ເອກະສານປະກອບການສອນວຊາ

ການຈດການສຂະພາບສດ 1 Animal Health Management 1

ສ າລບຫ ກສດຊນສງ ກະສກ າ ແລະ ປາໄມ ເຂດເນນສງ

ຂຽນໂດຍ: ອຈ. ອ າໄພວນ ສກສນຕ ອຈ. ສລພງ ຄນທະວງ

ກວດແກໂດຍ: ຄະນະກ າມະການພດທະນາຫ ກສດ

ສງຫາ 2016

i

ຄ ານ າ ເພ ອຈດຕງປະຕບດ ແລະ ບນລ 3 ແຜນງານ ແລະ 10 ແຜນດ າເນນງານ ຂອງກະຊວງກະສກ າ ແລະ ປາໄມ ວາງອອກ ກ ຄ 3 ເປາໝາຍການພດທະນາຂອງລດຖະບານ ແລະ ແຜນຍດທະສາດການພດທະນາເສດຖະກດ-ສງຄມ ແຫງຊາດ ຄງທ VIII ຂອງລດຖະບານແຫງ ສປປ ລາວ ແຕນຮອດປ 2020 ໂດຍຖ ເອານະໂຍບາຍ ການຫດຜອນຄວາມທກຍາກຂອງປະຊາຊນລງເທ ອລະກາວ, ນ າພາປະເທດຊາດ ໃຫຫດພນອອກຈາກການເປນປະເທດດອຍພດທະນາ ແລະ ການສາງສາປະເທດຊາດ ໃຫກາຍເປນປະເທດອດສາຫະກ າ ແລະ ທນສະໄໝ, ກະຊວງກະສກ າ ແລະ ປາໄມ ໄດຖ ເອາວຽກງານ ການກ ສາງຊບພະຍາກອນມະນດດານກະສກ າ ແລະ ປາໄມ ເປນວຽກງານບລມະສດໜ ງທມຄວາມສ າຄນ ໃນການພດທະນາຂະແໜງ ການກະສກ າ ແລະ ປາໄມ ໃຫມຄວາມກາວໜາ ປະຈບນເຫນໄດວາ ພະນກງານວຊາການດານກະສກ າ ແລະ ປາໄມໃນລະດບຕາງໆໃນຂອບເຂດທວປະເທດ ຍງບ ທນມຄນນະພາບດເທາທຄວນ ແລະ ມຈ ານວນບ ພຽງພ ນບແຕຂນສນກາງລງຮອດທອງຖນ. ສະນນກະຊວງກະສກ າ ແລະ ປາໄມ ໄດກ ານດຍດທະສາດການປບປງ ແລະ ພດທະນາລະບບການສ ກສາດານກະສກ າ ແລະ ປາໄມແຕນຫາ ປ 2020 ເຊງຈດປະສງຕນຕ ຂອງຍດທະສາດ ແມນການພດທະນາສມ ແຮງງານຂອງຊບພະຍາກອນມະນດ ໂດຍມການເຊ ອມໂຍງການຮຽນ-ການສອນ ໃຫເຂາກບລະບບການສງເສມ ແລະ ຕະຫ າດແຮງງານ, ການສາງຫ ກສດທເນນຄວາມຊ ານານ, ການສດສອນທເນນເອາຜຮຽນເປນສນກາງ. ດງນນ ການພດທະນາຊບພະຍາກອນມະນດດານກະສກ າ ແລະ ປາໄມ ຈ ງມຄວາມຈ າເປນຕອງໄດມການປບປງ ແລະ ກ ສາງໃໝ ດວຍຮບການຝ ກອບຮມ, ຍກລະດບໄລຍະສນ, ໄລຍະກາງ ແລະ ໄລຍະຍາວ ເພ ອສາງໃຫໄດນກວຊາການທມຄວາມຮຄວາມສາມາດ, ມຄວາມຊ ານານ ແລະ ມຄນສມບດທເໝາະສມ. ເພ ອຕອບສະໜອງ ໃຫທວງທນກບສະພາບການດງກາວ, ທາງວທະຍາໄລກະສກ າ ແລະ ປາໄມພາກເໜ ອ ຈ ງໄດພດທະນາຫ ກສດຊນສງ ກະສກ າ ແລະ ປາໄມເຂດເນນສງຂ ນ ເຊງປະກອບດວຍ 4 ສາຂາວຊາ ເຊນ: ປກຝງ, ລຽງສດ ແລະ ການປະມງ, ປາໄມ ແລະ ທລະກດກະສກ າ. ຫ ກສດນ ໄດເນນຄວາມຊ ານານ ແລະ ຄວາມຕອງການຂອງຕະຫ າດແຮງງານ ເພ ອກ ສາງພະນກງານວຊາການດານການກະສກ າ ແລະ ປາໄມ ອອກຮບໃຊສງຄມ ໃນບນດາແຂວງພາກເໜ ອ ຂອງ ສປປ ລາວ ແລະ ໄດປະຕບດຕາມຂ ຕກລງຂອງລດຖະມນຕກະຊວງສ ກສາທການ ແລະ ກລາ ວາດວຍມາດຕະຖານຫ ກສດແຫງຊາດລະດບຊນສງທກປະການ ເພ ອເຮດໃຫການຮຽນການສອນໄດຮບຜນດ ແລະ ມຄວາມສະດວກ, ຈະຕອງມການພດທະນາບນດາເອກະສານທສ າຄນຂອງຫ ກສດ ເຊນ: ເອກະສານຫ ກສດ, ຄ າອະທບາຍເນ ອໃນຫຍ ຂອງແຕລະວຊາ, ແຜນການຮຽນການສອນ ແລະ ເນ ອໃນການສດສອນລະອຽດຂອງແຕລະວຊາ ຫ ເອນວາ: ປ ມຄມ ການຮຽນການສອນ. ສະນນ ຈ ງໄດມການພດທະນາປ ມຄມ ຂອງແຕລະວຊາທມໃນຫ ກສດດງກາວນ ເພ ອຕອບສະໜອງຈດປະສງຂອງຫ ກສດ ທເນນໃສ 5 ອງປະກອບຫ ກດງນ: 1). ການສາງຄວາມຊ ານານ, 2). ການພດທະນາແບບຍ ນຍງ, 3). ຕດພນກບການຜະລດກະສກ າ ແລະ ປາໄມເຂດເນນສງ, 4). ເນນການເຮດພາກປະຕບດຕວຈງ, ແລະ 5). ການມສວນຮວມດານບດບາດຍງຊາຍ ໃນການພດທະນາປ ມຄມ ເຫ ານ ໄດມການມອບໝາຍໃຫອາຈານຮບຜດຊອບສດສອນຫ ກ ແລະ ອາຈານຊວຍເປນຜຂຽນຂ ນ ໂດຍໄດຜານຂະບວນການ ແລະ ຂນຕອນທຈ າເປນຕາງໆ ເຊນ: ການຝ ກອບຮມກຽວກບຫ ກການ, ການໄປທດສະນະສ ກສາ, ການຄນຄວາເອກະສານ ແລະ ຂ ມນທກຽວຂອງ, ການແລກປຽນຄ າຄດເຫນ ແລະ ຂ ຄ າປ ກສາຈາກບນດາຜມຄວາມຮ ແລະ ປະສບການ ຈາກສະຖາບນການສ ກສາ ແລະ ໜວຍງານອ ນໆ. ຫ ງຈາກນນ ກ ໄດມການກວດແກເນ ອໃນ ໂດຍຄະນະຊນ າ ແລະ ຄະນະກ າມະ

ii

ການພດທະນາຫ ກສດຂອງວທະຍາໄລ, ເຊງປະກອບດວຍ: ທານ ຄ າຜຍ ພອນໄຊ, ທານ ເພດສະໝອນ ຖານະສກ, ທານ ທອງສະມດ ພມມາສອນ, ທານ ອ າໄພວນ ສກສນຕ, ທານ ທອງເພດ ຈດຕະບບຜາ, ທານ ສສກ ວລະບດ, ທານ ນ. ໜ ຄ າ ວລະວງສາ, ທານ ພທອນ ຈນທະວງສາ, ທານ ອທອງ ວງແສນເມ ອງ, ທານ ມນຊາ ພງບນດດ, ທານ ຈນທອນ ທອງສະໄໝ, ແລະ ທານ ນກອນ ສດທວງ. ນອກຈາກນນ ກ ຍງມ ທານ ນາງ Andrea Schroeter ແລະ ທານ ນາງ Silvia Junt ຫວໜາໂຄງການປບປງວທະຍາໄລກະສກ າ ແລະ ປາໄມ ພາກເໜ ອ (SURAFCO) ພອມດວຍບນດາຊຽວຊານທປ ກສາທາງດານເຕກນກ ທງພາຍໃນ ແລະ ຕາງປະເທດອກຈ ານວນໜ ງ ໃຫການສະໜບສະໜນຢາງໃກຊດ ວຽກງານພດທະນາຫ ກສດ ແມນຈດປະສງໜ ງທສ າຄນຂອງໂຄງການ SURAFCO ທໄດຈດຕງປະຕບດໂດຍ ອງການ HELVETAS Swiss Intercooperation ພາຍໃຕການສະໜບສະໜນທ ນຈາກອງການຮວມ ແລະ ພດທະນາຂອງປະເທດສະວດເຊແລນ (SDC) ຕງແຕປ 2009 ເປນຕນມາ, ແລະ ໄດຮບການສະໜບສະໜນດານເຕກນກ ໃນການພດທະນາໂຄງສາງຂອງຫ ກສດ ຈາກຄະນະກະເສດສາດ, ປາໄມ ແລະ ວທະຍາສາດອາຫານ ຂອງມະຫາວທະຍາໄລເບນ (HAFL) ວທະຍາໄລກະສກ າ ແລະ ປາໄມພາກເໜ ອ ຂ ສະແດງຄວາມຂອບໃຈ ແລະ ຮບນຄນນ າທກພາກສວນທກຽວຂອງ ທໄດໃຫການສະໜບສະໜນທາງດານທ ນຮອນ ແລະ ວຊາການ, ການມສວນຮວມໃນການຄນຄວາ ແລະ ພດທະນາປ ມຄມ ນຂ ນ ເພ ອນ າໃຊເຂາໃນການຮຽນການສອນ. ນອກຈາກນນ ເອກະສານດງກາວນ ຍງສາມາດນ າໄປປບໃຊໃນທກໆວທະຍາໄລກະສກ າ ແລະ ປາໄມ ໃນທວປະເທດ. ໃນການຈດຕງປະຕບດຕວຈງນນ, ຖາຫາກພບເຫນຂ ຂາດຕກບກຜອງ ແລະ ຄວາມບ ສອດຄອງເໝາະສມປະການໃດ ກະລນນາສງຂ ຄດເຫນ ແລະ ຄ າຕ າໜຕຊມໄປທວທະຍາໄລກະສກ າ ແລະ ປາໄມ ພາກເໜ ອຊາບ ເພ ອຈະໄດນ າໄປປບປງແກໄຂໃຫດກວາເກາໃນອະນາຄດ

iii

ບດນ າ ປ ມຄມ ກຽວກບ “ການຈກການສຂະພາບສດ 1” ເຫ ມນຜຂຽນໄດຂຽນຂ ນ, ໂດຍມຈດປະສງ ເພ ອແນໃສຮບໃຊການຮຽນການສອນ ໃນລະບບໃນລະບບຊນສງ ຂອງວທະຍາໄລກະສກ າ ແລະ ປາໄມພາກ ເໜ ອ. ຜຂຽນໄດຮວບຮວມ ແລະ ຮຽບຮຽງຂ ນມາຈາກເອກະສານ ແລະ ປ ມຄມ ທເປນພາສາລາວ ແລະ ພາສາຕາງປະເທດ, ຜນຂອງການທດລອງທາງດານການລຽງສດຕາງໆ ແລະ ຈາກການສອບຖາມນ າຜປະສບຜນສ າເລດໃນທາງດານການລຽງສດໃນໄລຍະຜານມາ

ຈດປະສງຕນຕ ແຕລະບດຮຽນໃນປ ມເຫ ມນ ແມນເພ ອເປນບອນອງ ແລະ ເປນທດທາງອນໜ ງໃຫແກບນດານກວຊາການ ແລະ ນກສ ກສາ ພອມຊາວກະສກອນຜທມກອາຊບໃນການລຽງສດຕາງໆ ໄດເຂາໃຈເຖງເຕກນກວທການຕາງໆ ໃນການຮກສາສຂະພາບຂອງສດໃນຂນພ ນຖານ.

ໃນປ ມເຫ ມນ ຈະໄດເວາເຖງຄວາມຮພ ນານກຽວກບພະຍາດສດ, ວກຊນ ແລະ ທາດກາຍຕານ, ບນດາພະຍາດທເກດຈາກເຊ ອແບກທເຣຍ, ໄວຣສ, ພະຍາດກາຝາກພາຍໃນ ແລະ ພາຍນອກ, ວທການປອງກນກ າຈດພະຍາດ ແລະ ບາງເຕກນກທສ າຄນໃນການປະຕບດ ກ ລະນເກດພະຍາດສດລະບາດ

ປ ມເຫ ມນໄດຈດພມຂ ນເທ ອທ າອດ, ຍອມມຂ ຂາດຕກບກຜອງຫ າຍດານ ຈະເປນດານເນ ອໃນ ແລະ ຄ າສບ ຫ ສ ານວນ, ເພາະສະນນ ໃນນາມຜຂຽນຂ ສະແດງຄວາມຍນດຮບເອາຄ າຕ ານຕຊມ ແລະ ຂ ຂອບໃຈເປນຢາງສງ ຕ ຄ າແນະນ າຈາກຜອານທກໆທານດວຍຄວາມຈງໃຈ, ເພ ອຈະໄດປບປງ ແລະ ແກໄຂເນ ອໃນທຍງບ ທນຄບຖວນ ແລະ ແກໄຂເພມເຕມ ໄປຕາມການປຽນແປງວວດທະນາການຂອງຍກສະໄໝ ໃຫຄບຖວນສມບນຍງຂ ນ

iv

ສາລະບານ

ໜາ ຄ ານ າ ......................................................................................................... i ບດນ າ ........................................................................................................ iii ສາລະບານ ................................................................................................... iv ສາລະບານຕາຕະລາງ ........................................................................................ x ສາລະບານຮບ ............................................................................................... xi ຄ າອະທບາຍສນຍາລກ ແລະ ອກສອນຫຍ ................................................................ xii ບດທ 1 ຜນກະທບຂອງພະຍາດຕ ການລຽງສດ ......................................................... 1

1.1 ຄວາມໝາຍຂອງພະຍາດ (Definition) .............................................. 1 1.2 ສາເຫດຂອງພະຍາດ (Etiology) ..................................................... 1 1.3 ຊະນດຂອງພະຍາດ ...................................................................... 1 1.4 ແຫ ງກ າເນດຂອງພະຍາດ ................................................................ 2 1.5 ການຈດປະເພດ ແລະ ຄວາມຮນແຮງຂອງພະຍາດ .................................... 3

1.5.1 ແບບຮາຍແຮງ Preacute ................................................. 3 1.5.2 ແບບຮາຍແຮງປານກາງ Acute ............................................ 3 1.5.3 ແບບປານກາງ Subacute ................................................. 3 1.5.4 ແບບຊ າເຮ ອ Chlonic ..................................................... 3

1.6 ຜນເສຍຫາຍຂອງພະຍາດຕ ການລຽງສດ ............................................... 3 ບດທ 2 ຄວາມຮກຽວກບວກຊນ ແລະ ທາດກາຍຕານ ................................................. 5

2.1 ພມກມກນວທະຍາ ...................................................................... 5 2.1.1 ພມຄມກນທ າມະຊາດ ....................................................... 5 2.1.2 ພມຄມກນທກ ໃຫເກດ ...................................................... 6

2.2 Antigen, ວກຊນ ແລະ ທາດກາຍຕານ ............................................... 7 2.2.1 Antigen .................................................................... 7 2.2.2 ວກຊນ ....................................................................... 7 2.2.3 ທາດກາຍຕານ ................................................................ 7

2.3 ປະເພດຂອງຢາວກຊນ .................................................................. 7 2.3.1 ວກຊນເຊ ອຕາຍ ............................................................. 7 2.3.2 ວກຊນເຊ ອເປນ .............................................................. 7

2.4 ຫ ກການນ າໃຊຢາວກຊນ ................................................................ 8 ບດທ 3 ບນດາພະຍາດທເກດຈາກເຊ ອແບກທເຣຍ ..................................................... 10

3.1 ພະຍາດເຕາໂຮມເລ ອດ (Pasteurellosis) ......................................... 10 3.1.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 10

v

ສາລະບານ (ຕ )

ໜາ

3.1.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 10 3.1.3 ການບງມະຕພະຍາດ (Diagnosis) ...................................... 10 3.1.4 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 10 3.1.5 ການປອງກນ (Prevention) ............................................. 11

3.2 ພະຍາດໄຂເລ ອດດ າ (Anthrax) ...................................................... 11 3.2.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 11 3.2.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 11 3.2.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 11 3.2.4 ການປອງກນ (Prevention) ............................................. 12

3.3 ພະຍາດໄຂບວມ (Black leg or quarter ill) ..................................... 12 3.3.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 12 3.3.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 12 3.3.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 12 3.3.4 ການປອງກນ (Prevention) ............................................. 12

3.4 ພະຍາດຫລກຕດຕ (Brucellosis)................................................... 12 3.4.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 13 3.4.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 13 3.4.3 ການປນປວ (Treament) ................................................ 13 3.4.4 ການປອງກນ (Prevention) ............................................. 13

3.5 ພະຍາດວນນະໂຣກ (Tuberculosis) ............................................... 13 3.5.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 13 3.5.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 13 3.5.3 ການປນປວ (Treament) ................................................ 14 3.5.4 ການປອງກນ (Prevention) ............................................. 14

3.6 ພະຍາດປານແດງໝ (Swine erysipelas) ......................................... 14 3.6.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 14 3.6.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 14 3.6.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 14 3.6.4 ການປອງກນ (Prevention) ............................................. 14

3.7 ພະຍາດບາດທະຍກ (Tetanus) ...................................................... 14 3.7.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 15 3.7.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 15 3.7.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 15

vi

ສາລະບານ (ຕ )

ໜາ

3.8 ພະຍາດອະຫວາສດປກ (Fowl cholera) ........................................... 15 3.8.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 15 3.8.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 15 3.8.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 16 3.8.4 ການປອງກນ (Prevention) ............................................. 16

3.9 ພະຍາດຂຍາງຂາວ (Pullorum) ...................................................... 16 3.9.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 16 3.9.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 16 3.9.3 ການປນປວ (Treament) ................................................ 16 3.9.4 ການປອງກນ (Prevention) ............................................. 17

3.10 ພະຍາດຫວດຊ າເຮ ອ (Mycoplasmosis) .......................................... 17 3.10.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 17 3.10.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 17 3.10.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 17 3.10.4 ການປອງກນ (Prevention) ............................................. 17

ບດທ 4 ບນດາພະຍາດທເກດຈາກເຊ ອໄວຣສ .......................................................... 18 4.1 ພະຍາດປາກເປ ອຍລງເລບ (Foot and Mouth Disease) ...................... 18

4.1.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 18 4.1.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 18 4.1.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 18 4.1.4 ການປອງກນ (Prevention) ............................................. 19

4.2 ພະຍາດອະຫວາ ງວ - ຄວາຍ (Rinderpest) ....................................... 19 4.2.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 19 4.2.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 19 4.2.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 19 4.2.4 ການປອງກນ (Prevention) ............................................. 19

4.3 ພະຍາດອະຫວາໝ (Swine fever or Classic swine fever or Hog cholera) ............................................................................... 19 4.3.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 19 4.3.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 20 4.3.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 20 4.3.4 ການປອງກນ (Prevention) ............................................. 20

vii

ສາລະບານ (ຕ )

ໜາ

4.4 ພະຍາດວ (Rabies)................................................................... 20 4.4.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 20 4.4.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 20 4.4.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 21 4.4.4 ການປອງກນ (Prevention) ............................................. 21

4.5 ພະຍາດນວຄາເຊນ (Newcastle disease) ....................................... 21 4.5.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 21 4.5.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 21 4.5.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 21 4.5.4 ການປອງກນ (Prevention) ............................................. 22

4.6 ພະຍາດໝາກສກສດປກ (Fowl pox) ............................................... 22 4.6.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 22 4.6.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 22 4.6.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 22 4.6.4 ການປອງກນ (Prevention) ............................................. 22

4.7 ພະຍາດອະຫວາເປດ (Duck plague) .............................................. 22 4.7.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 23 4.7.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 23 4.7.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 23 4.7.4 ການປອງກນ (Prevention) ............................................. 23

4.8 ພະຍາດຫ ອດລມອກເສບ (Infectious bronchitis, IB) ......................... 23 4.8.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 23 4.8.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 23 4.8.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 23 4.8.4 ການປອງກນ (Prevention) ............................................. 23

4.9 ພະຍາດກອງສຽງອກເສບຕດຕ ສດປກ (Infectious Laryngotracheitis) ..... 23 4.9.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 23 4.9.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 24 4.9.3 ການປນປວ (Treament) ................................................ 24 4.9.4 ການປອງກນ (Pevention) ............................................... 24

4.10 ພະຍາດບາປວງ (Aujesky’s disease or Pseudo rabies) ................. 24 4.10.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 24 4.10.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 24

viii

ສາລະບານ (ຕ )

ໜາ

4.10.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 24 4.10.4 ການປອງກນ (Prevention) ............................................. 24

ບດທ 5 ບນດາພະຍາດກາຝາກທສ າຄນຂອງສດລຽງ ................................................... 25 5.1 ຄວາມໝາຍຂອງພະຍາດກາຝາກ ....................................................... 25 5.2 ບນດາພະຍາດກາຝາກພາຍໃນ .......................................................... 25

5.2.1 ພະຍາດໂຕກມ (Nematodes) .......................................... 26 5.2.2 ພະຍາດໂຕແປ (Cestodes) .............................................. 26 5.2.3 ກມຂອງໃບໄມຕາງໆ (Trematodes) ................................... 26 5.2.4 ກມພະຍາດກາຝາກໃນໝວດປະຖມມະສດ ............................... 26

5.3 ບນດາພະຍາດກາຝາກພາຍນອກ ........................................................ 26 5.3.1 ເຫບ (Ticks) ............................................................... 26 5.3.2 ເຫາ (Lice) ................................................................. 28 5.3.3 ໄຮ (mite) .................................................................. 28

5.4 ບນດາພະຍາດກາຝາກພາຍໃນທສ າຄນຂອງສດລຽງ ................................... 29 5.4.1 ພະຍາດມານນ າ ຫ ພະຍາດໝາກເຫ ອງ (Anaplasmosis) ............ 29 5.4.2 ພະຍາດໂຕກມ ຂອງ ໝ (Ascaridosis suis) ........................ 29 5.4.3 ພະຍາດສານໝ (Finnos cysticercus) ............................... 30 5.4.4 ພະຍາດໃບໄມໃນຕບ (Fasciolosis) .................................... 32 5.4.5 ພະຍາດລ ຊ (Trichnella Spiralia)..................................... 33 5.4.6 ພະຍາດທອງບດສດປກ (Coccidiosis) ................................. 34 5.4.7 ພະຍາດໄຂຍຽວດ າ (Babesiasis) ...................................... 34 5.4.8 ພະຍາດແມທອງໂຕກມຂອງງວ - ຄວາຍ (Taeniasis) ................. 35

ບດທ 6 ພະຍາດພາຍໃນ (ພະຍາດບ ຕດແປດ) .......................................................... 37 6.1 ພະຍາດເຫຍ ອເມ ອກຜງປາກອກເສບ (Stomatitis) ................................ 37

6.1.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 37 6.1.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 37 6.1.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 37

6.2 ພະຍາດທອງເບງຂອງສດຄຽວເອ ອງ (Tympania rumenis) ..................... 37 6.2.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 37 6.2.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 38 6.2.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 38

6.3 ພະຍາດເລ ອດດງອອກ .................................................................. 38 6.3.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 38

ix

ສາລະບານ (ຕ )

ໜາ

6.3.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 38 6.3.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 38

6.4 ພະຍາດປອດ ແລະ ຫ ອດລມອກເສບ .................................................. 38 6.4.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 38 6.4.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 39 6.4.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 39

6.5 ພະຍາດເຫຍ ອຫມຫວໃຈອກເສບ ...................................................... 39 6.5.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 39 6.5.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 39 6.5.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 39

ບດທ 7 ພະຍາດສດແມບາງຊະນດທສ າຄນ ............................................................. 40 7.1 ການຫລກ (Abortion) ................................................................ 40

7.1.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 40 7.1.2 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 40

7.2 ແຮຄາງ ................................................................................... 40 7.2.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 41 7.2.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 41 7.2.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 41

7.3 ມດລກອກເສບ (Metritis) ............................................................ 41 7.3.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 41 7.3.2 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 41

7.4 ພະຍາດເຕານມອກເສບ (Mastitis) .................................................. 42 7.4.1 ສາເຫດ (Etiology) ........................................................ 42 7.4.2 ອາການ (Symptom) ..................................................... 42 7.4.3 ການປນປວ (Treatment) ................................................ 42 7.4.4 ການປອງກນ (Prevention) ............................................. 42

ເອກະສານອາງອງ ............................................................................................ 43

x

ສາລະບານຕາຕະລາງ

ຕາຕະລາງທ ໜາ

1. ການສມທຽບລະຫວາງພມຄມກນທາງອອມ ແລະ ທາງກງ ................................. 6 2. ການນ າໃຊວກຊນໃຫສດແຕລະຊະນດ ...................................................... 9 3. ບນດາພະຍາດກາຝາກພາຍໃນ ................................................................ 25

xi

ສາລະບານຮບ

ຮບທ ໜາ

1. ຕວຢາງອາງອາບນ າຢາສ າລບງວ-ຄວາຍ ....................................................... 27 2. ວງຈອນຊວດຂອງພະຍາດໂຕກມໝ .......................................................... 30 3. ວງຈອນຊວດຂອງພະຍາດກາຝາກ ສານໃນຊນໝ ........................................... 31 4. ລກສະນະຂອງແມກາຝາກໃບໄມໃນຕບ ..................................................... 32 5. ວງຈອນຊວດຂອງພະຍາດໃບໄມໃນຕບ ..................................................... 33

xii

ຄ າອະທບາຍສນຍາລກ ແລະ ອນສອນຫຍ CC = Cubic Centimeter Cm = Cemtimeter g = gram IU = International Unit Kg = Kilogram m = meter ml = milliliter mm = millimeter

1

ບດທ 1 ຜນກະທບຂອງພະຍາດຕ ການລຽງສດ

ຈດປະສງ ເພ ອໃຫນກສ ກສາ ສາມາດ:

1. ບອກຄວາມໝາຍ, ສາເຫດ ແລະ ແຫ ງກ າເນດຂອງພະຍາດໄດ 2. ບອກຜນຮາຍແຮງຂອງພະຍາດຕ ການລຽງສດໄດ 3. ອະທບາຍເຖງຜນຮາຍຂອງພະຍາດຕ ການລຽງສດໄດ

ເນ ອໃນ 1.1 ຄວາມໝາຍຂອງພະຍາດ (Definition) ພະຍາດສດ (Animal Diseases) ໝາຍເຖງການປຽນແປງຂອງຮາງກາຍສດ ທຜດຈາກປກກະຕ, ການປຽນແປງດງກາວແມຍອນມຄວາມຜດປກກະຕທາງດານອະໄວຍະວະ ແລະ ໜາທຂອງມນ ຄວາມຜດປກກະຕຂອງອະໄວຍະວະໄດແກ: ຍາງຂາຫານ, ເຈບປາກ, ມນ າລາຍໄຫລ, ເປນບາດແຜ, ໃຄບວມ ຫ ມເລ ອດໄຫ ອອກຈາກປາກ ແລະ ດງ ຫ ອະໄວຍະວະເພດ. ສວນຄວາມຜດປກກະຕດານໜາທ ຂອງມນໄດແກ: ໄຂຂ ນສງ, ຫນໃຈຝ ດ, ຕນຕວສນ, ເຫງາ, ມອາການຮາກ, ຖອກທອງ, ບ ກນອາຫານ ແລະ ອ ນໆ. ຄວາມຜດປກກະຕດງກາວ ເອນວາ: ອາການ 1.2 ສາເຫດຂອງພະຍາດ (Etiology) ພະຍາດສດເກດມາຈາກ 2 ສາເຫດຫ ກໆ ຄ :

ເກດຈາກສງທມຊວດນອຍໆ ເຊງເອນວາ: ເຊ ອພະຍາດ ໄດແກ: Virus, Bacteria, Rickettsia, Fungi, Protozoa ແລະ ເຊ ອກາຝາກຕາງໆ (Parasites) ເປນຕນ

ເກດມາຈາກປດໃຈຕາງໆ ໄດແກ: ການລຽງດໃຫອາຫານບ ຖ ກຕອງ, ຄວາມກດດນຂອງສະພາບແວດລອມຕາງໆທສດອາໄສຢ,ຄອກສດປຽກຊມ, ຂາດອະນາໄມ, ສດຢໃນຄອກໜາແໜນເກນໄປ, ການໃຊແຮງງານສດບ ເໝາະສມ, ການປຽນແປງຂອງອາກາດຢາງໄວວາ, ໄດຮບສານອາຫານບ ສມດນ ສງທກາວມານເປນສາເຫດພາໃຫຄວາມຕານທານຂອງຮາງກາຍສດອອນເພຍລງ ຈ ງເປນເຫດເຮດໃຫສດເກດພະຍາດໄດ 1.3 ຊະນດຂອງພະຍາດ ອງຕາມສາເຫດທກາວມາຂາງເທງນນ ເຮາແບງພະຍາດອອກເປນ 4 ຊະນດຄ :

ພະຍາດຕດເຊ ອ (Infectious diseases) ແມນບນດາພະຍາດທມສາເຫດມາຈາກເຊ ອຕາງໆເຊນ: Virus, Baceria, Rickettzia, Fungi ແລະ ອ ນໆ ໄດແກ: ພະຍາດບາດທະຍກ, ພະຍາດປອດບວມ...

2

ພະຍາດຕດແປດ ຫ ພະຍາດລະບາດ (Epidemic diseases) ແມນບນດາພະຍາດຕດເຊ ອປະເພດໜ ງ ເຊງເມ ອເກດພະຍາດຂ ນກບສດໂຕໃດໂຕໜ ງ ຫ ຝງໃດຝງໜ ງແລວ ມນຍງສາມາດແຜກະຈາຍຈາກສດທເຈບປວຍໄປຫາໂຕອ ນ ຫ ຝງອ ນໄດຢາງໄວວາ ໂດຍທາງກງ ແລະ ທາງອອມເຊນ: ພະຍາດປາກເປ ອຍລງເລບ, ພະຍາດອະຫວາໝ, ພະຍາດນວຄາເຊນ...

ພະຍາດກາຝາກ (Parasites) ແມນພະຍາດທເກດມາຈາກແມກາຝາກຊະນດຕາງໆ ທມຊວດເກາະຫອຍກບສງທມຊວດ ອ ນໆ ເຊນ: ເຊ ອ Protozoa, ພວກແມກາຝາກພາຍໃນ ແລະ ພາຍນອກຕາງໆ ພະຍາດກາຝາກມຄ : ພະຍາດທອງບດສດປກ, ພະຍາດລ ຊ , ແມທອງໂຕກມ, ໂຕແປ ແລະ ອ ນໆ

ພະຍາດທ າມະດາ ຫ ພະຍາດບ ຕດແປດ (Non infectious diseases) ແມນພະຍາດທເກດກບສດ ແລວບ ສາມາດຕດແປດແຜລາມໄດ ເຊນ: ການຂາດອາຫານ, ການຂາດວຕາມນ, ການເບ ອເມາທາດພດຕາງໆ, ບາດແຜ, ໄຟໃໝ ແລະ ອ ນໆ 1.4 ແຫ ງກ າເນດຂອງພະຍາດ ເຊ ອພະຍາດມແຫ ງກ າເນດມາຈາກຫ າຍບອນ ເປນຕນແມນ:

ໃນດນ: ດນເປນບອນຮກສາເຊ ອພະຍາດຫ າຍຊະນດ, ຊ ງສດເຈບຈະສງເຊ ອພະຍາດອອກ ມານ າສງຂບຖາຍຕາງໆ ແລະ ຖ ກຝງຢໃນດນ, ມເຊ ອພະຍາດບາງຊະນດທສາມາດມຊວດຢໃນດນໄດຫ າຍປ ເຊນ: ເຊ ອພະຍາດໄຂເລ ອດດ າ ສາມາດມຊວດຢໃນດນໄດດນເຖງ 10 ປ

ໃນນ າ: ມເຊ ອພະຍາດບາງຊະນດແຜກະຈາຍໄປຕາມນ າເຊນ: ພະຍາດຖອກທອງ, ກາຝາກ ໃບໄມໃນຕບ ເປນຕນ

ໃນອາກາດ: ເຊ ອພະຍາດບາງຊະນດແຜກະຈາຍໄປນ າອາກາດເຊນ: ພະຍາດວນນະໂລກ ປອດ, ໄຂຫວດສດປກ, ນວຄາເຊນ ...

ສດເຈບ: ສດເຈບເປນແຫ ງກ າເນດຕນຕ ຂອງພະຍາດ ເພາະວາໃນເວລາສດ ເປນພະຍາດ ເຊ ອພະຍາດ ຈະຖ ກສງອອກມານ າສງຂບຖາຍຕາງໆຢາງຫ ວງຫ າຍ ແລວກະຈາຍໄປນ າບ ລເວນທມການສ າພດກບສງຂບຖາຍດງກາວ

ຊາກສບສດຕາຍ: ຊາກສບສດຕາຍຍອນພະຍາດຕດເຊ ອ ຫ ພະຍາດລະບາດກ ເປນ ຕນກ າເນດຂອງພະຍາດທສ າຄນ ເຊນ: ສດຕາຍດວຍພະຍາດໄຂເລ ອດດ າ, ຊາກສບ ຫ ຂມຝງສດ ຈະເປນບອນຮກສາເຊ ອພະຍາດນໄວຫ າຍປ

ຝນຄອກ: ເວລາສດເຈບປວຍ ເຊ ອພະຍາດຈະຖ ກສງອອກມານ າອາຈມ ແລະ ສງຂບຖາຍຕາງໆ ແລວຕກຄາງຢນ າອາຈມ, ພ ນຄອກ ຫ ວດສະດຮອງພ ນຕາງໆ

ຜະລດຕະພນສດ: ຊນ, ນມ, ໄຂ, ກະດກ, ເລ ອດ, ໜງ, ເຂາ ແລະ ອ ນໆ ທມາຈາກສດເຈບ ກ ເປນຕນກ າເນດຂອງພະຍາດໄດເຊນກນ. ນອກຈາກນ ເຊ ອພະຍາດ ຍງຖ ກແຜກະຈາຍໄປນ າສງທມຊວດ ແລະ ພາຫະນະອປະກອນຕາງໆເຊນ: ສດພ ແມພນ, ນກ, ໜ, ໝາ, ແມວ, ແມງວນ, ເຫາ, ເຫບ, ຍງ, ໄຮ, ໝດ... ພາຫະນະຂນສງສດ, ວດສະດອປະກອນຕາງໆທມການສ າພດກບສດເຈບ ຫ ສດຕດເຊ ອ

3

1.5 ການຈດປະເພດ ແລະ ຄວາມຮນແຮງຂອງພະຍາດ ຄວາມຮນແຮງຂອງພະຍາດ ເພນແບງອອກເປນ 4 ລະດບ ຄ :

1.5.1 ແບບຮາຍແຮງ Preacute ສດເປນພະຍາດຕາຍແບບກະທນຫນ ໂດຍບ ສະແດງອາການໃດໆອອກມາໃຫ ເຫນ ເຊນ: ໄກຕກຄອນຕາຍຍອນພະຍາດນວຄາເຊນ, ສດຕາຍຍອນໄຂຫວດສດປກ, ງວຄວາຍ ຕາຍຍອນພະ ຍາດເຕາໂຮມເລ ອດ ເປນຕນ

1.5.2 ແບບຮາຍແຮງປານກາງ Acute ສດສະແດງອາການເປນພະຍາດກອນຕາຍ ແຕໄລຍະການເປນພະຍາດສນ ປະມານ 1-3 ວນ ສດມອດຕາການເຈບປວຍ ແລະ ອດຕາການຕາຍສງ

1.5.3 ແບບປານກາງ Subacute ໄລຍະການເປນພະຍາດຈະແກຍາວປະມານ 3 ວນ ຫາ 1 ອາທດ ຖາບ ໄດຮບການປນ ປວທຖ ກວທ ສດກ ຈະມອດຕາການຕາຍສງເຊນກນ

1.5.4 ແບບຊ າເຮ ອ Chlonic ສດເປນພະຍາດແກຍາວເປນອາທດ, ເປນເດ ອນ, ຫ າຍເດ ອນ ຫ ຫ າຍປ ຊ ງເປນອນ ຕະລາຍແກສດຕວອ ນ ເພາະສດເຫ ານ ຖ ເຊ ອພະຍາດໄວ ແລະ ສາມາດແຜກະຈາຍ ໄດທກ ເວລາ 1.6 ຜນເສຍຫາຍຂອງພະຍາດຕ ການລຽງສດ ປະເທດເຮາເປນປະເທດກະສກ າໂດຍມການປກຝງ ແລະ ລຽງສດເປນຕນຕ , ເຫນໄດວາ ການລຽງສດກ ແມນວຽກງານໜ ງ ທສາມາດຕອບສະໜອງແຮງງານລາກແກ, ສະບຽງອາຫານ ແລະ ສາງອາຊບແກສງຄມ, ແຕເຖງຢາງໃດກ ຕາມ ພະຍາດສດກ ເປນອປະສກຕ ການລຽງສດຕະຫ ອດມາ ຍອນວາເມ ອມພະຍາດສດ ຫ ພະຍສດເກດຂ ນກບສດລຽງແລວ ຈະເຮດໃຫມຄວາມເສຍຫາຍອນໃຫຍຫ ວງເກດຂ ນກບຜລຽງ, ຍອນພະຍາດເຮດໃຫສດເຈບປວຍ ແລະ ຕາຍ. ດງນນ ພະຍາດຈ ງເປນອປະສກສ າຄນອນໜ ງໃນການພດທະນາ ແລະ ສງເສມການລ ຽງສດໃນປະເທດເຮາເປນຕນແມນ: ພະຍາດເຕາໂຮມເລ ອດງວ-ຄວາຍ, ພະຍາດໄຂເລ ອດດ າ, ພະຍາດປາກເປ ອຍລງເລບ, ໄຂບວມ, ອະຫວາໝ ແລະ ພະຍາດຂອງສດປກເຊນ: ພະຍາດອະຫວາສດປກ, ພະຍາດນວຄາເຊນ, ໄຂຫວດສດປກ ເຫ ານເປນຕນ

- ຄວາມສນເສຍແກເສດຖະກດຄອບຄວຜລຽງສດ ເຊນ: ເສຍເງນຊ ຢາປນປວ ແລະ ປອງກນ, ເສຍແຮງງານລາກແກ ແລະ ເສຍສດ

- ຄວາມສນເສຍຕ ປະເທດຊາດ: ອນເນ ອງມາຈາກມພະຍາດລະບາດຂ ນ ໃນຫ າຍພ ນທລຽງສດພາຍໃນປະເທດຢາງກວາງຂວາງ, ລດຖະບານຕອງເສຍເງນຢາງມະຫາສານ ເພ ອນ າໃຊເຂາໃນການປອງກນ ແລະ ກ າຈດພະຍາດ ຫ ພະຍສດໃນແຕລະປ

- ການນ າສງສດ ຫ ຜະລດຕະພນສດສງອອກຕາງປະເທດ ຈະຖ ກຄການຄາປະຕເສດ ຫ ກກກນສດ ແລະ ຜະລດຕະພນສດ

- ສດເປນພະຍາດຈະນານໃຫຍ ແລະ ໃຫຜນຜະລດທມຄນນະພາບຕ າ - ມພະຍາດສດຫ າຍຊະນດ ສາມາດຕດແປດໃສຄນໄດ ອນເປນສາເຫດໃຫເສຍເງນເພ ອປນປວ

ແລະ ຮາຍແຮງໄປກວານນ ຍງເສຍຊວດນ າອກດວຍ. ດງນນ ເມ ອເຮາຮຈກຜນເສຍຫາຍຂອງພະຍາດຕ ການລຽງສດ ແລະ ຕ ການດ າລງຊວດຂອງເຮາແລວ, ການຮຽນຮກຽວກບພະຍາດສດ ແມນຈ າເປນສ າລບຜທມອາຊບລຽງສດ ແລະ ນກສງເສມການລຽງສດ, ເພາະຈະໄດຮຈກວທການຄວບຄມ ແລະ ປອງກນກ າຈດ ບ ໃຫພະ

4

ຍາດລະບາດຂ ນ, ຈນເຖງປະຈບນ ຍງມຜລຽງສດ ຫ ຊາວກະສກອນຈ ານວນຫ າຍ ທຍງບ ທນເຂາໃຈແຈງກຽວກບສາເຫດທພາໃຫເກດພະຍາດ ແລະ ຍງບ ໄດໃຫຄວາມຮວມໄມຮວມມ ກບພະນກງານສດຕະວະແພດ ໃນການປອງກນ ແລະ ກ າຈດພະຍາດສດຕາງໆບ ໃຫແຜລາມອອກໄປ, ຈ ງເຮດໃຫມຫ າຍທອງຖນໃນຂອບເຂດທວປະເທດ ຍງມພະຍາດຕດແປດລະບາດກບສດລຽງເປນປະຈ າ ດງນນ ສດຕະວະແພດພວກເຮາ ມໜາທປອງກນພະຍາດ ແລະ ຍງຕອງໄດແນະນ າໃຫປະຊາຊນໃຫການຮວມມ ກບເຈາໜາທທກຝາຍທກຽວຂອງ ໃນການປກປກຮກສາຊບສມບດ ກ ຄ ສດລຽງຂອງເຂາເຈາ ໃຫປາສະຈາກພະຍາດຕາງໆ ນນກ ຄ ນ າເອາສດຂອງຕນມາສກຢາວກຊນ ໃນແຕລະປຢາງເປນປກກະຕ ເພ ອເປນການປອງກນພະຍາດຮາຍແຮງທຈະເກດຂ ນໃນຕ ໜາ.

5

ບດທ 2 ຄວາມຮກຽວກບວກຊນ ແລະ ທາດກາຍຕານ

ຈດປະສງ ເພ ອໃຫນກສ ກສາ ສາມາດ:

1. ອະທບາຍຄວາມໝາຍຂອງວກຊນ ແລະ ທາດກາຍຕານໄດ 2. ອະທບາຍກນໄກການສາງທາດກາຍຕານຂອງຮາງກາຍສດໄດ 3. ນ າໃຊຢາວກຊນຊະນດຕາງໆເຂາໃນການປອງກນພະຍາດສດໄດ

ເນ ອໃນ 2.1 ພມກມກນວທະຍາ ພມກມກນຂອງຮາງກາຍ ໝາຍເຖງການທສະພາບຮາງກາຍ ມຄວາມຕານທານຕ ພະຍາດ ຕາມທ າມະຊາດໂດຍທວໄປ ຈະມເຊ ອພະຍາດຢທວທກບອນ ເຊນ: ໃນດນ, ໃນນ າ, ໃນອາກາດ, ຕະຫ ອດຮອດພາຫະນະ ແລະ ອປະກອນຮບໃຊຕາງໆ ແມກະທງແຕໃນຕວສດເອງ ແຕວາສດບາງຕວຍງສາມາດມຊວດຢໄດ ໂດຍບ ເປນພະຍາດ ທງໆທບ ໄດຮບການສກຢາປອງກນແຕຢາງໃດ ນກ ເພາະວາ ຮາງກາຍກ ມອດທພນໃນການຕານທານເຊ ອພະຍາດ ຍອນຮາງກາຍໄດມການປບຕວ ໃຫເຂາກບສະພາບແວດລອມ ແລະ ສາມາດສາງທາດກາຍຕານ ມາຕານກບເຊ ອພະຍາດຕາງໆໄດ ພມຕານທານຂອງຮາງກາຍມ 2 ຊະນດຄ :

2.1.1 ພມຄມກນທ າມະຊາດ ແມນຄວາມຕານທານຂອງຄນ ຫ ສດທທ າມະຊາດສາງໃຫ, ມຫ າຍສາເຫດທພາໃຫເກດມພມຄມກນທ າມະຊາດ ຂ ນກບປະເພດສດ ຕາມທ າມະຊາດມພະຍາດຕດແປດຫ າຍລກສະນະ ເຊນ:

- ພະຍາດຕດແປດຂອງຄນ ແລະ ສດ ເຊນ: ພະຍາດໄຂເລ ອດດ າ, ພະຍາດວ , ໄຂຫວດສດປກ

- ພະຍາດຕດແປດສະເພາະຄນ ຫ ສດ ເຊນ: ຄນບ ຕດພະຍາດນວຄາເຊນຈາກໄກ ແລະ ປາກເປ ອຍລງເລບຂອງງວ-ຄວາຍ, ສດບ ຕດພະຍາດຂທດຈາກຄນ

- ພະຍາດຕດແປດສະເພາະປະເພດສດ ເຊນ: ມາບ ຕດພະຍາດອະຫວາໝ ແລະ ອະຫວາສດປກ, ສດປກບ ຕດພະຍາດໄຂເລ ອດດ າ ຂ ນກບແຕລະໂຕສດ ຢໃນຝງສດປະເພດໃດໜ ງ ຄວາມຕານທານຂອງສດແຕລະໂຕ ຕ ພະຍາດໜ ງກ ມຄວາມແຕກຕາງກນ, ສງເກດໃນເວລາພະຍາດອະຫວາໝລະບາດເທ ອທ າອດ ມໝຈ ານວນຫ ວງຫ າຍເຈບປວຍ ແລະ ຕາຍ ແຕກ ມໝບາງໂຕບ ສະແດງອາການເປ ນພະຍາດ ແລະ ບ ຕາຍ

6

2.1.2 ພມຄມກນທກ ໃຫເກດ ທ າມະຊາດບ ສາມາດສາງພມຄມກນໃຫແກສດໄດທກພະຍາດ, ດງນນ ຄນ ແລະ ແມ ຂອງສດ ຕອງກ ໃຫເກດພມຄມກນຊວຍ ພມກມກນທກ ໃຫເກດ ໄດມາຈາກ 2 ທາງຄ : ພມຄມກນທາງອອມ ໄດມາຈາກ 2 ວທ ຄ :

- ເຊ ອພະຍາດ ຫ ພດເບ ອຂອງມນເຂາໄປໃນຮາງກາຍຂອງສດ ເຮດໃຫຮາງກາຍຜະລດທາດກາຍຕານອອກມາຕານກບເຊ ອ ຫ ພດເບ ອດງກາວ ມນແມນການຕ ສກນລະຫວາງຮາງກາຍ ແລະ ເຊ ອພະຍາດ ແລະ ໃນນຮາງກາຍສາມາດເອາຊະນະໄດ ຍອນຮາງກາຍມຄວາມແຂງແຮງ ແຕເຊ ອພະຍາດພດອອນເພຍ ຫ ເຊ ອພະຍາດມຄວາມຮາຍແຮງສງ ແຕຈ ານວນພດມໜອຍ ບ ສາມາດເອາຊະນະຮາງກາຍໄດ

- ໄດມາຈາກການສກຢາວກຊນ: ວກຊນແມນເຊ ອພະຍາດທຕາຍແລວ ຫ ຍງມຊວດຢ ແຕຄວາມຮາຍແຮງຖ ກຫດຜອນລງ ຈນບ ສາມາດກ ໃຫເກດພະຍາດໃນໂຕສດທຖ ກສກນນໄດ ພອມກນນນມນຍງກະຕນໃຫຮາງກາຍສາງທາດກາຍຕານຂ ນມາ ເພ ອຕານກບເຊ ອຕາມທ າມະຊາດທກງກບເຊ ອວກຊນນນໄດອກ ພມຄມກນທາງກງ ສ າລບພມຄມກນທາງກງ ຮາງກາຍບ ໄດຜະລດທາດກາຍຕານ ແຕໄດຮບທາດ ກາຍຕານໂດຍກງດວຍ 2 ວທ ຄ :

- ທາດກາຍຕານມຢໃນເລ ອດຂອງສດແມຖ ພາ ແລະ ຢໃນນ ານມມ ທ າອດ (ນມເຫ ອງ) ຫ ງຈາກເກດລກ, ແມຖ ພາສງທາດກາຍຕານໃຫລກມນດວຍທາງເສນເລ ອດ ຄ ຈາກເລ ອດຂອງແມ ຜານມດລກເຂາໄປຫາກະແສເລ ອດຂອງລກໃນທອງ, ສດເກດໃໝດດນມແມມ ທ າອດ ເຊງໃນນນມທາດກາຍຕານທມນສະສມໄວ, ທາດກາຍຕານຜານລ າໄສເຂາໄປໃນກະແສເລ ອດ, ສດປກສາມາດສງທາດກາຍຕານໃຫລກທາງຮວຍໄຂ

- ການສກເຊຣອມຕານພະຍາດໃຫສດ, ຢໃນເຊຣອມມທາດກາຍຕານຢາງຫ ວງຫ າຍ ເຊຣອມແຍກອອກມາຈາກເລ ອດໂຕສດທໄດຮບການສກວກຊນຫ າຍເທ ອຕດຕ ກນ, ເວາລວມພມຄມກນທາງກງ ແມນສາມາດຕານພະຍາດໄດທນທ ແຕໄລຍະຄມກນສນ, ຫ ງຈາກສກເຊຣອມໄດ 1-2 ມ ຮາງກາຍກ ສາມາດຕານພະຍາດໄດ ຈາກນນ 15 ມ - 1 ເດ ອນ ທາດກາຍຕານກ ຄອຍໆໝດໄປ ກງກນຂາມ ພມຄມກນທາງອອມປະກດຕວຊາ (7 - 15 ມ ) ແຕຄມກນໄດດນຄ ແຕ 3 ເດ ອນ ຫາ 1 ປ ຂ ນກບຊະນດຂອງວກຊນ ຕາຕະລາງທ 1 ການສມທຽບລະຫວາງພມຄມກນທາງອອມ ແລະ ທາງກງ

ພມຄມກນທາງອອມ ພມຄມກນທາງກງ 1. ໄດມາຈາກການສກວກຊນ ຫ ພະຍາດເຂາໄປ

ໃນຮາງກາຍ ແຕຮາງກາຍເອາຊະນະໄດ 2. ຮາງກາຍໄດປະກອບສວນໃນການສາງທາດ

ກາຍຕານ ມາຕານກບເຊ ອພະຍາດ ຫ ພດເບ ອຂອງມນ

3. ຫ ງຈາກສກວກຊນໄດ 1 - 3 ອາທດ ຮາງກາຍຈງສາມາດຕານກບພະຍາດໄດ

1. ໄດມາຈາກການສກເຊຣອມ, ແມສງທາດກາຍຕານໃຫລກດວຍທາງມດລກ, ນ ານມ ແລະ ຮວຍໄຂ

2. ຮາງກາຍບ ໄດປະກອບສວນໃນການສາງທາດກາຍຕານ ເພາະວາໄດຮບໂດຍກງ

3. ຮາງກາຍບ ເສຍເວລາໃນການສາງທາດກາຍຕານ, ດງນນພມຄມກນຈ ງເກດຂ ນໃນທນໃດ

7

4. ອາຍການຄມກນແຕ 3 ເດ ອນ ຫາຕະຫ ອດຊວດ

5. ໃຊປອງກນໃນສດທແຂງແຮງ, ໃນເຂດທມກມພະຍາດລະບາດ

4. ໄລຍະກມກນບ ຍາວ ມພຽງແຕ 15 ມ ຫາ 1 ເດ ອນ.

5. ໃຊສບທບກບການສກວກຊນໃນເຂດທພະຍາດກ າລງລະບາດ, ໃຊປນປວໂຕສດທເປນພະຍາດແລວ

2.2 Antigen, ວກຊນ ແລະ ທາດກາຍຕານ

2.2.1 Antigen ແມນສານທກຊະນດ ຫ ສງແປກປອມ ທແຕກຕາງກບຈລງຂອງຮາງກາຍ ເຊງຫ ງຈາກເຂາໄປໃນຮາງກາຍແລວ ພາໃຫຮາງກາຍຜະລດທາດໜ ງອກອອກມາຕານ ເອນວາ: ທາດກາຍຕານ

2.2.2 ວກຊນ ແມນສງແປກປອມອນໜ ງ ຫ ເອນວາ: ຢາປອງກນ ຊ ງຜະລດມາຈາກເຊ ອພະຍາດ ແຕເຊ ອດງກາວ ແມນໄດຜານຂະບວນການທເຮດໃຫຕາຍ ຫ ອອນເພຍແລວ ຈນບ ສາມາດເຮດໃຫເກດພະຍາດໃນໂຕສດໄດ ແຕມນສາມາດກະຕນໃຫຮາງກາຍສດສາງພມຕານທານອອກມາ ເພ ອປອງກນພະຍາດຮາຍແຮງຕາມທ າມະຊາດທກງກບເຊ ອວກຊນຊະນດນນໄດ

2.2.3 ທາດກາຍຕານ ທາດກາຍຕານແມໂປຣຕນຊະນດໜ ງ ມອາຍຂອງມນ ໝາຍວາມເກດ ແລະ ກ ມຕາຍ, ອະໄວຍະວະທຜະລດທາດກາຍຕານ ແມນມາມ ແລະ ລກໜ, ຫ ງຈາກເກດອອກມາ ທາດກາຍຕານກ ສນຈອນໄປຕາມກະແສເລ ອດຊວໄລຍະໃດໜ ງ ແລວກ ກບມາຕາຍຢບອນມນເກດ, ນບແຕມ ມນເກດຮອດມ ມນຕາຍໃຊເວລາ 2 - 3 ອາທດ ຫ ງຈາກຈ ານວນໜ ງຕາຍແລວກ ມຈ ານວນອ ນເກດມາແທນ. ມາມ ແລະ ລກໜຈະຜະລດທາດກາຍຕານອອກມາລຽນຕດ ຈນກວາວາ ສງແປກປອມ ຫ ເຊ ອວກຊນບ ປະກດຕວຢໃນຮາງກາຍ, ຫ ງຈາກສກຢາວກຊນໃສສດ ຈ ານວນທາດກາຍຕານໃນເລ ອດກ ຄອຍໆສງຂ ນຈນຮອດຂນສງສດ ແລວຄອຍໆຫລດລງຈນຮອດສນ, ດງນນ ການປະກດຕວຂອງທາດກາຍຕານໃນເລ ອດ ທມຈ ານວນພຽງພ ເພ ອສກບເຊ ອພະຍາດຈ ງມໄລຍະຂອງມນ ໄລຍະດງກາວເອນວາ: ”ໄລຍະຄມກນ“ ໝາຍຄວາມວາ ໃນໄລຍະນສດບ ຕດພະຍາດຫ ງຈາກສກວກຊນແລວ 2.3 ປະເພດຂອງຢາວກຊນ ໂຮງງານຜະລດຢາວກຊນໜອງແຕງຂອງ ສປປ ລາວ ໄດຜະລດຢາວກຊນສ າລບສດລຽງທກປະ ເພດ ແລະ ເປນທນຍມໃຊໃນລາວຕະຫ ອດມາ. ເຊງວກຊນດງກາວມ 2 ຊະນດຄ : ວກຊນເຊ ອຕາຍ ແລະ ວກຊນເຊ ອເປນ

2.3.1 ວກຊນເຊ ອຕາຍ ໝາຍເຖງເຊ ອໃນວກຊນນຖ ກຂາຕາຍດວຍຟອກໂມນ ແຕຄນນະພາບຂອງແອນຕເຈນ (Antigen) ຍງຕອງການຄວາມເຢນຢ, ດງນນ ການເກບຮກສາດແທຕອງເກບຮກສາໃນຄວາມເຢນ, ອນຫະພມ 4OC ສງທສ າຄນຕອງຫ ກເວນຈາກແສງແດດ ຫ ຖ ກຄວາມຮອນຕາງໆ ເພາະວກຊນຈະເສຍຄນ

2.3.2 ວກຊນເຊ ອເປນ ແມນເຊ ອພະຍາດໃນວກຊນຍງມຊວດຢ ແຕຄວາມຮາຍແຮງຂອງມນຖ ກຫດຜອນລງຫ າຍ ຈນບ ສາມາດກ ໃຫເກດພະຍາດໃນສດໄດ, ວທການຫດຜອນຄວາມຮາຍແຮງຂອງເຊ ອ ແມນເອາເຊ ອ

8

ຮາຍແຮງມາປກຕດຕ ກນຫ າຍໆເທ ອ ໂດຍໃຊໄຂລກ ຫ ສດທດລອງ ການເກບຮກສາວກຊນເຊ ອເປນນ ຕອງໄດລະວງກວາວກຊນເຊ ອຕາຍ ເພາະເຊ ອວກຊນຍງມຊວດຢ ແລະ ຢໃນສະພາບເປນຝນ, ການຂນສງຕອງໃຊນ າກອນເຕງ, ຖາເກບມຽນແມນເກບໄວໃນຖານນ າກອນຕເຢນ

2.4 ຫ ກການນ າໃຊຢາວກຊນ

ເພ ອເຮດໃຫການສກຢາວກຊນໄດຮບຜນດ ຕອງປະຕບດຕາມຫ ກການດງນ: ເກບຮກສາໄວໃນອນຫະພມ 2-8oC ຫາມເກບວກຊນຊະນດເປນນ າໄວໃນຖານນ າກອນຕເຢນ ຫາມບ ໃຫວກຊນຖ ກແສງແດດເດດຂາດ ເວລາຂນສງ ຕອງໃຊກະຕກນ າກອນ ແລະ ມນ າກອນຕະຫ ອດ ແລະ ຮບປະກນບ ໃຫ

ກະຕກຢາ ຕາກແດດເປນເດດຂາດ ລະມດລະວງການນ າໃຊກບສດຖ ພາ ສກວກຊນແຕລະຊະນດໃນສດໂຕດຽວ ຕອງຫາງກນຢາງໜອຍ 1 ອາທດ ຫ ງຈາກເປດແກວຢາແລວ ຕອງໃຊໃຫໝດພາຍໃນ 2 h ສ າລບວກຊນເຊ ອເປນ ແລະ 4

h ສ າລບວກຊນເຊ ອຕາຍ ຖາໃຊບ ໝດໃຫທ າລາຍຖມ ຫາມເກບຮກສາໄວແລວນ າມາໃຊອກ ໃຊກບສດທມສຂະພາບແຂງແຮງເທານນ ສກໃຫສດທມອາຍຄບຕາມຂ ບງໃຊຂອງວກຊນ ໃຊໃຫຖ ກຕ າແໜງ ແລະ ປະລມານຢາທກ ານດໄວຢາງເຄງຄດ ນ າໃຊວກຊນທເກບຮກສາໃນສະພາບດ ແລະ ບ ໝດກ ານດເທານນ ວກຊນທບ ມສະຫ າກຕດ ຫ ສະຫ າກຫດອອກ ຫາມໃຊເດດຂາດ

9

ຕາຕະລາງທ 2 ການນ າໃຊວກຊນໃຫສດແຕລະຊະນດ ຊະນດວກຊນ ໃຊກບສດ ອາຍສດ ວທໃຊ ໄລຍະຄມກນ ລະດສກ

ເຕາໂຮມເລ ອດ ງວ - ຄວາຍ 6 ເດ ອນຂ ນໄປ 3 cc /ໂຕ, ສກຫ ບໜງ 6 ເດ ອນ ເດ ອນ 3 - 4 ແລະ 11 - 12 ໝ 3 ເດ ອນຂ ນໄປ 1 cc /ໂຕ, ສກຫ ບໜງ 6 ເດ ອນ ເດ ອນ 5 - 6 ເດ ອນ 11 - 12

ປາກເປ ອຍລງເລບ ງວ ຄວາຍ 6 ເດ ອນຂ ນໄປ 3 cc /ໂຕ, ສກຫ ບໜງ 6 ເດ ອນ ທກລະດ ແກະ, ແບ, ໝ 3 ເດ ອນຂ ນໄປ 1 cc /ໂຕ, ສກຫ ບໜງ 6 ເດ ອນ

ໄຂບວມ ງວ - ຄວາຍ 6 ເດອ ນ 3 cc/ໂຕ, ສກ ຫ ບໜງ 1 ປ ເດ ອນ 4 - 5 ແກະ, ແບ 3 ເດ ອນຂ ນໄປ 2 cc/ໂຕ, ສກ ຫ ບໜງ

ໄຂເລ ອດດ າ ງວ - ຄວາຍ, 6 ເດ ອນຂ ນໄປ 1 cc /ໂຕ, ສກຫ ບໜງ 1 ປ ເດ ອນ 4 - 5 ແກະ, ແບ 3 ເດ ອນຂ ນໄປ

ວກຊນອະຫວາສດປກ ສດປກທວໄປ 6 ອາທດຂ ນໄປ 1 cc /ໂຕ, ສກຫ ບໜງ 3 ເດ ອນ ສກໄດທກລະດການ ວກຊນນວຄາເຊນ ອອນ (F)

ໄກນອຍ 1 - 7 ມ ແກວ 100 ເຂມ + ນ າກນ 50 cc, ຢອດດງ ຫ ຕາ, 2 - 4 ຢອດ/ໂຕ

2 ເດ ອນ ທກລະດ ຂ ນກບການເກດຂອງໄກ

ວກຊນນວຄາເຊນແກ (M)

ໄກໄຫຍ 6 ອາທດຂ ນໄປ ແກວ 50 ເຂມ + ນ າກນ 25 cc, ສກ 0.5 cc/ໂຕ, ສກກາມຊນ

1 ປ ສກໄດທກລະດການ

ວກຊນອະຫວາເປດ ເປດ, ຫານ 3 ອາທດ ຂ ນໄປ ສກກາມຊນ ໂຕລະ 1 cc 6 ເດ ອນ ທກລະດການ ວກຊນຫ ອດລມອກເສບ ໄກນອຍ 2-3 ອາທດ

ແກວ 50 ເຂມ + ນ າກນ 25 cc ຢອດດງ ຫ ຕາ 2 - 3 ຢອດ

6 ເດ ອນ ທກລະດການ

ວກຊນໝາກສກສດປກ ໄກ, ໄກງວງ, ນກ 2 ອາທດຂ ນໄປ ແກວ 100 ເຂມ + ນ າ ກນ 10 cc ຢອດນ າຢາ ໃສພ ນປກ ແລວແທງ 2 - 3 ເທ ອ ຫ ຫລກຂນ ຂາແລວເອານ າຢາທາໃສ

1 ປ ຂ ນກບອາຍສດ ພ ສກຢາໄດ

ວກຊນວ ໝາ, ແມວ 3 ເດ ອນຂ ນໄປ 1 ແກວ + ນ າກນ 3 cc ສກກາມຊນ 3 ປ / 2 ເຂມ ສກໄດທກລະດການ

ວກຊນອະຫວາໝ ໝ 3 ເດ ອນຂ ນໄປ ແກວ 10 ເຂມ + ນ າກນ 10cc ສກ 1cc/ໂຕ ກາມຊນ

1 ປ ສກໄດທກລະດການ

10

ບດທ 3 ບນດາພະຍາດທເກດຈາກເຊ ອແບກທເຣຍ

ຈດປະສງ ເພ ອໃຫນກສ ກສາ ສາມາດ:

1. ອະທບາຍຊ , ສາເຫດ ແລະ ອາການຂອງພະຍາດທເກດຈາກເຊ ອແບກທເຣຍໄດ 2. ບງມະຕພະຍາດບາງຊະນດທເກດຈາກເຊ ອແບກທເຣຍໄດ 3. ນ າໃຊວທປນປວ ແລະ ປອງກນພະຍາດທເກດຈາກເຊ ອແບກທເຣຍ ດວຍຢາຕາງໆ ແລະ

ຢາສະໝນໄພໄດ ເນ ອໃນ 3.1 ພະຍາດເຕາໂຮມເລ ອດ (Pasteurellosis) ແມນພະຍາດລະບາດທຮາຍແຮງຂອງສດລຽງເຊນ: ງວ, ຄວາຍ, ແກະ, ແບ ແລະ ໝ. ງວ - ຄວາຍ ເປນພະຍາດນມອດຕາການຕາຍສງ 50-100 ນບວາເປນພະຍາດຕດຕ ທຮາຍແຮງ ລະບາດຢກບຝງງວ, ຄວາຍ ຢປະເທດລາວ ອນເປນເຫດເຮດໃຫງວ, ຄວາຍ ເຈບປວຍ ແລະ ລມຕາຍຢາງຫ ວງຫ າຍໃນແຕລະປ

3.1.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອແບກທເຣຍຊ ວາ: Pasteurella multocida Type B ພະຍາດນມກເກດຂ ນເມ ອສດມຄວາມເຄງຄຽດຈາກການຂນສງທາງໄກ, ສດອ ດນອນ, ອອກແຮງງານໜກ, ກນອາຫານບ ພຽງພ ແລະ ໂດຍສະເພາະແມນການປຽນແປງຂອງອາກາດຢາງກະທນຫນ ເຊນ: ຕນລະດຝນ ຫ ລະດໜາວ

3.1.2 ອາການ (Symptom) ໄລຍະພກເຊ ອ 2 - 5 ມ , ບາງເທ ອ 1 - 2 ມ ສດເຈບອາດສະແດງອອກໃນ 3 ປະກດການຄ : ອາການຮາຍແຮງ: ສດເຈບບ ກນອາຫານ, ອນຫະພມຮາງການຂ ນສງ 41-42oC ເກດມບວມໃຄຕາມບ ລເວນກອງຄ ແລະ ແຜລາມອອກໄປຮອດໜາເອກລະຫວາງ 2 ຂາໜາ, ບອນບວມນນຈະຮອນ ແລະ ເຈບປວດ, ຫາຍໃຈຝ ດ, ລນບວມໃຄ ແລະ ອາດແຍອອກມາຈາກປາກ, ນ າລາຍເປນຝອດຫ າຍຜດປກກະຕ ເຫຍ ອເມ ອກປາກ ແລະ ຕາເປນສແດງ, ນ າຕາ ແລະ ນ າມກໄຫ , ສດເຈບຈະຕາຍພາຍໃນ 24 ຊວໂມງ, ຖາເປນແບບປານກາງ ແລະ ຊ າເຮ ອ ສດຈະມອາການປອດບວມ, ຫນໃຈຝ ດ ບາງທອາດມອາການຖາຍທອງອອນເພຍ ແລະ ຈອຍຜອມ

3.1.3 ການບງມະຕພະຍາດ (Diagnosis) ນອກຈາກການພບກ ລະນກອງຄາງເປນບວມ ການບງມະຕພະຍາດໂດຍການອງໃສປະກດການ ແລະ ຮອງຮອຍຂອງພະຍາດ ແມນພບຄວາມຫຍງຍາກ ຈ າເປນຕອງອາໄສຫອງວໄຈ. ກ ລະນສດຕາຍຢາງກະທນຫນ ມກຢາກຫ ງກບພະຍາດໄຂເລ ອດດ າ, ໃຫເບງ 3 ຢາງຄ : ສ າລບພະຍາດໄຂເລ ອດດ າ, ເລ ອດບ ແຂນ ມສກ າແດງຊ າ, ນ າໃນພກຍຽວເປນເລ ອດ, ມາມໃຄປະມານ 3 ເທ ອ ຂອງມາມທ າມະດາ, ໃນ 3 ຢາງນບ ພບໃນພະຍາດເຕາໂຮມເລ ອດ

3.1.4 ການປນປວ (Treatment) ໃຊຢາ Streptomycin 10 - 20 mg / Kg/ ມ , IM 3 ມ ຕດຕ ກນ

11

ໃຊຢາ Penicilin 20,000-30,000 IU/Kg/ມ , IM 3 ມ ຕດຕ ກນ ໃຊຢາ Pen-Strep 1ml/ 20-30Kg ນ າໜກຕວ/ມ , IM 3 ມ ຕດຕ ກນ ໃຊ Serum pasteurellose 20 80 ml /ໂຕ/ IV ຫ IM ໃຊ Chloramphenicol 3 - 5 ml / 100Kg / ວນ IM ໃຊ Sulfamerazine 0.10 - 0.15 g / ມ IM 3 - 4 ມ ຕດຕ ກນ.

ປວດວຍຢາສະໝນໄພ ແກຖອກທອງ, ຈກສຽບ ຄດເຄງໃນທອງ) ຫວານສາລະພດ + ເຫ າຂາວ ເອາໃຫ

ສດກນ 1 - 2 ຊວໂມງ ຫ ງຈາກກນແລວ ການເກດອາຍແກສໃນທອງຈະຄອຍໆຫດລງ ແກຄາງໃຄ, ຂາໃຄ (ຫວານໄພ + ເກ ອ + ໝາກຂາມປຽກ) ໃບຫວານໄພ 1 ກ າ

ມ ປະສມກບເກ ອ ແລວຕ າໝາກຂາມປະສມເຂາກນໃຫລະອຽດ ແລວໃຊທາໃສບອນໃຄ ແລະ ໃຫກນຢານນ າ, ບອນບວມໃຄຈະດ ແລະ ຢານຊວຍຫລດຜອນທອງອ ດນ າອກ

3.1.5 ການປອງກນ (Prevention) ແຍກສດທເຈບປວຍອອກໄປປນປວຢບອນໃໝ, ອານາໄມຄອກໃຫສະອາດ ໃຊ

ຢາຂາເຊ ອໃນບ ລເວນຄອກ ຫາມເຄ ອນຍາຍສດຈາກແຫງອ ນເຂາມາ ຈນກວາພະຍາດຈະສະຫງບ, ຖາສດ

ຕາຍຫາມປາດຊນກນຕອງຝງ ຫ ເຜາຖມ 3.2 ພະຍາດໄຂເລ ອດດ າ (Anthrax) ເປນພະຍາດຕດຕ ທຮາຍແຮງທສດຂອງສດລຽງເຊນ: ງວ, ຄວາຍ, ແກະ, ແບ, ມາ, ໝ ແລະ ຄນກ ສາມາດຕດແປດໄດເຊນກນ, ພະຍາດນເປນພະຍາດອນຕະລາຍຂອງຄນ ແລະ ສດ ສາມາດເຮດໃຫຕາຍໄດ

3.2.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອແບກທເຣຍຊ ວາ: Bacillus Anthracis ເມ ອຢນອກຮາງກາຍຈະສາງ ເປ ອກຫມ (Spore) ທມຄວາມທນທານທສດ ສາມາດມຊວດຢໃນດນໄດດນເຖງ 10 ປ

3.2.2 ອາການ (Symptom) ໄລຍະພກເຊ ອ 1 - 3 ວນ ຫ ອາດຮອດ 14 ວນ, ສດເປນແບບຮາຍແຮງສດຈະຕາຍຢາງກະທນຫນໂດຍບ ໄດສະແດງອາການອອກມາກອນເລຍເຊນ: ສດຈະລມລງຊກ, ກາມຊນຈງ ແລວໃຈຂາດຕາຍ ພອມກບມເລ ອດໄຫ ອອກຈາກຮທວານ, ທາງປາກ, ທາງດງ ແລະ ຮຂນຂອງຜວໜງ, ອາການແບບຮາຍແຮງແມນ ສດເຈບໄຂຂ ນສງ 41-42oC, ກ າມະຈອນ ແລະ ການຫາຍໃຈໄວ, ສດບ ກນອາຫານ, ອອນເພຍ, ງວ - ຄວາຍບ ຄຽວເອ ອງ, ທອງເບງ, ຂແຫ ວແກມເລ ອດ ສດຈະຕາຍພາຍໃນ 12-24 ຊວໂມງ, ສວນໝມກມອາການໃຄຮອນຢບ ລເວນຄ ແລະ ກກລນ. ຊາກສບສດຕາຍມເລ ອດສດ າໄຫ ອອກມາຈາກກນ, ທອງເບງເໜາເປ ອຍໄວ ແລະ ມກນເໝນໄວກວາປກກະຕ, ເລ ອດສດ າແຕບ ແຂນ, ມາມໃຫຍກວາປກກະຕ 3-4 ເທາ ແລະ ເປນສເຂມ, ອອນນວນກວາປກກະຕ ແລະ ເປ ອຍ

3.2.3 ການປນປວ (Treatment) ໄລຍະຕນຂອງພະຍາດ ສາມາດປນປວໄດ ໂດຍໃຊຢາດງນ:

- Serum ຕານໄຂເລ ອດດ າ 20 - 80 ml / ໂຕ IV ຫ IM - Penicillin 10,000 - 20,000 IU / Kg/ ມ IM 3 ມ ຕດຕ ກນ - Terramycin 2 - 3 mg / Kg/ ມ IM 3 - 4 ມ ຕດຕ ກນ

12

3.2.4 ການປອງກນ (Prevention) ເມ ອພະຍາດລະບາດຂ ນຫາມເຄ ອນຍາຍສດອອກ - ເຂາ ເປນເດດຂາດ ຈນກວາພະຍາດຈະສະຫງບ, ສດຕາຍໃຫເຜາ ຫ ຝງເລກປະມານ 2 ແມດ ພອມທງເອາປນຂາວໂຮຍລງຂມ ແລະ ປາກຂມ ຖມໃຫດ ແລະ ເຮດຮວອອມໄວ, ນອກນນຕອງທ າການຂາເຊ ອບ ລເວນທສ າພດກບສດເຈບ ແລະ ສດ ຕາຍໃຫດ ໃນເຂດທເຄຍມພະຍາດນລະບາດຢ ຕອງທ າການສກຢາວກຊນໃຫສດລຽງເປນປະຈ າ 3.3 ພະຍາດໄຂບວມ (Black leg or quarter ill) ແມນພະຍາດຕດແປດຂອງງວ, ຄວາຍ, ແກະ ແລະ ແບ, ສດມກເປນພະຍາດນແມນອາຍລະຫວາງ 6 ເດ ອນ ຫາ 2 ປ

3.3.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອ Bacteria ມຊ ວາ: Clostridium chauvei ເຊງສາມາດສາງສະປ ແລະ ມຄວາມທນທານສງຢໃນດນໄດ ນອກນນເຊ ອພະຍາດ ຍງອາໄສຢນ າລ າໄສຂອງສດ ດງນນ ເມ ອໃດລ າໄສມບາດແຜກ ສາມາດເຮດໃຫເກດພະຍາດນຂ ນໄດ

3.3.2 ອາການ (Symptom) ໄລຍະຟກເຊ ອ 1 - 5 ວນ ອາດດນເຖງ 15 ວນ ສດເຈບມອາການໄຂສງ ອນຫະພມ 41-42oC, ສດເຫງາ, ບ ກນອາຫານ, ບ ຄຽວເອ ອງ, ຫາຍໃຈຜດປກກະຕ ແລະ ມກກດແຂວ, ສດຍາງຂາຫານ, ມອາການໃຄບວມກາມຊນ ເຊນ: ກາມຊນກະໂພກ, ກາມຊນກກຂາ, ກາມຊນຂາຫ ງ ເບ ອງຕນບອນບວມນນຮອນ ສດເຈບປວດຫ າຍ ຕ ມາບອນບວມນນເຢນ ແລະ ບ ຮສ ກເຈບ, ເວລາເຮາເອາມ ບບບອນບວມຈະມສຽງດງຄອບໆແຄບໆ ຍອນມທາດອາຍຢໃນ, ຖາເຮາປາດເບງບອນບວມຈະພບເຫນຂອງແຫ ວເປນຝອດສດ າມກນເໝນຄາວໄຫ ອອກມາ, ສດສະແດງອາການເຈບ ໃນທສດກ ຕາຍພາຍໃນ 12 - 48 ຊວໂມງ ຖາບ ໄດຮບການປນປວ

3.3.3 ການປນປວ (Treatment) ສາມາດປນປວໄດແຕເບ ອງຕນກອນສດຈະນອນໂຊ, ຖາປວທນເວລາຈະໄດຜນດ

ໃຊຢາ Penicillin 3,000,000 IU/ໂຕໃຫຍ ຕ ມາອກທກໆ 6 - 8 ຊວໂມງໃຊ 1,000,000 IU/ ໂຕ ສກເຂາກາມຊນບອນເປນບວມໃຄພາຍໃນ 48 ຊວໂມງ

ໃຊຢາ Oxytetracycline 2 - 5 mg/Kg/ມ , ຕດຕ ກນ 3 ມ 3.3.4 ການປອງກນ (Prevention)

ສດຕາຍຍອນພະຍາດໄຂບວມຕອງຝງ ຫ ເຜາຖມ, ພອມກນນນຕອງທ າການຂາເຊ ອບ ລເວນທມການສ າພດກບສດເຈບ ທ າການສກຢາປອງກນໃຫສດ ໃນເຂດທມກມພະຍາດນລະບາດຢເປນ ປະຈ າ 3.4 ພະຍາດຫລກຕດຕ (Brucellosis) ແມນພະຍາດຕດຕ ແບບຊ າເຮ ອຂອງ ງວ - ຄວາຍ ແລະ ສດລຽງອ ນໆ ລວມທງຄນ ກ ຕດແປດໄດເຊນກນ ພະຍາດນຂະຫຍາຍແບບຊາໆ ແລະ ບ ພບເຫນອາການຂອງສດເຈບ

13

3.4.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອ Bacteria ຊ ວາ: Brucella Spp. ເຊງມຫ າຍສາຍພນທສດ ແຕລະສາຍພນ ຈະເຮດໃຫເກດພະຍາດຫລລກໃນສດຊະນດໃດໜ ງເທານນ, ການຕດແປດເກດຂ ນໂດຍການສ າພດ, ການປະສມພນ ແລະ ການກນອາຫານທມເຊ ອນບນຈຢ

3.4.2 ອາການ (Symptom) ໄລຍະຟກເຊ ອ 5 - 30 ມ , ສດແມຕດພະຍາດນ ສວນຫ າຍແມນຫລລກໃນໄລຍະທາຍຂອງການຖ ພາມານ, ຫ ຖາບ ຫລກ ເກດລກນອຍ ທມລກສະນະອອນເພຍ ແລະ ກ ຕາຍໃນທສດ, ແຮມກຈະຄາງ ແລະ ມດລກອກເສບ ນອກນນສດບາງໂຕ ຍງສະແດງອາການເປນໝນ, ຂ ກະດກຂາໃຄ ແລະ ອກເສບ, ສດເພດຜຈະມອາການອກເສບໜວຍອນທະ ແລະ ບວມໃຄ

3.4.3 ການປນປວ (Treament) ບ ມວທການປນປວທໄດຮບຜນໂດຍກງ, ງວ - ຄວາຍ ສກ Oxyteracycline ປະສມນ າເກ ອ 0.8% ຈ ານວນ 75 ml, ສກເຂາທອງນອຍ ເພ ອສະກດກນການຫລລກ; ໝ ສກ 0.5g/100 Kg ແລະ ສກ 5 - 6 ມ ຕດຕ ກນ

3.4.4 ການປອງກນ (Prevention) ຍອນເປນພະຍາດຊ າເຮ ອ ແລະ ບ ສະແດງອາການ ດງນນ,ຈ ງເປນບນຫາຫຍງຍາກໃນການປອງກນ ຢປະເທດທຈະເລນ ເພນເອາເລ ອດໄປກວດຢຫອງວໄຈ ຖາພບເຫນໂຕໃດເປນພະຍາດນ ເພນຈະຕອງຂາສດໂຕນນຖມເພ ອບ ໃຫເຊ ອແຜຂະຫຍາຍຕ ມ 3.5 ພະຍາດວນນະໂຣກ (Tuberculosis) ເປນພະຍາດຕດຕ ແບບຊ າເຮ ອຂອງສດລຽງ ເຊນ: ງວ, ຄວາຍ, ໝ ສດປກ ລວມທງຄນ ໂດຍເກດມຕມຝວນນະໂຣກ Tubercles ຕາມເນ ອເຫຍ ອຕາງໆ ເຊນ: ປອດ, ຕບ, ມາມ, ໝາກໄຂຫ ງ, ລ າໄສ, ຕອມນ າເຫ ອງ ແລະ ອອກແອກກະດກ

3.5.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອ Bacteria ທມຊ ວາ: Mycobacterium ເຊ ອພະຍາດນມຫລາຍ ຊະນດ ແຕມ 3 ປະເພດຄ : ເຊ ອວນນະໂຣກຂອງຄນຕດສະເພາະຄນ, ເຊ ອວນນະໂຣກຂອງ ງວ - ຄວາຍຕດແປດກບງວ - ຄວາຍ ແລະ ຕດຄນນ າ, ເຊ ອວນນະໂຣກຂອງສດປກແມນສາມາດຕດໃສ ງວ - ຄວາຍໄດ, ສວນໝແມນຕດແປດຈາກງວ - ຄວາຍ ແລະ ສດປກ ການຕດແປດທງໝດນແມນຍອນການກນອາຫານ, ນ າ ແລະ ການຫາຍໃຈເອາອາກາດທມເຊ ອວນນະໂຣກປະປນຢ

3.5.2 ອາການ (Symptom) ໄລຍະຟກເຊ ອ 2 ອາທດ ຫາ 6 ເດ ອນ, ສດເປນພະຍາດນຈະມອາການຢຕາມປອດ, ມາມ, ຕອມນ າເຫ ອງ, ໝາກໄຂຫ ງ, ລ າໄສ ທ າອດເປນຕມນອຍໆ ແລະ ຂະຫາຍກວາງອອກໄປເລ ອຍໆ ງວ - ຄວາຍ ມກເປນວນນະໂຣກຢປອດຫ າຍກວາອະໄວຍະວະພາກສວນອ ນໆ, ສວນໝມກເປນວນນະໂຣກ ຂອງລະບບທາງເດນອາຫານ, ຖາເປນວນນະໂຣກປອດ ສດເຈບມກມອາການທາງລະບບຫາຍໃຈຄ : ໄອແຫງ, ໄອຖ, ຈາມ, ຫນໃຈຝ ດ ສດຈອຍຜອມ, ຂນ ແລະ ໜງແຫງ, ບ ລເວນຄ ໃຄ ແລະ ແຂງ, ຖາເປນວນນະໂຣກຂອງລ າໄສ ສດຈອຍຜອມ, ມທອງບດ ຫ ຖອກທອງ ສະຫລບກນ ຖາເປນຢເຕານມຈະເຮດໃຫເຕານມອກເສບ, ນ ານມຈະໃສ

14

3.5.3 ການປນປວ (Treament) ບ ຄວນປນປວສດເພາະວາປວນານດ, ໃຊເວລາດນ ອາດເຮດໃຫເຊ ອພະຍາດແຜກະຈາຍອອກໄປອກດວຍ (ຢາປນປວໃຊເພ ອປນປວຄນ) ໃຊຢາ Streptomycin, Isoniazid, ການໃຊຢາແຕລະຊະນດຕອງປະຕບດຕາມຂ ແນະນ າທຕດກບແກວຢາ

3.5.4 ການປອງກນ (Prevention) ຕາມທ າມະດາ ເພນໃຊນ າຢາທດສອບກວດເບງສດ ເຊງເອນວາ: Tuberculin test ໃຊສກເຂາໃນໜງ ຫລງຈາກສກໄດ 48 ຫາ 72 ຊວໂມງ ຖາສດໂຕໃດເປນວນນະໂຣກນນ ບ ລເວນສກຢາຈະໃຄຮອນຂ ນ ດງນນ, ເມ ອກວດພ ສດໂຕໃດເປນພະຍາດນໃຫກ າຈດທນທ ບ ຄວນຮກສາໄວເພາະຈະເປນແຫ ງແຜເຊ ອພະຍາດ 3.6 ພະຍາດປານແດງໝ (Swine erysipelas) ແມນພະຍາດຕດແປດທຮາຍແຮງຂອງໝ ເຊງມອາການໄຂ, ກະເພາະອກເສບ ແລະ ເກດມປາມ ແດງຕາມຜວໜງ ສວນຫ າຍໝທມອາຍແຕ 3 - 12 ເດ ອນ ມກເປນພະຍາດນ

3.6.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອ Bacteria ຊ ວາ: Erysipelothrix incidiosia ທມຄວາມທນທານສງຢໃນຊາກສບສດຕາຍ ສາມາດມຊວດຢໄດ 9 ເດ ອນ

3.6.2 ອາການ (Symptom) ໄລຍະຟກເຊ ອ 3 - 4 ວນ ມ 2 ປະກດການຄ : ແບບຮາຍແຮງ ແລະ ແບບຊ າເຮ ອ

ແບບຮາຍແຮງ: ປະກດມປາມແດງພຽງກບໜງ ຖາບ ປວ ສດຈະຕາຍພາຍໃນ 2 - 3 ວນ ປາມດງກາວເປນສກຫ າບ ຕ ມາແດງຊ າ ແລະ ກວາງອອກຈນຕດຈອດກນ, ອາການຂອງໝສະແດງອອກ ຫາຍໃຈຝ ດ, ຫວນ າ, ຊກ, ບ ກນອາຫານ, ຂແຂນ ອນຫະພມສງຂ ນ 41-42 oC

ແບບຊ າເຮ ອ: ປະກດເຫນປາມແດງສວດອອກມາຕາມໜາໜງ, ເປນຮບ 3 ຫ ຽມ 4 ຫ ຽມ ປະມານ 2.5 Cm ຢຕາມໜງທອງ, ແອບແອຂາ, ໃບຫ, 3-4 ມ ຕ ມາ ປາມກ ຈະລ ບ ເມ ອປາມລ ບຈະເຫນຕາມຜວໜງມຈດແຜນເນ ອຕາຍ .

3.6.3 ການປນປວ (Treatment) ໃຊຢາ Penicillin 10,000 - 20,000 IU/Kg, IM 3 ມ ຕດຕ ກນ ຫ ຢາຈ າພວກ Sulfonamide ຮວມກບຢາຊວຍເຊດຊຫວໃຈ Caffeine

3.6.4 ການປອງກນ (Prevention) ໃນເຂດທມກເກດພະຍາດນ ຕອງທ າການສກຢາວກຊນໃຫໝທກໂຕທມອາຍຄບ 3 ເດ ອນຂ ນໄປ ການລຽງໝຕອງໃຫມອາກາດປອດໂປງດ, ບ ໃຫໝມຄວາມຮອນອບເອາເກນໄປ ໝນອະນາໄມຄອກໝເປນປະຈ າ, ບ ລຽງໝຫ າຍໂຕໃນຄອກດຽວກນດວຍຄວາມໜາແໜນແອອດຈນເກນໄປ 3.7 ພະຍາດບາດທະຍກ (Tetanus) ແມນພະຍາດຕດເຊ ອທຮາຍແຮງໂດຍຜານບາດແຜ ຂອງ ຄນ ແລະ ສດລຽງລກດວຍນ ານມ, ສດມອາການຊກ, ກອນຊນຂະເໝນ ຍອນທາດພດຂອງເຊ ອພະຍາດທຜະລດອອກມາ ແລວໄປທ າລາຍສນກາງປະສາດ

15

3.7.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອ Bacteria ຊ ວາ: Clostridium tetani ທສາງ spore ຢໃນດນ ແລະ ຝນຂສດ ເຊ ອພະຍາດເຂາສຮາງກາຍໂດຍຜານທາງບາດແຜເລກເຊນ: ການຕອນສດ, ຖ ກຂອງແຫ ມຄມປກແທງ, ຫ ງຈາກທເຂາສຮາງກາຍແລວ ເຊ ອພະຍາດຈະເພມທະວຈ ານວນ ແລວຜະລດທາດພດ (Toxin) ອອກມາ ແລະ ຈະຖ ກສງໄປທ າລາຍລະບບປະສາດ ອນເປນເຫດເຮດໃຫກອນຊນຂະເໝນ, ຊກ ແລະ ຈງ

3.7.2 ອາການ (Symptom) ໄລຍະຟກເຊ ອ 15 ມ , ສດມອາການຊກ, ກອນອ ນໝດແມນກາມຊນແກມປນເຂາ, ສດກນອາຫານດວຍຄວາມລ າບາກ, ກດປາກແໜນ, ຄາງແຂງ, ຍາງໄປດວຍຄວາມລະມດລະວງ, ຫ ງຈາກນນກອນຊນຄ , ຊນກະໂທຍປນ, ດງປ ງ, ຫນໃຈຝ ດ, ຫ ແລະ ຫາງຕງຂ ນ, ສດຢ ນຈາງຂາອອກ ໂດຍສະເພາະເມ ອມສຽງເນ ອງນນ ແລະ ສງລບກວນ ສດແຮງຊກຂ ນ ສວນອນຫະພມຮາງກາຍຍງປກກະຕ ຫ ສງຂ ນກອນຈະຕາຍ ຖາປວບ ທນສດຈະຕາຍ ອດຕາການຕາຍແມນສງເຖງ 90

3.7.3 ການປນປວ (Treatment) ໃຫສດຢໃນຄວາມງຽບສະຫງບໃນຮມມ ດ ປາສະຈາກສຽງເນ ອງນນ ແລະ ແສງ

ສະຫວາງ ລາງບາດແຜດວຍເຫ າ 90, ຖາເປນບາດແຜເລກໃຫຂະຫຍາຍອອກ ເພ ອໃຫມອາ

ກາດລວງ ລາງບາດດວຍ Tincture iodine 5% ຫ ລາງດວຍ Potassium permanganate ສກ Glucose ປະສມ ນ າ 400 - 600 ml ສກເສນເລ ອດໄດຮບຜນດ ເພ ອ

ຫລດຜອນການຊກດນ ໃຊຢາ Chloralum Hydratum 30 - 50 ml / ມ ລາງພດເບ ອໃນຮາງກາຍດວຍຢາ Serum ແກທາດພດເບ ອຂອງບາດທະຍກຄ :

Serum anti tetani ກ ລະນບາດໃໝໆໃຊ Vaccine tetani 3.8 ພະຍາດອະຫວາສດປກ (Fowl cholera) ເປນພະຍາດຕດແປດທຮາຍແຮງຂອງສດປກທວໄປ ເຊນ: ໄກລາດ, ໄກພນ, ໄກງວງ, ເປດ, ຫານ ເຊງມອດຕາການຕາຍສງ

3.8.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອ Bacteria ຊ ວາ: Pasteurella Multocida Type A ທມຊວດຢໃນດນ, ວດຖຮອງພ ນຄອກ, ສງເໜາເປ ອຍ ແລະ ຊາກສບສດຕາຍໄດດນເຖງ 3 ເດ ອນ

3.8.2 ອາການ (Symptom) ໄລຍະຟກເຊ ອ 3 - 9 ວນ ພະຍາດນມກເກດກບໄກອາຍ 4 ເດ ອນຂ ນໄປ, ສດເຈບມ 2 ປະກດການຄ :

ແບບຮາຍແຮງ: ຈະພບເຫນໄກຕາຍໂດຍບ ສະແດງອາການມາກອນເລຍ ເຊນ: ຕາຍຄາຮງ, ຕກຄອນຕາຍ, ອາການມນ າເມ ອກໄຫ ອອກປາກ, ຫວນ າ, ຖອກທອງ, ຂເປນນ າມສຂາວປນເຫ ອງ, ຫອນ ແລະ ຕາງຊ າ, ໄກແມໄຂໄຂຈະຫລດຈ ານວນລງ, ໄກຈະຕາຍພາຍໃນ 2-3 ມ ອາການນ ຈະປະກດມນ າທງເປດ, ໄກ ແລະ ໄກງວງພອມໆກນໃນກ ລະນລຽງຮວມກນ

16

ແບບຊ າເຮ ອ: ສວນຫ າຍພບເຫນຕອນທາຍຂອງການລະບາດຂອງພະຍາດເຊນ: ໄກເຈບມຄ ໃຄອກເສບ, ມນ າມກ, ຫາຍໃຈລ າບາກ, ໄອຈາມ, ຂແຫ ວ, ໜາບວມ, ຕາງໃຄ ບາງລາຍອາດມຄ ບດ, ສດຈອຍຜອມ ແລະ ຕາຍ

3.8.3 ການປນປວ (Treatment) ໃຊຢາຈ າພວກ Sulfa ເຊນ: Sulfa guinoxaline ໃຊຄວາມເຂມຂນ 0.33%

ຫ ປນອາຫານໃນອດຕາ 0.4% ໃຫກນແມນໄດຜນດ ຫ ໃຊຢາ Sulfamerazine ປນນ າໃຫກນ (ຫາມປນນ າປະປາ) ເພາະທາດ Cl ໃນນ າຈະທ າລາຍລດຢາ

ໃຊຢາ Tetracycline 10-15 ml /ໂຕ ສກກາມຊນ ມ ລະ 3 ເທ ອແມນໄດຜນດ, ໃຊຢາ Terramycine ປນນ າກນ 2% ວທປນດງນ (ນ າ 100 ml + ຢາ 2 g ໄກໃຫຍ) ໂຕນອຍ 4 ເດ ອນລງມາປນ 1 g

ໃຊ Streptomycin 50 g / 1 Kg / ໂຕ ສກກາມຊນ 3.8.4 ການປອງກນ (Prevention)

ລຽງສດໃຫຖ ກຕອງຕາມຫ ກອານາໄມ ຫ ກເວນການນ າເອາໄກຕດເຊ ອເຂາມາໃນຄອກ ວທທດທສດແມນຕອງສກຢາວກຊນໃຫໄກທກໆໂຕທມອາຍ 6-8 ອາທດຂ ນໄປ ແລະ ສກເປນປກກະຕ ຕາມອາຍກມກນຂອງຢາວກຊນ 3.9 ພະຍາດຂຍາງຂາວ (Pullorum) ແມນພະຍາດຕດແປດທຮາຍແຮງ ແລະ ຊ າເຮ ອຂອງໄກ ແລະ ໄກງວງ ໂດຍສະເພາະແມນໄກນອຍມອດຕາການຕາຍສງເຖງ 80

3.9.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອ Bacteria ຊ ວາ: Salmonella pullorum ມຄວາມທນທານສງ ເຊ ອພະຍາດຖ ກແຜກະຈາຍໄປນ າອາຈມ, ໄຂ, ອາຫານ, ນ າ ແລະ ວດຖຮອງພ ນຄອກ ນອກນເຊ ອຍງສາມາດຜານຈາກແມທເປນພະຍາດ ສງຕ ໃຫລກທາງຮວຍໄຂ ເຮດໃຫລກທເກດມາໃໝຕດເຊ ອມາໂດຍຕງແຕເກດ ແລະ ແຜລະບາດໄປຫາໂຕອ ນ ໂດຍສະເພາະຕຟກໄຂ

3.9.2 ອາການ (Symptom) ໄລຍະຟກເຊ ອ 4 - 5 ວນ ໄຂຕດເຊ ອມອດຕາການຟກອອກໜອຍ, ໄກນອຍມກຈະຕາຍພາຍໃນ 2 ວນທ າອດ ແລະ ອດຕາການຕາຍສງເມ ອປະມານ 2 ອາທດ ໄກນອຍເປນພະຍາດນ ມອາການຮາຍແຮງຄ : ເຫງາ, ຂນຫຍອງ, ປກເຕ ອຍ, ນອນຈມກນ, ຫ ບຕາ, ຫນໃຈຝ ດ, ຖອກທອງ, ຂຂາວຄ ນ າປນຕດອອມບ ລເວນຂນກນ ແລະ ປຽກຊມ ດນໄປກ ຈະແຫງແຂງອດຮກນແລວຕາຍ ຖາໂຕໃດລອດກ ຈະເປນແບບຊ າເຮ ອຕະຫລອດໄປ. ເຊ ອພະຍາດນມຢນ າອະໄວຍະວະສ ບພນ, ນ າບ ແລະ ເຫຍ ອເມ ອກອ ນໆ ບ ສາມາດສງເກດເຫນອາການປວຍຂອງໄກໄດ, ແຕບາງຄງກ ມອາການຮາຍແຮງໃນໄກໃຫຍເຊນ: ເຫງາ, ບ ກນອາຫານ, ຖອກທອງ, ຫອນຊດຈາງ ແລະ ຈະຕາຍພາຍໃນ 2 - 3 ວນ

3.9.3 ການປນປວ (Treament) ບ ສາມາດປນປວສດເຈບໃຫຫາຍຈາກພະຍາດນໄດ ແຕເພ ອເປນການຫດຜອນຈາກການຕາຍ ເພນໃຊຢາ Furazolidone 20-40 g ປນອາຫານ 100 Kg ໃຫໄກກນຕດຕ ກນ 10 ວນ ຈະໄດຜນດ. ໃຊ Sulfamethazine ປນນ າໃຫກນ 2 g /ນ າ 1 ລດ ໃຫກນ 3 ມ ບາ 2 ມ ແລະ ໃຫກນອກ 3 ມ . ໃຊ Chloramphenicol ປນນ າ 1 g/ ນ າ 1 ລດ ໃຫກນພາຍໃນ 5 ມ ຕດຕ ກນ

17

ປວດວຍຢາສະໝນໄພ: (ທງປອງກນ ແລະ ປນປວ) ຍອດຂເຫ ກ (ຂເຫ ກປວຂກາກ), ມດແດງສມປະມານ 30 ໂຕ, ເອາມາບດລວມກນໃຫແຫ ກເອາໃຫໄກກນ. ຖາໄກໂຕທເຫງາໄດ 1 ມ ໃຫກນພຽງເທ ອດຽວກ ຈະເຊາ, ຖາໃຫກນໝດທກໆໂຕໃນລກ 2 - 3 ມ ໄກຈະບ ເປນພະຍາດຂຍາງຂາວ ຫ ພະຍາດອ ນໆອກ

3.9.4 ການປອງກນ (Prevention) ບ ຄວນເອາໄຂທມເຊ ອມາຟກ, ບ ຄວນເອາໄກນອຍ ຫ ໄກໃຫຍຈາກເຂດອ ນທເປນ ພະຍາດນມາລຽງຮວມກບໄກໃນຟາມ, ຖາມໄກເປນພະຍາດນຕອງທ າລາຍຖມ ແລະ ທ າການຂາເຊ ອຄອກໄກກອນປະມານ 1 ເດ ອນ ຈ ງເລມຕນລຽງໃໝ. ເພ ອເປນການປອງກນໃຊຢາ Furazolidone 2 g /100 ໂຕ ປນອາຫານໃຫກນ 5 ມ ລຽນຕດ:

- ໄກອາຍ 1 - 10 ມ : 2 g/1,000 ໂຕ - ໄກອາຍ 11 - 30 ມ : 3 g/1,000 ໂຕ - ໄກອາຍສງກວາ 30 ມ 4 g/1,000 ໂຕ

3.10 ພະຍາດຫວດຊ າເຮ ອ (Mycoplasmosis) ແມນພະຍາດຕດແປດແບບຊ າເຮ ອທາງຫາຍໃຈຂອງໄກລາດ, ໄກພນ ແລະ ໄກງວງ

3.10.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອ Bacteria ຊ ວາ: Mycoplasma gallisepticum ໄກມກເປນຫວດຊ າເຮ ອແມນໄກໃນອາຍ 3 ອາທດ ຫາ 5 ເດ ອນ. ການຕດແປດແມນໄດຮບຈາກໄຂ, ໄກເຈບ

3.10.2 ອາການ (Symptom) ໄລຍະຟກເຊ ອ 4 - 22 ມ ສດປວຍມອາການໄອ, ນ າມກໄຫ , ຫນໃຈຝ ດ ແລະ ມສຽງດງ, ມກຢ ດຄ ອອກເລ ອຍໆ, ການຈະເລນເຕບໂຕຊາ, ຄາງໃຄບວມ, ບ ກນອາຫານ ການວວດຂອງພະຍາດແມນເປນແບບຊ າເຮ ອແກຍາວ ອດຕາການຕາຍຕ າ ແຕຖາມເຊ ອອ ນແຊກຊອນຈະເຮດໃຫພະຍາດຮາຍແຮງຂ ນ, ຊາກສບມຮອງຮອຍອກເສບຕາມຫລອດລມ, ຮມຕາບວມໃຄ

3.10.3 ການປນປວ (Treatment) - ໃຊຢາ Sulfadimezine 0.10 g / ໂຕ / ມ , ປນນ າ ຫ ປນອາຫານໃຫກນ - ໃຊຢາ Sulmet ຊະນດຝນ 50 ml / 5 10 ໂຕ, ປນນ າ ຫ ປນອາຫານໃຫ

ກນ - ໃຊຢາ Terramycine 0.2 mg / ໂຕ, ປນນ າ ຫ ປນອາຫານໃຫກນ

3.10.4 ການປອງກນ (Prevention) ຕອງດແລ ແລະ ຈດການດານສຂະພາບໃນການລຽງສດໃຫດ ຖາວາເຄຍມພະຍາດນລະບາດຢ ຄວນໃຊຢາ Terramycine ປະສມກບອາຫານໃຫໄກກນເພ ອເປນການປອງກນ

18

ບດທ 4 ບນດາພະຍາດທເກດຈາກເຊ ອໄວຣສ

ຈດປະສງ ເພ ອໃຫນກສ ກສາ ສາມາດ:

1. ບອກຊ ສາເຫດ ແລະ ອາການພະຍາດທເກດຈາກເຊ ອໄວຣສໄດ 2. ອະທບາຍການບງມະຕພະຍາດທເກດຈາກເຊ ອໄວຣສໄດ 3. ອະທບາຍວທການປອງກນພະຍາດທເກດຈາກເຊ ອໄວຣສໄດ

ເນ ອໃນ 4.1 ພະຍາດປາກເປ ອຍລງເລບ (Foot and Mouth Disease) ເປນພະຍາດຕດແປດທຮາຍແຮງທສດສ າລບສດເລບຄ ເຊນ: ງວ, ຄວາຍ, ແກະ, ແບ, ໝ, ກວາງ ອດ ຄນກ ສາມາດຕດແປດພະຍາດນໄດເຊນກນ ໂດຍສະເພາະເດກນອຍ

4.1.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອ Virus ທປະກອບດວຍ 7 ຊະນດ ຄ : O, A, C, SAT1, SAT2, SAT3 ແລະ Asai1 ແຕຜານມາຢປະເທດເຮາພບແຕ 2 ສາຍພນຄ : O and C ເຊ ອພະຍາດມຄວາມທນທານສງໃນຊາກສບສດຕາຍ ແລະ ເກດບາດແຜແຫງ

4.1.2 ອາການ (Symptom) ໄລຍະຟກເຊ ອ 2 - 4 ວນ, ບາງເທ ອຮອດ 3 ອາທດ ສດເລມຕນຍາງຂາຫານ, ກນອາຫານໜອຍລງ, ມນ າລາຍເປນຢາງຍອຍໄຫ ຜດປກກະຕ ປະກດມປາມແດງເປນຕມໂພງຕາມຮມສບ, ເຫຍ ອເມ ອກຜງປາກ, ລນ ແລະ ຫວາງເລບຕນ ສດໄຂຂ ນສງ 40-41.5oC, ສດຈະບ ກນອາຫານ ແລະ ຈອຍຜອມໄວ, ຂນທ 2 ຕມໂພງນນແຕກກາຍເປນບາດແຜ ສດນອຍອາດຕາຍໄດ. ການວວດຂອງພະຍາດ 8 - 12 ມ . ສດຈອຍຜອມຍອນກນອາຫານບ ໄດ, ອດຕາການຕາຍຕ າ, ແຕຖາມພະຍາດອ ນເຂາແຊກແຊງເຊນ: ພະຍາດເຕາໂຮມເລ ອດ, ໄຂເລ ອດດ າ, ໄຂບວມ ຈະເຮດໃຫສດຕາຍໄດ. ພະຍາດປາກເປ ອຍລງເລບນຖາມການລະບາດແລວຈະເຮດໃຫມການສນເສຍດານເສດຖະກດເຊນ: ເສຍນ າໜກ, ເສຍແຮງງານລາກແກ ແລະ ຈ າໜາຍຜນຜະລດບ ໄດ

4.1.3 ການປນປວ (Treatment) ທ າການລາງບາດແຜທປາກ ແລະ ຕນ ດວຍ Acetic Acid ຫ Potassium Permanganate 1:1000, ໃຊ Serum ປາກເປ ອຍລງເລບສກ, ໃຊ Formol 10 ລາງບາດແຜ ເລບຕນ ຖາສງໄສວາສດມອາການຊ ມເຊ ອໃຫສກຢາຕານເຊ ອນ າ ປນປວດວຍຢາສະໝນໄພ: ໃຊເປ ອກໄມທມລດຝາດ ແລະ ໝາກໄມປະເພດສມ ເຊນ: ເປ ອກກະໂດນໂຄກ, ເປ ອກໝາກຂາມປອມ, ເປ ອກດ, ເປ ອກເຄ ອໜາມຫນແດງ, ແລະ ເປ ອກໄມອ ນໆ ທເຫນວາເປນປະເພດຝາດ ມວທການປງແຕງຢາດງລມນ:

19

ເອາເປ ອກໄມດງກາວໄປທບໃຫມນ, ຕມຂຽວແລວທາໃສບາດແຜຕນ, ປະຕບດໄປ 2-3 ມ ລຽນຕດ ອາການບາດແຜຈະຫາຍໄປ ສວນບາດແຜຢປາກໃຫໃຊໝາກໄມທມລດສມ ເຊນ: ໝາກນາວ, ໝາກເຟ ອງ ທາປາກບາດ ສ າລບເປ ອກ ແລະ ໝາກໄມໄດແນວໜ ງກ ແລວແນວໜ ງ

4.1.4 ການປອງກນ (Prevention) ເອາສດເຈບໄວບອນສະອາດ ແລະ ແຫງດ ປາສະຈາກບອນເປເປ ອນ, ທ າການປນປວດວຍຢາພ ນເມ ອງທກາວໄວຂາງເທງນ ຫາມນ າເອາສດ ແລະ ຜະລດຕະພນສດທເປນພະຍາດອອກຈາກເຂດພະຍສດເດດຂາດ ຈນກວາພະຍາດນຈະສະຫງບລງ. ນອກນຍງ ຕອງສກຢາວກຊນໃຫສດລຽງເປນປະຈ າ 4.2 ພະຍາດອະຫວາ ງວ - ຄວາຍ (Rinderpest) ເປນພະຍາດຕດແປດຂອງງວ ຄວາຍ ເຊງມລກສະນະສະເພາະ ຄ : ສດເຈບມອາການໄຂສງ, ຕາຍໄວ ແລະ ອດຕາການຕາຍສງ, ກອນຕາຍຕນໂຕສນ, ຫາຍໃຈຫອບ, ເຫນບາດແຜຢໃນປາກ ແລະ ຕາມລ າໄສ ມຂອບແດງຊ າຈງພາໃຫສດຖາຍອອກເລ ອດ

4.2.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອໄວຣສ (Virus) ຊ ວາ: Tortor bovis ການຕດແປດແມນຍອນເຊ ອ ພະຍາດຕດນ ານ າ, ອາຫານ, ອປະກອນຮບໃຊ ແລະ ພາຊະນະຕາງໆທມການສ າພດກບສດ

4.2.2 ອາການ (Symptom) ໄລຍະຟກເຊ ອ 3 - 9 ວນ ສດເຈບໄຂຂ ນສງ ດງ ແລະ ປາກແຫງ, ຕາແດງ ແລະ ມຂຕາ ທອງຜກ, ຕ ມາ 2 - 3 ມ ຈະມນ າມກປນໜອງ ແລະ ນ າຕາໄຫ , ເບ ອອາຫານ, ບ ຄຽວເອ ອງ ແຕກດແຂວ ຕ ມາມອາການທອງລວງ ອາຈມບາງຄງເປນເລ ອດ ແລະ ມກນເໝນຄາວ, ສດຈອຍຜອມລງຢາງໄວວາ ສດຈະຕາຍພາຍໃນ 5 - 10 ວນ ອດຕາການຕາຍສງ 90 - 100

4.2.3 ການປນປວ (Treatment) ບ ມວທການປນປວທໄດຮບຜນ

4.2.4 ການປອງກນ (Prevention) ຄວນລຽງສດໃຫຖ ກຕອງຕາມຫ ກສຂະພບານ ຕະຫລອດຮອດການປອງກນການນ າເອາເຊ ອພະຍາດເຂາມາໃນຝງສດລຽງ ຈະເຮດໃຫສດປອດຈາກພະຍາດໄດ, ຖາໃນເຂດທເຄຍມປະຫວດ ຂອງພະຍາດລະບາດ ຫ ເຂດໃກຄຽງທເຄຍມພະຍາດນລະບາດຢ ຄວນສກຢາວກຊນໃຫສດລຽງເປນປະຈ າ 4.3 ພະຍາດອະຫວາໝ (Swine fever or Classic swine fever or Hog

cholera) ແມນພະຍາດຕດແປດທຮາຍແຮງທສດສ າລບໝທກໆອາຍ ເຊງເຮດໃຫໝມອາການຕາຍ 80 ຂ ນໄປ ຖ ວາເປນພະຍາດອນຕະລາຍນ າເບ 1 ຂອງໝຢໃນປະເທດເຮາ

4.3.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອໄວຣສ (Virus) ຊ ວາ: Pestivirus ເຊງມຄວາມທນທານສງຢໃນຊນເຢນ ແລະ ຊນເອ ອບເກ ອ, ການຕດແປດແມນເກດຂ ນຍອນກນອາຫານ ແລະ ນ າທມເຊ ອພະຍາດນ, ໂດຍສະເພາະການນ າເອາຊນໝທເປນພະຍາດນໄປບ ລໂພກ ແລວເອາເສດອາຫານທເຫ ອດງກາວນໄປໃຫໝກນ, ນອກນເຊ ອພະຍາດຍງແຜກະຈາຍໄດງາຍໂດຍຕດໄປນ າເສ ອຜາ, ເກບ, ລດຂນສງສດ ແລະ ເຊ ອພະຍາດຍງ

20

ສາມາດປວໄປນ າອາກາດອກດວຍ. ເມ ອເກດພະຍາດອະຫວາໝແລວມກມເຊ ອເຕາໂຮມເລ ອດ ແລະ ພະຍາດຖອກທອງແຊກຊອນນ າອກ

4.3.2 ອາການ (Symptom) ໄລຍະຟກເຊ ອ 5 - 15 ວນ ສດເຈບສະແດງອາການດງນ:

ແບບຮາຍແຮງ: ເລມຕນດວຍໝມອາການເຫງາ, ບ ກນອາຫານ, ອນຫະພມຂ ນສງ 41 -42oC, ເກດມອາການຮາກ, ຖາຍທອງ ຫ ຖາຍຍາກ, ຕາແດງ, ນ າຕາໄຫລ, ມຂຕາ, ມອາການປອດອກເສບ, ໄອ, ນ າມກໄຫ , ຫນໃຈຝ ດ, ຂາຫ ງບ ແຂງແຮງ, ຍາງເຊໄປມາ, ຕາມໜງໃບຫ, ຄ , ພ ນທອງ ແລະ ແອບແອຂາ ມປາມແດງຊ າ, ໝນອຍມກຈະຊກ ຕ ມາກ ຈະຕາຍ ພາຍໃນ 5 - 6 ມ

ອາການປານກາງ ແລະ ຊ າເຮ ອ: ສດຈອຍຜອມຍອນເປນຖອກທອງ, ຮມຕາ ແລະ ປອດອກເສບ ພະຍາດນແກຍາວເຖງ 15 ວນ ແລວກ ຕາຍ

4.3.3 ການປນປວ (Treatment) ບ ມວທການປນປວ

4.3.4 ການປອງກນ (Prevention) ໃນການລຽງໝເພ ອບ ໃຫໝຕດພະຍາດນ ຕອງສກຢາວກຊນປອງກນໃຫໝທກໆໂຕທມອາຍ 3 ເດ ອນຂ ນໄປ. ຖາຫາກພະຍາດອະຫວາໝລະບາດ ຫາມເຄ ອນຍາຍໝເຂາມາໃນທອງຖນເຮາເປນເດດຂາດ, ຈນກວາພະຍາດນຈະສະຫງບລງ, ຫາມບ ລໂພກຊນໝທເປນພະຍາດນ ແລະ ຫາມນ າເອາເສດອາຫານຈາກໝທເປນພະຍາດນໄປເກ ອໝໂຕອ ນເປນເດດຂາດ 4.4 ພະຍາດວ (Rabies) ແມນພະຍາດຕດແປດທຮາຍແຮງສ າລບສດທລຽງລກດວຍນ ານມເຊນ: ໝາ, ແມວ, ງວ, ຄວາຍ, ໝ, ມາ ແລະ ສດເລ ອດອນທກຊະນດທລຽງລກດວຍນ ານມລວມທງຄນ ເຊງເຊ ອພະຍາດຈະເຂາໄປທ າລາຍ ລະບບປະສາດສນກາງ ສດທາຍຈະສນສດດວຍການຕາຍ, ພະຍາດນຍງແຜລະບາດຫ າຍຢໃນປະເທດເຮາ

4.4.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອໄວຣສ ຊ ວາ: Rabdovirus ບ ເກດຂອງພະຍາດແມນມາຈາກໝາເປນວ ເປນຕວການໃນການນ າເຊ ອພະຍາດນແຜລາມໄປຍງໂຕສດອ ນໆ, ເຊ ອພະຍາດແມນສາມາດພບໃນນ າລາຍຂອງໝາເປນວ ກອນສະແດງອາການ 10 ວນ, ການຕດແປດແມນເກດຂ ນຍອນຖ ກໝາວ ກດ

4.4.2 ອາການ (Symptom) ໄລຍະຟກເຊ ອ ແຕ 12 ມ ຫາ 3 - 5 ເດ ອນ ຫ 1 ປ, ສວນຢໃນຄນ 2 ອາທດ, ອນຕະລາຍຂອງພະຍາດນ ແມນຂ ນກບທຕງຂອງບາດແຜບອນຖ ກໝາວ ກດ ໂດຍສະເພາະບາດແຜທຢໃກກບລະບບປະສາດສນກາງ ຍງມຄວາມອນຕະລາຍຮາຍແຮງສງ ອາການຂອງພະຍາດວ ສະແດງອອກ 2 ລກສະນະຄ :

ລກສະນະບາປວງ: ເບ ອງຕນມອາການຜດປກກະຕທາງດານພ ດຕກ າຂອງສດ, ສດມລກສະນະຊດໂຊມ, ບ ກນອາຫານ ແລະ ນ າ ຕ ມາ 1 - 2 ມ ມອາການກະວນກະວາຍເປນບາປວງ, ທຽວບ ມຈດ, ກດໂດຍບ ເຫາ, ຫອນມສຽງເເຫບ, ເມ ອໄປພບຄນ ຫ ສດ ກ ກດໄປໝດ, ກນສງທບ ແມນອາຫານເຊນ: ເປ ອກໄມ, ກອນດນ, ສາຍລວດ, ກອນຫນ ແລະ ອ ນໆ... ສວາບປາກຄ ສວາບແມງວນ ຫ ງຈາກນນຕາດ າຂະຫຍາຍກວາງອອກ, ຄາງກະໄຕເບ ອງລມແຂງ, ນ າລາຍເຫຍ ເວລາເຫນອາຫານ ແລະ ນ າ ທ ອາຫານຈະປນ ຫ ງຈາກນນ 2 - 3 ມ ມອາການອອນເພຍ, ເປນອ າມະພາດແລວຕາຍ

21

ລກສະນະວ ກ ກ: ສດສະແດງອາການເປນອ າມະພາດ ໃບໜາ ແລະ ກາມຊນຄ ແລະ ຄາງກະໄຕເຕ ອຍ, ນ າລາຍໄຫ ຊະຊາຍ, ເຫາບ ອອກສຽງ, ເປນອ າມະພາດແຜຂະຫຍາຍໄປທວທກໆພາກສວນຂອງຮາງກາຍໄວທສດ ຫ ງຈາກນນສດກ ຈະຕາຍ (ການຕາຍແມນຕາຍໄວກວາລກສະນະບາປວງ) ອດຕາການຕາຍ 100

4.4.3 ການປນປວ (Treatment) ພະຍາດວ ແມນປວບ ດ, ດງນນ ສດທຖ ກໝາວ ກດໃຫຂາຖມ ສວນຄນທຖ ກໝາກດ, ສ າລບໝາໂຕທກດນນຢາຟາວຂາ ໃຫຂງໄວຢາງໜອຍເປນເວລາ 15 ວນ ເພ ອສງເກດເບງອາການຂອງໝາ ຖາບ ມຫຍງຜດປກກະຕ ໝາຍວາໝານນບ ເປນວ , ຖາໝານນເປນວ ໃຫສງຄນທຖ ກໝາວ ກດ ໄປປນປວທໂຮງໝ

4.4.4 ການປອງກນ (Prevention) ສກຢາວກຊນວ ໃຫໝາທມອາຍຄບຕາມກ ານດເປນປກກະຕ ບ ໃຫໝາມໂອກາດໄດພວພນກບສດປາທມຄວາມສຽງຕ ການຕດເຊ ອ ກ າຈດໝາທບ ມເຈາຂອງໃຫໝດໄປ ສ າລບຄນແມນແພດຈະເປນຜໃຫຄ າແນະນ າ ແລະ ປນປວ

4.5 ພະຍາດນວຄາເຊນ (Newcastle disease) ແມນພະຍາດຕດແປດທຮາຍແຮງ ແລະ ເປນບນຫາສ າຄນທສດໃນການລຽງໄກຢບານເຮາ, ພະຍາດນເຮດໃຫໄກຕາຍເປນຈ ານວນຫ ວງຫ າຍ ສດປກເປນພະຍາດນ ຕນຕ ແມນ ໄກລາດ, ໄກພນ ສວນໄກງວງ ໄກຕອກ ກ ເປນແຕບ ຮາຍແຮງ

4.5.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອໄວຣສ ຊ ວາ: Paramyxovirus ເຊງມຄວາມທນທານສງຕ ຄວາມ ໜາວ ແລະ ຄວາມແຫງແລງ ແຫ ງກ າເນດຂອງພະຍາດແມນໄກເຈບ, ເຊ ອພະຍາດແຜຂະຫຍາຍໄປຕາມຊນສດຕາຍ, ໄຂໄກ, ພະຫະນະຂນສງສດ ແລະ ຄນກ ເປນຕວນ າເຊ ອທສ າຄນເຊ ອພະຍາດນໄດເຊນກນ

4.5.2 ອາການ (Symptom) ໄລຍະຟກເຊ ອ 2 - 10 ວນ ໄກສະແດງອາການອອກດງນ:

ແບບຮາຍແຮງ: ໄກຈະຕາຍໄວທສດ ແລະ ມອດຕາສງ ສວນຫລາຍແມນບ ສາມາດເສງເກດເຫນອາການມາກອນເລຍ ຊ ງມກຈະເຫນໄກຕາຍໃນລກ, ຕາຍຄາຮງ ໃນຕອນເຊາເປນຈ ານວນຫ ວງຫ າຍ ສວນທບ ຕາຍກ ຈະເປນແບບຮາຍແຮງປານກາງ

ແບບຮາຍແຮງປານກາງ: ເບ ອງຕນມໄຂ, ໄກເຫງາ, ອອນເພຍ, ຫນໃຈຝ ດ, ໄອຈາມ, ຫນໃຈມສຽງກນ, ຂເປນສຂຽວ, ໄກແມຈະເຊາໄຂ, ເປ ອກໄຂບາງ ແລະ ບາງໂຕມອາການທາງລະບບປະສາດເຊນ: ຍາງວນວຽນ, ຄ ບດຄ ແງນ, ຍາງຖອຍຫ ງ ຫ ເປນອ າມະພາດ ໄກເປນພະຍາດນມອດຕາການຕາຍສງ 80 - 100

4.5.3 ການປນປວ (Treatment) ບ ມວທປວດວຍຢາຫ ວງ ປນປວດວຍຢາສະໝນໄພ: ໃຊເຄ ອເຂາຮ 1 ຂ ມ , ເປ ອກຂມກະເດາ 2 ນວມ , ຕນຜກຂະ (ຜກເໜາ) 2 ຂ ມ ແລະ ລາຊາບ ໃຊໃບແກ ຫ ໃຊທງ 5 ຢາງ (ຮາກ, ໃບ, ຕນ, ດອກ ແລະ ເມດ)

22

ວທການ: ທບເປ ອກຂມກະເດາໃຫແຕກດທສດ ແລວແຊນ າໄວໃຫອອນ ຫ ງຈາກນນນ າມາປະສມກບນ າເຄ ອເຂາຮ , ຕນຜກຂະ ແລະ ລາຊາບ ໃຫໄດນ າເຂມຂນທສດ, ແລວເອາຢາຖອກໃສ ປາກໃຫໄກທກໂຕທມອາການເຈບກນ ແລວແຍກອອກຈາກຝງ (ໃຫກນ 2 ເທ ອ/ມ , ເຊາ ແລະ ແລງ) ພະ ຍາດຈະຫາຍດພາຍໃນ 3 ມ

4.5.4 ການປອງກນ (Prevention) ເພ ອປອງກນບ ໃຫໄກເປນພະຍາດນ ຄວນລະມດລະວງຢານ າເອາເຊ ອພະຍາດເຂາມາ ໂດຍສະເພາະການເອາໄກຈາກແຫງອ ນມາລຽງ ໂດຍບ ຮປະຫວດ ຫ ເອາໄກຕາຍຫາມາກນ ການປອງກນດທສດແມນການສກຢາວກຊນ ໃຫໄກເປນປະຈ າ 4.6 ພະຍາດໝາກສກສດປກ (Fowl pox) ເປນພະຍາດຕດແປດທແຜລະບາດແບບຊາໆຂອງໄກ, ໄກງວງ ແລະ ສດປກອ ນໆ ລກສະນະຂອງພະຍາດໝາກສກເກດມ 2 ແບບຄ : ແບບທປະກດຢຜວໜງ ແລະ ແບບເກດທເຫຍ ອເມ ອກຜງລ າຄ

4.6.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອໄວຣສ ທມຫ າຍສາຍພນ ແຕລະສາຍພນຈະເຮດໃຫເກດພະຍາດໝາກສກສະເພາະສດຊະນດໜ ງເທານນ, ເຊ ອພະຍາດສາມາດມຊວດຢໄດຫ າຍປໃນເກດບາດແຜແຫງ, ການຕດແປດແມນຜານທາງບາດແຜ ຫ ຮອຍແຕກແຫງຂອງຜວໜງ, ສວນຍງ, ໄຮ ແລະ ປະເພດແມງໄມກນເລ ອດກ ເປນພະຫະນະນ າເຊ ອພະຍາດນໄດ ພະຍາດນມກເກດກບໄກທມອາຍຕ າກວາ 12 ເດ ອນ

4.6.2 ອາການ (Symptom) ແບບເປນຕມຢຜວໜງ (Skin form): ຈະປະກດມຕມຕດ ຫ ຕມໜອງຕາມບ

ລເວນທບ ມຂນເຊນ: ຫອນ, ຕາງ, ຂອບຕາ, ຮມຕາ, ຮມສບ ຖາເປນຫ າຍອາດລາມໄປຫາພາກສວນອ ນໆຂອງຮາງກາຍ ທ າອດຕມຈະມຂອງແຫ ວຂນຢທາງໃນ ແລະ ຕ ມາຈະເປ ອຍເປນສເຫ ອງຂນແລວແຫງກາຍເປນເກດ

ແບບແຜນເນ ອຕາຍ (Diphtheric form): ແມນເກດມແຜນເນ ອຕາຍ, ມໜອງປກຄມຢຜງລ າຄ ບ ລເວນເຫຍ ອເມ ອກຜງປາກອອມຮອບລນໄກ ແລະ ຫ ອດລມ ເຮດໃຫໄກກນອາຫານ ແລະ ຫນໃຈລ າບາກ, ອດຕາການຕາຍສງກວາແບບເປນຢຜວໜງ 50

4.6.3 ການປນປວ (Treatment) ບ ມຢາປນປວໂດຍກງ, ແຕໃຫແກະຕມໜອງອອກ ແລວເອາ Tincture of iodine ທາ ສວນອາການທຊອງຄ ນນປນປວບ ໄດຮບຜນ

4.6.4 ການປອງກນ (Prevention) ໃຊວກຊນໃຫໄກທມອາຍ 2 - 3 ອາທດ ແລະ ໃຫລ ມຄ ນອກ ເມ ອສດມອາຍປະມານ 12 - 20 ອາທດ

4.7 ພະຍາດອະຫວາເປດ (Duck plague) ພະຍາດອະຫວາເປດ ຫ ຮຽກວາ ພະຍາດລ າໄສອກເສບຕດຕ ຂອງເປດ, ຍອນເຊ ອໄວຣສ ເປນພະຍາດຕດແປດທຮາຍແຮງເກດຂ ນກບເປດ, ຫານ ແລະ ນກຫງທກເພດໄວ ຊ ງມອາການຂເປນເລ ອດ ແລະ ລ າໄສອກເສບ ເຮດໃຫເປດມອດຕາການຕາຍສງ ເຖງ 80 - 100

23

4.7.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອ Virus ຊ ວາ: Herpes Virus, ພະຍາດນຕດແປດຈາກການສ າພດໂດຍກງທາງນ າ, ອາຫານທມເຊ ອ ແລະ ເປດທເປນພະຍາດເປນແຫ ງຕດເຊ ອທສ າຄນ

4.7.2 ອາການ (Symptom) ໄລຍະຟກເຊ ອ 3 - 7 ວນ, ສດຈະຕາຍໂດຍບ ໄດສະແດງອາການມາກອນເລຍ ຖາເປນຮາຍແຮງຈະມອາການເຫງາ, ຢ ນຊ ງ, ບ ຫລນນ າ, ອອນເພຍ, ບ ກນອາຫານ, ຫວນ າ, ຫວຊນເຂາປກ, ເຈບປວດຕາມກາມຊນ ມເລ ອດໄຫ ອອກມາຈາກປາກ ແລະ ດງ, ຂອບຕາໃຄ, ນ າຕາໄຫ , ມຂຕາ ຕ ມາມອາການຖອກທອງ, ຂເປນນ າສຂຽວປນເຫ ອງ ຫ ປນເລ ອດ ການຕາຍເກດຂ ນຫ ງຈາກສະແດງອາການມາໄດ 7 ວນ

4.7.3 ການປນປວ (Treatment) ບ ມຢາປນປວ

4.7.4 ການປອງກນ (Prevention) ໃຊຢາວກຊນປອງກນໃຫເປດ, ຫານທມອາຍ 2 - 3 ອາທດຂ ນໄປ ແລະ ໃຊເປນປະຈ າ 4.8 ພະຍາດຫ ອດລມອກເສບ (Infectious bronchitis, IB) ເປນພະຍາດຕດຕ ທາງລະບບຫາຍໃຈຂອງໄກ, ເຮດໃຫມອດຕາການຕາຍສງໂດຍສະເພາະໃນໄກນອຍ ພະຍາດນ ນ າຄວາມເສຍຫາຍທາງເສດຖະກດມາສອດສາຫະກ າການລຽງໄກ ໂດຍສະເພາະແມນການ ລຽງໄກພນຊນ

4.8.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອ Virus ຊ ວາ Corona virus ການຕດແປດເກດຂ ນໂດຍຝນລະອອງ ນ າອາກາດຫາຍໃຈ, ການກນອາຫານ ແລະ ນ າທມເຊ ອພະຍາດ

4.8.2 ອາການ (Symptom) ໄລຍະຟກເຊ ອ 18 - 36 ຊວໂມງ ຈ າພວກໄກນອຍມອາການໄອຈາມ, ຫນໃຈຝ ດ, ມສຽງດງ, ນ າມກໄຫ , ນ າຕາໄຫ , ອດຕາການຕາຍສງເຖງ 40 ສ າລບໄກໃຫຍຈະບ ຮາຍແຮງ ຊ ງມອາການຫາຍໃຈລ າບາກ, ມສຽງກນ ສ າລບໄກທພວມໄຂຈະເຮດໃຫໄຂຫດລງ, ເປ ອກໄຂອອນ ແລະ ຄນນະພາບຂອງໄຂຫດລງ

4.8.3 ການປນປວ (Treatment) ບ ມຢາປນປວ, ແຕຄວນລຽງ ແລະ ດແລໄກທເຈບເປນພເສດ ທາງດານອະນາໄມ ຈະຊວຍໃຫອດຕາການຕາຍຫດລງໄດ

4.8.4 ການປອງກນ (Prevention) ໃຊຢາວກຊນສກປອງກນ 4.9 ພະຍາດກອງສຽງອກເສບຕດຕ ສດປກ (Infectious Laryngotracheitis) ເປນພະຍາດຕດແປດທາງລະບບຫາຍໃຈຂອງສດປກ ປະມານ 4 - 5 ເດ ອນ, ບ ຄອຍພບໃນໄກນອຍ ຖາມກ ບ ຮາຍແຮງ

4.9.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອ Virus ຊ ວາ: Herpes virus ເຊງມຄວາມທນທານຕ ສງແວດລອມ ມຊວດຢໃນຊາກໄກເຖງ 21 - 70 ວນ

24

4.9.2 ອາການ (Symptom) ໄລຍະຟກເຊ ອ 6 - 12 ວນ ອາການມ 3 ລກສະນະຄ :

1) ແບບຮາຍແຮງ: ໄກຕາຍໂດຍທນທທນໃດ ແຜລະບາດໄວ ແລະ ອດຕາການຕາຍສງເຖງ 50 - 70 ຈະຕາຍຫ ງຈາກປວຍໄດ 2 - 3 ວນ ຫ ບ ສະແດງອາການອອກມາກອນເລຍ, ໄກເຈບມອາການຫນໃຈລ າບາກ, ມສຽງດງ, ເວລາຫນໃຈຢ ດຄ ອອກອາປາກກວາງ, ຈາມ, ໄອ ອາດພບນ າມກຂນ ແລະ ເລ ອດອອກໃນຫ ອດລມ

2) ແບບຮາຍແຮງປານກາງ ແລະ ຊ າເຮ ອ: ພະຍາດຂະຫຍາຍແບບຊາໆ ແລະ ເບາບາງກວາ ອດຕາການຕາຍປານກາງປະມານ 10 - 30 ສວນແບບຊ າເຮ ອແມນເປນຊາໆ ມອາການໄອ, ອາປາກຫນໃຈ, ອດຕາການຕາຍຕ າ 10 - 20

4.9.3 ການປນປວ (Treament) ບ ມຢາປນປວ

4.9.4 ການປອງກນ (Pevention) ບ ຄວນເອາໄກທມເຊ ອເຂາມາລຽງ, ໃຊວກຊນປອງກນແມນໄດຜນດ 4.10 ພະຍາດບາປວງ (Aujesky’ s disease or Pseudo rabies) ເປນພະຍາດຕດແປດຂອງສດ ຊ ງເຮດໃຫລະບບປະສາດສນກາງຖ ກທ າລາຍ ຫ ຮຽກວາ ວ ທຽມ

4.10.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອ Virus ຊ ວາ: Herpes virus ສດເປນພະຍາດນມ ໝ, ໝາ, ແມວ, ງວ, ຄວາຍ, ແກະ, ແບ, ມາ ໂດຍສະເພາະແມນໝນອຍ, ໝເປນພະຍາດນຈະເປນຕວການໃນການນ າເຊ ອ ໄວຕາມທ າມະຊາດ, ການຕດແປດເກດຂ ນຍອນການກນອາຫານ ແລະ ອາກາດຫາຍໃຈທມເຊ ອພະຍາດນປະປນຢ ໝນອຍມກຕດເຊ ອນ າແມໂດຍທາງນ ານມ

4.10.2 ອາການ (Symptom) ໄລຍະຟກເຊ ອ 5 - 16 ວນ ອາການແມນຂ ນກບອາຍກະສຽນຂອງສດ, ໝນອຍອາຍຕ າກວາ 2 ອາທດ ຈະເປນແບບຮາຍແຮງ ແລະ ມອດຕາການຕາຍສງເກ ອບຮອດ 100, ຕາຍແບບກະທນຫນ 12 - 24 ຊວໂມງ ຫ ງຈາກຕດເຊ ອ, ໝທມອາຍແກກວານມອາການໄຂ, ບ ກນອາຫານ, ເຫງາ ແລະ ມອາການທາງລະບບປະສາດເຊນ: ຍາງເຊ, ກອນຊນປນ ຫ ສະເໝນ ແລະ ເປນເປຍ ເປນລອຍ ອດຕາການຕາຍແມນ 20 - 100 ຊ ງຈະມຂ ນຫ ງຈາກຕດເຊ ອໄດ 1 ອາທດ, ສ າລບໝໃຫຍແມນເປນແບບເບາບາງ ຫ ເປນທາງລະບບຫາຍໃຈ, ເປນຫວດ ສວນໝແມຈະໃຫລກຫດລງ, ສວນໝາ ແມວ ງວ ຄວາຍແມນມອາການຄນຄາຍຮາຍແຮງ, ສດສະແດງອອກຄ : ຮກຖຢບ ເປນປກກະຕ, ກະວນກະວາຍ, ກດແຂວ, ຫນໃຈຫອບ ແລະ ຈະຕາຍພາຍຫ ງສະແດງອາການ 2 ມ

4.10.3 ການປນປວ (Treatment) ການປນປວທໄດຜນດແມນ ໃຊ Serum ຕານບາປວງ ຮວມກບ caffeine

4.10.4 ການປອງກນ (Prevention) ປອງກນການນ າເອາພະຍາດເຂາມາ, ຖາພະຍາດເຄຍລະບາດ ຄວນສກຢາປອງກນພະຍາດໄວ

25

ບດທ 5 ບນດາພະຍາດກາຝາກທສ າຄນຂອງສດລຽງ

ຈດປະສງ ເພ ອໃຫນກສ ກສາ ສາມາດ

1. ບອກກມຂອງພະຍາດກາຝາກພາຍໃນ - ພາຍນອກໄດ 2. ອະທບາຍວທການບງມະຕພະຍາດກາຝາກໄດ 3. ອະທບາຍວທການປນປວ ແລະ ປອງກນພະຍາດກາຝາກໄດ

ເນ ອໃນ 5.1 ຄວາມໝາຍຂອງພະຍາດກາຝາກ ພະຍາດກາຝາກໝາຍເຖງບນດາແມກາຝາກຕາງໆ ທອາໄສເກາະກນນ າສງທມຊວດອ ນ (ເຈາ ພາບ) ໂດຍແຍງກນອາຫານ ແລະ ນ າລ ລຽງຈາກເຈາພາບ ນອກນນ ບາງຊະນດຍງທ າລາຍຈລງ ແລະ ລບກວນຂະບວນການຕາງໆ ເຮດໃຫຂະບວນການຈະເລນເຕບໂຕ ແລະ ໃຫຜນຜະລດຜດປກກະຕ ພະຍາດກາຝາກມ 2 ຊະນດຄ : ກາຝາກພາຍໃນ (Endoparasite) ແລະ ກາຝາກພາຍນອກ (Exo parasite) 5.2 ບນດາພະຍາດກາຝາກພາຍໃນ ບນພະຍາດກາຝາກພາຍໃນ ແມນກາຝາກທອາໄສເກາະກນຢຕາມອະໄວຍະວະພາຍໃນຂອງສດລຽງ ເປນຕນແມນ ຕາມລ າໄສອອນ, ລ າໄສແກ, ຕບ, ກະເພາະ ... ຕາຕະລາງທ 3 ບນດາພະຍາດກາຝາກພາຍໃນ 1. ພະຍາດໂຕກມຂອງໝ Ascaridosis

Suum 2. ພະຍາດໂຕກມຂອງງວ - ຄວາຍ

Neoascaridosis 3. ພະຍາດໃບໄມໃນຕບ Fasciolosis 4. ພະຍາດລ ຊ Trichinellosis 5. ພະຍາດເຫງານອນຂອງມາ

Trypanosomosis 6. ພະຍາດທອງບດສດປກ Coccidiosis 7. ພະຍາດສານຂອງໝ Cysticercosis

Suum

10. ພະຍາດເສນດາຍຂອງມາ Strongylidosis 11. ພະຍາດສານຖງນ າ Cysticcrcosis 12. ພະຍາດເສນດາຍຂອງໝ Strongylidosis

Suum 13. ພະຍາດໂຕກມໃນປອດຂອງໝ

Ascaridosis suis 14. ພະຍາດໂຕກມສດປກ Ascaridosis

avian 15. ພະຍາດໂຕແປສດປກ Teniasis avium 16. ພະຍາດເອຄໂນກກ Ekinococosis 17. ພະຍາດໄຂຍຽວດ າ Babesiasis

26

8. ພະຍາດສານງວ - ຄວາຍ Cysticercosis bovine

9. ພະຍາດຕວແປຂອງໝາ Teniasis Canis

5.2.1 ພະຍາດໂຕກມ (Nematodes)

ກາຝາກຈ າພວກນ ແມນອາໄສຢນ າລ າໄສອອນຂອງສດ ໄດແກ: Haemonchus; Oesophagostomum; Bunostomum; Trichostrongylus; Ostertagia ແລະ ຍງມພະຍາດໂຕກມອ ນໆ. ຕວຢາງ: Haemonchus ເປນແມທອງໂຕກມທຢນ າໝາ, ແມວ ເອນວາ: Dipyliasis ສາມາດຕດເດກນອຍເວລາສ າພດກບອາຈມທຕດຢກນໝາ ແມວ, ການກນອາຫານບ ລາງມ (ການຕດເຊ ອຈາກໂຕກມສາມາດຜານເຂາໄປສເນ ອເຫຍ ອຂອງຄນເຊນ: ຕບ, ປອດ, ໝາກໄຂຫ ງ, ສະໝອງ ແລະ ຕາ ພາໃຫເກດເປນພະຍາດຮາຍແຮງເຊນ: ພະຍາດລ ຊ ຢໃນຊນໝ

5.2.2 ພະຍາດໂຕແປ (Cestodes) ມຫ າຍຊະນດຄ : Taenia ມຢນ າຄນ + ໝ (ສານ) ຍາວ 5 - 7 m ແຕລະຂ ມເພດຜ ແລະ ເພດ

ແມ ຢຮວມກນ ແລະ ສາມາດປະສມກນເອງໄດ Echinococcus ມຢນ າໝາມຄວາມຍາວ 10 Cm Monezia ມຢນ າງວ, ແກະ ແລະ ແບ (ບ ຕດຄນ) ອາໄສຢນ າລ າໄສອອນ (ສ

ເຫ ອງ) ໄຂເປນຕວອາໄສຢນ າໄຮ (Mites) 5.2.3 ກມຂອງໃບໄມຕາງໆ (Trematodes) ມ 2 ປະເພດຄ :

ພວກຢໃນເລ ອດ Schistosoma ຊະນດຕາງໆ ພວກຢໃນຕບ Fasciola hepatica (ທງສອງປະເພດແມນມກເກດຂ ນຢນ າ

ແກະ, ແບ, ງວ, ຄວາຍ ແລະ ສາມາດຕດໃສຄນໄດ) 5.2.4 ກມພະຍາດກາຝາກໃນໝວດປະຖມມະສດ (Protozoa)

ຕວຢາງ 1: ຢນ າລ າໄສເຊນ: Coccidiosis, Amoeba, Balantidiam ຕວຢາງ 2: ຢນ າເສນເລ ອດເຊນ: Babisia, Theleria, Trypanosoma,

Plasmodium, Anaplasma 5.3 ບນດາພະຍາດກາຝາກພາຍນອກ ໃນການລຽງສດເຂດຮອນ ມກພບບນຫາກຽວກບພະຍາດກາຝາກພາຍນອກ ເຊນ: ເຫບ ເຫາ ແລະ ໄຮ ຈດເປນພະຍາດທລບກວນສດທສ າຄນຢາງຍງເພາະ ອນຫະພມ ຄວາມຊມຊ ນ ແລະ ລວມທງ ວທການລຽງສດແບບປອຍຕາມທງຫຍາ ຈະເອ ອອ ານວຍຕ ການຈະເລນເຕບໂຕ ແລະ ແຜກະຈາຍຂອງພະ ຍາດໄດດ. ພະຍາດພາຍນອກດງກາວ ແມນອນຕະລາຍຕ ສດແຕກຕາງກນໄປ ບາງຊະນດເກາະກນເລ ອດ ຈາກສດ, ບາງຊະນດລບກວນສດໃຫລ າຄານ, ບາງຊະນດເກາະກດກນຜວໜງທປກຄມສດ ແຕທສ າຄນນນ ກ ຄ ບາງຊະນດເປນຕວນ າເຊ ອພະຍາດມາຕດໃສສດ ບນດາພະຍາດກາຝາກພາຍນອກທ ສ າຄນໄດແກ:

5.3.1 ເຫບ (Ticks) ເຫບແບງອອກເປນ 2 ຊະນດ (Family) ທສ າຄນຄ : Ixodidae ຫ Hardticks ເຊງສວນໃຫຍເປນເຫບງວ ຄວາຍ, ແລະ Argasidae ຫ Soft ticks ເຊງສວນໃຫຍເປນເຫບສດປກ ເຫບດງກາວນອາໄສເກາະກນເລ ອດຢນ າຕວສດ

27

ຄວາມອນຕະລາຍຂອງເຫບ ນອກຈາກຄອຍດດກນເລ ອດສດແລວ ເຫບຍງເຮດໃຫ ຜວໜງເກດເປນບາດແຜອກເສບ, ເຮດໃຫເຊ ອພະຍາດແຊກຊ ມເຂາສຮາງກາຍໄດງາຍ ນອກນນ ເຫບຍງ ເປນຕວນ າເຊ ອໄວຣສ ແບກທເຣຍ ເຊ ອຣາ ແລະ ອ ນໆ ພາໃຫເກດເປນພະຍາດຕາງໆກບສດເຊນ: ພະຍາດ Anaplasmosis, Piroplasmosis ແລະ Babesiasis ເຊງເປນພະຍາດທເກດຈາກເຊ ອຣກເກດເຊຍ ແລະ ໄວຣສ ຫລາຍຊະນດ ການຄວບຄມ ແລະ ກ າຈດເຫບ ການກ າຈດເຫບ ສວນໃຫຍມກໃຊຢາເຄມຕາງໆ ການໃຊຢາໃນກມ organophos-phate ແມນກ າຈດເຫບໄດດ ທງມຄວາມປອດໄພສງ ບ ຄອຍຈະມບນຫາສານພດຕກຄາງເຊນ: ຢາ Asuntol, Neguvon ຫ Trichlophon, Bovinox, Burcotox ແລະ Malathion. ການກ າຈດ ເຫບໃຫງວ ຄວາຍ ມຫລາຍວທ ເຊນ: ຖາມສດຫລາຍ ແມນໄລຕອນສດລງອາບໃນອາງນ າຢາ ເຊງວທນ ວອງໄວດ ສດອາບປຽກຊມທວທງຕວ ແລະ ທວເຖງດ. ແລະ ການໄລຕອນຜານບອນພນຢາ ເຊງວທນ ບ ຄອຍເກດອນຕະລາຍຕ ສດ ແລະ ຢາກ ຢໃນສະພາບທສດກວາ ຖາມສດຈ ານວນໜອຍ ກ ອາດຈະໃຊເຄ ອງ ພນຢາຊະນດມ ຖ ຫ ອາດຈະໃຊຜາຈບນ າຢາເຊດຕາມຕວສດກ ໄດ ເຊງສະດວກ ແລະ ປະຢດດແຕຜປະ ຕບດຄວນປອງກນຕວຈາກລະອອງພດຂອງຢາດງກາວ. ອາງອາບນ າຢາຄວນມຄວາມຍາວບ ຕ າກວາ 2 m ແລະ ຄວາມສງຂອງນ າຢາບ ຄວນຕ າກວາ 185 Cm ທາງຍາງກອນລງອາງອາບນ າຢາ ຄວນມຮາງລາງຕນ ຍາວປະມານ 4 m ແລະ ມລະດບນ າສງບ ຕ າກວາ 20 Cm ສວນຕ ໄປຈາກອາງອາບນ າຢາ ເປນຄອກພກສດ ເພ ອລ ຖາໃຫນ າຢາທຕດຕວສດຕກລງພ ນແລວໄຫ ກບຄ ນມາອາງອາບນ າຢາເໝ ອນເດມ

ຮບທ 1 ຕວຢາງອາງອາບນ າຢາສ າລບງວ-ຄວາຍ ນອກຈາກວທການໃຊຢາກ າຈດເຫບເທງຕວສດໂດຍກງແລວ ການຈດທງຫຍາ ກ ເປນ ຫດຜອນຈ ານວນເຫບລງໄດ. ການໄຖຄາດພວນດນ ກ ຈະເຮດໃຫຕວອອນຂອງເຫບຖ ກແສງແດດ ຖ ກ ຮອນແຫງແລງ ແລວກ ຈະຖ ກກ າຈດໄດ ການງດໃຫສດລງທງຫຍາປະມານ 3 ເດ ອນ ເພ ອໃຫເຫບຂາດ ອາຫານ ຈະເຮດໃຫເຫບຄອຍຕາຍໄປ ໃນໄລຍະນຄວນກຽວຫຍາມາເກ ອສດ ແລະ ສດພນຢາກ າຈດເຫບ ເທງຕວສດຢາງສະໝ າສະເໝ ມວທການໜ ງກ ອາດຈະໄດຜນເຊນ: ເຮດໃຫເຫບເກດການຂະຫຍາຍພນ ບ ໄດ ຫ ການໃຊສດອ ນທ າລາຍ ຫ ກນເຫບເປນອາຫານເຊນ: ໄກ ນກ ແລະ ມດເປນຕນ

28

5.3.2 ເຫາ (Lice) ເຫາຈດຢໃນ order Phthiraptera ແຍກເປນ 2 Sub order ຄ :

Mallopaga ຫ ເອນວາ: ເຫາກດກນຜວໜງ (Biting lice) ເຫາພວກນ ຈະເກາະກນຜວໜງ ຂນ ເສດເນ ອເຫຍ ອທບ ລເວນຜວໜງ ລວມທງເລ ອດ ແລະ ນ າເຫ ອງ ທຊ ມອອກມາຈາກຜວໜງ

Anoplura ຫ ເຫາດດເລ ອດ (Sucking lice) ເຊງຈະເຈາະດດເລ ອດສດ ເປນອາຫານ ອນຕະລາຍຂອງເຫາແມນເຮດໃຫສດຄນ ແສບ ຄາຍເຄ ອງຜວໜງ ກະວນກະວາຍ ເຮດໃຫນ າ ໜກສດຫລດລງ ຖາມຈ ານວນຫລາຍຈະເຮດໃຫສດເລ ອດຈາງ ແລະ ເຖງຕາຍໄດ ການຄວບຄມເຫາໃນ ງວ ຄວາຍ ຈະໃຊວທດຽວກນກບການກ າຈດເຫບທໄດກາວມາແລວນນກ ໄດ ແຕສງສ າຄນກ ຄ : ຕອງເຮດ 2 ຄງ ໂດຍໃຫຫາງກນ 2 ອາທດ ເພາະວາໃນການເຮດທ າອດແມນທ າລາຍສະເພາະຕວເຫາ ເທາ ນນ ສວນໄຂເຫາບ ຖ ກທ າລາຍ. ດງນນຈ ງຈ າເປນຕອງເຮດຊ າອກຄງ ເພ ອທ າລາຍຕວເຫາທກ າລງຟກຕວ ອອກຈາກໄຂ ການຄວບຄມເຫາໃນໝ ໃຊຜາຈບນ າມນເຄ ອງແລວພນ ຫ ປກຜວໜງຂອງໝກ ຈະໄດຜນໃນການທ າລາຍ ທງຕວເຫາ ແລະ ໄຂ ການຄວບຄມເຫາໃນສດປກ ນອກຈາກການໃຊຢາກ າຈດໃນຕວສດແລວ ຄວນໃຊຢາຜງໂຮຍ ຫ ອາດຈະໃຊຢາຂາ ແມງໄມ ທມສານນໂຄຕນ (Nicotine sulfate) ສດພນທາບ ລເວນທສດອາໄສກ ໄດ

5.3.3 ໄຮ (mite) ໄຮຈດເຂາຢໃນ Order Acarina ເຊນດຽວກບເຫບ ແຕຂະໜາດນອຍກວາເຫບ, ໄຮສວນໃຫຍຈະຈະເລນເຕບໂຕເທງຕວສດ ໄຮກ ເຮດໃຫຜວໜງສດອກເສບ ເຮດໃຫເຊ ອພະຍາດອ ນເຂາ ແຊກແຊງ, ສດຈອຍຜອມ, ນ າໜກຫດລງ, ເລ ອດຈາງ, ເຖງຕາຍໄດ ການຄວບຄມໄຮໃນໃນສດ ກ ເຮດເຊນດຽວກນກບການກ າຈດຄວບຄມເຫບ ໂດຍນ າ ໃຊຢາຈ າພວກ Asuntol, Neguvon ຕາມຄວາມເຂມຂນຄ ກນ ການກ າຈດຄວບຄມໄຮໃນໝນນໃຊຢາ Neguvon ສດພນໃສຕວສດ ຈະໃຫຜນດ ແລະ ສະດວກປອດໄພ ການກ າຈດ ແລະ ຄວບຄມໄຮໃນສດປກ: ໄຮໄກນບວາເປນບນຫາຂອງການລຽງໄກ ໃນຊນນະບດຢາງຍງ ໄຮໄກມ 2 ຊະນດທສ າຄນຄ :

ໄຮແດງ (Dermanyssus gallinae) ໄຮຊະນດນ ມຂະໜາດຍາວປະມານ 1.5 mm. ດດເລ ອດກນໂດຍສະເພາະຕອນກາງຄ ນ ສວນຕອນກາງເວນຈະໜໄປລຊອນຕວ ຕາມຫ ບຮອງ ຮຕາງໆຕາມຝາຄອກ ຫ ວດສະດຕາງໆໃນຄອກໄກ ດງນນ ການໃນການກວດຫາໄຮ ຕອງກວດຫາໃນເວລາ ກາງຄ ນ

ໄຮເກາະຂນ (Liponyssus ຫ Tropical mites) ໄຮໄກພວກນ ຈະເກາະ ກນເປນກມໆເປນຈຕາມຂນໄກ. ໃນການຄວບຄມ ແລະ ກ າຈດໃຫໄດຜນ ຕອງໃຊຢາກ າຈດຕາມຕວສດ ແລະ ສງແວດລອມທຢອາໄສ ໂດຍໃຊຢາຂາແມງໄມຊະນດຜງໂຮຍ ຫ ອາດໃຊວທການສດພນກ ໄດ ສວນ

29

ບ ລເວນທຢອາໄສ ແລະ ອປະກອນຕາງໆໃຫພນດວຍຢາ Malathion ເຂມຂນ 4% ຫ ໃຊ Nicotine sulfate 4% ຈະໃຫຜນດ 5.4 ບນດາພະຍາດກາຝາກພາຍໃນທສ າຄນຂອງສດລຽງ

5.4.1 ພະຍາດມານນ າ ຫ ພະຍາດໝາກເຫ ອງ (Anaplasmosis) ຈດພເສດຂອງເຊ ອນ ແມນອາໄສຢນ າແມງໄມຕາງໆ ພເສດແມນຢນ າໂຕເຫບ, ລກສະນະອາການຂອງ Anaplasmosis ເມ ອທະລເຂາໃນເສນເລ ອດ ຈະເຮດໃຫ Gene ບວມຕາຍ ແລະ ເຮດໃຫເສນເລ ອດບ ລເວນຜວໜງອດຕນ, ນອກນອາດພບຢສະໝອງ, ຫວໃຈ ແລະ ອະໄວຍະວະອ ນໆ ດງນນພະຍາດນຈ ງເຮດໃຫເກດອາການຕາງໆເຊນ: ຜວໜງເປກລອກ, ໄຂປວດຫວ, ກະວນກະວາຍ ອາການດງກາວນ ເຮດໃຫນ າຖວມຫວໃຈ (ນ າເປນສເຫ ອງ) ຫວໃຈທ າງານຜດປກະຕ ຮອງຮອຍ ມນ າຄາງຢຜງເອກ, ໝາກຫວໃຈ ແລະ ຜງທອງ ມເມດເລ ອດປນຈດຈມຕາມໝາກຫວໃຈ, ຫ ອດລມເປນສແດງ, ມນ າໃນປອດ, ມາມ, ຕບ ແລະ ບໃຄ ເອນວາ: ພະຍາດມານນ າ ຫ ພະ ຍາດໝາກເຫ ອງ ການປນປວ (Treatment) ແມນໃຊຢາໃນກມຂອງ Tetracycline ເຊນ: Oxytetracycline; Chlortetracycline; Doxycicline ແລະ Chloramphenicol ຈດວາໄດຮບຜນດໃນການປນປວ ຫ ທ າການກ າຈດເຫບ ໂດຍການໃຊຢາຂາເຫບ ເຊນ: Asuntol, Taktik ຫາມໃຊຢາຊນຟາປນປວພະຍາດ Anaplasmosis ເພາະຈະເຮດໃຫພະຍາດນຮນແຮງຂ ນໄດ

5.4.2 ພະຍາດໂຕກມ ຂອງ ໝ (Ascaridosis suis) ແມນແມທອງຊະນດໜ ງທມຊ ວາ: Ascaris Suum ເຊງອາໄສເກາະກນຢນ າລ າໄສອອນຂອງໝ ສວນຫ າຍມກເກດກບໝທມອາຍ 2 - 4 ເດ ອນ ວງຈອນຊວດຂອງພະຍາດ ແມທອງໂຕກມເຕບໃຫຍຂະຫຍາຍໂຕ ໂດຍບ ມເຈາຂອງກາງ (Intermediate host) ເປນບອນຂະຫຍາຍ, ໝທມແມທອງຈະສງໄຂອອກທາງອາຈມ, ໄຂແມກາຝາກຕກມາຂາງນອກ ແລວພາຍໃນ 10 ວນ, ໃນເມ ອໝໄປກນໄຂ ແລະ ໂຕດວງດງກາວ ກ ຈະຂະຫຍາຍຕວ ແລະ ເກາະກນນ າຮາງກາຍຂອງສດ ແລະ ພາຍຫ ງ 1- 2.5 ເດ ອນ, ດວງນນ ກ ມອາຍເພດສມບນ ແລະ ອາໄສເກາະກນນ າລ າໄສ ເຖງ 4 - 10 ເດ ອນ

30

ຮບທ 2 ວງຈອນຊວດຂອງພະຍາດໂຕກມໝ ອາການຂອງພະຍາດ ໃນເບ ອງຕນການລະລາຍອາຫານບ ເປນປກະຕ, ສດມກຮາກ, ເລ ອດຈາງ, ຈອຍຜອມ, ໝນອຍຈະມການຈະເລນເຕບໂຕ ຫ ຂະຫຍາຍໂຕຊາ ສວນຫ າຍອາການບ ສະແດງອອກໃຫເຫນຊດເຈນ ການບງມະຕ ກວດເບງໄຂກາຝາກຕາມອາຈມຂອງສດ, ເມ ອປາດເບງລ າໄສຈະເຫນແມທອງໂຕກມຢນ າລ າໄສ ການປນປວ (Treatment) ໃຊຢາ Piperazine ປະສມກບອາຫານໃຫໝກນ 2 ເທ ອ/ມ ຄ : ໝຕ າກວາ 50 Kg ໃຊຢາ 0.3 mg/Kg ມ ຂາແມທອງຄວນເອາອາຫານໃຫກນໜອຍລງ 2 ເທ ອຂອງອາຫານທໃຫກນປກກະ ຕ, ສວນນ າໃຫກນຕາມໃຈ ປວດວຍຢາສະໝນໄພ: ກກສຽນ, ກກກ ຫຽນ ເອາເປ ອກ, ຮາກຈ ານວນເທາໆກນ ຕ າໃຫມນແຊເອານ າໃຫສດກນ ການປອງກນ (Prevention) ຖາຍພະຍາດໃຫສດເປນປະຈ າ ໂດຍການໃຫຢາ Piperazine ໃຊຄ ການປນປວທໄດກາວມາຂາເທງນນ, ທ າການວໄຈຂໝ ເພ ອຊອກຫາໄຂກາຝາກ ສວນໝແມມານຄວນຂາແມທອງກອນເກດລກ 1 ເດ ອນ ແລະ ເອາໃຈໃສອານາໄມຄອກເປນປະຈ າ

5.4.3 ພະຍາດສານໝ (Finnos cysticercus) ສານໝແມນຕວນາງຂອງພະຍາດກາຝາກໂຕແປຊະນດໜ ງ, ຊ ງເກາະກນນ າລ າໄສຂອງ ຄນເທານນ ມລວງຍາວເຖງ 3 m, ປະກອບດວຍຫ າຍຂ ເຖງ 1,000 ຂ , ຊ ງວງຈອນຊວດຂອງພະຍາດນມ

31

ຄ : ຄນຜທມແມທອງໂຕແປໄປຖາຍຊະຊາຍ, ໄຂແມທອງອອກມາຂາງນອກນ າອາຈມ, ເມ ອໝໄປກນອາຈມຂອງຄນທມໄຂແມທອງໂຕແປໄຂຂອງແມທອງ ເມ ອຕກຮອດລ າໄສກ ຈະແຕກເປນຕວນາງ ຕ ມາມນຈະເຂາສເສນເລ ອດ ຜານໄປຫາກອນຊນຫວໃຈ, ກອນຊນລະຫວາງກະດກຂາງ... ເມ ອຕກຮອດກອນຊນຕວນາງ (Cysticercus) ເຫ ານນຈະຝງຕວ ແລະ ສາງເປ ອກຫມເອາໄວ ທເຮາເອນວາ: ສານ ເມ ອຄນເຮາ ກນເອາຊນດບເປນສານ ຫ ປງແຕງບ ສກດ ເມດສານດງກາວ ຈະຟກອອກເປນແມທອງແປ ແລະ ເກາະກນຢນ າລ າໄສຂອງຄນ ມນສາມາດມຊວດຢໄດຮອດ 10-25 ປ

ຮບທ 3 ວງຈອນຊວດຂອງພະຍາດກາຝາກ ສານໃນຊນໝ ການປນປວດວຍຢາສະໝນໄພ: ໃຊແກນໝາກອ ສ າລບຂາແມທອງໂຕແປ ວທການ: ໃຊແກນໝາກອ ເອາໄປຕາກແດດໃຫແຫງ, ຕ າໃຫມນປະສມໃສອາຫານໃຫສດກນດງນ:

ໝ, ແບ: 100 g-200 g/ໂຕໃຫຍ ງວ - ຄວາຍ: 300g-500 g/ໂຕໃຫຍ (ໃນເມ ອສດກນແລວ ຄວນລາງທອງ

ດວຍ NaSO4)

32

ການປອງກນ: ຫ ກລຽງບ ໃຫງວ ຫ ໝໄດມໂອກາດໄປກນອາຈມຂອງຄນດວຍວທລຽງໝຢໃນ

ຄອກ ຂາແມທອງຂອງຄນ ມການກວດກາຊນຄກແນກອນຈ ງນ າໄປບ ລໂພກ, ຖາກ ລະນທເຫນວາຊນມສານ

ກ ໃຫທ າລາຍຖມ ຄວນຫ ກລຽງການບ ລໂພກຊນດບ ຈະເປນຊນງວ ຫ ຊນໝ ເຮາບ ຄວນຖາຍຊະຊາຍ, ຄວນມສວມຖາຍ

5.4.4 ພະຍາດໃບໄມໃນຕບ (Fasciolosis) ແມນພະຍາດກາຝາກສ າຄນຊະນດໜ ງ ເຊງພາໃຫສດຈອຍຜອມຜະລດນ ານມໜອຍ ແລະ ມຜນຕ ເສດຖະກດ ຍອນວາເວລາເຮາຂາສດຈ າເປນຕອງທ າລາຍຖມໝດ ພະຍາດນມກເກດຢນ າ ແກະ, ແບ, ງວ - ຄວາຍ ບາງເທ ອໝ, ມາ ແລະ ຄນ ການຂະຫຍາຍຕວຂອງແມກາຝາກ: ແມກາຝາກ Fasciola hepatica ແລະ Fasciola gigantica ເກາະກນຢທ ບຕ ໃສຕບ, ໂຕກາຝາກ Fasciola ຂະຫຍາຍໂຕໂດຍອາໄສຫອຍຊະນດໜ ງ (Lymnalea truniatula) ເປນເຈາຂອງກາງໃນການຂະຫຍາຍຕວຂອງມນ, ໄຂໂຕແມກາຝາກທສະສມໃນຮາງກາຍສດ (ຕບ) ຈະຖ ກສງອອກມາຂາງນອກນ າອາຈມ, ພາຍຫ ງ 2 ອາທດ ໄຂຂອງມນຈະແຕກເປນດວງໜອນ ເຊງໄປອາໄສຢນ າຫອຍ ມຊວດຢຫນລະຫວາງ 2 - 3 ເດ ອນ ແລວດວງນນຈະອອກຈາກຫອຍມາອາໄສຢໃນນ າ ແລະ ເກາະກນຢຕາມຫຍາ ແລະ ເປນອນຕະລາຍຕ ສດໃນໄລຍະ 5 ເດ ອນ, ສດຈະຕດພະຍາດນ ຖາຫາກວາສດໄປກນຫຍາທມດວງໄລຍະຕດເຊ ອປະປນຢ ຫ ງຈາກຕກຢໃນຮາງກາຍສດພາຍໃນ 3 - 4 ເດ ອນ ດວງ Fasciola ກ ຈະມເພດສມບນ ແລະ ເກາະກນຢໃນຕບຂອງສດເຖງ 5 ປບາງເທ ອກ ດນກວານນ

ຮບທ 4 ລກສະນະຂອງແມກາຝາກໃບໄມໃນຕບ ອາການ (Symptom) ຕບອກເສບ, ການເດນຂອງນ າບໃນລະບບລະລາຍອາຫານ ແລະ ເລ ອດບ ປກກະຕ, ຖາອາການພະຍາດຮາຍແຮງ ສດນນກ ຈະຕາຍ, ຖາອາການຊ າເຮ ອ ສດຈະມເລ ອດຈາງ, ຈອຍຜອມ, ເປນບວມຢຕາມຮມຕາ, ກອງຄາງ, ໜາເອກ ແລະ ທອງ, ຂແຫ ວຕດກນ ເຈບທອງ

33

ການບງມະຕພະຍາດ (Diagnosis) ອງຕາມປະກດການທກາວມາຂາງເທງ ແລະ ເພ ອຄວາມແນນອນ ເຮາຄວນສງອາຈມເຂາຫອງວໄຈເພ ອຊອກຫາໄຂຂອງ Fasciola ການປອງກນ ແລະ ປນປວ (Prevention and Treatment)

- ປນປວດວຍຢາ HEXA Chloroethane ງວ - ຄວາຍ 1 g / 100 Kg ສງສດບ ໃຫເກນ 4 g

- Nichlofolanum 34 g/Kg - Filycsal0.30 0.4g/Kg - ໃຊຢາຂາຈ າພວກຫອຍ Coppersulfate ການນ າໃຊເບງຂ ແນະນ າທຕດມານ າ

ແກວຢາ

ຮບທ 5 ວງຈອນຊວດຂອງພະຍາດໃບໄມໃນຕບ

5.4.5 ພະຍາດລ ຊ (Trichnella Spiralia) ແມນພະຍາດຮາຍແຮງສ າລບຄນ, ໝ, ໝາ ແລະ ໜ ໂຕລ ຊ (Trichnella Spiralia) ແມນແມກາຝາກທເປນຮບເສນດາຍ ມຄວາມຍາວປະມານ 3 - 4 mm ໃນໄລຍະອາຍເພດສມບນ, ມນຈະເກາະກນນ າລ າໄສ ໃນເມ ອມນຂະຫຍາຍຕວເປນຕວດວງ ມນຈະເຄ ອນຍາຍເຂາໄປຂດຕວຢຕາມກອນຊນ ແລະ ລ າໄສ, ໂຕລ ຊ ເພດແມທມອາຍເພດສມບນ ຈະຜານເຂາໄປນ າເຫຍ ອເມ ອກຂອງລ າໄສ ແລະ ກ ຈະເກດເປນໂຕດວງ ຫ ງຈາກນນໂຕແມກ ຈະຕາຍ ສວນໂຕດວງກ ຕກເຂາໄປໃນເລ ອດ ແລະ ລະບບເສນເລ ອດຂາວ ແລະ ຈະແຜຂະຫຍາຍໄປສອະໄວຍະວະອ ນໆ ຫ ກອນຊນຂອງຮາງກາຍເມ ອຕກຮອດກອນຊນໃດໜ ງແລວ

34

ໂຕດວງກ ຈະຂດໂຕເປນຮບລ ຊ ແລະ ກ ຈະຜະລດເປ ອກຫມໂຕຂອງມນເປນປ , ໃນປ ມນສາມາດມຊວດຢໄດ 25 ປ, ໝາຍຄວາມວາຈນກວາມນຈະມໂອກາດຖ ກຄນ, ໜ ກນຊນສດທມປ ລ ຊ ຢນນ ແຕວາກາຝາກໂຕແກແລວ ສາມາດຢໃນລ າໄສຂອງໝບ ເກນ 25 ມ ຫ ງຈາກທປ ຕກເຖງລ າໄສແລວເປ ອກຫມກ ຈະເປ ອຍ ແລະ ລ ຊ ຢໃນກ ຈະກາຍເປນໂຕດວງ ຈາກນນມນຈະເຄ ອນໄປຫາລ າໄສອອນຢຫນຮອດມ ທສອງໂຕດວງກ ຈະມອາຍເພດສມບນ, ສວນ ໝແມນຕດຍອນໝເປນພະຍາດລ ຊ ອາການ (Symptom) ພະຍາດນມລກສະນະຊ າເຮ ອຈະມອາການຖອກທອງ, ຮາກ, ສດຈອຍຜອມລງໃນມ ທ 3 ຫາມ ທ 5 ຫ ງຈາກເຊ ອພະຍາດຕກເຂາໃນຮາງກາຍ ໃນກ ລະນຮາຍແຮງຈະສງເກດເຫນວາ ອນຫະພມ ສງຂ ນ, ຫນໃຈຝ ດ, ຄວ ແລະ ແຄງຂາເປນບວມ, ກອນຊນອກເສບ, ຫ ງຈາກໂຕດວງເຂາປ ແລວ 1-1.5 ເດ ອນ ອາການຂອງພະຍາດກ ຈະຫາຍໄປ ການປນປວ (Treatment) ການປນປວບ ໄດຮບຜນ, ສດທເປນພະຍາດນ ແມນບ ຄອຍໄດຮບການປນປວ ເນ ອງຈາກວາ ຕາມປກກະຕແລວ ສດຈະບ ສະແດງອາການເປນພະຍາດນ ການປອງກນ (Prevention) ລຽງສດໃຫຖ ກຕາມຫ ກສຂະພບານສດ, ຮບປະກນບ ໃຫໝທລຽງໄດມໂອກາດກນໜ ແລະ ຊນໝດບດວຍກນ

5.4.6 ພະຍາດທອງບດສດປກ (Coccidiosis) ແມນພະຍາດລ າໄສຂອງສດປກທມອາການຂອອກເລ ອດ ສດປກເປນພະຍາດນໄດແກ ໄກ, ໄກງວງ, ຫານ, ເປດ ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອ Protozoa ຊ ວາ: Coccidia ເຊ ອພະຍາດນມຫ າຍທສດ ເຊງແຕລະຊະນດຈະເຮດໃຫເກດທອງບດ ກບສະເພາະສດຊະນດໃດໜ ງເທານນ ສດເຈບຈະສງເຊ ອທມປ ຫມອອກມານ າອາຈມ, ການຕດແປດເກດຂ ນຍອນການກນອາຫານ ແລະ ນ າທມເຊ ອພະຍາດທອງບດນ ອາການ (Symptom) ສດເຈບຈະມອາການຖອກທອງ ເຊງມເມ ອກ ຫ ເລ ອດປນອອກມານ າ, ເລ ອດຈາງ, ອອນເພຍ, ຈະເລນເຕບໂຕຊາ, ຂນຫຍອງ, ຖາບ ໄດຮບການປນປວ ສດຈະຕາຍໄດ ການປນປວ (Treatment) ໃຊຢາຈ າພວກ Sulfa ຄ : Sulfachlopyrazine, Sulfadimethoxin, ໃຊ 0.03 ໃນນນໃຫກນຕດຕ ກນ 5 - 6 ວນ (ປນນ າ ຫ ອາຫານໃຫກນ) ການປອງກນ (Prevention) ຄວນລຽງໄກໃຫຖ ກຕອງຕາມຫ ກອະນາໄມ ຢາໃຫຄອກປຽກຊມ ແລະ ຢາໃຫໄກຢຄອກໜາແໜນເກນໄປ ຄວນໃຊປນຂາວໂຮຍພ ນຄອກຈະຊວຍໃຫຫດຜອນເຊ ອພະຍາດລງໄດ

5.4.7 ພະຍາດໄຂຍຽວດ າ (Babesiasis) ແມນພະຍາດທເກດຈາກເຊ ອ Piroplasma bigeminum ເຊງມເຫບເປນໂຕນ າເຊ ອພະຍາດທສ າຄນ, ເຊ ອພະຍາດນສາມາດຖາຍທອດຈາກເຫບຮກສາໄວໃນທ າມະຊາດ ເປນຫ າຍສບປ ການຕດແປດເກດຂ ນເມ ອງວຖ ກເຫບດດກນເລ ອດ

35

ອາການ (Symptom) ໄລຍະຟກເຊ ອປະມານ 14 - 20 ມ , ສດຈະມອາການໄຂສງ 41-42oC ການຫນໃຈໄວ, ບ ກນອາຫານ, ເຊາຄຽວເອ ອງ, ອອນເພຍ, ຫ ງກງ, ເລ ອດຈາງ, ເຫຍ ອເມ ອກຕາເບ ອງຕນແດງ ຕ ມາສຂຽວແລວເຫ ອງ, ສວນຫ າຍຍຽວຈະເປນສແດງ, ສດເປນພະຍາດໝາກເຫ ອງ, ມອາການທອງລວງ ມເລ ອດປນ, ການວວດຂອງພະຍາດແກຍາວເຖງ 7 - 8 ມ ສດສວນຫ າຍຈະຕາຍ ຫ ຖາບ ຕາຍ ຈະເປນແບບຊ າເຮ ອ ການປນປວ (Treatment) ນ າໃຊຢາຕານເຊ ອຕາງໆ ເພ ອປອງກນການແຊກຊອນຂອງເຊ ອແບກທເຣຍ ເຊນ:

Oxytetracycline Gentamycine Pen-strep Penicilin ຖາສດອອນເພຍຫ າຍໃຫໃຊຢາວຕາມນນ າ

ການປອງກນ (Prevention) ສງສ າຄນໃນການກ າຈດພະຍາດນ ແມນການກ າຈດເຫບໃຫໝດໄປ ໂດຍນ າໃຊຢາຂາເຫບຈ າພວກ Asuntol; Neguvon; ປະລມານການນ າໃຊແມນເບງຕາມຄ າແນະນ າທຕດມາກບແກວຢາ

5.4.8 ພະຍາດແມທອງໂຕກມຂອງງວ - ຄວາຍ (Taeniasis) ແມທອງໂຕກມຂອງງວ - ຄວາຍແມນແຜຫ າຍທສດໃນປະເທດເຮາ, ງວ ຄວາຍມກເປນພະຍາດນມອາຍ 4 ເດ ອນລງມາ, ໂດຍສະເພາະຄວາຍນອຍ ເຮດໃຫມອດຕາການຕາຍສງ 50 ສາຍເຫດ (Etiology) ແມທອງໂຕກມຊ ວາ: Taenias or Taenia saginata ຍາວ 15-33 mm, ກວາງ 3-6 mm ເຊງເກາະຫອຍກນຢຕາມລ າໄສອອນຂອງງວ ຄວາຍ ການຕດເຊ ອແມນຕດນ າແມໄລຍະຖ ພາ ຫ ຫ ງອອກລກ, ໄລຍະກນນມແມ, ຊ ງສດແມໄລຍະຖ ພາໄດກ ນກນໄຂຂອງແມທອງໂຕກມທມຕວນາງຢໃນ ແລະ ຕວນາງນກ ຈະປດປອຍອອກມາຈາກເປ ອກໄຂ ແລວທະລເຂາໄປຫາກະແສເລ ອດຈະຖ ກສງໄປຫາມດລກ ແລະ ເຕານມອນເປນເຫດໃຫລກນອຍຕດເຊ ອໄດ. ອາການ (Symptom) ຈະປະກດກບງວ - ຄວາຍນອຍຫ ງຈາກຄອດ 10 ມ ເຖງ 4 ເດ ອນ ສດກນອາຫານໜອຍລງເຈບໃນຊອງທອງມຂແຫ ວສຂາວ ເຊງຊາວບານມກເອນວາ: “ຄວາຍນອຍເປນຂປນຂາວ ມອາການສະເໝນກາມຊນ, ຈະເລນເຕບໂຕຊາ, ຢອອມຮອບສດອາດມກນເໝນຄ ເໝນໝາກໄມເນາຈາກອາການ ສດຈອຍຜອມບາງໂຕອາດຕາຍໄດ. ການປນປວ (Treament)

ໃຊຢາ Piperazine 25 g/Kg ນ າໜກສດ, ຫ ໃຊຢາຖາຍທອງໂຕກມຊະນດຕາງໆໃຫງວ - ຄວາຍນອຍ ເຊນ: Tetramisol, Levamisol, Mebendazol, ການນ າໃຊເບງຕາມ ຝອຍຕດມານ າແກວຢາ

ປນປວດວຍຢາສະໝນໄພ: (ຢາຂບຖາຍພະຍາດໂຕກມຂອງງວ-ຄວາຍ) ເປ ອກກະເດາ + ນ າມວກ (ນ າເຂາມາ) ຂດເປ ອກກະເດາ ແລວເອານ າມວກແຊ, ຫ ງຈາກນນເອາແຕນ າຖອກໃສປາກໃຫສດກນເຊາ - ແລງເທ ອລະ 1 - 2 ບງໄມໄຜໃຫກນປະມານ 3 - 4 ມ ແມທອງໂຕກມກ ຈະຕາຍໝດ

36

4. ການປອງກນ (Prevention) ຄວນຖາຍທອງໃຫແກງວ - ຄວາຍນອຍ, ຫ ງອອກລກ 15 - 30 ມ ຫ ງຈາກນນ 1 ເດ ອນຖາຍທອງອກ.

37

ບດທ 6 ພະຍາດພາຍໃນ (ພະຍາດບ ຕດແປດ)

ຈດປະສງ ເພ ອໃຫນກສ ກສາ ສາມາດ

1. ບອກຊ , ສາເຫດ ແລະ ອາການຂອງພະຍາດພາຍໃນໄດ 2. ບອກວທການບງມະຕພະຍາດພາຍໃນທສ າຄນໄດຖ ກຕອງ 3. ບອກວທການປນປວ ແລະ ປອງກນ ບນດາພະຍາດພາຍໃນ

ເນ ອໃນ 6.1 ພະຍາດເຫຍ ອເມ ອກຜງປາກອກເສບ (Stomatitis)

6.1.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກການກະທບຕາງໆໃສເຫຍ ອເມ ອກ ເຊນ: ຂອງແຂງ, ເປນໜາມ, ຖ ກແທງ, ແຂວຜດປກກະຕແຫ ມຄມ ມກເຮດໃຫກດເຫ ອກ, ການກະທບຂອງທາດເຄມ, ທາດພດຕາງໆ ຫ ການໃຊຢາໃນປາກທມຄວາມເຂມຂນສງໂພດ, ກນອາຫານຮອນລວກປາກ ນອກນນ ຍງເນ ອງມາຈາກພະຍາດອ ນໆເຊນ: ກະເພາະລ າໄສອກເສບ, ຂາດວຕາມນ A ແລະ ອ ນໆ

6.1.2 ອາການ (Symptom) ສດເຈບຈະກນອາຫານຍາກ, ຫຍ າແບບລະມດລະວງ, ນ າລາຍໄຫ ອອກຈາກປາກ ແລະ ມກນເໝນ ຖາກວດເບງຜງປາກຈະເຫນເຫ ອກ, ເຫຍ ອເມ ອກເລມແດງຮອນ ແລະ ໃຄ ອາດພບບາດແຜ ຫ ແຜນເນ ອຕາຍ ທມເສດອາຫານປກຄມຢ ຖາເປນບາດແຜຮາຍແຮງ ສດກນອາຫານບ ໄດ ແລະ ຈອຍຜອມ

6.1.3 ການປນປວ (Treatment) ເອາອາຫານປະເພດອອນໃຫສດກນ, ໃຊ Potassium permanganate 0.1-0.5 ລາງປາກ, ເອາເກ ອປະສມນ າອນ 1/100 ແລວຕ ມນ າສມ 1/10 (ຖາບ ມເອານ າໝາກເຟ ອງສມກ ໄດ) ລາງປາກ, ຖາສດມອນຫະພມສງຂ ນໃຫສກຢາຕານເຊ ອນ າອກ 6.2 ພະຍາດທອງເບງຂອງສດຄຽວເອ ອງ (Tympania rumenis) ພະຍາດທອງເບງແມນພະຍາດຍ ງ ແລະ ເບງຂ ນ ຍອນພງຂໂພນບນຈທາດອາຍ (ແກສ) ຢາງໄວວາ ເຮດໃຫການຂບຖາຍ (ເອ ອມ) ລ າບາກ ສດມກເປນພະຍາດນແມນງວ - ຄວາຍ, ແກະ ແລະ ແບ.

6.2.1 ສາເຫດ (Etiology) ຍອນສດກນອາຫານທບນຈທາດນ າຫ າຍ ແລະ ອາຫານທລະລາຍໄວ ເຊ ນ: ອາຫານປະເພດຕະກນຖວ, ໃບຜກ, ຫວຜກ ແລະ ອ ນໆ ໂດຍສະເພາະໃນຊວງຕນລະດຝນ, ເຮດໃຫຫຍາບນຈນ າຫ າຍ ອາຫານເຫ ານ ເຮດໃຫຂະບວນການໝກຂອງອາຫານໃນພງຂໂພນເກດຂ ນຢາງໄວວາ ແລະ ຜະລດທາດອາຍ(ແກສ) ອອກມາຢາງຫ ວງຫ າຍ ສດມການຂບຖາຍທາດອາຍບ ທນ ຈ ງເຮດໃຫພງຂໂພນບນຈທາດອາຍເກນຂອບເຂດ ແລວເກດທອງຍ ງ ແລະ ເບງຂ ນ ບາງເທ ອພະຍາດທອງອ ດເກດຂ ນຍອນທ ອາຫານຕນ ຫ ມສງບບຮດທ ອາຫານ ອນເປນເຫດເຮດໃຫສດເອ ອມຍາກ ຫ ເອ ອມບ ໄດ

38

6.2.2 ອາການ (Symptom) ສດເປນທອງອ ດ, ຫນໃຈຝ ດ, ຍອນພງບບເຕງຝາຜາກງທອງ, ສດກະວນກະວາຍ, ບ ກນອາຫານ, ບ ຄຽວເອ ອງ ບາງເທ ອໃຊຕນເຕະພ ນທອງ, ທອງເບງ, ນ າລາຍຟມປາກ, ຕາເປນສແດງ, ການວວດຂອງພະຍາດໄວວາ 1 - 2 ຊວໂມງ, ຖາບ ຖ ກປນປວສດອາດຕາຍຍອນຫນໃຈບ ໄດ

6.2.3 ການປນປວ (Treatment) ຖາເປນຮາຍແຮງເພ ອຊວຍບ ໃຫສດຕາຍຍອນຫາຍໃຈຟ ດ ຄວນເອາເຫ ກ ຫ ມດ

ແຫ ມ ແທງເຂາບອນຫ ບເບ ອງຊາຍຂອງພະນງທອງ ເພ ອປດປອຍທາດອາຍອອກຈາກພງ ຫດຜອນການໜບທອງສດ (ບອນຈດເບ ອງຊາຍຂອງພະນງທອງ) ຫ ຈງສດຂ ນ

ຄອຍ ໃຊນ າເຫ າຖອກໃສປາກເທ ອລະໜອຍເພ ອຊວຍໃຫສດເອ ອມໄດ

ປວດວຍຢາສະໝນໄພ (ຫວານໄພ+ໃບໝາກນດ+ເຄ ອຕດໝາ) ວທການ: ເອາຫວຫວານໄພປະມານ 1 ກ າມ , ໃບໝາກນດ 5 - 7 ໃບ, ເຄ ອຕດ

ໝາ 5 ເຄ ອ ລວມທງໃບປະມານ 2 ກ າມ , ເອາທງ 3 ຢາງມາຕ າໃຫເຂາກນ ແລວປະສມກບນ າ 1 ລດ, ຄນໃຫລະອຽດ, ແລວເອານ າໃສຕກຢາງຖອກໃສປາກໃຫກນ ພະຍາຍາມຢາໃຫນ າຕກເຮຍ, ໃຫສດກ ນກນເທ ອລະໜອຍຈນໝດນ າທເຮາປະສມ 1 ລດນນ ປະມານ 10 ນາທ ສດກ ຈະເອ ອມໄດ, ການຄດເບງຍ ງກ ຈະຫດລງທນທ, ເຮດໃຫສດຄ ນດເປນປກກະຕ 6.3 ພະຍາດເລ ອດດງອອກ

6.3.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກຄວາມດນເລ ອດສງ, ການກະທບຕາງໆໃສດງ, ກະດກໜາຜາກຫກ, ມບາດແຜຕາມເຫຍ ອເມ ອກ, ຜງດງອກເສບເນ ອງຈາກຜງດງຂາດ, ຖ ກອາກາດຮອນ, ຂາດວຕາມນ C, ເບ ອເມາທາດພດອ ນໆ ນອກນນ ກ ຕດແປດພະຍາດບາງຊະນດເຊນ: ໄຂເລ ອດດ າ, ອະຫວາໝ.

6.3.2 ອາການ (Symptom) ເລ ອດອາດອອກມາເປນຟອດ ຫ ຈະເປນເລາ ອອກມາແຕຮດງເບ ອງດຽວ ຫ ສອງເບ ອງ ຖາເລ ອດອອກຫ າຍຮາງກາຍຈະເສຍເລ ອດ, ສດມອາການຊດເຫ ອງ, ຖາເລ ອດອອກມາຈາກປອດຈະເປນສແດງ

6.3.3 ການປນປວ (Treatment) ຖາເລ ອດອອກຫ າຍ ໃຫໃຊຜາຈມນ າເຢນ ຫ ເອານ າກອນຫ ແພປກດງ ພອມກນນນກ ໃຫສກຢາຫາມເລ ອດ ເຊນ: Vitamin K, Adrenaline 01 ສດໃຫຍ 2-3 ml, ສດນອຍ 0.5-0.8 ml ແລະ ສກຢາຈ າພວກ Calcium C ຫ ເອາຍອງຝາຍຈມນ າຢາ Adrenaline ຍດອດດງ 6.4 ພະຍາດປອດ ແລະ ຫ ອດລມອກເສບ

6.4.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອຈລນຊທອາໄສຢຕາມອາກາດຕາມທ າມະຊາດ, ເມ ອຄວາມຕານທານຂອງຮາງກາຍສດອອນເພຍລງ ພວກມນຈະເພມທະວຈ ານວນ ແລວເຮດໃຫຮນແຮງຂ ນ ຈ ງເກດເປນພະຍາດປອດ ແລະ ຫ ອດລມອກເສບ

39

ສາເຫດທພາໃຫຄວາມຕານທານຂອງຮາງກາຍອອນເພຍລງ ຄ : ອາກາດໜາວຈດ, ຄອກສດປຽກຊມ, ບ ສະອາດ, ອາກາດມຂຝນຫ າຍ, ມອາຍພດ, ລມພດແຮງ, ຄວນໄຟ, ການຂນສງສດທາງໄກ, ສດກນບ ອມ ແລະ ກນອາຫານບ ສມບນ, ນອກນນ ກ ເກດຈາກພະຍາດຕດແປດບາງຊະນດ ເຊນ: ພະຍາດວນນະພະຍາດ, ພະຍາດເຕາໂຮມເລ ອດ, ພະຍາດມາເລອສຂອງມາ

6.4.2 ອາການ (Symptom) ສດມອາການໄອ, ໄອຖ ແລະ ເຈບຕ ມາຈະມຂກະເທ, ອນຫະພມສງຂ ນຈາກເດມ 1.5-2oC, ສດກນອາຫານໜອຍລງ, ອອນເພຍ, ຫນໃຈຝ ດ ແລະ ໄອມຂມກປນໜອງ ເມ ອຟງເບງປອດ ຈະໄດຍນສຽງດງ, ຖງອາກາດໃນປອດແຕກ, ຖາເຄາະເບງຈະໄດຍນສຽງຄ ເຄາະຖງທມນ າ (ສຽງໜກ)

6.4.3 ການປນປວ (Treatment) ແຍກສດເຈບອອກຈາກຄອກໄປຢບອນອ ນທສະອາດ, ອາກາດປອດໂປງ, ໃຫອາຫານທມຄນນະພາບດ, ການປນປວໃນເບ ອງຕນໃຊຢາຕານເຊ ອ ໃນປະລມານສງ ຕ ມາຈ ງຫດລງຕາມລ າດບ, ໃຊບນດາຢາຈ ານວນລມນເພ ອປນປວ:

- Penicillin 10,000-20,000 IU/Kg - Streptomycin 10-20 mg/Kg - Ampicilline 5-10 mg/Kg - Tetracycline 4-10 mg/Kg/ວນ, ສກ 4-6 ວນ ຕດຕ ກນ

6.5 ພະຍາດເຫຍ ອຫມຫວໃຈອກເສບ

6.5.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກການກະທບຂອງວດຖແປກປອມໂດຍສະເພາະງວ - ຄວາຍ ເຊນ: ມກມເຫ ກຕາປ, ລວດ, ໜາມ ວດຖເຫ ານເຂາໄປນ າອາຫານທສດກນເຂາໄປ ແລະ ຈະແທງກະເພາະ ຜານຜາກງທອງເຖງຫວໃຈ. ເກດຈາກເຊ ອຈລນຊທເຂາໄປນ າເລ ອດ ແລະ ນ າຢາງເຫ ອງ (ກ ລະນນຫາຍາກ) ຫ ຍອນພະຍາດຕດແປດບາງຊະນດ ເຊນ: ພະຍາດວນນະໂລກ, ອກເສບເຫຍ ອຫມປອດ, ອະຫວາ ແລະ ອ ນໆ.

6.5.2 ອາການ (Symptom) ເຫຍ ອເມ ອກຕາເປນສແດງຊ າ, ຫວໃຈເຕນໄວ ແລະ ເຕນແຮງ ເຊງສາມາດເຫນໄດການສນສະເທ ອນຂອງບາດເຕນຫວໃຈ, ເວລາຟງຫວໃຈຈະໄດຍນດ ແລະ ສຽງຫວໃຈເຕນແຮງ, ຄ ໃຄ, ສດຮສ ກເຈບບ ລເວນຫວໃຈ, ສດຢ ນຈາງຂາອອກກວາງ ແລະ ຢ ດຄ ອອກໄປທາງໜາ, ສນຫ ງກງຂ ນ ຕ ມາຫວໃຈອອນເພຍ ເຮດໃຫຄວາມດນເລ ອດຕ າ ແລະ ຈະປະກດມບວມໃຄຢຕາມອອມຮມຕາ ແລະ ບ ລເວນອອມຄາງ ລາມລງຮອດໜາເອກ, ຖາແມນອກເສບເນ ອງຈາກມວດຖແປກປອມ ອນຫະພມຈະສງຂ ນ ແລະສດຈະມອາການທາງລະບບລະລາຍອາຫານ

6.5.3 ການປນປວ (Treatment) ຖາອກເສບເຍ ອຫມຫວໃຈ ເນ ອງຈາກວດຖແປກປອມແມນປວຍາກ, ນານດ ຖາເກດສາຍເຫດອ ນໆ ໃຫໃຊຢາຕານເຊ ອທກະທບໃນວງກວາງ ພອມທງໃຊຢາເຊດຊຫວໃຈ ເຊນ: Camphor, Caffeine, Heptamine, Coramine...

40

ບດທ 7 ພະຍາດສດແມບາງຊະນດທສ າຄນ

ຈດປະສງ ເພ ອໃຫນກສ ກສາ ສາມາດ:

1. ບອກຊ , ສາເຫດ ແລະ ອາການຂອງພະຍາດສດແມໄດ 2. ອະທບາຍການບງມະຕພະຍາດ ຂອງ ສດແມທສ າຄນໄດ 3. ອະທບາຍວທການປນປວ ແລະ ປອງກນພະຍາດ ຂອງ ສດແມທສ າຄນ

ເນ ອໃນ 7.1 ການຫລກ (Abortion) ການເກດລກໃນໄລຍະທາຍຂອງການຕງທອງ ເຊງຍງບ ທນເຖງກ ານດເກດ ແລະ ລກຍງມຊວດຢຮຽກວາ: “ ການເກດກອນກ ານດ” ຖາສດເກດກອນໄລຍະນນຕອນລກນອຍຍງບ ທນມອະໄວຍະວະ ແລະ ຊວດທສມບນຮຽກວາ: “ ການຫລກ”

7.1.1 ສາເຫດ (Etiology) ມ 2 ສາເຫດຄ :

1. ສາເຫດທບ ແມນພະຍາດຕດແປດ: ແມນເກດມາຈາກສດແມທຕງທອງໄດຮບອາຫານບ ສມບນ, ຂາດທາດບ າລງລຽງ ເຊນ: Protein, Carbohydrate, Vitamin, ທາດ Calcium... ຮາງກາຍຢໃນພາວະເປນພະຍາດ, ອະໄວຍະວະສ ບພນເພດແມບ ທນຂະຫຍາຍຕວເຕມທ (ບ ທນສມບນ),ການຜະລດ Hormone ໜອຍ ຫ ຫ າຍໂພດໃນຮາງກາຍຂອງສດແມ, ການກະທບພາຍນອກຕ ຮາງກາຍຂອງສດແມ ເຊນ: ລມ, ອອກແຮງງານໜກໂພດ, ຖ ກກະທບຕາງໆ, ກນອາຫານບດເໜາ ຫ ເບ ອທາດພດຕາງໆ

2. ສາເຫດເກດຈາກພະຍາດຕດແປດຕາງໆ: ພະຍາດຫລກຕດຕ , ພະຍາດບາປວງ ແລະ ອ ນໆ. ເຊງຈະສງເກດເຫນສດຫລກ ອາດສງເກດຍາກໂດຍສະເພາະໄລຍະຕນຂອງການຖ ພາ ແຕໂດຍທວໄປຈະສງເກດເຫນນ າຍອຍຈາກຊອງຄອດປນເລ ອດເປນສແດງ ຫ ແດງຊ າ

7.1.2 ການປນປວ (Treatment) ຖາສດແທງລກ ຫ ພວມແທງ ການປນປວແມນເພ ອແນໃສໃຫມດລກຖ ກປດປອຍຈາກແຮໄວເທາໃດຍງດ ແລະ ຫ ກເວນການຕດຊ ອ, ຖາແທງລກແບບງາຍດາຍ ການປນປວອາດບ ຈ າເປນ ແຕດທສດ ທກເທ ອທມການແທງລກ ຕອງສກຢາຕານເຊ ອໃຫແກສດເພ ອຫ ກເວນການຕດເຊ ອ ເຊນ: ສກຢາ Peniciline ນອກນຍງຕອງໃຫຢາຊວຍໃນການບບຮດມດລກ ເຊນ: Oxytocine, Synoestrol 7.2 ແຮຄາງ ງວ - ຄວາຍຫ ງຄອດ 8 - 14 ຊວໂມງ, ໝ 3 ຊວໂມງ, ມາ 1 ຊວໂມງ, ແກະ,ແບ 3 - 5 ຊວໂມງ ຖາແຮບ ຕກເອນວາ: “ແຮຄາງ”

41

7.2.1 ສາເຫດ (Etiology) ເນ ອງຈາກມດລດອອນເພຍ, ບ ບບຮດ ຫ ສາເຫດອ ນໆ ທພາໃຫມດລກອອນເພຍຍອນມດລກ ແລະ ແຮຕດກນ ເນ ອງຈາກແຮ ແລະ ມດລກອກເສບ

7.2.2 ອາການ (Symptom) ແຮອາດຄາງພາກສວນໃດໜ ງ ຫ ບ ຕກຈກໜອຍເລຍ, ຖາແຮຄາງພາກສວນໃດໜ ງ ຈະເຫນສນແຮຫອຍຢຊອງຄອດບາງເທ ອແຮອາດຂາດ ແລະ ຍງຄາງພາກສວນໃດໜ ງ ເຊງຈະເໜາເປ ອຍ ແລະ ເຮດໃຫມດລກອກເສບ.

7.2.3 ການປນປວ (Treatment) ມ 2 ວທຄ :

1) ການປນປວດວຍຢາ ໃຊຢາຊວຍໃຫມດລກບບຮດແຮງຂ ນ ໃຊຢາຈ າພວກ Hormone ເຊນ: Oxytocine, Calcium ຫ ໃຫກນນ າຕານໃຊ 200-500 g ຫ 3-6 ml ນ າແຮລກໃຫກນ (ສ າລບງວ) ຊວຍໃຫແຮຕກໄວ

2) ປນປວດວຍວທຈກເອາແຮອອກ ກອນອ ນໝດຕອງອະເຊ ອມ ເສຍກອນ ໂດຍໃຊປາຍນວມ ຄອຍແກະແຮອອກຈາກມດລກ, ລະວງຢາໃຫຂາດ, ຫ ງຈາກນນ ຄວນສກຢາຕານເຊ ອນ າອກ 7.3 ມດລກອກເສບ (Metritis)

7.3.1 ສາເຫດ (Etiology) ຕາມທ າມະດາມດລກແມນປາສະຈາກເຊ ອພະຍາດ, ແຕວາເຊ ອສາມາດເຂາໄປເຖງມດລກໄດ ໃນກ ລະນທເກດລກຍາກ, ແຮຄາງ, ການແທງລກ ແລະ ການປະສມພນບ ຖ ກຕອງຕາມຫ ກການ, ການຊວຍສດເກດລກຍາກໂດຍການອະເຊ ອບ ດອນເປນສາເຫດເກດການອກເສບ ຕາງໆ:

ອກເສບພາຍຫ ງເກດລກ: ທສງເກດເຫນແມນນ າຍອຍອອກຊອງຄອດນານແຫງ ໂດຍສະເພາະນ າຍອຍ ຈະເປນເມ ອກປນໜອງ, ສະພາບຂອງສດອາດບ ປຽນແປງ ຖາອກເສບລາມໄປຮອດຊນນອກຂອງມດລກ ອາການຈະຮາຍແຮງ, ອນຫະພມຮາງກາຍຂ ນສງ, ສດເຫງາ, ບ ກນອາຫານ ໂດຍສະເພາະນ າຍອຍຈະເປນສກາເຟ ແລະ ບນຈນ າຕານທມກນເໝນຄາວ ສດອາດຕາຍໄດຖາບ ໄດຮບການປນປວ.

ອກເສບຊ າເຮ ອ: ເກດຂ ນຫ ງຄອດລກ 45 ວນຂ ນໄປ, ອາການບ ສສງເກດເຫນໄດ ເພາະວາຕາມທ າມະດາສດຈະຂ ນເພດ ແລະ ບ ປະກດເຫນ, ແຕວາການປະສມພນບ ຕດ, ຖາເປດເບງປາກມດລກອາດຈະແດງ ແລະ ອາດຈະມເມ ອກປນໜອງຕດຢ, ຖາອກເສບໜອງ ຈະສງເກດເຫນໜອງຍອຍອອກຈາກຊອງຄອດ. ເຫຍ ອເມ ອກຊອງຄອດແດງ ແລະ ສດຈະບ ສະແດງອາການຂ ນເພດ

7.3.2 ການປນປວ (Treatment) ການປນປວອກເສບຫ ງຈາກຄອດ: ທກໆກ ລະນທມການເກດລກຍາກແທງລກ ແລະ ແຮຄາງ ຕອງເລມຕນປນປວດວຍວທ:

ເລງໃຫຂະບວນການຂອງມດລກກບຄ ນສສະພາບປກກະຕໃຫໄວຂ ນ ແລະ ຂບຖາຍນ າຄາງຂອງມດລກອອກໃຫໝດ ໂດຍໃຊມ ບບຮດມດລກ ຫ ໃຊຢາ Oxytocin 3-6 ml ສ າລບສດໃຫຍ, 2-3 ml ສ າລບສດນອຍ ແລະ ໃຊຢາຈ າພວກຕານເຊ ອອ ນໆເຂານ າ

42

ຖາເປນແບບອກເສບຊ າເຮ ອ ໃຊຢາຕານເຊ ອປນປວຮວມກບ Vitamin A ກ ໄດຮບຜນດ 7.4 ພະຍາດເຕານມອກເສບ (Mastitis)

7.4.1 ສາເຫດ (Etiology) ເກດຈາກເຊ ອ Bacteria ຈ າພວກເຊ ອ Staphylococcus ທເຂາໄປໃນເຕານມໂດຍຜານຮຂອງຫວທ ນມ ບາງກ ລະນເຊ ອເຂາໄປໂດຍຜານທາງຮອຍບາດແຜ, ອາການບວມຊ າຂອງຫວນມ,ຮອຍຈກອ ນໆ ຕນຕ ທກ ໃຫເກດເຕານມອກເສບ ຍອນການຮດນ ານມຜດຫ ກການ ເຊນ: ຂາດການອະນາໄມ ບບເຕານມແຮງໂພດ, ຮດນ ານມບ ຖ ກເວລາ. ການອກເສບເຕານມ ເຮດໃຫເນ ອເຫຍ ອເຕານມຖ ກທ າລາຍ ຖາບ ປນປວຈະເຮດໃຫເຕານມພການ ສາມາດຕດແປດໄປຍງເຕາອ ນ ຫ ສດໂຕອ ນໄດ

7.4.2 ອາການ (Symptom) 1) ແບບຮາຍແຮງທສດ: ສດໄຂຂ ນສງ, ຫາຍໃຈຖ, ບ ກນອາຫານ, ເຕານມບວມໃຄ

ເຄງເຈບ ແລະ ຮອນ ສດຢດໃຫນມ, ມເຊ ອພະຍາດ ບາງຊະນດທເຮດໃຫເຕານມຕາຍ ແລະ ແຜຂະຫຍາຍໄວທສດ ເຮດໃຫເຕານມຫດອອກ ສດຈະຕາຍໄວ

2) ແບບຮາຍແຮງ: ເຕານມແດງບວມຮອນມໄຂຂ ນສງ, ຫາຍໃຈຖ, ບ ກນອາຫານ,ນ ານມເມ ອຮດອອກມາມລກສະນະເປນກອນສເຫ ອງ ຫ ສນ າຕານ, ບາງເທ ອຄ ໜອງ, ເຕານມແຂງ

3) ແບບຊ າເຮ ອ: ນ ານມຈາງ, ມລດຂມ ບາງເທ ອອາດມເລ ອດປນ, ເຕານມໃຄບວມການວວດຂອງພະຍາດເປນໄລຍະດນນານ

7.4.3 ການປນປວ (Treatment) ໃຊຢາຕານເຊ ອ ຫ ຈ າພວກ Sulfonamide ທງຫ າຍປນປວ, ກອນອ ນໝດໃຫທ າຄວາມສະອາດ ແລະ ບບນມຄາງອອກໃຫໝດ ຈ ງໃຊແບບກະບອກຍດເຂາໄປໃນຮຂອງທ ນມ ເຮດແບບນມ ລະສອງເທ ອ ອາດໃຊຢາຕານເຊ ອສກນ າເພ ອປອງກນການຊ ມເຊ ອ

7.4.4 ການປອງກນ (Prevention) ເວລາຮດນມຄວນອະນາໄມເຕານມ ແລະ ມ ຫ ເຄ ອງຈກໃຫດກອນ ລະວງຢາໃຫເຕານມເປນບາດແຜ ຫ ບວມຊ າ ນອກຈາກນນ ກ ຄວນຮດນມໃຫຖ ກຕອງຕາມເວລາທເຄຍຮດ

43

ເອກະສານອາງອງ

ກມລຽງສດ ແລະ ສດຕະວະແພດ. 1982. ປ ມຄມ ດານພະຍາດສດທພບພ ຢ ສປປ. ລາວ. 84 ນ. ກມລຽງສດ ແລະ ສດຕະວະແພດ. 1987. ພະຍາດສ າຄນຕນຕ ສ າລບສດລຽງ. ວຽງຈນ ສປປ. ລາວ.

ໂຄງການລາວ /81/006. 47 ນ. ກມສດຕະວະແພດ. 1985. ພະຍາດສດທພບພ ແລະ ແຜລາມ ທ າຄວາມເສຍຫາຍໃຫແກການຜະລດ

ກະສກ າໃນ ສປປ. ລາວ. ໂຄງການຊວຍເຫ ອຈາກອງການສະຫະປະຊາຊາດ ດານການພດທະນາ/ ອງການອາຫານ ແລະ ການກະເສດ ເລກທລາວ/006. 12 ນ.

ອງການຊດເຊລາວ. 1998. ປ ມຄມ ຢາພ ນເມ ອງປວສດລຽງສ າລບຊາວບານ. ວຽງຈນ ສປປ. ລາວ. 63 ນ.