1

การสบคนสารสนเทศทางชววทยาการแพทย นายแพทยบดนทร ทรพยสมบรณ

9 ธนวาคม 2556

บทนา

ความตองการใชขอมลในชวตประจาวนมมากขนกวาในอดต ผ ใชอาศยการสบคนขอมลโดยมเปาหมาย

ในการคนพบขอมลทตรงตามความตองการ ผ สบคนมพฤตกรรมการคนหาและสบคนขอมลแตกตางกนไปตาม

คาถามหรอความตองการของการคนหา ในปจจบนการคนหาขอมลทวไปมกเรมตนจากการสบคนขอมลดวยการ

คนหาขอมลบนอนเทอรเนต เนองจากการคนขอมลทางอนเทอรเนตมความสะดวกในการเขาถงและไมมคาบรการ

โดยตรง ผสบคนจานวนมากมความเชอวาระบบดงกลาว เชน Google มความครอบคลมในขอมลทตองการ จง

ทาใหกลายเปนพฤตกรรมการคนหาขอมลของผ สบคนสวนใหญ

ขอมลขาวสารมเพมมากขนตลอดเวลา การรบขอมลขาวสารกลายเปนการดาเนนชวตประจาวน ชองทางเผยแพรขอมลขาวสารมหลากหลาย ตงแต การฟงทางวทย การรบชมทางโทรทศน การอานทางหนาหนงสอพมพ การศกษาตาราและสออเลกทรอนกส และทางอนเทอรเนต นอกจากนยงรวมถงการรบรจากการสนทนาระหวางบคคลดวย วชาชพทางดานชววทยาการแพทยมความจาเปนตองอาศยความรททนสมยในการทางาน ขอมลชววทยาการแพทยมอยทวไปในชองทางตางๆขางตน แตผ รบขอมลอาจมคาถามเกยวกบความนาเชอถอของขอมล วามระดบความนาเชอถอเพยงใด เราสามารถแบงระดบความนาเชอถอไดดงน

1. ความเชอ (Belief) ทมกนสบทอดมา

2. ความเหน (Opinion) ของบคคลในเรองใดเรองหนง

3. ขอเทจจรงและความร (Fact และ Knowledge) ถกคนพบและเปนทยอมรบกน

4. ความจรง (Truth) ความแทจรงของธรรมชาต

ตวอยางขอมลหรอคาถามทใชในชวตประจาวน เชน การรกษาโรคมะเรงเมดเลอดในผ ปวยเดก, การกนวตามนซเพอปองกนการเปนไขหวด, การใชโทรศพทมอถอวดไข, สวเกดจากการรบประทานชอคโกแลท, ผปกครองควรใหเดกเลนเกมสหรอไม, การเลนเกมส Sudoku ชวยปองกนการเปนโรคสมองเสอม, ผ ปวยถกของมคมทะลเขาชองทอง, หามรบประทานยาพาราเซตามอลตดตอกนเกน 15 วน, โทรศพทมอถอเปนสาเหตของเนองอกในสมอง, ขาวสนลมคารโบไฮเดรตตาแตมไฟเบอรสงกวากะหลาปล, ผ ทออกกาลงกายโดยไมควบคมอาหารจะมนาหนกตวเพมขน, เมอเปนแผลไมควรบรโภคขาวเหนยวเพราะจะทาใหแผลหายชา, นาประปามฟลออไรดมากพอกบทรางกายตองการ, ทองผกเกดจากดมนาไมเพยงพอ, หนอนแมลงวนชวยรกษาแผลไฟไหม ฯลฯ

ขอมลหรอคาตอบทไดรบมความนาเชอถอทแตกตางกนไดขนกบหลายปจจย ตงแตคาสบคน เครองมอการสบคน รวมไปถงแหลงขอมล ทงนไมไดหมายความวาขอมลทมระดบความนาเชอถอตาเปนขอมลทไมด การประเมนระดบความนาเชอถอของขอมลขาวสารจะชวยใหเรานาขอมลนนไปใชงานไดอยางเหมาะสมในแตละสถานการณ ในเหตการณฉกเฉนความเชออาจทาใหรอดชวตจากภยนตรายทเกดขน ความเหนของบคคลอาจ

2

กลายเปนขอเทจจรงภายหลงได ขอเทจจรงทรายงานจากบคคลหนง (case report) ถกตรวจสอบและยนยนความถกตองมากขนเรอยๆหรอเราไมสามารถหาขอเทจจรงทดกวารายงานนนได ในทางกลบกนขอเทจจรงและความรทคนพบโดยหลายหมหลายคณะ อาจกลายเปนอดตเมอมผ คนพบความรใหมทหกลางความรเดม จะเหนวาระดบความนาเชอถอขอมลมการเปลยนแปลงได จงมความจาเปนการประเมนกลนกรองขอมลขาวสารตลอดเวลาทไดรบขอมลขาวสารนน แมวาบางครงอาจมขอมลหรอคาตอบเพยงอนเดยวทพบ

แหลงขอมลบนอนเทอรเนตมการขยายตวอยางรวดเรวตอเนองมาโดยตลอด ทาใหมขอมลจานวน

มากมายมหาศาล ปจจบนเปนยคของ web 2.0 และ semantic web ทเวบไดกลายเปน platform สาหรบ

ใหบรการ (service) และเนอหาสาระไดถกสรางขนโดยผใชอนเทอรเนตอยางมากมาย (user-generated content)

มกลมผ ใชและชมชนเครอขายสงคม (social network) เปนจานวนมาก เชน FaceBook, MySpace, Hi5,

Wikipedia, web blog ตางๆ เปนตน ขอมลเฉพาะทางทรวบรวมและเขยนขนโดยผ เชยวชาญถกแทนทดวยขอมล

“เชงลก” ทรวบรวมโดยกลมผ ใชทสนใจ ววฒนาการของ Web 2.0 ดงกลาวมผลกระทบกบวงการตางๆอยางมาก

รวมทงวงการแพทยดวย

แผนภาพแสดงองคประกอบของ Medicine 2.0 : Eysenbach, G (2008)

ผลของ web 2.0 ทาใหจานวนของผลลพธของการคนหาสารสนเทศมมากมายมหาศาลและมขอมลทซา

กนเปนจานวนมาก ผ ใชตองใชเวลาในการเลอกและกลนกรองขอมลทตรงกบความตองการ การคนหาผานระบบ

อนเทอรเนตไดมการพฒนาขนมาเปนลาดบเพอจดการปญหาดงกลาวตงแตรปแบบการสบคนขนพนฐานจนถงขน

3

สง ระบบบรการคนหาขอมลบนอนเทอรเนตมเครองมอสาหรบชวยในการคนหาและกลนกรองขอมล ทงนความ

ตองการในขอมลสามารถเปลยนแปลงไปตามผลลพธของการสบคนได

ทง นการรกษาพยาบาลและการดแลสขภาพจาเปนตองอาศยความรดานชววทยาการแพทย (biomedical knowledge) เพอลดโอกาสการเกดภาวะแทรกซอนหรอลดความเสยงตางๆทอาจเกดขนได หลกปฏบตดานจรยธรรมการแพทยเนนใหใชองคความรในการประกอบวชาชพ การทบคคลไมมความรอาจเกดจากการเขาไมถงแหลงองคความรมากกวาการทไมมขอเทจจรงนนปรากฎอย ฉะนนบคลากรทางชวทยาการแพทยจาเปนตองมความรและทกษะในการคนหาแหลงความรทางชววทยาการแพทย โดยเฉพาะขอมลทมความนาเชอถอ

การคนหาขอมลจากอนเทอรเนต

การคนหาขอมลบนอนเทอรเนตใชเครองมอทเรยกวา search engine โดย Google ไดกลายเปนเครองมอคนหาทใชงานกนแพรหลายมากทสด ขนตอนการใชงานเรมจากการเรยกโปรแกรมทองอนเทอรเนต (Internet Browser) ขนใชงานแลวเขาไปยงเวบของ Google โดยปรากฎหนาตางทมชองสาหรบปอนคาคนหาซงเปนรปแบบสากลโดยปรบายสาหรบการเขาใชงาน search engine เมอปอนคาคนหาทตองการลงไปแลวกดป มคนหา ระบบจะทาการตดตอไปยงฐานขอมลของ Google ทรวบรวมขอมลตางๆบนอนเทอรเนตไว สงคาคนหาเพอทาการประมวลผลแลวแสดงผลลพธรายการทพบใหทราบ จานวนผลลพธทไดมากนอยแตกตางกนโดยอาจไมพบขอมลหรอมมากถงเปนหลกลานรายการได โดยแสดงรายการผลลพธเรยงตอกนไป การเขาดรายละเอยดผลลพธทาไดโดยการเลอกรายการทแสดงเหมอนวธการทองอนเทอรเนตทวไป

การคนหาขอมลดวย Google จะแสดงรายการขอมลเปนลาดบตามวธการภายในของฐานขอมล (ดวยสตรคานวณหรอลาดบบรรจในฐานขอมล) โดยไมไดมความหมายวารายการในลาดบตนเปนคาตอบทดกวาในลาดบถดไป ผใชจงจาเปนตองประเมนความพงพอในผลลพธเอง ทงนขอมลทตรงกบความตองการอาจปรากฎอยในลาดบหลงกเปนได แตหากไมพบผลลพธทพอใจใหทาการเปลยนคาคนหาเพอใหไดรายการผลลพธใหมทแตกตางจากทเคยแสดงมา ไดโดยหวงวาจะมผลลพธทพอใจปรากฎขน ผ ใชสามารถดาเนนขนตอนเหลานซาไปเรอยๆจนสนสดกระบวนการคนหาคอพบขอมลหรอไมพบคนมลทตองการ ในกรณหลงคอการยกเลกการคนหานนเอง

ขอจากดของการคนหาขอมลดวย Google หรอ search engine อนๆคอความจาเพาะของผลลพธ เนองจากมขอมลเปนจานวนมากมายมหาศาลบนอนเทอรเนตดงทกลาวถงววฒนาการของอนเทอรเนตในตอนตน วธการรวบรวมขอมลของ search engine คอทาการทองอนเทอรเนตไปเรอยๆแลวจดทาดชน (index) ไปยงขอมลเหลานนโดยอาศยคาหรอประโยคทพบเปนสาคญ เมอผ ใชปอนคาคนหาทตองการระบบจะทาการเปรยบเทยบกบดชนคาเหลานนทบรรจไวในฐานขอมลเพอนามาแสดงรายการผลลพธ มขอพงตระหนกในการคนหาขอมลดวย search engine ในเรองความนาเชอถอและความถกตองของขอมล ดงตอไปน

4

1. ความเปนตนตอ: ขอมลจากเวบแหลงขอมลรอง (secondary source) อาจมความไมสมบรณ ขอมลทปรากฎอาจมการตดทอนมาเพยงบางสวนหรอตดตอได เวบเหลานหมายถงเวบทนาขอมลจากแหลงตนตอ (primary source) มาบรรจไว ไดแก เวบหนงสอพมพทนกขาวเขยนขาวถงแหลงขอมลตนตอ เปนตน ในทางตรงกนขามสวนเวบตนตอทเปนแหลงขอมลทแทจรงมขอมลตนฉบบทสมบรณ ไดแก เวบบทความวชาการทบรรจบทความวชาการทตพมพ เปนตน ขอมลเดยวกนอาจถกนาไปอางถงหรอคดลอกไปไวในหลายแหลง นอกจากนเวบสวนตวทมความเหนเฉพาะบคคลมความหลากหลายอยางมาก

2. ความจาเพาะ : ขอมลในเวบตางๆมความจาเพาะทแตกตางกน ไดแก เวบดานการแพทยจะบรรจขอมลดานการแพทยไว เวบดานบนเทงรวบรวมขอมลดานบนเทงไว สวนเวบหนงสอพมพมกมขอมลประเภทตางๆอยางหลากหลายไวดวยกน เปนตน เวบประเภทตางๆมความจาเพาะเปนของตวเอง การเลอกแหลงขอมลทมความจาเพาะเฉพาะดานทตองการชวยใหไดขอมลในประเภทเดยวกนทมความครอบคลมและความครบถวนสมบรณ

3. ความนาเชอถอ : ขอมลบนอนเทอรเนตมทมความเชอถอไดแตกตางกนมาก ความโดยความนาเชอถอของขอมลขนกบองคประกอบตางๆ ไดแก ผแตง ผตรวจสอบ ความทนสมย ความถกตองครบถวน การใชภาษาเขยน การอางองแหลงทมาของขอมล หนวยงานเจาของ ความสวยงามและการอานงาย เปนตน ดงทอธบายใน Kim P, et al.(1999)

ในปจจบนยงไมมระบบการประเมนความนาเชอถอของขอมลและเวบไซตจงเปนหนาทของผ ใชงานใน

การประเมนความนาเชอถอของขอมลทคนหาไดจาก search engine ตางๆดวยตนเอง รวมทงผลลพธของ search engine จะมาจากเวบไซตตางๆทาใหมความจาเพาะตา ไมถกแยกแยะความเปนตนตออยางชดเจน มรายการทซาซอนได การประเมนเวบไซตของแหลงขอมลจะชวยใหทราบถงระดบความนาเชอถอของขอมลได Kim P, et el.(1999) ไดอธบายองคประกอบในการประเมนเวบไซตทนาไปปฏบตได

ผใชงานควรมความรความเขาใจในขอจากดเหลานเพอใชงาน search engine ไดอยางเหมาะสม เชน คนหาขอมลบทความวชาการจากแหลงขอมลบทความวชาการโดยเฉพาะ คนหาขอมลขาวยอนหลงจากเวบของสานกพมพ เปนตน การเปรยบเทยบผลลพธทไดจากการคนหา Google กบแหลงขอมลจาเพาะจะชวยใหเหนความแตกตางไดอยางชดเจน ทงนหากไมพบขอมลทตองการจากแหลงขอมลเฉพาะดาน การใช search engine ในการคนหาอาจชวยใหพบขอมลบางสวนทชวยวางแผนการคนหาในลาดบถดไป

นอกจากน search engine ยงมเครองมอในการคนหาใหใชงานไดนอกเหนอจากเพยงการปอนพมพคาคนหาลงไป โดยผ ใชสามารถใชเครองหมายและโอเปอเรเตอรตางๆประกอบกบคาคนหาได เชน“ “, - [NOT], AND, OR ฯลฯ เพอใหไดผลลพธทตรงกบความตองการมากยงขน (ดภาคผนวก ข. การสบคน Google ประกอบ) วธการเหลานไดถกนาไปใชใน search engine ของฐานขอมลอนๆดวย

5

การคนหาบทความทางวชาการ

แมวาเทคโนโลยมความกาวหนาขนอยางมากมาเปนลาดบ แตการคนหาเนอหาของศาสตรหรอวชาแขนงตางๆยงคงอยเชนเดม โดยสามารถแบงการคนหาขอมลทางวชาการออกเปน 2 ลกษณะตามเปาหมายของการคนหา ดงน

1. คนหาขอมล: ผ สบคนมคาถามและเปาหมายทตองการ แตยงไมมขอมลเกยวกบแหลงขอมล

หรอทราบวาขอมลนนอย ณ แหลงใด เชน หนงสอฉบบใด การคนหานมลกษณะคลายกบการ

สารวจสถานทขนาดใหญวามสงกอสรางอะไรอยบางโดยการดจากแผนทใหญ เมอพบ

แหลงขอมลทสนใจกจะทาการสบคนในรายละเอยดตอไป

2. คนหาตนฉบบ: บทความตนฉบบ (Original Paper) เปนเอกสารตนตอของขอมลบางสวนท

สบคนมาได ตนฉบบจะมเนอหาทครบถวนสมบรณทงในดานรายละเอยดของเนอหาและความ

นาเชอถอ

วารสารทางวชาการเปนเครองมอในการเผยแพรขอเทจจรงและความรทถกคนพบขนมาใหม วารสารฯทมความเปนเลศจะมวธการตรวจสอบงานตพมพโดยใหมผทบทวนและตรวจทานบทความกอนทจะไดรบการตพมพ เรยกวา peer-review การทบทวนจะครอบคลมทงเนอหาและการคนพบองคความรดวย ดงนนวารสารประเภทน จงเปนแหลงรวมรวบความรทนาเชอถอทสด

ในอดตสานกพมพ (publisher) เปนผ ทาการจดพมพวารสารใหเปนรปเลมใหกบสมาชก แตในปจจบนวารสารไดมาอยในรปอเลกทรอนกสมากขน ทาใหสะดวกในการเขาถงขอมลโดยผานทางอนเทอรเนต มหาวทยาลยไดเปลยนหองสมดใหเปนหองสมดอเลกทรอนกสหรอดจตอล (Digital Library) ทบรรจรายชอวารสารตางๆตามทมหาวทยาลยแตละแหงบอกรบเปนสมาชก ผ ใชสามารถดรายการวารสารฯไดตามหมวดหมทบรรณรกษเปนผจดทาขน ทงนการแบงหมวดหมมการจดเรยงได 3 ลกษณะทวไป ดงน

1. จดเรยงตามตวอกษร

2. จดเรยงตามหมวด (subject) เชน Health Science, Humanity, Engineering เปนตน

3. จดเรยงตามสานกพมพ

นอกจากนยงมขอมลวชาการทอยในรปของตาราและหนงสอดวย แตตารามขอจากดในเรองความทนสมยเนองจากการใชเวลาในการเตรยมตนฉบบและตพมพ สงพมพประเภทนยงมตนทนการตพมพทสง จงทาใหวารสารและวารสารในรปอเลกทรอนกสมขอดเหนอกวา บทความในวารสารทางวชาการถอเปนตนฉบบทครบถวนสมบรณ เรยกไดวา original paper บางครงผ ใชคนหาบทความจาก citation และบทคดยอ (abstract) จงอาจเรยกบทความตนฉบบไดวา full-text ทมขอมลมากกวาบทคดยอนนเอง

6

ฐานขอมล PubMed

ในปจจบนองคความรดานการแพทยมจานวนเพมขนอยางรวดเรว ความรใหมมาทดแทนของเดม มบอยครงทมาลบลางความรเกาหรอวธการรกษาแบบเดม ทาใหผประกอบวชาชพเวชกรรมตองตดตามองคความรเหลานใหทนสมยอยเสมอ การคนหาขอมลเปนขนตอนสาคญของเวชศาสตรองหลกฐาน (Evidence-Based Medicine, EBM) ทอาศยการอางองหลกฐานทเปนรปธรรมมาใชในการประกอบวชาชพเวชกรรม

ความสาเรจของ EBM สวนหนงเกดพฒนาการดานเทคโนโลยสารสนเทศ (Information Technology) ทอานวยใหมฐานขอมลทางชววทยาการแพทย (bio-medical database) ทดและเขาถงไดงาย ฐานขอมลทางชววทยาการแพทยทสาคญทสดคอ MEDLINE ซงรวบรวมบรรณานกรมของวารสารทางชววทยาการแพทยทสาคญไวเกอบทกฉบบ ปจจบนฐานขอมล MEDLINE สามารถเขาถงไดทางอนเทอรเนตเวบไซต www.pubmed.org ซงเปนฐานขอมล MEDLINE ทเปดสสาธารณโดยไมเสยคาใชจาย โดยคนหาบทความจาก Citation และบทคดยอทรวมรวบไวในฐานขอมล

ผลลพธของ PubMed แสดงรายการขอมล Citation เทานน ผ สบคนยงจาเปนตองคนหาใหได full-text ซงจะมรายละเอยดครบถวนสามารถนามายนยนความถกตองและนาเชอถอของความรได ปจจบนการคนหา full-text สามารถทาไดสองชองทาง คอ

1. สบคน PubMed หรอฐานขอมล E-Journal อนๆ แลวระบบจะแสดงลงคทเชอมโยงไปยงบทความ

full-text ให

2. สบคนหองสมดอเลกทรอนกสทมหาวทยาลยบอกรบเปนสมาชก ผานทางเวบไซตหองสมดของ

มหาวทยาลย โดยจะมลงคไปยงระบบของสานกพมพตางๆให

คมอการสบคนฐานขอมล PubMed ฉบบนจะกลาวถงวธการคนหาขอมลเปนสาคญ

7

การสบคนฐานขอมล PubMed

การสบคน PubMed มวธการคลายกบการสบคนขอมลในเวบไซตของ search engine อน เชน Google

หรอ Yahoo เปนตน กลาวคอ หนาจอจะปรากฏชองใหพมพคาทตองการคนหาและป มสงการคนหา วธการใชงานระบบ สามารถคนหาขอมลโดยใชวธชวยเหลอตางๆ ไดแก

เงอนไขทางตรรก (logical/boolean operator) เขาชวย ไดแก AND : AIDS AND infant OR: AIDS OR HIV NOT: Thalassemia AND NOT Thailand เครองหมายวงเลบสาหรบกาหนดลาดบของเงอนไข:

(AIDS OR HIV) AND (infant OR child) เครองหมาย เพอระบขอกาหนดในการสบคนเพมเตม ไดแก

Double quote (“”): “brain cancer” สาหรบบงคบลาดบคาใหเปนอยางทระบ นอกจากนยงมวธชวยเหลอการสบคนอกหลายอยาง ทไมไดกลาวไว ณ ทน

8

การสบคนฐานขอมล PubMed ขนพนฐาน (Basic Search) ใสคาคนหา keyword (search term) ทตองการ แลวกดป ม Go/Search เชน brain cancer

ผลลพธพบ 122,688 บทความทมคาวา brain cancer ถาเปลยน search term เปน “brain cancer” จะได

ผลลพธเพยง 959 บทความ ทมคาวา brain cancer เรยงตดกน

9

ระบบ PubMed ไดมการปรบปรงอยางตอเนองอยตลอดเวลา อาจทาใหผลลพธของการสบคนในแตละครงแตกตางกนได ลองเปลยนคาสบคนเปน lung cancer แทน (ดภาคผนวก ก.) ทงนสาเหตมาจากการแปลคาสบคนเขาไปในระบบทแตกตางกน ดงทจะอธบายในรายละเอยดตอไป

หากไดผลลพธของการคนหาจานวนมาก ในทางปฏบตคงไมสามารถอานไดทงหมดในเวลาสน ทางทฤษฎ

ดานการสบคนหาสารสนเทศ (Information Retrieval - IR) อธบายวา การสบคนครงนไมจาเพาะ (not specific) หรอกวางเกนไป (too broad) กลาวคอขอมลหรอบทความทคนไดไมตรงกบความตองการ หรอในมมกลบอาจกลาวไดวาความตองการทระบดวยคาคนหานนกวางเกนไป

วธการจากดใหการคนหาแคบลง (ไดผลลพธทมจานวนนอยลง) เรยกวา narrow (narrow search) ดงตวอยางผลลพธทนอยลงดวยการใชคาวา “brain cancer” เปน search term

ถาการสบคนไดผลลพธทจานวนนอยเกนไป เชน การใช search term วา avian flu AND Thailand ไดผลลพธเพยง 45 บทความ ซงเปนการสบคนทจาเพาะเกนไป (too specific)

10

การเปลยนคาคนหาใหไดผลลพธทครอบคลมบทความมากขน (ไดจานวนผลลพธมากขน) เรยกวา broaden (broaden search) ผลลพธการสบคนดวย bird flu AND Thailand แทน พบผลลพธจานวน 106 บทความ เปนการ broaden การสบคนใหกวางขน (มากกวา avian flu AND Thailand ขางตน)

ในอดตการสบคนทาไดในรปแบบของตวหนงสอเทานน เนองจากขอมลทเกบในฐานขอมลเปนขอมล

ตวหนงสอของบทความ ตวอยางการสบคนหาบทความเกยวกบโรคทเกดจากไขหวดนก ซงมชอเรยกวา Avian

11

Flu หรอ Bird Flu ในภาษาองกฤษ นนหมายความวาการสบคนดวย search term วา avian flu จะไมพบบทความทใชคาวา bird flu และในทางกลบกน

ทฤษฎดานการสบคนสารสนเบองตน (Introduction to Information Retrieval) ฐานขอมลบทความอเลกทรอนกส

สงตพมพตางๆมรปแบบทแตกตางกน สาหรบบทความวชาการนนไดมรปแบบโครงสรางทยอมรบเปนมาตรฐานเพอประโยชนในการอานและการตพมพ โดยมการแยกขอมลเปนสวนยอยๆ เชน บทความของวารสารทางการแพทย (Journal Article) ประกอบดวยสวนตางๆ ดงน

ชอบทความ (Title) ผ นพนธ (Author) และททางาน (Affiliation) วนทตพมพ (Publication Date) ชอวารสารทตพมพ (Journal) เลขทฉบบ (Volume & Issue) เลขทหนา (Page Number) บทคดยอ (Abstract) บทความฉบบเตม (Full-text) บรรณานกรม (Bibliography/Reference)

ดงนนในการสบคนบทความทตองการ ผสบคนสามารถระบวาตองการคนหาขอมลในสวนใด เชน การคนหา

ดวยชอผแตง การคนหาบทความในปใด หรอ การคนหาดวยคา (search term) ทปรากฏในสวนบทคดยอหรอสวนบทความเตม เปนตน สวนตางๆของบทความเหลานเรยกวาฟลด (field) ในการสบคนจงสามารถระบหรอจากดฟลดทตองการคนหาได ทางดานสารสนเทศศาสตรเรยกสงตพมพในฐานขอมลวา เอกสาร (document) ซงสามารถเรยกการคนหาขอมลในฐานขอมล MEDLINE วาเปนการคนหาเอกสาร หรอ document ได

ฐานขอมล MEDLINE (หรอฐานขอมลสงตพมพอนๆ) เกบขอมลของสวนตางๆในบทความไวอยางเปนระบบระเบยบ ทาใหการสบคนดวยคอมพวเตอรเปนไปอยางรวดเรวและถกตอง ชวยใหการเพมบทความใหมลงในฐานขอมลเปนไปไดอยางตอเนอง นอกจากนยงอานวยใหผ ใชสามารถสบคนหาบทความดวยขอมลทนอกเหนอจากทเปนตวหนงสอของบทความได

สงสาคญททาใหการสบคนสารสนเทศมความยาก (และสนกสนาน) คอขอมลทเกบไวในฐานขอมลสวนใหญเปนตวหนงสอจากบทความโดยตรง ในภาษามนษยสามารถการใชภาษาหรอคาทตางกนเพออางถงสงเดยวกนได หรอการใชคาเดยวกนทมไดหลายความหมายในบรบททตางกน รวมถงความตองการของผ สบคนอาจไมสามารถ

12

สอออกมาเปนภาษาไดสมบรณ และการแปลเปนภาษาตางๆไมสามารถสอไดอยางครบถวน การสบคนสารสนเทศจงตองอาศยทกษะของผ สบคนเพอใหไดผลลพธทตรงความตองการมากทสด

ภาษาสาหรบการสบคนฐานขอมล

หลกการทางานการสบคนสารสนเทศจากฐานขอมลจาเปนตองแปลคา search term ใหกลายเปนคา query

ทเปนภาษาสาหรบการทางานของระบบฐานขอมล ในฐานขอมล PubMed ดงตวอยาง search term วา “brain cancer” นนถกแปลเปน query วา “brain cancer” [All Fields] แสดงในชอง “Search details”

Fields หมายถงสวนตางๆของบทความทกลาวขางตน ทงนฟลดทงหมดในฐานขอมล PubMed มเปนจานวนมาก บางฟลดมไวสาหรบการทางานของผดแลระบบฐานขอมลเองโดยไมเกยวของกบผ ใช และอาจมการเพมเตมขนไดในอนาคต

เมอสบคนขอมลจาก PubMed แลว คา query จะแสดงในชอง Search details ผใชสามารถกด >> See more เพอดรายละเอยดของ query ในทระบบ PubMed สรางขนใชในการสบคน

13

ทกษะการสบคนสารสนเทศ

ทกษะการสบคนสารสนเทศโดยเฉพาะสารสนเทศประเภทบทความสงตพมพมความจาเปนตอการทางานในวชาชพดานการแพทย เมอผลลพธของการสบคนไมตรงกบความตองการ เชน มนอยหรอมากเกนไป มมากแตไมตรงประเดน มนอยแตไมใชบทความประเภทตนฉบบ (original article) เปนตน ผ ใชจาเปนตองเปลยนกลยทธการสบคน (search strategy) เพอใหไดผลลพธทดขน กลยทธการสบคนแบงไดเปนสองประเภทใหญ คอ การ broaden และ narrow การสบคน

ไมวาจะเปนกลยทธการสบคนแบบใด มวตถประสงครวมเพอชวยใหการคนหาไดอยางตรงความตองการของผ สบคนมากทสด การสบคนททากนมากคอ Literature Review ซงเปนกจกรรมทผ สบคนตองการเรยนรเพมเตมในเรองใดหรอดานใดดานหนง โดยทวไปผ สบคนตองการคนพบขอมลทมความจาเพาะกบความตองการมากทสดและมจานวนมากพอและครอบคลมโดยไมพลาดบทความทสาคญ

กจกรรมการสบคนเปนกจกรรมปฏสมพนธระหวางผ ใชกบระบบสารสนเทศ (สงการสบคน ดผลลพธทได แลวปรบเปลยนกลยทธการสบคนตามผลลพธทไดไปเรอยๆ) จนกระทงผ ใชมความพอใจในผลลพธทได ดงนนการสบคนสารสนเทศโดยใหผ อนเปนผ สบคนแทน ผลลพธทไดมกไมตรงกบความตองการของผ ทตองการใชสารสนเทศ การพฒนาทกษะการสบคนสารสนเทศอาศยความรพนฐานทางทฤษฎดานการสบคนฯและการฝกฝนอยเสมอ

Broaden การสบคน คาเหมอน (Synonym) : การใชคาเหมอนในการคนหามกจะชวยใหครอบคลมบทความมากขน ถา

บทความตางฉบบใชคาตางกน เชน o HIV และ AIDS สาหรบการคนหาเรองโรคเอดส o brain cancer, brain tumor สาหรบการคนหาเรองเนองอกสมอง o Avian Flu และ Bird Flu สาหรบการคนหาเรองโรคไขหวดนก

คาพอง (Thesaurus) : คาทอยในเรองราวทเกยวของกนมกถกใชในบรบทของเรองราวเดยวกน เชน o infant และ toddler สาหรบการคนหาเรองเดกเลก (ลองคน www.m-w.com) o ASEAN และ (Thailand AND Lao AND Cambodia AND Malaysia) สาหรบการ

คนหาเรองทเกยวกบในประเทศกลมอาเซยน o Bird Flu และ SARS สาหรบการคนหาเรองเกยวกบโรคไขหวดนก (อาจใชได)

เงอนไขทางตรรก (Logical/Boolean Operator) : การใชคาเงอนไข OR ชวยใหภายในการสบคนครงเดยวแตครอบคลม search term ไดมากกวาหนงคา คลายกบภาษาพดทใชในชวตประจาวน เชน

o OR: HIV OR AIDS สาหรบการคนหาเรองโรคเอดส คาหวขอ (Heading) : คาทใหความหมาย (Concept) หรอหมวด (Category) ใหญทครอบคลมสง

ตางๆทเกยวของกน อาจนกถงเรองคาจากดความได เชน

14

o automobile ครอบคลม car, truck, van, และ motorcycle o mammal ครอบคลม monkey, dolphin, human, canine, ฯลฯ o neoplasms ครอบคลม cancer และ tumor

Narrow การสบคน เพมคาในการสบคนใหมากและจาเพาะขน เชน

o red blood cell diseases สาหรบการคนหาเรองโรคเมดเลอดแดง o HIV Thailand สาหรบการคนหาเรองโรคเอดสในประเทศไทย o AIDS 2006 สาหรบการคนหาเรองโรคเอดสในป 2006

เงอนไขทางตรรก (Logical/Boolean Operator) : การใชคาเงอนไข AND หรอ NOT ชวย เชน o AND: HIV AND children สาหรบการคนหาเรองโรคเอดสในเดก

brain cancer AND mobile phone สาหรบการคนหาเรองมะเรงสมองจากโทรศพทเคลอนท

o NOT: bird flu AND NOT airborne สาหรบการคนหาโรคไขหวดนกทไมมคาวา airborne ในบทความ

คาหวขอ (Heading) : คาทใหความหมาย (Concept) หรอหมวด (Category) ทจาเพาะมากขน เชน o radiotherapy ครอบคลมเฉพาะการรกษาดวยรงสเทานน o primate ครอบคลมเฉพาะสตวเลยงลดวยนมทคลายมนษย o breast neoplasms ครอบคลมเฉพาะ cancer และ tumor ของเตานม

การสบคนฐานขอมล PubMed ขนสง (Advanced Search)

การสบคน PubMed ขนสงเปนการใชความสามารถตางๆของระบบเพอชวยในการสบคนใหไดผลลพธทตรง

กบความตองการ หลกการสบคนนคลายคลงกบการคนหาขนสงใน Search Engine ทสามารถระบเงอนไขอนๆได เชน ภาษาของเวบเพจ, ใหเรยงผมลพธตามวนทสรางของเวบเพจ เปนตน

ในการจดทาฐานขอมล MEDLINE บรรณารกษไดนาหลกการดานการสบคนสารสนเทศมาใชรวมดวย โดยเพมขอมลอนนอกเนอจากบทความลงไปดวยเพอชวยในการสบคน โดยเฉพาะคาหวขอเนอหาทางการแพทย หรอ Medical Subject Heading (MeSH) บทความทกบทความทบรรจอยในฐานขอมล MEDLINE จะถกระบวาอยใน MeSH ใดบาง ในปจจบนไดสานกพมพใหผแตงบทความกาหนดคาหลก (keywords) ของบทความทตพมพเพอการสบคน โดย keyword เหลานมกเปนคาภายใตคาหวขอของ MeSH หรอ คาพองทเกยวของกน

ตวอยางบทความเรอง มะเรงสมองจากโทรศพทเคลอนท ในบทความอาจไมมคาวา cancer ปรากฏอยแตในฐานขอมลจะเพมขอมลของ MeSH ภายใตหวขอ Neoplasms (รหส C04 ใน MEDLINE) ทาใหเมอสบคน search term วา cancer จะไมพบบทความน แตถาสบคนดวย MeSH ดวยคาวา neoplasms จะพบบทความน

15

ดวยเสมอ ถาเนอหาเกยวของกบการฉายรงสในการรกษามะเรงสมอง บทความนกจะถกจดใหอยภายใตหวขอยอย (Subheading) วา Radiotherapy อกดวย ดงนนการคนหาจงไมจาเปนตองอาศยคาทปรากฎอยในเนอของบทความได เชน ภายในบทความปรากฎเพยงคาวา … radiation to patient …เปนตน

การเพมความจาเพาะในสบคน

การเพมความจาเพาะในการสบคนหมายถงขนตอนในการสบคนหลงจากทไดสบคนแลวพบวาผลลพธยงไมตรงประเดนทตองการ (irrelevant) ผใชจงปรบเปลยนกลยทธการสบคนโดยอาศยทง narrow down และ broaden ผสมกนเพอใหมความจาเพาะขน เชน

เลอกใชคาเหมอน (Synonym) หรอ คาพอง (Thesaurus) : การใชคาใดคาหนงทมความจาเพาะมากกวาคาอนๆ เชน

o motor vehicle แทน car คาหวขอ (Heading) : คาทใหความหมาย (Concept) หรอหมวด (Category) ทครอบคลมเฉพาะ

ประเดนสงทตองการ เชน o automobile accident แทน transportation accident สาหรบการคนหาเรอง

อบตเหตขนสงทางบก o breast neoplasms แทน breast cancer สาหรบการคนหาเรองเนองอกและมะเรง

ของเตานม o respiratory syndrome แทน lung disease

เงอนไขทางตรรก (Logical/Boolean Operator) : การใชคาเงอนไข AND, OR หรอ NOT และเครองหมายการแบงเงอนไข เชน

o SARS AND Thailand สาหรบการคนหาบทความโรคซารสทมคาวาประเทศไทย o Leukemia AND NOT (lymphoma OR CML) สาหรบการคนหาบทความโรคมะเรง

เมดเลอดทไมใช lymphoma หรอ CML o AIDS AND (“2006” [PDAT]) เปน query ของ PubMed สาหรบการคนหาบทความ

โรคเอดสทฟลด publication date มคาเปน 2006

16

ฐานขอมล MEDLINE ไดจดหมวดของบทความตามความตองการในการสบคน เรยกวา Limits หรอ Manage Filters ผใช PubMed สามารถกาหนดเงอนไขทตองการไดดงน

PubMed version 2010 : กดท Limits ในแถบคาสงดานบน

PubMed version 2012 : กดท Filters: Custom range ในแถบคาสงระบ Filters ทางซายของหนาตางผลลพธ

17

หรอหากตองการใช Filters ทมากขน กดท Manage Filters ในแถบคาสงดานบน

ซงตองสมครสมาชกกบ My NCBI กอน จงสามารถใชงานหนาตาง Filters ขางลางได

ผใชสามารถระบเงอนไขระยะเวลาของบทความ . จากตวเลอกทปรากฏในหนาตางน (Published in the Last) โดยเลอกเมน Specify data range (YYYY/MM/DD) แลวระบ Published Date 2010 to 2010 (หมายถงเฉพาะป 2010) ดงแสดงในตวอยางขางบน

ดงนนการสราง search term จะกลายเปน AIDS รวมกบ Limits หรอ Filters (ทมการระบเงอนไขระยะเวลาการตพมพในชวงป 2010 ไว) เมอกดป มคนหา ระบบ PubMed จะทาการแปลขอมลทกาหนดนไปเปนภาษา query แกระบบ เมอเรยกด query จาก Search Details จะพบดงน

18

("acquired immunodeficiency syndrome"[MeSH Terms] OR ("acquired"[All Fields] AND "immunodeficiency"[All Fields] AND "syndrome"[All Fields]) OR "acquired immunodeficiency syndrome"[All Fields] OR "aids"[All Fields]) AND ("2010"[PDAT] : "2010"[PDAT])

ผใช PubMed อาจไมตองเขาใจความหมายทงหมดของ query ในตวอยางนใหสงเกตเฉพาะสามบรรทดลางซงจะเหนวาระบบ PubMed มความฉลาดในระดบหนงสาหรบชวยแปล search term ของผใชใหเหมาะสมกบการสบคนฟลดตางๆของฐานขอมล MEDLINE ใหมากทสด โดยอาศยหลกการสบคนสารสนเทศทกลาวมาขางตน โดยเฉพาะการใชคาหวขอเนอหาทางการแพทย หรอ MeSH ในการคนหา

"acquired immunodeficiency syndrome"[MeSH Terms] คนหาฟลด [MeSH Terms] หรอ Medical Subject Heading ดวยคาวา acquired immunodeficiency syndrome*

OR/หรอ "aids"[All Fields])

คนหาฟลด [Text Word] หรอ Full-text ดวยคาวา AIDS AND/และ ("2010"[PDAT] : "2010"[PDAT])

คนหาฟลด [PDAT] หรอ publication date ในระหวางป 2010

* คาศพทในฐานขอมล MeSH ใชคาวา acquired immunodeficiency syndrome (ไมไดใชคาวา AIDS)

กลาวโดยสรปไดวา PubMed จะชวยแปลคาทผ ใชพมพลงในชองคนหาใหเปนภาษาสบคนของฐานขอมล

เพอใหการสบคนนนไดผลลพธทตรงกบความตองการของผใชมากทสด ผลลพธทไดจงขนกบคา query ทถกสรางขนในแตละครง การทางานทางเทคนคของ PubMed คอจะทาการคนหาคาทผ ใชพมพลงไปกบฐานขอมล MeSH กอนแลวใชคาหวขอทพบเปนคาใน query แทน

19

การสบคนแบบ Advanced Search ระบบ PubMed มฟงกชน Advanced Search สาหรบชวยเหลอการสบคนใหจาเพาะขน โดยเลอก

Advanced search ทแถบคาสงดานบน

จะปรากฎหนาตางใหผ ใชระบตวเลอกการคนขนสง โดยทาการสรางคา query ดวย Search Builder ทละสวนประกอบเขาดวยกนจนได query ทตรงกบความตองการของผ สบคน ในดานลางจะแสดงประวตการสบคน (Search History) เพอชวยในการสราง query และสามารถเรยกใชซาไดสะดวก

20

ตวอยางการสราง query โดยการระบชอ journal เปน JAMA

แลวกดป ม AND

เพอเพมคาสบคน (เปนภาษา query วา “JAMA”[Journal]) ลงในชองคนหา

21

ตวอยางการใชงาน Advanced Search โดยการเชอมโยงประวตการสบคน (Search History) เขาดวยกน เชน #2 AND #5 ไดผลลพธ 6 รายการ

หนาตางฟงกชน Limits กคอหนากากสาหรบอานวยความสะดวกในการทา Advanced Search โดยเปนการ

จดหมวดของเงอนไขในการคนหาทใชบอยไวดวยกน เชน Type of Article, Gender, Language ฯลฯ นอกจากนจะเหนวาแถบคาสงดานบนในหนาตาง Advanced Search จะเปลยนเปน Limits-Details-Help

ให

การสบคนดวย Medical Subject Heading (MeSH)

เราสามารถเปรยบเทยบการสบคนสารสนเทศกบการคนหาเพลงได เพลงแตละเพลงเทยบไดเทากบบทความแตละบทความ เพลงทงหมดทไดแตงขนมเปนจานวนมาก การคนหาเพลงทตองการสามารถทาไดโดยคนหาจาก

โนตดนตรทมในเพลง เชน โดโดเรม มฟาซอล ลาซอลม ซอลฟามเร ฟามเรโด เนอเพลงทรอง เชน วนเพญเดอนสบสอง นานองเตมตลง เราทงหลายชายหญง

ถาผใชพมพ search term เปนทอนหนงของเนอรองหรอทอนหนงของโนตเพลง การคนหาจากฐานขอมลเพลงกจะไดรายชอเพลงทตรงกบ search term นน ถามเพลงทคนพบเปนจานวนมาก การเปดเพลงฟงทงหมดทกเพลงเพอตดสนวาเปนเพลงทตองการหรอไมเปนกจกรรมทใชเวลานาน เชนเดยวกบการอานบทความทกบทความทไดจากการสบคน PubMed จงตองทาการเปลยนกลยทธในการสบคนหาเพลงหรอบทความเพอใหไดผลลพธทดขน

ในวงการดนตรไดแบงเพลงออกเปนประเภทตางๆ เชน เพลงไทย, เพลงคลาสสก, เพลงโฟก, เพลงกลอมเดก,เพลงราวง, เพลงปอป, เพลงรก เปนตน นกฟงเพลงทเรมตนฟงเพลงของพเบรดซงไมรจกนกรองเพลงปอปอนๆของไทย สามารถระบการคนหาเพลงในเฉพาะหมวดเพลงไทยปอปเพอคนหาอลบมอนๆทมขาย มเพลงของสนทราภรณทเกยวกบความรกซงในเนอเพลงอาจไมมคาวา “รก” อยแตมคาวา “รอคอย” ซงจะไมพบโดยการคนหาเพลง

22

รกดวยคาวา “รก” ในเนอเพลง แตเมอระบความตองการเปนซดในหมวดเพลงรกของสนทราภรณกจะไดเพลงดงกลาวมาดวย

การแบงประเภทของเพลงเปรยบเทยบไดกบการแบงหมวดของบทความตางๆโดยใช MeSH ทไดมการจดใหบทความทกบทความของ MEDLINE อยในหมวดใดหมวดหนง ถาผใชระบหมวดในการสบคนไดถกตองกสามารถพบบทความทตรงกบความตองการ เชนเดยวกบการเลอกซอเฉพาะเพลงรกโดยไมคานงถงภาษาของนกรองนนเอง อกตวอยางทสอใหเหนถงการแบงหมวดของสารสนเทศคอดนตรประเภทคลาสสก เมอเราตองการคนหาเพลงคลาสสก คาแนะนาทมคอใหทาความรจกกบนกประพนธเพลงและสมยของเพลงคลาสสกกอน หมายถงผ ฟงตองเรยนรรปแบบและภาษาของวงการเพลงคลาสสกทเปนทยอมรบกนโดยสากล เพอเปนนประโยชนสาหรบการคนหาเพลงตางๆไดงายขน

การเรยนรรายละเอยดของ Medical Subject Heading สามารถทาไดโดยการเขาใชงานฐานขอมล MeSH คลายกบการสบคน PubMed สามารถเขาถงดวยการเลอก MeSH Database ทหนาแรกของ pubmed (More Resources) หรอจากเมน Resources ดานบนของหนาตางผลลพธ

หลงจากเลอก MeSH Database แลวจะปรากฏหนาตางสาหรบคนหาฐานขอมล MeSH ตวอยางขางลาง

แสดงการสบคน search term วา breast cancer ซงมผลลพธเปนจานวน 58 รายการ ผลลพธมจานวนไมมากเนองจากเปนการสบคนหมวดคาหวขอทางการแพทย ไมใชการคนหาบทความตพมพทมอย คาของ MeSH ทพบอนดบท 1 คอคาวา Breast Neoplasms

23

เมอคลกท Breast Neoplasms จะนาไปสหนาตางทใหระบหวขอยอย (Subheading) ทมหวขอยอยใหเลอกเปนจานวนมาก หวขอยอยเหลานเปนคาทไดถกกาหนดขนสาหรบ MeSH เพอใชในการจดหมวดบทความทางการแพทย

24

ผใชสามรถระบหมวดหลกและหมวดยอย (Major & Minor) ของ MeSH ไดโดยการทาเครองหมายถกในชองเลอกหนาคาตางๆ () ตามตองการ เชน หมวดยอย Radiotherapy

radionuclide imaging radiotherapy

เมอเลอก MeSH ทตองการแลว ใหกดป ม Add to search builder เพอสรางเปน query สาหรบการสบคน PubMed ระบบจะทาการสราง query แลวแสดงใหผใช

ผใชสามารถกดป ม Search PubMed เพอทาการสบคนบทความดวย query น ผลลพธของการสบคนนจะไดบทความทจดอยในหมวดภาพถายรงสของมะเรงและเนองอกเตานม แมวาในบทความจะไมมการกลาวถงคาเหลาน

ถาผ ใชมความรในการปรบแตง query สามารถพมพเพมเตมไดกอนการคนหา จะเหนวาเครองมอ MeSH Database ชวยใหผ ใชสราง query ใหตรงกบ MeSH ในระดบหมวดยอย ผใชสามารถ Copy/Paste คา query ทไดเกบไว เชน

"Breast Neoplasms/radiotherapy"[Mesh]

แลวนามาประกอบกนเปน query ใหมภายหลง ทมความจาเพาะตอความตองการมากขน ระบบฐานขอมล PubMed มการพฒนาอยางตอเนองเพอใหการสบคนสารสนเทศทางดานชวสารสนเทศม

ความแมนยาและชวยอานวยความสะดวกแกผใชงาน ไดแก การปรบปรงคาศพทของ MeSH 2006 ไดมการเพมคาหวขอวา “Shoulder Dislocation” ภายใตหวขอ

“Arm Injuries” ทาใหผ สบคนไมจาเปนตองใชคาหวขอเดม “Joint Instability” รวมกบคาวา “Shoulder”

25

ทปรากฏอยในบทความ ผใชสามารถดรายละเอยดการปรบปรงตางๆของคาทเพมขน, คาทแกไข และคาทลบออกได ฐานขอมล PubMed จะเชอมโยง MeSH ทกอนเขากบบทความทมอยทงหมด

Clinical Queries เปนเครองมอทชวยใหการสบคนฐานขอมล PubMed มความงายสาหรบผ ใช โดยจะทาการสราง queries ใหเสมอนกบผใชทาการระบขอมลโดยการใช Limits ทกลาวมาขางตน

เพยงผ ใชระบคาคนหาและและเลอกประเภทของการวจยดงทแสดงในหนาตางขางลาง คา queries ทระบบสรางขนจะชวยใหการสบคนมความแมนยามากยงขน PubMed version 2010

PubMed version 2012

ดภาคผนวก ง. แบบบนทกการสบคนขอมลทางคลนก (PubMed) ดวย PICO Approach

26

ทฤษฎดานเซตสาหรบการสบคนสารสนเทศ

Search StrategyExisting Documents

Found DocumentsRelevant Documents

Search Terms

Keywords

Operator / Filters

MeSH

PICO

Multiple resources

Relevant Documents Found

รปขางบนแสดงการสบคนสารสนเทศดวยทฤษฎดานเซต (Set Theory) โดยมองบทความทตองการคนหาเปน

เซตของเอกสารทกฉบบทมอย (existing documents) อยทางดานซายมอ มบางเอกสารเทานนทเปนเอกสารทตรงประเดนทผ สบคนตองการ (relevant documents) ซงอาจเปนเพยงเอกสารจานวนหลกสบจากเอกสารทงหมดหนงลานฉบบ ทางดานขวามอเปนเซตของกลยทธการสบคน (search strategy) ทผ ใชกาหนดขน ซงอาจครอบคลมเอกสารทงทมอยและไมมอยกได เซต (วงกลม) ทงสองอนมสวนท intersect กน โดยสวน intersection เทานนคอสวนทถกพบจากการสบคน (found documents) จากเซตทยอยลงนถานาสวนทเปนเอกสารตรงประเดนทพบ (relevant documents found) มาเทยบจะพบวาเปน subset ทเลกลงอก

จากมมมองนสรปไดวา (ถา) บทความทตรงประเดนมอยจานวนหนง กลยทธของการสบคนจะเปนตวกาหนดวาจะพบบทความทตรงความตองการมากนอยเพยงใด การปรบเปลยนกลยทธการสบคน (refine search strategy) จะทาใหเซตของกลยทธใหญขนหรอเลกลง สงผลใหจานวนบทความทพบเปลยนไป มากขนหรอนอยลงขนกบสวน intersection การสบคนทมประสทธผลมากทสดคอการทไดเซตของบทความทตรงประเดนมากทสด (เซตสดา) โดยใหมเซตของ found documents ใกลเคยงกบเซตของ relevant document มากทสด

โดยสรปเนองจากการสรางฐานขอมล MEDLINE ใชหลกการดานสารสนเทศศาสตรเปนพนฐาน แพทยควรมความรในการสรางกลยทธสาหรบสบคน PubMed โดยการใช filters และ Medical Subject Heading ซงเปนความสามารถเฉพาะของฐานขอมล MEDLINE ทชวยใหการสบคนมประสทธภาพและไดประสทธผลมากทสด การปรบเปลยนกลยทธการสบคน PubMed ทาไดโดยอาศยเครองมอตางๆ ไดแก search term, MeSH, PICO และ operator ตางๆ แนวคดของการใช MeSH จงเปนหลกการใหญทจะทาใหการสบคนสารสนเทศทางชววทยาการแพทยนนตรงกบเจตนารมณของ (ผเขยน) บทความมากกวาตรงกบคาทเขยนออกมา และในทางกลบกน ทจะทาใหการสบคนสารสนเทศโดยชวยใหคาสบคนนนตรงกบเจตนารมณของผสบคนเองมากทสด

27

แหลงศกษาเพมเตม

1. http://www.pubmed.org ในเมน Help | FAQ 2. Eysenbach, G (2008) Medicine 2.0: Social Networking, Collaboration, Participation,

Apomediation, and Openness. Journal Medicine Internet Resources. 10(3):e22 3. Giustini D. (2007) Web 3.0 and medicine:Make way for the semantic web. BMJ

2007;335:1273-1274. 4. Hughes B. et al. (2009) Junior physician’s use of Web 2.0 for information seeking and medical

education: A qualitative study. International Journal of Medical Informatics. 78. 2009. 645-655.

5. Grosseck, G. (2009) To use or not to use web 2.0 in higher education? Procedia Social and Behavioral Sciences 1. 478–482.

6. O'Reilly T. (2005) What’s Web 2.0 ? http://oreilly.com/web2/archive/what-is-web-20.html 7. Birch D., Eady A., Robertson D, et. al. (2003) Users’ guide to the surgical literature: How to

perform a literature search. Can J Surg. Apr;46(2):136-41. (full-text via PubMed) 8. Lindberg D., Siegel E., Rapp B., et. al. (1993). Use of MEDLINE by physicians for clinical

problem solving. JAMA. 269(24):3124-9. http://jama.ama-assn.org/cgi/content/abstract/269/24/3124 (abstract only)

9. Smith A. (2005). An evolution of experts: MEDLINE in the library school. Journal of Medical Library Association. 93(1):53-60. (full-text via PubMed)

10. Niederman R., Tantraphol C., Slinin P., et. al. (2000). Effectiveness of dentist-prescribed, home-applied tooth whitening. A meta analysis. Journal of Contemporary Dental Practice. 1(4):20-36. http://www.thejcdp.com/issue004/niedermn/03nied.htm (การทา meta-analysis เกยวกบ Tooth Whitening – ม pubmed query ใหใชสบคน)

11. Kim P, et al.(1999) Published criteria for evaluating health related web sites: review. BMJ. Mar 6;318(7184):647-9.

12. http://www.openclinical.org/informationretrieval.html 13. http://citeseer.ist.psu.edu/eichmann98crosslanguage.html (Meta-Thesaurus ตางๆ) 14. http://www.bii.a-star.edu.sg/docs/mig/MedIR.pdf (ศาสตรแขนง Information Retrieval in

MEDLINE) 15. T.D. Wilson (1994) Fifty years of information progress: a Journal of Documentation review.

London: Aslib. (pp. 15- 51) http://informationr.net/tdw/publ/papers/1994FiftyYears

28

16. Martinez-Silveira M & Oddone N. (2008) Information-seeking behavior of medical residents in clinical practice in Bahia, Brazil. J Med Libr Assoc. 96(4): 381–384. [PMC2568854]

17. Haines L. et. al. (2010) Information-seeking behavior of basic science researchers: implications for library services. J Med Libr Assoc. 98(1): 73–81. [PMC2801986]

18. Schardt C. et al. (2007) Utilization of the PICO framework to improve searching PubMed for clinical questions. BMC Med Inform Decis Mak. 2007: 7 16. [PMC1904193]

19. Cincinnati Children’s Hospital (2006) Tutorial: How to Form an Answerable Clinical Question [pdf]

29

ภาคผนวก ก. ตวอยางขนตอนการสบหาเรองมะเรงปอด

1. คนหา search term วา lung cancer

2. เมอคลกดคา query ใน Search details

จะเหนวา search term ไดถกแปลเปน query และใช MeSH หวขอวา neoplasms เพมเขาไปดวย 3. ตองการคนหาเฉพาะผลงานวจยทใชวธ Randomized Controlled Trial (สาหรบ Evidence-based

Medicine) โดยสนใจเฉพาะการทดลองในมนษยเทานน และเอาบทความทเปนภาษาองกฤษเทานน ใหทาการสบคนนโดยใชเครองมอของ PubMed ทเรยกวา Limits (PubMed version 2009) โดยทาการเลอก check box ทตองการ ดงรปขางลาง

30

4. สงการคนหาโดยกดป ม Search

31

ไดผลลพธดงรปขางบน มแถบขอความสเหลอง Limits Activated: Humans, Randomized Controlled Trial, English ปรากฏใหเหนในดานบนบงวาผลลพธทไดมการทา Limits ไว

32

5. เมอคลกรายการทตองการ เพออานบทคดยอ จะปรากฎดงขางลาง

หากมมขวาบนมป มแสดง เชน หมายความวามบทความฉบบเตมใหอาน (คลกตอไปได)

หรอแสดงเปนลงค (ในระบบ PubMed 2009)

33

สาหรบ PubMed version 2012 จะเรยกวา Show Additional Filters (panel ดานซายมอในหนาตางคนหา)

เมอกด Show filter ทตองการจะปรากฎใน panel ใหเลอก เมอเลอก filter จะมเครองหมายถก () ใหเหนดานหนาของ filter ทเลอก และผลลพธการสบคนจะ update ใหทนท

หากตองการยกเลก filter ให กด clear หรอ Clear All

34

ภาคผนวก ข. การสบคน Google โจทยทดลองคนหา

1. โทรศพทมอถอรนลาสด 2. มะเรงสมอง 3. brain cancer 4. “brain cancer” “mobile phone” 5. สาเหตมะเรงสมองจากโทรศพท 6. H1N1 ในเวบ cnn.com 7. โทรศพทมอถอป 2013 ยกเวน Nokia 8. เวบเพจชอวา Thailand 9. คนหาไฟล pdf เรองไขหวดใหญ 2013 10. ใช search operator ตางๆชวยการคนหา

คมอ Advanced Search Tips จาก http://www.google.co.th/intl/th/help.html

Search Service Search Operators

Web Search allinanchor:, allintext:, allintitle:, allinurl:, cache:, define:, filetype:, id:, inanchor:, info:, intext:, intitle:, inurl:, phonebook:, related:, site:

Image Search allintitle:, allinurl:, filetype:, inurl:, intitle:, site:

Groups allintext:, allintitle:, author:, group:, insubject:, intext:, intitle:

Directory allintext:, allintitle:, allinurl:, ext:, filetype:, intext:, intitle:, inurl:

News allintext:, allintitle:, allinurl:, intext:, intitle:, inurl:, location:, source:

Product Search allintext:, allintitle:

ดตวอยางการใช Google Advanced Operators ท http://www.mindterra.com/blog/?p=71 ประวตและความสามารถของ Google ท http://www.googleguide.com/

35

ภาคผนวก ค. แบบบนทกขนตอนสบคนขอมลจากแหลงตางๆ

การคนหาขอมลเปนกจกรรมทดาเนนแบบหลายขนตอน โดยผ คนหา เลอกแหลงขอมลเพอทาการคนหาผานเครองมอ ระบคาสบคน หรอ keyword (ทเหมาะสม) ประเมนผลลพธ แลวดาเนนกจกรรมนซาๆ จนพอใจในผลลพธสดทายหรอจนกระทงประเมนไดวาไมสามารถหาสงทตองการพบ

ลาดบ แหลงขอมลและ

เครองมอ คาสบคนหรอ

keyword จานวนผลลพธใน

การประเมนเบองตน

จานวนผลลพธทตอบคาถาม

ความพอใจในผลลพธทได

ระยะเวลาทใช (ในแตละขนตอน)

หมายเหต

1 Google

“keyword 1”

“keyword 2”

“keyword 3”

299 ชน

1550 ชน

33 ชน

นอย,

มาก

นอย

1 นาท

1 นาท

5 นาท

บนทกประเดนและความเหนอนๆทเกยวของกบงานลาดบนนๆ

2 Google scholar

“keyword 1.1”

“keyword 1.2”

…

“keyword 1.10”

10,299 ชน

1550 ชน

…

50 ชน

นอย,

ปานกลาง

มาก

รวม 50 นาท

3 PubMed “keyword 1”

“keyword 2”

“keyword 4”

63 ชน

88 ชน

15 ชน

ประเมนไมได

ฯลฯ

4 Up-to-date “keyword 10” 0 ชน 100 %

ฯลฯ Ovid, Ovid SP,

Crochrane,ฯลฯ ฯลฯ

36

ภาคผนวก ง. แบบบนทกการสบคนขอมลทางคลนก (PubMed) ดวย PICO Approach

1. คาถาม (เกยวกบสขภาพของมนษยเทานน)

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………

2. ตงคาถามตาม PICO Approach

Population / Patient = ………………………………………………………………………………………… Intervention / Exposure = ……………………………………………………………………………………. Comparison = …………………………………………………………………………………………………. Outcome = ……………………………………………………………………………………………………..

3. ประเภทของคาถาม

การปองกนโรค การรกษาโรค สาเหตของโรค การวนจฉยโรค

การพยากรณโรค อนๆ คอ ………………………………………………………………………

4. Keyword ทใช (นาคาใน PICO มาใช)

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………

5. ผลงานวจยทพบสาหรบการตอบคาถาม (อยางนอย 3 เรอง)

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

6. คาตอบของคาถาม

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………