ความหลากหลายของสมุนไพรและการใช้ประโยชน์ในพื้นที่เขาพระ...

1

SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014 The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, Doembangnangbuat District, Suphanburi Province

ความหลากหลายของสมนไพรและการใชประโยชนในพนทเขาพระ อำเภอเดมบางนางบวช จงหวดสพรรณบร

The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, Doembangnangbuat District, Suphanburi Province

สรชาต สนวรณ* และณฐบด วรยาวฒนคณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฎสวนดสต

Surachat Sinworn* and Nuttabodee ViriyawattanaFaculty of Science and Technology, Suan Dusit Rajabhat University

บทคดยอ

การศกษาครงนมวตถประสงคเพอศกษาความหลากหลายของพนธพชสมนไพรในจงหวดสพรรณบร

โดยทำการสำรวจและเกบรวบรวมขอมลตวอยางพนธพชสมนไพร ดำเนนการศกษาโดยการวางแปลง

ชวคราวเพอศกษาสงคมพช นอกจากนยงใชแบบสมภาษณแบบมโครงสรางและแบบสมภาษณเชงลกเพอ

ศกษาภมปญญาทองถนในการใชประโยชนพชสมนไพร โดยการสมตวอยางแบบชนภม (stratified random

sampling) จำนวน 200 ราย วเคราะหขอมลพนธพชสมนไพรโดยการนำมาคำนวณหาคาความหลากหลาย

(diversity index) ความเดนสมพทธ (relative dominant) ความหนาแนนสมพทธ (relative density)

ความถสมพทธ (relative frequency) และดรรชนความสำคญ (dominant index) โดยใชโปรแกรม SPSS

for Window สถตทใช ไดแก คารอยละ คาเฉลย นำผลการศกษาทไดมาวเคราะหหาแนวทางจดการพช

สมนไพรในปาในพนทอำเภอเดมบางนางบวช จงหวดสพรรณบร

จากการสำรวจพรรณไมในแปลงขนาด 4x4 เมตร จำนวน ทงสน 30 แปลง ในพนททงสน 25 ไร

พบพชสมนไพรทงสน 20 ชนด 13 วงศ 18 สกล โดยพบวงศ Zingiberaceae มากทสด จำนวน 7 ชนด

รองลงมาคอ วงศ Araceae จำนวน 3 ชนด และ วงศ Asteraceae จำนวน 2 ชนด ตามลำดบ พชทม

ดรรชนความสำคญมากทสดคอ พะยอม (รอยละ 61.7) สวนไมหนมทมความเดนมากทสด คอ มะหา มคา

ดรรชนความสำคญเทากบรอยละ 54.3 สวนไมลางพบวา หญา มความหนาแนนสมพทธมากทสด คอ

12 ตนตอตารางเมตร ไมทมความถสมพทธมากทสดคอ เหมอดจ (รอยละ 44) คาดรรชนความหลากหลาย

ของไมยนตนเทากบ 1.080 สำหรบภมปญญาทองถนดานการใชสมนไพร พบวามการใชประโยชนพชสมนไพร

* ผประสานงานหลก (Corresponding Author) e-mail: [email protected]

2

The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014Doembangnangbuat District, Suphanburi Province

28 ตำรบ สวนของพชทนำมาใชในการปรงยามากทสด คอ ลำตน และแนวทางการจดการพชสมนไพร

ในปาบรเวณอำเภอเดมบางนางบวช ไดแก การรกษาพนทปาไม การวจยและพฒนา การใชองคความร

ภมปญญาทองถน ดานการใชพชสมนไพร และการสงเสรมและสนบสนนใหใชพชสมนไพร

คำสำคญ : ความหลากหลาย พนธกรรมพชสมนไพร ภมปญญาทองถน จงหวดสพรรณบร

Abstract

The objectives of this research were to study the medicinal plants diversity and

utilization in Khoa Phra, Doembangnangbuat district, Suphanburi province. Plant specimens

were collected from temporary sample plot for plant community study. Utilization of

medicinal plants was studied by indepth interview and structured interview of 200 people

in Doembangnangbuat district. Diversity index, relative dominant, relative density, relative

frequency and dominant index were analyzed by using SPSS Program. The statistics of this

study are average and percentage.

From 30 sample plot study (size 4 x 4 m) in 25 rai in Khoa Phra, Doembangnangbuat

district. Twenty species of medicinal plants were found. They were divided in to 13 families,

18 genera. The highest species of family in this area are Zingiberaceae (7 species), Araceae

(3 species) and Asteraceae (2 spcecies), respectively. The most dominant tree is Shorea

roxburghii G. Don (IVI = 61.7). The most dominant sampling is Eugenia albiflora Duthie ex

Kurz (IVI = 54.3). Eragrostis sp. has the most density for undergrowth plant (12 plants per

square meter). The most frequency is Memecylon scutellatum (Lour.) Hook. & Arn. (has of

44%). Plant species diversity using shannon’s index was determined at 1.080. From

the study of Khoa Phra, Doembangnangbuat district, 20 species of medicinal plants were

utilized as 28 medicinal formulas. Most part of medicinal plants were received from trunks.

The appropriate method for herbal and medicinal plants management in Khoa Phra,

Doembangnangbuat district are forest area protection and development, promotion or

support of medicinal plants using.

Keywords : Diversity, Medicinal plants, Local wisdom, Suphanburi province

3


บทนำ

ประเทศไทยมพชสมนไพรอยเปนจำนวนมากมายหลากหลายชนด ซงในอดตทผานมามนษยไดใช

ประโยชนจากสวนตางๆ ของพชมาเปนยารกษาโรคและบำบดโรคตางๆ กน (Tousuphap, 1998) ซงใน

ปจจบนไดมการศกษาและคนควาเพอตอยอดองคความรในเรองสมนไพรมาโดยตลอด แตการศกษาขอมล

ความหลากหลายของพชสมนไพรในแตละทองถนยงมนอยมากหากเปรยบเทยบกบพชทขนอยในพนทของ

ประเทศไทยและโดยเฉพาะขอมลพชสมนไพรททราบกนอยกเพยงแครกนในทองถนของตนเอง ซงอาจจะม

ชอเรยกกนแตกตางกนออกไปในแตละทองถน (Tongbounkuea, 2008) ทำใหเกดความเขาใจผดเกยวกบ

พชสมนไพรชนดนนๆ ได การรวบรวมและรกษาองคความรในเรองสมนไพรในแตละทองถนจงมความสำคญ

เพอเปนฐานขอมลในการนำไปใชประโยชนในภาพรวมของประเทศ

การศกษาความหลากหลายของพนธพชสมนไพรและภมปญญาทองถนในการใชประโยชนสมนไพร

ในแตละทองถนจงถกหยบยกขนมาใหความสำคญเพอหวงใหเกดการศกษาคนควาและวจยในวงกวาง

อาทเชน โครงการอนรกษพนธกรรมพช อนเนองมาจากพระราชดำร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ

สยามบรมราชกมาร เพอมงหวงในการสรางความรใหแกประชาชนเขาใจ เหนความสำคญของพนธกรรมพช

ในทองถนตนเอง โดยเฉพาะพนทอำเภอเดมบางนางบวช จงหวดสพรรณบร เปนเขตความรบผดชอบของ

มหาวทยาลยราชภฏสวนดสต เนองจากเปนพนททมศนยการศกษานอกทตงอย จงเปนหนาทสำคญของ

มหาวทยาลยในการศกษาและวจยตามโครงการพระราชดำรดงกลาวเพออนรกษพนธกรรมพชในทองถน เชน

การศกษาความหลากหลายของผกพนบานและภมปญญาดานการบรโภคผกพนบานของชาวไทยทรงดำ

ในจงหวดสพรรณบร (Yuyen, 2012) ดงนน การศกษาความหลากหลายและการใชประโยชนพช

สมนไพรในพนทเขาพระ อำเภอเดมบางนางบวช จงเปนประโยชนในการทจะทำใหไดทราบขอมลพรรณพช

และภมปญญาทองถนในการนำพชสมนไพรมาใชประโยชนในพนทอำเภอเดมบางนางบวช และเปนฐานขอมล

สำคญในการวางแผนการอนรกษ จดการ และขยายพนธพชตอไปในอนาคตอยางเหมาะสม นอกจากนน

ยงสามารถสงเสรมใหราษฎรมความตระหนกถงคณคาของพชสมนไพรทมอยในทองถนของตน โดยอาจจะ

นำพชสมนไพรมาปรงยาเพอใชบำบดรกษาอาการตางๆ หรอใชบรรเทา และปองกนความเจบปวย ตลอดจน

ขยายพนธพชสมนไพรเพอจำหนายสรางรายไดใหกบครอบครวและชมชน ซงจะนำไปสการมสวนรวม

ในการอนรกษ และจดการทรพยากรธรรมชาตในทองถนอยางยงยนตลอดไป (Nitipon, 2011;

Vutijurepang, 2000)

วตถประสงค

1. เพอศกษาความหลากหลายของพชสมนไพรในบรเวณเขาพระ อำเภอเดมบางนางบวช

2. เพอศกษาภมปญญาทองถนในการใชประโยชนพชสมนไพรในบรเวณเขาพระ อำเภอ

เดมบางนางบวช

4


อปกรณและวธการทดลอง

1. อปกรณ

1.1 แผนทภมประเทศ มาตราสวน 1 : 50,000 ของกรมแผนททหาร

1.2 ภาพถายดาวเทยม มาตราสวน 1 : 4,000 และขอมลสารสนเทศภมศาสตร (GIS)

1.3 เครองมอกำหนดพกดตำแหนงบนพนโลก (Global Position System : GPS)

1.4 อปกรณสนาม ไดแก เทปรงวด สายวด เชอกฟาง สมดจดบนทกภาคสนาม (field note)

1.5 กลองถายรป

1.6 แผนกระดาษพรอมดวย Flip chart

1.7 ปากกาเคมหลายส สำหรบเขยนแผนกระดาษใน Flip chart

1.8 เครองคอมพวเตอรสำหรบรวบรวมขอมล ประมวลผล และทำรายงาน

1.9 เครองพมพ

2. วธการทดลอง

การศกษาทางดานนเวศวทยาของพชสมนไพร ในบรเวณเขตอำเภอเดมบางนางบวช จงหวด

สพรรณบร ซงเปนพนททศนยการศกษานอกทตงของมหาวทยาลยราชภฏสวนดสตตงอย

2.1 วางแปลงตวอยางเพอศกษาขอมลดานนเวศวทยาของพชสมนไพร ในพนทเขาพระ อำเภอ

เดมบางนางบวช

2.2 เกบรวบรวมตวอยางพชสมนไพร และตรวจสอบชอวทยาศาสตร

2.3 สำรวจพชสมนไพรโดยใชวธการสำรวจทเรยกวาการประเมนแบบรวดเรว (Rapid

Assessment) เพอวเคราะหสงคมพชสมนไพร

2.3.1 การกำหนดจดเกบตวอยาง

ในการกำหนดจดเกบตวอยางจะกำหนดไปตามชนดปาทปรากฏในพนทททำ

การศกษา ซงในแตละชนดปาจะทำการเกบตวอยาง จำนวน 3 จดตวอยาง (3 replicates) มระยะหางใน

แตละจด 500 เมตร โดยครอบคลมตามความแตกตางของลกษณะภมประเทศพนทศกษา

2.3.2 การวางแปลงตวอยาง

การวางแปลงตวอยางจะเปนแบบชวคราว (temporary sample plot) โดย

ดำเนนการวางแปลงตวอยางขนาด 20 x 50 เมตร ซงจดแบงเปนแปลงตวอยาง ขนาด 10 x 10 เมตร จำนวน

10 แปลง แตละแปลงจะบรรจแปลงตวอยางขนาด 4 x 4 เมตร และขนาด 1 x 1 เมตร ไวดวยดงภาพท 1

5


ภาพท 1 การวางแปลงตวอยาง

2.3.3 การบนทกและจดเกบขอมล โดยใชแบบบนทกขอมล ซงมรายละเอยดดงน

1) แบบบนทกแปลงตวอยางขนาด 10 x 10 เมตร

1. ชอจดสำรวจ

2. ตำบล

3. อำเภอ

4. จงหวด

5. พกด UTM Zone

2) แบบบนทกขอมลแปลงตวอยางขนาด 4 x 4 เมตร

บนทกเฉพาะชอชนด (Species) เสนผาศนยกลาง ความสงทงหมด ในแตละชนด

ของไมหนมทปรากฎในแปลงตวอยาง (sampling)

3) แบบบนทกขอมลแปลงตวอยาง ขนาด 1 x 1 เมตร

บนทกเฉพาะชนดและจำนวนของชนด (No. of Individual) ของกลาไม

(seeding) ทปรากฎในแปลงตวอยาง

2.3.4 การวเคราะหขอมลลกษณะของสงคมพช

สำรวจและบนทกขอมลพนธไมในแปลงสำรวจแลวจากนน นำขอมลมาวเคราะห

โดยหลกการวเคราะหคณลกษณะของสงคมพช (Plant community characteristics) ซงประกอบดวย

1) การจดทำบญชรายชอชนดพชสมนไพร (Species List) เชน ชอสามญ

(Common Name) ชอวทยาศาสตร (Scientific Name) ไดแก ชนด (Species) สกล (Genus) และวงศ

(Family) เพอประเมนความหลากหลายของสมนไพรทปรากฎในพนทศกษา

6


2) การประเมนคาความหลากหลายของชนดพนธ (Species Diversity)

โดยใชดชนของ Shannon – Weiner

2.4 สำรวจการใชประโยชนสมนไพร โดยชมชนในเขตพนทศกษา โดยแบบประเมนแบบเรงดวน

และการสมภาษณเชงลก และนำไปตรวจชอวทยาศาสตร (Identified) ในหองปฏบตการมหาวทยาลย

เกษตรศาสตร และเปรยบเทยบตวอยางทเกบรกษาไวพพธภณฑพชตางๆ เชน หอพรรณไม พพธภณฑพช

กรงเทพฯ อาคารสรนธร กรมวชาการเกษตร

2.5 จดทำฐานขอมลพชสมนไพร รวมถงการใชประโยชนของทองถน

ผลการวจย

การศกษาความหลากหลายของพชสมนไพรและการใชประโยชนในพนทอำเภอเดมบางนางบวช

จงหวดสพรรณบร ตงแตวนท 1 ธนวาคม 2556 – 30 เมษายน 2556 โดยการวางแปลงชวคราวศกษา

สงคมพชสมนไพร การสมภาษณเชงลกหมอยาทองถน และสมภาษณการใชประโยชนพชสมนไพรจาก

ประชาชนทวไป พบพชสมนไพรในพนท จำนวน 20 ชนด (species) จำแนกเปน 13 วงศ (families)

18 สกล (genera) โดยมรายละเอยดดงน

1. สงคมพชสมนไพรในปาอำเภอเดมบางนางบวช

จากการวางแปลงศกษาชวคราวเพอศกษาชนด คาดรรชนความสำคญของพนธไม และดรรชน

ความหลากหลายของพนธไม ปรากฏผลการศกษาดงน

1.1 สภาพปา

ปาในอำเภอเดมบางนางบวช เปนพนททอยในตำบลเขาพระ มเนอทประมาณ 25 ไร

อยตดลำนำทาจน ทำใหสภาพปาเปนปาดบแลง (Dry Evergreen Forest) มไผปาขนกระจายทวพนทวาง

(Gap) โดยเฉพาะ บรเวณนมไมยนตนหลายชนดขนอย เชน พะยอม (Shorea roxburghii G. Don) ยางเหยง

(Dipterocarpus obtusifolius Teijsm. ex Miq.) มะคาแต (Sindora siamensis Teijsm & Miq.) แสมสาร

(Cassia garrettiana Craib) เปนตน

7


ภาพท 2 สภาพปาไมในบรเวณเขาพระ

ภาพท 3 พกดตำแหนง ความสงและมมของพรรณไม

8


1.2 คาดรรชนความสำคญของพนธไม

คาดรรชนความสำคญของพนธไม เปนคาการแสดงออกของไมแตละชนดในสวนทสมพนธ

กบไมอนๆ ในสงคมนน พนธไมทมคาดรรชนความสำคญสง ยอมแสดงวามการแสดงออกในสงคมนนไดด

จากการวเคราะหขอมลทเกบรวบรวมมาโดยการหาคาความถสมพทธ ความหนาแนนสมพทธ และ

ความเดนสมพทธ เพอนำมาหาคาดรรชนความสำคญของพนธไมประเภทไมยนตนทสำรวจในแปลงขนาด

10 x 10 เมตร พบวา พะยอม (Shorea roxburghii G. Don) เปนพนธไมเดนทสด มคาดรรชนความสำคญ

รอยละ 61.738 พนธไมเดนรองลงมามจำนวน 6 ชนด ไดแก หมเหมน (Litsea glutinosa (Lour.) C. B.

Rob.) รอยละ 54.539 ยางเหยง (Dipterocarpus obtusifolius Teijsm. ex Miq.) รอยละ 54.477 มะดน

(Garcinia schomburg Pierre) รอยละ 32.352 กระเบา (Hydnocarpus wrayi King) รอยละ 13.681

สวนพนธไมทมความเดนนอยทสด มคาดรรชนความสำคญรอยละ 0.044 มอย 1 ชนด คอ มะพอก (Parinari

anamense Hance)

สำหรบไมหนม (Sapling) และไมพม (Shrub) ทมความสงเกนกวา 1.30 เมตร แตม

เสนผาศนยกลางระดบอกนอยกวา 4.5 เซนตเมตร จากศกษาโดยการวางแปลงขนาด 4 x 4 เมตร และ

วเคราะหรอยละความถสมพทธ ความหนาแนนสมพทธ ความเดนสมพทธ เชนเดยวกบไมยนตนพบวา มะหา

(Syzygium jambos (L.) Alston) เปนพนธไมเดนทสด มคาดรรชนความสำคญ รอยละ 54.308

พนธไมเดนรองลงมา คอ เสยว (Phyllanthus collinsae Craib.) มคาดรรชนความสำคญ รอยละ 44.689

สวนพนธไมทมคาดรรชนความสำคญรอยละ 35 ขนไป มอย 3 ชนด คอ พะยอม (Shorea roxburghii

G. Don) หวา (Eugenia cumini (L.) Druce) และฝายนำ (Mallotus thorelii Gagnep.) ซงมดรรชน

ความสำคญเทากบ 35.097, 35.077 และ 35.070 ตามลำดบ สวนพนธไมทมคาดรรชนความสำคญ

นอยทสด คอลำดวน (Melodorum fruticosum Lour.) มคาดรรชนความสำคญเทากบ รอยละ 3.150

สวนการศกษาไมพนลาง (Undergrowth) และลกไม (Seedling) จากการวางแปลง

ศกษาชวคราวขนาด 1 x 1 เมตร วเคราะหคาความหนาแนน และความถ พบวา หญา (Eragrostis sp.)

มความหนาแนนมากทสดคอ 12 ตนตอตารางเมตร รองลงมา คอ เหมอดจ (Memecylon scutellatum

Naud.) มความหนาแนน 3.280 ตนตอตารางเมตร พนธไมทมความหนาแนนนอยทสด พบวา มความ

หนาแนนเพยง 0.04 ตนตอตารางเมตร มจำนวน 3 ชนด คอ กระทอมหม (Mitragyna speciosa (Roxb.)

Korth.) กนเกรา (Fagraea fragrans Roxb.) และบะดองตก (Diplospora viridiflora DC.) สำหรบ

ความถของพนธไม พบวา เหมอดจ (Memecylon scutellatum Naud.) มคาความถมากทสด คอ

รอยละ 44 รองลงมาคอ หลง (Hymenocardia punctata Wall. ex Lindl.) โปรงกว (Dasymaschalon

lomentaceum Finet & Gangnep.) และโพงพาง (Capparis sp.) พบรอยละ 20 สำหรบพนธไมทม

การกระจายนอยทสด คอ รอยละ 4 มจำนวน 7 ชนด ไดแก บะดองตก (Diplospora viridiflora DC.)

กระทอมหม (Mitragyna speciosa (Roxb.) Korth.) กนเกรา (Fagraea fragrans Roxb.) หญา

9


(Eragrostis sp.) ยอเนย (Morinda Talmyi Pierre ex Pit.) พะยอม (Shorea roxburghii G. Don)

และตะไหล (Prismatomenris tetrandra (Roxb.) K. schum)

1.3 คาดรรชนความหลากหลายของพนธพช

การศกษาและวเคราะหขอมลความหลากหลายของไมยนตนใชสมการของ Shanon-

Weiner พบวา ปาในบรเวณเขาพระ อำเภอเดมบางนางบวช ประกอบดวยไมยนตน จำนวน 28 ชนด

มคาดชนความหลากหลายของพนธพชเทากบ 1.080 ซงเปนคาทคอนขางนอย แสดงใหเหนวาในอำเภอ

เดมบางนางบวช มจำนวนพนธพชไมมาก มความแปรผนในเรองของพนธพชในเกณฑตำ

1.4 การสำรวจพชสมนไพรในบรเวณปา อำเภอเดมบางนางบวช

จากการสำรวจพชสมนไพรในปา บรเวณอำเภอเดมบางนางบวช พบวา มพชสมนไพร

จำนวน 13 วงศ (Family) 20 ชนด (Species) ทชมชนเกบมาใชประโยชนเปนยาบำบดโรค และบำรงรางกาย

ใหแขงแรง ซงสามารถขยายพนธไดงาย และมศกยภาพทจะพฒนาเพอเปนพชเศรษฐกจในระดบชมชน

ดงตารางท 1

10


ลำ

ดบท

ชอสา

มญ

ชอวท

ยาศา

สตร

วงศ

การใ

ชประ

โยชน

1

บก

Amor

phop

hallu

s riv

ieri

AR

ACEA

E หว

กนลด

ความ

อวน

ควบค

มระด

บนำต

าลใน

ผปวย

Du

rieu

ex R

iviè

re

โร

คเบา

หวาน

2

ผกหน

าม

Lasia

spi

nosa

(L.)

Thw

aite

s AR

ACEA

E ลำ

ตนแก

ไอ ข

บเสม

หะ ต

มนำอ

าบแก

คนทเ

กดจา

กโรค

ผวหน

ง

เห

อด ห

ดและ

ไขออ

กผน

ใบแ

กปวด

ทอง

ใบแล

ะกาน

สด

มส

ารไฮ

โดรเ

จนไซ

ยาไน

ดซงเ

ปนพษ

ควร

ตมหร

อดอง

กอนใ

ช

เป

นอาห

าร

3

หวใจ

จกจน

Ho

ya K

errii

Cra

ib

ASCL

EPIA

DACE

AE

แกรด

สดวง

ลำไส

4

สาบเ

สอ

Elep

hant

opus

sca

ber L

. LA

BIAT

AE

ใบใช

หามเ

ลอดแ

ละเป

นยาฆ

าแมล

ง

5

โดไม

รลม

Elep

hant

opus

sca

ber L

. CO

MPO

SITA

E ใบ

ตมนำ

กนเป

นยาข

บพยา

ธไสเ

ดอน

ขบปส

สาวะ

กระต

นกำห

นด

ใบ

และร

ากเป

นยาค

มกำเ

นดแล

ะยาบ

ำรงส

ำหรบ

หญงห

ลงคล

อด

แก

ไอ

6

เออง

หมาย

นา

Cost

us s

peci

osus

CO

STAC

EAE

ใชเห

งาแห

ง 3-

6 กร

ม ตม

นำกน

หรอต

นกบ

เนอส

ตวกน

(J.

Koe

nig)

Sm

.

ใชสำ

หรบภ

ายนอ

ก ตม

เอาแ

ตนำช

ะลาง

หรอ

ตำพอ

ก เห

งา

มร

สฉน

เยนจ

ด แต

มพษ

ใชเป

นยาข

บปสส

าวะ

รกษา

อากา

ร

บว

มนำ

สตรต

กขาว

และโ

รคตด

เชอ

ในทา

งเดน

ปสส

าวะ

แผ

ลอกเ

สบบว

มมหน

อง ฆ

าพยา

ธและ

ทำให

แทง

7

ฟกขา

ว M

omor

dica

coc

hinc

hine

nsis

CUCU

RBIT

ACEA

E รา

กแกไ

ข ฆา

เหา แ

กผมร

วง เม

ลดบำ

รงปอ

ด แก

รดสด

วงทว

าร

Sp

reng

.

แกไอ

รกษ

าวณ

โรค

ใบสด

ตำพอ

กฝ เข

ายาเ

ขยว

8

แหวห

ม Fi

mbr

istyl

is th

omso

nii B

oeck

.

CYPE

RACE

AE

หวใต

ดนใ

ชเปน

ยาบำ

รงหว

ใจ ข

บเห

งอแล

ะขบ

ปสสา

วะ

กา

รทดล

องใน

สตวพ

บสา

รทม

ฤทธข

บป

สสาว

ะ ลด

ไข

ลด

ความ

ดนโล

หตแล

ะลดก

ารอก

เสบ

ซงเช

อวา

เกด

จาก

2-

cype

rone

นอก

จากน

พบฤท

ธยบย

งการ

เจรญ

เตบโ

ตของ

เช

อมาล

าเรย

ชนดฟ

ลซพา

รมใน

หลอด

ทดลอ

งดวย

ตารา

งท 1

รา

ยชอแ

ละกา

รใชป

ระโย

ชนพช

สมนไ

พรใน

บรเว

ณปา

อำเ

ภอเด

มบาง

นางบ

วช จ

งหวด

สพรร

ณบร

11


ลำ

ดบท

ชอสา

มญ

ชอวท

ยาศา

สตร

วงศ

การใ

ชประ

โยชน

9

กลอย

Di

osco

rea

hisp

ida

Denn

st.

DIO

SCO

REAC

EAE

หวใต

ดนแก

เถาด

าน (อ

าการ

แขงเ

ปนลำ

ในทอ

ง) ห

งเปน

นำมน

ใส

แผลก

ดฝา

กดหน

อง ห

วใตด

นมสา

รพษห

ลายช

นดทท

ำให

เก

ดอาก

ารเม

า เชน

dio

scor

ine

ผปวย

จะมอ

าการ

ใจสน

วงเว

ยน

คน

คออา

เจยน

เหง

อออก

ตาพ

รา เ

ปนลม

ปฐม

พยาบ

าลโด

ย

รบ

ทำให

อาเจ

ยนนำ

สงโร

งพยา

บาลโ

ดยเร

ว

10

ลก

ใตใบ

Ph

ylla

nthu

s am

arus

EU

PHO

RBIA

CEAE

ใช

ทงตน

แกไข

รกษ

ารดส

ดวงท

วาร

กามโ

รค ป

วดทอ

ง ดซ

าน

Sc

hum

. & T

honn

.

ทองเ

สยแล

ะบด

ใบออ

นแกไ

อสำห

รบเด

ก กา

รทดล

องใน

สตว

พบ

วามฤ

ทธลด

ไข ข

บปสส

าวะแ

ละลด

ความ

ดนโล

หตได

เลกน

อย

กา

รวจย

ในปร

ะเทศ

อนเด

ยพบว

า สาม

ารถร

กษาโ

รคตบ

อกเส

บ

ชน

ดบได

แตกา

รวจย

กบผป

วยใน

ไทยใ

หผลร

กษาเ

พยงร

อยละ

5-

6 เท

านน

11

นำ

นมรา

ชสห

Euph

orbi

a hi

rta L

. EU

PHO

RBIA

CEAE

ทง

ตนใช

แกไข

จบสน

ทอง

รวง

บด ท

าแกอ

กเสบ

ผน

คน

รด

สดวง

ทวาร

หนำห

นวก

ยางใ

ชทาก

นหด

12

ยา

นาง

Tilia

cora

tria

ndra

Die

ls.

MEN

ISPE

RMAC

EAE

ใชรา

กตมก

บนำ

ดมเป

นยาแ

กไขท

กชนด

13

หญ

าตดห

มา

Pae

deria

pilo

sa C

raib

RU

BIAC

EAE

รากผ

สมเห

งาไพ

ล ตม

นำดม

แกทอ

งอด

14

รา

งจด

Thun

berg

ia la

urifo

lia L

indl

. AC

ANTH

ACEA

E นำ

คนใบ

สดแก

ไข ถ

อนพษ

15

กร

ะชาย

ปา

Boes

enbe

rgia

pan

dura

ta

ZING

IBER

ACEA

E รา

กมกล

นหอม

ฉน ร

สชาต

เผดร

อนใช

ประก

อบอา

หาร

(R

oxb.

) Sch

ltr.

16

กร

ะเจย

ว Cu

rcum

a Pa

rvifl

ora

Wal

l. ZI

NGIB

ERAC

EAE

ดอกอ

อนรบ

ประท

านเป

นผก

ลวกจ

มนำพ

รก

17

ขม

นออย

Cu

rcum

a ze

doar

ia

ZING

IBER

ACEA

E เห

งาแก

ทองร

วง อ

าเจย

น แก

ไข ผ

สมใน

ยาระ

บายเ

พอให

มฤทธ

(C

hrist

m.)

Rosc

oe

ระ

บายน

อยลง

สมา

นแผล

18

เร

ว Am

omum

xan

thio

ides

Wal

l. ZI

NGIB

ERAC

EAE

กาบใ

บรบป

ระทา

นสด

หรอต

มจมน

ำพรก

ตารา

งท 1

รา

ยชอแ

ละกา

รใชป

ระโย

ชนพช

สมนไ

พรใน

บรเว

ณปา

อำเ

ภอเด

มบาง

นางบ

วช จ

งหวด

สพรร

ณบร

(ตอ)

12


ลำ

ดบท

ชอสา

มญ

ชอวท

ยาศา

สตร

วงศ

การใ

ชประ

โยชน

19

ไพ

ล Zi

ngib

er c

assu

mun

ar R

oxb.

ZI

NGIB

ERAC

EAE

ใชเห

งาเป

นยา

ขบปร

ะจำเ

ดอน

มฤทธ

ระบา

ยออน

ๆ แก

บด

สม

านลำ

ไสยา

ภายน

อก ใ

ชเหล

าสดฝ

นทาแ

กเคล

ด ขด

ยอก

ฟก

บวม

เสนต

ง เม

อยขบ

เหนบ

ชา ส

มานแ

ผล

20

กร

ะทอ

Zing

iber

zer

umbe

t (L.

) ZI

NGIB

ERAC

EAE

ลำตน

แกเบ

ออาห

าร ด

อกแก

ไอเร

อรง ใ

บเปน

ยาใช

ขบเล

อดเน

า

Ro

scoe

ex

Sm.

ใน

เรอน

ไฟ น

ำมาต

มเอา

นำดม

กนเห

งาเป

นยาข

บลม

แกทอ

งอด

ทอ

งเฟอ จ

กเสย

ดปวด

ทอง บ

ำรงธ

าต ขบ

ปสสา

วะ เส

มหะเ

ปนพษ

แล

ะบำร

งนำน

ม โด

ยการ

นำหว

หรอเ

หงาส

ดประ

มาณ

2 ห

ว

ปง

ไฟแล

วนำม

าฝนผ

สมกบ

นำปน

ใสปร

ะมาณ

ครงแ

กวแล

วใช

นำ

ดม

ตารา

งท 1

รา

ยชอแ

ละกา

รใชป

ระโย

ชนพช

สมนไ

พรใน

บรเว

ณปา

อำเ

ภอเด

มบาง

นางบ

วช จ

งหวด

สพรร

ณบร

(ตอ)

13


2. ภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร

ในอดตการสาธารณสขของประเทศยงไมเจรญเทาทควร เมอชาวบานมอาการเจบปวยจงใช

พชสมนไพรในการรกษา โดยการเขาไปหาหมอยาทองถนใหชวยรกษาให หมอยาในอดตจงมความสำคญ

ในชมชนมาก ไดรบการยกยองนบถอจากคนในชมชน จากการสมภาษณเชงลกหมอยาทองถน จำนวน

15 คนเปนผใหขอมลหลก (Key Informants) มรายละเอยดของผลการศกษาดงตอไปน

2.1 การศกษาดานการใชพชสมนไพร

การศกษาของหมอยานนไดรบการถายทอดจากครอบครว โดยพอเปนหมอยาผมความร

เรองพชสมนไพรจะเปนผถายทอดความรใหตงแตเมอครงเปนเดก อายประมาณ 7-10 ป โดยเรยนร

จากการปฏบต เมอเขาไปในปาพบตนพชสมนไพร พรอมทงอธบายสรรพคณของพชสมนไพร

2.2 การเกบพชสมนไพร

แหลงเกบพชสมนไพรทสำคญของชมชน คอปาบรเวณอำเภอเดมบางนางบวช เนองจาก

เปนปาทอยใกลหมบานและเปนแหลงพชสมนไพร แตบางครงตองไปเกบจากทอนบาง การเกบพชสมนไพร

เมอเจอตนพชสมนไพรทตองการ กทำการขด หรอตด ไปใชไดทนท การเกบพชสมนไพรชนดใดนน

ขนอยกบวาจะนำไปรกษาโรคใด หมอยาจะไปหาพชสมนไพรเมอมคนเจบปวยไปหาและใหชวยรกษาอาการ

เจบปวยให พชสมนไพรทใชสวนมากเปนสวนลำตน แกน และรากเมอเกบพชสมนไพรมาแลว หมอยาจะ

ทำการผาเอาเปลอกออกแลวตากแดดใหแหง ยกเวนยาบางตำรบทตองใชสด ๆ กจะนำไปใชเลย

2.3 การใชพชสมนไพรในการรกษาโรค หรอบำรงรางกาย

เมอมผปวยไปหาหมอยาลำดบแรกคอการวนจฉยโรค โดยหมอยาจะใชประสบการณ

ทเคยเหนมา สำหรบวธการรกษามอย 4 วธดวยกนคอ การทาหรอพอก การนำพชสมนไพรไปตมดม

การอบไอนำททำไดงาย โดยการนำพชสมนไพรใสในหมอตมใหเดอด แลวเอาผาขาวชบนำคลมผปวย

และหมอยาเพอใหผปวยไดสดไอระเหยจากหมอตมยา และการเปารกษาอาการปวย ควบคกบการใช

พชสมนไพร

3. การใชพชสมนไพรของประชาชน

การรวบรวมขอมลจากตวอยาง คอ ประชาชน อำเภอเดมบางนางบวช จงหวดสพรรณบร

โดยวธการสมภาษณชมชน จำนวน 200 ราย พบวา ขอมลของกลมตวอยางเปนดงน

3.1 ขอมลทวไปของกลมตวอยาง

พบวา สวนใหญเปนเพศหญง จำนวน 138 ราย คดเปนรอยละ 69 รองลงมาเปนเพศชาย

จำนวน 62 ราย คดเปนรอยละ 31 มอายในชวงตำกวา 20 ป จำนวน 20 คน คดเปนรอยละ 10 ชวงอาย

20-35 ป จำนวน 50 คน คดเปนรอยละ 25 ชวงอาย 36 – 50 ป จำนวน 110 คน คดเปนรอยละ 55 มากกวา

50 ป จำนวน 20 คน คดเปนรอยละ วฒการศกษาสวนใหญ ชนมธยมศกษาตอนตน จำนวน 136 ราย

คดเปนรอยละ 68 รองลงมา คอ ชนมธยมศกษาตอนปลาย จำนวน 26 ราย คดเปนรอยละ 13 ประถม-

ศกษาและอนปรญญาตรหรอปวส. จำนวน 12 คน คดเปนรอยละ 6ปรญญาตรและสงกวาปรญญาตร จำนวน

14


2 คน คดเปนรอยละ 1 ตวอยางประกอบอาชพ สวนใหญคาขาย จำนวน 90 ราย คด เปนรอยละ 45

รองลงมาประกอบอาชพรบจางทวไป จำนวน 43 ราย คดเปนรอยละ 21.5 รบราชการ จำนวน 32 ราย

คดเปนรอยละ 16 ทำนา จำนวน 21 ราย คดเปนรอยละ 10.5 และอาชพอน ๆ ไดแก ขบรถรบจาง

ลกจางของรฐ ซอมจกรยาน ครสอนพเศษ และนกเรยน จำนวน 14 ราย คดเปนรอยละ 7

3.2 การใชประโยชนจากปา

พบวา กลมตวอยางสวนใหญไมเคยเขาไปเกบหาของปา จำนวน 138 ราย คดเปน

รอยละ 69 และเคยเขาไปเกบหาของปา จำนวน 62 ราย คดเปนรอยละ 31 ในการเขาไปเกบหาของปานน

ไดเกบพชสมนไพรมาใช จำนวน 136 ราย คดเปนรอยละ 68 ไมไดเกบพชสมนไพร 64 ราย คดเปนรอยละ

32 พชสมนไพรทกลมตวอยางเกบมาใชบอยคอ กระเบา กระทมบก ลำดวน เปนตน ความถในการเขาปา

สวนใหญเขา 1 ครงตอสปดาห จำนวน 116 ราย คดเปนรอยละ 58 รองลงมาเขา 1 ครงตอเดอน จำนวน

68 ราย คดเปนรอยละ 34 เขาปา 1 ครงตอ 3 เดอน จำนวน 12 ราย คดเปนรอยละ 6 เขาปา 1 ครงตอ

6 เดอน จำนวน 4 ราย คดเปนรอยละ 2 ราย คดเปนรอยละ 1

3.3 ความเชอในทองถนเกยวกบความเจบปวยและพชสมนไพร

แบงระดบความเชอในทองถนเกยวกบความเจบปวยและพชสมนไพร เปน 3 ระดบ คอ

ระดบนอย (0-3 คะแนน) ระดบปานกลาง (4-6 คะแนน) และระดบมาก (7-9 คะแนน) ปรากฏวา

กลมตวอยางสวนใหญ มความเชอระดบปานกลาง จำนวน 86 ราย คดเปนรอยละ 43 รองลงมาเชอระดบมาก

จำนวน 82 ราย คดเปนรอยละ 41 และเชอระดบนอย จำนวน 32 ราย คดเปนรอยละ 16

3.4 การเลอกใชพชสมนไพร

กลมตวอยางสวนใหญเลอกใชพชสมนไพรเมอเจบปวยเลกนอย จำนวน 104 ราย

คดเปนรอยละ 52 รองลงมาไมใชพชสมนไพร จำนวน 54 ราย คดเปนรอยละ 27 ใชเมอเหตการณอน ๆ

ไดแก อยไฟ และบำรงรางกาย จำนวน 30 ราย คดเปนรอยละ 15 ใชพชสมนไพรทกครงทเจบปวย จำนวน

10 ราย คดเปนรอยละ 5 ใชพชสมนไพรเมอปวยหนกรกษาทโรงพยาบาลไมหาย จำนวน 2 ราย คดเปน

รอยละ 1 แหลงทมาของพชสมนไพร พบวา สวนใหญ กลมตวอยางไดจากหมอยาทองถน จำนวน 16 ราย

คดเปนรอยละ 8 จากปา จำนวน 142 ราย คดเปนรอยละ 71 จากทปลกบรเวณบานจำนวน 18 ราย

คดเปนรอยละ 9 จากตลาด 24 ราย คดเปนรอยละ 12 จากทอน ไดแก ปาแหงอน มคนตางถนนำมาขาย

ตำแหนงของพชสมนไพรทนำมาใช พบวา กลมตวอยางสวนใหญ ใชสวนราก จำนวน 74 ราย คดเปน

รอยละ 37 รองลงมาใชสวนลำตน จำนวน 55 ราย คดเปนรอยละ 27.5 ใชเปลอก จำนวน 29 ราย

คดเปนรอยละ 14.5 ใชแกน จำนวน 16 ราย คดเปนรอยละ 8 ใชใบ จำนวน 12 ราย คดเปนรอยละ 6

ใชกง จำนวน 3 ราย คดเปนรอยละ 1.5 ใชดอก จำนวน 5 ราย คดเปนรอยละ 2.5 ใชผลจำนวน 3 ราย

คดเปนรอยละ 6

15


3.5 ระดบการใชพชสมนไพร

แบงเปน 3 ระดบ คอ ระดบนอย (0-5 คะแนน) ระดบปานกลาง (6-10 คะแนน) และ

ระดบมาก (11-15 คะแนน) ปรากฏวา กลมตวอยางสวนใหญใชพชสมนไพรในระดบปานกลาง จำนวน

126 ราย คดเปนรอยละ 63 รองลงมาใชพชสมนไพรในระดบมาก จำนวน 23 ราย คดเปนรอยละ 23

และใชพชสมนไพรในระดบนอย จำนวน 28 ราย คดเปนรอยละ 17

วจารณผลการทดลอง

ปาบรเวณเขาพระ อำเภอเดมบางนางบวช เปนปาในลกษณะปาดบแลง มคาความหลากหลาย

เทากบ 1.080 ซงแตกตางกนกบคาดรรชนความหลากหลายของปาเตงรงเทากบ 1.926 แตนอยกวา

ปาเบญจพรรณเทากบ 3.466 และปาดบแลงเทากบ 4.833 บรเวณลมนำพรม จงหวดชยภม ท

Handachanon, (1990) ศกษาการเปรยบเทยบลกษณะทางนเวศวทยาปา 3 ชนด บรเวณลมนำพรม

จงหวดชยภม ทงนอาจเกดจากปาบรเวณอำเภอเดมบางนางบวช เปนปาชนรอง (Secondary Forest)

พนทไมมากเมอเทยบกบปาอนรกษ

จากการสมภาษณคนในทองถนพบวา มพชเพยง 20 ชนด ทนำไปใชประโยชนทางยา จะเหนไดวา

ผลการสำรวจคนทถกสมภาษณคลายกน คอมรอยละการนำพชมาใชประโยชนทางยาคอนขางตำ เนองจาก

คนในทองถนทงสองนขาดชวงการถายทอดความรทางดานสมนไพร จงรจกสรรพคณของพชคอนขางนอย

และเมอเปรยบเทยบกบผลการสำรวจของ Prasopnate (2004) ซงทำการสำรวจพชสมนไพร ในอำเภอ

ทองผาภม จงหวดกาญจนบร ซงพบพชทงหมด 190 ชนด และนำมาใชประโยชนเปนยาได 165 ชนด

(86.84%) จะเหนไดวาผลการสำรวจตางกน คอการสำรวจในวดปลกไมลาย มรอยละการนำพชมาใช

ประโยชนทางยาสงกวาทบรเวณปาอำเภอเดมบางนางบวชคอนขางมาก เนองจากพนทบรเวณวดปลกไมลาย

นนเปนปาธรรมชาต ลกษณะเปนปาเบญจพรรณซงมการนำพชสมนไพรจากทอนมาปลกเพมเตมภายหลง

ประกอบกบพระภกษในวดมความสนใจและไดอนรกษปาธรรมชาตแหงนไว มการเผยแพรความรทางสมนไพร

จงทำใหรอยละการนำพชมาใชประโยชนทางยาในบรเวณวดปลกไมลายสงกวาในบรเวณปาอำเภอ

เดมบางนางบวชคอนขางมากและหลงจากทไดทำการสอบถามสรรพคณและวธการใชประโยชนของพช

ทสำรวจไดจากคนในพนทและนำมาตรวจสอบสรรพคณเพมเตมจากเอกสารพบวามพชหลายชนดทม

สรรพคณตรงกนกบในเอกสาร แตมพชบางชนดทมสรรพคณนอกเหนอจากเอกสาร เชน รางจด นำในเถา

สามารถนำมาเปาใสตาแกระคายเคองได ทำใหทราบวาในแตละพนทมการใชประโยชนจากพชเหมอนกน

ในบางพชแตในบางพชอาจมการใชประโยชนแตกตางกนไป ดงนนหากสามารถทำการสำรวจเพมเตม

ในพนท ทยงไมเคยมการสำรวจนาจะทำใหไดวธการใชประโยชนจากพชทแปลกใหมเพมเตมจากเดม

ทมอยได

16


นอกจากนจากการศกษาภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร จากการศกษาของ ยทธนา

ทองบญเกอ ในป 2551 ซงจากการสำรวจพชสมนไพรในปาธรรมชาตพบวา มพชสมนไพรทหลายชนด

ทชมชนไดเกบหามาใชประโยชนเปนยาบำบดรกษาโรค และบำรงรางกายใหแขงแรง ซงสามารถขยายพนธ

ไดงายและมศกยภาพทจะพฒนาเพอเปนพชเศรษฐกจในระดบชมชน ไดแก จนทนผา (Dracaena lourreiri

Gagnep.) มสรรพคณคอ แกน แกไขทกชนด บำรงหวใจ แกเหงอตก กระสบกระสาย แกเลอดออกตามไรฟน

แกดพการ และรกษาบาดแผล เถาวลยเปรยง (Derris scandens (Roxb.) Benth.) ราก แกเหนบชา

รากและเถา ใชเบอปลาและฆาแมลง เถา ขบปสสาวะ ลดการอกเสบ แกปวด ขบเสมหะ ขบระด แกบด แกไอ

รางจด (Thunbergia laurifolia Lindl.) ราก แกอกเสบ แกปวดบวม ราก เถาและใบ ใชถอนพษเบอเมา

แกเมาคาง แกประจำเดอนไมปกต แกปวดห แกปวดบวม แกไข ใบ ถอนพษทงปวง สามสบ (Asparagus

racemosus Willd.) ราก บำรงเดกในครรภ บำรงตบ ปอด บำรงกำลง บำรงกำหนด รากหรอทงหา

แกตกเลอดและโรคคอพอก ฮอสะพายควาย (Sphenodesme pentandra Jack) นำทเคยวจากราก

ใชรกษาโรคปวดกระดกและไขขอ เถา ดองเหลาบำรงกำลง บำรงกำหนด ทำใหเลอดลมเดนสะดวก บำรงขอ

ใหแขงแรงสวนแนวทางการจดการเพออนรกษพนธกรรมพชสมนไพรจากการศกษาทำใหทราบวาปาเปน

แหลงทรพยากรทสำคญของ ชมชนโดยเฉพาะเปนแหลงอาหารและสมนไพร สตรยาทรวบรวมมาไดถง

30 สตรบงบอกถงความมภมปญญาดานการใชพชสมนไพร ลวนเปนมรดกทางวฒนธรรมทถายทอดกนมา

ยาวนาน แตสตรยาเหลานจะใชไมไดเลยหากหาวตถดบคอพชสมนไพรมาใชไมได (ยทธนา ทองบญเกอ,

2551)

แนวทางการจดการเพออนรกษพนธกรรมพชสมนไพร มดงน

1. การรกษาพนทปาไม เนองจากปาบรเวณอำเภอเดมบางนางบวชเปนแหลงรวมพนธกรรมของ

สงมชวตมากมายทสำคญของชมชน การรกษาพนทปาไวไดจะเปนการเพมตนทนทางทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอมใหกบชมชน เปนการเพมพนทปาใหกบประเทศ ซงปจจบนพนทปาไมมอย 33% ของ

พนทประเทศ ทงทระดบสมดลอยท 40% ของพนทประเทศ สามารถใชหลกการอนรกษวทยา 3 หลกการ

(Chankhaw, 1993) คอ 1) การใชตองสมเหตสมผล (Rational use) หรอใชอยางฉลาด (Wise use)

ตองมศลปะในการเลอกเทคโนโลยทเหมาะสม (Appreciate technology) คอ มประสทธภาพสงเหมาะสม

ตอทรพยากรธรรมชาตนน ๆ 2) สงวนของทหายาก 3) การทำนและฟนฟทรพยากรทเสอมโทรมการทให

ทกคนในชมชนเขามามสวนรวมในรกษาปา ชวยกนเปนหเปนตา สอดสอง ไมใหใครมาลกลอบตดไมทำลาย

ปาได ปาจะใชเวลาฟนฟตวเองเปนปาทสมบรณในทสด

2. การวจยและพฒนา การทจะอนรกษพนธกรรมพชสมนไพรใหยงยนนน ตองสงเสรมการวจย

และพฒนา เพราะการอนรกษหมายถงการใชทรพยากรอยางฉลาด หรอใชอยางสมเหตสมผล พชสมนไพร

จดเปนทรพยากรทใชแลวไมหมดไป (Non-exhauting natural resource) สามารถใชใหยงยนได มปญหา

มากมายทยงไมไดรบการศกษาวธแกไข เชน ทำอยางไรใหสามารถนำพชสมนไพรทอยในปา สามารถเจรญ

17


เตบโตนอกพนทปาได ยาสมนไพรพนบานประกอบดวยสารเคมอะไรบางจงสามารถรกษาโรคได หากจะ

แปรรปหรอสกดยาจากพชสมนไพรตองทำอยางไร เปนตน จะเหนไดวาการศกษาทำใหไดรบคำตอบ คำตอบ

นำไปสการพฒนาตอไป

3. องคความรภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร ภมปญญาทองถนเปรยบเสมอนคลงปญญา

ทอยในตวบคคลทเปนหมอยาทองถน ควรมการนำความรทมอยในตวหมอยาทองถนมาเขยนบนทกเปน

ลายลกษณอกษร ความรจงจะไมสญหายไป และตดตอประสานงานกบสถานอนามยหรอโรงพยาบาล

เพอปรบปรงนำไปใชจรง เปนทางเลอกหนงใหคนไดเลอกรกษา องคความรภมปญญาทองถนดานการใช

พชสมนไพรกจะไมสญหายไป

4. การสงเสรมและสนบสนนใหใชพชสมนไพร ภมปญญาดานการใชพชสมนไพรของชมชนไดรบ

การถายทอดมาเปนเวลาชานาน นบเปนสมบตทางวฒนธรรมทลำคา ควรไดรบการสบทอดตอไปยงคน

รนหลง โดยการใหเดกและเยาวชนไดเรยนรถงชนดของพชสมนไพรในทองถน การใชพชสมนไพร นอกจากน

การจดอบรม ประชาสมพนธใหชาวบานหนมาใชพชสมนไพรในทองถน ทำใหประหยดคาใชจาย เปนการใช

ชวตตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง อนาคตหากมการจดการทองเทยวเชงนเวศทปา อาจจดสาธตการรกษา

โรคโดยวธพนบานใหนกทองเทยวไดชม เชน การเปา การดมยาตม ซงเปนสงทดงดดนกทองเทยวและเปน

สงทนาสนใจสำหรบคนตางถนสงผลใหความนยมใชพชสมนไพรมมากขน

สรปผลการทดลอง

จากการศกษาปาในบรเวณเขาพระ อำเภอเดมบางนางบวช จงหวดสพรรณบร พบพนธไมทสำรวจ

มทงสน 65 ชนด 30 วงศ พบมากทสดคอวงค Rubiaceae ซงการศกษาไมยนตน พบวา พะยอมเปนพนธไม

เดนทสด มคาดรรชนความสำคญ คดเปนรอยละ 61.738 รองลงมา ไดแก หมเหมน คดเปนรอยละ 54.539

ยางเหยง คดเปนรอยละ 54.477 มะดน คดเปนรอยละ 32.352 กระเบา คดเปนรอยละ 13.681 และนอยทสด

คอ มะพอก คดเปนรอยละ 0.044 การศกษาไมหนม และไมพม พบวา มะหา เปนพนธไมเดนทสด

มคาดชนความสำคญ คดเปนรอยละ 54.308 รองลงมาไดแก เสยว คดเปนรอยละ 44.689 พะยอม

คดเปนรอยละ 35.097 หวา คดเปนรอยละ 35.077 ฝายนำ คดเปนรอยละ 35.070 สวนพนธไมทมดรรชน

ความสำคญนอยทสดคอ ลำดวน คดเปนรอยละ 3.150 ลกไมและไมพนลาง พบวา หญามความหนาแนน

มากทสด 12 ตนตอตารางเมตร รองลงมา คอ เหมอดจ มความหนาแนน 3.280 ตนตอตารางเมตร

สำหรบความถ พบวา เหมอดจ มคาความถมากทสด 44% สวนความถนอยทสด คอ บะดองตก กระทอมหม

กนเกรา หญา ยอเบย พะยอม และตะไหล คดเปนรอยละ 4 สวนพชสมนไพรพบ 20 ชนด 13 วงศ

วงศทพบมากทสดคอ Zingiberaceae

ภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร มการถายทอดกนในครอบครว การเกบพชสมนไพรมาใช

สวนใหญเกบสวนราก และลำตน พบวา มการใชพนธไมจำนวน 20 ชนด จาก 30 สตรยา พนธไมเหลาน

18


ไดจากปาอนและรอบๆ หมบาน วธในการรกษา 4 วธ คอ การทาหรอพอก การตมพชสมนไพร การอบไอนำ

และการเปาควบคกบการใชพชสมนไพร ปจจยททำใหประชาชนในตำบลนาดใชพชสมนไพร คอ ความเชอ

ในทองถน

แนวทางในการจดการพชสมนไพรในระบบนเวศปาคอการรกษาพนทปาไม การวจยและพฒนา

การขยายพนธพช การใชองคความรภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร และการสงเสรมและ

สนบสนนใหใชพชสมนไพร

ขอเสนอแนะ

1. การศกษาชนดและการใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพในปาบรเวณอำเภอ

เดมบางนางบวช สมควรทำการศกษาอยางตอเนอง เชน เรองของเหด พชทใชเปนผก สตวปา แมลงเปนตน

ซงจะเปนประโยชนสำหรบผทสนใจโดยทวไป และนำขอมลทไดมาใชในการจดการปาตอไป

2. ผลของการศกษาเกยวกบการใชพชสมนไพร ทำใหทราบวาพชชนดใดมการใชประโยชน

มากนอย ควรใชเปนขอมลประกอบการพจารณาคดเลอกพนธไมทเหมาะสมตอการดำเนนกจกรรมปลกปา

ทดแทนทชมชนจดขน และการหาวธการขยายพนธพชสมนไพรทมจำนวนลดนอยลงเพอเปนการอนรกษ

พนธกรรมพชสมนไพรเอาไว

3. ศกษานเวศวทยาของพชสมนไพรในปาบรเวณอำเภอเดมบางนางบวชแตละชนดทจะนำไป

ปลก เพราะตนไมแตละชนดชอบสภาวะแวดลอมทตางกน การจะปลกจงตองรวาพชนนขนอยในสภาวะใด

เชน บางชนดชอบขนในบรเวณทมแสงแดดรำไร เปนตน

4. ควรมการศกษาการแปรรป หรอการสกดสารเคมจากพชสมนไพร เพอใหการใชยาสมนไพร

ใชสะดวกและไดมาตรฐาน

References

Boonyod, T. (1992). Potential of Indigenous Medicine with Primary Health Care : Case

Study Surin Province, Ministry of Public Health. (in Thai)

Chankhaw, K. (1993). Environmental Education. Bangkok : Agsornsiam press. (in Thai)

Handachanon, N. (1990). Comparative Ecological Study on Tree Forest Type at Namprom

Basin Changwat Chaiyaphum. Kasetsart University. (in Thai)

19


Korkaew, S. (2008). The Study of Herbal Plant Community and Local Wisdom on the Use

of Herbal Plants in Arlor-Donban Seasonally-Flooded Forest Ecosystem, Tambon

Nadee Muang District Surin Provice. Mahidol University. (in Thai)

Nitipon, S. (2011). Biodiversity of Indigenous Medicine in Collection Data of Survels

Diversity in Ruran 2 nd. Ministry of Natural Research and Enviroment. (in Thai)

Prasopnate, P. (2004). Medicinal Plant Utilization : A Living Case Study Comparision of

Karen People at Tipuye Village and Isan People at Thungnangkruam Village at

Thongphaphum, Kanchanaburi Province. Mahidol University. (in Thai)

Prommi, T. (2012). Biodiversity of Aquatic Insects in Rice Fields. SDU research journal of

science and Technology, 5(2),99-112. (in Thai)

Tongboonkuea, Y. (2008). Diversity and Utilization of Medicinal Plants in Tham Phet-Tham

ThongForest Park Takhlee District, Nakhon Sawan Province. Department of

National Parks, Wildlife and Plant Conservertion. (in Thai)

Toursuphap, S. (1998). The Survey of Medicinal Plants at Khao Nang Ram Wildlife

Research Station Huai Khakhaeng Wildlife Sanctuary Uthaitani Provice. Kasetsart

University. (in Thai)

Vutijurepang, A. (2000). The Study of the Relationship Betwee Folk Herbalist with Herbal

Biodiversity in Kranchanabure. Mahidol University. (in Thai)

Yuttaya, Y. (2012). Indigenous Plants of Thaisongdum in Makluea Subdistrict U Thong

District, Suphanburi Province. SDU research journal of Science and Technology.

5 (2), 99-112. (in thai)

ผเขยน

ผชวยศาสตราจารย ดร.สรชาต สนวรณ

คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฎสวนดสต

e-mail : [email protected]

ดร.ณฐบด วรยาวฒน

คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฎสวนดสต

e-mail : [email protected]

ความหลากหลายของสมุนไพรและการใช้ประโยชน์ในพื้นที่เขาพระ...

Documents