปถงขดสงสด ของแตละบคคลเพอตอบสนองความตองการในการดแลตนเอง (Self - care requisites) การดแลตนเองเปนพฤตกรรมทเรยนรภายใตขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมของกลม ชมชน ครอบครว (รจา ภไพบลย,2541) ซงบคคลทกระท าการดแลตนเองนนเปนผทตองใชความสามารถหรอพลงในการกระท าทจงใจ (deliberate) ประกอบดวย 2 ระยะ ระยะท 1 ระยะการพจารณาและตดสนใจ (Intention phase) เปนระยะทมการหาขอมลเพอพจารณาและตดสนใจเลอกกระท า โดยหาขอมลทเกยวของวาคออะไร เปนอยางไร จากนนน าขอมลทไดมาวเคราะห ทดสอบ และเชอมโยงปจจยทเกยวของ ในขนตอนนความรเปนพนฐานส าคญเพราะจะชวยใหเกดกระบวนการคดเชงวทยาศาสตรมากกวาการใชความรสก นอกจากนยงตองอาศยสตปญญาในการทจะตดสนใจทจะกระท า ระยะท 2 ระยะการกระท าและผลของการกระท า (Productive phase) เปนระยะทเมอตดสนใจแลวจะก าหนดเปาหมายทตองการและด าเนนการกระท ากจกรรมเพอไปสเปาหมายทก าหนด ในขนตอนนตองอาศย

17


ความสามารถของบคคลทางดานสรระทจะกระท ากจกรรม(psychomotor action ) และมการประเมนผลการกระท าเพอปรบปรง 1.2 ความสามารถในการดแลตนเอง(Self - care agency : SCA)หมายถง คณสมบตทซบซอนหรอพลงความสามารถของบคคลทเออตอการกระท ากจกรรมการดแลตนเองอยางจงใจ แตถาเปนความสามารถในการดแลบคคลอนทอยในความรบผดชอบ เรยกวา Dependent – care Agency ความสามารถนประกอบดวย 3 ระดบ ดงน

1.2.1 ความสามารถและคณสมบตขนพนฐาน (Foundational capabilities and disposition)เปนความสามารถของมนษยขนพนฐานทจ าเปนในการรบรและเกดการกระท า ซงแบงออกเปน ความสามารถทจะร (Knowing) ความสามารถทจะกระท า (Doing) และคณสมบตหรอปจจยทมผลตอการแสวงหาเปาหมายของการกระท า ประกอบดวย 1) ความสามารถและทกษะในการเรยนร ไดแก ความจ า การอาน เขยนการใชเหตผลอธบาย 2) หนาทของประสาทรบความรสกทงการสมผส มองเหน ไดกลนและรบรส 3) การรบรในเหตการณตางๆ ทงภายในและภายนอกตนเอง 4) การเหนคณคาในตนเอง 5) นสยประจ าตว 6) ความตงใจและสนใจสงตางๆ 7) ความเขาใจในตนเองตามสภาพทเปนจรง 8) ความหวงใยในตนเอง 9) การยอมรบในตนเองตามสภาพความเปนจรง 10) การจดล าดบความส าคญของการกระท ารจกเวลาในการกระท า 11) ความสามารถทจะจดการเกยวกบตนเอง 1.2.2 พลงความสามารถ 10 ประการ (Ten power component) เปนคณลกษณะทจ าเปนและเฉพาะเจาะจง ส าหรบการกระท าอยางจงใจเปนตวกลางเชอมการรบรและการกระท า ประกอบดวย 1)ความสนใจและเอาใจใสในตนเองในฐานะทตนเปนผรบผดชอบ 2) ความสามารถทจะควบคมพลงงานทางดานรางกายของตนเองใหสามารถปฏบตกจกรรม 3) ความสามารถทจะควบคมสวนตางๆ ของรางกายเพอการเคลอนไหวทจ าเปนเพอการดแลตนเอง 4) ความสามารถทจะใชเหตผล 5) มแรงจงใจทจะกระท าในการดแลตนเอง 6) มทกษะในการตดสนใจเกยวกบการดแลตนเองและปฏบตตามการตดสนใจ 7) มความสามารถในการเสาะแสวงหาความรเกยวกบการดแล ตนเองจากผทเหมาะสมและสามารถน าความรไปใชได 8) มทกษะในการใชกระบวนการทางความคดและสตปญญา การรบร การจดกระท า 9) มความสามารถในการจดระบบการดแลตนเอง 10) มความสามารถทจะปฏบตการดแลตนเองอยางตอเนองและสอดแทรกการดแลตนเองเขาเปนสวนหนงในแบบแผนการด าเนนชวต 1.2.3 ความสามารถในการปฏบตเพอดแลตนเอง (Capabilities for self – care operations) ประกอบดวย 1) ความสามารถในการคาดคะเน เปนความสามารถทจะเรยนรเกยวกบขอมลความหมายและความจ าเปนของการกระท า รปจจยภายในภายนอกทส าคญ เพอประเมนสถานการณ 2) ความสามารถในการปรบเปลยน เปนความสามารถในการตดสนใจเกยวกบสงทตนสามารถและควรกระท า เพอตอบสนองความตองการและความจ าเปนในการดแลตนเอง 3) ความสามารถในการลงมอปฏบต เปนความสามารถในการท ากจกรรมตางๆรวมถงการเตรยมการเพอการดแลตนเอง

1.3 ความตองการการดแลตนเองทงหมด(Therapeutic Self–care Demand : TSCD)หมายถง การปฏบตกจกรรม (Action demand)การดแลตนเองทงหมดทจ าเปนตองกระท าในชวงเวลาหนง เพอทจะตอบ สนองตอความจ าเปนในการดแลตนเอง (Self-care Requisites) ความตองการการดแลตนเอง ทงหมด (Therapeutic Self - care Demand) เปนเปาหมายสงสด (Ultimate goal) ของการดแลตนเองทจะถงซงภาวะสขภาพหรอความผาสก กจกรรมทจะตองกระท าทงหมดนจะทราบไดจากการพจารณาการดแลตนเองทจ าเปน ซงการดแลทจ าเปน (Self - care requisites : SCR) หมายถง กจกรรมทตองการใหบคคลกระท าหรอกระท าเพอบคคลอน ซงม 3 ดานดงน 1.3.1 การดแลตนเองทจ าเปนโดยทวไป ( Universal Self – care Requisites : USCR ) เปนความตองการของมนษยทกคนตามอาย พฒนาการ สงแวดลอมและปจจยอนๆ เพอใหคงไวซงโครงสรางและหนาทสขภาพและสวสดภาพของบคคลและความผาสก ซงความตองการจะมความแตกตางกนในแตละบคคลทงทางดาน

18


คณภาพหรอปรมาณตามอาย เพศ ระยะพฒนาการ ภาวะสขภาพ สงคมวฒนธรรม และแหลงประโยชน กจกรรมการดแลตนเองเพอตอบสนองตอความตองการน (Action demand) ประกอบดวย 1) คงไวซงอากาศ น าและอาหารทเพยงพอ 2) คงไวซงการขบถาย และการระบายใหเปนไปตามปกต 3) คงไวซงความสมดลยระหวางการมกจกรรมและการพกผอน 4) รกษาความสมดลระหวางการอยคนเดยวกบการมปฏสมพนธกบผอน 5) ปองกนอนตรายตางๆตอชวต หนาทและสวสดภาพ 6) สงเสรมการท าหนาทและพฒนาการใหถงขดสงสดภายใตระบบสงคมและความสามารถของตนเอง (promotion of normalcy) 1.3.2 การดแลตนเองทจ าเปนตามพฒนาการ (Developmental Self–care Requisites: DSCR)เปนความตองการการดแลตนเองทสมพนธกบระยะพฒนาการของบคคล สถานการณและเหตการณทเกดขนในแตละระยะของวงจรชวต เปนความตองการทอยภายใตความตองการการดแลตนเองทจ าเปนโดยทวไปแตแยกตามพฒนาการเพอเนนใหเหนความส าคญและความเฉพาะเจาะจง ดงน 1) พฒนาและคงไวซงภาวะความเปนอยทชวยสนบสนนกระบวนการของชวต และพฒนาการทจะชวยใหบคคลเจรญกาวสวฒภาวะตามระยะพฒนาการ เชน ทารกในครรภและในกระบวนการคลอด ทารกแรกเกด วยเดก วยรน วยผใหญ หญงตงครรภ ซงมความตองการการดแลตนเองทเฉพาะเจาะจงตามโครงสรางและหนาททเปลยนแปลง 2) ดแลเพอปองกนการเกดผลเสยตอพฒนาการโดยจดการเพอบรรเทา ลดความเครยดหรอเอาชนะตอผลทเกดจากภาวะวกฤตเชน ขาดการศกษา ปญหาการปรบตวในสงคม การสญเสยเพอน คชวต ทรพยสมบต หรอการเปลยนแปลงยายทอย เปลยนงาน เปนตน 3) ความตองการการดแลตนเองทจ าเปนในภาวะเบยงเบนทางดานสขภาพ (Health Deviation Self–care Requisite : HDSCR ) เปนความตองการทสมพนธกบความผดปกตทางพนธกรรมและความเบยงเบนของโครงสรางและหนาทของบคคล และผลกระทบของความผดปกต ตลอดจนวธการวนจฉยโรค และการรกษาความตองการนได 4) มการแสวงหาและคงไวซงการชวยเหลอทเหมาะสม 5) รบร สนใจและดแลผลของพยาธสภาพ ซงรวมถงผลกระทบตอการพฒนาการ 6) ปฏบตตามแผนการรกษา การวนจฉย การฟนฟสภาพและการปองกนพยาธสภาพอยางมประสทธภาพ 7) รบรและสนใจในการปองกนความไมสขสบาย จากผลขางเคยงการรกษาหรอจากโรค 8) ดดแปลงอตมโนทศนหรอภาพลกษณ ในการทจะยอมรบภาวะสขภาพและความตองการการดแลทางสขภาพทเฉพาะเจาะจงเพอคงไวซงความรสกมคณคาในตนเอง 9) เรยนรทจะมชวตอยกบผลของพยาธสภาพ หรอภาวะทเปนอยรวมทงผลจากการวนจฉยโรคและการรกษาเพอสงเสรมพฒนาการอยางตอเนอง ในการประเมนความตองการการดแลตนเองทจ าเปนในภาวะเบยงเบนทางสขภาพ จ าเปนตองค านงถงปญหาสขภาพของผปวยเปนหลก และยงมความตองการการดแลตนเองทจ าเปนโดยทวไป และตามระยะพฒนาการ 1.4 ปจจยพนฐาน (Basic Conditioning Factors : BCFs) เปนคณลกษณะบางประการหรอปจจยทงภายในและภายนอกของบคคลทมอทธพลตอความสามารถในการดแลตนเอง และความตองการการดแลตนเองทงหมด ปจจยพนฐานนยงเปนปจจยทมอทธพลตอความสามารถในบทบาทของพยาบาล ไดแก 11 ปจจย ดงน อาย เพศ ระยะพฒนาการ ภาวะสขภาพ ระบบบรการสขภาพ สงคมขนบธรรมเนยมประเพณ ระบบครอบครว แบบแผนการด าเนนชวต สงแวดลอมสภาพทอยอาศย แหลงประโยชนตางๆ ประสบการณทส าคญในชวต

2. ทฤษฎความพรองในการดแลตนเอง (The Theory of Self – care Deficit ) เปนแนวคดหลกในทฤษฎของโอเรม เพราะจะแสดงถงความสมพนธระหวางความสามารถในการดแลตนเองและความตองการการดแลตนเองทงหมดในชวงเวลาใดเวลาหนง ซงความสมพนธดงกลาวนนมไดใน 3 แบบ ดงน

2.1 ความตองการทสมดล (Demand is equal to abilities : TSCD = SCA ) 2.2 ความตองการนอยกวาความสามารถ (Demand is less than abilities : TSCD <SCA ) 2.3 ความตองการมากกวาความสามารถ (Demand is greater than abilities :TSCD>SCA )

19


ในความสมพนธของ 2 รปแบบแรกนนบคคลสามารถบรรลเปาหมายความตองการการดแลตนเองทงหมดได ถอวาไมมภาวะพรอง (no deficit) สวนในความสมพนธท 3 เปนความไมสมดลของความสามารถทมไมเพยงพอทจะตอบสนองความตองการการดแลตนเองทงหมดจงมผลท าใหเกดความบกพรองในการดแลตนเอง ความพรองในการดแลตนเองเปนไดทงบกพรองบางสวนหรอทงหมดและความพรองในการดแลตนเองเปนเสมอนเปาหมายทางการพยาบาล 3. ระบบการพยาบาล (The Theory of Nursing System) เปนกรอบแนวคดเกยวกบการกระท าของพยาบาลเพอชวยเหลอบคคลทมความพรองในการดแลตนเองใหไดรบการตอบสนองความตองการการดแลตนเองทงหมดและความสามารถในการดแลตนเองของบคคลไดรบการดแลใหถกน ามาใช ปกปอง และดแลตนเอง โดยใชความสามารถทางการพยาบาล ระบบการพยาบาลเปนระบบของการกระท าทมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลาตามความสามารถและความตองการการดแลของผรบบรการ ซงระบบการพยาบาลไดแบงออกเปน 3 ระบบ โดยอาศยเกณฑความสามารถของบคคลในการควบคมการเคลอนไหวและการจดกระท า

3.1 ระบบทดแทนทงหมด (Wholly compensatory nursing system) เปนบทบาทของพยาบาลทตองกระท าเพอทดแทนความสามารถของผรบบรการ โดยสนองตอบตอความตองการการดแลตนเองทงหมด ชดเชยภาวะไรสมรรถภาพในการปฏบตกจกรรม การดแลตนเองและชวยประคบประคองและปกปองจากอนตรายตางๆ และผทมความตองการระบบการพยาบาลแบบน คอ 3.1.1 ผทไมสามารถจะปฏบตในกจกรรมทจะกระท าอยางจงใจ ไมวารปแบบใดๆ ทงสน เชน ผปวยทหมดสต หรอ ผทไมสามารถควบคมการเคลอนไหวได ไดแก ผปวยอมพาต ผปวยไมรสกตว 3.1.2 ผทรบรและอาจจะสามารถสงเกต ตดสนใจเกยวกบดแลตนเองได และไมควรจะเคลอนไหวหรอจดการเกยวกบการเคลอนไหวใดๆ ไดแกผปวยดานออรโธพดกสทใสเฝอกหรอกระดกหลงหก 3.1.3 ผทไมสนใจหรอเอาใจใสในตนเอง ไมสามารถตดสนใจอยางมเหตผลในการดแลตนเอง เชน ผปวยทมปญหาทางจต 3.2. ระบบทดแทนบางสวน (Partly compensatory nursing system ) เปนระบบการพยาบาลใหการชวยเหลอทขนอยกบความตองการและความสามารถของผปวย โดยพยาบาลจะชวยผปวยสนองตอบ ตอความตองการการดแลตนเองทจ าเปนโดยรวมรบผดชอบในหนาทรวมกนระหวางผปวยกบพยาบาล ผปวยจะพยายามปฏบตกจกรรมในเรองทเปนการตอบสนองตอความตองการดแลตนเองทจ าเปนเทาทสามารถท าได สวนบทบาทของพยาบาลจะตองปฏบตกจกรรมการดแลบางอยางส าหรบผปวยทยงไมสามารถกระท าได เพอชดเชยขอจ ากดและเพมความสามารถของผปวยในการดแลตนเอง และกระตนใหมการพฒนาความสามารถในอนาคต การพยาบาลระบบนผปวยตองมบทบาทในการปฏบตกจกรรมการดแลบางอยางดวยตนเอง ผทมความตองการการพยาบาลแบบน คอ 3.2.1 ตองจ ากดการเคลอนไหวจากโรค หรอการรกษา แตสามารถเคลอนไหวไดบางสวน 3.2.2 ขาดความรและทกษะทจ าเปนเพอการดแลตนเองตามความตองการการดแลตนเองทจ าเปน 3.2.3 ขาดความพรอมในการเรยนรและกระท าในกจกรรมการดแลตนเองตนเอง 3.3 ระบบการพยาบาลแบบสนบสนนและใหความร (Educative supportive nursing System)เปนระบบการพยาบาลทจะเนนใหผปวยไดรบการสอนและค าแนะน าในการปฏบตการดแลตนเอง รวมทงการใหก าลงใจและคอยกระตนใหผปวยคงความพยายามทจะดแลตนเองและคงไวซงความสามารถในการดแลตนเอง ระบบการพยาบาลทง 3 ระบบเปนกจกรรมทพยาบาลและผปวยกระท าเพอตอบสนองความตองการการดแลตนเองทงหมด โดยมวธการกระท าไดใน 5 วธดงน 1) การกระท าใหหรอกระท าแทน 2) การชแนะ เพอชวย

20


ใหผปวยสามารถตดสนใจและเลอกวธการกระท าได 3) การสนบสนน เพอชวยใหผปวยคงไวซงความพยายาม และปองกนไมใหเกดความลมเหลว 4) การสอน เปนการพฒนาความรและทกษะทเฉพาะ 5) การสรางสงแวดลอม การพยาบาลจะมประสทธภาพไดนน ขนอยกบความสามารถทางการพยาบาล (Nursing agency : NA) เปนความสามารถของพยาบาลทไดจากการศกษา และฝกปฏบตในศาสตรและศลปะทางการพยาบาล ปจจยทมผลตอความสามารถทางการพยาบาล คอ ความร ประสบการณ ความสามารถในการลงมอปฏบต ทกษะทางสงคมแรงจงใจในการใหการพยาบาล อตมโนทศนของตนเกยวกบการพยาบาล ทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม เปนทฤษฎทประกอบดวย 3 ทฤษฎยอยและประกอบดวย 6 มโนทศน ทมความสมพนธกน

ทฤษฎการดแลตนเองของโอเรมกบกระบวนการพยาบาล ทฤษฎการพยาบาลของโอเรมสามารถน ามาประยกตใชในการดแลผปวยไดโดยการประยกตใชตามแนวคดกระบวนการพยาบาลทสามารถใชไดตงแตขนประเมนสภาพเปนตนไป ตามแนวคดของโอเรมประกอบดวย 3 ขนตอนดงน (Dennis,1997) ขนตอนท 1 ขนวนจฉยและพรรณนา (Diagnosis and Prescription) เปนขนตอนทระบถงความพรองในการดแลตนเอง โดยมขนตอนของการรวบรวมขอมลเกยวกบความสามารถในการดแลตนเอง ความตองการในการดแลตนเองทง 3 ดานรวมทงปจจยพนฐานทเกยวของ แลวจากนนจะพจารณาความสมพนธระหวางความสามารถกบความตองการการดแลตนเองเพอบงชถงภาวะพรองในการดแลตนเอง และเขยนขอวนจฉย ขนตอนท 2 ขนวางแผน (Design and Plan) เปนขนตอนทตอเนองเมอทราบถงความพรองในการดแลตนเองแลว จากนนจะท าการเลอกระบบการพยาบาลใหเหมาะสม แลวน ามาวางแผนโดยมการก าหนดเปาหมายหรอผลลพททางการพยาบาล(Expected Outcome ) และก าหนดกจกรรมการพยาบาล ขนตอนท 3 ขนปฏบตการพยาบาลและควบคม (Regulate and Control ) เปนขนตอนทพยาบาลน ากจกรรมไปลงมอปฏบตตามแผนการพยาบาล โดยมจดมงหมาย คอการบรรลความตองการการดแลตนเองทงหมด (TSCD) และในตอนนยงรวมถงการประเมนผลลพททางการพยาบาลวามประสทธภาพหรอไม และปกปองหรอพฒนาความสามารถหรอไม และน าขอมลยอนกลบเขาสการประเมนสภาวะอกครง ตามแนวคดของโอเรมไดมขนตอนทสอดคลองกบกระบวนการพยาบาลและสามารถน าไปประยกตใชได

Self - Care Theory Nursing Process 1. Diagnosis and Prescription 1. Assessment

2. Nursing Diagnosis 2. Design and Plan 3. Planning 3. Regulate and Control 4. Implementing

5. Evaluation

ตวอยางแผนการพยาบาลตามแนวคดของโอเรม

1. ประเมนความสามารถในการดแลตนเอง

21


- มการท างานของระบบประสาทปกต รบรรส กลน เสยง มองเหน และสมผสและความรสกเจบปวดรอนหนาวถกตอง - มความตงใจและสนใจเรยนรเกยวกบวธปฏบตตวขณะเจบปวย - มความสามารถพดคย สอสารกบบคคลอนไดด

- พบ Ostiolytic lesion at Rt clavicle 2. ประเมนความตองการการดแลตนเองตามความจ าเปนทง 3 ดาน USCR : เดนออกก าลงกายทกวนวนละ 15 นาท มอาการปวดตงบรเวณตนคอ มการเคลอนไหวแขนขางซายไดนอย ขณะเคลอนไหวจะรสกปวด ไดรบอาหารน าเพยงพอ ขบถายวนละ 1 ครงไมมปญหาการขบถาย พกผอนวนละ 6-7 ชม. HDSCR : รบประทานยาแคลเซยมวนละ 1 เมด รบรเรองการปฏบตตวไมตอเนอง ไมทราบผลการตรวจเลอด 3. ประเมนปจจยทเกยวของ (BCFs) : อาย 54 ป ปวยเปนโรคความดนสงมา 3 ปแลว อยกบภรรยาทบานเชา ผปวยมอาชพขายกวยเตยว 4. แผนการพยาบาล ความพรองในการดแลตนเอง : ความสามารถในการดแลตนเองเรองการท ากจกรรมบกพรอง จดมงหมายทางการพยาบาล : ใหผปวยสามารถดแลตนเองไดถกตอง ระบบการพยาบาล/ กจกรรมการชวยเหลอ ระบบสนบสนนและใหความร 1. ประเมนการท ากจกรรมและการประกอบอาชพรวมกบผปวยและญาต 2. ใหค าแนะน าเรองการเคลอนไหวแขนทถกตอง 3. ใหค าแนะน าเรองการรบประทานยาและการรบประทานอาหารทถกตองและเพยงพอ ทฤษฎการพยาบาลแบบเอออาทร หรอทฤษฎการดแลมนษย (Theory of Human Caring)

ดร.จน วตสน (Jean Watson) พฒนาทฤษฎขนในชวง ค.ศ. 1975-1979 วตสนไดรบปรญญาทางการพยาบาล ปรญญาโททางการพยาบาลสขภาพจตและการพยาบาลจตเวช และปรญญาเอกทางจตวทยาการศกษา

วตสน มความเชอวารากฐานการพยาบาลมประวตความเกยวพนกบมนษยธรรมนยม จงไดเสนอทฤษฎการดแลทเนนความเปนมนษย โดยชใหเหนองครวมของมนษยทมมตจตวญญาณเปนองคประกอบทส าคญ ซงเปนลกษณะเฉพาะของทฤษฎนทเปนประโยชนตอการสรางองคความรในศาสตรการพยาบาล แนวคดของวตสนไดรบอทธพลจากปรชญาตะวนออก และจากผลงานของนกปรชญา และนกจตวทยาตะวนตก เชน คาลโรเจอร (Carl Roger ) เปาหมายของการพยาบาลตามทฤษฎการดแลมนษยคอ ใหบคคลมภาวะดลยภาพของกาย จต และจตวญญาณ ซงกอใหเกดการเรยนร การเหนคณคา และการดแลเยยวยาตนเอง การดแลตามแนวคดของ วตสนเปนอดมคตหรอเปนขอก าหนดทางศลธรรมเพอด ารงไวซงคณคา และศกดศรของความเปนมนษย กระบวนการดแลเกดขนเมอมปฏสมพนธระหวางพยาบาลและผรบบรการ ซงตางกเปนบคคลองครวมของกาย-จตใจ-จตวญญาณทมประสบการณ ชวตประกอบกนเปนสนามปรากฏการณเฉพาะทบคคลทงสองเขาถงจตใจกน (Transpersonal Caring) มการรบรตรงกนในการตดสนใจเลอกปฏบตสงทด และเหมาะสมทสดในสถานการณนนเพอตอบสนองความตองการทาง

22


สขภาพของผรบบรการ จงเปนการท างานรวมกนอยางเสมอภาพ (Coparticipant) กระบวนการดแลทจะท าใหเขาถงจตใจกนไดตองอาศยปจจยการดแล 10 ประการ ซงจะกลาวรายละเอยดตอไป ขอตกลงเบองตน (Assumption related to Human Caring Values in Nursing) วตสนกลาวถงขอตกลงเบองตนทสมพนธกบคณคาการดแลมนษยในการพยาบาล ไว 11 ประการ (Watson,1988 : 32-33) ไดแก

1. การดแลและความรกเปนพลงสากล 2. มนษยตองการความรกและการดแลซงกนและกน ซงเปนสงจ าเปนตอการด ารงชวตแตกมกละเลยทจะ

ประพฤตปฏบตตอกน จงจ าเปนตองสงเสรมใหมมากขน เพอจะไดอยรวมกนอยางมอารยธรรม 3. การพยาบาลเปนวชาชพทใหการดแล การรกษาไวซงคานยมนมผลตอพฒนาความมอารยธรรมของมวล

มนษย ซงแสดงใหเหนถงประโยชนของวชาชพตอสงคม 4. กอนใหการดแลบคคลอน เราตองตงเจตนาดแลตนเองดวยความสภาพออนโยน และรกษา ศกดศรของ

ตนเองเราจงจะสามารถเคารพและใหการดแลผอนดวยความสภาพออนโยนและเคารพในศกดศรของผอน 5. การพยาบาลตองยดถอการดแลความเปนมนษยในสวนทเกยวของกบภาวะสขภาพดและการเจบปวย 6. การดแลเปนแกนกลางของการพยาบาล และเปนจดเนนในการปฏบตการพยาบาล 7. การดแลเชงมนษยนยมไมวารายบคคลหรอกลมบคคล ไดรบความสนใจจากระบบบรการสขภาพนอยลง 8. คานยมเกยวกบการดแลของพยาบาลถกบดบงไว เนองจากการใชเทคโนโลยทางการแพทยเพมขนคานยม/

อดมคตการดแลทเนนความเปนมนษยจงอยในภาวะวกฤต 9. การอนรกษไว และการศกษาเรองการดแลมนษยใหมความกาวหนา เปนประเดนส าคญของวชาชพการ

พยาบาลทงในปจจบนและอนาคต 10. การดแลมนษยท าไดโดยการมปฏสมพนธตอกนเทานน จงเปนการสอนใหคนพบความเปนมนษย 11.ประโยชนของวชาชพการพยาบาลตอสงคมโดยรวมอยทการยดมนในอดมการณการดแลเชงมนษยนยมทง

ดานทฤษฎ การปฏบต และการวจย กระบวนทศนหลกเกยวกบทฤษฎ

บคคล (Person) เปนองครวมประกอบดวยกาย ใจและจตวญญาณ ซงจตวญญาณเปนแกนตวตน(Self) ของบคคล เปนแหลงทเกดความตระหนกในตนเอง ความรสกขนสง และเปนพลงภายในบคคลมการเจรญเตบโตและพฒนาอยางตอเนอง สขภาพ (Health) เปนภาวะทมดลยภาพและมความกลมกลนระหวางจตใจ รางกายและจตวญญาณหรอมความสอดคลองเปนอนหนงอนเดยวกนระหวางตวตนตามทรบรและตวตนตามทประสบจรง สวนการเจบปวย(Illness)เปนภาวะทไมมดลยภาพของจตใจ รางกายและจตวญญาณ ทมความไมสอดคลองระหวางตวตนตามทรบรและตวตนตามทประสบจรง ซงความไมกลมกลนนท าใหเกดโรค (Disease) และการเจบปวยทเกดขนอาจไมจ าเปนตองมโรคกได การพยาบาล (Nursing) เปนกระบวนการดแลทเขาถงจตใจและความรสกของบคคล (Transpersonal Caring)ในการสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค การเยยวยาการเจบปวยและการฟนฟสขภาพ ซงมเปาหมายเพอชวยใหบคคลเพมดลยภาพในตนเอง เกดความรในตนเอง เคารพนบถอตนเอง ดแลเยยวยาตนเอง เกดความประจกษรในความหมายของสภาวะตางๆ ทเกดขนในชวต การดแลตามแนวคดนเปนคณธรรมของการพยาบาลเพอปกปอง สงเสรมและพทกษศกดศรความเปนมนษย

23


สงแวดลอม (Environment) เปนสงแวดลอมทงทางกายภาพสงคมวฒนธรรมและจตวญญาณซงมการเปลยนแปลงอยางตอเนอง สงแวดลอมเหลานมอทธพลตอการรบรและพฒนาของบคคลทอาศยอยในการดแลซงกนและกนระหวางบคคล คานยมของสงคมเปนปจจยส าคญในการสงเสรมใหการดแลเกดขน

มโนทศนหลกของทฤษฎ 1. การดแลทเขาถงจตใจของบคคล(Transpersonal Caring) เปนการดแลทเขาถงความรสกของบคคล

มไดเปนเพยงการพบสมผสกนในชวงเวลาหนงเทานน หากแตเปนประสบการณ หรอเหตการณทมความเกยวของกบอดต ปจจบนและอนาคต การดแลทเขาถงความรสกจงมความหมายมากกวาการพบเจอกนจรงในชวงเวลาทเกดขน ผรบการดแลและผดแลสามารถเขาถงความรสกและสมผสจตใจซงกนและกน จตวญญาณ หลอมรวมเปนหนงเดยวกน (A spiritual Union Occurs Between the Two Persons) อนจะท าใหคนพบพลงภายในตนเองและการควบคมตนจากภายในตน โดยตางกสามารถอยเหนอตนเอง เวลา สถานท ภมหลงของกนและกน หรอกลาวอกนยหนงไดวา พยาบาลเขาไปสสนามปรากฏการณของผอน และผอนกเขามาในประสบการณของพยาบาล ท าใหผดแลรกษาไวซงศกดศรของผรบการดแล การดแลทเขาถงจตใจของบคคลจะเกดขนไดนนจะเกยวของกบความเปนตวตนของบคคลและลกษณะตางๆในเรองตอไปน 1.1 ตวตน (Self) บคคลมตวตนทงลกษณะทเปนอยจรง (Self as it is) และตวตนในอดมคต (Ideal Self)ทบคคลอยากจะเปน รวมทงมตวตนสงสดคอ จตวญญาณ (Spiritual Self) ซงเปนแหลงทเกดควาตระหนก ความรสกส านกขนสง เปนพลงภายในทจะท าใหบคคลอยเหนอตวตนปกตได 1.2 สนามปรากฏการณ (Phenomena Field) หมายถงภมหลงหรอประสบการณชวตของบคคลทเปนลกษณะเฉพาะของตน เรยกวา สนามปรากฏการณของชวต ซงบคคลใชเปนกรอบอางองและใหความหมายตอสรรพสงตาง ๆ ทงในอดตปจจบน และอนาคตตามการรบรและประสบการณ 1.3 การดแลทเกดขนจรง (Actual Caring Occasion) เปนการดแลขณะเวลาทพยาบาลผใหการดแลและผรบการดแลรบรตรงกนหรอเขาใจถงความรสกซงกนและกน มการแลกเปลยนประสบการณชวต มโอกาสตดสนใจเกยวกบวธทจะมาปฏสมพนธตอกนในชวงขณะนนๆ เลอกปฏบตหรอกระท าสงทดทสด หรอเหมาะสมทสดในสถานการณนนๆ ซงนบเปนการท างานรวมกนอยางเสมอภาค (co-participant)ระหวางพยาบาลและผรบบรการเปนผลใหบคคลดแลเยยวยาตนเอง และเรยนรความหมายของสภาวะทเกดขนในชวต 2. ปจจยการดแล (Carative Factors)เปนปจจยทเปนตวเชอมตอ ตามแนวคดของวตสนอาศยปจจยการดแล 10 ประการ ดงน (George, Julia B, 2002 )

2.1 ระบบคณคาการสรางประโยชนตอเพอนมนษย(Humanistic Altruistic System of values) การดแลอยบนพนฐานของคณคาสากล คอ คณคาของความเปนมนษย และคณคาการเหนแกประโยชนของผอน คณคาของมนษยไดแก ความเมตตา ความหวงใย ความเหนใจ ความรกตอตนเองและผอน สวนคณคาการเหนแกประโยชนผอน คอ ความมงมนและความพงพอใจทเกดขนจากการให คณคาเหลานสงเสรม จรยธรรมการดแลเชงวชาชพ

2.2 ความศรทธาและความหวง (Faith-Hope) การสรางความเชอ และสงทมความหมายตอผปวยเพอจะชวยสงเสรมและคงไวซงสขภาพ พยาบาลสามารถสงเสรมใหผปวยมความศรทธาและความหวงในสงทผปวยยดมน รวมทงความศรทธาตอแผนการรกษาพยาบาลและความสามารถของพยาบาล 2.3 ความไวตอความรสกของตนเอง และบคคลอน (Sensitivity of Self and others) การสรางความไวตอความรสกตอตนเอง ท าใหเขาใจถงความรสกของตน และเกดการยอมรบตนเองและบคคลอน การสรางความไวตอความรสกน ชวยใหบคคลมการพฒนาดานจตวญญาณ 2.4 การสรางสมพนธภาพการชวยเหลอไววางใจ(Helping-Trusting Human Caring Relationship) การสรางสมพนธภาพการดแลชวยเหลอ เปนแกนหลกของการดแลสขภาพ การดแลทเขาถงจตใจของผปวยนนทง

24


พยาบาล และผปวยสามารถเขาสประสบการณชวตซงกนและกน การสรางสมพนธภาพนจงอาศยการสอสารทมประสทธภาพ 2.5 การยอมรบการแสดงออกของความรสกทงทางบวกและทางลบ(Expressing Positive and Negative Feelings) ความรสกมอทธพลตอความคดและพฤตกรรมการกระท าของบคคล จงควรตองพจารณาความรสกทงทางบวกและลบในกระบวนการดแล การยอมรบตนเองและบคคลอน ซงจะชวยสงเสรมใหเกดการเยยวยา (Healing)และการคนหาความหมายของการเปนอยของชวต 2.6 การใชการแกปญหาอยางสรางสรรคในกระบวนการดแล(Creative Problem-Solving Caring Process) ในกระบวนการแกปญหาซงประกอบดวยการประเมนสภาพ การวางแผน การน าแผนไปปฏบตและการประเมนผล พยาบาลใชพลงตนเองและความรทกหมวด ไดแก วทยาศาสตร สนทรยศาสตร จรย-ศาสตร โดยการจนตนาการและตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสมแกผปวย ในแตละสถานการณ 2.7 การสงเสรมการเรยนการสอนทเขาถงจตใจของบคคล(Transpersonal Teaching and Learning)พยาบาลและผปวยเรยนรรวมกนในกระบวนการเรยนการสอน พยาบาลตองมความสามารถ ทจะเขาถงการรบร ความรสก และความเขาใจซงกนและกน ทงพยาบาลและผปวยเปนทงผเรยนและผสอน ทงนมเปาหมายเพอแกปญหาและสงเสรมสขภาพผปวย 2.8 การประคบประคอง สนบสนน และแกไขสงแวดลอมดานกายภาพ จตสงคมและจตวญญาณ(Supportive, Protective, and/or Corrective Mental, Physical, Societal and Spiritual Environment)การดแลเอาใจใสและใหการประคบประคองสงแวดลอมทงดานกายภาพ จตสงคมและจตวญญาณเปนการสงเสรมอตมโนทศนทดและเพมความรสกการมคณคาในตนเองของผปวย ซงจะชวยสงเสรมสขภาพและการเยยวยา 2.9 การชวยเหลอเพอตอบสนองความตองการของบคคล (Human Needs Assistance) ในการมชวตอยบคคลมความตองการทงดานชวภาพ จตสงคม และพฒนาดานจตวญญาณ การไดรบการตอบสนองความตองการชวยใหบคคลมการเจรญเตบโตและพฒนาการ พยาบาลจะชแนะใหผปวยแตละบคคลไดพจารณา คนหาความตองการทมความส าคญมากทสดส าหรบเขา และชวยเหลอใหเขาไดบรรลความตองการ 2.10 การเสรมสรางพลงจตวญญาณในการมชวตอย (Existential-Phenomenological-spiritual Forces) จตวญญาณเปนแกนหรอตวตนภายในบคคล เปนสงทชวยใหบคคลคนพบคณคาความหมายและเปาหมายของชวต จตวญญาณของบคคลจะมการพฒนาตามประสบการณของชวต ซงจะเกยวของกบ ความเชอความศรทธาในศาสนา พยาบาลสามารถชวยใหบคคลไดสะทอนคดเพอคนพบพลงภายในทจะท าใหเกดความเขาใจสจธรรมของชวต ใหความหมายตอสภาวะของชวตทงยามเจบปวยและมสขภาพด ทงนพยาบาลตองเปนผทมการพฒนามตจตวญญาณของตนเองอยางตอเนอง ทฤษฎการดแลเอออาทรกบกระบวนการพยาบาล ทฤษฎการพยาบาลของวตสนสามารถน ามาประยกตใชในการดแลผปวยไดโดยการประยกตใชตามแนวคดกระบวนการพยาบาลทสามารถใชไดตงแตขนประเมนสภาพเปนตนไปดงน ขนประเมนสภาพ (Assessment) โดยทมการประเมนสภาพผปวยจากความตองการ 4 ระดบตามแนวคดของวตสน คอ ความตองการดานกายภาพและชวภาพ (Biophysical needs) ความตองการดานกายและจตใจ (Psycho-physical needs) ความตองการดานจตสงคม (Psycho-social needs)และความตองการการพฒนาภายในตน (Intrapersonal needs) ซงความตองการนวตสนประยกตตามแนวคดของ Maslow ประเมนสภาพรางกายและการตรวจทางหองทดลอง ในการประเมนความตองการจะประเมนตามทศนะของผปวยวาเขารบรปญหาตามความตองการ แตละระดบอยางไร

25


ขนวนจฉยทางการพยาบาล (Nursing Diagnosis) การวนจฉยการพยาบาลเปนการวนจฉยปญหาในกรอบความตองการทง4 ระดบทไดจากขอมลการรบรของผปวยและจากการประเมนสภาพรางกายและการตรวจทางหองทดลอง การเขยนขอวนจฉยเปนการระบปญหาทเกดเนองจากการไมไดรบการตอบสนองความตองการรวมทงระบสาเหต ซงอาจเปนไดทงปญหาจะเลอกใชปจจยการดแล 10 ประการ ทเหมาะสมในการแกไข แตละปญหา และในแตละปญหาอาจใชปจจยการดแลหลายปจจยกเปนไดทาเลนโต (Talento,1995 ) ไดแสดงตวอยางการประยกตใชทฤษฎการดแลมนษย โดยผานกระบวนการพยาบาล ขนวางแผนการพยาบาล (Nursing plan) การวางแผนการพยาบาลจะวางแผนรวมกบผปวย โดยมการตกลงในจดมงหมายรวมกน และก าหนดกจกรรมซงการทจะไดกจกรรมทเหมาะสมและเกดการมสวนรวมไดนน จะตองมการน าแนวคดปจจยการดแล 10 ประการมาเลอกใช ขนปฏบตการพยาบาล (Implementation) การปฏบตการทจะใหไดตามแผนนนพยาบาลตองใชทกษะการสรางสมพนธภาพ และแนวคดปจจยการดแล 10 ประการเปนตวเชอมใหเกดรบรซงกนและกน และเกดความรวมมอในการดแลสขภาพใหบรรลจดมงหมาย ขนประเมนผล(Evaluation) การประเมนจะด าเนนการหลงการปฏบตการพยาบาลโดยประเมนตามจดมงหมาย ซงมเกณฑการประเมนเปนตวตดสนวาบรรลจดมงหมายมากนอยเพยงใด การประเมนผลนนผปวยมสวนในการประเมนและรวมรบรดวยเสมอ แลวน าผลทไดนนมาทบทวนและวางแผนตอไปเนองจากกระบวนการดแลตามกรอบทฤษฎนมงเนนการมสมพนธภาพและปฏสมพนธซงกนและกนทเขาถงความรสกหรอมการสมผสจตใจกน ดงนนทกขนตอนของกระบวนการพยาบาลจะเนนความรวมมอระหวางพยาบาลกบผปวย

สรป ทฤษฎการพยาบาลเปนศาสตรทางการพยาบาลทแสดงองคความรเฉพาะทางการพยาบาลทพยาบาลวชาชพจะตองท าความเขาใจและสามารถน าไปประยกตใชในการปฏบตการพยาบาลไดเปนอยางด ความจ าเปนของทฤษฎการพยาบาลตอวชาชพมผลมาจากความเจรญกาวหนาของวทยาการทางการแพทยและการสาธารณสข ตลอดจนการเปลยนแปลงลกษณะของความตองการบรการทางดานสขภาพอนามยของผรบบรการจากความตองการบรการดานปรมาณเปนความตองการดานคณภาพมากขน ท าใหวชาชพการพยาบาลพยายามทจะพฒนาการปฏบตการพยาบาลใหมคณภาพตอบสนองความตองการของผรบบรการมากขนตามการเปลยนแปลงดงกลาว ดวยการเปลยนแปลงแนวทางปฏบตการพยาบาลซงแตเดมนนสวนใหญยงยดถอแนวความคดทางดานการรกษาเปนแกน ท าใหลกษณะของการบรการขาดเอกภาพของวชาชพไป ความพยายามทจะเสรมสรางเอกภาพและความเปนวชาชพทสมบรณแบบท าใหเกดทฤษฎการพยาบาลขน ทฤษฎการพยาบาลชวยใหวชาชพมองคความร และเนอหาสาระทเปนเอกลกษณเฉพาะของตนเอง แสดงความสามารถทางสตปญญาและการตดสนใจทดในการปฏบตงานและปฏบตงานอยางมประสทธภาพ โดยมความรบผดชอบในวชาชพเปนหลก ดงนนจะเหนไดวาทฤษฎทางการพยาบาลจงมความจ าเปนตอวชาชพอยางยง แหลงอางอง กนกนช ชนเลศสกล. (2541). ทฤษฎการดแลมนษยของวตสน. เอกสารประกอบการบรรยาย.

คณะพยาบาลศาสตร. มหาวทยาลยบรพา. จนตนา ยนพนธ. (2529). ทฤษฎการพยาบาล. กรงเทพมหานคร : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย. บงอร ส าล. (2535). ทฤษฎการพยาบาล : ในแนวคดพนฐานและหลกการพยาบาล. กรงเทพมหานคร : องคการ สงเคราะหทหารผานศก. ปยวาท เกสมาส. (2531). ทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม : ในทฤษฎการพยาบาล. เพญศร ระเบยบ บรรณาธการ. กรงเทพมหานคร : คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล.

26


ฟารดา อบราฮม. (2546). ปฏบตการพยาบาล ตามกรอบทฤษฎการพยาบาล. กรงเทพฯ : สามเจรญพานชย. เพญศร ระเบยบ ( บรรณาธการ ). (2531). ทฤษฎการพยาบาล. กรงเทพมหานคร : คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล. สมจต หนเจรญกล. (2533). ทฤษฎการพยาบาลของโอเรม. กรงเทพฯ : ภาควชาพยาบาลศาสตร คณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบด มหาวทยาลยมหดล. สมจต หนเจรญกล. (2543). การพยาบาล : ศาสตรของการปฏบต. กรงเทพฯ : ว เจ พรนตง. Dennis, C. N. (1997). Self – Care Deficit Theory of Nursing : Concepts and Applications. Missouri : Mosby – Year Book,Inc. Fawcett, J. (1995). Analysis and evaluation of conceptual model of nursing. Philadelphia : F.A.David. George, J.B. (editor). (1985). Nursing Theories : The base for professional nursing practice. 2 nd.ed..New Jersey : Prentice – Hall Inc., Englewood Cliffs. George, J.B. (2002). Nursing Theories : The Base for Professional Nursing Practice. New Jersey : Prentice Hall. Meleis, A.I. (1997). Theoretical Nursing. Philadelphia : Lippincott. McEwen, M. & Wills, E. M. (2002). Theoretical Basis for Nursig. Philladelphia : Lippincott Williams & Wilkins. Orem, D.E. (1980). Nursing : Concepts of practice. 2 nd. ed., New York : McGraw – Hill Book Company. Roy, Sister Callista., Andrews, Heather A. (1991). The Roy Adaptation Model : The Definitive Statement. California : Appleton & Lange. Roy, Sister Callista., Andrews, Heather A. (1999). The Roy Adaptation Model : The Definitive Statement. California :Appleton & Lange. Nelson-Marten, P., Hecomovich, K, Pangle, M. (1998). "Caring Theory : A Framework for Advanced Practice Nursing," Advanced Practice Nursing Quarterly., 4(1) : 70-77. Schroeder, C., and Maeve, M.K. (1992). "Nursing Care Partnerships at the Denver Nursing Project

in Human Caring : An application and Extension of Caring Theory in Practice," Advances in Nursing Science. 15(2) : 25-38. Tolento, B., Watson, J. In J.B. George. (Ed.). (1995). Nursing theories ; The base for Professional

nursing practice. 4th ed. Englewood Cliffs, NJ : Prentice Hall International. Watson,J. (1988). "New Dimensions of Human Caring Theory." Nursing Science Quarterly. 1 : 175-181. Watson,J. (1990). "Transpersonal Caring : A Transcendent View of Person, Health and Nursing."

In M.E. Parker (Ed.). Nursing Theories in Practice. New York : National League for Nursing. Watson,J. (1997). "The The Theory of Human Caring : Retrospective and Prospective." Nursing

Science Quarterly. 10(1) : 49-52. Watson,J. (1999). Postmodern nursing. London : Harcourt Brace and Company Limited. Watson,J. (1999). Spiritual in Human. London : Harcourt Brace and Company Limited.

เอกสารประกอบการสอน รายวิชา 503541...

Documents