รายงานวจยฉบบสมบรณ

โครงการการพสจนสทธในคดปาไมและท"ดน

(ศกษาจากมมมองของทนายความ นกพฒนา และชาวบาน

ท"เก"ยวของกบคดปาไมและท"ดน)

(สญญาเลขท� 2-015/2553 รหสโครงการ นสธ.2553-2-015ข)

โดย

นายสมตรชย หตถสาร

นายสรชย ตรงงาม

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ไดรบทนสนบสนนโดย

แผนงานสรางเสรมนโยบายสาธารณะท�ด (นสธ.)

สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

เดอน สงหาคม ปท�พมพ 2554

บทคดยอ

ปญหาขอพพาทเก�ยวกบท�ดนและปาไมเปนปญหาท�สาคญของสงคมไทยมายาวนาน แตกระบวนการพสจนสทธในคดท�ดนและปาไมยงมขอบกพรอง ทาใหไมอาจสรางความเปนธรรมใหแกคพพาทและยงไมเอ )อตอการปกปองคมครองท�ดนและปาไมท�เปนสาธารณสมบตรวมกนของแผนดนไดอยางท�ควรจะเปน การศกษาใหรและเขาใจถงปญหาและอปสรรคท�เกดข )นในกระบวนการพสจนสทธในคดท�ดนและปาไมจากมมมองของผ ท� มสวนรวมในกระบวนการดงกลาวจากมมมองของทนายความ นกพฒนาเอกชน และชาวบานท�เก�ยวของกบการดาเนนคดปาไมและท�ดน ยอมทาใหภาคสวนตาง ๆ ท�เก�ยวของกบกระบวนการยตธรรมเขาใจปญหาในอกมมมองหน�งและสามารถเสนอแนะแนวทางในการแกไขปญหาไดอยางมประสทธภาพ

จากการศกษานกวจยพบปญหาท�เกดข )นในกระบวนการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดนหลายประการ และจากปญหาดงกลาวนกวจยไดเสนอแนวทางในการแกไขปญหาในการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดน เพ�อใหนาไปสการอานวยความยตธรรมและสามารถปกปองรกษาท�ดนและปาไมท�เปนสาธารณสมบตสวนรวมไดจรง โดยแยกขอเสนอออกเปนสองสวน ดงน )

1. ขอเสนอในประเดนปญหาเก�ยวกบวธพจารณา

1.1) ในคดท�เปนการฟองเพ�อปกปองสาธารณสมบตของแผนดนท�ประชาชนใชประโยชนรวมกน ใหมบทบญญตยกเวนคาใชจายในการพสจนพยานหลกฐาน 1.2) การเขาถงพยานหลกฐาน ควรมองคกรหรอหนวยงานท�จะเขามาชวยเหลอประชาชนในการรวบรวมพยานหลกฐานใหแกประชาชนในการตอสคด และมอานาจในการเขาถงพยาน หลกฐานราชการไดโดยตรง 1.3) ใหคณะกรรมการขอมลขาวสารใชอานาจตาม พระราชบญญตขอมลขาวสารของทางราชการมาตรา 9 (8) ประกาศกาหนดใหขอมลขาวสารเก�ยวกบการพสจนสทธในปาไมและท�ดน เปนขอมลขาวสารท�ตองจดใหประชาชนเขาตรวจดได 1.4) กรณมประเดนเร�องการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดน ใหศาลมหนาท�ตองเรยกหลกฐานท�เก�ยวของกบการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดน โดยไมจาเปนตองใหคกรณรองขอ 1.5) กรณท�ศาลไมทราบวาตองใชวธการพสจนอยางไรจงจะไดความจรง ใหศาลมอานาจเรยกผ เช�ยวชาญมาใหความเหนตอศาลถงวธการพสจนสทธ 1.6) ใหศาลนาประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 86, 87, 99, 129, 130 และประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 226 มาใชอยางเครงครด โดยอาจออกเปนคาแนะนาของประธานศาลฎกาเชนเดยวกบการดาเนนคดส�งแวดลอม

1.7) ใหมองคกรระดบประเทศ ทาหนาท�สงเสรมการใหความรทางกฎหมายแกประชาชน โดยใหมกองทนสนบสนนงบประมาณใหแกองคกรชวยเหลอประชาชนทางกฎหมายท�ไมแสวงหากาไรเพ�อดาเนนการตามภารกจดงกลาวดวย

1.8) ใหมการจดหาลามอยางครอบคลมเพยงพอโดยเฉพาะภาษาถ�นและใหมระบบการ พฒนาลามใหมคณภาพท )งดานภาษาและความรทางกฎหมาย

1.9) ในคดแพงเก�ยวกบปาไมและท�ดนควรกาหนดใหเปนหนาท�ของรฐในการจดหาลาม ใหแกคความเชนเดยวกบคดอาญา

1.10) ใหกาหนดใหการฟองเพกถอนเอกสารสทธท�ออกทบท�ดนสาธารณะหรอฟองวามการกาหนดเขตท�ดนของรฐทบท�ดนเอกชนโดยมชอบดวยกฎหมายอยในเขตอานาจของศาลปกครอง

1.11) ใหรฐออกฎหมายวธพจารณาท�กาหนดใหประชาชนท�รวมตวกนเปนชมชนและสทธของบคคลในฐานะปจเจกตามรฐธรรมนญแหงชาต พ.ศ.2550 มาตรา 66 และ 67 มอานาจฟองเพ�อปกปองท�ดนและทรพยสนสาธารณะได

1.12 ) เก�ยวกบปาไมท�ดนท�มการยกเร�องสทธชมชนตามรฐธรรมนญข )นเปนประเดนโตแยงในคดใหพนกงานสอบสวนมหนาท�รวบรวมพยานหลกฐานท )งปวงท�เก�ยวกบสทธชมชนตามรฐธรรมนญฯ ประกอบในการพจารณาส�งคด หากไมมการดาเนนการดงกลาว ถอวาการสอบสวนไมชอบดวยกฎหมาย

1.13) การพสจนเปนภาระรวมกนของทกฝายศาลตองมบทบาทเชงรกในการแสวงหาขอเทจจรงนอกจากพยานหลกฐานท�คความนาสบเชน ใหศาลซกถามพยานเพ�มเตมหรอเรยกพยานหลกฐานมาสบเอง

1.14) ท )งในคดแพงและคดอาญาในกระบวนการพจารณาคดปาไมท�ดนใหยกเวนขอสนนษฐานตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา 127 มาใชเพ�อเปดชองใหท )งสองฝายนาสบพสจนสทธไดอยางเทาเทยมกน

1.15) ศาลควรมการจดทาบญชรายช�อผ เช�ยวชาญท�เก�ยวกบการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดนอยางครอบคลม และประกาศใหสาธารณชนเขาถงงาย

1.16) ในคดปาไมท�ดนท�มการยกเร�องสทธชมชนตามรฐธรรมนญข )นเปนประเดนโตแยงในคดใหศาลนามาตรการตางๆ ในประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง โดยเฉพาะการเดนเผชญสบตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา 99 มาใชในการแสวงหาขอเทจจรง

2 ขอเสนอท�เก�ยวเน�องกบปญหาการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดน

2.1) การเขาถงกระบวนการยตธรรมเปนสทธข )นพ )นฐานใหมกฎหมายใหความชวยเหลอประชาชนทางกฎหมาย และใหมกองทนสนบสนน

2.2) ใหมการปรบปรงระบบการชวยเหลอประชาชนทางกฎหมายใหเปนระบบเดยวโดยมกองทนฯ ท�บรหารจดการโดยองคกรท�เปนอสระหรอจดใหมพระราชบญญตหลกประกนความยตธรรมฯ ข )น 2.3) ใหคาฤชาธรรมเนยมในคดปาไมและท�ดนกรณท�ชาวบานฟองนายทนเปนสทธทางแพง ไดรบการยกเวน

2.4) ตองพจารณาเร�องการปลอยตวช�วคราววาเปนเร�องสทธท�ประชาชนตองไดรบกอนหากตองการควบคมตวหรอกกตวไวรฐมหนาท�ตองแสดงหลกฐานท�ชดแจงและมเหตผลท�เพยงพอวาการปลอยตวจะเกดความเสยหาย หลกประกนจะตองไมจากดแตเพยงหลกทรพยท�ตราคาเปนเงนไดหรอบคคลท�เปนขาราชการเทาน )น ตองเปดใหสามารถย�นหลกประกนอ�นๆ ท�มากกวาหลกทรพยและขาราชการ เชน ผ นาชมชน เครอขายองคกร สมาคม ฯลฯ ท�จะเขามาเปนหลกประกนไดดวย 2.5) ควรมการปรบปรงแกไขกฎหมายประมวลกฎหมายท�ดน, พระราชบญญตปาไม พ.ศ.2484, พระราชบญญตปาสงวนแหงชาตพ.ศ.2507, พระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ.2504 และพระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ.2535 ใหรบรองสทธชมชนตามรฐธรรมนญ 2.6) ใหมกระบวนการจดใหบคลากรในกระบวนการยตธรรมไดเรยนรวถชวตของชาวบานและศกษาสภาพปญหาความเปนจรงเก�ยวกบความไมเปนธรรมในสงคมใหมากข )น ไมยดตดอยเพยงตวบทกฎหมาย แตควรมงสการแสวงหาความยตธรรม

กตตกรรมประกาศ

คณะผ วจยขอขอบคณ ดร.สนทรยา เหมอนพะวงศ และคณกฤตกา เลศสวสด& ผ รเร'ม

แลกเปล'ยนพดคยในปญหาการพสจนสทธในคดปาไมท'ดนกบทมผ วจยและผลกดนใหเกดงานวจยฉบบน /

รวมท /งเปนผสนบสนนในการใหความเหนและขอเสนอแนะตอการทางานอยางดตลอดการทางานวจย และ

ขอขอบคณตอบคคลและองคกรหลายภาคสวนท'ไดรวมกนสนบสนนและใหความชวยเหลอเปนอยางด

ขอขอบคณชาวบาน นกพฒนาเอกชนและทนายความทกทานท'ไดสละเวลาในการให

สมภาษณ และไดกรณาใหความรวมมออยางจรงใจและเตมใจในการถายทอดขอมล ความเหนและ

ประสบการณท'มคณคาย'งตองานวจยน / ขอขอบคณผ ชวยสมภาษณในพ /นท'ตางจงหวดทกคน และ

เจาหนาท'โครงการนตธรรมส'งแวดลอมทกทานสาหรบความชวยเหลอในการสมภาษณ หาขอมล และการ

ประสานงานตางๆ ในแตละพ /นท'เปนอยางด

ขอขอบคณคณาจารย นกวชาการ ขาราชการเจาหนาท' ตลอดจนผ เขารวมการสมมนา

ระดมความคดเหนตองานวจยทกทาน ท'ไดเลงเหนความสาคญของงานวจยน /และสละเวลาเขารวม

อภปรายแลกเปล'ยนความคดเหน รวมท /งใหขอคดเหนอนเปนประโยชนตอการพฒนางานวจยน /ใหสมบรณ

ย'งข /น

ขอขอบคณมลนธอาสาสมครเพ'อสงคม และคณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

สาหรบสถานท'และการอานวยความสะดวกตางๆ ในการจดเวทสมมนาระดมความคดเหนตองานวจย

สดทายน / คณะผ วจยขอขอบคณ แผนงานสรางเสรมนโยบายสาธารณะท'ด (นสธ.) และ

สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ท'กรณาใหการสนบสนนทนในการทาวจย

ตลอดจนความชวยเหลอและการประสานงานอยางดตลอดมา และคณะผ วจยตองขออภยตอความ

ผดพลาด และขอบกพรองท'อาจมในการนาเสนองานวจยฉบบน /

คณะผ วจย

สงหาคม 2554

คณะนกวจย

หวหนาโครงการ

นายสรชย ตรงงาม

ผ อานวยการโครงการนตธรรมส�งแวดลอม

ท�ปรกษาโครงการ

นายสมตรชย หตถสาร

ผ อานวยการศนยพทกษและฟ!นฟสทธชมชนทองถ�น

นกวจย

นางสาวสภาภรณ มาลยลอย

ผประสานงานโครงการนตธรรมส�งแวดลอม

นางสาวมนทนา ดวงประภา

ทนายความประจาโครงการนตธรรมส�งแวดลอม

นายอมรนทร สายจนทร

นกกฎหมายประจาโครงการนตธรรมส�งแวดลอม

คานา

ปญหาความเหล อมล �าไมเปนธรรมทางสงคมท กาลงโผลปรากฏใหเหนเดนชดข �นใน

สงคมไทยและในสงคมโลกอยเวลาน � ทาใหเกดชองวางระหวางคนรวยกบคนจนอยางมากมาย ดงปรากฏ

จากรายงานของสถาบนตางๆ ทางวชาการและทางเศรษฐกจ สาเหตท มาของความไมเปนธรรมน �เกดข �น

จากการพฒนาท เนนการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจภายใตระบบทนนยม ท เนนการแขงขนในตลาดเสร ท

ลดขอจากดในทกดานลงเพ อขจดอปสรรคขดขวางการขบเคล อนทางเศรษฐกจ และแนนอนดวยสนามแหง

การแขงขนยอมมผแพและผชนะเสมอ และดเหมอนสถานการณท เปนอยน �ผแพจะไมมวนชนะ และผชนะ

จะไมมวนแพในสนามแขงขนน � เพราะกฎกตกาท �งหลายถกสรางข �นโดยผชนะ และสรางเคร องมอข �นมา

สรางความชอบธรรมและปกปองชยชนะน �เอาไว การแขงขนอนโหดรายน �กาลงสรางและสงผลกระทบมาก

ข �นเร อยๆ ความขดแยงจากการแพชนะในเกมน �กาลงถกต �งคาถาม กรณการแยงชงทรพยากรโดยเฉพาะ

ท ดนทากนของชาวบาน เกษตรกรรายยอย ผ ดอยโอกาสและยากจน ซ งเปนผแพในเกมการแขงขนน �กาลง

ตกอยในสถานการณท ไมอาจยอมจานนตอความพายแพตอไปอกได และตางกาลงออกมาสงเสยงตอผ ท ม

อานาจท เปนผคมกฎอยในเวลาน �ใหหนมาสนใจและมองเหนถงปญหาท กาลงบมเพาะความขดแยงท นบวน

จะรนแรงข �น

คดท ดนและปาไม คอผลของเกมแหงการแขงขนท สรางความเหล อมล �าไมเปนธรรมทาง

สงคม ท สงผลใหคนยากคนจนเกษตรกรรายยอยท เปนผแพในสนามแขงขนน �อยแลว ตกอยในชะตากรรมท

ยากลาบากลงไปอกจนแทบเอาชวตรอดตอไปไมได ผลกระทบท เกดข �นสงผลในทางสงคมเปนวงกวาง และ

กาลงส นสะเทอนจตสานกและจตใจของผคนสวนใหญท อยในชะตากรรมเดยวกน แตท นาเศรามากไปกวา

น � สถาบนท นาจะเปนท พ งใหกบคนยากคนจนใหสามารถจะตอสกบชะตากรรมน �ได หรอสามารถมชวตอย

รอดตอไปไดกลบไมเขาใจ ซ �ารายยงมองไมเหนความไมเปนธรรมท ต �งตระหงานอยตรงหนา ทาใหท พ ง

สดทายกลายเปนแดนประหารไปในท สด

ดวยคาบรรยายเชงพรรณนาในสองวรรคแรก แมจะฟงดเศราไปสกหนอยแตกสะทอนให

เหนถงสภาพของปญหาท เขาข �นวกฤตอยไมนอยในเวลาน � เพ อจะทาใหเหนวาความพยายามในการทางาน

วจยช �นน � แมจะเปนความพยายามเลกๆ ของคณะทางานของทมวจย รวมท �งผ ท เก ยวของท �งหมดของ

งานวจย ต �งแตตวชาวบานท ยากจนและเปนเหย อของความไมเปนธรรมท เกดข �น คนทางานพฒนาท

พยายามเขาไปรบรปญหา ศกษาและหาทางออกใหกบชาวบาน รวมท �งทนายความนกกฎหมายท เขาไป

ชวยเหลอ ตางพยายามสะทอนมมมอง ความคดเหนและประสบการณในการทาคดปาไมท ดนออกมาอยาง

เปดเผยและจรงใจ ดวยสานกรบผดชอบตอสงคม ซ งเปนเร องราวท เกดข �นจรงผานบคคลท อยกบปญหา

จรงๆ ประสบการณและภาพสะทอนท �งหมดท ถายทอดออกมาผานการสมภาษณ จงเปนการเปดเสยงแหง

ความเงยบท ถกกดทบและปดก �นไวภายใตสงคมท บชาการแขงขนและการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ

งานวจยฉบบน �เปนเพยงสวนหน งของความพยายามท จะศกษาถงปญหาขอขดของใน

ระบบการคนหาความจรงในการพจารณาคดปาไมและท ดนในกระบวนการยตธรรมของไทยผาน

ประสบการณของผ ท เก ยวของโดยตรง เพ อนาไปสการปฏรประบบการพจารณาคดปาไมและท ดน โดย

คณะผ วจยหวงวางานวจยฉบบน �จะสามารถผลกดนประเดนขอเสนอเร องวธพจารณาคดดานปาไมและ

ท ดนในเขาสการรางพระราชบญญตวธพจารณาคดส งแวดลอมตอไป และประสบการณจากงานวจยช �นน �

จะยงคงเปนเสยงแหงความเงยบท จะเปนแรงบนดาลใจในการกาวตอไปในการทางานเพ อสรางความเปน

ธรรมในสงคมของคณะผ วจยทกคน

ดวยความศรทธาและเช อม นพลงแหงความดในตวมนษย

คณะผ วจย

สงหาคม 2554

สารบญ หนา บทท 1 บทนา

1.1 ความเปนมาและความสาคญ 1

1.2 วตถประสงคของโครงการ 1

1.3 กรอบคด 2 บทท 2 ระเบยบวธวจย 3 บทท 3 ขอมลพ นฐานของประเดนปญหาดานปาไมท ดน 9

3.1 คดท%เก%ยวของกบการพสจนสทธปาไมและท%ดน 12

3.2 ความสาคญของการพสจนสทธในคดปาไมและท%ดน 13 บทท 4 ผลการวจยเชงสารวจ 15

4.1 สรปผลการสมภาษณ

4.1.1 บทสรปสมภาษณกลมทนายความ 16

4.1.2 บทสรปสมภาษณกลมนกพฒนาเอกชน 20

4.1.3 บทสรปสมภาษณกลมชาวบานท%ถกดาเนนคด 22

4.2 สรปขอคดเหนจากการประชมระดมสมอง 22

4.3 บทวเคราะห 23 บทท 5 ขอเสนอแนะ 5.1 ขอเสนอในประเดนปญหาเก%ยวกบวธพจารณาคด 35

5.2 ขอเสนอท%เก%ยวของกบปญหาการพสจนสทธในคดปาไมและท%ดน 39

5.3 รางพระราชบญญตวธพจารณาคดส%งแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต 41

ประกอบรายงานการวจยโครงการการพสจนสทธในคดปาไมและท%ดน

ภาคผนวก 1 บทสมภาษณทนายความ นกพฒนาเอกชน และชาวบานท%เก%ยวของกบคดปาไมและท%ดน

ภาคผนวก 2 บนทกการประชมเวทนาเสนอรางรายงานการวจยฯ วนท% 21 พฤษภาคม 2554

ภาคผนวก 3 บนทกการประชมเวทนาเสนอรางรายงานการวจยฯ วนท% 20 มถนายน 2554

บทท� 1

บทนา

1

บทท� 1 บทนา

1.1. ความเปนมาและความสาคญ

ปญหาขอพพาทเก�ยวกบปาไมและท�ดนเปนปญหาสาคญของสงคมไทย แตกระบวนการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดนยงไมมประสทธภาพเทาท�ควร ทาใหเกดปญหาความไมเปนธรรมในสงคมเก�ยวกบการเขาถงและใชทรพยากรท�ดนและปาไม ปญหาน -สงผลใหภาครฐสญเสยทรพยากรปาไมและท�ดนจานวนมากของรฐไปใหแกภาคเอกชนท�กระทาการโดยมชอบดวยกฎหมาย ไมวาจะเปนผ มอทธพล นายทน หรอผ มตาแหนงทางการเมองหรอตาแหนงราชการท�สามารถเขาถงทรพยากรปาไมและท�ดนของรฐไดโดยมชอบดวยกฎหมายในขณะท�ประชาชนท�มสทธด -งเดมในทรพยากรธรรมชาตและท�ดนน -นอาจตองเสยสทธของตนเองไป เน�องจากไมสามารถพสจนสทธในปาไมและท�ดนไดตามกฎหมาย

ดงน -น การรวบรวมปญหา ตวอยางคด และการจดกลมประเภทคดท�เก�ยวของ รวมท -งการศกษาระบบการจดการคดท�เก�ยวของ เพ�อนาไปสการปฏรประบบการคนหาความจรงในคดท�ดนและส�งแวดลอม จงเปนเร�องสาคญท -งในประเดนของการพฒนาบทบาทของศาลในการไตสวนคดในเชงรก การพฒนาการใชมาตรการคมครองช�วคราวในคด รวมถงการพฒนาระบบการสบพยาน การเดนเผชญสบ การทางานรวมกบผ เช�ยวชาญในลกษณะตางๆ เปนตน จงเปนเร�องท�มความสาคญจะชวยทาใหรฐและบคลากรในกระบวนการยตธรรมสามารถสรางความเปนธรรมทางส�งแวดลอมไดอยางแทจรง ท -งตอประโยชนของสวนรวม และตอประชาชน

1.2. วตถประสงคของโครงการ

1. เพ�อศกษาใหทราบถงหลกเกณฑ รปแบบ วธการและปญหาขอขดของในระบบคนหาความจรงในการพจารณาคดปาไมและท�ดนในปจจบน

2. เพ�อปฏรประบบการคนหาความจรงในคดปาไมและท�ดน ท -งในสวนของการพฒนาบทบาทของศาลในการไตสวนคดในเชงรก การพฒนาการใชมาตรการคมครองช�วคราวในคด รวมถง การพฒนาระบบการสบพยาน การเดนเผชญสบ การทางานรวมกบผ เช�ยวชาญในลกษณะ ตางๆ

2

1.3. กรอบคด

ขอเสนอวธพจารณาคดประเดน ปาไมท� ด น ต อ ร า ง ว ธ พ จ า ร ณ า ค ดส�งแวดลอม ประกอบดวย

a. การดา เ นนการท -งปวงกอนการเร�มตนคด

b. การเจรจาไกลเกล�ย c. การฟอง การเขาเปนคความในคด

อานาจฟองคด d. วธการช�วคราวกอนฟองและกอน

พพากษา e. การดาเนนกระบวนพจารณา f. การรบฟงพยานหลกฐาน /พยาน

ผ เช�ยวชาญ g. การเดนเผชญสบ h. การเรยกรองคาเสยหายและการ

ลงโทษ i. การพพากษาคดส�งแวดลอม

ปญหาอปสรรคในการใ ช

กลไกทางกฎหมายในปญหา

ปาไมท�ดน

ปญหาอปสรรคในการเขาถง

กระบวนการยตธรรม

บทเรยนการตอส คดปาไมท�ดน

ผ เก�ยวของ ประเดนการศกษา สรปและวเคราะห

ทนายความ

นกพฒนา

ผ เสยหายในคด

บทท� 2

ระเบยบวธวจย

3

บทท� 2

ระเบยบวธวจย

วธการศกษาวจยประกอบดวย ศกษาวจยเอกสาร งานวจยท�เก�ยวของ บทความตางๆ ท�เก�ยวของ การเกบขอมลและคนหาแนวทางในการพฒนาระบบระบบการคนหาความจรงในคดปาไมและท�ดนโดย 2.1. การศกษาเอกสาร กฎหมายท�เก�ยวของ - รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 และ พ.ศ. 2550 - ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง - ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา - ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย - ประมวลกฎหมายอาญา - ประมวลกฎหมายท�ดน - พระราชบญญตจดต -งศาลปกครองและวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ.2542 - พระราชบญญตปาไม พ.ศ.2484 - พระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ.2507 - พระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ.2504 - พระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ.2535 งานวจย บทความตางๆ และเอกสารอ�นๆ - รายงานสถานการณการละเมดสทธ ในการจดการท�ดนและปา ป 2545-2548 โดยคณะอนกรรมการสทธในการจดการท�ดนและปา คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต - เสยงจากประชาชน การตอส เพ�อสทธในท�ดน กรณรองเรยน 2545-2550 และบทเรยนการตรวจสอบของคณะอนกรรมการสทธในการจดการท�ดนและปา - ขอเสนอของคณะกรรมการปฏรป เร�องขอเสนอปฏรปการจดการท�ดนเพ�อการเกษตร (พมพ มนาคม 2554) - คาพพากษาคดปาไมท�ดน 2.2. สมภาษณเชงลก เพ�อตอบคาถามท�วาระบบการคนหาความจรงในคดปาไมและท�ดนในปจจบนมหลกเกณฑ รปแบบและวธการอยางไร ท�เปนปญหา อปสรรค และขอขดของในการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดน ผ วจย

4

ไดใชวธการสมภาษณบคคลท�เก�ยวของกบระบบการแสวงหาความจรงในคดปาไมและท�ดน โดยคดเลอกจากเครอขายท�ทางานดานงานคดปาไมและท�ดนจาก 3 กลม โดยจะกระจายไปตามภมภาคตางๆ เน�องจาก แตละภมภาคอาจมลกษณะคด และปญหาท�แตกตางกนไปในประเดนปาไมและท�ดน คอ

1. ทนายความท�มประสบการณในการทาคดปาไมและท�ดน จานวน 13 คน ไดแก 1.1 นายสทน บรมเจต

รองประธานคณะกรรมการสทธมนษยชน สภาทนายความ ประสบการณ 10 ป 1.2 นางสาวเยาวลกษ อนพนธ

สานกงานคณะกรรมการสทธมนษยชน สภาทนายความ ประสบการณ 7 ป 1.3 นางสาวศรวรรณ วองเกยรตไพศาล

สานกงานคณะกรรมการสทธมนษยชน สภาทนายความ สานกงานกฎหมาย เอส.อาร.ประสบการณ 8 ป

1.4 นายสรไกร ศรศร สานกงานคณะกรรมการสทธมนษยชน สภาทนายความ สานกงานกฎหมายเอส.อาร.

1.5 นางสาว ส.รตนมณ พลกลา สานกงานคณะกรรมการสทธมนษยชน สภาทนายความ ประสบการณ 8 ป

1.6 นายวโรจน ชางสาร สานกงานคณะกรรมการส�งแวดลอม สภาทนายความ สานกงานกฎหมายพฤตธรรมมาณต ประสบการณ 5 ป

1.7 นายวระ ชมพนธ สานกงานคณะกรรมการส�งแวดลอม สภาทนายความ สานกงานกฎหมายวระ ชมพนธ ประสบการณ 5 ป

1.8 นายสมชาย อามน สานกงานคณะกรรมการส�งแวดลอม สภาทนายความ สานกงานกฎหมายเอกนต ประสบการณ 4 ป

1.9 นายสมนก ตมสภาพ สานกงานคณะกรรมการสทธมนษยชน สภาทนายความ ประสบการณ 15 ป

1.10 นายสมภพ โชตวงษ สานกงานคณะกรรมการสทธมนษยชน สภาทนายความ สานกงานกฎหมายอรวรรณและสหาย ประสบการณ 9 ป

5

1.11 นายแสงชย รตนเสรวงษ อนก ร ร ม ก า ร ด า น ส ท ธ ชม ช น ค ณ ะ ก ร ร ม ก า ร ส ท ธ ม นษ ย ช น แ ห ง ช า ต ประสบการณ 14 ป

1.12 นางอาพร สงขทอง ประสบการณ 7 ป 1.13 นายสมตรชย หตถสาร ท�ปรกษาเครอขายปฏรปท�ดนแหงประเทศไทย

อนกรรมการ ดานท� ดนและปา คณะกรรมการสท ธมนษยชนแหงชาต ประสบการณ 9 ป

2. นกพฒนาท�ชวยเหลอดานงานคดหรองานกฎหมายขององคกรพฒนาเอกชนท�ทาประเดนปาไมท�ดน จานวน 6 คน ไดแก 2.1 นายธน แนบเนยน

ความรวมมอเพ�อการฟ-นฟทรพยากรธรรมชาตอนดามน 2.2 นางสาวศยามล ไกยรวงศ

โครงการเสรมสรางจตสานกนเวศวทยา 2.3 นางสาวพงศทพย สาราญจต Local act กลมปฏบตงานทองถ�น 2.4 นางสาวมณฑกา ตรรณวฒนกล

มลนธพฒนาภาคเหนอ 2.5 นายปราโมทย ผลภญโญ

ศนยนเวศชมชนศกษา 2.6 นายสบสกล กจนกร

นกพฒนาเอกชนอสระ 3. ประชาชนผ เสยหายในคดปาไมและท�ดนท -งผ ท�ถกฟองคด หรอผ ท�ใชสทธในการฟองคดเก�ยวกบประเดนปาไมท�ดน จานวน 3 คน ไดแก 3.1 นางคา นายนวล จงหวดเชยงใหม

3.2 นายสแกว ฟงฟ จงหวดลาพน 3.3 นายจอน โอโดเชา จงหวดเชยงใหม

4. ประเดนและแนวคาถาม เพ�อสมภาษณแตละกลมเปาหมาย ดงน - 4.1 ทนายความ

1) ขอมลสวนตว ช�อ – สกล อาย, สมาชกในครอบครว, พ -นท�การทางาน (จงหวด),

6

ประเดนการตอส ในพ -นท�/ วตถแหงคด เปนท�ท�ดนสาธารณะ หรอท�ราชพสด หรอท�ดนเอกชน หรอท�ดน เขตปา สทธชมชนจดการปา หรอ การจดการสวนปาของรฐหรอเอกชน, ประสบการณเก�ยวกบคดปาไม และท�ดน 2) ขอมลท�วไปในการทางานดานคดปาไมและท�ดน ทานทางานในองคกรหรอดานคดปาไมและท�ดนต -งแตเม�อป พ.ศ.ใด และมหนาท�ใด, ทานคดวาโครงสรางของปญหาปาไมท�ดน, ทานมวธการดาเนนคดปาไมและท�ดนอยางไร

3) ขอมลเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน 3.1) ปญหาอปสรรคในการดาเนนคดปาไมท�ดน การเขาถงกระบวนการยตธรรม - ลกษณะของผละเมด กรณเปนผ ตองหาหรอจาเลย - เหตการณและสาเหตในคด - การใหความชวยเหลอเยยวยาความเสยหายหรอเดอนรอนเบ -องตน - คาใชจายดาเนนคด - ความรความเขาใจการใชสทธตามกฎหมาย 3.2) การดาเนนคด - ลกษณะของพยานหลกฐาน การเขาถงและการรวบรวมพยานหลกฐาน - พยานบคคลในพ -นท�เลอกอยางไร ปญหาท�เกดคออะไร - พยานเอกสาร มปญหาอยางไร - การเจรจาไกลเกล�ย - การสบพยานในศาล หนาท�นาสบ ภาระการพสจน และการเดนเผชญ

สบของศาล - ระบบศาล - การพสจนขอเทจจรงดานทรพยากรโดยพยานผ เช�ยวชาญ - การรบฟงพยานผ เช�ยวชาญ - การใชวธการช�วคราวกอนฟองและกอนพพากษา - ความรความเขาใจของผพพากษาท�พจารณาคด - การเยยวยาความเสยหาย หรอ โทษท�ชาวบานไดรบ - ผลของคดและการบงคบคด - ทางเลอกในการระงบขอพพาท เชน การไกลเกล�ย , กองทนดานคด

ปาไมและท�ดน

7

3.3) ทานมความเหนอยางไรตอผลของคดในความรบผดชอบของทาน 3.4) ในมมมองนกกฎหมายทานมความเหนอยางไรในการดาเนนคดปาไมและ ท�ดนในปจจบน เชน เปนธรรมหรอไมเปนธรรม เพราะอะไร 3.5) กระบวนการยตธรรมท�ดในเร�องการบงคบใชกฎหมาย กระบวนวธพจารณา คด และตวบทกฎหมายเปนอยางไร ในความเหนของทาน 3.6) ขอสงเกตอ�นๆ ตอวธพจารณาคดปาไมและท�ดน

4.2 นกพฒนา/องคกรพฒนาเอกชน 1) ขอมลสวนตว ช�อ – สกล อาย, สมาชกในครอบครว, พ -นท�การทางาน (จงหวด),

ประเดนการตอส ในพ -นท�/ วตถแหงคด เปนท�ท�ดนสาธารณะ หรอท�ราชพสด หรอท�ดนเอกชน หรอท�ดน เขตปา สทธชมชนจดการปา หรอ การจดการสวนปาของรฐหรอเอกชน, ประสบการณเก�ยวของกบคดปาไมและท�ดนก�ป 2) ขอมลท�วไปขององคกรและการทางาน องคกรของทานทางานเก�ยวกบอะไร, ทานทางานในองคกรน -ต -งแตเม�อปพ.ศ.ใด และมหนาท�ใด, โครงสรางของปญหาปาไมและท�ดนคออะไร, มมมองขอเสนอของทานเก�ยวกบประเดนเร�องปญหาปาไมและท�ดน 3) ขอมลเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน 3.1) ประสบการณของทานในการชวยเหลอชาวบานเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน 3.2) ระหวางการพจารณาคด และผลของคาพพากษา สงผลตอวถชวตของชาวบานท�ทานเขาไปชวยเหลออยางไร 3.3) ทานมความเหนตอกระบวนการยตธรรมและคาพพากษาในการตดสนคด ปาไมและท�ดนอยางไร 3.4) กระบวนการยตธรรมท�ดในความเหนของทานเปนอยางไร 3.5) ขอสงเกตอ�นๆ ตอวธพจารณาคดปาไมและท�ดน

4.3 ผ เสยหายในคด/ชาวบาน 1) ขอมลสวนตว ช�อ – สกล อาย, สมาชกในครอบครว, พ -นท�การทางาน (จงหวด),

ประเดนการตอส ในพ -นท�/ วตถแหงคด เปนท�ท�ดนสาธารณะ หรอท�ราชพสด หรอท�ดนเอกชน หรอท�ดนเขตปา สทธชมชนจดการปา หรอ การจดการสวนปาของรฐหรอเอกชน 2) ขอมลท�วไปเก�ยวกบชมชน ช�อชมชน, ทานและครอบครวยายมาต -งถ�นฐาน ในชมชนต -งแตเม�อปพ.ศ.ใด, ชมชนของทานมประวตความเปนมาอยางไร, ทานดารงชพหรอประกอบอาชพอะไร, ทานครอบครองท�ดนมาก�ปและใชประโยชนในท�ดนอยางไร, ทานทราบเร�องการรบรเก�ยวกบสถานะของท�ดนต -งแตเม�อใด อยางไร

8

3) ขอมลเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน 3.1) ประสบการณเก�ยวของกบคดปาไมและท�ดนก�ป 3.2) ทานมประสบการณเก�ยวกบคดปาไมและท�ดนอยางไร เชน เหตการณและสาเหตท�ถกจบกมดาเนนคด (กรณเปนผ ตองหาหรอจาเลย)

3.3) ผลของคดเปนอยางไร 3.4) ระหวางการพจารณาคด และผลของคาพพากษาสงผลตอวถชวตของทานอยางไร 3.5) ทานมความรสกตอกระบวนการยตธรรม และคาพพากษาคดของทานอยางไร 3.6) กระบวนการยตธรรมท�ดในความเหนของทานเปนอยางไร 3.7) ขอสงเกตอ�นๆ ตอวธพจารณาคดปาไมและท�ดน

2.3. ทมวจยวเคราะหขอมลเบ 5องตนท�ไดมา และเรยบเรยงเอกสารท 5งหมดจดทารายงาน

2.4. จดประชมนาเสนอผลงานรวมถงรบฟงขอคดเหนจากผท� เก�ยวของกบการพจารณาคดดานปาไมและท�ดน 2 คร5ง

2.5. จดทารายงานผลการศกษารวมถงความคดเหนจากผท� เก� ยวของ และสงรายงาน

บทท� 3

ขอมลพ �นฐานของ

ประเดนปญหาดานปาไมท#ดน

9

บทท� 3 ขอมลพ 5นฐานของประเดนปญหาดานปาไมและท�ดน

ท�ดน คอทรพยากรท�จาเปนในการยงชพของมนษย ท�เปนท -งท�อยอาศยและปจจยการผลต ท�สรางรายไดและความม�นคงทางอาหารใหแกมนษย แตท�ผานมาสงคมไทยไดเปล�ยนวธการมองท�ดนจากทรพยากรอนจาเปนและมจากดในการดารงชวตของผ คนในสงคมกลายเปนทรพยสนท� มมลคา ทางเศรษฐกจท�สามารถซ -อขายแลกเปล�ยนได โดยรบเอาแนวคดระบบการบรหารจดการท�ดนในรปแบบกรรมสทธ[โดยไมการจากดการถอครอง ทาใหท�ดนกลายเปนสนคาถกผลกเขาสระบบตลาด เกดการกวานซ -อท�ดนเพ�อสรางความม�งค�ง เกงกาไร จนทาใหเกดการกระจกตวในการถอครองท�ดนอยในมอคนสวนนอย ทาใหคนสวนใหญซ�งเปนเกษตรกรรายยอยไมมท�ดนหรอมแตไมเพยงพอในการยงชพ และตองด -นรน หาทางออกดวยการบกเบกพ -นท�ปาไมหรอบกรกเขาไปในท�ดนของรฐเพ�อเปนท�ทากน กระท�งบกรกเขาไป ในท�ดนของเอกชนท�ถอครองท�ดนไวแตไมทาประโยชน กอใหเกดความขดแยงแยงชงท�ดนเปนคดความข -นสศาลเปนจานวนมาก จนกลายเปนคดคนจนท�สรางความไมเทาเทยมในการเขาถงกระบวนการยตธรรม อนเปนประเดนทางสงคมอยในเวลาน - นอกจากน -นโยบายปาไมของรฐภายใตกฎหมายปาไม 5 ฉบบท�ใหอานาจรฐในการประกาศเขตปาสงวน ปาอนรกษ และอทยานแหงชาต โดยไมเปดใหประชาชนมสวนรวม ในการตดสนใจ ทาใหมชมชนทองถ�นด -งเดมท�อยมากอนถกประกาศเขตปาทบท�อยอาศยของคนในชมชน กลายเปนคนทาผดกฎหมายตองถกบงคบใหอพยพโยกยาย หรอถกจบกมดาเนนคดเปนจานวนมากเชนกน กลายเปนคนชายขอบท�รฐไมใหความสาคญ อกท -งถกกลาวหาวาเปนพวกตดไมทาลายปา ตกเปนจาเลยของสงคม

เม�อวเคราะหถงรากฐานความขดแยงเร�องท�ดนพบวามปญหาหลายระดบ ระดบความคดระบบเศรษฐกจทนนยมเสรไดเปล�ยนคณคาท�ดนจากฐานชวตมาเปนสนคา กาหนดทศทางการพฒนาท�ใหความสาคญแกการเตบโตเศรษฐกจของกลมทนรายใหญมากกวาความม�นคงทางเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกรรายยอยตลอดจนความม�นคงทางอาหารและฐานทรพยากร และระดบโครงสรางท�ใหความสาคญกบระบบกรรมสทธ[แบบปจเจกท�ผกตดกบกลไกตลาด รวมท -งการครอบครองและจดการท�ดนแบบรวมศนยอานาจของรฐเขามาเบยดขบระบบการจดการท�ดนและทรพยากรรวมกนของชมชนหรอสทธชมชน ในทองถ�นรวมท -งการกระจายการถอครองท�ดนท�ไดบญญตไวในรฐธรรมนญ

คณะกรรมการปฏรป1 ไดมขอเสนอเบ -องตนเพ�อปฏรปโครงสรางการจดการท�ดน เพ�อการเกษตรท -งระบบ2 โดยเสนอใหโอกาสและสทธคนจนท�ถกดาเนนคดท�ดนเขาถงกระบวนการยตธรรม

1 คณะกรรมการปฏรป เปนคณะบคคลท�รฐบาลนายอภสทธ[ เวชชาชวะ แตงต -งข -นมาเพ�อหาแนวทางในการปฏรปประเทศ โดยมนายอานนท ปนยารชน เปนประธาน 2คณะกรรมการปฏรป, ขอเสนอปฏรปการจดการท�ดนเพ�อการเกษตร โดยคณะกรรมการปฏรป, มนาคม 2554

10

เพราะจากสภาพปญหาท�ผานมาเกษตรกรในชนบทจานวนมากประสบปญหาอยอาศยทากนในพ -นท�ของรฐโดยไมชอบดวยกฎหมายและถกจบกมดาเนนคดในขอหาบกรกท�ดนของรฐและของเอกชนอยางไมเปนธรรม เกษตรกรถกดาเนนคดและถกคมขงอยในคกแลว 836 ราย (ขอมลถงเดอนธนวาคม 2553) ประชาชน ท�เก�ยวของกบคดท�ดนคนจนท�อยในระหวางการพจารณาคดและท�ยงไมไดเขาสกระบวนการยตธรรมมเปนจานวนหลายแสนครอบครว นอกจากน - แมการแกไขความไมเปนธรรมปญหาปาไมและท�ดนจาเปนตองมการแกไขอยางเปนระบบท -งเชงนโยบายและการแกไขระเบยบกฎหมายรวมถงการกาหนดมาตรการในเชงปฏบต ท�เก�ยวของ แตการแกไขปญหาในสวนของกระบวนการยตธรรมโดยเฉพาะกระบวนวธพจารณาคดกถอไดวาเปนกลไกสาคญท�จะคมครองและรบรองสทธในการจดการท�ดนและทรพยากรปาไมรวมกนของชมชนตามท�บญญตไวในรฐธรรมนญเชนเดยวกน และจากผลการศกษาของ คณะอนกรรมการสทธในการจดการท�ดนและปาไม คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต3 สถานการณสทธในการจดการท�ดนและปาไมของอนกรรมการฯ ต -งแตป พ.ศ.2554 - 2550 (ส -นสด ณ วนท� 30 กนยายน 2550) คณะอนกรรมการฯ ไดรบเร�องรองเรยน กรณละเมดสทธในการจดการท�ดนและปาไมรวมจานวน 271 กรณ โดยมลกษณะปญหาตามประเภทท�ดน ดงตอไปน - 1) ท�ดนในเขตปาและท�ดนในพ -นท�สวนปาของรฐและเอกชน จานวนสถตกรณรองเรยนตามประเภทท�ดนมมากท�สดคอ ท�ดนเขตปามจานวน 91 กรณ เปนลกษณะการประกาศเขตอทยานแหงชาต เขตรกษาพนธสตวปา เขตปาสงวนแหงชาต เขตปาชายเลนทบซอนท�ดนทากนและท�อยอาศยของประชาชน ทาใหประชาชนไมไดเอกสารสทธท�ดน ไมมความม�นคงในการทาประโยชนท�ดน ถกจบกม ดาเนนคด และกรณโคนไมยางในภาคใต หามดาเนนการโคนไมยางซ�งเปนการทามาหากนปกตของชาวสวนยาง ปญหาดงกลาวไดสรางความขดแยงระหวางเจาหนาท�ปาไมกบประชาชน นอกจากน -ยงมปญหาจากโครงการสรางถนน สรางเข�อน โรงงาน และโครงการท�ทาลายปา โดยท�ประชาชนในพ -นท�มความประสงคท�จะรกษาปาธรรมชาต สาหรบการทาสวนปาในพ -นท�ขององคการอตสาหกรรมปาไม และของกรมปาไม ท�เปนปาสงวนแหงชาตท�เส�อมโทรม ปญหาท�เกดข -นคอการแยงชงท�ดนทากนของประชาชนอยเดม และมการทาลายปาธรรมชาตเพ�อทาสวนปา โดยมเร�องรองเรยนปญหาท�ดนปาไม 5 ลกษณะ คอ

3 รายงานสถานการณการละเมดสทธ ในการจดการท�ดนและปา ป 2545-2548 โดยคณะอนกรรมการสทธในการจดการท�ดนและปา

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต, ธนวาคม 2550 และเสยงจากประชาชน การตอส เพ�อสทธในท�ดน กรณรองเรยน 2545-2550 และบทเรยนการตรวจสอบของคณะอนกรรมการสทธในการจดการท�ดนและปา, มนาคม 2551

11

- เขตอทยานแหงชาตทบท�ทากน - เขตปาสงวนทบท�ทากน - ออป. และการขอเชาสวนปา - เขตรกษาพนธสตวปาทบท�ทากน - ปลกปาทบท�ทากนของชาวบาน 2) ท�ดนสาธารณประโยชน จานวนสถตกรณรองเรยนมท -งหมด 74 กรณ ในภาคอสาน มปญหาประเภทน -มากท�สด ในสมยกอนชมชนไดหวงหามท�สงวนเล -ยงสตวไวใหชมชนใชประโยชนรวมกน เปนท�ดนของสวนรวม แตเม�อท�ดนมราคาสงข -น จานวนประชากรเพ�มมากข -น จงทาใหหนายงานของรฐ องคกรปกครองสวนทองถ�น และเอกชนมายดท�สาธารณะประโยชนไปสรางสถานท�ราชการ หรอมการประกาศแนวเขตท�สาธารณะประโยชนไมชดเจน โดยมเร�องรองเรยน 4 ลกษณะ คอ - การประกาศท�สาธารณประโยชน - นายทนยดท�ดนสาธารณประโยชน - ถกกลาวหาบกรกท�สาธารณประโยชน - การปดทางสาธารณะ 3) ท�ราชพสด จานวนของกรณรองเรยนในท�ราชพสดม 29 กรณสวนใหญเปนท�ดนของทหารและท�ดนของสวนราชการ ปญหาความขดแยงในท�ราชพสด ม 5 ลกษณะ คอ - ประชาชนเชาทาประโยชนในท�ราชพสด แตเม�อหนวยงานของรฐตองการใชประโยชน จงเกดขอพพาทระหวางประชาชนกบรฐ - ประชาชนทากนและอยอาศยมากอนการกาหนดเปนท�ราชพสด ซ�งตองมการพสจนสทธท�ทากนและอยอาศย - การแลกเปล�ยนท�ดนรฐกบเอกชน

- การทบซอนท�ราชพสดกบท�สาธารณประโยชนท�ประชาชนใชรวมกน เชน ท�ดนมสยด - พ -นท�ความม�นคงชายแดน อยางไรกดคณะผ วจยตระหนกดวาปญหาการจดการทรพยากรปาไมและท�ดนท�มผลตอทรพยากรธรรมชาตและสทธชมชนน -นบางสวนมสาเหตมาจากการกวานซ -อท�ดนบกรกเขตปาอนรกษเพ�อสรางผลกาไรทางธรกจของผประกอบการท�ขาดความรบผดชอบตอสงคม งานวจยน -จงใหความสาคญกบการศกษาสภาพปญหาและทางออกของชมชนในการใชสทธในกระบวนการยตธรรมเพ�อปกปองทรพยากรธรรมชาตดวย

12

3.1. คดท�เก�ยวของกบการพสจนสทธปาไมและท�ดน นบต -งแตพระราชบญญตจดต -งศาลปกครองและวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ.2542 มผลใชบงคบทาใหเกดลกษณะคดปกครองซ�งอยในเขตอานาจของศาลปกครอง นอกจากคดแพงและคดอาญาโดยท�วไปท�อยในเขตอานาจของศาลยตธรรม ดงน -นคดท�เก�ยวของกบการพสจนสทธในสวนปาไมและท�ดนตามงานศกษาน -จงอาจแบงประเภทไดดงน -

1) คดอาญา เปนการดาเนนคดท�มวตถประสงคใหผกระทาความผดหรอจาเลยไดรบโทษทางอาญา เชน จาคก กกขง หรอปรบ ตามการกระทาความผดและโทษท�บญญตไว ในกฎหมาย เชน การบกรกเขาไปใชประโยชนในท�ดนของรฐหรอเอกชนโดยไมชอบดวยกฎหมายตามพระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ.2507 พระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ.2504 และตามประมวลกฎหมายอาญา เชน คดพนกงานอยการฟองชาวบานชนเผากะเหร� ยงหมบานคลต -ลาง จ.กาญจนบร ในขอหาบกรก ครอบครอง แผวถาง ตามพระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ.25074 เปนตน

2) คดแพง โดยสวนใหญในคดปาไมและท�ดนเปนการดาเนนคดเม�อมขอโตแยงสทธ ในการครอบครองใชประโยชนในท�ดนระหวางเอกชนกบเอกชน เพ�อใหศาลมคาบงคบใหผกระทาความผดกระทาหรองดเวนการกระทาอนเปนละเมด และชดใชคาเสยหายอนเปนผลจากการกระทาดงกลาว หรอใหศาลมคาพพากษายกเลก เพกถอน การออกเอกสารสทธท�ไมชอบดวยกฎหมาย และในบางกรณเปนเร�องท�รฐเรยกคาเสยหายจากเอกชนจากการทาใหทรพยากรธรรมชาตเสยหายตามกฎหมายดวย เชน คดท� กรมอทยานแหงชาตฯ ฟองชาวบานท�อาศยอยในเขตปาภผาแดง จ.เพชรบรณ เรยกรองคาเสยหายตอทรพยากรธรรมชาต ตาม พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพส�งแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 25355 เปนตน

3) คดปกครอง ในคดปาไมท�ดนสวนใหญเปนการฟองหนวยงานรฐหรอเจาหนาท�ของรฐท�มการกระทาทางปกครองไปกระทบตอสทธและหนาท�ของประชาชน เพ�อใหศาล มคาบงคบเพกถอนคาส�งทางปกครองหรอระงบหรอหยดการกระทาทางปกครอง ท�ไมชอบดวยกฎหมาย เชน คดชาวประมงหมบานในไรฟองกรมท�ดนและเจาพนกงานท�ดน จ.พงงา ขอใหเพกถอนเอกสารสทธ[ท�ออกทบพ -นท�ปาชายเลนของชมชน6 เปนตน

4คดอาญาหมายเลขแดงท� 230/2552 ศาลจงหวดทองผาภม ระหวางพนกงานอยการจงหวดทองผาภม โจทก กบ นายประชา อรณศรสวรรณ จาเลย 5คดแพงหมายเลขแดงท� 789/2552ศาลจงหวดหลมสก ระหวาง กรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช โจทก กบ นางขนทอง พมพเสนา จาเลย 6คดปกครองหมายเลขดาท� 39/2553 ศาลปกครองนครศรธรรมราช ระหวางนายบณฑต หลบารง กบพวกรวม 46 คน ผ ฟองคด กบ เจาพนกงานท�ดนจงหวดพงงาสาขาทายเหมอง กบพวกรวม 2 คน ผถกฟองคด

13

ซ�งโดยสภาพขอเทจจรงในกรณพพาทดานปาไมและท�ดนบางเร�องอาจมสวนทบซอนระหวางคดแพงและคดปกครอง เชน กรณการฟองเพกถอนเอกสารสทธของเอกชนท�ออกทบซอนกบท�ดนสาธารณะท�ใชประโยชนรวมกนของชมชน ซ�งเปนการออกคาส�งทางปกครองของเจาหนาท�ของรฐและมผลกระทบตอกรรมสทธ[และสทธครอบครองของเจาของผ มเอกสารสทธ ซ�งเม�อเกดความขดแยงกนเก�ยวกบเขตอานาจของศาลปกครองและศาลยตธรรม พระราชบญญตวาดวยการวนจฉยช -ขาดอานาจหนาท�ระหวางศาล พ.ศ.2542 ไดกาหนดกลไกวธการในการแกไขปญหาและกาหนดใหม คณะกรรมการวนจฉย ช -ขาดอานาจหนาท�ระหวางศาลเพ�อทาหนาท�ในการวนจฉยช -ขาดวาคดใดควรอยในอานาจการพจารณาพพากษาของศาลยตธรรมหรอศาลปกครอง 3.2. ความสาคญของการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดน ภายหลงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 รบรองสทธชมชนไวในมาตรา 467

และตอมารฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 ไดรบรองและขยายสทธชมชนไวในมาตรา 668

โดยมเจตนารมณใหสทธดงกลาวมผลบงคบไดทนท โดยไมจาตองมกฎหมายระดบพระราชบญญต สงผลใหบคคลท�รวมตวกนเปนชมชนมสทธมสวนรวมในการจดการ บารงรกษา และใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต ส�งแวดลอม รวมท -งความหลากหลายทางชวภาพ อยางสมดลและย�งยน ดงน -นการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดนจงตองคานงถงสทธชมชนตามรฐธรรมนญดงกลาวดวย เม�อพจารณาถงคดแพงและคดปกครองกรณท�มขอพพาทในสทธการใชประโยชนในท�ดนปาไมท -งในสวนท�เปนสทธในการใชประโยชนรวมกนของชมชนหรอสทธในการใชประโยชนในลกษณะปจเจกชนของประชาชนในชมชนไมวาจะมขอพพาทกบเอกชนซ�งอางการถอครองกรรมสทธ[หรอสทธครอบครองตามเอกสารสทธท�รฐเปนผ ออกให หรอขอพพาทกบรฐในฐานะผ มอานาจออกเอกสารสทธ ซ�งเปนคาส�งทางปกครอง หรอขอพพาทกบรฐซ�งอางกฎหมายในการกาหนดเขตปาไมและท�ดน ท�สงวน หวงหามเปนท�ดนของรฐและมการทบซอนกบสทธการใชประโยชนรวมกนของชมชนหรอของประชาชน ในพ -นท�ปาไมท�ดนดงกลาว การพสจนวาใครเปนผ มสทธในการใชประโยชนตามกฎหมายเปนประเดน ขอพพาทท�สาคญแหงคดและเปนฐานในการช -ขาดสทธและหนาท�ของประชาชนท�เก�ยวของ เชน คด

7 รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 มาตรา 46 บคคลท�รวมตวเปนชมชนทองถ�นด -งเดมยอมมสทธอนรกษและฟ-นฟจารตประเพณ ภมปญญาทองถ�น ศลปะหรอวฒนธรรมอนดของทองถ�นและของชาต และมสวนรวมในการจดการ การบารงรกษา และการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอมอยางสมดล และย�งยน ท -งน - ตามท�กฎหมายบญญต 8 รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2550 มาตรา 66 บคคลซ�งรวมกนเปนชมชน ชมชนทองถ�น หรอชมชนทองถ�นด -งเดม ยอมมสทธอนรกษหรอฟ-นฟจารตประเพณ ภมปญญาทองถ�น ศลปวฒนธรรมอนดของทองถ�นและของชาตและมสวนรวมในการจดการ การบารงรกษา และการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตส�งแวดลอม รวมท -งความหลากหลายทางชวภาพอยางสมดลและย�งยน

14

บานในไร จ.พงงา หรอคดชาวประมงชมชนเขาตะเกยบ จงหวดประจวบครขนธ ฟองกรมท�ดนขอใหเพกถอนเอกสารสทธท�ออกทบพ -นท�ปาชายเลนของชมชน9 สาหรบในคดอาญาแมโดยหลกแลวโจทกมหนาท�ตองพสจนวาจาเลยกระทาความผดตามกฎหมายท�บญญตมโทษทางอาญาแตหากจาเลยพสจนขอโตแยงไดวา จาเลยหรอชมชนมสทธใชประโยชนในปาไมท�ดนซ�งเปนประเดนขอพพาทหรอมเหตท�ทาใหเช�อไดวาจาเลยมสทธในการใชประโยชนในพ -นท�ดงกลาวซ�งเปนกรณไมมการกระทาความผดหรอขาดเจตนาในการกระทาความผดไมตองรบโทษทางอาญาตามฟองหรอมเหตอนควรบรรเทาโทษตามกฎหมายแลวแตกรณ นอกจากน -ในกฎหมายเก�ยวกบทรพยากรธรรมชาตสวนใหญนอกจากการกาหนดโทษ ทางอาญาสาหรบผกระทาความผดตอทรพยากรธรรมชาตแลว กฎหมายดงกลาวยงกาหนดวธการอปกรณของโทษใหศาลสามารถออกคาส�งใหจาเลยตองออกจากพ -นท�ท�มการบกรกกระทาความผดตามคาขอของโจทกไดดวย เชน พระราชบญญตปาสงวน พ.ศ. 2507 มาตรา 31 ประกอบมาตรา1410 รวมท -งเปนฐานท�รฐและเอกชนเรยกคาเสยหายทางแพงจากการกระทาความผดน -นดวย ดงน -นการพสจนสทธในการใชประโยชนปาไมและท�ดนในคดอาญานอกจากจะเปนฐานการโตแยงความรบผดและโทษในทางอาญาตามคาฟองแลว ยงเปนการใชสทธโตแยงเพ�อมใหถกขบไลออกจากพ -นท�ตลอดจนตองชดใชคาเสยหาย โดยไมเปนธรรมอกประการหน�งดวย

9 คดแพงหมายเลขแดงท� 628/2553 ศาลแพง ระหวางนายสมศกด[ เขยวขา ท� 1 กบพวกรวม 39 โจทก กบ กรมท�ดน กบพวกรวม 2 คน จาเลย 10 พระราชบญญตปาสงวน พ.ศ. 2507 มาตรา 31 “ผ ใดฝาฝนมาตรา 14 ตองระวางโทษจาคกต -งแต หกเดอนถงหาปและปรบต -งแต หาพนบาทถงหาหม�นบาท ในกรณความผดตามมาตราน - ถาไดกระทาเปนเน -อท�เกนย�สบหาไร หรอกอใหเกดความเสยหายแก (1) ไมสก ไมยาง ไมสนเขา หรอไมหวงหามประเภท ข. ตาม กฎหมายวาดวยปาไม หรอ (2) ไมอ�นเปนตนหรอเปนทอนอยางใดอยางหน�ง หรอท -งสองอยาง รวมกนเกนย�สบตน หรอทอน หรอรวมปรมาตรไมเกนส�ลกบาศกเมตร หรอ (3) ตนน -าลาธาร ผกระทาความผดตองระวางโทษจาคกต -งแตสองปถงสบหาป และ ปรบต -งแตสองหม�นบาทถงหน�งแสนหาหม�นบาท ในกรณท�มคาพพากษาช -ขาดวาบคคลใดกระทาความผดตามมาตราน - ถาปรากฏวาบคคลน -นไดยดถอครอบครองท�ดนในเขตปาสงวนแหงชาต ศาลม อานาจส�งใหผกระทาผด คนงาน ผ รบจาง ผแทน และบรวารของผกระทาผด ออกจากเขตปาสงวนแหงชาตไดดวย” พระราชบญญตปาสงวน พ.ศ. 2507 มาตรา 14 “ในเขตปาสงวนแหงชาต หามมใหบคคลใดยดถอ ครอบครองทาประโยชนหรออยอาศยในท�ดน กอสราง แผวถาง เผาปา ทาไมเกบหาของปา หรอกระทาดวยประการใด ๆ อนเปนการเส�อมเสยแกสภาพ ปาสงวนแหงชาต เวนแต (1) ทาไมหรอเกบหาของปาตามมาตรา 15 เขาทาประโยชน หรออยอาศยตามมาตรา 16 มาตรา 16 ทว หรอมาตรา 16 ตร กระทาการ ตามมาตรา 17 ใชประโยชนตามมาตรา 18 หรอกระทาการตามมาตรา 19หรอมาตรา 20 (2) ทาไมหวงหามหรอเกบหาของปาหวงหามตามกฎหมาย วาดวยปาไม”

บทท� 4

ผลการวจยเชงสารวจ

15

บทท� 4 ผลการวจยเชงสารวจ

เพ�อตอบคาถามท�วาระบบการคนหาความจรงในคดปาไมและท�ดนในปจจบนมหลกเกณฑ รปแบบและวธการอยางไรท�เปนปญหาอปสรรค และขอขดของในการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดน ผ วจย ไดใชวธการสมภาษณบคคลท�เก�ยวของกบระบบการแสวงหาความจรงในคดปาไมและท�ดน โดยคดเลอกจากเครอขายท�ทางานดานงานคดปาไมและท�ดนจาก 3 กลม คอ 1) ทนายความท�มประสบการณในการทาคดปาไมและท�ดน จานวน 13 คน

2) นกพฒนาท�ชวยเหลอดานงานคดหรองานกฎหมายขององคกรพฒนาเอกชนท�ทางานประเดนปาไมและท�ดน จานวน 6 คน

3) ประชาชนผ ไดรบความเดอดรอนเสยหายจากการถกฟองเปนจาเลยในคดปาไมและท�ดน จานวน 3 คน

ในการสมภาษณกลมเปาหมายท -ง 3 กลมน -นผ วจยเนนการสมภาษณทนายความท�มประสบการณในการทาคดปาไมและท�ดนมากท�สด คอ 13 คน เน�องจากเหนวาเปนกลมบคคลท�มประสบการณโดยตรงในการใชกฎหมายวธพจารณาคดปาไมและท�ดน ท�สามารถใหขอมลเก�ยวกบหลกเกณฑ รปแบบ วธการและปญหาขอขดของท�เกดข -นในการพจารณาคดปาไมและท�ดนไดดท�สด ในขณะท�สมภาษณประชาชนผไดรบความเดอดรอนเสยหายจากการถกฟองเปนจาเลยในคดปาไมและท�ดนนอยท�สด คอ 3 คน เน�องจากเหนวาประเดนเก�ยวกบหลกเกณฑ รปแบบ วธการและปญหาขอขดของ ท�เก�ยวของกบระบบการแสวงหาความจรงในคดปาไมและท�ดนเปนเร�องท�ยงยากซบซอน ยากท�ประชาชนท�วไปจะสามารถอธบายไดท -งกระบวนการ คงใหไดเพยงขอมล ขอเทจจรงท�เปนประสบการณตรงเทาน -น สวนนกพฒนาในองคกรพฒนาเอกชนท�ชวยเหลอดานงานคดงานกฎหมายในประเดนปาไมและท�ดนน -นมสวนสาคญ เน�องจากเปนผ ใหความชวยเหลอประชาชนท�มปญหาเก�ยวกบปาไมและท�ดนท -งกอน ระหวางและหลงส -นสดการดาเนนคด จงเปนกลมบคคลท�สามารถใหขอมลท�เก�ยวกบหลกเกณฑ รปแบบ วธการและปญหาขอขดของท�เกดข -นได ผ ใหขอมล 2 กลมแรกจะกระจายไปตามภมภาคตางๆ เน�องจากแตละภมภาคอาจมลกษณะคด และปญหาในประเดนปาไมและท�ดนท�แตกตางกนไป สวนกลมประชาชนท�ผ วจยสมภาษณท -งหมดอาศยอยในภาคเหนอ เน�องจากเหนวาเปนกลมผ ไดรบความเดอดรอนเสยหาย และมประสบการณตรงจากการถกฟองเปนจาเลยในคด อกท -งเปนผ นาชมชนท�เก�ยวของกบปญหาปาไมและท�ดนมาอยางตอเน�องยาวนาน จงสามารถใหขอมลเก�ยวกบปญหาขอขดของท�เกดข -นในการดาเนนคดปาไมและท�ดนได

16

4.1. สรปผลการสมภาษณ จากการสมภาษณบคคลท�เก�ยวของกบระบบการแสวงหาความจรงในคดปาไมและท�ดนจานวน 13 คน ผ วจยไดทาการสรปขอมลท�ไดจากการสมภาษณแบงตามกลมบคคล ดงน -11 4.1.1. สรปบทสมภาษณกลมทนายความ 1) ปญหาคาใชจายในการดาเนนคด

ทนายความสวนใหญเหนตรงกนวาประชาชนท�ถกดาเนนคดไมวาจะถกดาเนนคดอาญา คดแพง หรอแมแตเปนผ ฟองคดปกครองเพ�อปกปองท�ดนสาธารณะ ตองเปนผแบกรบคาใชจายในการตอส คด ท -งท�ประชาชนท�ถกดาเนนคดสวนใหญเปนผ มฐานะยากจนอยแลว เม�อตองแบกรบคาใชจายท�เพ�มข -นจากการถกดาเนนคดจงประสบปญหาทางเศรษฐกจอยางมาก โดยคาใชจายท�เกดข -นจากการถกดาเนนคดแบงไดเปนสองประเภทคอ คาใชจายท�ตองจายจรงจากการดาเนนคดไมวาจะเปน คดแพง คดอาญาหรอคดปกครอง เชน คาใชจายในการเดนทางไปศาล คาใชจายในการแสวงหาพยานหลกฐานมาใชในการตอสคด เปนตน คาใชจายประเภทท�สองมเฉพาะในคดอาญา คอ คาใชจาย ในการประกนตวจาเลยในคดอาญา ซ�งศาลต -งวงเงนประกนตวไวสงทาใหประชาชนไมสามารถ หาหลกทรพยมาประกนตวได หรอในบางกรณศาลไมยอมรบนายประกนท�ไมใชญาต ทาใหประชาชน ท�ยากจนถกควบคมตวระหวางพจารณาเปนเวลานานสงผลกระทบตอรายไดของครอบครวอกทางหน�งดวย

ทนายบางคนใหขอมลวา แมจะมกรณการใหความชวยเหลอแกประชาชนท�ถกดาเนนคดจากองคกรตางๆ บาง เชน การจดหาทนายขอแรงของศาลในคดอาญา การจดหาทนายความ ใหความชวยเหลอของสภาทนายความ เปนตน แตการชวยเหลอดงกลาวกไมครอบคลมถงคาใชจาย ท�เกดข -นจรงท -งหมด และแมปจจบนจะมกองทนยตธรรมของกระทรวงยตธรรมซ�งเร�มใช พ.ศ. 2549 (อยในการดแลของกรมคมครองสทธและเสรภาพต -งแต พ.ศ. 2552) แตการเขาถงกเปนเร�องยาก ไมท�วถงและ มข -นตอนการพจารณาตามเง�อนไขท�ระเบยบกาหนดไวเทาน -น การถกดาเนนคดยงสงผลกระทบตอครอบครวของผถกดาเนนคดในดานตาง ๆ เชน หากไมไดรบการปลอยตวช�วคราวจะทาใหสญเสยโอกาส ในการทามาหากนเล -ยงดครอบครว ปญหาหน -สน ความเครยดจนบางคร -งนาไปสการแตกแยกในครอบครว

สาหรบปญหาคาใชจายในการพสจนพยานหลกฐานในท�ดนสาธารณะ จากการสมภาษณ พบวา ภาระในการออกคาใชจายเพ�อพสจนสทธในท�ดนสาธารณะ เชน การรงวดขอบเขตท�ดนพพาท กลบตกแกประชาชนท -งท�ประชาชนฟองคดเพ�อปกปองสาธารณะสมบตของแผนดน ไมใชเพ�อประโยชนสวนตน ยกตวอยางคดกบนทรบร12 กรณชาวบานท�ใชประโยชนในท�ดนฟองกรมท�ดนและเจาพนกงานท�ดนจงหวดปราจนบร ขอใหเพกถอนเอกสารสทธท�ออกทบท�ดนสาธารณะสมบตของแผนดน

11รายละเอยดบทสมภาษณโปรดดภาคผนวก 1 12 คดแพง หมายเลขแดงท� 906/2551 ศาลจงหวดกบนทรบร ระหวางนายประสทธ[ พนาพศาล ท� 1 กบพวก โจทก และเจาพนกงานท�ดนจงหวดปราจนบร สาขากบนทรบร ท� 1 กบพวกรวม 4 คน จาเลย

17

2) ปญหาการเขาถงเอกสารและพยานหลกฐาน ทนายความสวนใหญเหนตรงกนวาในการดาเนนคดปาไมและท�ดนน -น ไมวา จะเปนคดระหวางประชาชนกบหนวยงานรฐหรอระหวางเอกชนกบเอกชน พบวาเอกสารสาคญท�จาเปนในการพสจนความจรงในคด เชน สารบบท�ดน แผนท�ภาพถายทางอากาศ ระวางแผนท� มตคณะรฐมนตร การตรวจสอบเอกสารสทธของเอกชน การตรวจสอบท�เขตปา ฯลฯ สวนใหญอยในความครอบครองของหนวยงานรฐซ� งประชาชนเขาถงพยานหลกฐานดงกลาวไดยาก แมประชาชนจะอางสทธตามพระราชบญญตขอมลขาวสารของทางราชการ พ.ศ. 2540 กตามแตหนวยงานรฐมกอางกฎระเบยบราชการมากมายท�จะไมยอมใหเอกสารหรอทาใหการเขาถงเอกสารเปนไปอยางลาชา ประชาชนจงจาเปนตองแสวงหาพยานหลกฐานดวยวธอ�น เชน การขอขอมลจากองคกรตรวจสอบตางๆ อาท กรรมาธการวฒสภา คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต ผตรวจการแผนดน กรมสอบสวนคดพเศษ ฯลฯ นอกจากประชาชนจะเขาถงพยานหลกฐานท�อยในความครอบครองของหนวยงานรฐไดยากแลว บางกรณประชาชนกไมรวาตองใชเอกสารใดเพ�อเปนหลกฐานการพสจนสทธ ไมเพยงเทาน -น ประชาชนยงไมมโอกาสท�จะโตแยงคดคานเอกสารท�หนวยงานรฐจดทาข -นต -งแตตน อนเน�องมาจากความไมรสทธของตนหรอโครงสรางกฎหมายท�ไมเอ -อตอการใชสทธของประชาชน ทาใหเอกสารท�ราชการทาข -นไมสอดคลองกบความเปนจรง

3) ปญหาความไมรและไมเขาใจของชาวบานในเร�องสทธในกระบวนการยตธรรม

ทนายความสวนใหญเ หนตรงกนวาประชาชนสวนใหญท� ถก ดา เ นนคด ขาดความรความเขาใจในการใชสทธตามกฎหมายของตนเองท -งสทธและหนาท�ในข -นตอนกอนพจารณาคดของศาล และในข -นตอนการพจารณาคดของศาล ทาใหประชาชนไมสามารถปกปองสทธตวเองไดอยางเตมท� เชน สทธท�จะใหการปฏเสธ สทธในการมทนายความ สทธในการมลาม สทธในการขอปลอยตวช�วคราว เปนตน อกท -งประชาชนยงไมรข -นตอนระเบยบปฏบตของระบบราชการ ทาใหเสยสทธในการโตแยงคดคานและถกปดปากโดยกฎหมาย เชน เม�อไดรบหนงสอจากทางราชการกไมรวาตองอทธรณหรอดาเนนการอยางใดตอ ภายในกาหนดเวลาเทาใด ทาใหกวาจะรตวหรอรเร�องกเสยสทธไปแลว หรอเลยกาหนดเวลาไปแลว

นอกจากน -ประชาชนสวนใหญโดยเฉพาะกลมชาตพนธ ท�ถกดาเนนคดยงไมสามารถเขาใจภาษากฎหมายหรอภาษาราชการท�หนวยงานรฐใช ทาใหเกดความเขาใจท�ผดพลาดและนาไปสการไมสามารถใชสทธ หรอปกปองสทธของตนเองไดตามความเปนจรง เชน ชาวบานไมเขาใจวา การรบสารภาพหมายความวาอยางไร และผลท�ตามมาเปนอยางไร หรอไมเขาใจขอกลาวหาตามคาฟอง ทาใหไมสามารถปกปองหรอใหการโตแยงคดคานได เปนตน

18

4) ปญหาความไมชดเจนเร� องเขตอานาจระหวางศาลยตธรรมและ ศาลปกครองในคดเก�ยวกบท�ดนสาธารณะ ทนายความหลายคนเหนตรงกนวา ผ ท� เ ก� ยวของกบการพจารณาคดท -งทนายความและศาลตความเร�องเขตอานาจระหวางศาลแตกตางกน โดยทนายความเหนวาหากเปนการฟองเร�องท�หนวยงานทางปกครองหรอเจาหนาท�ของรฐละเลยตอหนาท�ในการดแลท�ดนสาธารณะ หรอฟองวามการออกเอกสารสทธไมชอบดวยกฎหมายเน�องจากเปนการออกเอกสารสทธในท�ดนสาธารณะ ลกษณะดงกลาวควรเปนคดท�อยในเขตอานาจของศาลปกครอง แตศาลปกครองและศาลยตธรรม กลบเหนวาหากเปนกรณท�ศาลจะตองวนจฉยใหไดขอยตเสยกอนวาท�พพาทในคดน -เปนท�สาธารณะประโยชนหรอเปนกรรมสทธ[ของเอกชน จงเปนขอพพาทเก�ยวกบสทธในท�ดน ถอวาเปนคดท�อยในเขตอานาจศาลยตธรรม ความไมชดเจนดงกลาวทาใหทนายความฟองคดไปยงศาลปกครองและสวนใหญ ถกโอนคดมายงศาลยตธรรม ซ�งกวากระบวนการช -ขาดเร�องเขตอานาจศาลจะยตตองใชเวลายาวนาน ทาใหการพจารณาคดเปนไปอยางลาชา 5) ปญหาความไมชดเจนเร�องอานาจฟองของประชาชนในคดเก�ยวกบท�ดนสาธารณะในศาลยตธรรม

ทนายความหลายคนเหนตรงกนวา ในสวนท�เก�ยวกบคดท�ดนสาธารณะประโยชน การตความเร�องอานาจฟองคดโดยประชาชนเพ�อคมครองท�ดนสาธารณะของศาลยตธรรมยงมความ ไมชดเจน โดยบางคดศาลยตธรรมตความวาประชาชนท�ใชประโยชนในท�ดนสาธารณะแตไมมกรรมสทธ[

หรอสทธครอบครอง ไมใชผ เสยหายโดยนตนยท�จะมอานาจฟองคดเพ�อใหหนวยงานทางปกครองหรอเจาหนาท�ของรฐปฏบตหนาท�เก�ยวกบท�ดนสาธารณะประโยชนได ศาลจงมคาพพากษายกฟองดวยเหตไมมอานาจฟอง ในขณะท�อกคดหน�งประชาชนท�ใชประโยชนในท�ดนชายหาดสาธารณะประกอบอาชพประมงฟองวาหนวยงานรฐออกเอกสารสทธทบท�ดนสาธารณะโดยไมชอบดวยกฎหมาย ขอใหเพกถอนเอกสารสทธดงกลาว ศาลยตธรรมกลบวนจฉยประเดนเร�องอานาจฟองวาประชาชนมอานาจฟอง เปนตน ท -งสองคดมลกษณะขอเทจจรงท�ใกลเคยงกนแตศาลยตธรรมกลบตความเร�องอานาจฟองแตกตางกนอยางชดเจน ซ�งการตความอานาจฟองของประชาชนในคดท�ดนสาธารณะอยางแคบน -นทาใหประชาชนซ�งตองการใชสทธปกปองทรพยากรธรรมชาตไมอาจใชสทธปกปองสาธารณะสมบตของแผนดนได

6) ปญหาภาระการพสจน เก�ยวกบเร�องภาระการพสจนในคดปาไมและท�ดน ทนายความสวนใหญเหนวา

คดท�อยในศาลยตธรรมท -งคดแพงและคดอาญา ศาลยงคงใชเพยงวธพจารณาคดแบบระบบกลาวหาเชนเดยวกบคดแพงท�วไป คอ ใหภาระการพสจนตกอยกบฝายท�กลาวอางขอเทจจรงและศาลทาหนาท�เปนเพยงคนกลางควบคมการดาเนนคดเทาน -น ไมมบทบาทในการแสวงหาความจรงเพ�มเตมจากท�คความนาเสนอ ท -งๆ ท�กฎหมายวธพจารณาความแพงกเปดชองใหศาลสามารถทาหนาท�เชงรกได การท�ศาลใช

19

ระบบกลาวหาในคดท�ประชาชนตกเปนคกรณกบรฐและพยานหลกฐานสวนใหญอยในการครอบครองของหนวยงานรฐ ซ�งรฐอยในฐานะท�เหนอกวา ท -งอานาจตามกฎหมายและทรพยากร จงเปนการยากท�ประชาชนจะสามารถพสจนขออางของตนหกลางขอกลาวอางของรฐได การใชระบบกลาวหาในการพจารณาคดปาไมและท�ดนของศาลยตธรรมจงทาใหศาลไมไดขอเทจจรงในการช -ขาดคดท�ครบถวนสมบรณเพยงพอ

7) ปญหาการรบฟงและช�งน 5าหนกพยานหลกฐาน เก�ยวกบการรบฟงและการช�งน -าหนกพยานหลกฐาน ทนายความสวนใหญเหนวา

ศาลมกจะรบฟงและใหน -าหนกกบพยานหลกฐานของราชการเปนหลก เชน ศาลมกรบฟงตามเอกสารของทางราชการเก�ยวกบข -นตอนการประกาศเขตปาสงวน หรอกระบวนการออกเอกสารสทธท�ออกโดยรฐเปนหลก และไมเปดโอกาสใหจาเลยนาสบพยานหลกฐานของชมชนเพ�อหกลางพยานหลกฐานดงกลาว โดยวนจฉยวาไมใชเปนประเดนท�เก�ยวของกบการพจารณาคดทาใหจาเลยไมมโอกาสพสจนขอเทจจรงเก�ยวกบการครอบครองทาประโยชนในท�ดนท�หนวยงานรฐอางวาเปนเขตปา ตลอดจนไมมโอกาสนาสบถงวถวฒนธรรมประเพณของชาวบานอนจะแสดงใหเหนถงสทธชมชนท�ไดรบการรบรองตามรฐธรรมนญและเปนสทธด -งเดมตามธรรมชาต รวมท -งศาลไมใหน -าหนกพยานหลกฐานท�จาเลยนาเสนอเพ�อพสจนถงความ ไมชอบดวยกฎหมายของเอกสารสทธหรอการประกาศเขตท�ดนของรฐ เชน การนาสบเก�ยวกบขอมลวาชาวบานต -งชมชนอยในพ -นท�มากอนการประกาศเขตปาสงวน ปาสงวนดงกลาวประกาศทบท�ดนของชมชนจงเปนประกาศท�ไมชอบดวยกฎหมาย เปนตน

8) ปญหาในการแจงสทธจาเลยในการรบสารภาพในคดอาญา ทนายความหลายคนใหความเหนวา ในคดอาญาหลายคดจาเลยไดตดสนใจ รบสารภาพบนฐานขอมลท�ไมถกตองครบถวนถงผลทางกฎหมายของการรบสารภาพในคดอาญา เน�องจากในการใหคาแนะนาหรอแจงสทธของจาเลยโดยอยการหรอศาลน -นจะมการพดถงเฉพาะผลดของการรบสารภาพ เชน การรบสารภาพจะเปนเหตลดโทษ หรอเปนเหตในการรอลงอาญา เปนตน แตไมไดมการอธบายรายละเอยดของผลทางกฎหมายท�จะตามมาหลงจากท�ศาลมคาพพากษา ท�ศาลจะส�งใหจาเลยออกจากพ -นท�ท�พพาท อนจะสงผลใหจาเลยไมสามารถเขาอยอาศยและทากนในท�ดนของตนไดดงเดม การตดสนใจรบสารภาพของจาเลยเปนไปเพยงเพ�อใหการดาเนนคดยตไปโดยเรว โดยในความเปนจรงแลวจาเลยอาจไมไดกระทาความผดตามฟองแตประการใด 9) ปญหาพยานผเช�ยวชาญ เก�ยวกบพยานผ เช�ยวชาญ ทนายความหลายคนเหนวาท -งศาลยตธรรมและ ศาลปกครองไมมระบบพยานผ เช�ยวชาญเฉพาะดานเก�ยวกบการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดน อยางครอบคลมเพยงพอ เชน การอานแผนท� ลกษณะพ -นท�ปาชายเลน การออกเอกสารสทธไมชอบ ความเปนชมชนด -งเดม ฯลฯ ท -งๆ ท�ในการพจารณาคดปาไมและท�ดนจาเปนตองใชผ เช�ยวชาญในการ

20

สบพยานเสมอ นอกจากน -ในบรรดาผ เช�ยวชาญท�มอยสวนใหญกสงกดหนวยงานรฐ ซ�งไมสามารถมาใหขอมลท�เปนอสระตอศาลไดอยางแทจรง และผ เช�ยวชาญกไมตองการท�จะมาเปนพยานใหกบชาวบาน ประเทศไทยขาดนกวชาการท�เปนอสระจากหนวยงานราชการ ยงไมมระบบตรวจสอบพยานผ เช�ยวชาญ ประชาชนไมสามารถเขาถงขอมลเก�ยวกบผ เช�ยวชาญวาในประเทศไทยมผ เช�ยวชาญอะไรบางและผ เช�ยวชาญดงกลาวอยท�ไหน จากปญหาดงกลาวสงผลใหเกดความไมเทาเทยมระหวางประชาชนกบหนวยงานรฐหรอเอกชนในการพสจนขอเทจจรงในคด 10) ปญหาอนเกดจากกฎหมายสารบญญต ทนายความสวนใหญเหนตรงกนวาปญหาการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดนน -นไมอาจแกไขไดโดยการปรบปรงแกไขกฎหมายวธพจารณาเพยงอยางเดยว เพราะปญหาท�สาคญประการหน�ง คอการท�กฎหมายสารบญญตท�กาหนดสทธหนาท�อนเปนฐานในการตดสนคดของศาลน -นไมเปนธรรมกบประชาชนหรอเอ -อใหท�ดนกระจกตวอยกบนายทน เชน ประมวลกฎหมายท�ดนไมจากดการถอครองท�ดนของเอกชน สงผลใหท�ดนจานวนมากกระจกตวอยกบนายทนท�ไมไดใชประโยชนท�ดนเพ�อการผลต หรอกรณท�พระราชบญญตปาสงวนแหงชาตใหอานาจรฐในการประกาศพ -นท�โดยไมไดมการตรวจสอบพ -นท�จรงและ กาหนดหนาท�ใหประชาชนท�มสทธในท�ดนท�มการประกาศเปนเขตปาสงวนตองย�นคารองเปนหนงสอ เพ�อแสดงสทธของตนภายในระยะเวลาท�กฎหมายกาหนด ถาไมมการดาเนนการถอวาประชาชนสละสทธ ท -งท�ในความเปนจรงแลวเปนการยากท�ประชาชนจะทราบไดวามการประกาศเขตปาสงวนทบท�ดนของตน จงทาใหเสยสทธในท�ดนดงกลาวหรอกลายเปนผกระทาความผดกฎหมาย เปนตน ดงน -นเม�อกฎหมาย สารบญญตเปนสวนหน�งท�สรางปญหาจงควรพจารณาแกไขกฎหมายสารบญญตควบคกนไปดวย 11) ปญหาทศนคตของบคลากรในกระบวนการยตธรรม ทนายความสวนใหญเหนวาในการพจารณาคดปาไมและท�ดนน -น บคคลากร ในกระบวนการยตธรรมท -ง พนกงานสอบสวน ทนายความ อยการและศาล ยงไมมความรความเขาใจเก�ยวกบโครงสรางปญหาปาไมท�ดน วถชวต จารตประเพณ และวฒนธรรมของชมชนท�อยกบปา วามลกษณะท�แตกตางจากคดอาญาท�วๆ ไป สงผลใหการดาเนนการเก�ยวกบปญหาปาไมและท�ดน บคลากร ท�เก�ยวของมกยดตดกบกฎหมายสารบญญตแตละฉบบและดาเนนการไปตามน -น โดยไมคานงถงกฎหมายรฐธรรมนญท�บญญตรบรองและคมครองสทธชมชนไว ตลอดจนไมใหความสาคญกบบรบทแวดลอมอ�น ๆ ท�นาไปสการดาเนนคด 4.1.2 บทสรปสมภาษณกลมนกพฒนาเอกชน

1) ปญหาคาใชจายในการตอสคด นกพฒนาสวนใหญเหนวาการท�ชาวบานถกดาเนนคดทาใหตองมภาระคาใชจายในการดาเนนคดท -งคาเดนทางและคาใชจายอ�นในกระบวนการตอสคด ซ�งคาใชจายท�เกดข -นเม�อเทยบกบ

21

รายไดของชาวบานท�สวนใหญเปนคนยากจนอยแลวถอวาเปนคาใชจายท�สง นอกจากปญหาภาระคาใชจายท�เพ�มข -นแลวการถกจบกมดาเนนคดยงสงผลใหครอบครวขาดรายได ย�งกรณท�ผถกควบคมตวเปนหวหนาครอบครวสถานการณจะย�งหนก ในบางกรณทาใหเกดปญหาครอบครวตามมาเพราะขาดหวหนาครอบครว

2) การเขาถงเอกสารและพยานหลกฐาน นกพฒนาเอกชนหลายคนเหนวา ชาวบานท�ไดรบผลกระทบจากการถกดาเนนคด

ซ�งเปนคนยากจนไมมโอกาสเขาถงพยานหลกฐานในคด ท�สวนใหญอยในความครอบครองของหนวยงานรฐ จงไมสามารถตอสคดไดอยางเทาเทยมกบคกรณ ทาใหพยานหลกฐานท�ถกนาเสนอตอศาลไมครบถวนเพยงพอในการพจารณาคด ทาใหเกดความไมเปนธรรมกบประชาชน

3) ปญหาความไมรและไมเขาใจของชาวบานในเร�องสทธในกระบวนการยตธรรม

นกพฒนาเอกชนสวนใหญเหนวาปญหาสาคญประการหน�งคอการท�ชาวบาน สวนใหญยงไมมความรความเขาใจในเร� องสทธตามกฎหมายเก�ยวกบปาไมและท�ดนตลอดจนสทธ ในกระบวนการยตธรรม ทาใหไมสามารถปกปองสทธของตนเองไดเม�อถกจบกมดาเนนคด 4) ปญหาการรบฟงและช� งน 5าหนกพยานหลกฐาน นกพฒนาเอกชนบางคนเหนวาปญหาสาคญประการหน�งในการพจารณาคด ปาไมและท�ดน คอ การท�ศาลมกจะไมบนทกคาเบกความของชาวบานท� ไปเบกความในศาล ศาลไมคานงถงบรบทของสงคมปจจบนและไมใหความสาคญกบประเดนสทธชมชน 5) ปญหาพยานผเช�ยวชาญ นกพฒนาเอกชนบางคนเหนวา พยานผ เช�ยวชาญน -นยากท�ประชาชนจะเขาถงได จงควรท�ศาลจะจดหาใหคกรณ โดยคกรณมหนาท�เรยกรองเขาไปในคด เน�องจากศาลอาจไมรวาประเดนในคดมพยานผ เช�ยวชาญคนใดเก�ยวของบาง โดยเฉพาะกลมนกวชาการท�ทางานวจยอยกบชาวบาน ในเขตปาซ�งมขอมล ขอเทจจรงเก�ยวกบกรณพพาทท�นาเช�อถอ 6) ปญหาอนเกดจากกฎหมายสารบญญต นกพฒนาเอกชนสวนใหญเหนวา สาเหตหลกท�นาไปสปญหาการดาเนนคดปาไมและท�ดนคอ กฎหมายสารบญญตท�วางอยบนฐานคดรวมศนยอานาจในการจดการทรพยากรไวท�รฐและ ใหอานาจดลพนจเจาหนาท�รฐไวมาก เนนสงเสรมการพฒนาทางเศรษฐกจ เนนการปราบปราม แตไมเนนสงเสรมการมสวนรวมของประชาชน อกท -งกฎหมายสวนใหญกประกาศใชมานานและไมทนตอสถานการณท� เปล�ยนแปลงไปของสงคม บางคนเสนอใหยกเลกกฎหมายปาไมท -ง 5 ฉบบ ไดแก พระราชบญญตปาไม พ.ศ.2484, พระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ.2507, พระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ. 2504, พระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2535, พระราชบญญตสวนปา พ.ศ.2535 และระเบยบตางๆ ท�เก�ยวของ โดยเฉพาะมตคณะรฐมนตรวนท� 30 มถนายน 2541 เร�องการ

22

แกไขปญหาท�ดนปาไม เปนตน ดงน -นหากจะแกไขปญหาการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดนจงจาเปนตองแกไขกฎหมายสาระบญญตท�เก�ยวของดวย 7) ปญหาทศนคตของบคคลากรในกระบวนการยตธรรม นกพฒนาเอกชนสวนใหญเหนวา เก�ยวกบปญหาปาไมและท�ดนน -นศาลมกแนะนาใหชาวบานรบสารภาพ โดยกลาวถงผลดของการรบสารภาพทาใหชาวบานบางคนรบสารภาพท -งท�ไมไดกระทาความผด และศาลมกมองวาเม�อชาวบานอยในเขตปายอมเปนผกระทาความผด โดยไมคานงวาการประกาศเขตปาดงกลาวทบท�ดนท�ชาวบานอยมากอนหรอไม

4.1.3 สรปบทสมภาษณกลมชาวบานท�ถกดาเนนคด 1) ปญหาคาใชจายในการตอสคด

ชาวบานผถกดาเนนคดเก�ยวกบประเดนปาไมและท�ดน ใหขอมลวาในหลายกรณผ ถกจบกมดาเนนคดเก�ยวกบปาไมและท�ดนเปนผ ชายซ�งเปนหวหนาครอบครวและเปนเสาหลกของครอบครวสงผลใหภรรยาตองทางานหนกกวาเดมเพ�อหารายไดมาจนเจอครอบครว บางครอบครวตองใหลกออกจากโรงเรยนเพ�อมาชวยหารายไดเปนคาใชจายในครอบครว

2) ปญหาความไมรและไมเขาใจของชาวบานในเร�องสทธในกระบวนการยตธรรม ชาวบานผ ถกดาเนนคดเก�ยวกบประเดนปาไมและท�ดนเหนวาปญหาสาคญประการหน�งคอการท�ชาวบานสวนใหญท�ถกดาเนนคดหรอเก�ยวของกบคด ยงไมมความรความเขาใจเก�ยวกบปญหาท�ดนของตนและของชมชน บางสวนแมจะรถงสทธของตนและชมชนแตกไมออกมารวมมอกนเรยกรองความเปนธรรมใหกบชมชน

3) ปญหาบทบาทของเจาหนาท�รฐและศาลในการแสวงหาความจรง ชาวบานผ ถกดาเนนคดเก�ยวกบประเดนปาไมและท�ดน เหนวาปญหาในการพจารณาคดประการหน�ง มาจากการท�เจาหนาท�ฝายปกครอง เจาหนาท�ตารวจ อยการและศาล ไมมการตรวจสอบสถานท�เกดเหตจรง ไมมการศกษาวถชวตของชาวบานท�ถกดาเนนคดถงเหตผลวาทาไมชาวบานจงอาศยอยกบปา ศาลตองพจารณาประวตศาสตรชมชนต -งแตอดตวามความเปนมาอยางไร มวถชวตท�เก -อกลกนระหวางส�งแวดลอมและชมชนอยางไร ตองพจารณาอดต ปจจบนและอนาคต และเหนวาในการพจารณาคดศาลตองลงไปตรวจสอบพ -นท�จรง มใชดแตเพยงเอกสารในหองเทาน -น

4.2. สรปขอคดเหนจากการประชมระดมสมอง หลงจากสมภาษณกลมเปาหมายท -งสามกลมแลวเสรจ ทมวจยไดทาการสรปประเดนท�

ไดจากการสมภาษณ และมการประชมระดมสมองจากบคคลท�เก�ยวของกบการดาเนนคดปาไมและท�ดนเพ�มเตม เม�อวนท� 21 พฤษภาคม 2554 และวนท� 20 มถนายน 2554 ซ�งผ เขารวมแลกเปล�ยนระดมสมองน -น

23

ประกอบดวยทนายความ นกพฒนา นกวชาการ อดตกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต อยการ และ ผพพากษา13

4.3. บทวเคราะห 1) ปญหาในการแสวงหาพยานหลกฐาน

จากการสมภาษณผ วจยพบวา 1.1) คาใชจายในการพสจนสทธ เชน คาตรวจสอบรงวดท�ดน คาบรการขอมลภาพถายทางอากาศ คาเดนทางและคาตอบแทนพยานผ เช�ยวชาญ

1.2) เอกสารสาคญท�จาเปนในการพสจนความจรงในคด เชน สารบบท�ดน แผนท�ภาพถายทางอากาศ ระวางแผนท� มตคณะรฐมนตร การตรวจสอบเอกสารสทธของเอกชน การตรวจสอบท�เขตปา ฯลฯ สวนใหญอยในความครอบครองของหนวยงานรฐ ซ�งประชาชนเขาถงพยานหลกฐานดงกลาวไดยาก

1.3) ประชาชนไมรวาตองใชเอกสารใดเพ�อเปนหลกฐานการพสจนสทธ กฎหมายท�เก�ยวของ

- ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง หมวดคาฤชาธรรมเนยม ตาม มาตรา 149 วรรคหน�ง, มาตรา 123 วรรคสอง, มาตรา 128/1 วรรคทาย14

- ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา หมวดพยาน - พระราชบญญตขอมลขาวสารของทางราชการ พ.ศ. 2540 - รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2550 มาตรา 5615

13 รายละเอยดบนทกการประชมระดมสมองวนท� 21 พฤษภาคม 2554 และ 20 มถนายน 2554 โปรดดภาคผนวก 2 และ 3 14 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง

มาตรา 149 วรรคหน�ง คาฤชาธรรมเนยม ไดแก คาธรรมเนยมศาล คาสบพยานหลกฐานนอกศาลคาปวยการ คาพาหนะเดนทาง และคาเชาท�พกของพยาน ผ เช�ยวชาญ ลามและเจาพนกงานศาล คาทนายความ คาใชจายในการดาเนนคด ตลอดจนคาธรรมเนยมหรอคาใชจายอ�น ๆ บรรดาท�กฎหมายบงคบใหชาระ

มาตรา 123 วรรคสอง ถาตนฉบบเอกสารอยในความครอบครองของบคคลภายนอก หรอในครอบครองของทางราชการ หรอของเจาหนาท� ซ�งคความท�อางไมอาจรองขอโดยตรงใหสงเอกสารน -นมาได ใหนาบทบญญตในวรรคกอนวาดวยการท�คความฝายท�อางเอกสารย�นคาขอ และการท�ศาลมคาส�งมาใชบงคบโดยอนโลม แตท -งน -ฝายท�อางตองสงคาส�งศาลแกผครอบครองเอกสารน -นลวงหนาอยางนอยเจดวน ถาไมไดเอกสารน -นมาสบตามกาหนด เม�อศาลเหนสมควร กใหศาลสบพยานตอไปตามท�บญญตไวในมาตรา 93 (2)

มาตรา 128/1 วรรคทาย (พยานหลกฐานทางวทยาศาสตร) คาใชจายในการตรวจพสจนตามมาตราน - ใหคความฝายท�รองขอใหตรวจพสจนเปนผ รบผดชอบโดยใหถอวาเปนสวนหน�งของคาฤชาธรรมเนยม แตถาผ รองขอไมสามาถเสยคาใชจายไดหรอเปนกรณท�ศาลเปนผส�งใหตรวจพสจน ใหศาลส�งจายตามระเบยบท�คณะกรรมการบรหารศาลยตธรรมกาหนด สวนความรบผดในคาใชจายดงกลาวใหเปนไปตามมาตรา158 หรอมาตรา 161

24

วเคราะห 1.1) ไมมบทบญญตกฎหมายใดท�กาหนดใหยกเวนคาใชจายในการพสจนพยานหลกฐาน ดงน -น คาใชจายดงกลาวจงตกเปนภาระของประชาชน (คกรณ) ท -งท�บางกรณเปนเร�องการใชสทธของชมชนในการปกปองสาธารณะสมบตท�ประชาชนใชประโยชนรวมกน เชน คดกบนทรบร ตรวจสอบรงวดท�ดนสาธารณะ ศาลมคาส�งใหคความรบผดชอบคาใชจายในการรงวดสอบเขตท�ดนพพาท

1.2) มบทบญญตของกฎหมายท�กาหนดใหประชาชนเขาถงขอมลขาวสารของทางราชการได แตปญหาท�พบจากงานวจยคอ ประชาชนสวนใหญไมรวาพยานหลกฐานตางๆ ท�เก�ยวของกบการพสจนสทธน -นคออะไร อยในความครอบครองของใคร และปญหาท�พบอกประการคอ ความลาชาในการขอขอมลไปยงหนวยงานท�เก�ยวของ หรอถกกดกนปกปดไมยอมเปดเผย

2. ปญหาความไมรและไมเขาใจของชาวบานในเร�องสทธในกระบวนการยตธรรม ประชาชนสวนใหญท�ถกดาเนนคด ขาดความรความเขาใจในการใชสทธตามกฎหมาย

ของตนเองท -งสทธและหนาท�ในข -นตอนกอนพจารณาคดของศาล และในข -นตอนการพจารณาคดของศาล ทาใหประชาชนไมสามารถปกปองสทธตวเองไดอยางเตมท� เชน สทธท�จะใหการปฏเสธ สทธในการมทนายความ สทธในการมลาม สทธในการขอปลอยตวช�วคราว เปนตน

กฎหมายท�เก�ยวของ รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2550 มาตรา 81 (1)16 วเคราะห แมรฐธรรมนญจะบญญตแนวนโยบายพ -นฐานแหงรฐดานกฎหมายและการยตธรรมไว

อยางชดเจนแลว แตในทางปฏบตยงไมเกดประสทธภาพ เน�องจากภารกจในการสงเสรมใหความรทางกฎหมายแกประชาชนยงกระจดกระจายไปในหลายองคกร เชน สภาทนายความ กรมคมครองสทธและเสรภาพ สานกงานอยการ เปนตน

15 รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา 56 บคคลยอมมสทธไดรบทราบและเขาถงขอมลหรอขาวสารสาธารณะในครอบครองของหนวยราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ หรอราชการสวนทองถ�น เวนแตการเปดเผยขอมลหรอขาวสารน -นจะกระทบตอความม�นคงของรฐ ความปลอดภยของประชาชนหรอสวนไดเสยอนพงไดรบความคมครองของบคคลอ�น หรอเปนขอมลสวนบคคล ท -งน - ตามท�กฎหมายบญญต 16 รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 มาตรา 81 (1) รฐตองดาเนนการตามแนวนโยบายดานกฎหมายและการยตธรรมดงตอไปน -

(1) ดแลใหมการปฏบตและบงคบการใหเปนไปตามกฎหมายอยางถกตองรวดเรวเปนธรรม และท�วถง สงเสรมการใหความชวยเหลอและใหความรทางกฎหมายแกประชาชน และจดระบบงานราชการและงานของรฐอยางอ�นในกระบวนการยตธรรมใหมประสทธภาพ โดยใหประชาชนและองคกรวชาชพมสวนรวมในกระบวนการยตธรรม และการชวยเหลอประชาชนทางกฎหมาย

25

ไมมองคกรกลางรบผดชอบเปนหลก ทาให ไมมแผนการดาเนนงานระดบชาตท�ชดเจน และไมสามารถประเมนผลสมฤทธ[ได สวนองคกรพฒนาเอกชนท�มวตถประสงคในการชวยเหลอประชาชนทางกฎหมายกมงบประมาณไมเพยงพอท�จะใหความชวยเหลอประชาชนทางกฎหมายไดอยางท�วถง

3. ปญหาการเขาไมถงสทธในกระบวนการยตธรรมเน�องจากอปสรรคทางภาษา ประชาชนสวนใหญท�ถกดาเนนคดยงไมสามารถเขาใจภาษากฎหมายหรอภาษาราชการ

ท�หนวยงานรฐใช โดยเฉพาะกลมชาตพนธทาใหเกดความเขาใจท�ผดพลาดและนาไปสการไมสามารถใชสทธ หรอปกปองสทธของตนเองไดตามความเปนจรง เชน ชาวบานไมเขาใจวาการรบสารภาพหมายความวาอยางไร และผลท�ตามมาเปนอยางไร หรอไมเขาใจขอกลาวหาตามคาฟองทาใหไมสามารถปกปองหรอใหการโตแยงคดคานได เปนตน

กฎหมายท�เก�ยวของ ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 46 วรรคทาย17 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 1318 รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2550 มาตรา 4019

17 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 46 วรรคทาย ถาคความฝายใดหรอบคคลใดท�มาศาลไมเขาใจภาษาไทยหรอเปนใบหรอหหนวกและอานเขยนหนงสอไมได ใหใหคความฝายท�เก�ยวของจดหาลาม 18 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 13 การสอบสวน ไตสวนมลฟอง หรอพจารณา ใหใชภาษาไทย แตถามความจาเปนตองแปลภาษาไทยทองถ�นหรอภาษาถ�นหรอภาษาตางประเทศเปนภาษาไทยหรอตองแปลภาษาไทยเปนภาษาไทยทองถ�นหรอภาษาถ�นหรอภาษาตางประเทศใหใชลามแปล

ในกรณท�ผ เสยหาย ผ ตองหา จาเลย หรอพยานไมสามารถพดหรอเขาใจภาษาไทย หรอสามารถพดหรอเขาใจเฉพาะภาษาไทยทองถ�นหรอภาษาถ�น และไมมลาม ใหพนกงานสอบสวนพนกงานอยการหรอศาลจดหาลามใหโดยมชกชา

ในกรณท�ผ เสยหาย ผ ตองหา จาเลย หรอพยานไมสามารถพดหรอไดยน หรอส�อความหมายได และไมมลามภาษามอ ใหพนกงานสอบสวน พนกงานอยการ หรอศาล จดหาลามภาษามอใหหรอจดใหถาม ตอบ หรอส�อความหมายโดยวธอ�นท�เหนสมควร

เม�อมลามแปลคาใหการ คาพยานหรออ�น ๆ ลามตองแปลใหถกตอง ลามตองสาบานหรอปฏญาณตนวาจะทาหนาท�โดยสจรตใจ จะไมเพ�มเตมหรอตดทอนส�งท�แปล ใหลามลงลายมอช�อในคาแปลน -น

ใหพนกงานสอบสวน พนกงานอยการ หรอศาลส�งจายคาปวยการ คาพาหนะเดนทาง และคาเชาท�พกแกลามท�จดหาใหตามมาตราน - ตามระเบยบท�สานกงานตารวจแหงชาตกระทรวงมหาดไทย กระทรวงยตธรรม สานกงานอยการสงสด หรอสานกงานศาลยตธรรมแลวแตกรณ กาหนดโดยไดรบความเหนชอบจากกระทรวงการคลง 19 รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2550 มาตรา 40 บคคลยอมมสทธในกระบวนการยตธรรม ดงตอไปน -

(1) สทธเขาถงกระบวนการยตธรรมไดโดยงาย สะดวก รวดเรว และท�วถง (2) สทธพ -นฐานในกระบวนพจารณา ซ�งอยางนอยตองมหลกประกนข -นพ -นฐานเร�อง การไดรบการพจารณาโดยเปดเผย การได

รบทราบขอเทจจรงและตรวจเอกสารอยางเพยงพอ การเสนอขอเทจจรง ขอโตแยง และพยานหลกฐานของตน การคดคานผ พพากษาหรอ ตลาการ การไดรบการพจาณาโดยผ พพากษาหรอตลาการท�น�งพจาณาคดครบองคคณะ และการไดรบทราบเหตผลประกอบคาวนจฉย คาพพากษา หรอคาส�ง

(3) บคคลยอมมสทธท�จะใหคดของตนไดรบการพจารณาอยางถกตอง รวดเรวและเปนธรรม

26

วเคราะห ประชาชนจานวนหน�งท�ถกดาเนนคดหรอเขามาเก�ยวของในคดปาไมและท�ดนเปน

ประชาชนท�มฐานะยากจนและเปนกลมชาตพนธซ�งมภาษาเฉพาะกลมท�แตกตางจากภาษาราชการ ไมสามารถส�อสารและทาเขาใจภาษาท�ใชในช -นศาลได ทาใหเกดความเขาใจท�ผดพลาดและนาไปสการ ไมสามารถใชสทธหรอปกปองสทธของตนเองไดตามความเปนจรง แมกฎหมายวธพจารณาความอาญา ท�ใชบงคบอยในปจจบนจะกาหนดใหเปนหนาท�ของรฐในการจดหาลามใหแกคความท�ไมสามารถเขาใจภาษาไทย แตในทางปฏบต ระบบการจดหาลามยงไมมประสทธภาพ ไมสามารถจดหาลามใหแกคความ ไดอยางครอบคลมเพยงพอ โดยเฉพาะกรณภาษาถ�นของประชาชนกลมชาตพนธ และในสวนของกฎหมายวธพจารณาความแพงกกาหนดไวเพยงใหเปนภาระหนาท�ของคความท�เก�ยวของเปนผจดหาลาม ท -งท�การมลามเปนสทธข -นพ -นฐานท�จะทาใหบคคลเขาถงกระบวนการยตธรรมไดตามเจตนารมณแหงรฐธรรมนญ มาตรา 40

4.ปญหาความไมชดเจนเร� องเขตอานาจระหวางศาลยตธรรมและศาลปกครอง

ในคดเก�ยวกบท�ดนสาธารณะ กฎหมายท�เก�ยวของ

พระราชบญญตวาดวยการวนจฉยช -ขาดอานาจหนาท� ระหวางศาล พ.ศ. 2542 มาตรา 1020

(4) ผ เสยหาย ผ ตองหา โจทก จาเลย คกรณ ผ มสวนไดเสย หรอพยานในคดมสทธไดรบการปฏบตท�เหมาะสมในการดาเนนการตาม

กระบวนการยตธรรม รวมท -งสทธในการไดรบการสอบสวนอยางถกตอง รวดเรว เปนธรรม และการไมใหถอยคาเปนปฏปกษตอตนเอง (5) ผ เสยหาย ผ ตองหา จาเลย และพยานในคดอาญา มสทธไดรบความคมครอง และความชวยเหลอท�จาเปนและเหมาะสมจากรฐ

สวนคาตอบแทน คาทดแทน และคาใชจายท�จาเปน ใหเปนไปตามท�กฎหมายบญญต (6) เดก เยาวชน สตร ผสงอาย หรอผ พการหรอทพพลภาพ ยอมมสทธไดรบความคมครองในการดาเนนกระบวนพจารณาคดอยาง

เหมาะสม และยอมมสทธไดรบการปฏบตท�เหมาะสมในคดท�เก�ยวกบความรนแรงทางเพศ (7) ในคดอาญา ผ ตองหาหรอจาเลยมสทธไดรบการสอบสวนหรอการพจารณาคดท�ถกตองรวดเรว และเปนธรรม โอกาสในการตอส

คดอยางเพยงพอ การตรวจสอบหรอไดรบทราบพยานหลกฐานตามสมควร การไดรบความชวยเหลอในทางคดจากทนายความ และการไดรบการปลอยตวช�วคราว

(8) ในคดแพง บคคลมสทธไดรบความชวยเหลอทางกฎหมายอยางเหมาะสมจากรฐ 20 พระราชบญญตวาดวยการวนจฉยช 5ขาดอานาจระหวางศาล พ.ศ.2542 มาตรา 10 ในกรณท�มการฟองคดตอศาลใด ถาคความฝายท�ถกฟองเหนวาคดดงกลาวอยในเขตอานาจของอกศาลหน�ง ใหย�นคารองตอศาลท�รบฟองกอนวนสบพยานสาหรบศาลยตธรรมหรอศาลทหาร หรอกอนวนน�งพจารณาคดคร -งแรกสาหรบศาลปกครองหรอศาลอ�นในการน -ใหศาลท�รบฟองรอการพจารณาไวช�วคราว และใหจดทาความเหนสงไปใหศาลท�คความรองวาคดน -นอยในเขตอานาจโดยเรว ในกรณเชนวาน -ใหศาลท�เก�ยวของดาเนนการ ดงตอไปน - (1) ถาศาลท�สงความเหนมความเหนวาคดน -นอยในเขตอานาจของศาลตน และศาลท�รบความเหนมความเหนพองกบศาลดงกลาว ใหแจงความเหนไปยงศาลท�สงความเหนเพ�อมคาส�งใหดาเนนกระบวนพจารณาคดในศาลเดมน -นตอไป

27

วเคราะห โดยสภาพขอเทจจรงในกรณพพาทดานปาไมและท�ดนบางเร�องอาจมสวนทบซอนระหวางคดแพงและคดปกครอง ซ�งเม�อเกดความขดแยงกนเก�ยวกบเขตอานาจของศาลปกครองและศาลยตธรรม พระราชบญญตวาดวยการวนจฉยช -ขาดอานาจหนาท�ระหวางศาล พ.ศ.2542 ไดกาหนดกลไกวธการในการแกไขปญหาและกาหนดใหม คณะกรรมการวนจฉยช -ขาดอานาจหนาท�ระหวางศาลเพ�อทาหนาท�ในการวนจฉยช -ขาดวาคดใดควรอยในอานาจการพจารณาพพากษาของศาลยตธรรมหรอศาลปกครอง แตในทางปฏบต ยงมความไมชดเจนในหลกเกณฑในการกาหนดวา คดใดควรฟองในศาลปกครอง คดใดควรฟองในศาลยตธรรม เชน กรณการฟองเพกถอนเอกสารสทธของเอกชนท�ออกทบซอนกบท�ดนสาธารณะท�ใชประโยชนรวมกนของชมชน ซ�งเปนการออกคาส�งทางปกครองของเจาหนาท�ของรฐและมผลกระทบตอกรรมสทธ[และสทธครอบครองของเจาของผ มเอกสารสทธ คดบานในไร ศาลปกครองนครศรธรรมราชพจารณารบคาฟองดงกลาวไวพจารณา ในขณะท� คดเขาตะเกยบ ซ�งมลกษณะเดยวกน ศาลปกครองกลางและศาลแพงกลบเหนตรงกนวา อยในเขตอานาจของศาลแพง สงผลใหการฟองเก�ยวกบท�ดนสาธารณะน -น ผ ฟองเกดความสบสน ไมทราบวา ควรฟองไปท�ศาลใด และกอใหเกดความลาชาในการพจารณาคด ท -งยงสงผลใหคดในลกษณะเดยวกนมการใชระบบวธพจารณาคดท�แตกตางกนระหวางศาลปกครองกบ ศาลยตธรรม

5.ปญหาความไมชดเจนเร� องอานาจฟองของประชาชนในคดเก� ยวกบท�ดนสาธารณะในศาลยตธรรม

กฎหมายท�เก�ยวของ ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 5521

(2) ถาศาลท�สงความเหนมความเหนวาคดน -นอยในเขตอานาจของอกศาลหน�งท�คความอาง และศาลท�รบความเหนมความเหนพองกบศาลดงกลาว ใหแจงความเหนไปยงศาลท�สงความเหนเพ�อมคาส�งใหโอนคดไปยงศาลน -น หรอส�งจาหนายคดเพ�อใหคความไปฟองศาลท�มเขตอานาจ ท -งน - ตามท�ศาลเหนสมควรโดยคานงถงประโยชนแหงความยตธรรม (3) ถาศาลท�สงความเหนและศาลท�รบความเหนมความเหนแตกตางกนในเร�องเขตอานาจศาลในคดน -น ใหศาลท�สงความเหนสงเร�องไปใหคณะกรรมการพจารณาวนจฉยช -ขาดให เสรจภายในสามสบวนนบแตวนท�ไดรบเร�อง แตถามเหตจาเปนใหคณะกรรมการลงมตใหขยายเวลาออกไปไดไมเกนสามสบวน โดยใหบนทกเหตแหงความจาเปนน -นไวดวย

คาส�งของศาลตามวรรคหน�ง (1) และ (2) และคาวนจฉยของคณะกรรมการท�เก�ยวกบเขตอานาจศาลตามวรรคหน�ง (3) ใหเปนท�สด และมใหศาลท�อยในลาดบสงข -นไปของศาลตามวรรคหน�งยกเร�องเขตอานาจศาลข -นพจารณาอก ความในมาตราน -ใหใชบงคบกบกรณท�ศาลเหนเอง กอนมคาพพากษาดวยโดยอนโลม 21 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 55 เม�อมขอโตแยงเกดข -น เก�ยวกบสทธหรอหนาท�ของบคคลใดตามกฎหมายแพง หรอบคคลใดจะตองใชสทธทางศาล บคคลน -นชอบท�จะเสนอคดของตนตอศาลสวนแพงท�มเขตอานาจได ตามบทบญญตแหงกฎหมายแพงและประมวลกฎหมายน -

28

วเคราะห ผ วจยเหนวา หลงรฐธรรมนญฯ พ.ศ.2540 มาตรา 46 และ 56 ตอเน�องมาถงรฐธรรมนญฯ

พ.ศ.2550 มาตรา 66 และ 67 มผลใชบงคบ ยอมสงผลใหการตความผ เสยหายท�มอานาจฟองคด ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 55 เปล�ยนแปลงไป โดยศาลตองตความผ เสยหายโดยคานงถงรฐธรรมนญมาตราดงกลาวดวย อยางไรกตาม ยงพบวา ศาลยตธรรมยงตความ “ผ เสยหาย” ในคดฟองเพกถอนการออกเอกสารสทธทบท�ดนสาธารณะแตกตางกน เชน ในคดกบนทรบร ศาลจงหวด กบนทรบรกลบพพากษายกฟองโดยอางเหตวา ผ ฟองคดซ�งเปนผ ใชประโยชนจากท�ดนสาธารณะมาอยางตอเน�องน -น ไมใชผ เสยหายท�จะมอานาจฟองคด เพ�อเพกถอนการออกโฉนดทบท�ดนสาธารณะได แตในคดเขาตะเกยบ ซ�งมขอเทจจรงอยางเดยวกน ศาลจงหวดประจวบครขนธ กลบตความวา โจทกซ�งเปนชาวประมงท�ใชประโยชนในท�ดนปาชายเลน เปนผ เสยหาย

6. ปญหาภาระการพสจน กฎหมายท�เก�ยวของ รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2550 มาตรา 3922 ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 223 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 84/1, มาตรา 12724

22 รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2550 มาตรา 39 บคคลไมตองรบโทษอาญา เวนแตไดกระทาการอนกฎหมายท�ใชอยในเวลาท�กระทาน -นบญญตเปนความผดและกาหนดโทษไว และโทษท�จะลงแกบคคลน -นจะหนกกวาโทษท�กาหนดไวในกฎหมายท�ใชอยในเวลาท�กระทาความผดมได

ในคดอาญา ตองสนนษฐานไวกอนวาผ ตองหาหรอจาเลยไมมความผด กอนมคาพพากษาอนถงท�สดแสดงวาบคคลใดไดกระทาความผด จะปฏบตตอบคคลน -นเสมอนเปนผกระทาความผดมได

23 ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 2 บคคลจกตองรบโทษในทางอาญาตอเม�อไดกระทาการอนกฎหมายท�ใชในขณะกระทาน -นบญญตเปนความผดและกาหนดโทษไว และโทษท�จะลงแกผกระทาความผดน -น ตองเปนโทษท�บญญตไวในกฎหมาย

ถาตามบทบญญตของกฎหมายท�บญญตในภายหลง การกระทาเชนน -นไมเปนความผดตอไป ใหผท�ไดกระทาการน -นพนจากการเปนผกระทาความผด และถาไดมคาพพากษาถงท�สดใหลงโทษแลว กใหถอวาผน -นไมเคยตองคาพพากษาวาไดกระทาความผดน -น ถารบโทษอยกใหการลงโทษน -นส -นสดลง 24 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง

มาตรา 84/1คความฝายใดกลาวอางขอเทจจรงเพ�อสนบสนนคาคความของตน ใหคความฝายน -นมภาระการพสจนขอเทจจรงน -น แตถามขอสนนษฐานไวในกฎหมายหรอมขอสนนษฐานท�ควรจะเปนซ�งปรากฏจากสภาพปกตธรรมดาของเหตการณเปนคณแกคความฝายใด คความฝายน -นตองพสจนเพยงวาตนไดปฏบตตามเง�อนไขแหงกาท�ตนจะไดรบประโยชนจากขอสนนษฐานน -นครบถวนแลว

มาตรา 127 เอกสารมหาชนซ�งพนกงานเจาหนาท�ไดทาข -นหรอรบรอง หรอสาเนาอนรบรองถกตองแหงเอกสารน -น และเอกสารเอกชนท�มคาพพากษาแสดงวาเปนของแทจรงและถกตองน -น ใหสนนษฐานไวกอนวาเปนของแทจรงและถกตอง เปนหนาท�ของคความฝายท�ถกอางเอกสารน -นมายน ตองนาสบความไมบรสทธ[หรอความไมถกตองแหงเอกสาร

29

วเคราะห คดอาญา ภาระการพสจนตกแกรฐในการนาสบถงการกระทาความผดของจาเลย แตการพสจนสทธ

ในท�ดน เม�อจาเลยโตแยงสทธในท�ดนของผ เสยหายหรอโจทก ภาระการพสจนกลบตกอยกบจาเลย การหกลางพยานเอกสารท�เปนเอกสารราชการถกกาหนดดวย ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 127 ทาใหการยกประเดนเร�องความชอบดวยกฎหมายของเอกสารสทธในท�ดนของผ เสยหายหรอโจทก ไมวาจะเปนท�ดนของรฐประเภทตางๆ ท�ดนของเอกชนตามกฎหมายท�ดน เปนเร�องยากลาบาก เพราะการออกประกาศท�ของรฐหรอการออกเอกสารสทธในท�ดนตามกฎหมายท�ดน สวนใหญเปนการกระทาฝายเดยวของรฐ ประชาชนไมไดรบร หรอรบรแตไมมโอกาสโตแยงคดคาน หรอโตแยงคดคานแลวไมไดรบการพจารณา

คดแพง ภาระการพสจนข -นอยกบคความฝายใดอางขอเทจจรงใดข -นโตแยงตอส กตองมภาระ

การพสจน แตการพสจนสทธในท�ดน เปนเร�องยากเพราะขอสนนษฐานตามกฎหมายใหสนนษฐานไวกอนวาผ มช�อในเอกสารสทธเปนผครอบครอง ทาใหภาระการพสจนวาใครมสทธดกวา ผ ไมมช�อในเอกสารสทธตองนาสบพสจน ไมวาจะเปนเร� องการส วาการออกเอกสารสทธไมชอบดวยกฎหมาย หรอไดครอบครอง ทาประโยชนมากอนท�จะมการออกเอกสารสทธ หรอการตอสกบท�ดนของรฐกยากท�จะพสจนวาอยอาศยมากอนการประกาศเปนท�ดนของรฐ

การเรยกคาเสยหายทางส�งแวดลอมกบเกษตรกรยากจนท�ทาประโยชนในท�ดนในเขตปาสงวนหรอเขตอทยาน การพสจนความเสยหายกมปญหา รฐกาหนดหลกเกณฑข -นตามอาเภอใจมาใชฟองประชาชน แมวาพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพส�งแวดลอมแหงชาต พ.ศ.2535 จะใหอานาจไว กตาม เชน คดโลกรอน

คดปกครอง การพสจนเปนภาระรวมกนของทกฝาย ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา 127 กาหนดขอสนนษฐานในการรบฟง

พยานหลกฐานของรฐ โดยประชาชนตองพสจนหกลางเอง

7. ปญหาการรบฟงและช�งน 5าหนกพยานหลกฐาน กฎหมายท�เก�ยวของ ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 22725

25 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 227 ใหศาลใชดลพนจวนจฉยช�งน -าหนกพยานหลกฐานท -งปวง อยาพพากษาลงโทษจนกวาจะแนใจวามการกระทาผดจรงและจาเลยเปนผกระทาความผดน -น

เม�อมความสงสยตามสมควรวาจาเลยไดกระทาผดหรอไม ใหยกประโยชนแหงความสงสยน -นใหจาเลย

30

ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 10426 วเคราะห

การช�งน -าหนกพยานหลกฐาน คดอาญาและคดแพง การพสจนสทธในท�ดนและปาไม ศาลฟงองคประกอบภายนอกแลวกเช�อวาจาเลยกระทา

ความผด โดยไมฟงขอเทจจรงอ�นๆ ประกอบ เชน การครอบครองทาประโยชนเพ�อดารงชวต การต -งถ�นฐานชมชน การประกาศพ -นท�ของรฐ หรอการออกเอกสารสทธ[ หรอกลาวงายๆ คอศาลใหน -าหนกกบพยานหลกฐานของทางราชการมากกวาขอเทจจรงในพ -นท� หรอสภาพความเปนจรงในการใชประโยชนจากท�ดนและปาไมของประชาชน อนเปนผลมาจากขอสนนษฐานตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา 127

8. ปญหาพยานผเช�ยวชาญ กฎหมายท�เก�ยวของ ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 9827 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา ภาค 5 พยานหลกฐาน หมวด 5 ผ เช�ยวชาญ วเคราะห โดยเหตท�ท -งศาลยตธรรมและศาลปกครองไมมระบบพยานผ เช�ยวชาญเฉพาะดานเก�ยวกบ

การพสจนสทธในคดปาไมและท�ดนอยางครอบคลมเพยงพอประชาชนไมสามารถเขาถงขอมลเก�ยวกบผ เช�ยวชาญไดวาในประเทศไทยมผ เช�ยวชาญอะไรบางและผ เช�ยวชาญดงกลาวอยท�ไหน จากปญหาดงกลาวสงผลใหเกดความไมเทาเทยมระหวางประชาชนกบหนวยงานรฐหรอเอกชนในการพสจนขอเทจจรงในคด

26 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 104 ใหศาลมอานาจเตมท�ในอนท�จะวนจฉยวาพยานหลกฐานท�คความนามาสบน -น จะเก�ยวกบประเดนและเปนอนเพยงพอ ใหเช�อฟงเปนยตไดหรอไม แลวพพากษาคดไปตามน -น

ในการวนจฉยวาพยานบอกเลาตามมาตรา 95/1 หรอบนทกถอยคาท�ผ ใหถอยคามไดมาศาลตามมาตรา 120/1 วรรคสามและวรรคส� หรอบนทกถอยคาตามมาตรา120/2 จะมน -าหนกใหเช�อไดหรอไมเพยงใดน -น ศาลจะตองกระทาดวยความระมดระวงโดยคานงถงสภาพ ลกษณะและแหลงท�มาของพยานบอกเลาหรอบนทกถอยคาน -นดวย 27 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 98 คความฝายใดฝายหน�งจะอางบคคลใดเปนพยานของตนกไดเม�อบคคลน -นเปนผ มความรเช�ยวชาญในศลป วทยาศาสตร การฝมอ การคา หรอการงานท�ทาหรอในกฎหมายตางประเทศ และซ�งความเหนของพยานอาจเปนประโยชนในการวนจฉยช -ขาดขอความในประเดนท -งน -ไมวาพยานจะเปนผ มอาชพในการน -นหรอไม

31

9. ปญหาการเดนเผชญสบ กฎหมายท�เก�ยวของ ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 9928 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 23029 วเคราะห ในคดปาไมและท�ดนน -น การรวบรวมพยานหลกฐานในช -นสอบสวนของพนกงานสอบสวน

กจากดอยเฉพาะขอเทจจรงท�เก�ยวของกบสถานท�เกดเหตเพยงจดเดยว โดยไมมการสอบสวนขอเทจจรงแวดลอมอ�นๆ เชน ขอเทจจรงเร�องการใชประโยชนจากทรพยากรของชมชน ขอมลสภาพแวดลอมบรเวณ ท�เกดเหต สภาพท�ต -งของชมชน เปนตน เม�อคดข -นสการพจารณาของศาลพนกงานอยการมกจะนาสบขอเทจจรงเฉพาะสวนท�ปรากฏในสานวนการสอบสวนเทาน -น ทาใหศาลไมเหนสภาพขอเทจจรงการดารงอยของชมชนท�ใชประโยชน และดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต ซ�งไมอาจพจารณาไดจากพยานเอกสารหรอพยานบคคลเทาน -น แตตองไปเหนสภาพความเปนจรงดวยตนเอง เพราะพยานบคคลท�ชาวบานนาเสนอศาลมกไมใหน -าหนกในการรบฟงเทากบเอกสารราชการหรอพยานบคคลของรฐ 10. ประเดนปญหาเก�ยวเน�องกบการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดน

1) ปญหาคาใชจายในการดาเนนคด วเคราะห คาใชจายท�เปนปญหาท�ผ วจยพบจากการสมภาษณ แบงตามประเภทคดไดดงน - 1. คดอาญา - คาใชจายและคาวชาชพทนายความ

28 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 99 ถาศาลเหนวา จาเปนท�จะตองตรวจบคคล วตถ สถานท�หรอต -งผ เช�ยวชาญตามท�บญญตไวในมาตรา 129 และ 130 เม�อศาลเหนสมควร ไมวาการพจารณาคดจะอยในช -นใด หรอเม�อมคาขอของคความฝายใดภายใตบงคบแหงบทบญญตมาตรา 87 และ88 ใหศาลมอานาจออกคาส�งกาหนดการตรวจหรอการแตงต -งผ เช�ยวชาญเชนวาน -นได

บทบญญตแหงมาตราน -ไมตดสทธของคความในอนท�จะเรยกบคคลผ มความรเช�ยวชาญมาเปนพยานฝายตนได 29 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 230 เม�อคความท�เก�ยวของรองขอหรอเม�อศาลเหนเปนการสมควรศาลอาจเดนเผชญสบพยานหลกฐาน หรอเม�อมเหตจาเปนไมสามารถนาพยานหลกฐานมาสบท�ศาลน -น และการสบพยานหลกฐานโดยวธอ�นไมสามารถกระทาได ศาลมอานาจสงประเดนใหศาลอ�นสบพยานหลกฐานแทน ใหศาลท�รบประเดนมอานาจและหนาท�ดงศาลเดม รวมท -งมอานาจสงประเดนตอไปยงศาลอ�นได

ภายใตบงคบมาตรา 172 และมาตรา 172 ทว ใหสงสานวนหรอสาเนาฟอง สาเนาคา ใหการและเอสารหรอของกลางเทาท�จา เปนใหแกศาลท�รบประเดนเพ�อสบพยานหลกฐาน หากจาเลยตองขงอยในระหวางพจารณาใหผคมขงสงตวจาเลยไปยงศาลท�รบประเดน แตถาจาเลยในกรณตามมาตรา 172 ทว ไมตดใจไปฟงการพจารณาจะย�นคาถามพยานหรอคาแถลงขอใหตรวจพยานหลกฐานกได ใหศาลสบพยานหลกฐานไปตามน -น

เม�อสบพยานหลกฐานตามท�ไดรบมอบหมายเสรจส -นแลว ใหสงถอยคาสานวนพรอมท -งเอกสารหรอของกลางคนศาลเดม

32

- หลกทรพยในการขอปลอยตวช�วคราว ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญามาตรา 110 วรรคสาม ประกอบกบขอบงคบของประธานศาลฎกาวาดวยหลกเกณฑ วธการและเง�อนไขเก�ยวกบการเรยกประกนหรอหลกประกนในการปลอยช�วคราวผ ตองหาหรอจาเลยในคดอาญา พ.ศ. 2548

- คาใชจายในการตอสคดอ�นๆ เชน คาเดนทาง คาท�พก คาคดถายเอกสาร - คาใชจายในการพสจนสทธ เชน คาตรวจสอบรงวดท�ดน คาบรการขอมลภาพถาย

ทางอากาศ คาเดนทางและคาตอบแทนพยานผ เช�ยวชาญ 2. คดแพง - คาใชจายและคาวชาชพทนายความ - คาฤชาธรรมเนยม ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง หมวด 3

คาฤชาธรรมเนยม - คาใชจายในการตอสคดอ�นๆ เชน คาเดนทาง คาท�พก คาคดถายเอกสาร - คาใชจายในการพสจนสทธ เชน คาตรวจสอบรงวดท�ดน คาบรการขอมลภาพถาย

ทางอากาศ คาเดนทางและคาตอบแทนพยานผ เช�ยวชาญ 3. คดปกครอง - คาใชจายและคาวชาชพทนายความ - คาธรรมเนยมศาล ตามพระราชบญญตจดต -งศาลปกครองและวธพจารณาคดปกครอง

พ.ศ.2542 มาตรา 45 วรรคส� - คาใชจายในการตอสคดอ�นๆ เชน คาเดนทาง คาท�พก คาคดถายเอกสาร - คาใชจายในการพสจนสทธ เชน คาตรวจสอบรงวดท�ดน คาบรการขอมลภาพถาย

ทางอากาศ คาเดนทางและคาตอบแทนพยานผ เช�ยวชาญ นอกจากคาใชจายดงกลาวแลวยงมคาใชจายทางออมอนเปนผลกระทบจากการเขาสกระบวนการยตธรรม เชน เม�อถกจบกมในคดอาญาหากถกคมขงระหวางพจารณาคดกจะมผลกระทบตอครอบครว ในเร�องการสญเสยรายไดจากการประกอบอาชพหรอตองกหน -ยมสนมาเพ�อใชตอสคด ซ�งกรณปญหาคาใชจายในการดาเนนคดดงกลาว ผ วจยเหนวาปญหาน -จะตองพจารณาวาสทธในการเขาถงกระบวนการยตธรรมเปนสทธข -นพ -นฐานตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 มาตรา 40 ดงน -น ภาระเร�องคาใชจายในการเขาถงกระบวนการยตธรรม ตองเปนหนาท�ท�รฐตองดาเนนการจดหาใหประชาชนเขาถง อยางเหมาะสมและเปนธรรม เปรยบเทยบไดเชนเดยวกบสทธ ในการศกษาและสทธสขภาพ ซ�งมการพฒนาไปจนถงข -นท�ประชาชนสามารถเขาถงสทธไดอยางเทาเทยมและไมมคาใชจาย เชน เรยนฟร 15 ป หลกประกนสขภาพถวนหนา รกษาฟร เปนตน หรอแมแตคดคมครองผบรโภค และคดแรงงาน กพฒนาไปสข -นไมมคาใชจายในการดาเนนคด ดงน -น ปญหาท�ปรากฏจากคาสมภาษณในงานวจยน - จงเปนภาพสะทอนปญหาของสงคมไทยท�คนจน หรอคนดอยโอกาส

33

ไมสามารถเขาถงกระบวนการยตธรรมไดอยางเทาเทยม เน�องจากคาใชจายเปนตนทนของการเขาถงกระบวนการยตธรรมท�คนจนตองแบกรบ จนกอใหเกดปญหาอ�นตามมาอกมากมาย เชน ปญหาหน -สน ปญหาครอบครว

2) ปญหาอนเกดจากกฎหมายสารบญญต ทนายความสวนใหญเหนตรงกนวาปญหาการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดนน -น ไมอาจ

แกไขไดโดยการปรบปรงแกไขกฎหมายวธพจารณาเพยงอยางเดยว เพราะปญหาท�สาคญประการหน�งคอการท�กฎหมายสารบญญตท�กาหนดสทธ หนาท�อนเปนฐานในการตดสนคดของศาลน -นไมเปนธรรมกบประชาชนหรอเอ -อใหท�ดนกระจกตวอยกบนายทน เชน ประมวลกฎหมายท�ดนไมจากดการถอครองท�ดนของเอกชน สงผลใหท�ดนจานวนมากกระจกตวอยกบนายทนท�ไมไดใชประโยชนท�ดนเพ�อการผลต หรอกรณท� พระราชบญญตปาสงวนแหงชาตใหอานาจรฐในการประกาศพ -นท�โดยไมไดมการตรวจสอบพ -นท�จรงและกาหนดหนาท�ใหประชาชนท�มสทธในท�ดนท�มการประกาศเปนเขตปาสงวนตองย�นคารอง เปนหนงสอเพ�อแสดงสทธของตนภายในระยะเวลาท�กฎหมายกาหนด ถาไมมการดาเนนการถอวาประชาชนสละสทธ ท -งท�ในความเปนจรงแลวเปนการยากท�ประชาชนจะทราบไดวามการประกาศเขตปาสงวนทบท�ดนของตน จงทาใหเสยสทธในท�ดนดงกลาวหรอกลายเปนผกระทาความผดกฎหมาย เปนตน ดงน -นเม�อกฎหมายสารบญญตเปนสวนหน�งท�สรางปญหาจงควรพจารณาแกไขกฎหมายสารบญญตควบคกนไปดวย

ประมวลกฎหมายท�ดน,พระราชบญญตปาไม พ.ศ.2484, พระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ.2507, พระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ.2504, พระราชบญญตสงวนและคมครอง สตวปา พ.ศ.2535 เปนเร�องสทธของปจเจกบคคลและอานาจของรฐในการครอบครองและจดการ โดยไมมบทบญญตใดกลาวถงสทธของชมชนในการถอครอง ซ�งเปนเหตใหยงไมมการบงคบใชใหเปนตามท�รฐธรรมนญรบรองและคมครองไว

3) ปญหาทศนคตของบคลากรในกระบวนการยตธรรม ทนายความสวนใหญ เ หนวา ในการพจารณาคดปาไ มและท� ดนน -น บคลากร ในกระบวนการยตธรรมท -งพนกงานสอบสวน ทนายความ อยการและศาล ยงไมมความรความเขาใจเก�ยวกบโครงสรางปญหาปาไมท�ดน วถชวต จารตประเพณ และวฒนธรรมของชมชนท�อยกบปา วามลกษณะท�แตกตางจากคดอาญาท�วๆ ไป สงผลใหในการดาเนนการเก�ยวกบปญหาปาไมท�ดน บคลากร ท�เก�ยวของมกยดตดกบกฎหมายสารบญญตแตละฉบบและดาเนนการไปตามน -น โดยไมคานงถงกฎหมายรฐธรรมนญท�บญญตรบรองและคมครองสทธชมชนไว ตลอดจนไมใหความสาคญกบบรบทแวดลอมอ�น ๆ ท�นาไปสการดาเนนคด

34

จากการสมภาษณกลมเปาหมายน -น ผ วจยเหนวาเปนปญหาภายในองคกรของกระบวนการยตธรรมท�ตองรบฟงเสยงสะทอนเหลาน - ซ�งแสดงใหเหนวาพฤตการณท�แสดงออกของบคลากรดงกลาว ทาใหเกดความรสกวากระบวนการยตธรรมไมไดอานวยใหบรรลถงความยตธรรมไดอยางแทจรง

บทท� 5

ขอเสนอแนะ

35

บทท� 5 ขอเสนอแนะ

5.1 ขอเสนอในประเดนปญหาเก�ยวกบวธพจารณาคด

1) ปญหาในการแสวงหาพยานหลกฐาน - คาใชจายในการพสจนสทธ เชน คาตรวจสอบรงวดท�ดน คาบรการขอมล

ภาพถายทางอากาศ คาเดนทางและคาตอบแทนพยานผ เช�ยวชาญ - เอกสารสาคญท�จาเปนในการพสจนความจรงในคด เชน สารบบท�ดน แผนท�

ภาพถายทางอากาศ ระวางแผนท� มตคณะรฐมนตร การตรวจสอบเอกสารสทธของเอกชน การตรวจสอบท�เขตปา ฯลฯ สวนใหญอยในความครอบครองของหนวยงานรฐ ซ�งประชาชนเขาถงพยานหลกฐานดงกลาวไดยาก

- ประชาชนกไมรวาตองใชเอกสารใดเพ�อเปนหลกฐานการพสจนสทธ ขอเสนอ : 1.1) ในกรณท�เปนการฟองเพ�อปกปองสาธารณะสมบตของแผนดนท�ประชาชน ใชประโยชนรวมกน ใหมบทบญญตยกเวนคาใชจายในการพสจนพยานหลกฐาน 1.2) การเขาถงพยานหลกฐาน ควรมองคกรหรอหนวยงานท�จะเขามาชวยเหลอประชาชนในการรวบรวมพยานหลกฐานใหแกประชาชนในการตอส คด และมอานาจในการเขาถงพยานหลกฐานราชการไดโดยตรง โดยอาจแกไขเพ�มเตมกรณน -เขาไปใน พระราชบญญตขอมลขาวสารราชการ หรอเพ�มอานาจใหคณะกรรมการขอมลขาวสารฯ ในการเรยกเอกสารราชการมาใหประชาชนโดยตรงหากมกรณพพาทเปนคดความ เปนกรณพเศษไมตองรอเขากระบวนการปกตท�ลาชา หรออาจต -งองคคณะพเศษข -นมาและออกกฎหมายใหมอานาจเลย 1.3) ใหคณะกรรมการขอมลขาวสารใชอานาจตาม พระราชบญญตขอมลขาวสารของทางราชการมาตรา 9 (8) ประกาศกาหนดใหขอมลขาวสารเก�ยวกบการพสจนสทธในปาไมและท�ดน เปนขอมลขาวสารท�ตองจดใหประชาชนเขาตรวจดได เชน ระวางแผนท�ภาพถายทางอากาศ สารบบท�ดน การถอครองท�ดนของบคคล เปนตน 1.4) กรณมประเดนเร�องการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดน ใหศาลมหนาท�ตองเรยกหลกฐานท�เก�ยวของกบการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดน เชน ระวางแผนท�ภาพถายทางอากาศ สารบบท�ดน เปนตน และใหศาลเรยกหนวยงานท�เก�ยวของมาถอยคาประกอบการพจารณาของศาล โดยไมจาเปนตองใหคกรณรองขอ 1.5) กรณท�ศาลไมทราบวาตองใชวธการพสจนอยางไรจงจะไดความจรง ใหศาล มอานาจเรยกผ เช�ยวชาญมาใหความเหนตอศาลถงวธการพสจนสทธ

36

1.6) ใหศาลนาประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 86, 87, 99, 129, 13030 และประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 22631 มาใชอยางเครงครด โดยอาจออกเปนคาแนะนาของประธานศาลฎกาเชนเดยวกบการดาเนนคดส�งแวดลอม

2) ปญหาความไมรและไมเขาใจของชาวบานในเร�องสทธในกระบวนการยตธรรม ประชาชนสวนใหญท�ถกดาเนนคด ขาดความรความเขาใจในการใชสทธตามกฎหมาย

ของตนเองท -งสทธและหนาท�ในข -นตอนกอนพจารณาคดของศาล และในข -นตอนการพจารณาคดของศาล

30 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง

มาตรา 86 เม�อศาลเหนวาพยานหลกฐานใดเปนพยานหลกฐานท�รบฟงไมไดกดหรอเปนพยานหลกฐานท�รบฟงได แตไดย�นฝาฝนตอบทบญญตแหงประมวลกฎหมายน - ใหศาลปฏเสธไมรบพยานหลกฐานน -นไว

เม�อศาลเหนวาพยานหลกฐานใดฟ มเฟอยเกนสมควร หรอประวงใหชกชาหรอไมเก�ยวแกประเดน ใหศาลมอานาจงดการสบพยานหลกฐานเชนวาน -น หรอพยานหลกฐานอ�นตอไป

เม�อศาลเหนวาเพ�อประโยชนแหงความยตธรรมเปนการจาเปนท�จะตองนาพยานหลกฐานอ�นอนเก�ยวกบประเดนในคดมาสบเพ�มเตม ใหศาลทาการสบพยานหลกฐานตอไปซ�งอาจรวมท -งการท�จะเรยกพยานท�สบแลวมาสบใหมดวย โดยไมตองมฝายใดรองขอ

มาตรา 87 หามมใหศาลรบฟงพยานหลกฐานใดเวนแต (1) พยานหลกฐานน -นเก�ยวถงขอเทจจรงท�คความฝายหน�งฝายใดในคดจะตองนาสบ และ (2) คความฝายท�อางพยานหลกฐานไดแสดงความจา นงท�จะอางองพยานหลกฐานน -นดงท�บญญตไวในมาตรา 88 และ 90 แตถาศาลเหนวา เพ�อประโยชนแหงความยตธรรม จาเปนจะตองสบพยานหลกฐานอนสาคญซ�งเก�ยวกบประเดนขอสาคญในคด โดยฝาฝนตอบทบญญตของอนมาตราน - ใหศาลมอานาจรบฟงพยานหลกฐานเชนวาน -นได

มาตรา 99 ถาศาลเหนวา จาเปนท�จะตองตรวจบคคล วตถ สถานท�หรอต -งผ เช�ยวชาญตามท�บญญตไวในมาตรา 129 และ130 เม�อศาลเหนสมควร ไมวาการพจารณาคดจะอยในช -นใด หรอเม�อมคาขอของคความฝายใดภายใตบงคบแหงบทบญญตมาตรา 87 และ 88 ใหศาลมอานาจออกคาส�งกาหนดการตรวจหรอการแตงต -งผ เช�ยวชาญเชนวาน -นได

บทบญญตแหงมาตราน -ไมตดสทธของคความในอนท�จะเรยกบคคลผ มความรเช�ยวชาญมาเปนพยานฝายตนได มาตรา129 ในการท�ศาลจะมคาส�งใหแตงต -งผ เช�ยวชาญดงกลาวมาในมาตรา99 โดยท�ศาลเหนสมควรหรอโดยท�คความฝายใด

ฝายหน�งรองขอน -น (1) การแตงต -งผ เช�ยวชาญเชนวาน -นใหอยในดลพนจของศาล แตศาลจะเรยกคความมาใหตกลงกนกาหนดตวผ เช�ยวชาญท�จะ

แตงต -งน -นกได แตศาลจะบงคบบคคลใดใหเปนผ เช�ยวชาญไมได นอกจากบคคลน -นไดยนยอมลงช�อเปนผ เช�ยวชาญไวในทะเบยนผ เช�ยวชาญของศาลแลว

(2) ผ เช�ยวชาญท�ศาลแตงต -งอาจถกคดคานไดและตองสาบานหรอปฏญาณตนท -งมสทธท�จะไดรบคาธรรมเนยมและรบชดใชคาใชจายท�ไดออกไปตามท�กาหนดไวในกฎกระทรวงวาดวยการน -น

มาตรา130 ผ เช�ยวชาญท�ศาลแตงต -งอาจแสดงความเหนดวยวาจาหรอเปนหนงสอกได แลวแตศาลจะตองการ ถาศาลยงไมเปนท�พอใจในความเหนของผ เช�ยวชาญท�ทาเปนหนงสอน -น หรอเม�อคความฝายใดเรยกรองโดยทาเปนคารอง ใหศาลเรยกใหผ เช�ยวชาญทาความเหนเพ�มเตมเปนหนงสอ หรอเรยกใหมาศาลเพ�ออธบายดวยวาจา หรอใหต -งผ เช�ยวชาญคนอ�นอก

ถาผ เช�ยวชาญท�ศาลต -งจะตองแสดงความเหนดวยวาจาหรอตองมาศาลเพ�ออธบายดวยวาจา ใหนาบทบญญตในลษณะน -วาดวยพยานบคคลมาใชบงคบโดยอนโลม 31 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 226 พยานวตถ พยานเอกสาร หรอพยานบคคลซ�งนาจะพสจนไดวาจาเลยมความผดหรอบรสทธ[ ใหอางเปนพยานหลกฐานได แตตองเปนพยานชนดท�มไดเกดข -นจากการจงใจ มคาม�นสญญา ขเขญ หลอกลวงหรอโดยมชอบประการอ�น และใหสบตามบทบญญตแหงประมวลกฎหมายน -หรอกฎหมายอ�นอนวาดวยการสบพยาน

37

ทาใหประชาชนไมสามารถปกปองสทธตวเองไดอยางเตมท� เชน สทธท�จะใหการปฏเสธ สทธในการมทนายความ สทธในการมลาม สทธในการขอปลอยตวช�วคราว เปนตน ขอเสนอ : เสนอใหมองคกรระดบประเทศ ทาหนาท�สงเสรมการใหความรทางกฎหมายแกประชาชน โดยใหมกองทนสนบสนนงบประมาณใหแกองคกรชวยเหลอประชาชนทางกฎหมายท�ไมแสวงหากาไร เพ�อดาเนนการตามภารกจดงกลาวดวย

3) ปญหาการเขาไมถงสทธในกระบวนการยตธรรมเน�องจากอปสรรคทางภาษา ประชาชนสวนใหญท�ถกดาเนนคดยงไมสามารถเขาใจภาษากฎหมายหรอภาษาราชการ

ท�หนวยงานรฐใช โดยเฉพาะกลมชาตพนธ ทาใหเกดความเขาใจท�ผดพลาดและนาไปสการไมสามารถ ใชสทธ หรอปกปองสทธของตนเองไดตามความเปนจรง เชน ชาวบานไมเขาใจวาการรบสารภาพหมายความวาอยางไร และผลท�ตามมาเปนอยางไร หรอไมเขาใจขอกลาวหาตามคาฟองทาใหไมสามารถปกปองหรอใหการโตแยงคดคานได เปนตน

ขอเสนอ : 3.1) ใหมการจดหาลามอยางครอบคลมเพยงพอ โดยเฉพาะภาษาถ�นและใหมระบบการ

พฒนาลามใหมคณภาพท -งดานภาษาและความรทางกฎหมาย 3.2) ในคดแพงเก�ยวกบปาไมและท�ดน ควรกาหนดใหเปนหนาท�ของรฐในการจดหาลาม

ใหแกคความเชนเดยวกบคดอาญา

4) ปญหาความไมชดเจนเร�องเขตอานาจระหวางศาลยตธรรมและศาลปกครอง ในคดเก�ยวกบท�ดนสาธารณะ

ขอเสนอ : เม�อพจารณาจากลกษณะคดท�มการฟองเพกถอนเอกสารสทธท�ออกทบท�ดนสาธารณะ

หรอฟองวามการกาหนดเขตท�ดนของรฐทบท�ดนเอกชนโดยมชอบดวยกฎหมาย ถอเปนการฟองเก�ยวกบการกระทาทางปกครอง คดประเภทน -จงควรอยในเขตอานาจของศาลปกครอง ดงน -น รฐควรออกกฎหมายกาหนดใหคดพพาทในลกษณะดงกลาวอยในเขตอานาจศาลปกครองใหชดเจน

5) ปญหาความไมชดเจนเร� องอานาจฟองของประชาชนในคดเก� ยวกบท�ดนสาธารณะในศาลยตธรรม

38

ขอเสนอ : ใหรฐออกฎหมายวธพจารณาท�กาหนดใหประชาชนท�รวมตวกนเปนชมชนและสทธของบคคลในฐานะปจเจกตามรฐธรรมนญฯ พ.ศ.2550 มาตรา 66 และ 67 มอานาจฟอง เพ�อปกปองท�ดนและทรพยสนสาธารณะได

6) ปญหาภาระการพสจน ขอเสนอ :

ในคดอาญา 6.1) เก�ยวกบปาไมท�ดนท�มการยกเร�องสทธชมชนตามรฐธรรมนญข -นเปนประเดนโตแยง ในคดใหพนกงานสอบสวนมหนาท�รวบรวมพยานหลกฐานท -งปวงท�เก�ยวกบสทธชมชนตามรฐธรรมนญฯ ประกอบในการพจารณาส�งคด หากไมมการดาเนนการดงกลาว ถอวา การสอบสวนไมชอบดวยกฎหมาย

6.2) ในการส�งฟองคดของอยการ ใหพนกงานอยการนาขอเทจจรงเก�ยวกบสทธชมชน มาประกอบการฟองคด และแนบตดทายฟองดวย

6.3) ในการพจารณารบฟองของศาล หากพนกงานอยการไมนาขอเทจจรงเก�ยวกบสทธชมชนมาประกอบการฟองคด และแนบตดทายฟอง ใหศาลมอานาจเรยกใหพนกงานอยการสงพยานหลกฐานเก�ยวกบสทธชมชนมายงศาล ประกอบการพจารณาในช -นตรวจคาฟองได

ในคดแพง การพสจนเปนภาระรวมกนของทกฝาย ศาลตองมบทบาทเชงรกในการแสวงหาขอเทจจรง

นอกจากพยานหลกฐานท�คความนาสบเชน ใหศาลซกถามพยานเพ�มเตมหรอเรยกพยานหลกฐานมาสบเอง 7) ปญหาการรบฟงและช�งน 5าหนกพยานหลกฐาน ขอเสนอ : ท -งในคดแพงและคดอาญา ในกระบวนการพจารณาคดปาไมท�ดนใหยกเวนขอสนนษฐาน

ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 127 มาใช เพ�อเปดชองใหท -งสองฝายนาสบพสจนสทธไดอยางเทาเทยมกน

8) ปญหาพยานผเช�ยวชาญ ขอเสนอ :

ศาลควรมการจดทาบญชรายช�อผ เช�ยวชาญท�เก�ยวกบการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดนอยางครอบคลม และประกาศใหสาธารณชนเขาถงงาย

39

9) ปญหาการเดนเผชญสบ ขอเสนอ : ในคดปาไมท�ดนท�มการยกเร�องสทธชมชนตามรฐธรรมนญข -นเปนประเดนโตแยงในคดใหศาลนามาตรการตาง ๆ ในประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง โดยเฉพาะการเดนเผชญสบตาม ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา 99 มาใชในการแสวงหาขอเทจจรง 5.2 ขอเสนอท�เก�ยวเน�องกบปญหาการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดน

1) ปญหาคาใชจายในการดาเนนคด ขอเสนอ : 1.1) การเขาถงกระบวนการยตธรรมเปนสทธข -นพ -นฐานเชนเดยวกบสทธทางสขภาพ

การศกษา ขอเสนอคอรฐตองจดใหประชาชนเขาถงได โดยเสนอใหกฎหมายใหความชวยเหลอประชาชนทางกฎหมาย และใหมกองทน

1.2) ปญหาเ ร� องคา ใ ชจ าย รฐธรรมนญฯ กาหนดให เ ปนหนาท� ของ รฐ ตองใ ห ความชวยเหลอประชาชนในการเขาถงกระบวนการยตธรรม เปรยบเทยบเฉกเชนเดยวกบหลกประกนสขภาพ ท�ปจจบนรฐกสามารถพฒนาหลกประกนสขภาพไปถงข -นรกษาฟร มพระราชบญญตสขภาพแหงชาตฯ ขอเสนอคอใหมการปรบปรงระบบการชวยเหลอประชาชนทางกฎหมายใหเปนระบบเดยว โดยมกองทนฯ ท�บรหารจดการโดยองคกรท�เปนอสระ หรอจดใหมพระราชบญญตหลกประกนความยตธรรมฯ ข -น คลายๆ กบ พระราชบญญตหลกประกนสขภาพ เพ�อบรณการการชวยเหลอประชาชนทางกฎหมายใหเปนระบบและมมาตรฐานเดยวกนท�วประเทศเพ�อสรางหลกประกนในการเขาถงความยตธรรมของประชาชน ไมวาจะเปนเร�องคาใชจายในการดาเนนคดทกประเภท จดหาทนายความ มกองทนประกนตว

1.3) คาฤชาธรรมเนยมในคดปาไมและท�ดนกรณท�ชาวบานฟองนายทน เปนสทธทางแพง จงควรไดรบการยกเวนเชนเดยวกบคดแรงงาน หรอคดผบรโภคในกรณท�ผบรโภคฟองผประกอบการกไมตองเสยคาฤชาธรรมเนยม หลกการน -มในระบบกฎหมายดงกลาวขางตน ซ�งทาใหไมตองมการย�นขอยกเวนคาธรรมเนยมศาลและไมข -นอยกบดลพนจศาลเชนกรณท�วไป 1.4) สทธในการไดรบการปลอยตวช�วคราว เปนสทธมนษยชนและสทธในกระบวนการยตธรรมตามรฐธรรมนญ ตองยกเลกระบบย�ตอก และตองพจารณาเร�องการปลอยตวเปนเร�องสทธท�ประชาชนตองไดรบกอน หากตองการควบคมตวหรอกกตวไว รฐมหนาท�ตองแสดงหลกฐานท�ชดแจงและมเหตผลท�เพยงพอวาการปลอยตวจะเกดความเสยหาย หากรฐแสดงหลกฐานไมไดหรอไมมเหตผลเพยงพอจะตองใหประชาชนไดรบสทธในการปลอยตวโดยไมมเง�อนไข หรอหลกประกนใดๆ เชน พนกงานสอบสวนจะตองนาหลกฐานย�นตอศาลเพ�อขอใหควบคมตวหรอคมขงผ ตองหาหรอจาเลยไว และศาลตองใหผ ตองหาหรอจาเลยมสทธคดคาน หากพนกงานสอบสวนนาสบถงความจาเปนไมได ศาลกตองปลอยตวจาเลยหรอ

40

ผ ตองหาไปโดยไมมหลกประกนหรอมหลกประกนกไดตามความเหมาะสมแตละคด และหลกประกนน -นจะตองไมจากดแตเพยงหลกทรพยท�ตราคาเปนเงนได หรอบคคลท�เปนขาราชการเทาน -น ตองเปดใหสามารถย�นหลกประกนอ�นๆ ท�มากกวาหลกทรพยและขาราชการ เชน ผ นาชมชน เครอขายองคกร สมาคม ฯลฯ ท�จะเขามาเปนหลกประกนไดดวย นอกจากการปลอยตวเปนสทธแลว ยงตองคานงถงไดรบการสนนษฐานวาบรสทธ[และจะปฏบตตอบคคลเสมอนกระทาความผดไมได

2) ปญหาอนเกดจากกฎหมายสารบญญต

ทนายความสวนใหญเหนตรงกนวาปญหาการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดนน -น ไมอาจแกไขไดโดยการปรบปรงแกไขกฎหมายวธพจารณาเพยงอยางเดยว เพราะปญหาท�สาคญประการหน�งคอการท�กฎหมายสารบญญตท�กาหนดสทธ หนาท�อนเปนฐานในการตดสนคดของศาลน -นไมเปนธรรมกบประชาชนหรอเอ -อใหท�ดนกระจกตวอยกบนายทน เชน ประมวลกฎหมายท�ดนไมจากดการถอครองท�ดนของเอกชน สงผลใหท�ดนจานวนมากกระจกตวอยกบนายทนท�ไมไดใชประโยชนท�ดนเพ�อการผลต หรอกรณท� พระราชบญญตปาสงวนแหงชาตใหอานาจรฐในการประกาศพ -นท�โดยไมไดมการตรวจสอบพ -นท�จรงและกาหนดหนาท�ใหประชาชนท�มสทธในท�ดนท�มการประกาศเปนเขตปาสงวนตองย�นคารองเปนหนงสอเพ�อแสดงสทธของตนภายในระยะเวลาท�กฎหมายกาหนด ถาไมมการดาเนนการถอวาประชาชนสละสทธ ท -งท�ในความเปนจรงแลวเปนการยากท�ประชาชนจะทราบไดวามการประกาศเขตปาสงวนทบท�ดนของตน จงทาใหเสยสทธในท�ดนดงกลาวหรอกลายเปนผ กระทาผดกฎหมาย เปนตน ดงน -นเม�อกฎหมาย สารบญญตเปนสวนหน�งท�สรางปญหาจงควรพจารณาแกไขกฎหมายสารบญญตควบคกนไปดวย

ขอเสนอ : ควรมการปรบปรงแกไขกฎหมาย ประมวลกฎหมายท�ดน , พระราชบญญตปาไม พ.ศ.

2484, พระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ.2507, พระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ.2504 และพระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ.2535 ใหรบรองสทธชมชนตามรฐธรรมนญ และใหแกไขเร�องบกรก กนสรางแผวถางฯ วาหากพสจนไดวามการต -งชมชนอาศยอยและการใชประโยชนจากปาน -นเปนไปตามสทธชมชนท�ไดรบการรบรองโดยชมชนใหถอวาไมมความผด

3) ปญหาทศนคตของบคลากรในกระบวนการยตธรรม ทนายความสวนใหญ เ หนวา ในการพจารณาคดปาไ มและท� ดนน -น บคลากร

ในกระบวนการยตธรรมท -ง พนกงานสอบสวน ทนายความ อยการและศาล ยงไมมความรความเขาใจเก�ยวกบโครงสรางปญหาปาไมท�ดน วถชวต จารตประเพณ และวฒนธรรมของชมชนท�อยกบปา วามลกษณะท�แตกตางจากคดอาญาท�วๆ ไป สงผลใหการดาเนนการเก�ยวกบปญหาปาไมท�ดนบคลากร ท�เก�ยวของมกยดตดกบกฎหมายสารบญญตแตละฉบบและดาเนนการไปตามน -น โดยไมคานงถงกฎหมาย

41

รฐธรรมนญท�บญญตรบรองและคมครองสทธชมชนไว ตลอดจนไมใหความสาคญกบบรบทแวดลอมอ�น ๆ ท�นาไปสการดาเนนคด

ขอเสนอ : ผ วจยเหนวาหากไดมกระบวนการจดใหบคลากรในกระบวนการยตธรรมไดเรยนรวถชวตของชาวบาน และศกษาสภาพปญหาความเปนจรงเก�ยวกบความไมเปนธรรมในสงคมใหมากข -น ไมยดตดอยเพยงตวบทกฎหมาย แตควรมงสการแสวงหาความยตธรรม และควรมองคความรความเขาใจ สาเหตของปญหาเร�องปาไมและท�ดนมากกวาความรทางกฎหมาย

5.3 รางพระราชบญญตวธพจารณาคดส�งแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต ประกอบรายงานการวจยโครงการการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดน

จากขอเสนอตามขอ 5.1 และ 5.2 นกวจยไดแปลงขอเสนอดงกลาวออกมาเปนรางพระราชบญญตวธพจารณาคดส�งแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต หมวดวาดวยวธพจารณาคดท�ดนและปาไม เพ�อเปนตนรางใหผ ท� เ ก� ยวของนาไปพฒนาเปนรางว ธพจารณาคดส� งแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตท�สมบรณ เพ�อผลกดนใหเปนกฎหมายและมผลบงคบใชตอไป ดงมเน -อหาตอไปน -

(ราง)

พระราชบญญตวธพจารณาคดส�งแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต หมวดท�......

วาดวยวธพจารณาคดท�ดนและปาไม สวนท� 1

หลกท�วไป

มาตรา 1 ในพระราชบญญตน - “คดท�ดนและปาไม” หมายความวา (1) คดแพงท�พพาทเก�ยวกบสทธในการอนรกษ การจดการ บารงรกษาหรอไดประโยชนจากท�ดนและปาไมของชมชน รวมท -งพพาทเก�ยวกบกรรมสทธ[ สทธครอบครองท�ไดมาโดยกฎหมายท�ดนและกฎหมายอ�น (2) คดอาญาท�เกดจากการกระทาความผดตามประมวลกฎหมายอาญา ประมวลกฎหมายท�ดน และกฎหมายอ�นท�เก�ยวกบท�ดนและปาไมทกฉบบ

42

“สทธชมชน” หมายความวา สทธชมชนตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2550 มาตรา 66 “ชมชน” หมายความวา ถ�นฐานท�อย ของกลมคน ถ�นฐานน -มพ -นท�อางองได และกลมคน น -มการอยอาศยรวมกน มการทากจกรรม เรยนร ตดตอส�อสาร รวมมอและพ�งพา อาศยกน มวฒนธรรมและภมปญญาประจาถ�น มจตวญญาณและ ความผกพนอยกบ พ -นท�แหงน -น อยภายใตการปกครองเดยวกน มาตรา 2 ในการพจารณาพพากษาคดท�ดนและปาไม ใหศาลคานงถงความเปนธรรมทางสงคม (Social Justice) กบความเปนธรรมทางส�งแวดลอมและนเวศ (Environmental and Ecological Justice) รวมถงใหคานงถงสทธของชมชนและบคคลในการมสวนรวมในการอนรกษ ในการจดการ บารงรกษาหรอไดประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอมและความหลากหลายทางชวภาพ รวมท -งสทธท�จะดารงชพอยไดอยางปกตและตอเน�องในส�งแวดลอมท�จะไมกอใหเกดอนตรายตอสขภาพอนามย สวสดภาพหรอคณภาพชวตของตน ตามรฐธรรมนญไทย ควบคกนไป มาตรา 3 ในคดอาญาท�เปนคดท�ดนและปาไมตามความหมายในมาตรา 1 และผ ตองหาหรอจาเลยในคดไดยกสทธชมชนตามรฐธรรมนญข -นโตแยงตอสให (1) ใหพนกงานสอบสวนผ มอานาจและหนาท�ในการสอบสวนคดอาญาทาการสอบสวนขอเทจจรงเก�ยวกบสทธชมชนท�ผ ตองหากลาวอาง โดยใหทาการสอบคาใหการของผ ตองหา ผ นาชมชน ผใหญบาน กานน สมาชกองคการบรหารสวนทองถ�นท�ชมชนอยในเขตรบผดชอบ รวมท -งพยานหลกฐานอ�นท�ผ ตองหาอางเปนพยานประกอบการพจารณาส�งคด เม�อพนกงานสอบสวนสรปสานวนคดและมคาส�งฟองหรอไมฟองคดแลว ใหพนกงานสอบสวนสงพยานหลกฐานท -งหมดท�เก�ยวกบสทธชมชนไปยงพนกงานอยการดวย (2) ใหพนกงานอยการพจารณาขอเทจจรงและพยานหลกฐานเก�ยวกบสทธชมชนท�พนกงานสอบสวนรวบรวมสงมาพรอมสานวนคดประกอบการส�งคดดวย หากพบวาพนกงานสอบสวนไมไดสอบสวนในประเดนน -ไว ใหพนกงานอยการสงสานวนกลบไปใหพนกงานสอบสวนดาเนนการสอบสวนใหมหรอมคาส�งใหพนกงานสอบสวนทาการสอบสวนเพ�มเตมในประเดนน -อกคร -งกอนจะพจารณาส�งคด (3) หากพนกงานอยการมความเหนส�งฟอง ในการฟองคดตอศาลใหพนกงานอยการสงพยานหลกฐานท�เก�ยวกบสทธชมชนในสานวนคดไปพรอมกบคาฟองในวนย�นฟองดวย (4) เม�อศาลรบคาฟองของพนกงานอยการแลว กอนมคาส�งใหศาลพจารณาพยานหลกฐานท�เก�ยวกบสทธชมชนท�สงมาพรอมคาฟอง หากศาลเหนวาขอเทจจรงตามฟองและพยานหลกฐานเก�ยวกบสทธชมชนท�สงมายงไมชดแจง ใหศาลมคาส�งคนคาฟองและพยานหลกฐานท�สงมาพรอมคาฟองใหพนกงานอยการทาการสอบสวนเพ�มเตมและใหมาย�นฟองใหมพรอมพยานหลกฐาน

43

มาตรา 4 ในคดอาญาท�เก�ยวกบคดท�ดนและปาไมท�มการยกสทธชมชนข -นเปนประเดนตอส เม�อมคารองขอใหปลอยตวช�วคราว ใหปฏบตดงน - (1) ในช -นสอบสวนใหพนกงานสอบสวนมคาส�งอนญาตใหปลอยตวผ ตองหาช�วคราวในระหวางสอบสวนโดยไมตองมประกนหรอหลกประกน โดยใหผ ตองหามารายงานตวตามท�พนกงานสอบสวนกาหนดจนกวาการสอบสวนจะแลวเสรจ (2) ในช -นพนกงานอยการ ใหพนกงานอยการมคาส�งอนญาตใหปลอยตวผ ตองหาช�วคราวในระหวางพจารณาส�งคด โดยไมตองมประกนหรอหลกประกน โดยใหผ ตองหามารายงานตวตามท�พนกงานอยการกาหนดจนกวาการพจารณาจะแลวเสรจ (3) ในช -นพจารณาของศาลช -นตน ศาลอทธรณและศาลฎกา ใหศาลมคาส�งอนญาตใหปลอยตวจาเลยช�วคราวในระหวางพจารณาคด โดยไมตองมประกนหรอหลกประกน โดยใหผ ตองหามาศาลตามกาหนดนดหรอตามท�ศาลจะกาหนดจนกวาการพจารณาคดจะแลวเสรจ หากผ ตองหาไมปฏบตตามคาส�งใหมารายงานตวของพนกงานสอบสวนตาม (1) และใหพนกงานสอบสวนย�นคารองตอศาลใหออกหมายจบตวผ ตองหามาศาล หากผ ตองหามารายงานตวตามกาหนดตามคาส�งพนกงานสอบสวนหรอคาส�งของพนกงานอยการตาม (1) และ (2) ใหพนกงานสอบสวนหรอพนกงานอยการย�นคารองตอศาลใหศาลออกหมายเรยกหรอหมายจบจาเลยใหมาศาลเพ�อไตสวน และใหศาลมคาส�งตามท�เหนสมควรวาเหนควรใหปลอยตวช�วคราวเชนเดม หรอใหปลอยตวช�วคราวโดยมประกนหรอหลกประกน หรอใหมคาส�งคมขงไวระหวางสอบสวนกได หากจาเลยไมมาศาลตามกาหนดนด ใหศาลมคาส�งใหออกหมายเรยกหรอหมายจบจาเลยใหมาศาลเพ�อไตสวน และใหศาลมคาส�งตามท�เหนสมควรวาเหนควรใหปลอยตวช�วคราวเชนเดม หรอใหปลอยตวช�วคราวโดยมประกนหรอหลกประกน หรอใหมคาส�งคมขงไวระหวางสอบสวนกได มาตรา 5 ในคดท�ดนและปาไมท�เก�ยวของกบประโยชนสาธารณะของชมชน ไมวาคดแพงหรอคดอาญาให

(๑) บคคลในชมชนหรอตวแทนมอานาจฟองคดท�เก�ยวของกบท�ดนและปาไมได (๒) องคกรพฒนาเอกชนท�มวตถประสงคเพ�อการอนรกษท�ดนและปาไมฟองคดปาไมและ

ท�ดนได แมไมไดมภมลาเนาอยในพ -นท�พพาท ในการพจารณาเร� องอานาจฟอง ใหศาลคานงถงสทธของบคคลท�จะไดประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและความหลากหลายทางชวภาพ รวมท -งสทธท�จะดารงชพอยไดอยางปกตและตอเน�อง

44

ในส�งแวดลอมท�จะไมกอใหเกดอนตรายตอสขภาพอนามย สวสดภาพ หรอคณภาพชวตของตน ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

คาเสยหายท�ไดในคดแพง ใหนามาฟ-นฟสภาพทรพยากรท�ดนและปาไมอนเปนประโยชนสาธารณะน -นๆ

มาตรา 6 ในคดท�ดนและปาไมท� เก�ยวของกบประโยชนสาธารณะ ใหศาลทาหนาท�ไตสวนคนหาพยานหลกฐานในเชงรก เพ�อใหไดความจรงอยางถกตองและสมบรณ โดยใหศาลนาบทบญญตในประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา 86, 87, 99, 129,130 และบทบญญตในประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญามาตรา 226 มาใชอยางเครงครด โดยใหเปนไปตามคาแนะนาของประธานศาลฎกา กรณท�ประเดนโตแยงในคดมเหตตองมการพสจนสทธเก�ยวกบปาไมและท�ดน ใหศาลเรยกพยานหลกฐานเก�ยวกบการพสจน เชน ระวางแผนท�ภาพถายทางอากาศ สารบบท�ดนท�เก�ยวของ เปนตนและใหศาลเรยกหนวยงานท�เก�ยวของมาใหถอยคาตอศาลประกอบการพจารณาได โดยคความไมจาตองรองขอ มาตรา 7 ในคดท�ดนและปาไมท�เก�ยวของกบสทธชมชนหรอประโยชนสาธารณะ ใหศาลออกเผชญสบเพ�อใหไดขอเทจจรงโดยชดแจง สาหรบคดท�ดนและปาไมท�เปนขอพพาททางแพงท�วไป ศาลพงออกเผชญสบไดตามความเหมาะสมเพ�อประโยชนแหงความยตธรรม มาตรา 8 หากคดใดเปนขอพพาทระหวางเอกชน แตมประเดนวาท�ดนหรอปาไมน -นอาจเปนทรพยสนของรฐหรอเปนคดเพ�อประโยชนสาธารณะอ�นๆ เชน ขอพพาทเก�ยวกบการบกรกท�ปา ท�รมน -าท�ชายหาด หรอการบกรกท�สาธารณประโยชน ใหศาลเรยกหนวยงานท�ดแลรกษาพ -นท�น -นๆ เขามาเปนคความ เพ�อพสจนความจรงใหถงท�สด มาตรา 9 การดาเนนการทางศาลตามพระราชบญญตน - ใหไดรบยกเวนคาฤชาธรรมเนยม

สวนท� 2 พยานผเช�ยวชาญและผเช�ยวชาญศาลในคดปาไมท�ดน

มาตรา 10 ในกรณท�มความจาเปนเพ�อการพสจนความจรง ใหศาลต -งผ เช�ยวชาญดานปาไมและท�ดน เพ�อใหความเหนตอศาลถงวธกาพสจนความจรง และรวมพสจนคดได โดยผ เช�ยวชาญมสทธในการเขาถงเอกสารและขอมลท�จาเปนในคด เพ�อใหมขอมลเพยงพอในการเสนอความเหนได

45

มาตรา 11 ในกรณท�รฐเปนคความ การต -งผ เช�ยวชาญจากหนวยงานของรฐ จกตองคานงถงความเปนกลางของผ ท�เก�ยวของดวย มาตรา 12 ในกรณท�มประเดนเก�ยวกบธรรมเนยมปฏบตของทองถ�น ใหมพยานผ เช�ยวชาญหรอผ เช�ยวชาญศาลดานน -นๆ เขารวมหาขอเทจจรงในคดดวย มาตรา 13 ในการพจารณาคดปาไมและท�ดนไมใหศาลนาขอสนนษฐานเร�องความแทจรงและถกตองของเอกสารมหาชนตามท�บญญตไวในประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา 127 มาใช เพ�อเปดชองใหคความท -งสองฝายสามารถนาสบพสจนขอเทจจรงไดอยางเทาเทยมกน

สวนท� 3 นตวทยาศาสตรเก�ยวกบปาไมและท�ดน

มาตรา 14 ในคดท�มปญหาเร�องแนวเขตท�ดน การใชแผนท�ทางอากาศ จกตองดาเนนการอยางจรงจง เพ�อใหมการพสจนแนวเขตของพ -นท�อยางถกตอง โดยสารวจพกดและรหสพ -นท�ท�ถกตอง

สวนท� 4 การพฒนาระบบขอมลคดปาไมท�ดน

มาตรา 15 ใหสานกงานศาลยตธรรมจดใหมการเกบขอมลดานคดปาไมท�ดน ในประเดนท�เก�ยวของดงตอไปน -

(๑) ขอมลดานการกระทาความผด และการกระทาผดซ -า (๒) ขอมลของผกระทาความผด (๓) ขอมลพ -นท�พพาท (๔) ขอมลดานพยานผ เช�ยวชาญและผ เช�ยวชาญ

มาตรา 16 ใหศาลจดทาและข -นบญชผ เช�ยวชาญดานการพสจนสทธดานปาไมและท�ดนโดยใหมการตดประกาศและเผยแพรใหประชาชนสามารถเขาถงขอมลไดโดยสะดวก

ภาคผนวก

ภาคผนวก 1

บทสมภาษณทนายความ นกพฒนาเอกชน

และชาวบานท�เก�ยวของกบคดปาไมและท�ดน

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

1. ขอมลสวนตว

ช�อ-นามสกล นายสทน บรมเจต อาย 54 ป

องคกร _รองประธานคณะกรรมการสทธมนษยชน สภาทนายความ__

พ %นท�การทางาน (จงหวด) _พ %นท�ภาคใต

ประเดนการตอสในพ %นท�/ วตถแหงคด

� ท�ดนสาธารณะ หรอท�ราชพสด

� ท�ดนเอกชน

� การจดการสวนปาของรฐหรอเอกชน

� อ�น ๆ _______________________

ประสบการณเก�ยวของกบคดปาไมและท�ดน ประมาณ 10 ป

2. ขอมลท�วไปในการทางานดานคดปาไมท�ดน

2.1 ทานทางานในองคกรหรอดานคดปาไมท�ดนต "งแตเม�อป พ.ศ.ใด และมหนาท�ใด

ทางานในสภาทนายความต %งแตป 2544 ในฐานะอนกรรมการคดสทธมนษยชนสภาทนายความ ปจจบน

เปนรองประธานคณะกรรมการสทธมนษยชนสภาทนายความ มหนาท�ใหความชวยเหลอทางกฎหมายแก

ประชาชนท�ถกละเมดสทธมนษยชนท�รองเรยนมายงสภาทนายความ

2.2 ทานคดวาโครงสรางของปญหาปาไมท�ดน คอ

โครงสรางปญหาปาไมและท�ดนมท�มาจากวฒนธรมและประวตศาสตร โดยสมยสมบรณาญาสทธราชย

น %นท�ดนเปนของพระมหากษตรย ประชาชนในทองถ�นไมมสวนรวมในการจดสรรหรอจดการทรพยากรปาไม

และท�ดนแตอยางใดโดยเฉพาะชาวเขาหรอชาวเลแมแตประชาชนท�เคยทามาหากนในพ %นท�มากอนหรอแมแตม

48

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

การจดต %งเปนชมชนมทะเบยนบานท %งชมชนกไมมสทธ แมตอมาในป 2475 มการเปล�ยนแปลงการปกครอง

เปนระบอบประชาธปไตย แตแนวคดท�วาท�ดนเปนของรฐและถกจดการโดยศนยกลางกยงสบทอดมาไม

เปล�ยนแปลง ประมวลกฎหมายท�ดนซ�งลอกมาจากระบบกฎหมายของตางประเทศน %นแมในชวงแรกท�มการ

ประกาศใชจะคอนขางกาวหนาเพราะมการจากดการถอครองท�ดนของประชาชนเชน ท�ดนเกษตรกรรมถอครอง

ไดไมเกนคนละ 50 ไร อนแปนการจากดการถอครองซ�งผ ท�ตองการถอครองเกนตองไปขออนญาต อยางไรก

ตามตอมาบทบญญตในสวนดงกลาวกถกแกไขจนขอจากดดงกลาวหมดไป ประชาชนสามารถถอครองท�ดนได

อยางไมมขอจากด นอกจากน %ระบบกฎหมายท�เปนอยกไมเอ %อตอประชาชนท�วไป เพราะระบบจดแจงการ

ครอบครองท�กฎหมายกาหนดใหประชาชนท�ตองการเอกสารสทธเพ�อแสดงสทธของตนตองไปแจงการ

ครอบครองตอทางการน %นไมเอ %อตอประชาชนท�วไป แตเอ %อตอผ มอานาจในบานเมองเทาน %น ประชาชนจานวน

มากจงถกกดกนออกจากท�ดนของตน เพราะไมไปแจงการครอบครอง

ความพยายามของรฐบาลชดน %กเปนไปในแนวทางท�ดในเร�องการออกโฉนดชมชน หรอความพยายามท�จะ

ออกกฎหมายยกเลกการสงวนหวงหามของรฐหากไปพบหรอพสจนไดวาเปนชมชนอยอาศย ซ�งนาจะผาน

เพราะท %งฝายคานและรฐบาลไมมใครคดคาน

2.2 ทานมวธการดาเนนคดปาไมท�ดนอยางไร

คดท�ดนน %นระบบกฎหมายของเราใชระบบกลาวหา คอผ ใดกลาวอางผ น %นนาสบ ประชาชนเขาถง

กระบวนการยตธรรมไดนอย เชนในการสบพยานน %นถาใหเขาเลาใหทนายฟงเขาเลาไดแตถาตองใหไปเบก

ความในศาลเขากไมถนด หรอการรวบรวมพยานหลกฐานและการนาเสนออยางเปนระบบประชาชนกไม

ชานาญ ระบบการถายทอดความรของชมชนมกเปนแบบวาจา ดงน %นพยานหลกฐานท�จะเปนประโยชนในการ

พสจนคดจรงๆ จงเปนพยานทางชววทยา เชน ตนไมท�อยในชมชน กจะเปนหลกฐานท�ยนยนวาชมชนอยในพ %นท�

ดงกลาวมานานเพยงใด โดยตองใชพยานผ เช�ยวชาญมาชวย

ทนายสวนใหญคอนขางเคยชนกบระบบท�ลกความเปนผจดหาขอมลให ทนายมหนาท�นาเสนอตอศาล แต

การดาเนนคดปาไมท�ดนมนตองการระบบทนายท�ตองทาหนาท�รวมในการชวยสบคนขอเทจจรง ตองมองคกร

พฒนาเอกชนเขามาชวยเหลอในการดาเนนคดดวยเพราะตองมการสมพนธกบประชาชนหรอชมชน ซ�งทนาย

49

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

จะมขอจากด องคกรพฒนาเอกชนจะทาไดด โดยการแสวงหาพยานหลกฐานตองมหลายมต จงตองมทม

องคกรพฒนาเอกชนชวยเหลอ

พอไดพยานหลกฐานแลว กมการดาเนนการสองทางคอ 1) ทางบรหาร คอ เรยกรองกบรฐบาลใหแกไข

ปญหา ไดบางไมไดบางแลวแตกรณ 2) ทางคด ชาวบานมกเสยเปรยบเพราะนกกฎหมายมกยดถอกบเอกสาร

เชน ศาลมกเช�อถอเอกสารราชการเชน โฉนดหรอน.ส.3 ท %งท�กฎหมายเปดชองใหเช�อไดท %งสองฝายเปนขอ

สนนษฐานไมเดดขาด

3. ขอมลเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน

3.1 ปญหาอปสรรคในการดาเนนคดปาไมท�ดน คอ (กรณาพจารณาตอบตามหวขอดงน ")

3.1.1 การเขาถงกระบวนการยตธรรม

- ลกษณะของผเสยหาย กรณเปนโจทก

เปนโจทกมกเปนกรณปจเจก แตถาเปนชมชนไมม เพราะเขามกไมคดถงเร�องการถอกรรมสทธIอะไร เขา

มองเพยงการใชประโยชน คดสวนใหญชมชนจะถกฟอง

- ลกษณะของผละเมด กรณเปนผตองหาหรอจาเลย

เปนชมชนท�ถกดาเนนคดจากท %งหนวยงานรฐและเอกชนท %งคดแพงและคดอาญา สวนใหญเปนชมชนท�

ไมใหความสาคญกบเอกสารสทธI มองเพยงการใชประโยชนในพ %นท� เม�อมขอโตแยงจงมกเสยเปรยบในทางคด

เสมอ กรณท�ชดเจนเชน ชาวเขา ชาวเล

- เหตการณและสาเหตในคด

สาเหตของปญหาสบเน�องมาจากความลมสลายของชนบททาใหคนชนบทหล�งไหลกนเขามาอยในเมอง

เขาบกเบกพ %นท�ซ�งสวนใหญพ %นท�ในเมองเปนท�เอกชนไมมคนสนใจจะพฒนา จนเกดเปนชมชนแออดหลายๆแหง

และประชาชนท�เขาไปเขาเหนวาเขาไมใชผบกรกแตเปนผบกเบก เม�อเวลาผานไปเอกชนเศรษฐกจดข %นซ�งเปนผ ถอ

50

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

กรรมสทธIในท�ดนกดาเนนการขบไลและไลร %อบานเรอนในชมชนแออดและเกดความรนแรงข %นในหลายกรณ แต

ประชาชนสวนใหญแมจะมสทธในการอางการครอบครองแตเขากเคารพไมไดใชสทธตอสแตอยางใด พอถกไลจาก

ท�หน�งกไปบกรกท�ใหม ซ�งแตกอนการไลร %อมลกษณะรนแรง เพ�งไดรบความใสใจและแกไขในรฐบาลพลเอกชาต

ชาย ชณหวณ อนเปนรฐบาลแรกท�ใหความสนใจปญหาชมชนแออดในเขตเมองและรเร�มโครงการบานม�นคง

กรณชนบทกเปนการแยงชงขบไลกน กรณ จ.นครสวรรค ซ�งเปนกรณพพาทกบทหารกมความรนแรง ไมม

การเคารพสทธกน มการเขาไปตดตนไมทาลายทรพยสนของชาวบาน

กรณสนามกไมแตกตางกนคอเปนท�ท�ไมมใครสนใจมากอนภายหลงเกดสนามจงมการมาอางสทธแต

ปรมาณมนมากมการขบไลเปนรอย ๆ ท�มการอางสทธครอบครองเหนอท�ดนท�ชมชนซ�งไดรบผลกระทบโดยเอกชน

และมการดาเนนคดฟองรองเพ�อขบไลชมชนออกนอกพ %นท� สวนใหญไมคอยชนะทางคดแตชนะโดยการตกลง

ทางการบรหาร ทางการดาเนนการของภาคประชาชนรวมกบทกหนวยงาน กรณสนามกชดเจน กลมทนกยอมออก

โฉนดให แบงใหประชาชนไปเลย เชนชมชนแหลมปอม ทบตะวนและในไร โดยอาจจะเปนท�ดนท�ถดจากท�เดม ซ�ง

ปจจบนกมการขายไปจานวนมากแลว อนเปนบทเรยนหน�งในขบวนการตอสเร�องท�ดนของชมชน

- การใหความชวยเหลอเยยวยาความเสยหายหรอเดอนรอนเบ "องตน

เม�อกอนไมมการใหความชวยเหลอเบ %องตนแตอยางใด แตกรณท�มการตกลงกนกจะใหสรางท�ใหมใหเสรจ

กอนแลวจงคอยยายไป เชน กรณหมบานในไร จ.พงงา ชวงฟองคดท�ยงสรางไมเสรจกยงอยท�เดมไปกอน

- คาใชจายดาเนนคด

เร� องคาใชจายในทางคดเปนปญหามาก สวนใหญประชาชนกตองพ�งตนเอง อยางทนายของสภา

ทนายความกไดนอย จงตองอาศยจตอาสามากในการทางาน ตนทนในการตอสคดของชาวบานสงมาก นายทน

จงไดเปรยบ ในการพสจนความจรงตอศาลมนใชเงนมาก บางคดศาลเรยกประกนสงกตองไปหาเงนหาทองมา

ประกนถาไมมกตองตดคก

51

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

เกณฑในการใหความชวยเหลอของสภาทนายความ กอนป 2544 ตองเปนกรณยากจน และไมไดรบความ

เปนธรรม แตหลงป 2544 ตดเกณฑเร�องยากจนออก ถาเปนกรณละเมดสทธและกระทบคนจานวนมากกรบ

ชวยเหลอแมจะไมยากจนกตาม

สวนใหญคาใชจายในคดประชาชนจะเปนผ รบผดชอบกนเอง ท %งในสวนคาใชจายในการรวบรวม

พยานหลกฐาน เงนประกน และคาใชจายอ�นๆ

สภาทนายความสามารถสนบสนนไดเพยงทนายความชวยเหลอทางคดเทาน %น

อยางไรกตาม มองคกรพฒนาเอกชนบางแหง มงบประมาณสนบสนนการดาเนนคดของประชาชน

แตประชาชนไมสามารถเขาถงไดอยางกวางขวาง

นอกจากน %ปจจบนยงมชองทางของกรมคมครองสทธท�ประชาชนสามารถขอความชวยเหลอคาใชจายไดท %ง

คาใชจายในการประกนตวและคาใชจายอ�นๆ ตามท�กฎหมายกาหนดไว

- ความรความเขาใจการใชสทธตามกฎหมาย

ประชาชนมความรความเขาใจสทธหรอกฎหมายพอสมควร แตยงอยภายใตการนาขององคกรพฒนา

เอกชน ดงน %นความรความเขาใจสทธของประชาชนจงข %นอยกบวาองคกรพฒนาเอกชนน %น ๆ ใหความสาคญกบ

การใหความรประชาชน รสกรวมทกขรวมสขกบชาวบานหรอไม แตถาโชคไมดอาจไปเจอองคกรพฒนาเอกชนท�

หวงใชประชาชนเปนเคร�องมอหรอท�เรยกวานกธรกจมวลชน

3.1.2 การดาเนนคด

- ลกษณะของพยานหลกฐาน การเขาถงและการรวบรวมพยานหลกฐาน

ในการตอสคดขาดพยานเอกสารตาง ๆท�จาเปนตองใชในการสบพยาน อกท %งทศนคตของนกกฎหมายตาง

ๆ ท�เก�ยวของในกระบวนการยตธรรม ท %งศาล อยการ ตารวจ และทนายความสวนใหญ ยงยดตดกบตวหนงสอหรอ

ตวบทกฎหมาย โดยไมสนใจจารตประเพณ หรอหลกความยตธรรม ลมสภาษตกฎหมายท�วาประโยชนสงสดของ

52

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ประชาชนคอกฎหมายสงสด ไปยดตดแตตวหนงสอ อยางในประมวลกฎหมายแพงและพาณชยกมกฎหมายจารต

ประเพณแตกไมมการใช ทาใหคดสวนใหญท�ตอสกนในช %นศาลกจะแพ

- พยานบคคลในพ "นท�เลอกอยางไร ปญหาท�เกดคออะไร

เน�องจากในการสบพยานมการตอสกนในทางเทคนคทางกฎหมายอนจะมผลแพชนะคด ดงน %นในการ

เลอกพยานบคคลจงตองเลอกคนท�มไหวพรบสามารถตอบคาถามท %งทนายฝายตนเองและทนายหรออยการไดโดย

ไมหลงประเดน เราไมสามารถเลอกคนซ�อๆ มาเปนพยานไดเพราะจะไมมทางชนะคด ซ�งถามองในมตของชมชน

แลวกเปนเร�องไมถกตอง

พยานเกาแกท�มอายมากแมจะเปนผอวโสในชมชนแตกไมเหมาะท�จะเลอกเปนพยานเพราะอาจถกคาถาม

หลอกลอจนตอบผดและอาจมผลเปนการแพคดไดในทางเทคนค

เพราะระบบของเรามนเอาชนะกนในทางเทคนค จรง ๆ ระบบของเรากสามารถนาระบบไตสวนเขามาใชได

เพ�อใหไดความจรง แตเรากไมไดใชกน เรากใชระบบกลาวหาซ�งเปนระบบท�มการแตงเตมพยานไมใชระบบท�จะได

ความจรง

- พยานเอกสาร มปญหาอยางไร

สวนใหญไมมพยานเอกสารสนบสนนในการสบพยาน

- การเจรจาไกลเกล�ย

ระยะหลงมการไกลเกล�ยมากข %นเพราะศาลใชระบบไกลเกล�ยเขามา เอกชน-สวนใหญมการเจรจาไกล

เกล�ยกนซ�งท� เจรจาไกลเกล�ยไดเพราะการต %งรปคดของทนายท�ทาใหเอกชนเหนวาเขาอาจมโอกาสแพคด

โดยเฉพาะกรณท�ดนเปนสทธครอบครอง น.ส. 3 สวนใหญประชาชนจะครอบครองท�ดนมานานกอนท�เอกชนจะ

ฟองคด จงทาใหมการเจรจาไกลเกล�ยกนได ซ�งท�เอกชนยอมไมใชเพราะเขายอมรบขอเทจจรงแตเขาเกรงวาเขาจะ

แพคด น�เปนขอดของการรวมกนระหวางภาคประชาชน นกกฎหมาย และชาวบานท�เพ�มอานาจตอรองใหกบ

ประชาชน

53

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

หนวยงานรฐสวนใหญเจรจาได เพราะประชาชนเขมแขงข %น โดยมองคกรพฒนาเอกชนชวย ทาใหม

อานาจตอรอง กจะมการผอนผนใหประชาชนอยในพ %นท�ตอไปได แตเปนการแกปญหาเฉพาะเร�อง เฉพาะพ %นท�ไป

แตไมมการแกเชงนโยบายจรง ๆ สวนใหญเกดจากประชาชนผลกดน กรณโฉนดชมชนกเกดจากแรงผลกดนของ

ภาคประชาชน ซ�งเปนนโยบายท�มผลตอประชาชนในทางภาพรวมท %งประเทศ

- การสบพยานในศาล หนาท�นาสบ ภาระการพสจน และการเดนเผชญสบของศาล

ระบบการสบพยานในศาลยตธรรมทาใหไมไดขอเทจจรงอยางถองแท รอบดานและอยางลก จะไดแค

ขอเทจจรงท�แตงมา ขอเทจจรงท�ไดเปนขอเทจจรงท�ถกปรบแตงข %นแลวเพราะปญหาเร�องเทคนคทางกฎหมายจง

ควรตองใชระบบไตสวนเพ�อใหไดขอเทจจรง และนอยมากท�ศาลจะเดนเผชญสบในพ %นท�

ทศนคตของศาลในการรบฟงกสาคญเพราะถาไมเปดรบฟงกจะไมไดขอเทจจรง เน�องจากชาวบานหลาย ๆ

คร %งกไมสามารถส�อสารกบศาลได

- ระบบศาล

ระบบไตสวนเปนระบบท�เอ %อตอการคนหาความจรงมากกวาระบบกลาวหา ยกตวอยางคดอาญาของผ

ดารงตาแหนงทางการเมองจะเหนไดอยางชดเจนวาระบบไตสวนผ พพากษาจะทาการบานมากอนการสบพยาน

เพราะศาลตองเปนคนถามพยานใหไดขอเทจจรง อยางไรกตามการท�คดมากกเปนปญหาตอการพสจนความจรง

ทาใหไมสามารถตาหนศาลไดท %งหมด กตองคดแกปญหา ระบบการสบพยานควรเปนระบบไตสวนมากกวาจะเปน

ระบบกลาวหา

- การพสจนขอเทจจรงดานทรพยากรโดยพยานผเช�ยวชาญ

ในคดส�งแวดลอมและทรพยากรมกมความจาเปนตองใชพยานผ เช�ยวชาญในคด แตพยานผ เช�ยวชาญใน

ภาคประชาชนน %นมไมมาก สวนผ เช�ยวชาญของศาลน %นกไมเปนจรงและถกใชโดยฝายทน ซ�งผ ชานาญการจรงๆ

เขากไมอยากมาใหซกไซร ตองเปนผ เช�ยวชาญท�มจตอาสามาก

54

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

- การรบฟงพยานผ เช�ยวชาญ

ในคดส�งแวดลอมและทรพยากรมกมการอางพยานผ เช�ยวชาญเขามาในคดและศาลมแนวโนมท�จะเช�อถอ

พยานผ เช�ยวชาญเพราะถอเปนพยานคนกลางโดยเฉพาะท�ข %นบญชกบศาล ซ�งในทางปฎบตถาผ เช�ยวชาญมอคต

หรอไมสจรต ขอเทจจรงกจะถกบดเบอน แตปญหากคอไมมระบบตรวจสอบพยานผ เช�ยวชาญ

- การใชวธการช�วคราวกอนฟองและกอนพพากษา

มกรณคดบกรกสวนปาลมท�จ.สราษฏรธาน เปนกรณฟองขบไล แลวโจทกรองขอคมครองช�วคราวให

ชาวบานออกจากพ %นท� ซ�งเทากบมผลใหจาเลยแพคด ศาลส�งคมครองช�วคราวซ�งมผลทาใหตองมการร %อถอน

บานเรอนประชาชนออกจากพ %นท�สวนปาลมท %ง ๆท�ยงไมมการสบพยานและวนจฉยในคด อกท %งการส�งคมครอง

ช�วคราวยงมผลเปนการช %ขาดคด อยางไรกตามภายหลงทนายไดมการรองขอใหเพกถอนกระบวนพจารณาหรอ

คาส�งท�ผดพลาดและมการกดดน จนในภายหลงมการเพกถอนคาส�งดงกลาว

- ความรความเขาใจของผพพากษาท�พจารณาคด

ผพพากษาสวนใหญไมมองมตดานสงคม หรอคนในการใชทรพยากร พจารณาแตตวบทกฎหมายเอาคา

วาถกกฎหมายผดกฎหมายมาใช เปนการตดสนตามหนงสอ ศาลมกตดพยานแวดลอมซ�งทนายเหนวาเปนสวน

สาคญท�จะทาใหศาลมความรความเขาใจปญหาปาไมและท�ดนอนจะทาใหศาลตดสนคดไดอยางเปนธรรม เชน

คดท� จ.กระบ� เราตองการสบพยานผ เช�ยวชาญ ศาลกจะตดพยานเพราะเหนวาไมเก�ยวกน แตเรากเจรจาจนศาล

ยอมใหสบซ�งพอสบเสรจศาลถงกบบอกวาไดความรจากการสบพยาน

- การเยยวยาความเสยหาย หรอ โทษท�ชาวบานไดรบ

ไมมการเยยวยาความเสยหายเบ %องตน แตคดสวนใหญแมในคดอาญาชาวบานจะชนะคดแตกจะถก

ดาเนนคดแพงอกรอบหน�ง

คดบกรกท� จ.ภเกต ชาวบานขดแยงกบนายทนศาลพพากษาจาคกโดยไมรอลงอาญา

- ผลของคดและการบงคบคด

ในอดตคดชมชนแออดการบงคบคดกเปนการไลร %อเลย สวนในชนบทกจะตางออกไป คดปาไมและท�ดน

แมจะมคาพพากษาใหชาวบานแพคดและตองออกจากท�ดน อยางในหลายพ %นท�ท�ประชาชนมความเขมแขง เชนใน

ภาคใต ประชาชนจะไมยอมออกจากพ %นท�และในหลายกรณนาไปสความรนแรงอนเกดจากการปะทะกนระหวาง

55

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

กลมประชาชนและเจาหนาท�รฐ อนเปนการใชวธการท�ไมถกตองแตประชาชนท�จนตรอกเขากตองสทกทางท�เขาสได

ปจจบนในเมองถาเจาพนกงานบงคบคดเหนวาการบงคบคดอาจจะเกดความรนแรงเขากจะถอยทาใหไมเกดการ

ปะทะ ทาใหกระบวนการทางกฎหมายไมสมฤทธIผลในทางปฏบต จงจาเปนตองมการหาวธการอ�นในการจดการ

ปญหาไมเชนน %นสงคมกจะไมพฒนา

- ทางเลอกในการระงบขอพพาท เชน การไกลเกล�ย , กองทนดานคดปาไมและท�ดน

คดสวนใหญมการเจรจาไกลเกล�ยและจบกนไดในช %นไกลเกล�ย ปจจบนมกองทนของกระทรวงยตธรรมท�

ใหความชวยเหลอคาใชจายในการดาเนนคดของประชาชนอยแลว ซ�งคดสราษฎรกไดรบการสนบสนน แตยงมการ

ใชกนนอยและอาจไดเงนชาเพราะเปนระบบขาราชการ นอกจากน %ประชาชนท�เดอดรอนหลายกรณกไดรบการ

สนบสนนทนจากองคกรตาง ๆเชนองคกรพฒนาเอกชน

3.2 ทานมความเหนอยางไรตอผลของคดในความรบผดชอบของทาน

เหนวาคดท�รบผดชอบประสบความสาเรจพอสมควร โดยกระบวนการสนบสนนทางกฎหมายไปสราง

อานาจตอรองเร�องการจดการทรพยากรใหกบประชาชนหรอชมชนท�ถกฟองคดท %งจากหนวยงานรฐหรอเอกชนโดย

คดท�รบผดชอบประมาณ 90 %สามารถนาไปสการเจรจาได

สวนท�ไมประสบความสาเรจ เหนวาในหลายกรณแมการสนบสนนทางกฎหมายจะนาไปสการเจรจา

ตอรองของประชาชนหรอชมชนกบหนวยงานรฐหรอเอกชน แตกระบวนการดงกลาวกไมสามารถทาใหประชาชน

หรอชมชนมความเขมแขงในการบรหารจดการองคกรชมชน ในการจดการทรพยากร หรอการพฒนาคณภาพชวต

ของประชาชน คอเราทาใหเขาไดสทธแตเราไมทาใหเขาเคารพสทธ ประเดนน %เองท�มการพยายามเสนอโฉนดชมชน

อยางไรกตามคดท�นาไปสคาพพากษาท�ชนะคดน %นมนอยมาก เพราะขอจากดเร�องพยานหลกฐานและระบบ

กฎหมาย ตลอดจนทศนคตของบคคลากรท�เก�ยวของกบกระบวนการยตธรรม

3.3 ในมมมองนกกฎหมายทานมความเหนอยางไรในการดาเนนคดปาไมท�ดนในปจจบน เชน เปนธรรม

หรอไมเปนธรรม เพราะอะไร

เหนวากระบวนการยตธรรมไมสามารถเปนท�พ�งท�จะนาไปสความยตธรรมได อาจจะไดบางไมถงกบ

ลมเหลวท %งหมด แตมนกทาใหปญหาไมนาไปสความรนแรง จากเหตผลท�กลาวมาท %งหมด แมแตทนายความเองก

มปญหาท %งเร�องประสบการณและการแสวงหาความร เพราะทนายท�มประสบการณความรกไปอยภาคธรกจหมด

56

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

3.4 กระบวนการยตธรรมท�ดในเร�องการบงคบใชกฎหมาย กระบวนวธพจารณาคด และตวบทกฎหมาย

เปนอยางไร ในความเหนของทาน

เหนวาในการบญญตกฎหมาย เชน ประกาศเขตปา เขตอทยาน เปนการดาเนนการโดยรฐเพยงฝายเดยว

และไมมการตรวจสอบอยางแทจรง ขาดการมสวนรวมของประชาชนหรอองคกรปกครองสวนทองถ�น

แตดาเนนการโดยไมสนใจขอเทจจรง เม�อประกาศออกมาประชาชนจงกลายเปนผ กระทาผดกฎหมาย

ตวกฎหมายจงเปนปญหา

การบงคบใชกฎหมาย แบงเปน

กฎหมายอาญา เจาหนาท�ผบงคบใชกฎหมายบงคบใชกฎหมายอยางเครงครด เขมงวด แขงแรง เชน กรณ

บงคบกฎหมายในคดอาญาบกรก หลายกรณเจาหนาท�ใชอานาจเขาไปตดฟนตนยางท�ประชาชนหรอคนในชมชน

ในภาคใตใชเวลาปลกกวา 6 ป หลายกรณจงนาไปสความรนแรง

กฎหมายแพง กรณฟองเรยกรองคาเสยหาย กยดทรพยไมไดเพราะไมมทรพยใหยด แตมนมผลทางจตใจ

เขาจะรสกไมมความม�นคงในชวต เพราะโดยวฒนธรรมแลวชาวบานเขาเคารพกฎหมาย เขากลวกฎหมาย ขณะท�

คนท�มความรเขาไมกลวกฎหมายและรวธหลบเล�ยง

3.5 ขอสงเกตอ�นๆ ตอวธพจารณคดปาไมและท�ดน

1. ในการพจารณาคดควรใชระบบไตสวน

2. วธการคดเลอกคนมาทางานดานน % ท %งศาลและเจาหนาท�ท�เก�ยวของกบกระบวนการยตธรรมควรม

ความรมตทางสงคมดวย ควรใชกฎหมายอยางไมแขงตว มการตรวจสอบขอเทจจรง

3. ทศนคตของผเก�ยวของทกภาคสวนตองไมยดตดกบตวบทกฎหมายเพยงอยางเดยว แตควรมงไปสการ

แสวงหาความยตธรรมในการอยรวมกนอยางสงบสขของภาคสงคม

57

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

1. ขอมลสวนตว

ช�อ-นามสกล นางสาวเยาวลกษ อนพนธ อาย 43 ป

องคกร กรรมการสทธมนษยชน สภาทนายความ พ นท�การทางาน (จงหวด)_ภาคเหนอและภาคอสาน

ประเดนการตอสในพ นท�/ วตถแหงคด

� ท�ดนสาธารณะ หรอท�ราชพสด

� ท�ดนเอกชน

� ท�ดนเขตปา สทธชมชนจดการปา

� การจดการสวนปาของรฐหรอเอกชน

� อ�น ๆ ________________________________

ประสบการณเก�ยวของกบคดปาไมและท�ดน_ประมาณ 7_ป

2. ขอมลท�วไปในการทางานดานคดปาไมและท�ดน

2.1 ทานทางานในองคกรหรอดานคดปาไมและท�ดนต $งแตเม�อป พ.ศ.ใด และมหนาท�ใด

เปนทนายความประจาสานกงานกฎหมายสทธชน เปนกรรมการสทธมนษยชนสภาทนายความและเปน

ประธานอนกรรมการสทธเดก เยาวชน ผหญง ผพการและคนชรา ของสภาทนายความ

2.2 ทานคดวาโครงสรางของปญหาปาไมและท�ดน คอ

ปญหาเกดจากการท�รฐรวมศนยไวท�สวนกลาง และออกกฎหมายมาบงคบใชโดยไมไดศกษาปญหาอยาง

แทจรง เชน รฐคดวาจะประกาศเขตปากเหมอนเอาปากกาขดเอาวาจะเอาท�ตรงไหนเปนปา การประกาศเขตปาไม

จงทบท�ดนของประชาชน ทาใหประชาชนท�อาศยมากอนในพ นท�ปาถกดาเนนคดอาญา

58

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ตวอยางเชนคดท�เกดในจงหวดสรนทร เปนปญหาท�มาของการพสจนสทธของชาวบาน ชาวบานท�อาศย

อยในพ นท� ท� รฐอางวาเปนท�ของรฐและประกาศเปนท�หลวง (นสล.) เม�อมการโตแยงกนชาวบานกขาด

พยานหลกฐานในการพสจนการครอบครองของตน ไมมพยานเพยงพอ ไมมพยานบคคล ซ�งปญหาอกประการคอ

กองทพประสงคจะใชประโยชนท�ดนท�ชาวบานอาศยอยโดยอางความม�นคงเพราะอยใกลกบประเทศกมพชา จงม

การออก นสล.ดงกลาว ในคดน ชาวบานฟองเรยกรองกรรมสทธB ซ�งศาลไดพพากษายกฟองของชาวบานเพราะ

ชาวบานไมสามารถพสจนไดวาตนมสทธเหนอพ นท�ดงกลาวและอยมากอน พ.ศ. 2467 พยานบคคล เชน ผอาวโสท�

จะมายนยนเปนพยานตอศาลไดกไมเหลออยแลว (เสยชวต) จากการแพคดน เองทาใหชาวบานท�เหลอกวา 40 ราย

ตองยอมทาสญญาประนประนอมยอมความ โดยทาสญญาเชาพ นท�ดงกลาวเพ�อใหพวกเขาสามารถอยในพ นท�

ดงกลาวตอไปได แตปจจบนยงไมไดทาสญญาเชาเพราะขาดความชดเจนเร�องใครเปนผ มอานาจทาสญญาเชากบ

ชาวบาน

2.3 ทานมวธการดาเนนคดปาไมและท�ดนอยางไร

ในการดาเนนคดตองมการลงพ นท�ปญหาเพ�อสอบขอเทจจรง ดสภาพพ นท�ท�เกดเหต ซ�งสวนใหญเปน

ชมชนและมโจทกหรอจาเลยจานวนมาก เปนการสคดในภาพรวมเพ�อสวนรวมไมใชตอสคดเปนปจเจกบคคล ใน

การสอบขอเทจจรงน นตองพจารณาขอเทจจรงในภาพนรวม พจารณาประวตศาสตร ความเปนมาของชมชน การ

อพยพยายถ�นฐาน นอกจากพยานหลกฐานท�ไดจากชมชนแลวทนายความตองแสวงหาพยานหลกฐานเพ�มเตม

ไดแกเอกสารของทางราชการหรอของรฐท งหมด เพราะสอบขอเทจจรงจากชาวบานกจะไดแตการบอกเลา ถอยคา

ดงน นจงตองหาพยานหลกฐานของรฐมายนยนถอยคาของชาวบาน เชน แผนท�จากกรมแผนท�ทหารซ�งตองดเปนป

ๆ ยอนหลง

ในการดาเนนคดปาไมและท�ดนท�ภาคเหนอจะมองคกรพฒนาเอกชนเขามาชวยเหลอ ในขณะท�คดท�

จงหวดสรนทรไมมองคกรพฒนาเอกชนเขามาชวยเหลอ อยางไรกตามขอมลท�องคกรพฒนาเอกชนชวยเหลอหามา

ใหน นมกจะเปนขอมลท�ว ๆ ไปในภาพรวม แตไมใชขอมลท�สามารถนามาใชในทางคดได ทนายความตองมหนาท�

รวบรวมขอมลเอกสารของรฐ สารบบทางทะเบยนเก�ยวกบท�ดนท งหมด ถาเปนท�ปาไมกตองคนมตคณะรฐมนตรวา

ท�ออกมารบรองสทธของชาวบานน นออกมาเม�อไหร ประกาศเขตอทยาน เขตปาไม เขตรกษาพนธสตวปา กตอง

ตรวจสอบท งขอบเขตพ นท� วนเวลาท�ประกาศ อยางไรกตาม พ.ร.บ.ปาไม ตดแนนอน เพราะออกป 2484

59

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ในคดอาญาท�เราเปนจาเลยน น เรามกใชจาเลยและผ นาชมชนเปนพยานท�รเหนเหตการณในคดน และถา

เปนคดอาญากใชการซกคานพยานของอยการ ซ�งปญหาท�พบคออยการมกถามหลอกลอทาใหจาเลยเสยเปรยบ

ซ�งคดประเภทน เปนกรณพพาทระหวางเอกชนกบรฐซ�งมอานาจไมเทากนควรใชระบบไตสวนเพ�อใหไดความจรง

กรณท�เราเปนโจทกเชนคดจงหวดสรนทรมความลาบากเพราะชาวบานท�เปนพยานตองใชถอยคางาย ๆ

ในการสบพยานของเรา ทนายตองใชภาษางาย ๆ โดยการเลอกพยานมกเลอกโจทกและผอาวโสในชมชนท�ม

โอกาสรเหนเหตการณ

ในคดพวกน ชาวบานจะเสยประโยชน เพราะในการถามความอยการจะถามหลอกลอ ชาวบานกจะไหล

ไปตตามท�อยการอยากใหพด เพราะคาถามคานเปนคาถามนาชาวบานกจะตอบ ใช ๆ ๆ ลกษณะคดประเภทน จง

ไมควรมการถามความแบบน แตควรเปนระบบไตสวนเพ�อใหไดความจรงมากท�สด

3. ขอมลเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน

3.1 ปญหาอปสรรคในการดาเนนคดปาไมและท�ดน คอ

3.1.1 การเขาถงกระบวนการยตธรรม

- ลกษณะของผเสยหาย กรณเปนโจทก

กรณเปนโจทกพพาทกบรฐ ชาวบานเปนฝายเสยเปรยบหนวยงานรฐ ต งแตการตองวางเงนคาธรรมเนยม

ศาล เอกสารตาง ๆ อยในการครอบครองของหนวยงานรฐ การท�ชาวบานไมมเงนคาธรรมเนยมเพ�อวางศาลเปน

สาเหตใหศาลจาหนายคดของชาวบานหลายคด ดงน นคดประเภทน ควรเปนคดปกครอง เชนคดสรนทร ชาวบาน

คนหน�งมววอยสองตวตองวางเงนคาธรรมเนยมศาลถง 20,000 บาท ซ�งเขากลาบากตองหาทางก เงนมา

- ลกษณะของผละเมด กรณเปนผ ตองหาหรอจาเลย

กรณเปนจาเลยในคดอาญายงอาจเหนไมชดในเร�องการเขาถงกระบวนการยตธรรม ในคดอาญาพอเรา

เปนจาเลยสทธข นพ นฐานเราถกละเมด จรง ๆ เราควรไดรบการปลอยช�วคราว เร�องการประกนตวตองมการกดดน

จงจะไดประกนตว หลายกรณศาลไมใหประกนตวจนตองมการกดดนจงอนญาตใหมการประกนตว อยางไรกตาม

60

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ชาวบานกมหนาท�ตองหาหลกทรพยมาประกนตว อยางกรณชาวบานปางแดง หลมสก หรอลาพน กตองมการ

ชมนมอยหนาศาลากลางเปนเวลานานกวาจะไดสทธในการประกนตว

- เหตการณและสาเหตในคด

คดจงหวดสรนทร เกดจากการท�หนวยงานรฐประกาศหนงสอสาคญท�หลวง (นสล.) ทบท�ดนท�ชาวบาน

อาศยและทามาหากน ชาวบานท�ถกประกาศดงกลาวทบท�ดน จงมความประสงคท�จะไดเอกสารสทธและเพกถอน

การประกาศดงกลาว จงฟองคดตอศาล

คดภาคเหนอ เปนกรณท�หนวยงานรฐดาเนนคดกบชาวบาน โดยอางวาชาวบานบกรกท�ดนของรฐ ซ�ง

ขอเทจจรงชาวบานอยอาศยมากอนแลว สวนใหญเปนกรณท�อางวาประชาชนขยายท�ทากนเพ�มเตมเขาไปในเขต

ปาของรฐ

- การใหความชวยเหลอเยยวยาความเสยหายหรอเดอนรอนเบ $องตน

ไมมการเยยวยาเบ องตนแตอยางใด

- คาใชจายดาเนนคด

คดท�รบผดชอบท งท�จงหวดสรนทรและภาคเหนอเปนการทาในนามสภาทนายความ ดงน นคาใชจาย

ในทางคดจงแบงไดดน

คดภาคเหนอ สภาทนายความรบผดชอบ คาเดนทางตามท�จายจรงคดตางจงหวดเบกคารถทวรไดแตเบก

คาเคร�องบนไมได คาเบ ยเล ยงและอาหาร รวม 1,100 บาท ตอวน และคาวชาชพสวนหน�ง ซ�งนอยมากเม�อเทยบ

กบภาวะเศรษฐกจ ไมสอดคลองกบการประกอบวชาชพทนายความท�วไปเพราะปจจบนคดนดตอเน�องเราตอง

เสยเวลาเปนอาทตย ๆ สภาทนายความจะไมสนบสนนคาถายเอกสารหรอคาใชจายอ�นๆ นอกจากน

องคกรพฒนาเอกชน รบผดชอบคาใชจายอ�นๆ ท�ไมสามารถเบกจากสภาทนายความได เชน คาถาย

เอกสาร หรอการแสวงหาพยานหลกฐานในการตอสคด

61

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

คดจงหวดสรนทร สภาทนายความรบผดชอบเชนเดยวกน แตเน�องจากไมมองคกรพฒนาเอกชนชวยเหลอ

คาใชจายอ�นๆ ประชาชนจงตองรบผดชอบเองท งหมด โดยเราไปคยกบชาวบานใหเกบเงนกนเดอนละหาสบบาท

ซ�งกไดผลพอสมควร

- ความรความเขาใจการใชสทธตามกฎหมาย

พ นท�ท�มองคกรพฒนาเอกชนทางานในพ นท� ประชาชนจะมความรความเขาใจ สวนในพ นท�ท�ไมมองคกร

พฒนาเอกชนทางานในพ นท� เชน พ นท�จงหวดสรนทร ประชาชนไมมความรความเขาใจดานสทธและมความเปน

ปจเจกในแตละคน ทนายความมหนาท�ตองทาใหชาวบานเขาใจการตอสวาเปนไปเพ�อสวนรวม เราตองพดถงกลไก

อ�นๆ ดวย

3.1.2 การดาเนนคด

- ลกษณะของพยานหลกฐาน การเขาถงและการรวบรวมพยานหลกฐาน

คดปาไมและท�ดนมปญหาในการเขาถงพยานหลกฐาน หากทนายความต งรปคดไมด พยานหลกฐานท�ม

อยไมเพยงพอกอาจถกยกฟองเพราะเทคนค สาหรบในคดสรนทรยงพอเขาถงพยานหลกฐานไดเพราะมการ

ตรวจสอบโดยคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตทาใหมพยานหลกฐานบางสวนในการต งเร�องการฟองคด

เพราะเม�อคดไปสศาลยตธรรมกมประเดนเร�องฟองเคลอบคลม หรอฟองผดคน และอาจแพในทางเทคนคได

สวนคดภาคเหนอ เปนกรณท�เราเปนจาเลย เรามหนาท�พสจนวาเราไมผดเราจงมพยานหลกฐานเพยง

พอท�จะสคดได แตถาเปนคดท�เราตองต งเร�องยนยนสทธของตนจะลาบาก

- พยานบคคลในพ $นท�เลอกอยางไร ปญหาท�เกดคออะไร

- คดจงหวดสรนทร เราเลอกโจทกในคดและผ นาชมชน เพ�อใหมาเบกความยนยนสทธของโจทก

- คดภาคเหนอเปนคดอาญาใชจาเลยและการถามคานพยานอยการ

- พยานเอกสาร มปญหาอยางไร

62

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

คดพพาทกบหนวยงานรฐ ประชาชนเสยเปรยบเพราะพยานหลกฐานมกอยในการครอบครองของ

หนวยงานรฐเกอบท งหมด ประชาชนเขาถงไดยากมาก

-การเจรจาไกลเกล�ย

คดอาญา คดพพาทกบรฐมความยากในการเจรจาไกลเกล�ยเพราะหนวยงานรฐจะใหจาเลยรบสารภาพ

จงไมมการเจรจา

คดจงหวดสรนทร มความยากในการเจรจา แตความพเศษกคอหวหนาศาลลงมาทาหนาท�ในการชวย

พดคยและชวยในการเจรจา จงสามารถตกลงกนไดในเร�องการเชาได หวหนาศาลเปนคนเสนอใหพดคยหลงจากท�

คดแรกชาวบานแพไป

- การสบพยานในศาล หนาท�นาสบ ภาระการพสจน และการเดนเผชญสบของศาล

คดปาไมและท�ดน ศาลควรเดนเผชญสบในพ นท�เกดเหตเพ�อใหไดขอเทจจรงโดยไมใชฟงแตเฉพาะขอ

โตแยงของคกรณเชน คดปางแดง รฐอางวาเราบกรกปา แตสภาพพ นท�กไมไดเปนปาแลว มถนนตดผานกลาง

หมบาน โดยคดท�เคยรบผดชอบเม�อมการรองขอศาลกมกจะลงเดนเผชญสบตามท�มการรองขอ

เร�องภาระการพสจนกเปนปญหา เชนคดจงหวดสรนทร ภาระการพสจนตกอยท�ชาวบานผ ฟองคด ซ�งไม

ถกตองเพราะอานาจตอรองไมเทากน ชาวบานเขาถงพยานเอกสารไมได ขอเทจจรงกไมสามารถนาเสนอไดอยาง

ครบถวน จงควรใชระบบไตสวนในการดาเนนคด

- ระบบศาล

ควรใชระบบไตสวนเน�องจากเอ อตอการเขาถงขอเทจจรงมากกวา และเหมาะสมกวาเน�องจากเปนคดท�

คกรณมอานาจตอรองไมเทากน ชาวบานเสยเปรยบหนวยงานรฐ

- การพสจนขอเทจจรงดานทรพยากรโดยพยานผเช�ยวชาญ

ในคดปาไม ท�ดนมกมการใชพยานผ เช�ยวชาญเสมอ เชน คดสรนทรใชผ เช�ยวชาญในการอานภาพถายทาง

อากาศ ซ�งกมความนาเช�อถอ

63

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

- การรบฟงพยานผเช�ยวชาญ

ในคดสรนทร ไมแนใจวาศาลไดพดในประเดนน หรอไมตองตรวจสอบจากคาพพากษา คดหลมสกกใช

ผ เช�ยวชาญ

- การใชวธการช� วคราวกอนฟองและกอนพพากษา

ถากรณเราเปนจาเลยไมมการใช สวนในคดแพงท�ผานมาไมเคยใชวธการช�วคราวกอนฟองและกอน

พพากษาแตอยางใด

- ความรความเขาใจของผพพากษาท�พจารณาคด

ในคดอาญาท�ชาวบานขดแยงกบรฐ เหนวาศาลเปนองคกรหน�งในองคกรของรฐ ดงน นศาลจงมกมองวา

จาเลยหรอชาวบานเปนผบกรก ซ�งเปนเร�องความเขาใจของศาล คดอาญาสวนใหญศาลมกแนะนาใหจาเลยรบ

สารภาพแลวกจะรอลงอาญา ซ�งแมจาเลยจะยนยนวาตนอยมากอนแตเม�อถกตอรองแบบน กจะรบสารภาพ

ในคดสรนทร ศาลขาดความรความเขาใจ โดยศาลไดพดกบโจทกวาท�ดนท�พพาทกนน นเปนท�ดนของ

หลวง

ผพพากษาสวนใหญรแตกฎหมาย ไมมความเขาใจชวต

- การเยยวยาความเสยหาย หรอ โทษท�ชาวบานไดรบ

ในคดภาคเหนอ(ลาพน) ศาลพพากษาจาคกจาเลยโดยไมรอลงอาญา ท งกรณท�บกรกท�รฐและท�ดนเอกชน

แมในคดลาพนเราอางวาผ เสยหายไดท�ดนมาโดยไมชอบแตศาลเหนวาไมเก�ยวกนกบคดอาญา

- ผลของคดและการบงคบคด

คดสรนทร แพคด และมการตกลงท�จะทาสญญาเชากบหนวยงานรฐ ปจจบนยงไมไดทาสญญาเชา

เพราะยงไมมความชดเจนวาหนวยงานรฐใดเปนผ มอานาจทาสญญาเชา

คดอาญาภาคเหนอ (ลาพน) จาเลยถกพพากษาจาคกโดยไมรอลงอาญา

64

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

- ทางเลอกในการระงบขอพพาท เชน การไกลเกล�ย , กองทนดานคดปาไมและท�ดน

คดอาญาไมมการไกลเกล�ย

คดแพงมการไกลเกล�ยหลงจากแพคดแลว

3.2 ทานมความเหนอยางไรตอผลของคดในความรบผดชอบของทาน

คดจงหวดสรนทร เหนวาไมประสบความสาเรจในการทาคด แตไมท งหมด สาเหตมาจากการขาด

พยานหลกฐานในการพสจนสทธของประชาชนวาเราอยมากอน พ.ศ.2467 ซ�งตามกฎหมายไดกาหนดเง�อนไขไว

วาตองมเอกสารบางจาพวกเชน สค.1 ถาไดเอกสารน มาเรากอาจจะชนะคด กฎหมายน หนวยงานรฐกเปนคน

กาหนดซ�งชาวบานในสมยน นกตองมการตกหลน ทาใหตดชองทางท�ชาวบานจะพสจนถงกรรมสทธBของตน แม

เราจะสบพยานใหเหนรองรอยการอพยพยายถ�นฐาน ใหศาลเหนไดกตาม

คดภาคเหนอ เหนวาไมประสบความสาเรจ เพราะกระบวนการทางกฎหมายหรอเคร�องมอทางกฎหมาย

ของหนาท�ในการดาเนนคดกบชาวบานเชนการจบชาวบานเปนจาเลย และการข นศาล ไดไปทาลายขบวนการตอส

ของชาวบาน เม�อชาวบานตองตกเปนจาเลยในคดกตองมายงยากกบการดาเนนคดจนทาใหขบวนการเสยไป ตอง

มาเสยเวลากบการข นศาล เหนวากฎหมายถกออกแบบมาใหกาหราบไมใหชาวบานเรยกรอง หลายคดมากท�เรา

เหนวาอยการพสจนไมไดวาจาเลยกระทาความผดแตศาลกลงโทษจาเลยเพ�อกาหราบ หรอในคดหมบานปางแดง

ซ�งเปนคดชนเผา ศาลบบใหจาเลยรบสารภาพแลวบอกวาศาลจะรอลงอาญา เปนกระบวนการตอรอง

3.3 ในมมมองนกกฎหมายทานมความเหนอยางไรในการดาเนนคดปาไมท�ดนในปจจบน เชน เปน

ธรรมหรอไมเปนธรรม เพราะอะไร

กระบวนการยตธรรมมปญหาต งแตช นตารวจ เหนวาควรตองมชดสอบสวนพเศษข นมา เพ�อใหมการ

พสจนพยานหลกฐานมากกวาน เปนการกล�นกรองคดใหนอยลง ไมใชดแตเพยงวาท�ดนตรงน เปนของใคร แตด

ท�มาท�ไปของท�ดน เพราะจะเหนไดวารฐขดท�ดนผดพลาดมาโดยตลอด เหนวาเอกสารของรฐมปญหา มนควรม

พยานหลกฐานมากกวาท�ดาเนนการในปจจบน

สวนช นศาลควรใชระบบไตสวน ไมใชใชระบบกลาวหาอยางท�เปนอยซ�งทาใหภาระการพสจนตกแกจาเลย

65

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

3.4 กระบวนการยตธรรมท�ดในเร�องการบงคบใชกฎหมาย กระบวนวธพจารณาคด และตวบท

กฎหมายเปนอยางไร ในความเหนของทาน

ระบบกฎหมายปจจบน แยกตวออกจากบรบทอ�นๆ เชน สงคมศาสตร รฐศาสตร ขาดการมสวนรวมของ

ทองถ�น ละเลยวฒนธรรม จารตประเพณทองถ�น ระบบกฎหมายควรเปล�ยนใหมใหคนในชมชนในทองท�เขามาม

สวนรวม

3.5 ขอสงเกตอ�นๆ ตอวธพจารณคดปาไมและท�ดน

-ลดภาระข นตอนเพ�อชวยใหชาวบาน คนจน คนชายขอบ เขาถงกระบวนการยตธรรม เชน คาธรรมเนยม

ศาล

- ใหศาลศกษาทาความเขาใจสงคม ชาวบานใหมากข น

- ระบบคดเลอกผพพากษามปญหาเพราะคดเลอกเฉพาะความรดานกฎหมาย ซ�งไมเพยงพอ

66

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

1. ขอมลสวนตว

ช�อ-นามสกล นางสาวศรวรรณ วองเกยรตไพศาล อาย 45 ป

ช�อ-นามสกล นายสรไกร ศรศร อาย 38 ป

องคกร สานกงานกฎหมายเอส.อาร, , สานกงานคณะกรรมการสทธมนษยชน สภาทนายความ

พ -นท�การทางาน(จงหวด) ท�วประเทศ ,

ประเดนการตอสในพ -นท�/ วตถแหงคด

� ท�ดนสาธารณะ หรอท�ราชพสด

� ท�ดนเอกชน

� ท�ดนเขตปา สทธชมชนจดการปา จดสวนปา

� การจดการสวนปาของรฐหรอเอกชน

� อ�น ๆ ท�ดน สปก.

ประสบการณเก�ยวของกบคดปาไมและท�ดน ต -งแตป 2546

2. ขอมลท�วไปในการทางานดานคดปาไมและท�ดน

2.1 ทานทางานในองคกรหรอดานคดปาไมและท�ดนต -งแตเม�อป พ.ศ.ใด และมหนาท�ใด

เร�มเขาทาคดปาไมและท�ดนต -งแตป พ.ศ. 2550 ในคดสวนปาลมท�จงหวดสราษฎรธาน เร�มตนจากไดรบ

การตดตอโดยทมทนายความในพ -นท� ผานทางสภาทนายความ บทบาทคอการทาหนาท�เปนทนายในคด โดยมการ

แบงเปนทนายท�สามารถลงพ -นท�ได และทนายท�ดขอกฎหมาย ขอมลในพ -นท�เปนหนาท�ของคณะทางานในพ -นท�ใน

การรวบรวม และมการประชมคดกนระหวางทมงานท -งสองกลม

67

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

2.2 ทานคดวาโครงสรางของปญหาปาไมและท�ดน คอ

- การจดสรรท�ดนของรฐไมเปนธรรม - รฐไมมการตรวจสอบการใชท�ดนของรฐโดยเอกชนเทาท�ควร - รฐปลอยปละละเลยในการตรวจสอบการใชท�ดน - เม�อเกดขอพพาทระหวางเอกชนกบชาวบาน รฐไมไดเขามาใหความชวยเหลอ

2.3 ทานมวธการดาเนนคดปาไมและท�ดนอยางไร

- มกระบวนการในการช -แจง อธบาย ทาความเขาใจใหกบชาวบานในดานประเดนทางกฎหมายท -งกอน

การสคด และหลงการย�นคาใหการแลว ใหเหนถงขอดของการตอสคด ซ�งคดวาการทาคดลกษณะน -จาเปนตอง

อาศยการรวมตวของชาวบานเชนกน ขอมลบางอยางตองอาศยชาวบานในการหา และเกบรวบรวม นอกจากน -การ

ช -แจง ทาความเขาใจใหชาวบานยงเปนตวชวยในการส�อสาร เพ�อปองกนความขดแยงระหวางชาวบานกบแกนนา

- การวางแผนเพ�อทาคด จะมการวางเปาหมายลวงหนา เชน การทาคดจะทาใหหนวยงานรฐและผ

พพากษาเขาใจประเดนเร�องสทธในท�ดนทากนของชาวบาน

- แนวการทาคด คอ ตองย -อใหชาวบานสามารถอยในท�ดนใหได หามร -อชมชน ในระหวางการตอสคดของ

ทมทนายความ

- ตองมการตรวจสอบแนวนโยบายรฐของแตละพ -นท�ท�มคด และใหชาวบานจดหาขอมลเก�ยวกบการ

ประชม หรอนโยบายรฐท�มการใชในพ -นท� ทาใหทราบวาแนวนโยบายของรฐยอมผอนผนใหชาวบานอยในท�ดนได

เน�องจากเปนท� สปก. แสดงวาชาวบานไมมการละเมด จงตดเร�องการเรยกคาเสยหายออกไปได

- การดาเนนคดจะต -งรบฝายเดยวไมได ตองมการรกดวย รวมท -งการทาคดอาจมผลนาไปสการปรบ

ทศนคตของศาล เน�องจากตอนน -พบวาทศนคตของศาลไดเปล�ยนแปลงไป โดยคดแรกศาลมคาส�งใหร -อ แตไดมการ

ย�นคดคาน และศาลยกคารองเกอบสบคร -ง ศาลจงออกหมายจบชาวบานซ�งไมยอมออกจากพ -นท� สดทาย

68

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ทนายความจงขอเขาพบผพพากษาเพ�ออธบายเหตการณ สถานการณในพ -นท�ใหศาลทราบ นาไปสการไตสวนฝาย

ชาวบาน และศาลเพกถอนคาส�งร -อ รวมท -งยกเลกหมายจบชาวบานท -งหมด

3. ขอมลเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน

3.1 ปญหาอปสรรคในการดาเนนคดปาไมและท�ดน คอ (กรณาพจารณาตอบตามหวขอดงน -)

3.1.1 การเขาถงกระบวนการยตธรรม

ลกษณะของผละเมด กรณเปนผตองหาหรอจาเลย

- ชาวบานท�ถกฟองคดสวนใหญเปนเกษตรกร ไมมท�ดนทากน ไมมความร ไมมคาใชจายในการจางทนาย

เพ�อวาความใหได

เหตการณและลกษณะคด

- คดท�ทาเปนคดท�เอกชนฟองชาวบานท -งหมด เรยกวา”คดสวนปาลม” เน�องจากเปนกรณพพาทเร�อง

เอกชนอางวาชาวบานบกรกท�ดนท�มการปลกปาลม โดยอางวาชาวบานเขาบกรก และเกบกนผลประโยชนท�บรษท

ทาไว ประเดนคอบรษทขอสมปทานจากกรมปาไม แตเม�อหมดอายสมปทาน เอกชนไมยอมออกจากพ -นท� ชาวบาน

จงเขาทาประโยชน และเกดการแยงท�ดนกนข -นระหวางเอกชนท�หมดสมปทานแลว กบชาวบานท�เขาไปทาประโยชน

โดยท�ดนดงกลาวเปนท�ดนตามพรบ.ปาไมซ�งกรมปาไมมสทธในการใหสมปทาน แตไมสามารถออกเอกสารสทธได

ชาวบานจงมการเรยกรองตอหนวยงานรฐ เพ�อใหตรวจสอบและดาเนนคดกบเอกชน ซ�งเม�อตรวจสอบพบวามท -ง

ท�ดนท�เปนปาสงวน ปาไมถาวร และ ท� สปก.

คาใชจายในการดาเนนคด

- คาใชจายของชาวบานบางสวนมาจากการรวบรวมกนเองของชาวบาน และจากองคกรพฒนาเอกชน

สวนสภาทนายความน -นใหการสนบสนนแกทนายความ

69

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ความรความเขาใจการใชสทธตามกฎหมาย

- ตองอธบายใหชาวบานเขาใจวาการสคด ไมใชการทาใหไดท�ดน เร�องของสทธในท�ดนทากนน -น ชาวบาน

ตองเรยกรองรฐตอไป เพ�อนามาซ�งนโยบายการจดสรรท�ดนทากนใหชาวบาน สดทายจงนามาสการออกโฉนดชมชน

3.1.2 การดาเนนคด

ลกษณะของพยานหลกฐาน การเขาถงและการรวบรวมพยานหลกฐาน

- การท�ศาลส�งร -อชมชนเน�องจากเช�อวาท�ดนซ�งชาวบานเขาทาประโยชนเปนท�ดน น.ส.3 แตชาวบาน

ยนยนวาเปนท�ดน สปก. เจาหนาท�กรมท�ดนจงเปนพยานผ เช�ยวชาญในการใหขอมลแกศาล และการตรวจสอบพกด

ท�ดนไดรบความรวมมอจากคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต

- การตรวจสอบท�ดนตองมการรงวดท�ดน ซ�งศาลใหคความวางคาธรรมเนยมเพ�อใชในการรงวด จงเปน

เร�องท�ลาบากสาหรบชาวบาน คดแรกศาลจงใหโจทก (บรษท) วางคาธรรมเนยมไปกอน ในคดหลงนาขอมลจากคด

แรกมาใช เน�องจากเปนพ -นท�เดยวกน

พยานหลกฐานท�ใชในการพสจนสทธ, พยานเอกสาร มปญหาอยางไร

- มการวางแนวตอส โดยใหชาวบานรองให DSI เขาตรวจสอบ เน�องจากหากเปนการขอขอมลจาก

หนวยงานรฐโดยทนายความน -นจะเปนการยาก จงใชวธการใหชาวบานรอง เพ�อใหหนวยงานอ�นเขาตรวจสอบ

จากน -นจงนาผลการตรวจสอบมาเปนหลกฐาน นอกจากเอกสารแลวกจะมชาวบาน และเจาหนาท�หนวยงานรฐท�

เก�ยวของมาเปนพยานบคคล ภายหลงการตรวจสอบโดยDSIแลว พบวารฐไมเคยอนญาตใหเอกชนเขาใชพ -นท�

ปจจบนจงมการฟองขบไลเพ�อใหเอกชนออกจากพ -นท�

- ตวอยางกรณชมชนสนตพฒนา อาเภอพระแสง จงหวดสราษฎรธาน ใชพยานหลกฐานเก�ยวกบมต ครม.

เก�ยวกบการใหจดสรรพ -นท�ปาไม รายงานการประชม ประกาศ และเอกสารการตรวจสอบของหนวยงานรฐ เชน

ผตรวจการแผนดน คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต กรมพฒนาท�ดน แมขอมลบางสวนจะหาไดจากชาวบาน

แตทนายความกตองตรวจสอบเร�องการอางเอกสารของบรษท และหลกกฎหมายท�เก�ยวของ

70

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

การนาสบพยานหลกฐานตอศาล

- การตอส เร�องสทธทากนในท�ดนน -น จะตอสในแนวการแยงสทธครอบครองน -นไมได เน�องจากเปนท�ดน

ของรฐ ตองมองในเชงคดแพงวาตอสอยางไรไมใหเก�ยวพนกบคดอาญา ตองใชหลกสทธตามท�รฐธรรมนญรบรอง

วาทาอยางไรใหกลายเปนรปธรรมข -นมา ตองตอสในเร�องสทธทากน การท�บรษทไมมสทธในท�ดนของรฐท�สงวนไว

ใหแกประชาชนซ�งไมมท�ทากน ในขณะท�บรษทใชท�ดนเพ�อการประกอบธรกจเชงพาณชย

- ตองเสนอขอมลใหศาลเหนวาประชาชนไมไดเขาไปในท�ดนโดยไมมเหตผล ท�ดนท�ชาวบานเขาไปมเพยง

สวนเลกนอย กอนท�ประชาชนจะเขาไปใชประโยชนกไดมการตรวจสอบในระดบจงหวดแลววาท�ดนแปลงดงกลาว

บรษทถอครองโดยไมชอบดวยกฎหมาย จงเกดสทธของประชาชนในการเขาไปทากน จนกระท�งปจจบนศาลใน

จงหวดสราษฎรธานเร�มมแนวคดท�เปดรบชาวบานมากข -นในเร�องสทธในท�ดนทากน คดตอๆมาในพ -นท�จงหวด

สราษฎรธาน เม�อบรษทมการฟองชาวบาน และขอคมครองช�วคราว ศาลไดยกคารอง

มาตรการคมครองช�วคราว

- การขอคมครองช�วคราว ตามคาขอของบรษทน -นขอใหร -อชมชน และศาลจงหวดสราษฎรธาน กส�ง

คมครองช�วคราวโดยการใหร -อชมชน แตการไตสวนน -นเปนการไตสวนฝายบรษทเพยงฝายเดยว การทาคดจงตองใช

หลกสทธชมชนในการตอส สทธในการมท�ดนทากน ในการไตสวนของศาลน -นฝายบรษทไดอางเอกสารสทธN น.ส.3

ซ�งศาลมไดมหนาท�ในการตรวจสอบเอกสารสทธ ศาลจงสนนษฐานวาเปนเอกสารสทธโดยชอบ ซ�งเม�อเปนคดบกรก

เม�อฟองบกรกแลวศาลใหออกจากพ -นท� คดกจบ แตเราพยายามใหศาลไตสวนคารองคดคานของฝายชาวบาน ซ�ง

คดคานวาพ -นท�ท�ชาวบานเขาไปทาประโยชนน -นเปนพ -นท� สปก. ซ�งตามแนวนโยบายของรฐน -นตองการใหประชาชน

ท�ยากจน ไมมท�ดนทากน เขาใชประโยชนเพ�อการทาเกษตรกรรม

การเจรจาไกลเกล�ย

- ในคดมการเจรจาไกลเกล�ยหลายคร -ง แตไมเปนผล เน�องจากมผลประโยชนเก�ยวของมหาศาล ศาลเหน

วาความเสยหายเกดข -นแกเอกชน การไกลเกล�ยโดยไมพสจนเปนเร�องท�ยาก การเจรจามเง�อนไขคอใหออกจากท�ดน

แตเม�อเอกชนเปนผบกรกท�ดนของรฐเชนกน จงไมมความยตธรรมท�จะใหชาวบานชดใชคาเสยหาย หรอออกจาก

พ -นท�เพยงฝายเดยว

71

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

การประกนตว

- ในสวนคดอาญามการประกนตว โดยชาวบานใชหลกทรพยของญาต หรออาจารยมหาวทยาลยเขาให

ความชวยเหลอ ซ�งศาลอนญาตใหประกนตวโดยใชหลกทรพยจานวนปกต

ระบบศาล

- การพจารณาคดปาไมและท�ดนนาจะมความแตกตางจากวธพจารณาคดแพง หรอคดอาญาท�วไป เชน

หากมประเดนความชอบดวยกฎหมายของการออกเอกสารสทธ ศาลนาจะมคาส�งเพกถอนไดเลยโดยไมตองมการ

ฟองเปนคดข -นใหมเพ�อเพกถอนกอน จงจะพจารณาถงเร�องสทธได

ความรความเขาใจของผพพากษาท�พจารณาคด

- ประเดนเร�องทศนคตศาลน -น ในชวงเร�มตนทางานยากมาก ในการทางานตองอธบายตอศาลใหเขาใจวา

ชาวบานไมไดเขาไปใชประโยชนโดยไมมเหตผล ปจจบนทศนคตของศาลไดเปล�ยนแปลงไป เน�องจากการนาเสนอ

พยานหลกฐานตางๆในคด ในพ -นท�สราษฎรธานมแนวนโยบายวาใหมการกระจายคดท�ดนไปในทกบลลงก เพ�อให

ศาลไดมโอกาสในการเรยนร เพราะคดท�ดนในจงหวดสราษฎรธานมจานวนมาก

การเยยวยาความเสยหาย หรอ โทษท�ชาวบานไดรบ

- การเยยวยาชาวบานน -น มนกพฒนาเอกชนในพ -นท�ใหความชวยเหลอ ในการเรยกรอง เสนอนโยบายตอ

รฐบาลเพ�อใหชาวบานมท�ดนทากน

ทางเลอกในการระงบขอพพาท

การระงบขอพพาททางเลอก คอรฐตองเขามาเปนผ ไกลเกล�ย ไมใชใหเอกชนกบชาวบานตอสกน เน�องจาก

แนวคดศาลเปนไปในแนวทางท�วา เอกสารท�ออกโดยรฐเม�อยงไมถกเพกถอนกตองถอวาเอกชนผครอบครองเปน

เจาของ อกท -งในประเดนเร�องนโยบายรฐเก�ยวกบการจดสรรท�ดนใหชาวบาน ศาลอางวาไมอาจหยบยกมาใชเสมอน

เปนกฎหมายได และยดเพยงหลกการท�วาผครอบครองอยกอนยอมมสทธท�ดกวา ซ�งเหนวาไมเปนธรรม

72

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

3.5 ขอสงเกตอ�นๆ ตอวธพจารณาคดปาไมและท�ดน

ขอเสนอตอศาล

- การบนทกคาใหการไมควรเปนการสรปความ แตตองบนทกโดยตลอดเหมอนคดอาญา แมสามารถ

คดคานการบนทกได แตกมผลใหการดาเนนคดยากข -น

- คดปาไมท�ดนควรจะมกระบวนการพจารณาโดยเฉพาะ

- การไตสวนฉกเฉนของศาลในคดปาไมท�ดน ควรมกระบวนการในการรบฟงการโตแยงจากอกฝาย

- ในคดท�ดนอยากใหศาลมการเผชญสบ เพ�อใหเหนเขตพ -นท�จรง กอนการทาคาส�งหรอมคาพพากษาคด

แมจะมเอกสารท�รฐรบรองมาอางกตาม เน�องจากในบางกรณขอมลขอเทจจรงจากเอกสารท�นาเสนอศาลน -น อาจไม

ตรงกบสภาพพ -นท� หรอการใชประโยชนในพ -นท�จรง

73

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

1. ขอมลสวนตว

ช�อ-นามสกล นางสาว ส.รตนมณ พลกลา อาย 41 ป

องคกร สานกงานคณะกรรมการสทธมนษยชน สภาทนายความ

พ %นท�การทางาน(จงหวด) เชยงใหม, ลาพน สรนทร, กระบ� (ไมมพ %นท�เฉพาะ ข %นอยกบคดท�รบผดชอบ)

ประเดนการตอสในพ %นท�/ วตถแหงคด

� ท�ดนสาธารณะ หรอท�ราชพสด

� ท�ดนเอกชน

� ท�ดนเขตปา สทธชมชนจดการปา จดสวนปา

� การจดการสวนปาของรฐหรอเอกชน

� อ�น ๆ ______ท�ดน สปก._____

ประสบการณเก�ยวของกบคดปาไมและท�ดน ต %งแตป 2546 .

2. ขอมลท�วไปในการทางานดานคดปาไมและท�ดน

2.1 ทานทางานในองคกรหรอดานคดปาไมและท�ดนต %งแตเม�อป พ.ศ.ใด และมหนาท�ใด

เปนทนายความในคดปาไมท�ดนมาต %งแตป 2546 โดยเปนการทางานในนามของสภาทนายความ ซ�งใชรปแบบ

การต %งคณะทางานในแตละคด ประมาณชดละ 5-7 คน บางคดไดรบแตงต %งเปนหวหนาคณะทางานดวย บทบาท

หนาท�หลกกคอ การเปนทนายความ วาความและดาเนนการตางๆในกระบวนการพจารณาคด นอกจากการวา

ความในศาลแลว การทาคดปาไมท�ดนชวยชาวบานและชมชน ทนายความตองลงพ %นท�รวบรวมและสอบขอเทจจรง

รวมท %งอธบายทาความเขาใจกบชาวบานดวย บางกรณทนายความกเปนตวกลางในการเจรจาไกลเกล�ยดวย

74

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

2.2 ทานคดวาโครงสรางของปญหาปาไมและท�ดน คอ

- ประชากรชาวบานสวนใหญของไทยอยในภาคเกษตรกรรมและตองการท�ดนเพ�อใชในการทามาหากน ท�ดนถอเปนปจจยในการดารงชพ แตปรากฏวาการถอครองท�ดนในประเทศไทยกลบกระจกตว เชน กรณท�ดนจงหวดลาพน เดมเปนท�ดนของเจาขนมลนายเขาไปจบจองท�ดนจานวนมาก ในขณะท�ชาวบานไมมสทธในท�ดน มาถงยคทนนยมท�ใครมกาลงซ %อมากกซ %อไดมาก เกดการกวานซ %อท�ดน รวบรวมท�ดนเปนแปลงใหญ เพราะประเทศไทยไมมขอบเขตขอจากดการถอครองท�ดน ทาใหท�ดนไมเกดการกระจายถงชาวบาน ชาวบานท�จนกไมมท�ดนทากน ในขณะท�คนท�มท�ดนกไมไดทากนในท�ดนตวเอง ซ %อท�ดนเกบสะสมไวเฉยๆ ไวเกงราคา โดยไมมการทาประโยชนในท�ดน

- ท�ดนสปก. ซ�ง สปก. มหนาท�จดสรรท�ดนใหเกษตรกร แตกลบนาท�ดน สปก. ไปใหเอกชนท�เปนนายทนขนาดใหญเชา เชนในภาคใต ใหเชาทาสวนปาลม การกระจายท�ดนจงไมเปนจรง

- ปญหาท�ดนในเขตปา คอ ประเทศไทยออกกฎหมายปาไมหลงจากกฎหมายท�ดน กฎหมายท�ดนออกมาวาใครเปนเจาของท�ดนตองไปแจงการครอบครอง ท�ดนท�ไมมการแจงการครอบครองจะถอวาเปนท�ดนของรฐ ปญหาคอชาวบานท�อยในปา อยมากอนมกฎหมายท�ดน กไมรวามการประกาศกฎหมายน % เขากไมไดไปแจงสทธ ท�ตรงน %นกกลายเปนท�ดนของรฐตามประมวลกฎหมายท�ดน

- ตอมาเม�อมกฎหมายปาไม ปาสงวน รฐกไปขดขอบปาสงวน เม�อพบพ %นท�ปาสมบรณ กคดวาจะไมมประชาชนอย จงขดแผนท� โดยท�ขดบนโตะ ไมเคยไปสารวจท�จรง ซ�งจรงๆแลวตามกฎหมายกาหนดวาจะตองไปกนสวน กนเขตใหชาวบาน เลยเปนปญหาวาท�ปาไปทบท�คน การขดเขตปา บางท�ขดจากแผนท�ประเทศไทย บางท�ขดจากภาพถายทางอากาศ บางท�สารวจพบวาเปนภเขากเหนสมควรประกาศเปนเขตปาสงวน เขาตางๆ ท %งท�มชาวบานอยเตมไปหมด ชาวบานท�เจอปญหามากท�สดคอพวกท�อยบนเขา

- ปญหาของท�ดนอกสวนคอ เร�องท�ดนสาธารณประโยชน ประเทศไทยเคยมกฎหมายท�ดนกอนป 2497 โดยมการประกาศจากเจาเมองกาหนดพ %นท�ทงสงวนสาหรบเล %ยงสตว ปญหาคอหลายท�ไมมหลกฐาน ไมมแนวเขตท�ชดเจน ทาใหชาวบานท�อยตรงน %นต %งแตกอนประกาศ กอนป 2497 ถกอางวาเปนท�ดน น.ส.ล. เปนท�หลวง สงผลใหชาวบานตองถกไลออก ไลร %อ ขบไล เพราะเขาไปอยในท�ดนสาธารณะ ท %งท�จรงๆแลวชาวบานอยมากอนกฎหมายท�ดน เพยงแตไมมการจดทะเบยน

75

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

2.3 ทานมวธการดาเนนคดปาไมท�ดนอยางไร

- เม�อชาวบานโดนคด กจะรองมาท�สภาทนายความ สภาทนายความกจะต %งคณะทางานเพ�อชวยเหลอ

คณะทางานกตองลงพ %นท�ไปสอบขอเทจจรงกบชาวบาน แลวกไปดสถานท�จรง ถาสามารถทาแผนท�ไดกจะทาแผนท�

ท�เกดเหต มการทางานรวมกบชาวบาน ใหชาวบานรวบรวมเอกสารขอมล ซ�งสวนใหญชาวบานจะมหลกฐานอย

บางสวนแลว

- กระบวนการทางานทกคดจะทางานรวมกบชาวบาน และม NGOs ในพ %นท�ทางานรวมกน เพ�อใหไดขอมลมากท�สด โดยเฉพาะขอมลความเปนมาแตเดมของท�ดนน %น เพ�อใหในช %นของการพสจนเพ�อสคด ไมใชเพยงการส วาชาวบานเขาไปในท�ดนจรงหรอไม แตจะตองตอส ดวยวาท�ดนบรเวณน %นชอบดวยกฎหมายหรอไม ชาวบานมสทธอยในท�ดนอยางไร โดยสวนใหญกอนท�คณะทางานคดจะเขาไป ชาวบานจะมการรวมกลมกนอยกอนแลว และม NGOs ทางานอยกอนแลว

- เม�อไดขอมลแลว จงนาขอมลมาประมวลเพ�อต %งประเดนตอสคด ซ�งจะไมใชเพยงการสแบบคดอาญาท�วไป เชน มพยานเหนเหตการณหรอไม แตจะตองส ดวยวา ชาวบานเขาไปเพราะอะไร หรอคนท�ถกฟองเปนจาเลยมตาแหนงหนาท�อะไรพเศษเก�ยวกบกระบวนการตรวจสอบของชาวบาน เชน เปนคนท�เขาไปใหความรชาวบานเก�ยวกบหนาท�ของรฐในการปฏรปท�ดน เปนคนท�ชวยเจรจาระหวางชาวบานกบท�ดนจงหวด

- ระหวางการดาเนนคด กจะมเร�องการเจรจาตอรอง ผลกดนใหรฐเขามาดาเนนการแกปญหาดวย การทางานของ

ทนายจงไมใชแคทาคดใหเสรจ ทนายบางคนไดเขาไปเปนคณะทางานแกไขปญหาการบกรกท�ดนดวย (เชน ทนายส

มตรชย ทนายแสงชย) เน�องจากการแกไขปญหาท�ดน การทาใหชาวบานไดท�ดนทากน ไมสามารถจบไดดวย

กฎหมาย ไมสามารถอาศยแตผลของคดได

3. ขอมลเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน

3.1 ปญหาอปสรรคในการดาเนนคดปาไมท�ดน คอ

3.1.1 การเขาถงกระบวนการยตธรรม

76

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ลกษณะของผละเมด กรณเปนผตองหาหรอจาเลย

- คดเกอบท %งหมด ชาวบานถกฟองเปนจาเลย ชาวบานท�ถกฟองมฐานะยากจน ทาอาชพเกษตรกร และเปนคนทองถ�นท�อาศยอยในพ %นท�น %น

เหตการณและลกษณะคด

- กรณปญหาท�ดนในจงหวดลาพน เปนเร�อง สค.บน หรอการเอาพ %นท�ปาไปออกเอกสารสทธ เปนปญหาการคอรรปช�น มเจาหนาท�ท�ดนเขาไปมสวนชวยเหลอ เม�อรวามโครงการออก สค. ท�ไหน กแอบเอา สค.อกพ %นท�มาสวม

- ท�ลาพนมพ %นท�เรยกวา ท�จดสรร 15,000 ไร อยใน อ.บานโฮง เปนท�ๆรฐจะจดสรรใหชาวบาน เน�องจากเดมเปน ท�สาธารณประโยชน ปรากฏวาชวงจดสรร มชาวบานอยในพ %นท�อยกอนแลว แตการออกใบจองไมตรงกบท�ดนท�ชาวบานอย ชาวบานไมพอใจท�รฐไมตรวจสอบใหถกตองกอน เหตผลท�ใบจองออกไมตรงกบท�ดนตามความเปนจรง เพราะรฐไมเคยลงพ %นท�จรง แตใชวธตตารางแบงในกระดาษ ท %งๆท�ขณะน %นมชาวบานอยกอนแลว โครงการจดสรรท�ดนถกชะลอออกไป แตตอมากลายเปนวามการออกเอกสารสทธท�ดนบรเวณน %นใหนายทนเอกชน ทบท�สาธารณะท�จะจดสรรใหชาวบาน โดยเอกชนอางวามชาวบานท�ครอบครองท�ดนขายให ขายแบบมอเปลา แลวนาไปขอออก น.ส.3 แจงวา มผครอบครองทากนมาต %งแตกอนป 2497

- กรณจงหวดลาพนและกระบ� เรยกวา “ชาวบานปฏรปท�ดน” เน�องจากรอรฐไมไหว โดยชาวบานจะเขาไปในท�ดนเพ�อตรวจสอบวาเอกสารสทธออกโดยชอบหรอไม จากการตรวจสอบของชาวบานพบวาเปนเอกสารสทธ ท�ออกโดยไมชอบ หรอเอกชนครอบครองโดยไมชอบ เพราะเปนพ %นท�ปา เปนท�สาธารณะประโยชน เปนท� สปก. และบางพ %นท�เปนท�ท %งราง ซ�งตามประมวลกฎหมายท�ดนกาหนดวา ท�ดน ส.ค.1 ท %งรางเกน 3 ป รฐมอานาจเพกถอนคน ชาวบานท�อยในพ %นท�น %นมาตลอดเหนวาท�ดนเหลาน %นไมมการทาประโยชนมาแลวเกน 10 ป เม�อชาวบานไมมท�ดนทากนและรฐไมจดการให ชาวบานจงตองดาเนนการดวยตวเอง แตกทาใหชาวบานถกดาเนนคด

- การเขายดและตรวจสอบท�ดนของชาวบาน ไมใชการเขาไปอางสทธวาเปนท�ดนของตนเอง แตเปนการตรวจสอบเพ�อสวนรวม ตวอยางกรณท�ดนจงหวดกระบ�และลาพน ชาวบานจะทาการศกษาและตรวจสอบขอมลกอน ไมใชอยๆกเขาไป การตรวจสอบของชาวบานกเพ�อเรยกรองใหรฐเขามาจดการ เพ�อคมครองสทธของชาวบาน ดแลชาวบานในเร�องท�ทากน

77

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

- สาหรบกรณพ %นท�ปางแดง จ.เชยงใหม เดมชาวบานในพ %นท�อาศยอยอกอาเภอหน�ง แลวเจาหนาท�ปาไมไปเอาพวกเขามาอยท�ปางแดงเพ�อชวยปลกปา แตเม�อเสรจส %นการปลกปาแลว กไมไดพาชาวบานกลบ ชาวบานจงมความจาเปนตองอาศยอยท�ปางแดง ซ�งเปนเขตปา อยมานานจนกลายเปนชมชนใหญ แลวตอมากถกไลท�

- กรณท�ดนจงหวดสรนทร ชาวบานอยในพ %นท�มาแตเดม ตอมาปรากฏกวาทหารกมาบอกวาบรเวณน %นเปนท�ดนของทหาร เม�อตรวจสอบแลวพบวาบรเวณน %นเปนเขตทงเล %ยงสตว เปนท�ดนสาธารณะท�ถกขอใชโดยทหาร และทหารมหนาท�ตองคนท�ดนเม�อใชประโยชนเสรจแลว แตกลบไปออก สค.1 ครอบครองเปนท�ของตวเอง จงเกดการขดแยงกบชาวบานท�อยในท�ดนแตเดม เกดปญหาการแยงชงท�ดน

การใหความชวยเหลอเยยวยาความเสยหายหรอเดอนรอนเบ %องตน

- ในสวนของสภาทนายความใหความชวยเหลอเฉพาะเร�องคด แตทมทนายความกจะเสนอใหชาวบานจดการรวมกลมกนและต %งกองทนของกลมไวเปนคาใชจายในการดาเนนการเก�ยวกบคด เชน คาเดนทางไปศาล คาอาหาร คาถายเอกสาร บางพ %นท�จะม NGOs หาทนมาชวยสนบสนนชาวบาน ภาระท�เกดจากคดนอกจากชาวบานจะตองเดนทางไปศาลบอยๆแลว ยงตองมาระดมทน ท %งท�สวนใหญเปนชาวบานท�ยากจนอยแลว สาหรบคดสรนทรเปนกรณพเศษเน�องจากเปนฝายโจทกย�นฟอง จงเพ�มภาระเร� องคาธรรมเนยมศาลดวย แมจะมการขอยกเวนคาธรรมเนยมศาล แตบางคนศาลไมยกเวนให มตวอยางชาวบานคนหน�ง ฝายจาเลยนาขอมลพสจนตอศาลวา มวว 2 ตว ศาลยงถอวามทรพยสน ศาลใหวางเงนคาข %นศาลสองหม�นบาท ทมทนายกตองชวยหายมเงนมาวางตอศาล

คาใชจายในการดาเนนคด

- เร�องคาใชจายในคด สวนท�นอกเหนอจากท�สภาทนายความรบผดชอบจายให เชน คาถายเอกสาร ชาวบานตองระดมทนกนเอง ตวอยางคดสรนทร คาถายเอกสารท %งหมดกวาสองหม�นบาท ซ�งเปนเงนจานวนมากสาหรบชาวบาน

- คาเดนทางไปศาล เน�องจากคดท�ดนตองสบพยานกนเปนปๆ ทาใหชาวบานมภาระเร�องคาเดนทางสงมาก โดยเฉพาะในตางจงหวดท�ไมไดมรถเมลหรอระบบขนสงสาธารณะ กตองเหมารถเขามาในเมอง ไปกลบกตกวนละเปนพนบาท หากสปดาหไหนมสบหลายวน กย�งมภาระหนกข %นมาก

78

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ความรความเขาใจการใชสทธตามกฎหมาย

- กอนทนายความจะเขาไปชวยเหลอ ชาวบานยงไมรเร�องกระบวนการยตธรรม ต %งแตการถกจบ กไมรวาสทธของผ ตองหามอะไรบาง กใหการไปโดยไมมทนายความ หรอกรณท�ชาวบานเปนชนเผา ส�อสารภาษาไทยไมได แตกมการสอบสวนไปโดยไมมลาม

- กระบวนการทางานของทมทนายจงไมใชแคลงไปคยเร�องคด แตมการใหความรเร�องสทธของชาวบานดวย ท %งสทธในกระบวนการยตธรรม สทธในท�ดน สทธชมชน สทธตามรฐธรรมนญ สวนการเตรยมความพรอมกอนไปศาล กจะมการอธบายวาอยข %นตอนใด จะมการดาเนนการอะไรในศาลบาง หลงจากเสรจการสบพยานในแตละนดกจะคยสรปและตอบขอสงสยเพ�อใหชาวบานเขาใจประเดนตรงกน เปนการทางานรวมกนทกข %นตอน รวมกนท %งชาวบานท�โดนคดและคนอ�นๆในครอบครว ชมชน

3.1.2 การดาเนนคด

ลกษณะของพยานหลกฐาน การเขาถงและการรวบรวมพยานหลกฐาน

- ถาเปนคดเก�ยวกบท�หลวง ตองสกบหนวยงานรฐ การเขาถงขอมลเอกสารกเสยเปรยบ เพราะไมรวามเอกสารอะไรอยท�ไหนบาง เม�อไมมเอกสารยนยนประเดนท�เราส วาไมใชท�หลวงกลาบาก กรณท�ดน สปก. กเขาถงขอมลเอกสารยากเชนกน เวลาท�อยการอางพยานเอกสารกไมระบวามอะไรบาง แตใชคาวา “บรรดาสรรพเอกสาร” ทนายกตรวจสอบยาก แมปจจบนกฎหมายจะแกไขใหระบใหชดแจงแลว แตบางคดศาลกยงปลอยใหอยการใชขอความแบบเดม สวนพยานบคคลกมปญหา เพราะสวนใหญเปนเจาหนาท�รฐ

พยานหลกฐานท�ใชในการพสจนสทธ, พยานเอกสาร มปญหาอยางไร

ตองดระวางแผนท�ของกรมท�ดนเพ�อดขอบเขตพ %นท�พพาท สวนการดประวตของพ %นท�กตองดแผนท�ภาพถายทางอากาศ ซ�งประเทศไทยมการจดทาภาพถายทางอากาศมาต %งแตประมาณป 2490 และมการทาใหมทกๆ 5 ป แตปญหาคอแผนท�ภาพถายทางอากาศมราคาแพง และบางท�หนวยงานไมยอมใหคดถายโดยอางเร�องความม�นคง กตองขอหมายศาลเรยกมา ใหเจาหนาท�ถอมาเอง แผนท�ภาพถายทางอากาศท�ใชอยเปนของทหาร แตจรงๆแลวของกรมท�ดนกมและละเอยดกวา แตเพ�งทาไดไมก�ปและยงทาไมครบทกพ %นท� พยานหลกฐานอ�นๆ เชน วดหรอสสานในพ %นท�กจะชวยบงบอกวามชมชนอยในพ %นท�น %นมานานเทาไหร โดยดจากประวตของวดหรอความเกาของสสานน %นๆ

79

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

การนาสบพยานหลกฐานตอศาล

- หากเปนระวางแผนท�หรอภาพถายทางอากาศ กตองพาผ เช�ยวชาญการอานแผนท�มานาสบ สวนวดหรอสสานกอาจเปนเจาหนาท�ฝายปกครองหรอผสงอายในชมชน

การรบฟงพยานหลกฐานของศาล

- ศาลรบฟงเอกสารของราชการเปนหลก ตวอยางคดสรนทร ทหารนาสบสาเนาประกาศเขตแผนท�โดยท�ทหารลงลายมอช�อรบรองสาเนาเอง ศาลกเช�อตามเอกสารน %น

- การสกบท�ดนเอกชน มองวาศาลยงมอคตกบคนท�จะไปแยงท�ดนคนอ�น แมกฎหมายยอมรบเร�องการแยงการครอบครอง การครอบครองปรปกษ แตมมท�คนท�วไปมองคนท�ไปแยงของคนอ�น เปนคนผด ไมสจรต แตไมไดมองเบ %องหลงวาทาไมตองทา มความจาเปนอะไร ท�ดนน %นเปนท�อะไร เชน คดท�ดนลาพน เปนท�รกราง ไมมการครอบครองทาประโยชนเลย แตศาลมองวาการท�มร %วลอมไว 30 ป ถอวามการครอบครองแลว การกระทาของชาวบานจงเปนการบกรก การพจารณาของศาลใชทศนคตโดยไมไดนากฎหมายหลายๆฉบบมาคดรวมกน เร�องการแยงการครอบครอง ตองดกฎหมายท�ดนเร�องการท %งรางท�มกาหนดเวลาไว ดเร�องการครอบครองตามความเปนจรงและหลกตามกฎหมายแพงและพาณชย แลวจงมาดองคประกอบความผดตามกฎหมายอาญา แตเม�อศาลพจารณาแตกฎหมายอาญา เม�อชาวบานเขาไปในพ %นท�กผดกฎหมายอาญาทนท

การเจรจาไกลเกล�ย

- คดปางแดง เชยงใหม หลงจากสบพยานไปบางสวนแลว ศาลกเหนวาชาวบานถกพามาอย ไมไดต %งใจบกรก แตเม�อขอเทจจรงชาวบานอยในปา กเขาองคประกอบความผดบกรก ศาลจงหารอรวมกบอยการและทนายจาเลยวาจะดาเนนการอยางไรตอ ทมทนายจงแจงศาลวาอยระหวางการเจรจากบหนวยงานรฐใหรบรองใหชาวบานอยในพ %นท�น %นตอไปไดโดยกาหนดกรอบไมใหชาวบานบกรกปามากข %น ศาลจงหาทางออกดวยการใหเวลาไปเจรจา ไดขอตกลงแลวจงกลบมาแถลงศาลแตมเง�อนไขวาตองรบสารภาพ ทมทนายสวนหน�งไมเหนดวยกบการรบสารภาพเน�องจากชาวบานไมมเจตนาบกรก แตเม�อประเมนทศทางท�เปนประโยชนกบจาเลยและชาวบานในพ %นท�แลว จงยอมตกลงรบสารภาพ ศาลจงจาหนายคดไวรอการอานคาพพากษา จนเม�อมการจดการเร�องท�ดนท�อยอาศยของชาวบานเรยบรอยแลว ศาลจงไดอานคาพพากษาใหรอลงอาญาชาวบานท�เปนจาเลย

- การเจรจาในคดสรนทร ศาลไดเสนอใหโจทกจาเลยลองเจรจาตกลงกนใหชาวบานทาสญญาเชาท�ดนจากกรมธนารกษ เบ %องตนชาวบานไมยอมเน�องจากเหนวาเปนท�ดนของตนเอง ไมใชท�หลวง แตหลงจากทมทนาย

80

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ประเมนรปคดใหชาวบานฟงวาคดเสยเปรยบเร�องพยานหลกฐาน ชาวบานจงตกลงเร�องการเชา แตกาหนดเง�อนไขหามทหารเขามายงเก�ยวในพ %นท�ท�ชาวบานอย โจทกจาเลยจงสญญายอมกนโดยชาวบานรบวาพ %นท�พพาทเปนท�หลวง ท�สาธารณประโยชน และชาวบานตกลงยนยอมทาสญญาเชาท�ดนตามระเบยบของราชการ ศาลจงพพากษาใหตามยอมและคนคาธรรมเนยมศาลใหเกอบหมด

การประกนตว - คดลาพน ชาวบานยากจนไมมเงน จงชวยกนหานกวชาการมาประกนตวให ทแรกศาลไมยอมเน�องจากไมใชญาต แตเม�อมการเจรจาพดคยกบศาล ศาลจงยอมใหใชนกวชาการเปนนายประกน

- คดปางแดง เปนชาวบานชนเผาซ�งยากจนเชนกน กมการเจรจากบศาล จนศาลยอมใหทนายเปนนายประกนของชาวบาน ท %งท�ทนายบางคนเพ�งไดรบใบอนญาตวาความมาเพยงหน�งป และคดน %ศาลเรยกประกนเปนกลม ไมไดแยกเปนรายคน ชวยใหภาระของชาวบานลดลงมาก

- คดกระบ� นายประกนเปน ส.ว. อาจารย นกวชาการ

- อยางไรกตาม เร�องการประกนตวกยงคงเปนปญหาสาหรบชาวบาน เม�อศาลเรยกวงเงนประกนสง ชาวบานกหาไมได, ความผดฐานเดยวกนในคดแบบเดยวกน แตเรยกประกนไมเทากน ไมมมาตรฐานท�ชดเจน

- ปญหาเร�องความเปนญาตของนายประกน ไมไดมกฎหมายกาหนดใหตองเปนญาต ดงน %นเม�อนกวชาการหรอนกการเมองท�เช�อวาชาวบานไมผดและยนยอมเอาตวเองเปนประกน ศาลกสมควรตองใหประกน สาหรบปจจบนศาลยงไมมแนวทางท�ชดเจน ตองอาศยการเจรจาตอรองเปนรายคด

การสบพยานในศาล หนาท�นาสบ ภาระการพสจน และการเดนเผชญสบของศาล

- เน�องจากสวนใหญชาวบานถกฟองเปนจาเลยในคดอาญาขอหาบกรก ตองข %นศาลท�มอานาจพจารณาคดอาญา โดยตามหลก โจทกมหนาท�พสจนใหไดวาจาเลยกระทาผดตามฟองจรง แตในทางปฏบตชาวบานถกกฎหมายปดปาก เพราะเม�อโจทกพสจนไดวาขณะถกจบจาเลยอยในเขตปา ภาระจะตกแกจาเลยตองพสจนใหไดวาตนเองอยมานานแลวกอนมการประกาศเขตปา ซ�งเปนเร�องยากท�ชาวบานจะหาพยานหลกฐานมาพสจนโตแยงเอกสารของราชการ โดยเฉพาะชาวบานในภาคเหนอ บนพ %นท�สง หรอในภาคอสานท�ไมไดปลกไมยนตนขนาดใหญย�งไมมอะไร

81

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

มาพสจน ศาลไมไดพจารณาวาชาวบานอาจจะอยมากอนมการประกาศเขตปากได ศาลพจารณาเฉพาะกฎหมายท�ใชบงคบขณะชาวบานถกจบ โอกาสท�จาเลยจะพสจนใหพนผดขอหาบกรกปาจงยากมาก

- สาหรบคดบกรกแยงการครอบครองท�ดนเอกชน ศาลมทศนคตตอคนท�ไปแยงทรพยสนของคนอ�นวาไมสจรต โดยไมพจารณาวาเอกชนมการครอบครองทาประโยชนท�ดนน %นจรงหรอไม การสรางร %วลวดหนามลอมไวอยางเดยวหรอปลกตนไมไวรมขอบท�ดนสามารถถอวามการครอบครองทาประโยชนหรอแสดงการหวงกนแลวหรอไม ศาลไมพจารณาจากสภาพความเปนจรง หากจะมคาพพากษายกฟองบาง กจะเปนเร�องวาโจทกพสจนไมไดวาจาเลยอยในพ %นท�พพาทจรง

- อกประเดนคอ หากศาลมองวาการเขาไปยดครอบครองท�ดนของเอกชนเปนความผดบกรกเสมอ เร�องการครอบครองปรปกษตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย รวมท %งการท�รฐจะเรยกคนท�ดนท�มการปลอยท %งรางตามประมวลกฎหมายท�ดนกจะไมมทางบงคบใชไดจรง

- ถาศาลยงใชแนวคดสเขยว แนวคดเร�องการอนรกษทรพยากรธรรมชาตส�งแวดลอมแตเพยงอยางเดยวมาพจารณาคดปาไมและท�ดน อยางไรชาวบานกแพ ศาลควรตองเขาใจบรบทความเปนมาเร�องการประกาศเขตปาหรอท�สาธารณประโยชน เปนการประกาศบนโตะ บนแผนท� ไมไดมการลงสารวจพ %นท�จรงกอนประกาศและไมมการกนเขตท�มชาวบานอยอาศยออกจากพ %นท�ประกาศ

ระบบศาล

- คดเก�ยวกบท�สาธารณะประโยชน ทมทนายมองวาเปนเร�องระหวางรฐกบเอกชน ตองฟองศาลปกครอง แตศาลมองวาเปนเร�องโตแยงกรรมสทธT ตองมการพสจนสทธT จงตองฟองศาลยตธรรม ประเดนน %ยงเปนปญหาอยในหลายๆคด ซ�งในความเปนจรงแลว เม�อตองตอสคดกบเจาหนาท�รฐ เอกสารพยานหลกฐานตางๆจะอยกบเจาหนาท� ซ�งชาวบานไมมทางรวาคออะไร มเอกสารอะไรบาง ถาคดอยท�ศาลปกครอง ศาลมอานาจเรยกใหเจาหนาท�สงเอกสารท %งหมดได แตเม�อเปนคดแพง ทนายตองขอออกหมายเรยกเอกสารเปนรายการ ซ�งกมเอกสารบางเร�องท�ไมร ดงน %นการตอสคดเร�องท�หลวงหรอท�เอกชนจงไมควรอยกบศาลยตธรรม

- การฟองศาลปกครองจะชวยลดภาระเร�องคาธรรมเนยมศาลดวย นอกจากน % ถาอยศาลยตธรรม ตองมคาธรรมเนยมศาล ซ�งคดจากราคาประเมนท�ดนท�พพาท ปญหาคอ ในขณะท�กรมท�ดนเปนผต %งราคาประเมน บางคดท�มการฟองกรมท�ดนหรอเจาพนกงานท�ดนดวย กอาจเกดความไมเปนธรรม มการต %งราคาประเมนท�ดนสงๆ เพ�อใหคาธรรมเนยมศาลท�ชาวบานตองวางสงข %นดวย เปนอปสรรคต %งแตเร�มฟองคด

82

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ผลของคดและการบงคบคด

- ในสวนของคดอาญามท %งคดท�ศาลพพากษายกฟองและพพากษาจาคก ท %งใหลงโทษเลยและใหรอลงอาญา กมการย�นอทธรณฎกาและขอประกนตวในช %นอทธรณฎกาตามระบบซ�งสวนใหญจะไดประกนตว แตมคดหน�งซ�งตองหามฎกา จงมการขอใหศาลรบรองอนญาตใหฎกาได ปรากฏวาศาลไมรบรองใหเน�องจากเหนวาไมมประเดนท�จะฎกา แตทมทนายเหนวา คดท�ศาลจะไมรบรองใหฎกาเพ�อไมใหรกศาล ไมควรเปนคดท�เก�ยวกบเสรภาพของประชาชน

3.2 ทานมความเหนอยางไรกบผลคดในความรบผดชอบของทาน

- เหนวาศาลยงตดสนลงโทษหนกเกนไป เพราะเหตในคดไมใชเร�องฆาคนตาย ไมใชการชงทรพย แตเปนเร�องของคนท�ไมมท�ดนทากนจากความบกพรองของรฐท�ไมเขามาจดการแกปญหาให ชาวบานไมมทางเลอกกตองจดการกนเอง แลวยงตองถกดาเนนคดอก

3.3 ในมมมองนกกฎหมายทานมความเหนอยางไรในการดาเนนคดปาไมท�ดนในปจจบน เชน เปน

ธรรมหรอไมเปนธรรม เพราะอะไร

- อานาจตลาการถกรฐและนายทนยมไปใชเปนเคร�องมอรงแกกดข�ชาวบาน เปนเคร�องมอท�ชาวบานไมมทางตอส

ไหวเพราะนายทนมกาลงท�จะเตรยมพยานหลกฐานและจางทนายความเกงๆ รฐกมหนวยงานรบผดชอบเร�องคด

โดยเฉพาะ และยงมตารวจเจาหนาท�เปนกาลงเสรมอก

3.5 ขอสงเกตอ�นๆ ตอวธพจารณาคดปาไมและท�ดน

- ศาลตองปรบทศนคตเร�องปาไมท�ดน คดสวนท�นาจะลดลงไดงายคอคดพพาทระหวางเอกชนกบชาวบาน สวนคดเก�ยวกบท�ปาหรอท�สาธารณะ ศาลตองเปล�ยนทศนคตท�มองชาวบานเปนผบกรกทาลายปา ตองเขาใจวถชวตและหลกการใชประโยชนท�ดน เชน การทาไรหมนเวยน

- รฐตองเขามาปฏรปท�ดน ตองดาเนนการสารวจการใชประโยชนท�ดนวาปจจบนมประชาชนอาศยอยในพ %นท�ราบจานวนเทาไหร อยในปาเทาไหร จดใหมการพสจนสทธวาอยในปามานานเทาไหรแลวจดการใหชาวบานอยอาศยในพ %นท�น %นตอไปได สวนท�ดนท�ถกท %งราง ไมมการทาประโยชน รฐกตองตรวจสอบและเพกถอนเอาท�ดนมาจดสรรใหชาวบานแทน ซ�งอาจใชแนวทางโฉนดชมชนเพ�อปองกนชาวบานขายท�ดนกได

83

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

- การเอาคดปาไมท�ดนไปรวมอยในวธพจารณาคดส�งแวดลอมนาเปนหวงวา ศาลจะเอาเฉพาะแนวคดการอนรกษธรรมชาตมาพจารณา คดชาวบานคงจะแพหมด ซ�งจรงๆแลวคดปาไมท�ดนไมใชคดอนรกษธรรมชาตส�งแวดลอม อาจจะมคดตดไมทาลายปาแตกตองเปนกรณตดไมไปขาย ไมใชกรณชาวบานหกรางถางพงเพ�ออยอาศยและหาท�ทากน กลาวคอศาลตองพจารณาวาอะไรคอแรงจงใจใหชาวบานกระทาการอยางน %น

- กรณท�เปนเร�องพพาทในท�ดนของรฐ ควรตองอยในอานาจศาลปกครอง เชน การฟองเพกถอนเอกสารสทธท�ออกทบท�ดนสาธารณะ การโตแยงสทธวาชาวบานอยอาศยในท�ดนมากอนการออกประกาศเปนท�ดนของรฐ

ขอเสนอตอศาล

1.ควรกาหนดบงคบใหคดปาไมท�ดน ตองมการเดนเผชญสบ เพ�อใหเหนสภาพพ %นท�ความเปนจรง

2. ศาลควรจดอบรมและหาวธศกษาปญหาการจดการท�ดนของประเทศไทย เพ�อสรางเสรมความเขาใจของตวเอง อาจเปนการเรยนรจากชาวบานกได ไมตองจากดเฉพาะนกวชาการ

3. สรางผ เช�ยวชาญเร�องการอานแผนท� เน�องจากเปนพยานหลกฐานสาคญท�สามารถช %ขาดคดได และผ เช�ยวชาญควรตองมอสระจากรฐดวย

84

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

1. ขอมลสวนตว

ช�อ-นามสกล นายวโรจน ชางสาร อาย 35 ป

องคกร ทนายความอสระ เจาของสานกงานกฎหมายพฤตธรรมมาณต, สานกงานคณะกรรมการส�งแวดลอม

สภาทนายความ

พ .นท�การทางาน(จงหวด) ท�วประเทศ

ประเดนการตอสในพ .นท�/ วตถแหงคด

� ท�ดนสาธารณะ หรอท�ราชพสด

(ประเภทคด - เพกถอนโฉนดท�ดนท�ออกทบท�ปาชายเลนน .าทวมถง คลองสาธารณะ หรอออกโดยคลาดเคล�อน)

� ท�ดนเอกชน

� ท�ดนเขตปา สทธชมชนจดการปา

� การจดการสวนปาของรฐหรอเอกชน

� อ�น ๆ _____________________________

ประสบการณเก�ยวของกบคดปาไมและท�ดน ต .งแตป 2548 รวมไดประมาณ 5 ป

2. ขอมลท�วไปในการทางานดานคดปาไมท�ดน

2.1 ทานทางานในองคกรหรอดานคดปาไมท�ดนต "งแตเม�อป พ.ศ.ใด และมหนาท�ใด

เขามาชวยงานท�สภาทนายความกอน ตอมาในป 2548 เร�มทาคดปาไมและท�ดน คดแรกคอคดเขาตะเกยบ

หนาท�แบงเปนสองสวน หน�งทนายความวาความในคดเขาตะเกยบ หวหนและคดเขาสามรอยยอด ประจวบครขนธ

สองเปนคณะทางานแตไมไดวาความในคดโยนกปาพร นครศรธรรมราช คดหวยน .าดง แมฮองสอน คดหมอท�

85

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

อดรธาน (คดหมอ มลกษณะเจาหนาท�เลอกปฎบตจบเขาคนเดยวท�เขาไปอยในอทยาน ในสภาพท�จะเปนปารกราง

และมคนไปจบจองหมดแลว มหมอคนหน�งไปซ .อท�ปลกพชชวจต เพ�อนบานขางเคยงไปรองท�ปาไม เจาหนาท�ปาไม

จงเขามาจบ มายดท�ดาเนนคดอาญาและเรยกคาเสยหายประมาณลานกวาบาท เลอกทาเร�องน .ท .งๆ ท�มการบกรก

จรง แตคลายกบมการเลอกปฏบตคนท�เขาไปอยในท�อทยานท .งหมดแตไมจบ มาจบหมอคนเดยว) คดบกรกอทยาน

ท�ราชบร ไปสรางสสานจนในอางเกบน .า

2.2 ทานคดวาโครงสรางของปญหาปาไมท�ดน คอ

ปาบางพ .นท�ปจจบนเส�อมโทรม แตกลบไมไดถกเพกถอน ทาใหชาวบานท�เขาไปใชประโยชนถกจบ

นอกจากน .ยงมการเลอกปฏบตไมไดจบทกคนท�เขาไปใชพ .นท� , การประกาศเขตปาสงวนแหงชาต อทยานแหงชาต

ทบท�ชาวบาน ซ�งชาวบานไมรมากอน มารอกทกกลายเปนผบกรก , อทยานบางท�กไมมสภาพเปนปาแลว

2.3 ทานมวธการดาเนนคดปาไมท�ดนอยางไร

กอนท�ชาวบานจะมาขอความชวยเหลอจากสภาทนายความ ชาวบานจะไปรองเรยนตอองคกรอ�นกอน

เพ�อใหตรวจสอบขอเทจจรง เชน คดเขาตะเกยบ กลมอนรกษปาชายเลนเขาตะเกยบ ไปรองเรยนท�กรรมาธการ

วฒสภา สมยคณถาวร เสนเนยน (ปจจบนเปนรฐมนตรชวยวาการกระทรวงมหาดไทย) กรรมาธการไปพบชาวบาน

อธบาย และใหอ. แสงชม พจนสมพงศ มาชวยอานภาพถายทางอากาศ โดยใหชาวบานเขารวมฟงการประชมทก

คร .งของกรรมมาธการ ทางกรรมาธการออกหนงสอการตรวจสอบมา ชาวบานถงมาท�สภาทนายความ

ตอมาชาวบานจงมารองขอความชวยเหลอท�สภาทนายความ สภาทนายความลงพ .นท�สอบขอเทจจรง 2-3

คร .ง ลงช�อในใบมอบอานาจคดปกครอง 1 คร .ง เม�อดาเนนคด ลงไปทาความเขาใจอก 2-3 คร .ง เชน คดเขาตะเกยบ

หลงจากท�มการโอนคดจากศาลปกครองมาท�ศาลแพง กลงไปทาความเขาใจกบกลมอนรกษฯ เร�องเขตอานาจศาล

และประเดนในคด 2-3 คร .ง , ถาฟองคดไปแลวทาใหการรวบกลมของชาวบานรวน ชาวบานอาจประสานใหสภา

ทนายความลงพ .นท�ทาความเขาใจอกคร .ง โดยเฉพาะประเดนวา “เขาสามารถฟองคดกลบชาวบานไดหรอไม”

สภาทนายความแจงความคบหนาคด ทางโทรศพท

86

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

3. ขอมลเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน

3.1 ปญหาอปสรรคในการดาเนนคดปาไมท�ดน คอ (กรณาพจารณาตอบตามหวขอดงน ")

3.1.1 การเขาถงกระบวนการยตธรรม

- ลกษณะของผเสยหาย กรณเปนโจทก

เปนชาวบานแท ๆ มท�อยเปนหลกแหลง, มอาชพประมงท�ไมเดอดรอนอะไร และบางสวนเปนชาวบานท�ม

ความรมากข .น ในระดบกลางเพยงแตไมไดเปนทนายความเทาน .นหรอจบนตศาสตรแตไมไดใบอนญาตวาความ

เทาน .น

- การใหความชวยเหลอเยยวยาความเสยหายหรอเดอนรอนเบ "องตน

ในคดเขาตะเกยบ เม�อสภาทนายความเขาไปดาเนนการฟองคด เจาของท�ท�ถมท�ลอมร .วกหยดดาเนนการ

ทาใหชาวบานเขาไปใชท�ดงเดมไดแตเพยงบางจด และเวนจดท�เจาของสรางรานอาหารไว และหลงจากน .นท�ตรง

น .นกขายไมได ดาเนนการไมไดเพราะชาวบานตอตานอย ท .งน .สภาทนายความกไมมกระบวนการอ�นๆ คดเขาสาม

รอยยอดไมตองเขาไปเยยวยาใด ๆ เพราะ อบต. ไมอนญาตใหนายทนสรางอาคาร 3 หลงตดกบชายหาดแลว และ

เขากหยดเพราะไมมใบอนญาต ชาวบานกเขามาใชพ .นท�ตดชายหาดในการตากปลา ไดเหมอนเดม ตอมาไดขาววา

เจาของท�ฟองอบต.อย เน�องจากคดปาไมท�ดนไมใชคดท�มความเสยหายตอบคคล บทบาทของสภาทนายความก

ไมไดเขาไปดแลเร�องน .

- คาใชจายในการดาเนนคด

ชาวบานออกคาใชจายเร�องคาเชารถตมาสบพยานกนเอง สวนคาใชจายอ�นทนายความกเบกตามระเบยบ

สภาทนายความท�วไป

- ความรความเขาใจการใชสทธตามกฎหมาย/ชาวบานเขาใจหรอไมวาเปนการใชสทธทางกฎหมายใน

การปกปองทรพยากร หรอเขาใจเพยงวาฟองเอาท�ดนคน

87

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ป 2545-2546 เราลงพ .นท�บอยและเชญแกนนามาอบรมกฎหมาย บางคร .งถาเขามปญหาเขากเชญสภา

ทนายความไปน�งคย อธบาย เร�องการฟองคด สทธทางศาล ถกฟองกลบไดหรอไม การยกเวนคาธรรมเนยมศาล

การประเมนคดอยในศาลใด ดลพนจของศาล ชาวบานใชการฟองคดเปนเคร�องมอหลก คดเขาตะเกยบเขามศนย

เรยนรเร�องปาชายเลนทางานเชงรณรงคควบคไป

3.1.2 การดาเนนคด

- ลกษณะของพยานหลกฐาน การเขาถงและการรวบรวมพยานหลกฐาน

ยากตรงท�ไดเอกสารมาแลวจะแปลความ หรอตความอยางไร การรวบรวมเอกสารทาไดไมยาก บางคร .งถา

เปนประเดนท�ซ .าศาลกจะตดออก บางเร�องเปนเร�องท�องคกรอ�นทาไวแลว เชน อ.แสงชมพยานผ เช�ยวชาญกมาจาก

กรรมาธการวฒสภา องคกรท�ชาวบานเคยไปรองเรยน

- พยานบคคลในพ "นท�เลอกอยางไร ปญหาท�เกดคออะไร

ลกษณะพยานบคคลสภาทนายความจะใชเจาหนาท�ของรฐ เชน กรมปาไม กรมเจาทา กรมพฒนาท�ดน ให

มาชวยงาน ตดตอโดยผานคณศรสวรรณ จรรยา คณสมชาย อามน ในการสบพยานถาพยานบคคลของเราแตก

เรากพจารณาวาไมสบบคคลน .น พยานมองคกรท�ทาอยแลว

คดเขาตะเกยบ ผ รองสอด – เจาของท�ดน นาแมของตวเองมาเปนพยาน อางวาเปนคนสนทของภรยา

รชกาล ท� 5 และเอาภาพถายพ .นท�สมยกอนมาประกอบ ศาลปกครองฟงจงใหโอนคดมาท�ศาลยตธรรม

- การเจรจาไกลเกล�ย

คดปาไมและท�ดน ท�มชาวบานจานวนมาก ชาวบานจะไมยอมไกลเกล�ย เพราะชาวบานตองการใชท�ดนน .

รวมกน การใหเงนไกลเกล�ยไมไดอยช�วลกช�วหลาน

88

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

- การสบพยานในศาล หนาท�นาสบ ภาระการพสจน และการเดนเผชญสบของศาล

ไมมปญหา เรากลาวอางเรากตองสบอยแลว กอนท�จะโอนคดมาท�ศาลยตธรรมผ รองสอดขอสบแมของตวเอง

(นามสกล ประณตโยธน )มาสบประเดนกรรมสทธP เอาภาพเกาๆ มาสบวาพ .นท�โลงกวาง หมอมราไพพรรณเคย

เสดจไป หลงฟองคดกวา 3 ปกวาจะเอามาสบ และศาลกฟงและใหโอนคดมาท�ศาลยตธรรม

- ระบบศาล

การโอนคด มผลตอคดมาก คดปาไมท�ดนเม�อถกโอนมาท�ศาลยตธรรมศาลจะยกฟองเสมอ โดยวนจฉยวา

ชาวบานไมใชผ เสยหาย จงไมมสทธฟองคด

- การพสจนขอเทจจรงดานทรพยากรโดยพยานผเช�ยวชาญ

ในคดปาไมท�ดน สภาทนายความจะมผ เช�ยวชาญเปนเจาหนาท�หรอพนกงานระดบขาราชการ เชน กรมปา

ไม กรมเจาทา ผ เช�ยวชาญกรมพฒนาท�ดน ท�ลาออกจากราชการแลว มาอานภาพถายทางอากาศและเปนพยานให

รวมท .งการเสนอประเดนคดคานคาใหการให แลวทมทนายความจะมาแปลและเรยบเรยงอกคร .ง

คดเขาตะเกยบเราใชอ.แสงชม กตอบชดแลว ปาชายเลนประกอบดวยพช ปลา ดนประเภทใด โดนซกคาน

วาทาไมถงไมประกาศปาชายเลน กตอบชดวาพ .นท�ไมถงท�ราชการกาหนด

การตดตอผ เช�ยวชาญ จะใชความสมพนธสวนตวกอน สวนมากถาฟองแลว เราจะสบพยานท�กรงเทพเลย

- ความรความเขาใจของผพพากษาท�พจารณาคด

ผมวาในคด เขาตะเ กยบ ทานอาวธโสพอสมควรและเ ขา ใจ ว าชาวบ านฟองคด เ พ� อปกปอง

ทรพยากรธรรมชาต สะทอนจากท�ศาลยกเวนคาธรรมเนยมใหและทานวนจฉยประเดนเร�องชาวบานเปนผ เสยหาย

และมสทธฟองคด และยกคารองขอใหวนจฉยประเดนขอกฎหมายของผ รองสอด

ผมเหนวาถาศาลตดสนใหท�กลบไปเปนท�สาธารณะ จะทาใหคดมาท�ศาลน .เยอะมากข .น และเจาหนาท�

ท�ดนถกฟองเปนคดแพง ทาใหศาลไมอยากตดสนใหชาวบาน มองวาเปนเร�องนโยบายของรฐ

89

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

- ทางเลอกในการระงบขอพพาท เชน การไกลเกล�ย , กองทนดานคดปาไมและท�ดน

ลกษณะการไกลเกล�ยแบบไดท .งสองฝาย เชน คดเขาตะเกยบ มการเสนอพ .นท�รอบท�พพาทใหชาวบานเขา

ไปใชประโยชนและเวนการออกโฉนด สวนท�อ�น ๆ กใหมการออกเอกสารสทธไป แตประเดนน .ไมไดมการคยกน

จรงจงจงตกไป

3.2 ทานมความเหนอยางไรกบการทาคดในความรบผดชอบของทาน – เน�องจากยงไมมคาพพากษาถง

ท�สด จงขอพดถงความเหนตอการทาคด

ผลดท�ชาวบานไดใชท�ดนตอไป การมารองท�สภาทนายความเปนสวนหน�งท�ทาใหเกดการต�นตวเร�องการ

ตรวจสอบท�ดนมากข .น แตชาวบานต�นตวมาแลว 100 % จากขอเทจจรงในพ .นท�เร�องการรงวดท�ดน ซ�งเจาหนาท�จะ

เรยกเจาของท�ดนขางเคยงมาไตสวนขอเทจจรงดวย และชาวบานจะถามวาสอบไปเพ�ออะไร การมารองท�สภา

ทนายความมาเปนรอย ๆ คน และเหนวาปญหาการออกโฉนดท�ดนน .น จะเกดในสมยกอนสมยท�ชาวบานเช�อผ นา

เทาน .น

3.3 ในมมมองนกกฎหมายทานมความเหนอยางไรในการดาเนนคดปาไมท�ดนในปจจบน เชน เปนธรรม

หรอไมเปนธรรม เพราะอะไร

ผมเหนวาไมเปนธรรม เพราะสวนใหญศาลเช�อเจาหนาท�ขาราชการกรมท�ดนมากกวาขอเทจจรง แทนท�จะ

ใหบคคลท�สามเชน กรมพฒนาท�ดนมาพสจนถาพถายทางอากาศมากกวากรมท�ดน

3.4 กระบวนการยตธรรมท�ดในเร�องการบงคบใชกฎหมาย กระบวนวธพจารณาคด และตวบทกฎหมาย

เปนอยางไร ในความเหนของทาน

กระบวนพจารณาท�ด ตองดท�เน .อหาของคด มากกวาการต .งธง ตวบทชดเจนแลว การบงคบใชกฎหมาย

กรมท�ดนประเมนราคาท�ดนมากไปในการเรยกรองคาเสยหายจากชาวบาน เปนลาน ๆ ชาวบานไมมเงนเสยคาปรบ

กตดคกไป

90

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

3.5 ขอสงเกตอ�นๆ ตอวธพจารณคดปาไมและท�ดน

ผมมองวาคดประเภทน .เปนนโยบายของรฐ วาใหโอนคดประเภทน .มาท�ศาลยตธรรม เพ�อใหศาลยกฟองใหหมด

แกไขปญหาไดท�การทางานของเราโดยการใหผ เช�ยวชาญมาใหความเหนประเดนในคดกอน เปนท�ชดเจนวา

ผ เช�ยวชาญหมายความวาอยางไร และเรากเลอกเอาท�เปนประโยชนกบเรา คดท�ดนไปลาบากเร�องทางนโยบาย

ผลกระทบตกท�ชาวบานเรา

รายละเอยดคด

1. คดเขาตะเกยบ

- ลกษณะผเสยหาย กลมอนรกษปาชายเลนเขาตะเกยบ มนายสมศกดP เขยวขา เปนหวหนา สมาชกกวา 100

คน สวนมากประกอบอาชพประมงพ .นบาน ตอมาเน�องจากระยะเวลาท�ยาวนานในการฟองคดและการ

ดาเนนงานทางศาลเหลอชาวบานประมาณ 49 คน

- เหตการณและสาเหตคด บกรกปาชายเลน เน .อท�ประมาณ 50 ไร มลคาหลายลานบาท โดยเม�อป 2547

นายทนออกโฉนดทบปาชายเลน มการจางใหชาวบานใบจองสทธPแลวออกโฉนดท�ดน แลวซ .อตอจากน .นกโอน

เปล�ยนมอกนไป ชาวบานกคดคานกนมาตลอด แตสนายทนไมได ลกษณะท�ดน ตรงน .ราคาแพง กระบวนการหา

ขอมลลาบาก แตฝายเจาหนาท�กใหความรวมมอเพราะมการออกโฉนดไปแลว เจาหนาท�กมาเบกความตาม

เอกสาร ท�ตรงน .ชาวบานมใบจองและไปขอออกโฉนดไมไดเลย แตเม�อนายทนมาซ .อตอจากชาวบานกลบออก

โฉนดได มพยานบคคลท�ไปขอออกโฉนดไดคนแรก เขาไปจางใหชาวบานไปออกใบจองและชาวบานกโอนขายไป

จองใหเขา เขาจงไปดาเนนการขอออกโฉนดท�ดนแตออกไมได และเขากรองคดคานมาตลอด แตเจาหนาท�กตอบ

วาเขาออกเอกสารโดยชอบดวยกฎหมายแลวเพราะเจาหนาท�เขาขางกนเอง

- การฟองคด เร�มตนฟองคดท�ศาลปกครอง ศาลยกฟองและโอนคดไปท�ศาลแพง โดยวนจฉยวาคดเปนการ

โตแยงกรรมสทธPในท�ดน

- ผลของคด ศาลปกครองพพากษาวาเปนการโตแยงกรรมสทธP หลงเจาของท�ดนรองสอดเขามา

91

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ศาลแพงยกฟองเพราะเหนวาผลการแปลภาพถายของอ. แสงชม ท�แสดงวาท�พพาทเปนปาชายเลนท�น .าทวมถง

และเปนท�สาธารณะ ไมสามารถออกโฉนดทบท�ตรงน .ได การแปลภาพถายน .จงเปนเพยงความเหนของ

นกวชาการทานหน�งเทาน .น ท .งๆ ท�อ.แสงชมเปนผ เช�ยวชาญท�สอนการอานภาพถายทางอากาศ มใบอนญาต

แตคดน .พพากษาเร�องความเปนผ เสยหายไวด คอวนจฉยวากลมอนรกษปาชายเลนเขาตะเกยบและชาวบาน เปน

ผ เสยหายในคด มองวาเปนเพราะเราฟองคดตามรฐธรรมนญ ป 2550 ซ�งกาหนดใหใชเร�องชมชนมสทธPไดโดยไม

ตองรอกฎหมายลก วนจฉยวาท�ดนไมใชปาชายเลน เพราะไมมการข .นทะเบยน อ.แสงชมใหเหตผลวาการท�ท�ดน

ไมถกข .นทะเบยนเพราะเน .อท�ดนมไมถง 100 ไร ตามแนวปฎบตจะไมมการประกาศเขตปาชายเลน เพราะจะทา

ใหส .นเปลองงบประมาณการจดทา และการบารงรกษา ซ�งศาลไมไดฟงตรงน .

- ตอมาคดถกโอนไปอยในความรบผดชอบของนายนตธร ล .าเหลอ เพราะนายสมศกดP เขยวขา หวหนากลมไป

สมครเปนนกการเมองพรรคประชาธปตย และถอนคดไปจากสภาทนายความ

2. คดเขาสามรอยยอด คาฟองหมายเลขดาท� 1943/2551 – ฟองมา 2 ป อยระหวางการแสวงหาขอเทจจรง

- ลกษณะผ เสยหาย เปนชาวประมงพ .นบาน

- เหตการณและสาเหตคด นายทนรกล .าท�ดนสาธารณะตดกบทะเล และขอออกโฉนดท�ดนล .าเขาไปในเขตชาด

หาด ขอเพกถอนเพราะมการออกโฉนดโดยคลาดเคล�อน เจาหนาท�มเจตนาท�จะดงโฉนดออกใหตดทะเลมากท�สด

- อบต. มารวามการบกรกท�ตอนท�มการขออนญาตสรางอาคารท�รมทะเล อบต.จงระงบการกอสราง ตอมา

ชาวบานกมาฟองคดขอเพกถอนโฉนด

3. คดอทยานแหงชาตหวยน "าดง อ.ปาย จ. แมฮองสอน ป 2552 เปนเร�องเก�ยวกบการสรางคฤหาสนราคา

หลงละกวา 20 ลาน บนยอดเขา คลายกบเปนบานเจาหนาท�ระดบสง ชาวบานอางวาสรางบานแลวท .งขยะ ทาให

ตนน .าเนาเสย พ .นท�ลาบากในการเขาไปถงมาก ไมไดฟองคดชาวบานหายกนไปเอง

92

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

4. คดโยนก ปาพร นครราชสมา

- ลกษณะผเสยหาย เปนกลมชาวบาน ระหวางท�มการเตรยมฟองคดแกนนาถกลอบยง แตไมเสยชวต ใน

กระบวนการฟองคดท�ผานมาชาวบานบางสวนกไมกลาปรากฎตว คณกฤษดา ถกยงระหวางจะฟองแตไม

เสยชวต ชวงแรกมาฟองเยอะ แตตอนน .ไมปรากฎตว

- เหตการณและสาเหตคด เจาหนาท�ท�ดน ออกโฉนดบนท�ปาอทยานแหงชาตโยนก ใหนายทนรกท�ไปปลก

ปาลมชวงท�ปาลมราคาแพง พ .นท�คาบเก�ยวหลายจงหวด ชาวบานไมรวาออกเอกสารไดอยางไร จงมารองท�สภา

ทนายความ

- การฟองคด ฟองไปแลว ศาลนดไตสวนคาฟองเม�อวนท� 23 พ.ย. 2553

93

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

1. ขอมลสวนตว

ช�อ-นามสกล นายวระ ชมพนธ อาย 58 ป

องคกร ทนายความอสระ เจาของสานกงานกฎหมายวระ ชมพนธ, สานกงานคณะกรรมการส�งแวดลอม สภา

ทนายความ พ *นท�การทางาน(จงหวด) ท�วประเทศ

ประเดนการตอสในพ *นท�/ วตถแหงคด

� ท�ดนสาธารณะ หรอท�ราชพสด

(ประเภทคด - ท�สาธารณะท�เอกชนไปขอออกเอกสารสทธ เราฟองท�สาธารณะใหกลบมาเปนของรฐ)

� ท�ดนเอกชน

� ท�ดนเขตปา สทธชมชนจดการปา

� การจดการสวนปาของรฐหรอเอกชน

� อ�น ๆ _________________________________

ประสบการณเก�ยวของกบคดปาไมและท�ดน ต *งแตป 2548 รวมไดประมาณ 5 ป

2. ขอมลท�วไปในการทางานดานคดปาไมและท�ดน

2.1 ทานทางานในองคกรหรอดานคดปาไมและท�ดนต $งแตเม�อป พ.ศ.ใด และมหนาท�ใด

เขามาชวยงานท�สภาทนายความต *งแตป 2544 ตอมาในป 2548 เร�มทาคดปาไมและท�ดน คดในความ

รบผดชอบ คอ คดปาพรโยนก นครศรธรรมราช , คดเขาตะเกยบ หวหน, คดเขาสามรอยยอด ท�ชายหาดแลวออก

เอกสารสทธ, คดดอยแมออกร สมปทานเหมองหน ดอยไมใหญมากแตมน *าไหลเปนตาน *า คดปาพรแมราพง คด

ปราณบรปากน *าปราณ อยในข *นตอนรองใหหนวยงานรฐเพกถอน นสล. ถาไมเพกถอนกตองฟองคด คดท�ยงไมได

ฟอง เขาอางวาเปนทงเล *ยงสตวท�สาธารณะ แตจรงๆ แลวเปนท�ท�ประชาชนอย ท�รอบนอกเปนทงเล *ยงสตวกลบม

โฉนด ตรงน *เรากาลงขอเอกสารสทธถาไมใหกคงตองฟอง

94

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

บทบาทในคดปาไมและท�ดน เราจะรวมกนหลายสวนไมไดเปนผหาหลกฐานโดยตรง บางเร�องกเปนประธานคณะ

งาน บางเร�องกเปนแคคณะทางาน ทางานในลกษณะคณะทางานมนตางกบการทาคดสวนตว ท�เราตองหาเองทก

อยาง เพ�อใหไดเอกสาร แตถาอยในรปของคณะทางานเรามอบหมายใหคณะทางานคนอ�นไปหาได

คดเขาตะเกยบ เร�มแรกฟองไปท�ศาลปกครอง จากน *นโอนมาท�ศาลยตธรรม โดยอางวาเอกชนส เ ขามา

กระบวนการน *ไมเหนดวย เพราะโอนไปศาลยตธรรมแลวเกดปญหาทนท เพราะเราฟองเขาไปในนามของบคคลผ ม

สวนไดเสย และใชประโยชนตรงน *น แตโอนมาศาลยตธรรมจะกลายเปนผ ไมมสวนไดเสยทนท ถาจาเลยตอสเร�อง

อานาจฟองเราจะเสรจทนท ผมวากระบวนการจดการเขตอานาจศาลตองพจารณาใหม เพราะการตอส เร�องน *การ

นาสบจะเสยเปรยบทนท เพราะวาถาฟองท�ดนตรงน *ใหออกเอกสารสทธใหกลบไปสสาธารณะแหลงเดมกฟอง

หนวยงานราชการ ดวยเหตออกเอกสารสทธตรงน *ไมชอบ เราฟองศาลปกครองถอวาเราเปนผ มสวนไดเสย พอ

เจาของท�ดนย�นคารองเขามาเปนผ มสวนไดเสยในคด ปรากฎวาศาลมองวาเปนเร�องการตอสกรรมสทธโอนไปศาล

ยตธรรมทนท จาเลยกจะตอสวาเราไมเก�ยวของ คนท�จะเปนผ มสวนไดเสยเรยกท�ดนคนคอ หนวยงานรฐ ตรงน *เม�อ

เราไมใช กจะไมมอานาจฟองทนท ปญหาคอ ไมมอธบดท�ดน คนใดไปย�นฟองวาตวเองผด

คดปาพรโยนก ผ นาชาวบานกมาใหขอมลวาท�ตรงน *เปนท�ดนก ตอมานายทนกไปออกเอกสารสทธเพ�อเอาท�ไปทา

สวนปาลม

คดเขาสามรอยยอด ท�ตดชายหาดแตมโฉนดท�ตดชายหาดได

2.2 ทานคดวาโครงสรางของปญหาปาไมและท�ดน คอ

กระบวนการทางกฎหมายท�ออกประกาศทบท�ชาวบานท�ชาวบานทากนมารอยปแลว กอนออกกฎหมายรฐตอง

พจารณาใหถ�ถวนไมเช�อเอกสารเจาหนาท�อยางเดยว เจาหนาท�กเหมอนกนท�บางคร *งยงทาใหชาวบานเขาเสยสทธD

2.3 ทานมวธการดาเนนคดปาไมและท�ดนอยางไร

- ชาวบานมารองขอความชวยเหลอ

- สภาทนายความลงพ *นท�สอบขอเทจจรง หาการใชประโยชนในพ *นท� แตละคนครอบครองอยางไร ลกษณะการ

บกรก ทาหนงสอมอบอานาจ เตรยมพยานศาลยตธรรมตามจานวนนด

95

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

- มปญหาการมอบอานาจ ฟองไปรอยราย แตมาขอถอนฟองกวา 40 คนอางวาไมเคยรเลยวามการมอบอานาจให

ฟองคด การถอนคดเทาท�ผานมาศาลปกครองยงไมเคยอนญาตเลยเพราะเหนวาเปนคดสาธารณะ อยางคดมาบตา

พดมาถอนประมาณ 10 ราย มการไตสวนดวยแตศาลไมอนญาต คดดอยแมออกรท�เชยงราย กเร�มมาถอนอก

- การลงพ *นท� จะทะเลาะกบผ มอทธพลไมใชชาวบาน เราจะเรยกชาวบานมาใหขอมล แตสวนมากผ นาจะใหขอมล ,

สภาทนายความจะอธบายวาฟองไดก�ศาล ใครคอผถกฟองคด พรอมตอบขอซกถาม คาถามเดนคอ ชาวบานจะถก

ฟองกลบหรอไม ถาฟองคดปกครองกจะอธบายวาไมไดฟองบรษทท�บกรก แตจะฟองหนวยงานรฐท�ออกเอกสาร

สทธ แตถาเปนศาลยตธรรมกอาจฟองไดท *งบรษทและหนวยงานดวย

- สอบถามหนวยงานราชการใหส�งใหพ *นท�สาธารณะท�ออกเอกสารสทธไปแลวกลบมาเปนท�สาธารณะดงเดม เม�อ

หนวยงานไมปฏบตหรอไมปฏเสธหรอไมมคาส�งตอบกลบมาภายในกาหนดเวลา กจะฟองคด

- การหาพยานหลกฐาน จะใหชาวบานหาเอกสารมาสงใหสภาทนายความ หรอถาหาไมไดกบอกวาอะไรนาจะเปน

เอกสารท�เปนประโยชน จากน *นจะใชหนงสอของสภาทนายความขอเอกสารจากหนวยงานท�เก�ยวของ เอกสารสวน

ใหญคนท�ทาอยในตาแหนงไมนานกพนตาแหนง แตบางคร *งนตกร กรมท�ดน กทาตวเปนศาลและขวาจะฟองขบไล

ชาวบานอยเร�อย คดปากน *าปราณเราไปขอเพกถอน นสล. โดยบอกวากรรมการสทธฯมมตแลววาใหเพกถอน

นสล. พอไปขอออกเอกสารสทธและย�นเร�องท�ผวาแลว นตกรบอกวาอยในท�หลวงจะโดนฟอง กบอกใหเขาทาเร�อง

ปฏเสธตามมาหนาท�ของเขา เพ�อใหเราสามารถใชสทธทางศาลได เน�องจากเราไมใชคกรณโดยตรง

- ข *นเตรยมพยาน ในศาลยตธรรม หน�ง ตองเตรยมแผนผง หรอขอแผนท�ภาพถายทางอากาศ เปรยบเทยบแผนท�หา

ท�ดนพพาท สอง ตองหาพยานผ เช�ยวชาญมาอธบาย โดยจดสรรผ รบผดชอบเปนเร�อง ๆ ไป ชวยกนนาสบ สวนศาล

ปกครองไมเรยกอะไร นอกจากการไตสวนเราไมตองหาเอกสารอ�น

- ฟองคด

- หลงพพากษา ชนะคด กรออกฝายอทธรณ ถาไมเปนคณ กประชมวาจะอทธรณคดหรอไม ช�งขอดขอเสยของการ

อทธรณ

96

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

3. ขอมลเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน

3.1 ปญหาอปสรรคในการดาเนนคดปาไมและท�ดน คอ (กรณาพจารณาตอบตามหวขอดงน $)

3.1.1 การเขาถงกระบวนการยตธรรม

- ลกษณะของผ เสยหาย กรณเปนโจทก

การเขาถงกระบวนการยตธรรมท�เปนปญหาคอ ถาหากคดปาไมและท�ดนเขาสการพจารณาของศาล

ยตธรรม ชาวบานฟองไมไดเพราะไมไดเปนผ มสวนเก�ยวของ ไมใหเจาหนาท�รฐ ไมใชผดแลท�ดน และกไมใชผ

ครอบครองท�ดน ตามคาวนจฉยของ “คณะกรรมการพจารณาช *ขาดเขตอานาจศาล”จะโอนไปท�ศาลยตธรรมทนท

การเขาถงกระบวนการยตธรรมจะเขาไมไดเลย

สวนใหญท�มาขอความชวยเหลอนอยรายท�เปนชาวบานแท ๆ จะมผ มความรบางหรอเปนผ นาชมชนนามา ชาวบาน

ตาสตาสาสวนใหญจะเปนคดสวนตวไป คดส�งแวดลอมหรอท�สาธารณะจะเปนกลมคนท�รวมกลม มการแบงระดบ

เปนหวหนา สมาชก เพยงแตวาผ นาไมใชนกกฎหมาย และบางคนมศกยภาพท�เขาไปหาขอมล หรอรองเรยนตอ

หนวยงานรฐได เชน คดโยนก ปาพร ชาวบานบางคนเขาไปหาขอมล เอกสารท�กรมปาไม กรมอทยาน และกรรมการ

สทธฯ เขาถงขอมลไดด แตไมมอานาจท�จะไปดาเนนการเทาน *นเอง จงตองมารองท�สภาทนายความ

หากชาวบานมาขอความชวยเหลอแลว สวนมากมแตโดยขวาจะฟองกลบ

- เหตการณและลกษณะคด

สวนใหญเปนการออกเอกสารสทธทบท�สาธารณะ

คดโยนกปาพร >> ภาพคดคอนายทนบกรกเขาออกเอกสารสทธในท�ดนท�เปนท�ปาพร ชาวบานท�เคยใชประโยชนใน

ท�สาธารณะโดยการเปนทงเล *ยงสตว หาผก หาปลา และเปนสวนนกท�อพยพมาตามธรรมชาต น *นกเกดปญหา จง

ฟองเพกถอน ปญหาท�เกดคอนายทนมอทธพลมากกวาโดยการบบรฐวาจะฟองกลบ หรอยงผ รอง

คดสามรอยยอด >> เปนการออกเอกสารสทธกบท�บรเวณชายหาดท�เคยจอดเรอ ตากแห อวน

- การใหความชวยเหลอเยยวยาความเสยหายหรอเดอนรอนเบ *องตน

97

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

เราไมไดชวยเหลอสวนน * เราไมมฐานะเปนเอกชนท�เขาไปชวยเหลอไดทนทและไมไดสงเร�องความ

เดอดรอนเร�องอาชพ รายไดใหองคกรภายนอก เราชวยเหลอทางกฎหมายและตองรอการอนมตจากสภา

ทนายความกอน

- คาใชจายในการดาเนนคด

เราจะบอกชาวบานวาคาใชจายในสวนของทนายท *งหมดไมใหชาวบานจายเลย คาทนาย คาเดนทาง คาท�

พก แตชาวบานตองจายเองในสวนของหนงสอมอบอานาจ คาถายเอกสาร ถาออกไมไดจรง ๆ กขออนมตจากสภา

ทนายความ

- ความรความเขาใจการใชสทธตามกฎหมาย

ฝายฝกอบรม มการใหความรความเขาใจเร�องกฎหมายบางพ *นท� บางคร *งชาวบานกมหนงสอใหสภา

ทนายความไปใหความรกบชาวบานเอง

3.1.2 การดาเนนคด

- ลกษณะของพยานหลกฐาน การเขาถงและการรวบรวมพยานหลกฐาน

การเขาถงมปญหา แตเราใชหมายศาล สภาทนายความไมมปญหาเร�องการขอเอกสารเม�อเทยบกบการทา

คดสวนตว

ภาพถายทางอากาศตองหาคนมาแปล การเขาถงผ เช�ยวชาญมาแปลไมมปญหา เรามความสมพนธสวนตว

แลวกทาหนงสอจากสภาทนายความเชญ

- พยานเอกสาร มปญหาอยางไร

ปญหาคอไมรวามเอกสาร หรอไมไดขอมลชดเจนจากผ รองเรยน ซ�งถารขอมลชดเจนเพยงพอ ทกหนวยงาน

ท�เราทาหนงสอไปจะใหความรวมมอ แตถาทาคดสวนตวหนวยงานจะไมสงเอกสารมาหรอใหความรวมมอเลย

98

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

- การเจรจาไกลเกล�ย

อยท�ความเช�อม�นของผไกลเกล�ย ปกตจะใหคยกนแตไมไดผล เพราะผไกลเกล�ยต *งธงไวกอน ความเช�อม�น

สรางไดจาก 1. ทาใหชาวบานเหนวาเปนกลาง 2. เปนผไดรบการเคารพนบถอ เปนผใหญหรอเปนเจาหนาท�รฐ ท�ม

ความเปนอาวธโส 3. มความรเร�องปาไมและท�ดน และเขาใจพ *นฐานชาวบานพอสมควร

ผ ไกลเกล�ยของศาลไดรบความเช�อถอพอสมควร

- การสบพยานในศาล หนาท�นาสบ ภาระการพสจน และการเดนเผชญสบของศาล

คดปาไมและท�ดนในศาลยตธรรม ถาเราไมรวามเอกสารอะไรท�เก�ยวของบางจะสบไมไดเลย

- ระบบศาล

การโอนคดจากศาลปกครองมาศาลยตธรรมมปญหามาก เพราะเราจะเปนผไมมสวนไดเสยทนท ท�ศาล

ยตธรรมเราจะนาสบไดยาก และเสยเปรยบ ศาลใดกแลวแตควรมผ เช�ยวชาญ ถาเปนศาลยตธรรมกเปนผ มความ

เช�ยวชาญเร�องน *น ๆ ไป

- การพสจนขอเทจจรงดานทรพยากรโดยพยานผเช�ยวชาญ

ผ เช�ยวชาญ 1. กรมปาไมดวาเปนพ *นท�ปาหรอไม 2. กรมแผนท�ทหารดภาพถายทางอากาศ 3. กรมพฒนา

ท�ดนดระวางแผนท� 4. บคคลเกา ๆ ผสงอาย ขาราชการเกาท�รวาท�ดนเปนท�สาธารณะ อาจเปนสายคนปกครองหรอ

คนในพ *นท�อยในท�ดนน *นมานาน ท *งน * ท *งหมดจะตองมความคดเหนเปนไปในทศทางเดยวกน

ปญหาคอ ขาราชการไมอยากมาเบกความ เพราะ เปนปญหาเร�องหนวยงาน ถาขอหมายโดยไมตดตอไว

กอน เขาจะเบกความไมใหการเปนคณกบเราเพราะอาจมอคตต *งแตแรก สวนคนเกากตองกาชบใหเขาพดความจรง

- การรบฟงพยานหลกฐานผ เช�ยวชาญ

รบฟงสวนหน�ง และตองประกอบเอกสารดวย ถาขดกนศาลจะฟงเอกสารมากกวา และศาลจะไมตดพยาน

ผ เช�ยวชาญ โดยไมมเหตจาเปน เวนแตศาลจะเหนวาไมเก�ยวของกบคดหรอประเดนแหงคด

99

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

- ความรความเขาใจของผพพากษาท�พจารณาคด

บางคร *งกขชาวบานใหรบผด ศาลตองเปดโอกาสและรบฟงพยานหลกฐานฝายชาวบานใหมากข *น บางสวน

ไมเขาใจการใชประโยชนท�ดนกอนการประกาศท�สาธารณะ และมองวาเปนท�สาธารณะใครเขาไปใชท�ดนไมได

3.2 ในมมมองนกกฎหมายทานมความเหนอยางไรในการดาเนนคดปาไมและท�ดนในปจจบน เชน เปน

ธรรมหรอไมเปนธรรม เพราะอะไร

ไมเปนธรรม เพราะรฐใชกฎหมายรอบดานมาจดการกบชาวบาน

3.3 กระบวนการยตธรรมท�ดในเร�องการบงคบใชกฎหมาย กระบวนวธพจารณาคด และตวบทกฎหมาย

เปนอยางไร ในความเหนของทาน

การบงคบใชกฎหมายท�ด >> ทาใหชาวบานยอมรบกระบวนการมากกวาจะไปไลชาวบาน ใหชาวบานรวมกนรกษา

อาจใชกระบวนไกลเกล�ย

วธพจารณาคดท�ด >> ถาจะใหดตองใหโจทกนาสบ กระบวนการขอขอมลมความสาคญในการแกไขปญหา และ

ควรใชระบบไตสวน

กฎหมายท�ด >> ฟองเพกถอนเอกสารสทธในท�สาธารณะตองไมใหฟองท�ศาลยตธรรม

100

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

1. ขอมลสวนตว

ช�อ-นามสกล นายสมชาย อามน อาย 51 ป

องคกร ทนายความอสระ สานกงานกฎหมายเอกนต, สานกงานคณะกรรมการส�งแวดลอม สภาทนายความ

พ (นท�การทางาน(จงหวด) จ.กาญจนบร จ.อบลราชธาน จ.พงงา

ประเดนการตอสในพ (นท�/ วตถแหงคด

� ท�ดนสาธารณะ หรอท�ราชพสด

� ท�ดนเอกชน

� ท�ดนเขตปา สทธชมชนจดการปา

� การจดการสวนปาของรฐหรอเอกชน

� อ�น ๆ ______________________________________

ประสบการณเก�ยวของกบคดปาไมและท�ดน ต (งแตป 2550 ถงปจจบน

2. ขอมลท�วไปในการทางานดานคดปาไมท�ดน

2.1 ทานทางานในองคกรหรอดานคดปาไมท�ดนต "งแตเม�อป พ.ศ.ใด และมหนาท�ใด

ทาคดปาไมและท�ดนในบทบาททนายความ ทามาท (งหมด 3 คด คอ จ. กาญจนบร คดอาญาเก�ยวกบท�ดนเขตปา

สทธชมชนจดการปา จานวน 1 ราย จ.อบลธาน คดท�ดนวาเปนของเอกชนหรอสาธารณะ(คดสวนตว) จานวน 40

กวาราย และ จ.พงงา คดอาญาเก�ยวกบท�ดนปาชายเลน

2.2 ทานคดวาโครงสรางของปญหาปาไมและท�ดน คอ

- ชมชนและคนไมมสทธในการดแลปา ปญหาการประกาศเขตปาทบท�ชาวบานท�อยมากอน ปญหาท�ดนถกโอนไป

อยในมอเอกชน ซ�งมาจากกระบวนการใหชาวบานไปจบจองแลวขายตอ

101

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

2.3 ทานมวธการดาเนนคดปาไมท�ดนอยางไร

- ลงพ (นท� 1-2 คร (งเพ�อสอบขอเทจจรงและเตรยมสบพยานตามกาหนดนด ซ�งสภาทนายความยงมขอจากดเร�อง

งบประมาณ ทาใหไมสามารถลงพ (นท�หลายๆคร (งได

- นอกจากน ( เหนวา สภาทนายความยงขาดความเช�อมโยงกบชาวบาน ทนายความควรฟงองคกรท�ทางานในพ (นท�

ดวยเพราะเขาสามารถเขามาชวยเสรมได

3. ขอมลเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน

รายละเอยดคด

1. คดท�จงหวดกาญจนบร

- การเขาไปชวยคด คณะทางานคดน (ม 3 คน ในคดน (มจาเลย 1 คน และคาดวาจะมชาวบานโดนจบ ตามมา

อก เพราะมลกษณะการกระทาแบบเดยวกน

- ลกษณะคด กะเหร�ยงท�มถ�นอาศยอยท�คลต (ลางถกประกาศเปนเขตปาสงวน ในพ (นท�ปาสงวนน (มขอตกลงกบรฐ

ใหทากนได มบางสวนท�ออกไปทากนนอกเขตท�ทางราชการกนไวให ซ�งคนกลมน (เปนเร�องของคนอยกอนปา มการ

ใชวถปลกพชหมนเวยนเชน 15 ไร จะทาจรงปละ 5 ไรและหมนไปเร�อยๆ ท�เหลอเปนไรซากไวพกดน และปา

สาธารณะท�ทกคนใชประโยชนรวมกน แตในการตกลงกน รฐใหทาแค 5 ไร ไมใหหมนเวยนไปท�ไหน ซ�งมนขดกบ

สภาพของไรหมนเวยน

- เหตคด ชาวบานไดเดนสารวจรวมกบกรมปาไม เพ�อกนพ (นท�แนวเขตใชประโยชน โดยแผนท�แนวเขตของกรม

ปาไม กบการใชประโยชนของชาวบานไมตรงกน ตอมามชาวบานกลมหน�งท�เคยใชพ (นท�เดมอยแตไมอยในเขตท�กน

ไวจงถกจบ ขอหาบกรกแผวถางปา ในท�ไรเจอตอไมเกา ๆ รอบ ๆ กบไรขาวโพด และท�ตวจาเลยเจอมดพรา 1 เลม

และเจาหนาท�ใช GPS จบพกดวาพ (นท�ท�ถกแผวทางมเน (อท�เทาใดเพ�อคดวาเสยหาย

- การทางาน เราเขาไปสอบขอเทจจรงกอน พบวาตอท�พบถกตดกอนแลว เพราะพ (นท�น (มการทาสมปทานปาของ

นายทนมานานแลว

- ผเช�ยวชาญ เรานาสบคณสนย ไชยรส ตอนน (นทานเปนคณะกรรมการสทธมนษยชน มาสบพยานประเดน

สทธชมชนมสทธใชชวตด (งเดมของตวเองอย ตามรฐธรรมนญ คณศศน เฉลมลาภ เลขามลนธสบนาคะเสถยร สบ

102

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ประเดนแนวเขต โดยใชหลกฐานเปนแผนท�ท�ทารวมกบปาไม สวนพยานของอยการ เปนพนกงานสอบสวน และชด

จบกมเปนหลก เพ�อพสจนวาจาเลยกระทาความผดประกอบขอมล GPS

- ผลคาพพากษา หน�ง ศาลไมเช�อวาชาวบานเปนคนตดไมใหญ เน�องจากรอยรอยมการตดมานาน มดพรา

ไมใชเคร�องมอท�จะตดทาลายปาได และไมพบทอนไมท�ตด สอง พ (นท�ท�เขาไปทาไรเปนพ (นท�ผอนปรนของกรมปาไม

ใหอย ไมถอวามการบกรก ยกฟองและไมมการอทธรณ

- พยานหลกฐาน ศาลฟงประเดนสทธชมชน เพราะเราเอาเอกสารคณะกรรมการสทธมนษยชนมาสบ และ

เอกสารราชการท�รบรองวาพ (นท�ท�ทาไรมการผอนปรน การสบพยานของเราไมคอยมปญหา ถาจบไดในท�เกดเหตกส

วาไมมเจตนา เขาไปทาประโยชน แตกรณน ( บงเอญไดแคมดพราและไมมตนไมใหญ และเอาเร�องการทาแนวเขต

รวมกนเขามาสบ คดอาญาหนกท�พยานของอยการมากกวา คดปาไมสวนมากกแคจบไดในท�เกดเหต มพยานวตถ

เคร�องมอในท�เกดเหต เชนมดอโตขนาดใหญ

- หลกฐานของอยการ คาวาแผวถางปา แคตนไมเลกกไดแลว แตอยการเอาหลกฐานตนไมใหญท�มอย และ

GPS คานวณพ (นท�เสยหาย

- แนวทางการทางาน เราทางานรวมกบมลนธสบ นาคะเสถยร ซ�งเปนองคกรท�ทางานและใหความรในพ (นท�อย

แลว หลงถกจบมลนธกไปทาเร�องประกนตว เราไมไดเขาไปทาเร�องประกนตวให - สภาทนายความจงไมไดเยยวยา

เบ (องตน

- ความเหนตอคด พอใจ เพราะชาวบานไดรบความยตธรรม เรามองวาเปนกรณท�คนอยกอนปา ปา

ประกาศทหลง การทาขอตกลงและชาวบานเขามามสวนรวม หลงจากคดน ( ปาแถวน (นไมมเจาหนาท�เขามา

เก�ยวของแลว ถาถกพพากษาจาคก ชาวบานอกหลายคนคงจะโดนจบดวย

- ความเขาใจของชาวบานตอคด การฟองคดชาวบานเขาใจดวาเปนเร�องของสทธชมชนในการใชประโยชน

ท�ดน ชาวบานเขาใจต (งแตตอนท�ถกจบแลว ถงไดเถยงวาเปนพ (นท�ท�ตนมสทธทาได เพราะมองคกรเอกชนเขาไป

ทางานกบชาวบานมากอนเร�องกนแนวเขต

- ศาลเองกเขาใจ แตศาลยงใชประเดนสทธมนษยชนเปนประเดนรอง หลกๆ ยงใชกฎหมายอาญา หลกการยก

ประโยชนแหงความสงสยใหจาเลย ไมมเจตนาเขาไปครอบครองเปนของตน

103

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

2. คดจงหวดอบลราชธาน หมายเลขแดงท� 172-216/2552 ศาลปกครองนครราชสมา

- ลกษณะคด หนงสอแสดงสทธการครอบครอง(ส.ค. 1) ไปย�นกรมท�ดนเพ�อขอออกโฉนดท�ดน แตกรมท�ดน

ปฏเสธ อางวาพ (นท�ยงเปนเขตสาธารณะทงหญาเล (ยงสตวท�ข (นทะเบยนเปนหนงสอสาคญท�หลวงกอนท�ชาวบานจะ

ได ส.ค. 1 จงปฏเสธรงวดใหชาวบาน แตในทางขอเทจจรงคอ บางแปลงในพ (นท�ตรงน (ออกโฉนดได เปนพ (นท�ของ

นกการเมอง ตอมาชาวบานรวมตวกนประมาณ 45 คน จงฟองคดปกครองนครราชสมา

- ประเดนคาส�งท�ไมรบคาขอออกโฉนดท�ดนของชาวบานเปนคาส�งท�ไมชอบดวยกฎหมาย เพ�อใหกรมท�ดนรบคา

ขอของชาวบานและเกดกระบวนการออกรงวดท�ดนตอไป โดยเราเสนอหลกฐานพ (นท�ท�ทงหญาในทะเบยนท�รกราง

วางเปลา ป 2472 ไมตรงกบแผนท�รกรางวางเปลา ป 2530 ไมตรงกน

- 2552 พพากษาใหชนะคด กรมท�ดนตองรบคาขอของชาวบาน ปจจบนกรมท�ดนรงวดท�ดนและทาการ

สอบสวนสทธท�ดนของชาวบานและกไมมใครมาคดคานแตกรมท�ดนกยงไมออกโฉนดให ปญหาคอ แมยงไมมการ

ออกโฉนดใหชาวบานท (ง ๆ ท�ไมมคนมาคดคานแลว กรมท�ดนมหนาท�ตองออกโฉนดท�ดนไดแลว แตรฐกต (ง

คณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกท�ดนของรฐ (กบร.) เพ�อเขามาแกไขปญหา ชาวบานยงหวงท�จะให กบร. เขา

มาแกไข แตปญหาคอ ถากบร. ช (มาแลววาเปนท�สาธารณะ เรากตองฟองศาลยตธรรมกนอกคร (งหน�ง ตอส เร�อง

กรรมสทธท�ดน ในท�ดนน (ยงมความซบซอนอกตรงท� สปก. มาออกประกาศทบท�อกท (ง ๆ ท�เปนเขตเทศบาล

- ผเสยหาย เปนคนช (นกลาง เขตเมองเทศบาล มฐานะ มความร และครอบครองท�ดนมาอยเดมแลว ในกลมผ

เดอดรอน ไมไดฟองคดกนท (งหมด เพราะมการรอรบผลของคดโดยไมตองฟองคด

- พยานเอกสารท�เราใช เอกสารท (งหมดไดมาจากชาวบาน ชาวบานเกบมาจากการประชมตางๆ เราเพยงแต

นามาเรยบเรยง ไมมปญหาเร�องการแปลภาพถายวาบรเวณน (มรองรอยการทาประโยชนอยางไร ดแคแนวเขตวา

ทะเบยนท�สาธารณะ ป 2475 และทะเบยนสาคญท�หลวงป 2530 ท (งสองในท�เดยวกนเหมอนหรอตางกนอยางไร

เทาน (น

- พยานบคคล ผ ฟองคดเอง และผใหญบาน ซ�งอยมากอนในพ (นท� คดปกครองประเดนเราไมไดสกนเร�อง

กรรมสทธ จงไมไดสบผ เฒาผแก

- แนวทางการดาเนนคด เปนคดสวนตว มการฟองเปน 45 คด เพราะผ ฟองคดมท�ดนคนละแปลง ไม

สามารถฟองคดเดยวกนได แตเราขอใหรวมคด ชาวบานเองกมองวาไมใชเร�องเสยหายและชาวบานกมองวาเปน

104

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

เร�องของตนไมใชชมชน สวนเราทนายความกมองวาเปนเร�องขอกฎหมายเพ�อผลประโยชนแตละรายไป ไมใชการ

ฟองเพ�อใชทรพยากรรวมกน

- การเยยวยา ไมมการเยยวยา เพราะชาวบานกยงอยท�ท�ดนเดม สวนรฐเองพยายามเขามาออกเปนท�สปก. ให

แตชาวบานไมเอา สปก. ไมมอานาจเขามารงวดในเขตเทศบาลได

- ศาล ไมไดจบเร�องท�ดน มองเร�องข (นตอนเจาหนาท�กรมท�ดน วาเอกสารชาวบานครบ กรมท�ดนกตองรบเร�องไว

กอน สวนเร�องจะไปพจารณาออกโฉนดหรอไมกเปนอกเร�อง

- ความพอใจ พอใจ แตคดวาตองดกนอกยาว เพราะตองเขาสกระบวนการ กบร.

3. คดจงหวดพงงา หมายเลขแดงท� 706/2551 ศาลจงหวดพงงา และหมายเลขแดงท� 1768/2551 ศาล

อทธรณภาค 8

- ลกษณะคด คดอาญา มพ (นท�ปาชายเลนสวนหน�ง นายทนมาซ (อพ (นท�ตดปาชายเลน ตองการปรบพ (นท� ปา

ชายเลนน (เปนทาเทยบเรอ แลวเขามาพกท�รสอรทเขา เขาเขามาทางานพฒนากบชาวบานเพ�อแลกกบการท�ตองเอา

ปาชายเลนตรงน (ออกไป ชาวบานแตกเปนสองกลม กลมหน�งตองการอนรกษปาชายเลนไว แตอกกลมมองวาปา

ชายเลนไมใชของเรา การมาสรางรสอรทจะมประโยชนกบเรามากวา อกกลมกเฉย ๆ

- วนหน�ง นายทนใชรถแบคโฮไถท�ของตน ตอมาเร�มเขาไปไถท�ปาชายเลนมตนแสม 30-40 ตน อบต. และชาวบาน

ขดขวางไมใหไถปาชายเลน พยายามจบคนขบรถแบคโฮ จนมเสยงปนดงข (น ดวยความโมโหชาวบานบางคนกเอา

น (ามนราดรถแบคโฮและจดไฟเผา ตารวจแจงจบ อบต. 2 คนซ�งอยบรเวณหนารถรวมกบชาวบานกลมอนรกษอก 2

คน ขอหาเผาแมคโคร สวนคนขบรถแบคโฮ กรมปาไมฟองบกรกแผวถางปา ศาลจาคก 6 เดอนไมรอลงอาญา มอง

วาทาลายทรพยากรธรรมชาตท�รายแรง

- การคดคาเสยหาย ตนแสม 30-40 ตน ชาวบานคดวาประเมนคาไมได แตเจาหนาท�ปาไมบอกวาประมาณ 1

แสนบาท แตชาวบานโดนฟองขอหาเผารถแบคโฮ ตมลคาลานกวาบาท ชาวบานคดวาเหลกมลคากไดแคลาน แต

ตนไมท�เสยหายมนประเมนคาไมได กวามนจะโต เปนสบ เปนรอยป เอามาคดบางหรอไม ความหลากหลายทาง

ชวภาพเอามาคดดวยหรอไม หรอคดแควาถาเปนไมกระดานมนมคาเทาใด

105

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

- ผถกละเมด กลมอนรกษบานแหลมหน รวมตวกนฟ(นฟปาชายเลน เปนกลมประมงพ (นบาน รวมกนเปน

เครอขาย มความต�นตวเร�องการดแลทรพยากรชายฝ�ง เชน ปาชายเลนด แตความรกฎหมายยงนอย รวมตวกน

หลายท� มความเขมแขง

- เร�องขอประกนตว ทางกลมประกนกนเอง

- พยานหลกฐาน พยานหลกคอพยานบคคลฝายโจทกหลวมมาก ไมนาประจกษพยานท�เหน อบต. เผามาสบ ม

แคพยานแวดลอม ช (นสอบสวนมการซดทอดกนดวย แตไมมการกนผ ตองหาคนน (นไวเปนพยานซดทอด มนเปน

เร�องของการเมองดวย นายทนตองการเลนงาน อบต. สองคนน (อยแลวจงโดนฟอง

- อบต. โดนจบไมมหมายเรยก จบใสกญแจมอและเดนรอบหมบาน คอตารวจตองการเลนงานอยแลว มขอ

พรธของพนกงานสอบสวนเร�อง อบต. คนท� 2 ปฏเสธลอย แตตอมามใบตอการสอบสวนเพ�มเอกสาร และมบนทก

คาใหการท�ไมมขอความใด แตมการเซนช�อรมกระดาษ จงทาใหศาลสงสย

- ประเดนปาชายเลน นอกจากกฎหมายอาญา การรวมกลม ดแลปา เปรยบเทยบคาเสยหายรถขดกบปา ไมนาจะ

ถกตอง แตเราไมมพยานผ เช�ยวชาญเร�องน (

- ยงไมมคาพพากษา

- ในมมมองนกกฎหมายทานมความเหนอยางไรในการดาเนนคดปาไมท�ดนในปจจบน เชน เปน

ธรรมหรอไมเปนธรรม เพราะอะไร

การจบเร�องบกรกปาไม ไมเปนธรรมกบชาวบาน เชน มดพรา 1 เลม ไมสามารถตดฟนตนไมได ไมควรมความผด

เทยบกบนายทนใชรถแบคโฮ ซ�งเปนผกระทาการโดยตรง

- กระบวนการยตธรรมท�ดในเร�องการบงคบใชกฎหมาย กระบวนวธพจารณาคด และตวบทกฎหมาย

เปนอยางไร ในความเหนของทาน

กระบวนการท�ดควรใหโอกาสชาวบานไดอธบายขอเทจจรงใหเขาสกระบวนการศาลมากท�สด และศาลกตองรบฟง

ท (งหมกโดยไมตดออก เชน นอกประเดน ซ�งในสวนคดอาญา การรบฟงขอเทจจรงจะเก�ยวของกบการกาหนดโทษ

อยางเปนธรรมมากข (น

106

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

1. ขอมลสวนตว

ช�อ-นามสกล นายสมนก ตมสภาพ อาย_41_ป

องคกร ทนายความอสระ กรรมการอนกรรมการชนชาต คณะกรรมการสทธมนษยชน สภาทนายความ

พ $นท�การทางาน (จงหวด) สวนใหญภาคตะวนออกเฉยงเหนอและจงหวดเพชรบรณ

ประเดนการตอสในพ $นท�/ วตถแหงคด

� ท�ดนสาธารณะ หรอท�ราชพสด

� ท�ดนเอกชน

� ท�ดนเขตปา สทธชมชนจดการปา

� การจดการสวนปาของรฐหรอเอกชน

� อ�น ๆ _______

ประสบการณเก�ยวของกบคดปาไมและท�ดน____ประมาณ 15 ป .

2. ขอมลท�วไปในการทางานดานคดปาไมและท�ดน

2.1 ทานทางานในองคกรหรอดานคดปาไมท�ดนต $งแตเม�อป พ.ศ.ใด และมหนาท�อะไร

เปนทนายความอสระทาคดปาไมและท�ดนมาต $งแตป 2538 ท�จงหวดกาญจบร ฉะเชงเทรา และกาฬสนธ

ตวคดเปนคดขององคกรพฒนาเอกชน

2.2 ทานคดวาโครงสรางของปญหาปาไมและท�ดน คอ

โครงสรางของปญหาปาไมและท�ดน มท�มาจากการท�รฐมองวาทรพยากรธรรมชาตท $งหมดเปนของรฐ

และรฐมอานาจจดการท $งหมดแตเพยงผ เดยวทาใหมการออกกฎเกณฑเพ�อประโยชนแกรฐฝายเดยว ทาใหรฐม

ความเปนเจาของและการจดการเหนอชาวบาน เม�อทรพยากรมอยไมมาก และชาวบานท�อาศยอยในพ $นท�มากอน

107

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ไดแสดงสทธของตนโดยลกข $นมาทวงสทธในการจดการทรพยากรธรรมชาต ซ�งแตกตางกนไปในแตละพ $นท�ซ�งม

วฒนธรรมแตกตางกน ในขณะท�รฐกลบมรปแบบในการจดการทรพยากรธรรมชาตเพยงรปแบบเดยวซ�งทาใหเกด

ปญหากระทบในแตละพ $นท�

ในอดตรฐตดสนใจในการจดการทรพยากรธรรมชาตโดยตดสนใจจากสวนกลางแลวบงคบใชกบชมชน

โดยท�ชมชนท�ถกบงคบไมมสทธปฏเสธอานาจดงกลาวเลย สงผลใหวถชวตและวฒนธรรมของชมชนถกกระทบ

อยางส $นเชง ยกตวอยางเชน โครงการ คชก. คอโครงการท�รฐจดใหประชาชนเขาทากนในพ $นท�ปาเส�อมโทรม ชวง

น $นรฐไทยตอสกบพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย (พคท.) รฐมนโยบายท�จะใชชมชนเปนเคร�องมอในการยด

พ $นท�จาก พคท. กมนโยบายยายชมชนเขาไปอยในปาเพ�อสกบ พคท. กรณดงกลาวกจะมการทาลายทรพยากร

อยางมากเพราะเปนการต $งชมชนใหมและพ $นท�ท�ยายชาวบานเขาไปน $นกปรากฏวาเปนพ $นท�ปา เม�อเวลาผานไป

นานพอท�ชาวบานท�ยายเขาไปอยในพ $นท�ดงกลาวไดกลายเปนชมชนข $นและปญหา พคท.คล�คลายลงแตพ $นท�เดม

ตรงน $นมสภาพเปนปา เม�อสถานการณสงบรฐบาลกนากฎหมายปาไมมาใชบงคบแลวกจะยายชาวบานออกจาก

พ $นท�ไปอยท�อ�น กทาใหเกดปญหาข $น เพราะไปกระทบกบชมชนอ�นท�ยายเขาไปอยใหม และไปกระทบตอวถชวต

ของชมชนท�ไดเกดข $นในชวงหลายปท�ผานมา เปนตน

2.3 ทานมวธการดาเนนคดปาไมและท�ดนอยางไร

การดาเนนคดปาไมและท�ดนกไมไดแตกตางจากการดาเนนคดท�วไป ทนายกทาหนาท�เหมอนกน ท�

แตกตางกนนาจะเปนเน $อหาของคด ท�เปนเร�องเก�ยวกบปาไมและท�ดน การแสวงหาพยานหลกฐานในทางคดก

ตองมการแสวงหาพยานหลกฐานจากสวนอ�นๆ เพ�มเตมนอกจากท�ไดจากพ $นท� ไมสามารถใชเฉพาะขอมลในพ $นท�

ได จาเปนตองหาขอมลเชงลกในสวนอ�นๆ ประกอบ เชน ขอมลจากนกวชาการ ขอมลจากส�อหนงสอพมพ เปนตน

3. ขอมลเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน

3.1 ปญหาอปสรรคในการดาเนนคดปาไมและท�ดน คอ (กรณาพจารณาตอบตามหวขอดงน $)

3.1.1 การเขาถงกระบวนการยตธรรม

- ลกษณะของผเสยหาย กรณเปนโจทก

108

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

คดท�เคยดาเนนการไมมกรณเปนโจทก มแตเปนจาเลยท $งน $น

- ลกษณะของผละเมด กรณเปนผ ตองหาหรอจาเลย

ผ ตองหาหรอจาเลยเขาถงโครงสรางหรอกฎเกณฑตาง ๆ ท�ออกโดยหนวยงานรฐไดยาก เพราะ นบแตอดต

จนถงปจจบนโครงการตาง ๆ ของรฐ ชาวบานไมมโอกาสเขาถงขอมล ไมมโอกาสเขาไปมสวนรวมคดคานโตแยง

แมตอมาจะไดรในภายหลงกไมสามารถแกไขอะไรได ทาใหเราอยในเง�อนไขท�ตองจายอมปฏบตตาม โดยในอดตน $น

ชาวบานมกมวธคดวาท�ดนไมใชของตนแตเปนของกษตรยหรอรฐ ซ�งเขาจะเรยกเอาคนเม�อไหรกได

- เหตการณและสาเหตในคด

ปญหาเกดจากการประกาศกฎเกณฑหรอระเบยบ เชน ปาไม กจะกาหนดวาเม�อประกาศเขตปากฎหมาย

กมผลบงคบ ทกคนไมมสทธอยในท�ปาไม ชาวบานไมมสทธโตแยงประกาศดงกลาว ผ ท�ดาเนนการประกาศเขต

ปา ขดเสนตาง ๆ จากแผนท�ในสวนกลาง โดยรบฟงขอมลท�เสนอข $นไปโดยเจาหนาท�ท�อยตามภมภาค ไมได

ตรวจสอบขอเทจจรงในพ $นท�อยางแทจรง เปนการดาเนนการโดยใชเอกสารภาพถายทางอากาศ ฯลฯ หรอแมใน

กรณท�เจาหนาท�ทราบวามคนอยในพ $นท�แตเจาหนาท�เหนวาพ $นท�ดงกลาวควรอนรกษไวกจะประกาศเขตปาทบพ $นท�

ดงกลาว น�นเปนท�มาของปญหา ถงแมเจาหนาท�จะรบรกอาจรบรไมครบถวน หรอแมจะรครบถวนแตถาเขาเหน

วาควรอนรกษพ $นท�ดงกลาวไวเขากจะประกาศออกมาตามน $น เม�อมการประกาศดงกลาวแลวและชาวบานท�อยใน

พ $นท�ดงกลาวกระทาการใดท�ไมเปนไปตามเง�อนไขท�เจาหนาท�กาหนดกจะถกดาเนนคดในท�สด

- การใหความชวยเหลอเยยวยาความเสยหายหรอเดอนรอนเบ $องตน

โอกาสท�ชาวบานจะเขาถงความชวยเหลอภายนอกมนอย เน�องจากโดยวถชวตแลวไมมความจาเปนตอง

สมพนธกบภายนอก อยางไรกตามถาเปนกรณท�รฐใชมาตรการบงคบกบคนกลมใหญ เชน ท $งชมชนหรอ กลาวหา

ชาวบานกระทาผดอยางไมมเหตผล กรณดงกลาวกจะไดรบความสนใจจากส�อมวลชนและอาจมคนเขาไปใหความ

ชวยเหลอได แตโดยรวมแลวเปนเร�องยากท�จะมการชวยเหลอ

109

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

- คาใชจายดาเนนคด

อดต องคกรพฒนาเอกชนท�รบรปญหาจะเขาไปใหความชวยเหลอท $งทางวชาการและทนายและเปนคน

รบผดชอบคาใชจายในการดาเนนคดใหชาวบาน แตพอเวลาผานไปงบประมาณกเร�มไมเพยงพอ ชาวบานกตอง

ยายไปพ�งพงสภาทนายความ โดยการแนะนาขององคกรพฒนาเอกชน

ปจจบน องคกรหลกไดแกสภาทนายความ สนบสนนความร ทนายความ สวนองคกรพฒนาเอกชน

สนบสนนคาใชจายสวนท�เหลอ หรอสวนอ�นท�จาเปน และเน�องจากคาใชจายท�สนบสนนท $งสภาทนายความและ

องคกรพฒนาเอกชนเปนคาตอบแทนท�นอยมากเม�อเทยบกบสถานการณปจจบน ในหลายๆ กรณทนายความก

จาเปนตองออกคาใชจายเองซ�งทนายความเม�อตดสนใจชวยเหลอแลวกตองรบสภาพน $ซ�งกเปนปญหาเพราะม

ทนายความรนใหมท�อยากเขามาชวยคดพวกน $กไมสามารถเขามาไดเพราะตดเง�อนไขน $

- ความรความเขาใจการใชสทธตามกฎหมาย

ในอดตชาวบานไมรวาสทธคออะไร ควรมหรอไม คดแตเพยงวาในการใชชวตประจาวนจาเปนตองดาเนน

ชวตตอไปโดยตองพ�งพาทรพยากรใด เชน ทาการเกษตรจาเปนตองใชท�ดนเพ�อทาการเกษตร เม�อถกจากดกม

ปญหาทนท

หลงรฐธรรมนญ 2540 ชาวบานมโอกาสเรยนรเร�องสทธมากข $น มเคร�องมอในการเรยนรมากข $น คอ

รฐธรรมนญท�บญญตเร�องสทธชมชนไว ไดเรยนรวาตวเองควรมสทธอะไรบางตามรฐธรรมนญ ซ�งแตเดมชาวบาน

ไมเคยรมากอน

พ $นท�ท�มองคกรพฒนาเอกชนทางานอยจะมโอกาสเรยนรไดมากกวาพ $นท�ท�ไมมและจะทาใหชาวบานม

ความเขมแขงมาก เพราะทาใหชาวบานมเคร�องไมเคร�องมอในการอางอง ซ�งแตกอนไมเคยม

3.1.2 การดาเนนคด

- ลกษณะของพยานหลกฐาน การเขาถงและการรวบรวมพยานหลกฐาน

ทนายความไมสามารถทางานสมบรณไดดวยตนเองถาขาดบคคลหรอกลมคนท�ชวยรวบรวมขอมล

ขอเทจจรงท $งหมดใหเรา ตองมคณะทางานชวยทางานรวบรวมขอมลในพ $นท�ใหทนายความ เน�องจากทนายความ

110

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ไมคอยมเวลาทางานในการรวบรวมขอมล ขอเทจจรง การมคณะทางานชวยเหลอดงกลาวยงทาใหทนายความ

เรยนรไดเรว ถาไมมทมชวยเหลอการทางานกจะลาบากมาก

- พยานบคคลในพ $นท�เลอกอยางไร ปญหาท�เกดคออะไร

พยานในคดมกประกอบดวยหลายกลม คอ

- ชาวบาน ท�เปนเจาของปญหา เพ�อเบกความถงเร�องราวของเขา

- องคกรพฒนาเอกชน ท�ทางานและมขอมลในพ $นท�ละเอยดมาก เพ�อชวยอธบายมตทางสงคม ส�งแวดลอม

ตาง ๆ

- นกวชาการ เพ�ออธบายเร� องทางวชาการท�จาเปนเปนกรณ ๆ ไปในคด เชน คดหลมสก อธบายวถ

วฒนธรรมของชมชนในทางวชาการ วามความเปนมาเปนไปอยางไร

- สวนราชการ เพ�ออธบายขอเทจจรงในพ $นท� ท�จะสอดรบกบคาเบกความของชาวบานหรอองคกรท�ทางาน

ในพ $นท�

- พยานเอกสาร มปญหาอยางไร

- พยานเอกสารท�ใชสวนใหญในมมของจาเลยเอกสารท�อางสวนใหญเปนขอมลทางวชาการ เอกสารของ

องคกรอสระท�เคยมการทาไว

- เอกสารอ�นๆ หนวยงานรฐเปนฝายนาเสนอ เชน การประกาศเขตปา ดาเนนการอยางไรมาบาง ฯลฯ ซ�ง

จาเลยไมสามารถเหนไดกอนสบพยาน อยางไรกตามการไมสามารถเขาถงเอกสารกอนไดน $นกสวนใหญแลวกไม

เปนปญหาเพราะเอกสารสวนใหญเราไมสามารถคดคานได แตถาเปนเอกสารเก�ยวกบการตรวจสอบท�ปาไมทาไวก

อาจจะเปนประโยชนถาไดเหนกอน

- การเจรจาไกลเกล�ย

- มการเจรจาไกลเกล�ยอยางไมเปนทางการแตมกไมประสบผลสาเรจเพราะแนวทางเจรจาคอหนวยงานรฐ

จะเสนอใหผตองหา หรอจาเลยรบสารภาพ หรออพยพออกจากพ $นท� เพ�อแลกกบการท�จะไมดาเนนคด หรอในกรณ

ของศาลกจะรอลงอาญา ถาเรยกกระบวนการน $วาเปนการไกลเกล�ยกไมมทางบรรลผลได กระบวนการเบ $องตนจะ

มการเจรจาโดยเจาหนาท�ในพ $นท�อยแลว บางชมชนกยอมออก บางชมชนกไมยอมออก กนามาสการดาเนนคด

111

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

- การสบพยานในศาล หนาท�นาสบ ภาระการพสจน และการเดนเผชญสบของศาล

- คดอาญา – เปนการแจงขอกลาวหาตามกฎเกณฑของหนวยงานรฐ อยการมหนาท�ในการนาสบให

เปนไปตามกฎเกณฑ ซ�งนอยมากแทบไมตองอธบายอะไรตอเลย ชาวบานตอสหรอปฏเสธกฎเกณฑท�หนวยงานรฐ

ประกาศใชไมได จาเลยมความลาบากในการพสจน เน�องจากนกกฎหมายมกใชกฎหมายเปนตวต $งและในคดปา

ไมและท�ดนถกผกพนโดยกฎเกณฑของหนวยงานรฐ ซ�งคดปาไมและท�ดนไมควรถกปฏบตเหมอนคดอาญาท�วไป

เม�อในมมทางกฎหมายชาวบานเสยเปรยบเรากมาพจารณามตของสงคมดวย มตของวฒนธรรมชมชน โดยนาสบ

วถวฒนธรรมของชมชน ซ�งในหลายคดศาลกยกฟองเพราะเหนมตสงคมและวฒนธรรมมากข $น ซ�งคดท�ศาลยก

ฟองเน�องจากศาลเหนวาเราอยในพ $นท�พพาทมากอน

ในการสบพยานกมความยากลาบาก เพราะคนท�พจารณาเร�องพพาทเปนคนท�เรยนกฎหมายกจะเอา

กฎหมายเปนตวต $ง กฎหมายวาอยางไรกตองเปนอยางน $น ทนายหลายคนกเลยเหนวาคดปาไมและท�ดนสไมชนะ

แตเรากพยายามทาใหศาลเหนมตอ�นๆ คดปาไมและท�ดนไมควรถกมองหรอปฏบตอยางคดอาญาท�วๆ ไป แตตอง

มองมตทางสงคมดวย เม�อคนพจารณาไดเหนขอเทจจรงวาชมชนอยมากอนท�จะมกฎหมายใชบงคบเขากจะตอง

พจารณาและตดสนเองวาเขาจะตดสนอยางไร

-ระบบศาล

ระบบกลาวหาเปนปญหาอยแลว ถาจะเปล�ยนกเปนเร�องตองเปล�ยนแปลงโครงสราง

แมเปนระบบปจจบนจะมผลกระทบตอจาเลยมากๆ แตถาศาลใหโอกาสจาเลยไดตอสคดอยางเตมท�ตาม

หลกการท�วาตองเปดโอกาสใหจาเลยตอสคดอยางเตมท� ไมจากดอยในกรอบเดม ๆ ท�พจารณาแตเพยงกฎหมาย

ศาลตองเปล�ยนมมมองและเปดรบฟงมากข $น ในการดาเนนคดเราขอเพยงพ $นท�ใหจาเลยไดนาเสนอขอเทจจรงมาก

ข $น เม�อศาลไดเหนขอเทจจรงทางสงคมมากข $นแมจะถกจากดโดยกรอบกฎหมายบางคนกจะหาทางออกโดย

อาจจะรอลงอาญาบาง หรอยกฟองบาง โดยพจารณาจากมตสงคมมากข $น ไมจากดตนไวเฉพาะกฎหมาย

- การพสจนขอเทจจรงดานทรพยากรโดยพยานผเช�ยวชาญ

ในคดปาไมและท�ดนมกมการใชพยานผ เช�ยวชาญในการสบพยานเสมอท $งฝายโจทกและฝายจาเลย โดย

ในคดปาไมท�ดนไมมผ เช�ยวชาญของศาล

112

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

- การรบฟงพยานผเช�ยวชาญ

การใหน $าหนกในการรบฟงพยานผ เช�ยวชาญน $นเหนวาถาเปนพยานผ เช�ยวชาญท�จาเลยอางศาลจะให

น $าหนกมากกวาพยานท�เปนตวชาวบานนดหนอย แตใหน $าหนกนอยกวาพยานผ เช�ยวชาญของหนวยงานรฐ

อยางไรกตามการรบฟงหรอไมรบฟงพยานผ เช�ยวชาญเปนการพจารณาเปนคด ๆ ไปข $นอยกบการทาลายน $าหนก

ความนาเช�อถอของพยาน

แตถาคดไหนมเจาหนาท�รฐมารบรองขอเทจจรงใหกบฝายชาวบาน พยานของเรากจะมน $าหนกมากข $น

- การใชวธการช� วคราวกอนฟองและกอนพพากษา

ไมคอยมการใชโดยศาล สวนใหญหนวยงานรฐซ�งมอานาจตามกฎหมายอยแลวจะใชอานาจทางปกครอง

บงคบกบประชาชนโดยตรง เชน ตดตนไม ไลร $อถอน การกนพ $นท� ใหชาวบานหยดใช เปนตน

- ความรความเขาใจของผพพากษาท�พจารณาคด

มตความเขาใจของศาลในเร�องปาไมและท�ดนมไมมาก แตไมใชเฉพาะศาลเทาน $นไมมความรความเขาใจ

ในประเดนในปญหาปาไมและท�ดน แตรวมถงบคคลากรอ�น ๆ ในกระบวนการยตธรรมดวย ท�มกเช�อตามขอมลท�

หนวยงานรฐอยากใหเช�อและ ยดถอตามกฎหมายอยางเครงครด ซ�งการรบรขอมลของรฐเพยงฝายเดยวอาจไม

เพยงพอ แมแตทนายความกไมสามารถทาคดปาไมไดทกคน เพราะคนท�ไมมความรความเขาใจวฒนธรรมของเขา

กจะทางานไมได แตถาศาลไดรบรปญหาสงคมมากข $นกจะมทศนคตท�แตกตางจากเดมในการพจารณาคด กเลย

ไมแนใจวาการอบรมขององคความรใหศาลจะนาไปสการเปล�ยนแปลงหรอทาใหเขาใจปญหาปาไมและท�ดนมาก

ข $น ไมแนใจวาการคดเลอกจะชวยหรอไมเพราะข $นอยกบเกณฑท�ผคดเลอกวางไว

- การเยยวยาความเสยหาย หรอ โทษท�ชาวบานไดรบ

คดท� รบผดชอบสวนใหญศาลยกฟองชาวบาน โดยในการส คดไมไดใชกฎหมายเปนตวต $งแตใชวถ

วฒนธรรมเปนตวต $ง คาพพากษากจะยกวถวฒนธรรมข $นมาพจารณามากข $น สงผลใหคดสวนใหญยกฟองหรอไม

113

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

กรอการลงอาญา ส�งท�เหนวาสาคญคอเหตผลของคาพพากษาวาศาลไดเขยนยอมรบวถชวตชมชน วฒนธรรมไวใน

คาพพากษาหรอไม ถาไดเขยนไวกถอวาประสบความสาเรจ แตถาศาลเขยนเพยงไมเจตนากตองพยายามตอไปให

ศาลเขยนมากกวาเร�องน $น เพ�อใหเรานาเหตผลเหลาน $ไปทางานตอไดในอนาคต เพราะเหนวาผพพากษาควรม

บทบาทในการมสวนรวมในการปรบปรงกฎหมายปาไมและท�ดนดวย

คดแพงกไมตางจากคดอาญาถาเปนคดท�ตนรบผดชอบในการส คดกต $งฐานแบบเดยวกบคดอาญา

ประเดนในคดแพงท�สาคญคอ จาเลยทาผดตอรฐ จงตองชดใชคาเสยหาย ในการตอส เรากตอสวาเราไมไดทาผด

กฎเกณฑของรฐเพราะโดยวถของเราเราอยมากอนไมไดทาผดกฎหมายของรฐ รฐไมไดเสยหาย จงไมควรตองรบ

ผดชดใชคาเสยหาย คดท�ศาลพพากษาใหชาวบานชาระคาเสยหายคดคาโลกรอนน $น ตนไมไดรบผดชอบแตเปน

ทมงานพ�เล $ยง ในคดน $นศาลเหนวาชาวบานละเมดกฎหมายปาไมจงพพากษาใหชาระคาเสยหายตาม พ.ร.บ.

สงเสรมและรกษาคณภาพส�งแวดลอม ซ�งนาจะไมสอดคลองกบเจตนารมณของ พ.ร.บ.ดงกลาวท�ตองการใหมการ

ลงโทษผกระทาความเสยหายตอทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอม

- ผลของคดและการบงคบคด

คดท�แพศาลกรอลงอาญา จงไมมประเดนการบงคบคด

- ทางเลอกในการระงบขอพพาท เชน การไกลเกล�ย , กองทนดานคดปาไมและท�ดน

มการไกลเกล�ยท $งนอกศาลและในศาลแตไมประสบผลสาเรจ เพราะการเจรจาวางอยบนฐานท�ตองการให

จาเลยรบสารภาพและยอมรบเง�อนไขของรฐ

3.2 ทานมความเหนอยางไรตอผลของคดในความรบผดชอบของทาน

ประเมนความสาเรจจากการท�วาในคดน $น ๆ จาเลยไดมโอกาสตอสคดอยางเตมท�หรอไม โดยเหนวาตอคด

ท�รบผดชอบแลวจาเลยไดมโอกาสตอสคดอยางเตมท�มประมาณรอยละ 60 โดยสวนน $ถอวาประสบความสาเรจ

ซ�งกวาจะมโอกาสไดตอสคดอยางเตมท�น $กตองมการอธบายเยอะมากซ�งในความเปนจรงไมควรตองลาบากขนาดน $

แตศาลควรเปดโอกาสใหเขาอธบายอยางเตมท�มาต $งแตตน พอมโอกาสไดอธบายแลว ศาลกมโอกาสไดรบร

ขอเทจจรงอยางมากเม�อไดรบทราบขอมลอยางเตมท�มมของศาลกจะเปล�ยนไป ในอดตกวาจะไดนาเสนอ

114

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

พยานหลกฐานอยางเตมท�ตองทะเลาะกบท $งศาลและอยการซ�งกเหน�อยมาก สวนท�เหลอเหนวาจาเลยไมสามารถ

ตอสคดไดอยางเตมท�กถอวายงไมประสบความสาเรจ

ศาลควรเปดโอกาสใหจาเลยไดตอสคดอยางเตมท�ต $งแตเร�มตน ซ�งในคดหลงๆ กเหนวาศาลไดเปดโอกาส

พอสมควร ย�งเม�อเทยบกบคดอ�นๆ ท�ประชาชนไมสคดกจะเหนความแตกตางกนอยางมากกบกรณท�สคด เพราะ

ทกคดท�ประชาชนรบสารภาพศาลกจะลงโทษอาจจะรอลงอาญาบางไมรอบาง แตในคาพพากษากจะไมมการ

กลาวถงขอเทจจรงอ�น ๆ นอกจากคารบสารภาพ แตคดท�มการสคดศาลจะไดเหนสภาพปญหามากข $นและมมมอง

ของศาลกจะเร�มเปล�ยนแปลง

โดยการดาเนนคดของเราเปนการทาคดแบบเปดใหชาวบานหรอจาเลยมสวนรวมวาผลคดจะเปนอยางไร

และจะตองดาเนนการอยางไรบาง การเตรยมการสบพยานกจะไมยงยากเพราะชาวบานไดเรยนรมาพรอมกบเรา

แลว เพ�อสรางความเขมแขง สรางความเขาใจ ทาใหชาวบานไดเขาใจสทธ และนาไปอธบายตอคนอ�นได

3.3 ในมมมองนกกฎหมายทานมความเหนอยางไรในการดาเนนคดปาไมและท�ดนในปจจบน เชน

เปนธรรมหรอไมเปนธรรม เพราะอะไร

- เม�อพจารณาภาพรวม ภาพกวาง หรอดท $งหมดไมคอยเปนธรรม ยงมมตท�ไมด

- แตเม�อพจารณาเฉพาะท�ตนรบผดชอบเหนวาไดรบความเปนธรรมมาก โดยเฉพาะเม�อศาลเปดรบฟง

คาอธบายจากชาวบานมากข $นแลว ศาลจะไมหยบกฎหมายมาใชอยางเครงครด อยางไรกตามทนายตองเปดทาง

ใหศาลสามารถท�จะมคาพพากษาไดโดยนาเสนอขอเทจจรงเร�องวถชวต เร�องทางสงคม โดยทนายตองไมแตเพยง

ยกกฎหมายอยางเดยวเพราะศาลจะไมมทางออก อนจะทาใหศาลมความเขาใจสภาพปญหาของคดมากข $น จะ

เหนไดวาในคดหลงๆ ศาลจะเขยนคาพพากษาโดยกลาวถงวถวฒธรรมของชาวบานมากข $น ยกตวอยาง คดหลม

สก ชาวบานมการรณรงคอยางมากในจงหวดเพชรบรณศาลนาจะไดรบรขอเทจจรงมากข $น ประกอบกบเรานาสบ

ไดมากข $น ในคดหลง ๆ ศาลกเขยนคาพพากษาดมากข $น

3.4 กระบวนการยตธรรมท�ดในเร�องการบงคบใชกฎหมาย กระบวนวธพจารณาคดและตวบทกฎหมาย

เปนอยางไรในความเหนของทาน

115

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

โดยอดมคตตองมการเปล�ยนแปลงโครงสรางท $งหมด คอท $งกฎหมายสาระบญญต กระบวนการ และการ

ดาเนนคดในศาล เพ�อใหเกดความเปนธรรมแกประชาชนมากท�สด เปล�ยนกฎหมายท�ไมทนสถานการณยงเกาลา

หลง กระบวนการกไมเปนธรรมอตราโทษสง ประกนตวกสง เม�อเขาถกดาเนนคดเขากจะเสยท�ดนทากนทนท ถา

จะแกกตองแกท $งหมด

แตสวนตวอยากเหนการแกไขเร�องการอนญาตใหมการประกนตวซ�งแกไดเลยไมตองแกไขกฎหมายเพราะ

เปนดลพนจของศาล ในคดปาไมและท�ดน ซ�งปจจบนเรยกคาประกนตวสงถง 100,000 บาท ซ�งถอวาสงมาก

โดยสวนมากศาลจะไมอนญาตใหใชบคคลประกนตวเพราะกลวจาเลยจะหน ท $งท�กฎหมายเปดชองใหทาได อน

ทาใหชาวบานซ�งยากจนอยแลวตองตดคกระหวางการพจารณาเพราะไมมทรพยสนประกนตว ตรงน $ศาลสามารถ

แกไดโดยไมตองแกไขเปล�ยนแปลงโครงสรางเพราะเปนดลพนจของศาลอยแลว การไมใหประกนตวกไมสอดคลอง

กบวตถประสงคของรฐ เพราะการดาเนนคดปาไมและท�ดนกบชาวบานเน�องจากรฐตองการท�ดน การท�ยอมใหเขา

ประกนตวแลวเขาหนรฐกไดท�ดนเปนของตน โดยไมยงยาก และจาเลยท�หนไปกตองหนคดไปอกหลายป รฐกได

ประโยชนและเปนไปไดยากท�เขาจะหนเพราะน�นเปนท�ดนท�ทากนของเขา ยกตวอยางคดหลมสก ศาลใหชาวบาน

ประกนตวกนเอง เปนตน

3.5 ขอสงเกตอ�นๆ ตอวธพจารณาคดปาไมและท�ดน

1) แกไขเร�องการประกนตวงายข $นเพ�อใหชาวบานท�ยากจนเขาถงกระบวนการยตธรรมได

2) เปดโอกาสใหจาเลยนาเสนอพยานหลกฐานมากข $น ไมตดกรอบ เชน พยานชมชน วถวฒนธรรม

3) ถาจะแกไขปญหาตองแกกฎหมายสาระบญญตท�ทาใหคนท�อยในพ $นท�ปามากอนกลายเปนคนท�ผด

กฎหมาย ใชวธน $จงจะทาใหคดปาไมท�ดนลดลงได วธพจารณาแมจะมการแกไขกไมนาจะทาใหคดลดลงได

สดทายแมจะแกวธพจารณาคดปาไมและท�ดนกไมทาใหคดปาไมและท�ดนลดลง ท $ง ๆ ท�สงคม

เหนวาคดประเภทน $ควรลดลง ดงน $นควรคดวาจะทาอยางไรดใหพวกน $ลดลง เพราะถาคดไมลดลงชาวบานกจะ

เสยเปรยบ เน�องจากรฐมพนกงานปาไม ตารวจและอยการท�พรอมจะดาเนนคดกบชาวบาน ขณะท�ฝายชาวบานม

ทนายความไมเพยงพอท�จะใหการชวยเหลอ

116

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

1. ขอมลสวนตว

ช�อ-นามสกล นายแสงชย รตนเสรวงษ อาย 53 ป

องคกร ทนายความอสระ

พ !นท�การทางาน(จงหวด) ภาคเหนอและภาคใต

ประเดนการตอสในพ !นท�/ วตถแหงคด

� ท�ดนสาธารณะ หรอท�ราชพสด

� ท�ดนเอกชน

� ท�ดนเขตปา สทธชมชนจดการปา จดสวนปา

� การจดการสวนปาของรฐหรอเอกชน

� อ�น ๆ ______________________________________________________________

ประสบการณเก�ยวของกบคดปาไมและท�ดน ต !งแตประมาณป 2540 ป

2. ขอมลท�วไปในการทางานดานคดปาไมและท�ดน

2.1 ทานทางานในองคกรหรอดานคดปาไมและท�ดนต !งแตเม�อป พ.ศ.ใด และมหนาท�ใด

- เร�มทาคดปาไมและท�ดนเม�อชวงประมาณป 2540 หนาท�หลกคอ เปนทนายความ และทาหนาท�เปนท�ปรกษาให

ชาวบานดวย

2.2 ทานคดวาโครงสรางของปญหาปาไมและท�ดน คอ

- คนทากนไมมท�ดนเพยงพอสาหรบการทากน เน�องจากการถอครองท�ดนไมเปนธรรม เปนผลสบเน�องมาต !งแต

การออกโฉนดท�ดนยคแรกท�พระเจาอยหวเปนผพระราชทานใหเจาขนมลนาย เกดการไปไลท�ชาวบานชมชนท�อย

117

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

อาศยทากนมาเปนรอยๆปโดยไมเคยรจกเอกสารสทธ เม�อไดโฉนดมาแลวกมท !งเกบท�ดนไวเองหรอขายให

ชาวตางชาต

- ยคคาท�ดน ในชวงท�อานาจการออกเอกสารสทธเปล�ยนมาอยท�กรมท�ดน มกระบวนการนาท�ดนสาธารณะ ท�ปาไม

ไปออกโฉนด และโฉนดกไปกระจกตวอยกบนายทน นายทนกเอาไปจานองไวกบธนาคารเอาเงนออกมาใช ในขณะ

ท�ชาวบานท�เคยทากนอยเดมกไมไดสนใจวาตองมเอกสารสทธ ยงคงทากนตอไปเพ�อความอยรอด จงนามาสการถก

ฟองคด ท !งการบกรกเขตปา บกรกท�ดนเอกชน

- ชาวบานท�เคยไดรบแจกโฉนดท�ดนบาง กมความจาเปนทางการเงนตองขายโฉนด ไมสามารถรกษาท�ดนไวถง

ลกหลานได

- ปญหาเกดจากระบบกฎหมายวางโครงสรางใหขาราชการมอานาจเดดขาดรวมศนยเกนไปในการจดการท�ดน

เอ !อใหเจาพนกงานท�ดนรวมกบผวาราชการจงหวดสามารถนาท�ดนใดๆมาออกเอกสารสทธกได

- พ !นท�เขตปาเกอบท !งหมดทกประเภทท�มการประกาศกฎหมายกาหนดเขต เชน ปาสงวน อทยานแหงชาต เขต

อนรกษพนธสตวปา ใชแผนท�มาตราสวนหยาบๆ เสนท�ขดลงบนแผนท�เสนหน�งอาจกนพ !นท�เปนกโลเมตร และไมม

การเดนสารวจจรง ท !งท�กฎหมายกาหนดใหตองทาการปกหมด ตองมบนทกการเดนสารวจ สภาพปาไม การอย

อาศย เม�อไมมการเดนสารวจจรง ชาวบานท�อยอาศยในพ !นท�กตกเปนผบกรกตามการขดเสนในแผนท�

- กระบวนการกาหนดเขตปาโดยไมมการเดนสารวจจรง สงผลสบเน�องไปถงการข !นศาล ซ�งศาลกพจารณาตาม

กฎหมายและแผนท�วาอยในเขตท�กฎหมายกาหนดหรอไม ถาอยกเปนบกรก

2.3 ทานมวธการดาเนนคดปาไมและท�ดนอยางไร

- ตองเร�มจากการสรางจตสานกความเขาใจใหกบชาวบานวาคดของพวกเขาจะเปล�ยนแปลงสงคม ทาใหกฎหมาย

หรอการปฏบตหนาท�ของเจาหนาท�รฐถกตรวจสอบ เปนการตอสเพ�อสวนรวมและสาธารณประโยชน

118

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

3. ขอมลเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน

3.1 ปญหาอปสรรคในการดาเนนคดปาไมและท�ดน คอ (กรณาพจารณาตอบตามหวขอดงน !)

3.1.1 การเขาถงกระบวนการยตธรรม

ลกษณะของผ เสยหาย กรณเปนโจทก

ลกษณะของผละเมด กรณเปนผตองหาหรอจาเลย

คดสวนใหญ ชาวบานถกฟองเปนจาเลย โดยเปนชาวบานท�ยากจน ประกอบอาชพเกษตรกรรม

เหตการณและลกษณะคด

- ลกษณะคดท�ทาเปนกรณท�ชาวบานอยอาศยและทากนในพ !นท�มากอน ตอมามการประกาศใหพ !นท�ดงกลาวเปน

เขตปาตามกฎหมาย หรอมการออกเอกสารสทธในท�ดนน !นใหกบนายทนเอกชน ทาใหชาวบานท�อยมากอน

กลายเปนผบกรก

คาใชจายในการดาเนนคด

ชาวบานยากจนอยแลว เม�อโดนฟองคด กไมมเงนจางทนายความ ไมมคารถท�จะเดนทางไปข !นศาล ทาให

หลายๆคร !งชาวบานจาใจเลอกท�จะยอมรบสารภาพ เพราะไมมคาใชจายท�จะตอสคด

ความรความเขาใจการใชสทธตามกฎหมาย

- จรงๆแลว ชาวบานไมไดตอสเพราะตองการใชสทธ แตตองตอสด !นรนเพ�อเอาชวตรอดจากการถกเบยดเบยน เพ�อรกษาสงคม รกษาชมชนไมใหเดอดรอน การมองเร�องสทธจงตองเอาชวตคนเปนตวต !ง ไมใชคดจากกฎหมาย สทธท�จะเปนกฎหมายตองเปนสทธท�รบใชคน สทธใดแมจะมเขยนไวในกระดาษแตไมสามารถทาใหชวตคนหรอชมชนดข !นไดกไมมความหมาย

- ชาวบานอาจไมรสทธ เขาไมถงกฎหมาย แตเม�อมความเดอดรอนเกดข !นกบตว กจะพยายามหาทกชองทางท�จะตอสได ทนายความในฐานะคนท�รกฎหมายจงตองเขาไปชวย ไปเปนเคร�องมอในการตอสของชาวบาน

119

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

3.1.2 การดาเนนคด

ลกษณะของพยานหลกฐาน การเขาถงและการรวบรวมพยานหลกฐาน

- คดปาไมและท�ดน เปนเร�องท�ชาวบานตองตอสกบขอสนนษฐานของกฎหมาย แมจะไมใชบทสนนษฐานเดดขาด แตเม�อประกอบกบทศนคตของศาล ทาใหขอสนนษฐานคอนขางมน !าหนกมาก

- การเขาถงพยานหลกฐาน เชน เอกสารเก�ยวกบสารบบท�ดน ชาวบานเขาถงไดยากมาก ไมไดรบความรวมมอจากเจาหนาท�รฐ มกจะอางวาหายหรอไมม

พยานหลกฐานท�ใชในการพสจนสทธ พยานเอกสาร มปญหาอยางไร

- การพสจนเร�องการอยอาศยในพ !นท�มากอน เชน กรณการประกาศเขตปาทบพ !นท�ชาวบาน สามารถนาสบไดท !ง

จากพยานบคคล ตนไมใหญ ส�งกอสราง แตปญหาอยท�ศาลมกจะไมยอมรบฟง หรอเร�องสทธชมชน ซ�งมบญญต

รบรองในรฐธรรมนญแลว แตศาลยงไมยอมทาความเขาใจ

- เร�องพยานผ เช�ยวชาญท�จะสนบสนนขอตอสของชาวบานแทบจะไมม เพราะสงคมไทยไมมผ เช�ยวชาญท�เปน

อสระจากราชการ แมจะมความเขาใจชาวบานแตกไมสามารถใหขอมลตอศาลอยางมอสระ เชน ผ เช�ยวชาญการ

อานแผนท�เปนเจาหนาท�ของกรมท�ดนเอง กไมมทางเกดการตรวจสอบถวงดลท�มประสทธภาพ

การนาสบพยานหลกฐานตอศาล

- ศาลใหน !าหนกกบการรบฟงพยานเอกสารเปนหลก

- ศาลควรจะนาหลกการลงพ !นท�เดนเผชญสบมาใชใหมากข !นในคดปาไมและท�ดน

- อปสรรคเร�องภาษาถ�นในการนาสบพยานบคคล ศาลยงไมอานวยความสะดวกใหชาวบาน ศาลควรตองมลามหรอเจาหนาท�ท�เขาใจภาษาถ�นใหชาวบานดวย ไมใชดาเนนการพจารณาคดไปโดยชาวบานหรอพยานไมเขาใจคาถามคาตอบ

120

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

การรบฟงพยานหลกฐานของศาล

- การรบฟงของศาลยงคอนขางลาเอยงไปทางคมครองอานาจเจาหนาท�รฐ และคมครองกลมทน ทศนคตของ ผพพากษาสวนใหญไมตางจากขาราชการ

- เม�อศาลมทศนคตท�ไมดตอชาวบานอยในใจ ทาใหการรบฟงพยานหลกฐานท�ชาวบานนาเสนอถกปดก !น ศาลตดพยานหรอไมจดบนทกประเดนท�ชาวบานเหนวาเปนเร�องสาคญ

การเจรจาไกลเกล�ย

- กระบวนการไกลเกล�ยท�เปนอย เปนเร�องของการพยายามยตขบวนการตอส เรยกรองของชาวบาน หรอทาใหขบวนชาวบานออนลง โดยการเสนอประโยชนบางสวน แตลกๆไมไดเปนเร�องประโยชนของชาวบานและชมชนอยางแทจรง เชน การยอมถอนฟองแตมขอตกลงวาชาวบานหามเคล�อนไหวเรยกรองอก

การประกนตว

- การกาหนดวงเงนประกนตวในคดปาไมท�ดนท�ชาวบานถกฟองสงมาก ซ�งจรงๆแลวศาลสามารถใชดลพนจกาหนด

ไดตามขอเทจจรง ไมตองผกพนตามบญชอตราวงเงนประกนตว (ย�ตอก) หากศาลมทศนคตท�ดกจะเหนขอเทจจรง

วา เปนเร�องของชาวบานท�เดอดรอนไมมท�ดนทากน ไมไดรบความเปนธรรม ไมใชเร�องทาผดอาญารายแรง

- ควรปรบปรงระเบยบเก�ยวกบการประกนตวใหชาวบานมโอกาสไดรบการประกนตวมากข !น เชน การใหบคคลหรอ

ชมชนสามารถเปนผ รบรอง โดยไมจาเปนตองเปนบคคลท�มตาแหนงสงๆ และไมตองเปนญาต

การสบพยานในศาล หนาท�นาสบ ภาระการพสจน และการเดนเผชญสบของศาล

ระบบศาล

- ระบบกลาวหาท�ใชอยกมสวนท�ด เพยงแตศาลตองไมลมทาหนาท�แสวงหาขอเทจจรงเพ�มเตม ในขอบเขตท�ไม

แทรกแซงการนาสบของคความ ซ�งเปนเร�องท�กฎหมายวธพจารณาความแพงใหอานาจศาลทาไดอยแลวแตศาลไม

คอยนามาใช

121

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

- ระบบไตสวน เปนวธการท�ยงตองอาศยความรความเช�ยวชาญของผพพากษามาก และยงนาเปนหวงเก�ยวกบ

ทศนคตของศาลท�ยงไมเขาใจชาวบาน อาจทาใหโอกาสในการนาสบพยานหลกฐานของคความนอยลงไปอก

ระบบไตสวนจงอาจยงไมเหมาะกบสงคมไทย

ความรความเขาใจของผพพากษาท�พจารณาคด

- ผพพากษาทกวนน !แทบจะไมมคนท�มาจากครอบครวชาวนา อยางนอยกเปนชนช !นกลาง ท�มโอกาสไดเรยน

จบสงๆ แตเปนการเรยนในหองอยางเดยว ไมมโอกาสรบรวถชวตของชาวบาน คนยากจน

- เม�อเอาคนท�ไมเขาใจปญหาความทกขยากของชาวบานมาเปนผตดสนกฎหมาย ยอมเกดความลาเอยง

หรออคตโดยธรรมชาต เพราะจะรสกวาคยกบนายทนหรอขาราชการมากกวาคยกบชาวบาน

- ศาลตองปรบทศนคตในการมองชาวบานต !งแตเร�มตนกอนวา ชาวบานท�ถกฟองคดไมใชคนเกเร ชอบใชกฎ

หมเหนอกฎหมาย ถาชาวบานไมเดอดรอนจรงคงไมตองออกมาเคล�อนไหว ไมตองชมนม ความเดอดรอน

ของชาวบานไมไดเกดจากความโลภ แตเปนเร�องความจาเปนของชวต ศาลตองมองชาวนา ชาวไร อยางให

เกยรต ไมดถกเหยยดหยามชาวบาน

- ศาลควรรบฟงขอมลและพยานหลกฐานท�ชาวบานตองการนาสบ เชน การประกาศเขตปาทบท�ชาวบาน

การประกาศเขตปาโดยไมมการเดนสารวจ ไมใชเอาแตตดประเดนและบอกใหชาวบานรบสารภาพ

3.2 กระบวนการยตธรรมท�ดในเร�องการบงคบใชกฎหมาย กระบวนวธพจารณาคด และตวบทกฎหมาย

เปนอยางไร ในความเหนของทาน

- ถาจะมการแกไขกฎหมาย กควรแกในสวนกฎหมายสารบญญตดวย โดยเฉพาะกฎหมายเก�ยวกบปาไมและท�ดน

ซ�งประกาศใชมาต !งแตกอนท�จะมรฐธรรมนญ ควรไดรบการแกไขใหสอดคลองกบสทธตามรฐธรรมนญปจจบนดวย

เชน กาหนดใหตองมการสารวจเร�องสทธชมชน หรอการจดประชาคมเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวมแสดงความ

คดเหนกอนการประกาศกาหนดเขตปาตางๆ ซ�งเปนสทธท�รฐธรรมนญปจจบนไดใหการรบรองคมครองไว เพราะ

หากไมมการแกไขกฎหมายระดบพระราชบญญต เจาหนาท�รฐกจะอางไดอยเสมอวามหนาท�ตองปฏบตตาม

กฎหมายพระราชบญญตเปนหลก ทาใหสทธของประชาชนตามรฐธรรมนญไมไดรบการคมครอง

122

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

- หลกการท�ดบางเร�องมกฎหมายบญญตไวแลว เชน เร�องการกาหนดหามการถอครองท�ดนเกน 50 ไร เคยม

กาหนดไว แตถกยกเลกไป หรอการเรยกคนท�ดนท�ถกท !งรางเกนระยะเวลาท�กฎหมายกาหนด ปญหาอยท�ไมมการ

บงคบใชกฎหมาย เพราะคนท�ไดรบผลกระทบคอ เจาหนาท�รฐ นกการเมอง และนายทน จงตองหาวธทาอยางไรให

รฐกลาบงคบใชกฎหมายเหลาน ! ซ�งการเคล�อนไหวเรยกรองของประชาชนจะเปนพลงสาคญในการผลกดนใหเกด

การเปล�ยนแปลง

3.5 ขอสงเกตอ�นๆ ตอวธพจารณาคดปาไมและท�ดน

- เปนเร�องดหากจะมผพพากษาท�เช�ยวชาญหรอมกฎหมายวธพจารณาคดส�งแวดลอมหรอคดปาไมและท�ดน

โดยเฉพาะ แตกตองพจารณาวาจะเอาทกคดมาไวในศาลทรพยากรส�งแวดลอมไดหรอไม เชน คดอาญากรณ

ชาวบานถกเอกชนฟองบกรก

- แมจะมศาลส�งแวดลอม แตถายงไดผพพากษาจากระบบโครงสรางเดม กไมมหลกประกนวาชาวบานจะไดรบประโยชนจากการมศาลส�งแวดลอม ในขณะเดยวกน ศาลแพง ศาลอาญา ท�มอยกไมไดมปญหาถงขนาดท�จะทาใหชาวบานสคดไมได ข !นอยกบวาศาลจะปรบเปล�ยนทศนคตมมมองหรอไม

- ทศนคตสาคญท�ทาใหเกดความไมเปนธรรมกบชาวบานในเร�องปญหาปาไมและท�ดน คอ ทศนคตวาดวยการพฒนาประเทศชาตตามระบอบทนนยมท�มงสงเสรมกจกรรมท�สามารถสรางรายได สรางเมดเงนจานวนมากๆ วถชวตและวถการผลตของชาวบานจงเปนส�งท�สวนทางกบแนวคดดงกลาว แนวทางการพฒนาท�เนนการลงทนเปนสาคญ สงผลถงทศนคตของขาราชการและผพพากษา ทาใหมองชาวบานท�ลกข !นมาตอสคดคานหรอเรยกรองสทธตางๆ เปนพวกขดขวางความเจรญของประเทศชาต ทาใหเกดอคตตอชาวบาน

ขอเสนอ

- ผพพากษาควรไดเรยนรวถชวตของชาวบาน และศกษาสภาพปญหาความเปนจรงเก�ยวกบความไมเปนธรรมใน

สงคมใหมากข !น โดยอาจใชวธการลงพ !นท�สมมนาพดคยเรยนรจากชาวบาน ไมใชเพยงแตการประชมในหองแอร

พดคยกบผพพากษาดวยกนเอง หรออบรมแตเร�องขอกฎหมาย

- ในสวนของการพจารณาคด ควรนาข !นตอนการลงพ !นท�เดนเผชญสบเพ�อเกบขอมลในพ !นท�พพาทมาใชใหมากข !น

โดยไมตองรอใหคความรองขอ และควรลงตรวจพ !นท�ต !งแตข !นตอนกอนการกาหนดประเดนพพาทดวย

123

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

- ตองผลกดนใหขอมลท�อยในความครอบครองของหนวยงานราชการเปนส�งท�ประชาชนเขาถงไดงายข !น สามารถ

ตรวจสอบไดมากข !น เชน อาจต !งเปนศนยกลางขอมลปาไมและท�ดน ซ�งไมอยภายใตบงคบบญชาของกรมปาไม

และกรมท�ดน

124

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

1. ขอมลสวนตว

ช�อ-นามสกล นายสมภพ โชตวงษ อาย 44 ป

องคกร ทนายความอสระ สานกงานกฎหมายอรวรรณและสหาย, สานกงานคณะกรรมการสทธมนษยชน สภา

ทนายความ พ 'นท�การทางาน(จงหวด) ภาคเหนอ ตอนบน

ประเดนการตอสในพ 'นท�/ วตถแหงคด

� ท�ดนสาธารณะ หรอท�ราชพสด

� ท�ดนเอกชน

� ท�ดนเขตปา สทธชมชนจดการปา จดสวนปา

� การจดการสวนปาของรฐหรอเอกชน

� อ�น ๆ __________________________________

ประสบการณเก�ยวของกบคดปาไมและท�ดน ต 'งแตป 2545 ถงปจจบน

2. ขอมลท�วไปในการทางานดานคดปาไมและท�ดน

2.1 ทานทางานในองคกรหรอดานคดปาไมและท�ดนต $งแตเม�อป พ.ศ.ใด และมหนาท�ใด

เขามาชวยงานท�สภาทนายความต 'งแตคร 'งคณนตธร ล 'าเหลอ หาทมงานชวยเหลอคดลาพน ต 'งแตป 2545 ทา

กลมคดลาพนท 'งหมด กวา 140 คด บางคดศาลกรวมคด กลมคดปางแดงท 'งหมด กวา 100 คด ซ�งปางแดงคดจบ

หมดแลว

2.2 ทานคดวาโครงสรางของปญหาปาไมและท�ดน คอ

- การจดการปาไมและท�ดนของรฐบรณาการหรอจดการไมพอ หนวยงานรฐท�มหนาท�โดยตรงในการจดการท�ดน

เชน กรมท�ดน ตามมาตรา 6 ประมวลกฎหมายท�ดน เทาท�ต 'งกรมท�ดนมาไมไดทาใหประจกษวา พ 'นท�เทาใดท�

125

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

กลบคนมาเปนของรฐ ปญหาท�ดนจงกระจกตวอยท�กลมคน และกรมท�ดนเองกมองวาท�ดนเปนทรพยสนไมใชปจจย

การผลต และสานแนวคดวาการถอครองท�ดนตองเสยภาษ เพ�อใหรฐนาเงนภาษน 'ไปดแลคนอ�น และรฐเองกไม

จรงใจในการออกกฎใหมความเปนธรรม

- ปญหาการประกาศท�ดนเล 'ยงสตวโดยไมมแนวเขต มแตจดวาชนหลกเขตใด ตอมาเม�อมการจะรงวดเพ�อทา

หนงสอสาคญท�หลวงกพสจนไมไดวาอาณาเขตเล 'ยงสตวและบางสวนเปนท�ดนทากนของชาวบานเทาใดอยในท�

ประกาศหรอไม เปนปญหามากทางภาคอสานโดยเฉพาะท�ดนท�รบมาจากมรดก กรมท�ดนบอกวาท�ดนชาวบานต 'ง

ในท�สาธารณะตองเพกถอนโฉนดและฟองบกรกท�สาธารณะ แตไมมการเยยวยาใด ๆ ตอนน 'ชาวบานเดอดรอนมาก

จากคนมท�ดนกไมมท�ดน เพราะชาวบานไมไดดาเนนการอทธรณคาส�งของกรมท�ดนแตอยางใด กชาวบานเหนวา

เขามโฉนดอยแลว แตคดน 'อยการส�งไมฟองไปเพราะเขาอยมานานมาก คณะกรรมการสทธมนษยชนตรวจสอบอย

- ปญหาคอชาวบานไมรวาเอกสารท�สงมาตองทาอะไร ตองอทธรณหรอไม เกดปญหาท�ยากแกการเยยวยาคาส�ง

ทางปกครองท�ส 'นสดแลว

2.3 ทานมวธการดาเนนคดปาไมและท�ดนอยางไร

- เราจะเขาไปชวยหลงจากท�ชาวบานถกจบ กจะรองขอความชวยเหลอเขามา ถามาเรากดเร�องประกนตวและ

ตดตอนายประกน

ลงไปสอบขอเทจจรง สวนมากเปนเร�องการปฎรปท�ดน ท�เขาคดวาทาได ซ�งสวนมากเปนเร�องปฏเสธ เพราะคดวาทา

ไดไมผดกฎหมาย

จากน 'นหาพยานหลกฐาน สาระบบท�ดน ประวตท�ดนถกตองหรอไม ผมวาเอกสารท�ดนสวนมากไมถกตอง เชน คน

ตายแลวมาขายท�ดนให หรอตอนท�ขายท�ดนใหเปนเดกมาก ซ�งภายหลงมการดาเนนการเพกถอนโฉนด แตไมไดม

การฟองคด แตเราชวยรองใหไปตรวจสอบท�ฝายปกครอง เชน คาส�งจ.ลาพน สมย พล.อ. เชาวลต รองนายกฯ ต 'ง

“คณะกรรมการตรวจสอบขอเทจจรงเก�ยวกบการออกเอกสารสทธท�ดนตามคารองเรยนของเครอขายเกษตรกรรม

ภาคเหนอ- สกน. ” เราทมทนายความรวมกบ NGO กจะสรปขอเทจจรงวาท�ดนมการออกโฉนดท�ผดพลาดตอง

126

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ดาเนนการเพกถอน สวนความผดของเจาหนาท�ท�รวมกนออกไมถกตองแต ปปส. กตอบมาวาขาดอายความไปหรอ

บางคนกเกษยณแลว

หาพยานหลกฐานใหไดมากท�สด ธงคอ ไมตองการใหชาวบานตดคก แตการดาเนนคดตองถกตองตามกฎหมาย

ใชทางเทคนคในการดาเนนคด เชน แนวการสบพยานโจทกไมถงกใหยกประโยชนใหจาเลย ยกฟองไป เรากคยกบ

ชาวบานวาจะไมสบพยานบคคล ปองกนการสบพยานบคคลท� เ ปนตวจาเลยในศาล และเราจะไม ป 'น

พยานหลกฐาน

กอนสบพยานตองไปทาความเขาใจกบชาวบาน บางคนเขาจะตดใจวาจะตดคกอยแลวทาไมไมใหเขาพด เรากตอง

อธบายวาศาลจะเหนดวยกบเราหรอไม ถาศาลเหนดวยเรากไมตองตดคก แตถาศาลไมเหนดวย และเรากเบกความ

ไปวาเราเขาไปในพ 'นท� เรากตดคก เพราะเราสคดไมไดรบสารภาพ ชาวบานสวนใหญเขาใจ และเช�อม�นวาเรา

นาพาเขาไปได

จากน 'นประชมอธบายใหชาวบานอยางนอย 1 คร 'ง ดพ 'นท�จรง และประชมชาวบานกบทมทนายความมากกวา 10

คร 'ง

ในคดท�ยกฟองเรากไมเขาไปทาอะไรแลว แตในคดท�ตดสนลงโทษ เรากอทธรณ นอกจากคาคความเรากหาชองทาง

ในท�ดนท�ออกเอกสารสทธไมชอบ ใชชองทางกฎหมายในการผลกดนใหมการเพกถอนไป เชน ทาหนงสอถงกรม

ท�ดน ใหเพกถอนโฉนด หรอถาครอบครองเกน 10 ปและท�ดนนาจะออกโดยชอบแตเจาของเดมไมทาประโยชน เราก

รองขอครอบครองปรปกษตอศาล หรอปจจบนกใชแนวคดโฉนดชมชน เจรจาขอซ 'อท�ดนจากเขาของเดม

3. ขอมลเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน

3.1 ปญหาอปสรรคในการดาเนนคดปาไมและท�ดน คอ (กรณาพจารณาตอบตามหวขอดงน $)

3.1.1 การเขาถงกระบวนการยตธรรม

- ลกษณะของผเสยหาย กรณเปนโจทก

- ลกษณะของผละเมด กรณเปนผ ตองหาหรอจาเลย

127

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

1. ความรนอย 2. อาย 40 ข 'นไป 3. ไมมท�ทากนของตนเอง อาจมบานแตไมมสวน ท�ไร

2. พนกงานสอบสวนท�ทาสานวนกล�นแกลงชาวบาน โดยแยกคดฟองเปนรายแปลง ทาใหชาวบานเปนคดมากข 'น

ตองว�งหาประกนมากข 'น

- เหตการณและลกษณะคด

แนวทางในการดาเนนคด ชวงแรกเราส โดยการใชแนวคดการจดการท�ดนและลกษณะการเขาไปชวยเหลอ

ขององคกรพฒนาเอกชน ท�เขาไปใหความร เปนนกศกษามนษยวทยา ศาลกลบมองวาเขาเปนตวการ ปรากฏวา 3

คดแรก ศาลลงโทษ – มคาพพากษา หมายเลขแดง ท� 2699/2549 ศาลจงหวดลาพน, หมายเลขแดงท� 1415/2543

ศาลจงหวดลาพน และหมายเลขแดงท� 1377/2552 ศาลอทธรณภาค, หมายเลขแดงท� 1816/2551 ศาลจงหวด

ลาพน แมแตพยานโจทกกบอกความวา คณสบสกลไมไดใหชาวบานเขาไปยดท� แตศาลฟงปาก คณสบสกลเองวา

เคยเขาไปใหความรชาวบาน

ตอมาเราจงปรบเปนแนวเทคนคกฎหมาย -- มคาพพากษา หมายเลขแดงท� 855/2548 ศาลจงหวดลาพน และ

หมายเลขแดงท� 2768-2769/2550 ศาลอทธรณภาค 5

รปแบบคดปาไมและท�ดน 1. ชาวบานเขาไปปฎรปท�ดน ชาวบานถกฟอง 2. หลงฟองคด ผลกดนใหรฐเอาพ 'นท�น 'น

ไปเปนพ 'นท�นารองโครงการตาง ๆเร�องการจดการท�ดน

- การใหความชวยเหลอเยยวยาความเสยหายหรอเดอนรอนเบ $องตน

- คาใชจายในการดาเนนคด

ในกลมชาวบานมการรวมกนจดการเร�องคาเดนทาง อาหาร ชาวบานเสยเฉพาะคาเดนทาง และคาอาหาร

สวนคาใชจายอ�น ๆ มหนวยงานองคกรพฒนาเอกชนและสภาทนายความชวยเหลออย

- ความรความเขาใจการใชสทธตามกฎหมาย/ชาวบานเขาใจหรอไมวาเปนการใชสทธทางกฎหมายใน

การปกปองทรพยากร หรอเขาใจเพยงวาฟองเอาท�ดนคน

128

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ชาวบานเองกเขาใจวากฎหมายปาไมและท�ดนไมมความเปนธรรม จงลกข 'นมาโดยมคนใหความร ซ�ง

ชาวบานจะรวมกลมกนทากจกรรมรวมกนและจดการปญหารวมกน การมาศาลตองมาเปนกนมากๆ เปนกาลงใจ

ใหกน

3.1.2 การดาเนนคด

- ลกษณะของพยานหลกฐาน การเขาถงและการรวบรวมพยานหลกฐาน

การเขาถงพยานหลกฐานยากมาก จะขอความรวมมอจากหนวยงานเพ�อขอตรวจสอบยากมาก อางระเบยบ

มากมาย สรางความยงยากมากกวาปกต แมแตเราทาในนามของสภาทนายความกยาก เชน คดลาพนท�มความ

ซบซอน “พ 'นท�อยในโครงการจดท�ดนผนใหญบานโฮง ” เพ�อจดสรรใหเกษตรกร แตรฐไปออกโฉนดท�ดนให เราจะ

เขาใจลกษณะพ 'นท�และไดเอกสารมาอยางไร ไมใชเร�องงาย

- พยานบคคลในพ $นท�เลอกอยางไร ปญหาท�เกดคออะไร

บางคดชวงแรก ๆ เราอาจจะดพยานบคคล ผ เฒาผแกในหมบาน คดสรรระหวางท�เราไปลงดพ 'นท�จรง การ

สบบางทเจอสมกบโจทก เพราะทนายจะเลอกถามอยแลว แคมตนมะมวงหน�งตนกแสดงวาครอบครองแลว เราก

โดนลงโทษไป ประเดนท�สบกเปนประเดนท�ดนตรงน 'เปนอะไร เปนปาประเภทใด ครอบครองมาต 'งแตเม�อใด เร�อง

ภาษา การส�อสารอาจผดพลาดได ถาเขาใชภาษาถ�นตองมลามใหไมวาเราจะเตรยมมาเองหรอพยานศาล

- พยานเอกสาร มปญหาอยางไร

- การเจรจาไกลเกล�ย

เปนนยยะ ศาลจะบอกวาถารบกจะรอลงอาญา ถาเราไมรบทานกจะไมคอยพอใจ

- การสบพยานในศาล หนาท�นาสบ ภาระการพสจน และการเดนเผชญสบของศาล

การนาสบ ศาลไมฟงประเดนท�ตองการนาสบ ศาลกเลยไมจด เชน การปฎรปท�ดนคออะไร หรอแมแตการ

นาเสนอภาพลกษณะท�ดนกอนท�ชาวบานจะเขาไปทากน ซ�งมนกจะเปนปาแพะ ไมมหรอกท�จะเปนสวนลาไย ล 'นจ�

129

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

แลวชาวบานเขาไปลมแลวเขาไปทากน ศาลกไมฟง ศาลจะถามพนกงานสอบสวน ไมถามเจาของท� เจาของจะอาง

วาท�รอยไรปลกมะมวงอยตนเดยวกถายรปมาแตตรงน 'น พอถามชาวบานวามตนมะมวงหรอไม ชาวบานกตอบวาม

ท 'ง ๆ ท�มนมอยตนเดยว นอกน 'นกเปนท�ปา พนกงานสอบสวนกไมรเพราะเขาไปกโลงเตยนแลว เม�อมมปฏรปศาลไม

เช�อกฟงวาชาวบานเขาไปจรง เราจงโยงไปใชเร�องทางเทคนคแทน

- ระบบศาล

ปญหาคอ ศาลมองวามหลกทางวชาการใดท�มารองรบวาชาวบานอยในพ 'นท�โดยอาศยสทธใด แตตราบใด

ท�ไมมการเพกถอนเอกสารสทธ ชาวบานเขาไปกยงผด

การดาเนนกระบวนพจารณาซ 'า เบ 'องตนกอใหเกดเดอดรอน เชน กรณบานแพะใต ผ เสยหายไปรองทกขตอ

ตารวจโดยใชเหตเกาแตตางวนท� ทาใหพนกงานอยการส�งฟองชาวบานแยกคดเปนรายแปลง เชน ท�ดนโฉนด 10

แปลงตดกน ถามองวาเปนกรรมเดยวบกรกกฟองแคคดเดยว แตกแยกฟองเปนรายแปลง 10 คด ปญหาคอการ

ประกนตว โทษท�จะไดรบและใชเวลานานหลายปในการสคด ศาลอทธรณไปศาลสงยกฟอง คดแบบน 'ชวงท�ลาพน

กาลงรอนจะแยกฟองคดแบบน ' เหมอนเปนการปรามวาอยาทา

- การพสจนขอเทจจรงดานทรพยากรโดยพยานผเช�ยวชาญ

นาสบ อ. สมชาย ปรชาศลปกล ประเดนการใชสทธชมชนตามรฐธรรมนญ ศาลจดใหแตไมไดนามา

วนจฉย ตองการนาเสนอวาการกระทาแบบน 'ไมใชเจตนาทาผดอาญา ปญหาของการนาสบคอการนดหมายเวลา

กบพยานผ เช�ยวชาญอาจไมตรงกบวนท�ศาลนด และถาไมรจกพยานผ เช�ยวชาญเรากจะเขาไมถง

พยานอานภาพถายทางอากาศไมม เราไดเอกสารมาแตไมสามารถแปลได คดท�เคยทาใชเจาหนาท�องคกร

พฒนาเอกชนมาชวยอาน แตเขาไมสามารถเบกความในฐานะผ เช�ยวชาญได บางคดเรากประเมนวาคดนาจะยก

เรากจะไมสบภาพถายทางอากาศ

- การใชวธการช� วคราวกอนฟองและกอนพพากษา

คดแพงขบไล เราไมไดขอวธการช�วคราว ศาลจะส�งใหรอคดอาญาอยแลวซ�งจะดกบชาวบานเองท�ได

กลบไปใชท�ดนจงไมมความจาเปนตองใชวธการช�วคราว

130

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

- ความรความเขาใจของผพพากษาท�พจารณาคด

ผมวาศาลยงไมเหนแนวการจดการท�ดนโดยชาวบานหรอแมแตการปฏรปท�ดน วามเจตนาบกรกหรอไม

และจาเลยไมไดเปนประธานแหงสทธ จงไมบรสทธR และศาลจะเช�อวาชาวบานไมด เคยขายท�ดนใหเขาไปแลวกไป

ยดคน มอยคดหน�งแมจะยกฟอง แตผพพากษากพดเองวาผมไมเช�อวาคณไมผด เราตองเปล�ยนความคดน 'ของศาล

- ผลของคดและการบงคบคด

ตดคกไป 3 คด การบงคบยงไมเคยมการไลชาวบานออกจากพ 'นท� เพราะเจาของเองไมสนใจหลงมคา

พพากษา และเจาของมมลเหตจงใจเพ�อรกษาสทธเทาน 'น

3.2 ทานมความเหนอยางไรการผลคดในความรบผดชอบของทาน

โดยรวมพอใจ เพราะชวยชาวบานโดยไมจากดวธ และทาใหชาวบานสวนหน�งไมตดคก แตการฟองคดไม

นาจะสงผลตอโครงสรางปญหามากนก

มบางกลมคดเชน บานแพะโต บานทากอมวง บานไรดง รฐใชเปนพ 'นท�นารองในการทาผงท�ดน โดย

ออกเปนระเบยบสานกนายกรฐมนตร เพราะเจาของท�ดนเปนบรษท และท�ดนกอยระหวางการบงคบคด ไมใชท�ดน

ปจเจก หรอถาเปนท�ดนปจเจกกเปนท�ดนท�เจาของไมตองการใช

3.3 ในมมมองนกกฎหมายทานมความเหนอยางไรในการดาเนนคดปาไมและท�ดนในปจจบน เชน เปน

ธรรมหรอไมเปนธรรม เพราะอะไร

แนวคดศาลยงไมกวางพอท�จะรบฟงศาสตรดานอ�น ๆ จบนตศาสตรกนมา ทาใหการรบฟงไมยดหยน ไมร

ไมเขาใจวาสทธจดการทรพยากรมแนวคดทฤษฎใด เปนผมกไมร นามาซ�งความไมเปนธรรม คนท�จะเอาไปจาคก

ตองมใจช�วรายแตกรณท�ดนเปนเร�องของปจจย 4 ท�จะดารงชพไดแคคนละงาน และดนกไมมเปนหน ๆ เพราะ

ภาคเหนอท�ราบนอย ชาวบานดแลท�ดนดมาก

3.4 กระบวนการยตธรรมท�ดในเร�องการบงคบใชกฎหมาย กระบวนวธพจารณาคดและตวบทกฎหมาย

เปนอยางไร ในความเหนของทาน

131

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

การบงคบใชกฎหมาย ตองเปนไปตามตวบท ไมดหนา ดตว ไมมการเลอกปฏบต กระบวนการพจารณา ตองใช

ระบบไตสวน เพ�อใหความเปนธรรมตองยดโยงกบชาวบาน คอ การใชประโยชนในพ 'นท�มาตดสนคด การคดเลอกผ

พพากษามาจากการคดของรฐสภา คณะกรรมการตลาการมาจากหรอไดรบการเหนชอบรฐสภา เพราะสภามาจาก

ประชาชน ผมสนบสนนใหใชระบบลกขน เพ�อใหเกดการรบฟงขอเทจจรงท�ชดเจนข 'น กฎหมายท�ดน ปาไมซบซอน

ปจเจกมาก สดทายขอบเขตประกาศท�ปาสารวจจรงหรอไมกไมร

3.5 ขอสงเกตอ�นๆ ตอวธพจารณคดปาไมและท�ดน

ผมมองวาคดประเภทน 'ชาวบานสทางกฎหมายลาบาก หาชองทางนโยบายหรอการแกไขปญหาผานหนวยงาน

ตาง ๆ ไดผลมากกวา

ใชระบบลกขนยดโยงกบประชาชน ประชาชนตองมสวนตรวจสอบกระบวนการยตธรรม เชน มคดท�ไมเปนธรรม

ร 'อฟ'น มหลกฐานใหม กร 'อฟ'นคดใหมได ปญหาท�องคกรยตธรรมท�เราแตะไมสามารถทาอะไรไดเลย

ความสาคญของการนาเสนอประเดนการปฏรปท�ดน มาจากปญหาการจดการท�ดนของรฐ ทาใหคนสวนใหญ

ไมมท�ทากน ท�เขาสามารถมปจจยพ 'นฐานในการดารงชพ คนทางานมองวาประเดนน 'จะนาไปสการแกปญหาน ' ถา

ศาลฟงศาลกจะไมลงโทษ ปญหาท�จะเกดจากกระบวนการยตธรรมกจะหมดไป

รายละเอยดคด

1. กลมคดชาวบานแพะใต อ.เวยงหนองรอง จ.ลาพน

คดแรกท�ทา คอ กลมคดชาวบานแพะใต อ.เวยงหนองรอง จ.ลาพน จานวน 10 คด เปนสวนหน�งในปญหา

ของกลมคดลาพน โดยมมลนธพฒนาภาคเหนอชวยเหลออยหลงจากทนายความเดมเสยชวต

- องคกรท�ใหความชวยเหลอทางภาคเหนอคอ สกน. นกน. เขาไปใหความรเร�องท�ดน เพ�อใหชาวบานมท�ทากน

- ชาวบานถกจบขอหาบกรกท�เอกชน แตไมมเงนประกนตดคกอยนานหลายเดอน

- ไดเขาไปชวยเหลอตดตอเร�องประกนตวกบ สส. สว. ในพ 'นท� เชน สส.อตรดตถ คณเจมศกดR ป� นทอง เพ�อใหใช

ตาแหนงประกนตว และทมทนายความเขาไปคยกบหวหนาศาลหาทางออกใหชาวบานไดออกมากอนในเบ 'องตน

132

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณทนายความ

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

และเพ�อใชแนวทางประกนเปนกลม ทาใหกลมคดน 'มลกษณะการย�นหลกประกนตวเพยง 1 คน สวนคนอ�นไมตอง

มการประกนตว แตถอเสมอนวาหลกประกนของคนแรกคอหลกประกน ซ�งเปนการหาทางออกใหชาวบานอกวธ

หน�ง

- มองวาการประกนตวตามวธพจารณาความอาญา ไมตองมหลกประกนเสมอไป เพยงกระบวนการยตธรรมบาน

เราไมนามาใช ในคดขอหาเลกนอย เชน คดบกรกท�ชาวบานโดนฟอง

- ในพ 'นท�จงหวดลาพน มการจบเยอะมาก แบงเปน อ.บานโฮง อ.เวยงหนองรอง อ.ปาซาง และอาเภอโซนไปทาง

แมฮองสอน กบเชยงใหม จบเยอะมากประมาณ 145 คด แตเรารบมาชวยเหลอ 10 คด

- ลกษณะคด พ 'นท�จ.ลาพน มแนวคดปฏรปท�ดน ตามรฐธรรมนญ 2540 เร�องสทธชมชน และ มาตรา 6 ประมวล

กฎหมายท�ดน เร�องพ 'นท�รกรางใหกลบมาเปนของรฐ รฐมหนาท�จดสรรท�ดนใหพอเพยง จงเกดแนวคด “ปฏรป

ท�ดน”

- การปฎรปท�ดน คอการสารวจวาพ 'นท�น 'เปนท�รกรางวางเปลาหรอไม และเขามาตรา 6 ประมวลกฎหมายท�ดน

หรอไม ถาครบองคประกอบกประกาศเปนเขตปฎรปท�ดน สวนมากจะเปนท�รกรางวางเปลา ชาวเหนอเรยกวา

“ปาแพะ” แตพ 'นท�น 'มโฉนด หรอมนส. 3 แตไมมการเขาทาประโยชนแตอยางใดจงเปนท�มาของการบกรกท�เอกชน

คนหน�งไดเปนงาน เพราะคนมนเยอะ ทน 'กมเจาของท�มาแสดงตนวาเปนเจาของและชาวบานกถกฟองคดเปน

รอย ๆ คด

- ท�ดนเอกชนในพ 'นท�ลาพนหมายความวา เปนท�ดนท�ออกเอกสารสทธไมถกตอง ไมมการครอบครองจรง พ 'นท�อย

ในเขตปาแตมการออกเอกสารสทธใหกบกลมคนมอานาจเหนอชาวบาน (ไมขอใชคาวานายทน เพราะคนกลมน '

ไดท�ดนมาจากมรดก) แตไมมการเขาทาประโยชนแตอยางใดจงเปนท�มาของการบกรกท�เอกชน

- ผลของคด สวนมากคนถกฟองคดคอแกนนา เพราะชาวบานท�วไปเจาของพ 'นท�จะไมรจก ดงน 'นแมวาเปนคด

ชาวบานท�ทากนจรงๆ กยงคงทาประโยชนตอไปเร�อย ๆ เชนชาวบานแพะใต มชาวบานท�รวมกนปฎรปมประมาณ

100-200 คน แตถกดาเนนคดจรง ๆ แค 10 คน

133

บทสมภาษณทนายความ อาพร สงขทอง ทนายความอสระดานคดทรพยากรปาไมและท!ดน

ตามโครงการพฒนากฎหมายวธพจารณาคดส!งแวดลอม งานวจยการพสจนสทธ*ในคดปาไมท!ดน

ประเดน ท!ราชพสดและท!ดนเอกชน ( คดสวนปาลม ) ผสมภาษณ – ครบวนน 4พดคยสมภาษณกบ ทนายความ อาพร สงขทอง ทนายความ จงหวดสราษฎรธาน ขออนญาตเรยกพ!ต6กนะครบ พ!ต6ก พ 4นเพเปนคนสราษฎรธาน เลยไหมครบ พ�ต�ก - ไมใช พ�เกดพษณโลก ไปโตเพชรบรณแลวกลบไปเรยนพษณโลก ผสมภาษณ – เปนมาอยางไรถงไดมาอยจงหวดสราษฎรธานครบ พ�ต�ก – แตงงานมครอบครวแลวยายมาอยท�น� กอนหนาท�พ�จะมาอยน�พ�กเปนทนายความอยกรงเทพ ฯ ผสมภาษณ – พ!ต6กเรยนจบกฎหมายจากท!ไหนครบ พ�ต�ก – นตศาสตร รามคาแหง รน ๒๑ จบป ๓๗ จบแลวกทาทนายเลยไปฝกทนายอยสานกงานกฎหมายมสทธ7 ผสมภาษณ – ชวงอยมสทธ*ไดเร!มทาคดทรพยากรปาไมและท!ดนเลยไหมครบ พ�ต�ก – ตอนอยมสทธ7ยงไมไดทาคดท�ดน ตอนน 8นเร�มทาคดแรงงานกอน นอกน 8นกเปนคดอาญา แลวกไปชวยงานของมลนธเพ�อนหญง เปนลกษณะตามพ�เขาไปเรยนรมากกวา ผสมภาษณ – พ!เร!มเขามาทาคดท!ดนตอนชวงไหนครบ พ�ต�ก – เร�มทาคดท�ดนจรงๆ ชวงป ๒๕๔๗ ตอนน 8นมาอยสราษฎรธานแลว คดแรกคอคดสวนปาลมท�จงหวดกระบ� จรง ๆ แลวพ�ลงมาทาคดท�สราษฎรธาน ต 8งแตป ๔๕ แตทาคดท�ว ๆ ไป ตอนน 8นท�กระบ�กเขาไปเปนทนายความฝายจาเลย ผสมภาษณ - พ!ต6กชวยเลาขอเทจจรงคดสวนปาลมในชวงน4นใหฟงหนอยครบ พ�ต�ก - ลกษณะปญหาคลายปจจบนแตตอนน 8นถอวาเปนการเร�มของชาวบานในการรวมกลมและเรยกรองท�ดนทากนกบรฐ ตอนน 8นเปนชวงรฐบาลทกษณ ชวงทกษณข 8นมาตอนน 8นมนโยบายท�เอ 8อตอการจดสรรท�ดน ชาวบานจงเร�มรวมตวเรยกรอง คอนาจะมการรวมตวกอนป ๔๖ แตเปนรปเปนรางจรง ๆ ในชวงปท� ๔๖ รปธรรมท�เหนคอมการมารวมตวกนท�ศาลากลางสราษฎรธาน ย�นขอเรยกรองให

134

รฐบาลรบขอเสนอไปดาเนนการตอนน 8นรฐบาลกมมตคณะรฐมนตรท�รบปากวาจะจดสรรท�ดนทากนใหชาวบาน โดยใหจงหวดสราษฎรธานและจงหวดกระบ�เปนพ 8นท�นารอง ผสมภาษณ – ขอเสนอของชาวบานตอนน4นคออะไรครบ พ�ต�ก – ตอนน 8นเร�มจากการตรวจสอบกอน โดยชาวบานขอใหมการเขาไปตรวจสอบสวนปาลมของบรษท ซ�งมขอมลมาวาบรษทมสญญาเชาแลวทาเกนพ 8นท�ท�เชาบาง หรอมสญญาเชาแตไมไดปฏบตตามสญญาหรอบางท�กไมไดมสญญาอะไรเลยแตอยในท�ดนของรฐ ผสมภาษณ – ท!ดนเหลาน 4สวนใหญเปนท!ดนประเภทอะไรครบ พ�ต�ก – มหลายประเภท มท�ราชพสด ท�ดนของเอกชนของบรษทกม คอตอนน 8นชาวบานมารวมกนเยอะ หลงจากป ๒๕๔๖ พอตรวจสอบเสรจกย�นขอเรยกรองใหรฐดาเนนการเอาท�ดนท�ตรวจสอบแลววาใหเชาไมถกตองมาจดใหชาวบานใหเกษตรกร ปรากฏวารฐกไมทาอะไร ชาวบานจงออกมาชมนม ตอนน 8นท�ชมนมอยท�อาเภอบานนาเดม จงหวดสราษฎรธาน หลงจากน 8นชาวบานกจดชดลงพ 8นท� ลกษณะเหมอนเปนการช 8เปาใหรฐวาบรษทเหลาน 8 ๆ เชาท�ดนไมชอบตองตรวจสอบตองมการรงวด ชาวบานกกระจายลงท 8งสราษฎรธานและกระบ�ลงรายแปลงเลย แตตอนน 8นพอหลงจากชาวบานจดชดลงพ 8นท�ไปอยในแปลง รฐบาลกส�งสลายการชมนม หมดท 8งกระบ�และสราษฎรธาน เม�อสลายการชมนมสาเรจ คดจงตามมา ผสมภาษณ – ตอนน4นมคดอะไรบางครบ พ�ต�ก – ต 8งแตขอหาลกทรพย รวมกนบกรกโดยใชยานพาหนะ สวนใหญเปนคดอาญา ผสมภาษณ – อนน 4บรษทเปนโจทกฟองเองหรอเปลาครบ พ�ต�ก – จรง ๆ แลวรฐเปนคนฟอง บรษทเปนผ เสยหาย คอ บรษทไปรองทกข อยการเปนโจทกฟอง ซ�งกสบเน�องมาจากการสลายการชมนม ตอนน 8นกมการจบกมชาวบานไปหลายรอยพ�วาประมาณส�ถงหารอยคน แตเปนลกษณะท�จบไปแลวไมดาเนนคดทกคน เขาเลอกดาเนนคดเฉพาะท�เปนแกนนา โดนดาเนนคดจรง ๆ ประมาณ ๓๐ กวาคน คอเอาเฉพาะแกนนาของแตละแปลง ผสมภาษณ – อยางขอหาท!บอกวาชาวบานลกทรพย หรอบกรกเขาอธบายฟองอยางไรบางพ! พ�ต�ก – ลกทรพยหมายถงชาวบานไปลกปาลม ( ลกปาลม ) บกรกกเปนการเขาไปในท�เอกชน คอ บรษทครอบครองอยแมเปนท�ราชพสด มแกนนาชาวบานคนหน�งเขาโดนไปถง ๘ คด ตองใชหลกทรพยในการประกนตวถง ๘ คร 8ง

135

ผสมภาษณ – ตอนน4นพ!ต6กเขาไปรบทาแบบเปนคดท!วไปหรอมการตดตอพดคยกนอยแลว พ�ต�ก – พ�รจกแกนนาชาวบานอยกอนแลว ตอนน 8นมปญหาคอตองว�งประกนตว ๒ จงหวดคอ มการฟองรองแกนนาท 8ง ๒ จงหวด แกนนาคนน 8ไมมหลกทรพยประกนตว ถกอายดตวไว กวาจะหาคนมาประกนตวใหไดกวนวายพอสมควร ผสมภาษณ – ชวงน4นการชวยเหลอคดไดต 4งเปนองคกรข 4นมาหรอเปลาครบ พ�ต�ก – ตอนแรก ๆ ยงนะ ทากนตามธรรมชาตเลย ใครรจกใครกไปกน แตตอนน 8นยงไมมทนายเลย อาศยวาเรารจกแกนนากเลยบอกเขาวาถามปญหาอะไรจะไปเปนเพ�อน คอไปดแลประสานเร�องประกนตว ตอนน 8นชาวบานกไปประสาน ส.ว คอ คณ เตอนใจ ดเทศ ใหลงมาชวยประกนตวให เรากไปเปนเพ�อน หลงจากน 8นทางตวแทนชาวบานกข 8นไปรองสภาทนายความท�กรงเทพ ซ�งสภาทนายความสวนกลางไดประสานมายงสภาทนายจงหวด แตคาตอบท�ไดจากสภาทนายจงหวด คอ ขอไมชวยคดน 8 ซ�งเขาใจวาตอนน 8นเราเปนคกรณกบหลายบรษท ทางสภาทนายความจงหวดอาจลาบากใจจงเลอกท�จะไมชวยคด พอไดรบคาตอบแบบน 8นจากสภาทนายจงหวด ทางชาวบานจงข 8นไปสภาทนายความท�กรงเทพฯ ฝายคณะกรรมการสทธมนษยชนสภาทนาย จงไดสงชดทนายจากสวนกลางมาชวยเหลอคด ในสวนทนายความพ 8นท�กใหชาวบานเสนอช�อเขาไปเปนชดทนาย พ�กถกเสนอช�อเขาไป ตอนน 8นกมทนายจากจงหวดตรงและนครศรธรรมราชเขามาชวยดวย ท�เหลอกเปนทนายจากกรงเทพ ฯ ผสมภาษณ- คดข 4นไปช 4นศาลหลายคดไหมครบ พ�ต�ก – เร�มกเปน ๑๐ คด สวนใหญกท�กระบ� ท�ไดสบพยานกนจรง ๆ เพราะทางสราษฎรคดไมมาก ทางจาเลยรบสารภาพ ศาลส�งรอลงอาญาแลวปรบคดกจบไป ผสมภาษณ – ผลคดของทางกระบ!เปนอยางไรบางครบ พ�ต�ก – สวนใหญศาลยกฟองนะ แตถงตอนน 8กยงไมเสรจนะ อทธรณเพ�งลงมา คอ คดเร�มประมาณ ป ๒๕๔๗ ศาลช 8นตนมคาพพากษา ป ๒๕๔๙ อทธรณกเพ�งทยอยลงมา ประมาณเดอนเมษายนท�ผานมา สวนใหญกพพากษายนตามศาลช 8นตนนะ ผสมภาษณ – ทน 4มาถงกรณท!เพ!งเกดข 4นครบพ!กรณของจงหวดสราษฎรธาน พ�ต�ก – กรณของสวนปาลมสราษฎรธาน เร�มประมาณ กลางป ๒๕๕๑ ผสมภาษณ – ตอนน4นเหตการณเปนอยางไรบางครบ พ�ต�ก – ตอนน 8นพ�ไมไดรขาวคราวเลยวาหลงจากป ๒๕๔๖ ชาวบานท�โดนคดท�กระบ�เขาทาอะไรตอคอเหมอนกบหายไปเลย จากท�เคยมารวมตวกนเปนหม�น แตทางฝ�งสราษฎรธานชาวบานยงอยแตเปน

136

ลกษณะแบงเปนกลมเลก ๆ แทน สราษฎรธานมสวนหน�งไดรบการจดสรรท�ราชพสด แตไมไดหมายความวาจดใหไปเลยนะ ชาวบานตองเชา โดยจดใหเชาคนละ ๙ ไร ๑๐ ไร กมชาวบานบางคนไดเชา แตปญหาคอตอนน 8นจานวนคนไมมท�ทากนมมาก รฐกไมจดตอ ท 8ง ๆ ท�ยงมท�ดนอกมาก รฐเลอกจดเฉพาะในท�ดนราชพสด ปจจบนท�มปญหาท�จดตอไมไดเพราะวาเอกชนคอบรษทเขาไปครอบครองทาประโยชนอย รฐเองกไมฟองบรษทท 8ง ๆ ท�ตรวจสอบออกมาแลวปรากฏวาบกรก เชน กรณของชมชนสนตพฒนา ตรวจสอบออกมาแลว ชดเจนวาบรษทบกรกท�ดนของรฐ ผสมภาษณ – กรณของสนตพฒนา เปนท!ดนราชพสดท 4งหมดใชไหมครบ พ�ต�ก – กรณของชมชนสนตพฒนา มสองสวนคอ ท�ดนสปก. สวนหน�ง อกสวนหน�งเปนท�ของปาไมถาวร อยในความดแลของกรมปาไม โดยมทรพยากรธรรมชาต ฯ จงหวดรบผดชอบ ซ�งปจจบนทรพยากรธรรมชาต ฯ จงหวด ยงไมขยบ แตในสวนของสปก. เร�มขยบเพราะตอนน 8มคณะกรรมการอานวยการแกไขปญหาของเครอขายปฏรปท�ดนแหงประเทศไทย คอยกระตน ตอนน 8 สปก.เร�มฟองคดกบบรษทบางแลว แตปญหาการฟองคดของ สปก. คอ ฟองประเดนเดยวคอฟองขบไลบรษท โดยท�ไมไดเรยกคาเสยหาย ซ�งเปนเร�องแปลก ในขณะท�ทางบรษทเขาเกบปาลมไดวนละ ๕ ลาน ๖ ลาน เขากเล�อนคดไปเร�อย ๆ เพราะบรษทไมไดเดอดรอนแคฟองขบไลไมไดเรยกคาเสยหาย เคยมกรณท�จงหวดกระบ� สปก.ฟองขบไลบรษท ศาลช 8นตนพพากษาใหออก บรษทรเลยวาถงท�สดแลวทางคด กตองมคาพพากษาแบบน 8 แตในเม�อมนส ไดถง ๓ ศาล เขากดงคดไปเร�อย ๆ เกบปาลมไปไดเร�อย ๆ กวาฎกาจะลงมาปาลมกหมดอายการใหผลผลตแลว ปญหาท�เกดข 8นอยางบางพ 8นท�ศาลพพากษาใหบรษทออกแลว ชาวบานกเลยเขาไป จงถกบรษทฟองคดมา คอฟองขบไลชาวบาน และเรยกคาเสยหายชาวบานดวย บางรายเรยกถง ๓ ลาน กรณอยางน 8เรากต 8งคาถามไปท�อยการ คอ ไมไดเปนทางการเพยงรจกกน วาทาไมเวลาฟองบรษทซ�งบกรกท�ดนเปนรอยเปนพนไรอยการไมเคยเรยกคาเสยหาย แตเวลามาฟองชาวบานซ�งทาประโยชนในท�ดนแค ๗-๘ ไร กลบเรยกคาเสยหายในอตราท�สงหลายลานบาท พ�วามนเกดความไมเปนธรรม ผสมภาษณ – ประเดนน 4อยการตอบวาไงบางครบพ! พ�ต�ก – เขากย 8มแบบแหง ๆ และบอกเพยงวาตอไปจะม คอไมพดถงส�งท�ผานมา และตอไปกไมรเม�อไหร เร�องน 8พ�พ�งคยกบนตกรของสานกงานอยการคนหน�ง ซ�งทาหนาท�รางฟอง กทวงตงไปวาควรจะใสเร�องคาเสยหายดวย เขากบอกวาใสไปแลว แตเจาของสานวนเขาไมเอา ตดออก ทน 8เร�องน 8ถาเราฟองไปแลวจะแกฟองและมาขอเรยกคาเสยหายทหลง สมมตเราเปนทนายของบรษทเรากจะตองคานใชไหม เรากตองรอดวาคดตอๆ ไปจะมเร�องคาเสยหายมาไหม

137

ผสมภาษณ – ตอนน 4พ!ต6กรบผดชอบคดของชาวบานซ!งกเขาใจวา ๑๐๐ เปอรเซนตเปนฝายจาเลย รบผดชอบคดหลายพ 4นท!ไหมครบ พ�ต�ก – ม ๔ ชมชน แตตอนน 8มเหลอ ชมชนสนตพฒนา ชมชนคลองไทร และชมชนน 8าแดง ๓ ชมชน กรณของชมชนไทรงามคดเสรจไปแลว เปนคดฟองขบไลเรยกคาเสยหายเหมอนกน ผสมภาษณ – ผลคดเปนอยางไรบางครบ พ�ต�ก – กรณของชมชนไทรงามแปลก คอ บรษทไมมตวตนอยจรง คอลกไกฟอง เพราะในคดแพงบานเรา ถอหลกท�วา ถาจาเลยไมเขาสคดถอวารบตามฟอง แตคดน 8เราสคด และเรามทมทางานท�สามารถไปคนกอนท�จะย�นคาใหการปรากฏวา บรษท ชาระบญชเสรจแลว คอไมมบรษทน 8แลว เรากย�นคาใหการเขาไปเลย พอเหนคาใหการเรา ทนายเขากถอนฟอง เรากคานไปเลยเหมอนกน เพราะกลววาจะเปนการถอนฟองเพ�อท�จะแกไขและจะกลบมาฟองชาวบานใหม แตถงท�สดศาลกอนญาตใหถอนฟอง กรณของชมชนไทรงามตอนน 8ถอวาปลอดคด เพราะบรษทไมสามารถเขามาดาเนนการตอไดแลวเพราะวาเขาจดทะเบยน ชาระบญชเสรจส 8นแลว ขาดสภาพการเปนนตบคคลแลว ผสมภาษณ – หลก ๆ ตอนน 4กเหลอ ๓ ชมชน คอสนตพฒนา ชมชนน 4าแดง และชมชนคลองไทร ตอนน 4แตละคดอยในข 4นตอนไหนบางแลวครบ พ�ต�ก – ท 8งสามชมชนเจอปญหาเหมอนกนหมดคอมท 8งคดแพงและคดอาญา คดอาญากคอขอหาบกรก คดแพงกคอฟองขบไล เรยกคาเสยหาย เรากต 8งเปนทมทางานข 8นมา เชน กรณคดของชมชนสนตพฒนา เน�องจากมความพรอมในหลายดานท 8งตวชาวบานและทมทนายความ คดน 8ทางทมทนายส ในทกประเดน แบบพลกตาราสกนเลย แมกระท�งเร�องรายงานเจาพนกงานบงคบคด โจทกกคดคาน คอ คดน 8โจทกขอคมครองช�วคราว ใหจาเลยออกจากพ 8นท� เจาพนกงานบงคบคดกข 8นไปจะร 8อถอนบานชาวบานหลายคร 8งแตทาไมไดเน�องจากชาวบานท�น�นรวมตวกนเขมแขง ผสมภาษณ – กรณของชมชนสนตมทมทนายความจากสภาทนายความลงมาชวยใชไหมครบ พ�ต�ก – ใช กต 8งทมมาประมาณ ๙ คน ต 8งเปนทมคอคณะทางานของสภาทนายความ พ�เปนเลขาคณะ ผสมภาษณ – อยางกรณคดอาญาซ!งปญหาอนแรกคอตองมการประกนตวซ!งชาวบานสวนใหญไมไดมหลกทรพยมาประกน ทนายความตองเขาไปเปนนายประกนใหชาวบานดวยไหม พ�ต�ก – กรณของชมชนสนตพฒนาม ส.ว. และอาจารยจากมหาวทยาลยวลยลกษณ มาประกนตวให สวนคดของชมชนน 8าแดง มชาวบานในพ 8นท�ชวยเอาโฉนดท�ดนมาประกนตวให แตปญหาเร�องการประกนตวลาสดไดยนวากรมคมครองสทธ จะเขามาชวยในเร�องน 8

138

ผสมภาษณ – เม!อเปนคดท! ตองสบพยาน โดยเฉพาะในคดแพงท!ตองสกนดวยเอกสาร และเปนขอพพาทระหวางรฐบวกบรษทฝายหน!งกบชาวบานฝายหน!งซ!งแนนอนวาเราเสยเปรยบฝายโจทก พ!ต6กเปนทนายท!อยในพ 4นท! ในเร! องการหาพยานหลกฐาน หรอเอกสาร พ! มวธอยางไรบางครบ พ�ต�ก – ปกตเลยแรก ๆ กจะใชความเปนทนายไปขอตรวจสอบขอมลกอน แตปญหาอยางหน�ง คอ ในตางจงหวดมนอาจมเร�องความสมพนธ ถาเรารจกหรอเขาเคยเหนหนาเรา เขากจะให แตมาในชวงหลงพอมาทาคดสวนปาลมขออะไรไปมกจะไมคอยได ผสมภาษณ – ปกตเรากใชสทธของการเปนทนายจาเลยขอคดเอกสารราชการตางๆ ไดอยแลวใชไหมครบ พ�ต�ก – ใชมนใชได แตทาทเขาเปล�ยนไป เขาพยายามท�จะไมใหขอมลเรา พ�ยกตวอยาง เคยไปขอคดเอกสารท�สานกงานท�ดนอาเภอ คร 8งแรกท�ไปเราคดวาโชคด คอ เจาพนกงานท�ดนคนท�ทาเร�อง เราเคยรจกมากอน เหนแรก ๆ เขากคยดแตพอรวามาเร�องคดสวนปาลมกเร�มท�บายเบ�ยง เชนคดไมไดบาง หาเอกสารไมเจอบาง ไมมเคร�องถายเอกสารบาง เรากทาไดอยางเดยวคอไมยอมแพ เราตองบอกเจาหนาท�วาเรามาในนามสภาทนายความเราตองอธบายโดยพดถงองคกร คอเราไมไดทาเด�ยวแลวเปนกรณคดของชาวบานซ�งสภาทนายความรบผดชอบ ทนายความท�ลงมากเปนทนายความอาวโส พ�กใชวธน 8ขกลบไปนดหนอย เพราะถาไมทาอยางน 8เขากจะมขออางตลอด ผสมภาษณ – สานกงานท!ดน เปนลกษณะน 4เยอะไหมครบ พ�ต�ก – สวนใหญเลยกวาได ผสมภาษณ – แตการทาคดดานปาไม และท!ดน กตองอาศยพยานหลกฐานจากสานกงานท!ดนตลอด พ�ต�ก – ใช อยางกรณท�เลาไป กวาจะไดเอกสารจากสานกงานท�ดนพ�ตองไปตามไมต�ากวา ๖ คร 8ง บางทกเจอเจาหนาท�บอกวาขอดหมายศาล เรากตองไปขอหมายศาลแลวเอาไปสง เรากจะมปญหากบสานกงานท�ดนตลอด บางทตองเสยเวลาท 8งวน แตกตองยอม ถาเราไปแบบท�บอกวาทนายความมสทธคดเอกสาร มสทธทาอะไร คอไปแบบแขง ๆ กจะไมไดรบความรวมมอ ผสมภาษณ - วธการหรอกระบวนการแบบน 4 ในกระบวนการพจารณาเราทาไดไหม พ�ต�ก – กมนะ ยกตวอยางบางคดศาลไมอนญาตใหไตสวน พ�ย�นคารองไปเกอบ ๑๐ คร 8งศาลยกหมดเลย เรากพยายามมาดวาเราบกพรองตรงคารองหรอเปลา พอรวาบกพรองกแกแลวย�นใหมหลายคร 8งแตสดทายศาลกยงไมสนใจ เรากตองใชวธการใหทนายอาวโส เขาพบผพพากษา แลวเลาขอเทจจรงให

139

ศาลฟง อธบายปญหาใหศาลฟงสดทาย ศาลกใหโอกาสเราไดไตสวน อนน 8เปนกระบวนท�เราตองทาท 8งหมด ผสมภาษณ – แสดงวาการทาคดในลกษณะแบบน 4 ทนายความจะทาตามกลไกปกตท 4งหมดไมไดใชไหมครบ พ�ต�ก – ใช พ�คดวาคดท�ดน ในลกษณะท�เปนคดชมชนแบบน 8 เราอาศยเพยงการทางานแบบปกตตามกลไกมนยาก ผสมภาษณ – ทน 4มาดประเดนในศาลหนอยครบพ! เม!อมการฟองรองกนกตองมการเจรจาไกลเกล!ยกนระหวางโจทกจาเลย คดสวนปาลมไดมการเจรจาไกลเกล!ยกนบางไหมครบ พ�ต�ก – มนกมการนดไกลเกล�ยนะแต สวนใหญแลวโจทกไมมา จาเลยไปศาล แตโจทกเขาไมประสงคจะไกลเกล�ย ผสมภาษณ – ธรรมดาคดไหนท!โจทกรสกวาเสยเปรยบ หรอท!ฟองคดชาวบานเพ!อจะมอานาจตอรองผลประโยชน ใชไหมครบ พ�ต�ก – ใช แตบางกรณเชนมคดหน�งพ�ทาคดคนเดยว ยงไมมทนายความจากกรงเทพมาชวย เรากย�นคาใหการไป ทนายโจทกเหนคาใหการเรา เขาอาจคดวาคาใหการแบบน 8สบสบายกเลยไมไกลเกล�ย หรอบางทโจทกกอาจประเมนวาฝายจาเลยไมแขงคอไมส เราจงตองการทนายท�เกงท�มประสบการณมาชวย เพราะในคดพสจนสทธในท�ดนโดยเฉพาะคดแพงมนสคดยากมากมนไมเหมอนคดอาญา ทาคดน 8พ�เหมอนฝกทนายใหมท 8งท�เราทามาแลว ๑๐ ป อยางท�บอกวาเม�อมนเปนคดแพงมนชนะกนท�เอกสารซ�งฝายบรษทหรอรฐไดเปรยบอยแลว เราทาคดบางทกตองกลบไปเลนขอกฎหมาย เชน คณเอาพยานเอกสารมาย�นบญชระบพยานหรอยง ลาดบท�เทาไหร ย�นวนไหน อยในกาหนดตามกฎหมาย หรอเปลา ซ�งมนเปนเร�องเลกนอยท�ทนายความเราไมคอยเลนกน แตคดน 8ตองวากนทกกระบวนการ ทกตวบทกฎหมาย ผสมภาษณ – เน!องจากระบบการพจารณาคดบานเราเปนระบบกลาวหา ในเร! องภาระการพสจนเราเปนฝายเสยเปรยบไหม เชนถาเราไมสในประเดนท!เขากลาวหากถอวารบตามน4นฝายจาเลยซ!งเปนชาวบานบางทกมขอจากด พ�ต�ก – ใช เปนขอเสยเปรยบ แตพยานบคคลกมความสาคญ เพราะตองนาสบพยานบคคลประกอบพยานเอกสาร โดยเฉพาะในคดปาไม-ท�ดน แมเปนคดแพงพยานบคคลกถอวามความสาคญ ปญหาตอนน 8คอบางคดแมจะหาพยานบคคลท�สามารถเขาไปสบพยานในศาลได เราตองถามเขาดวยวาเขาไหวไหม ถาไหวทมทนายตองอธบายใหเขาเขาใจวาการข 8นศาลตองไปเจออะไรบาง ตอนน 8เราก

140

พยายามเตรยมในลกษณะจาลองเหมอนสถานการณจรง มการถามคาน ถามตง ตองเตรยมกระท�งคาถามท�คดวาทนายอกฝายจะถาม ซ�งคดท�วไปเราไมตองเตรยมขนาดน 8น แตคดแบบน 8 ตองเตรยมแมกระท�งคาตอบ เชนพยานจะตอบวาอยางไร ถาเขาส วาสวนปาลมน 8อยมาต 8ง ๓๐ ปแลวกอนท�ชาวบานจะเขามาอย กรณแบบน 8จะตอบอยางไร ผสมภาษณ – คดสวนปาลม ไดใชพยานบคคล ท!เปนพยานผเช!ยวชาญไหมครบ พ�ต�ก – ม เชน เปนเจาหนาท�จาก สปก. จาก กรมพฒนาท�ดน จากกรรมการสทธ ผสมภาษณ – พ!ต6กคดวาคดพพาทเก!ยวกบท!ดนแบบน 4จาเปนตองมพยานผเช!ยวชาญไหมครบ พ�ต�ก – พ�มองวาตองม เพราะมนตองส ตองพสจนกนในเร�องสทธในท�ดน เราส เร�องเอกสารสทธ7ออกไมชอบดวย คอ นส.๓ ท�เอามาฟองชาวบานมนออกโดยมชอบ และเราอางวาท�ตรงน 8นเปนท�ของรฐ ภาระการพสจนตกอยฝายเรา ตอนน 8หนวยงานรฐท�จะเขามาเบกความใหเราม สปก. กรมพฒนาท�ดน คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต และมผตรวจการแผนดน คอ บทบาทเขามาตามเอกสารและรายงานการตรวจสอบ ผสมภาษณ – พยานผเช!ยวชาญเหลาน 4เราตองประสานไปเอง พ�ต�ก – ใช สวนใหญสวนราชการเขากมากนตามหนาท� แตท� เตมท�กบเรากเปนองคกรอสระ เชน กรรมการสทธฯ ผตรวจการแผนดน ผสมภาษณ – การทางานระหวางทนายความกบพยานผเช!ยวชาญ ท!จะมานาสบมปญหาอะไรบางครบ พ�ต�ก – บางทกมการต 8งคาถาม เชน บางทเราเชญทานมาเบกความประกอบเอกสาร กอาจมคาถามวาถาอยางน 8นกเอาตามเอกสารซ�งกมอยแลว เรากตองอธบายวา เราตองการรายละเอยดของเอกสาร วามนมท�มาอยางไร จากการท�เขาไปตรวจสอบแลวเขาพบอะไรบาง ซ�งอนน 8เรากตองไปเตรยมให ผสมภาษณ – ท!ผานมาศาลรบฟง พยานผเช!ยวชาญ ฝายเรามากขนาดไหนครบ พ�ต�ก – เรากตองพสจนความเปนผ เช�ยวชาญของเราดวย เรากตองทาใหเขาเปนผ เช�ยวชาญดวย เชน บางคร 8งผ เช�ยวชาญไมไดเรยนจบ ในเร�องท�มาเปนพยานโดยตรง เรากตองเตรยมใหเขาศกษาเพ�มเตม จะมผลตอความนาเช�อถอ ศาลกจะรบฟง ผสมภาษณ – ดงน4นคนท!เราจะเลอกมาเปนพยานผเช!ยวชาญ เราตองรถงประวตการทางานหรอแนวคดการทางานดวยหรอเปลา

141

พ�ต�ก – ใช คอเราตองรพยานกอนวาพยานเรารเร�องอะไรแคไหน มความคดอยางไร ผสมภาษณ – แสดงวาพยานผเช!ยวชาญในคดลกษณะน 4 ไมจาเปนตองเปนขาราชการหรอคนท!มช!อเสยง พ�ต�ก – พ�วามนอยท�ขอมลท�นาเสนอศาล คอทาอยางไรกไดใหศาลบนทก บางทคนท�รมาก พดมากศาลไมบนทกกมมาก ผสมภาษณ – พ!ทาคดสวนปาลมมานานมองวาศาลมทาทท!เขาใจปญหาดานปาไมและท!ดน เขาใจชาวบานเพ!มข 4นไหมครบ พ�ต�ก – มนกยงเปนรายบคคลนะ ข 8นอยกบทานไดรบขอมลอยางไร พ�ยกตวอยางกรณหน�งนะ โจทกเขากใหขอมลเตมท� เขาบอกวาเวลาบรษทเขาเขาพ 8นท�ไปเจอตะปเรอใบขวางทาง เขาถายรปหมดแลวไปเสนอศาล อนน 8มนกมผลตอทศนคต เพราะมนทาใหมองไดวาจาเลยขดขวางทางเขาออก ซ�งเร�องน 8โทษศาลกไมไดศาลกไดรบขอมลฝายเดยว ผสมภาษณ – ตรงน 4เราแกไขอยางไร? พ�ต�ก – เรากตองส เหมอนกน คอเรากถามผจดการบรษทเลยวา ปจจบนยงตดปาลมไดไหม เขากบอกวาตดได เขาพ 8นท�ไดไหม เขากบอกวาเขาไดซ�งเรากตองแกตางตลอด บางคร 8งเขากกลาวหาวาชาวบานขโมยปาลมไปขาย หรอบอกวาชาวบานทาใหตนปาลมตาย เขาถายรปมาสงศาล ซ�งเขาถายมาจากไหนเรากไมร อนน 8เรากตองคาน ผสมภาษณ – ท!ผานมาคดสวนปาลมศาลเคยลงเผชญสบไหมครบ พ�ต�ก – ไมเคย ศาลไมเคยลงเผชญสบ ผสมภาษณ – ฝายเรารองขอใหศาลลงเผชญสบหรอเปลา วาจรง ๆ แลวท!ชาวบานอยกนมนพ 4นท!นดเดยวไมใชพนไร พ�ต�ก – เราตองดวาเราจะใหศาลลงเผชญสบประเดนอะไร อยางกรณน 8มนมแผนท�ออกมาชดแลววาชาวบานอยตรงไหน มนกชดเจนแลว ผสมภาษณ – แตพ!คดวาถาศาลลงเผชญสบจะมผลดกวาไหม พ�ต�ก – พ�คดวาถาศาลมอคต มนกไมมประโยชนนะ

142

ผสมภาษณ – ตอนน 4มคาพพากษาออกมาบางหรอยงครบ พ�ต�ก – ตอนน 8ยงนะ ประเมนวาปน 8อาจจะเสรจประมาณเร�อง สองเร�อง ผสมภาษณ – คดวาผลคดจะออกมาทานองไหนครบ พ�ต�ก - คดวาจากพยานหลกฐานเรา คดวานาจะออกมาทางบวกนะ แตมนกฟนธงไมได รกนอยแลว คอ จรง ๆ แลวโจทกเองกสบไมได เชน นส. ๓ ท 8งสบแปลงท�เขาฟองชาวบานมาท 8งสบแปลงเขาช 8ไมไดเลยวาเขาฟองเราตรงไหน หรอคณฟองจาเลยสามคนวาบกรกพ 8นท� หน�งพนไร ซ�งมนไมสมเหตสมผลและบรษทเองกช 8ตาแหนงไมได ประเดนคอโจทกไมสามารถพสจนไดวาท�ตวเองอยตรงไหน แลวจาเลยบกรกอยางไร คาเสยหายมนมาจากอะไร ผสมภาษณ – คดพพาทเร!องเก!ยวกบปาไมและท!ดน พอเปนคดแพง กใชวธพจารณาธรรมดาโจทกอยากกลาวหาใครกใชสทธฟองไดเลย และในการสบพยานกดเอกสารเปนหลก ซ!งจากขอเทจจรงแลวคดเหลาน 4มนมความซบซอนและชาวบานกตกเปนฝายเสยเปรยบตรงน 4พ!มองอยางไร พ�ต�ก – คอภาระการพสจนเราลาบาก เร�มต 8งแตชาวบานรสทธของตวเองหรอเปลา มนตองเร�มจากตรงน 8น เพราะเม�อถกฟองแลวชาวบาน เขาไมไดรสทธวาเขาสคดไดและจะตองส ชาวบานกยงเขาใจวาเขาไมไดทา เขาไมไดบกรก เขากอยเฉย ๆ แตทน 8กระบวนการทางกฎหมายมนดาเนนไป เพราะในทางแพงกฎหมายมนเขยนไวจาเลยไมส ไมย�นคาใหการเขามาถอวารบตามท�โจทกฟอง ชาวบานท�ไมเขาใจกกลายเปนเหย�อของกระบวนการเหลาน 8 พพากษาเร�องคาเสยหายมาเรากรบเตม ๆ เพราะชาวบานไมไดไปตอสคดเลย ผสมภาษณ – ปญหาการไมรถงสทธของตนเองของชาวบานท! วไป พ!ต6กมองวามนควรมกระบวนการอะไรหรอตองสรางกลไกอะไรมาแกปญหาน 4ครบ พ�ต�ก – พ�คดวากระบวนการใหความรน�แหละตองทาอนดบแรก ตอนน 8มนไมมเลย ผสมภาษณ – แลวกระบวนแบบน 4ใครจะทาไดครบ ตองต 4งหนวยงานใหมข 4นมาหรอเปลา พ�ต�ก – รอรฐไมไหวหรอก พ�มองวาควรใหบทบาทไปท�นกพฒนาเอกชน โดยอาจประสานกบทนายความ ปญหาตอนน 8สวนหน�งกเปนเร�องงบประมาณ ท�ผานมาสภาทนายความกพยายามทาในเร�องน 8แตกไมคอยไดรบการสนบสนนงบประมาณ

143

ผสมภาษณ – พดถงเร!องงบประมาณ ตอนน 4คาใชจายในการทาคดจดการกนอยางไรบางครบ พ�ต�ก – ในสวนของคาใชจายของทนายความรบจากสภาทนายความ แตมนกมปญหาอย เชน คาถายเอกสารสภาทนายเขาไมมให มนจะมเฉพาะคาใชจายสวนของทนาย เชน คาเดนทาง คาท�พก คาเบ 8ยเล 8ยง ผสมภาษณ – จรง ๆ แลวคาใชจายทางคดมนมมากกวาน4น เชน คาเดนทางชาวบาน คาอาหาร คาน 4ามนรถไปตามเอกสารหรอคาถายเอกสารอยางท!วา ตอนน 4ดแลกนอยางไร พ�ต�ก – สวนใหญชาวบานกตองเร�ยไรกน มนเปนปญหามากเพราะชาวบานกลาบาก อยางคาถายเอกสารพ�วาหน�งแสนอาจไมพอ ซ�งอนน 8ชาวบานเขาตองรบผดชอบไป แตวากนไปแลวตอนน 8เร�องคาใชจายมนเปนปญหามาก ผสมภาษณ – มาถงขอเสนอตอประเดนความขดแยงเร!องการจดการปาไมท!ดน อนแรกเลยคอในสวนของตวกฎหมายปาไม พ!ต6กมองวามนมสวนไหนท!ตองปรบแกบางครบ พ�ต�ก – พ�มองวามประเดนหน�งท�เปนปญหามากคอ มนมอยมาตราหน�ง ท�บอกวา บกรก แผวถาง กนสราง ซ�งมนมอางในคาฟองตลอด ถามองตามกฎหมายจรง ๆ เพยงชาวบานเขาไปเดนในพ 8นท�กผดแลว คอมนควรจะบญญตใหชดไปเลยวาเขาไปขนาดไหน หรอทาความเสยหายแคไหนถงจะเปนความผด ตอนน 8คนท�อยในเรอนจาเพราะกฎหมายขอน 8ท�วประเทศมนมมากนะ กควรจะแกไขโดยเรว เคยมชาวบานท�เขาอยในเขตอทยานฯ มาหาแลวบนใหฟงวา คนในหมบานสวนใหญเขากทาสวนเหมอนกนทาไมเขาถกฟองรองอยคนเดยว ทาไมคนอ�นไมไปจบ เรากตอบเขาไมได เพราะกฎหมายมนเขยนไวอยางน 8น จรง ๆ แลว คนอ�นกผดแตเขาไมไดถกดาเนนคด ผสมภาษณ – ผบงคบใชกฎหมายต 4งแตเจาหนาท!ท!ดน เจาหนาท!ปาไม ตารวจ อยการ ศาล พ!ต6กมองวาสวนไหนควรจะมการปฏรปเปล!ยนแปลงอนดบแรก พ�ต�ก – จรง ๆ มนกตองปฏรปท 8งหมดแต พ�มองวาในช 8นอยการ ถาเปนคดปาไมท�ดน อยการสามารถสรางความเปนธรรมได อยการสามารถหยดคดได ถาเหนวามนไมเปนประโยชนกบสาธารณะ อยการกสามารถใชดลยพนจ จากพยานหลกฐานได ถาขอเทจจรงไมพอเขากสามารถสอบเพ�มได ซ�งท�ผานมากรณการแกไขปญหาของเครอขายปฏรปท�ดน กมการเชญอยการไปรวมประชมหลายคร 8ง ทาททานกดเขาใจมากข 8น ผสมภาษณ - ดในสวนของศาลบางครบ วธพจารณาความ คดปาไมท!ดน ซ!งมนมขอเทจจรงท!ซบซอน พ!มองวามนควรเปล!ยนมาใชการพจารณาในระบบไตสวนหรอเปลา ?

144

พ�ต�ก – จรง ๆ พ�ไมตดวาจะใชระบบกลาวหาหรอระบบไตสวน พ�มองวาปญหาใหญมนอยท�ทศนคตของศาล คอ ถาปรบทศนคตได ระบบไหน มนกไปได แตระบบไตสวนมนกด คอมนตองมพยานหลกฐานมาไตสวน วากนเตมท� มนกด ดกวากลาวหาอยแลว ระบบกลาวหาน�มนไมรจรงหรอไมจรงกลาวหาไวกอน ศาลกรบไวกอน แตน�นแหละพ�กยงมองวาคดแบบน 8ตองอาศยผพพากษาท�เขาใจและอยากแกปญหาจรง ผสมภาษณ – ปญหาคอจะไปเปล!ยนทศนคตของศาลไดอยางไร? พ�ต�ก – พ�กมองวามนยาก บทบาททนายความอาจตองขดแยงกบผพพากษาบาง คอทะเลาะกนไปบาง เพ�อใหการเรยนรไปในตวซ�งกข 8นอยกบผพพากษาแตละทานอกวาจะเปดขนาดไหน ผสมภาษณ – สดทายมคนมองวาเร! องขอพพาทดานปาไมและท!ดน พอเขาสกระบวนการยตธรรม กระบวนการศาล มนเหมอนเปนการแกไขปญหาท!ปลายเหต พ!ต6กเหนดวยไหม แลวปญหาจรง ๆ มนอยตรงไหน พ�ต�ก – พ�เหนดวยนะ เพราะปญหาน 8มนเกดจากการจดสรรทรพยากรท�ไมเทาเทยม รากมนอยตรงน 8 อยางกรณท�เราทาอย แนนอนวานกการเมองมสวน ดจากการทาคดเราไดอานขอมลยอนหลงไปมนกสามารถวเคราะหได เชน ดวา สามสบปท�แลวรฐมนตรกระทรวงเกษตรฯ เปนใคร เซนอนมต เร�องท�เก�ยวกบการใชพ 8นท�ปาไม ก�หม�นไร ประวตศาสตรมนจะบอกไดเลย ท�ผานมารฐผกขาดการจดการปาไม ท�ดนมาตลอด ในอดตปาไมบรเวณน 8รฐกเคยใหตางชาตมาสมปทาน ซ�งขอมลเหลาน 8ไมคอยมการเปดเผย คนท�วไปกจะมองเหนแตปญหาตรงหนา เชนมองวาชาวบานไปยดเอาท�ดน บรษท เขาซ 8อมาต 8งนานแลว เขาซ 8อมาถกตองตามกฎหมาย แตจรงๆ แลวท�ตรงน 8นเปนพ 8นท�ปาสมบรณ ตอมากถกใหสมปทาน พอสมปทานหมดคณกเอามาปลกปาลม และอยตอเน�องมาจนทกวนน 8 หรอแมแตท�อางวาซ 8อท�ดน นส.๓ ตอมาจากชาวบาน พอไปถามชาวบานตวจรงท�เขามช�ออย เขากไมรดวยซ 8าวามท�ดน แลวมนออกมาอยางไร ถาแกปญหาพวกน 8ไมได เร�องคดมนกคอปลายเหต สคดเสรจกจบ และคดกจะเพ�มมากข 8นเร�อย ๆ ท�ดนกจะยงไมไดรบการปฏรปจดสรร ชาวบานกจะไมมท�ดนทากนตอไป ผสมภาษณ – วนน 4ขอบคณพ!ต6กนะครบ พ�ต�ก - ดวยความยนดคะ

145

บทสมภาษณ นายธน แนบเนยน นกพฒนาเอกชนดานสทธชมชนกบการจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝ" ง

ตามโครงการพฒนากฎหมายวธพจารณาคดส"งแวดลอม งานวจยการพสจนสทธ)ในคดปาไมท"ดน

ประเดน ปญหาท"ดนชายฝ" งและสทธชมชนกบการจดการทรพยากร

ผสมภาษณ – ครบวนน 2พดคยกบนกพฒนาเอกชน ดานทรพยากรส" งแวดลอม คณธน แนบเนยน พดถงงานท"พ"ทาตอนน 2กอน ตอนน 2พ"ธนทาโครงการอะไร มเปาหมาย แนวทางการทางานอยางไรบางครบ พ�ธน – องคกรช�อ องคกรความรวมมอเพ�อการฟ�นฟทรพยากรธรรมชาตอนดามน เปาหมาย คอ เราอยากเหนชมชนเขาไปมสวนรวมในการบรหารจดการฐานทรพยากรของชมชนอยางย�งยนได ตอบสนองตอวถชวตและปากทองเขาได พอมาดวตถประสงคกมอย ๓ – ๔ ขอ ประการแรก เปนเร�องการเสรมสรางความเขมแขงของชมชนและเครอขายซ�งในขอน �เราตองมกระบวนการท�ไปทางานกบชาวบาน ถอเปนหวใจของงาน ประการท�สอง ถาดเร�องการจดการทรพยากรมนตองสรางรปแบบในการจดการทรพยากรแบบมสวนรวมเปนดน น �า ปา ทะเล ตามสภาพพ �นท�ของชาวบาน โดยเอาบรบทชมชนเปนตวต �ง ประการท�สาม คอการคดคนกจกรรมท�เก�ยวกบอาชพหรอรายไดของชาวบานผสมผสานไปเพ�อเปนเคร�องมอในการจดกระบวนการ ท �งจดกระบวนการกลมและนาไปสเร�องการจดการทรพยากร ประการท� ส� จากท �งสามขอเรามองวานาจะยกระดบแนวคด ภมปญญาของชาวบานชมชน ข �นมา เพ�อนาสการรณรงคสาธารณะ และนโยบายข �นมาดวย ผสมภาษณ – คอ เขาไปผลกดน เชงโครงสรางกฎหมาย นโยบายดวย พ�ธน – ใช ผสมภาษณ – ขอเรยกองคกร ส 2น ๆ วา ARR นะครบ ตอนน 2พ"ธนเปนผประสานงานองคกรอย ซ"งจากท"ทราบ ARR กเปนองคกรท"ทางานกบพ 2นท"ชมชนชายฝ" งท 2งหมดใชไหมครบ พ�ธน – ใช เกอบท �งหมด ผสมภาษณ – ตอนน 2ทาอยก"จงหวดครบ พ�ธน – ตอนน �หลก ๆ ก ภเกต กบ พงงา แตไมไดทาทกหมบาน เลอกทาบางหมบานท�มปจจยเอ �อ

146

ผสมภาษณ – พอพดถงชมชนชายฝ" ง มนกตองนกถงทรพยากรทางทะเล เชน ปญหาเร"องการทาประมง สตวน 2าลดลง หรอความขดแยงกบเรอประมงพาณชย อนน 2เปนปญหาหลกของชาวบานใชไหมครบ พ�ธน – ใชแต เร�องชมชนชายฝ�ง มนไมไดมเฉพาะปญหาเร�อง ทางทะเล เพราะบางพ �นท�มลกษณะเปนเกาะ มองเปนระบบนเวศหมเกาะ คอ มนกมปญหาในเร�องท�ดนดวยเชนท�ดนชายฝ� ง หรอท�สวนยางพาราบนเกาะ ผสมภาษณ – พ"ธนเรยนจบกกลบมาทางานพฒนาเลย? พ�ธน – ผมไมแนใจวาจะเรยกนกพฒนาดไหม คอ เปนอาสาสมครมากกวา ตอนน �นมกลมพ� ๆ ท�มาต �งชมรมอนรกษส�งแวดลอม จงหวดภเกต ซ�งชมรมน �จรง ๆ แลวต �งข �นมาต �งแตรณรงคเร�อง แทนทาลม ผสมภาษณ – ตอนท"อยท"ชมรมพ"ธนทาเร"องอะไรเปนหลกครบ พ�ธน – โดยเปาหมายของชมรมชวงน �น ทางานรณรงคดานกวางมากกวา คอ ยงไมไดทางานกบชมชนโดยตรง เรากทา งานรณรงค จดนทรรศการ ทานองน � เชนกรณ โครงการภเกต 2 ซ�งเปนกลมทนตางชาตท�มสมพนธใกลชดกบรฐบาล อาศยความสมพนธกบบคคลแลวจะมาเชาพ �นท� ๓,๐๐๐ ไร ในท�ดนราชพสด และตองมการยายกลมชาตพนธ เชน มอแกน มอแกลน ออกจากพ �นท� ยายวดยายโรงเรยน เพ�อมาสรางเมองใหม เรารสกวามนไมถกตอง กทางานรณรงค เผยแพร เร�องราวเหลาน � จนโครงการตองยกเลกไป หลงจากน �นกมประเดน เตามะเฟองซ�งถอเปนสตวใกลสญพนธ และกาลงถกรกรานจากโครงการพฒนา เปนท�มาใหเราตองหนมาทางานกบชมชน เพราะมองวาเราตองกระตนใหชาวบาน ตระหนกถงความสาคญของทรพยากรและภยท�มาสบานตนเอง ผสมภาษณ – ทราบวาพ"ธน อยมลนธคมครองสตวปาและพนธพชแหงประเทศไทย พ�ธน - ตอนน �นชมรมทาโครงการอนรกษเตามะเฟองแลวของบประมาณไปท�มลนธเรากไปเปนเจาหนาท�โครงการ ตอมาทางมลนธกใหเขาไปเปนเจาหนาท�เลยโดยทาประเดนเตาทะเล ประมาณ ป ๓๕ ซ�งตอนน �นมลนธกเปดโอกาสใหทางานกบชมชน ชวงน �นกระแสเร�องการลงไปทางานกบชมชนมนสาคญ โดยเหนวถการดารงชวตของชาวบานเปนเร�องท�สอดคลอง ไมไดทาลายระบบนเวศน ผสมภาษณ – ชวงท"ทางานแรก ๆ ปญหาความขดแยงเร"องท"ดนชายฝ" งมนเกดข 2นหรอยงครบ พ�ธน – มนยงไมปรากฏ คอ ปญหามนมแตมนยงไมถกเปดออกมา ชวงน �นชาวบานขายท�ดนกนสนก ผสมภาษณ – ตอนน2นพ"กไมไดจบประเดนเร"องสทธ เร"องปญหาท"ดน พ�ธน – ตอนน �นยง แตเรากมองเหนวา เร�องท�ดนนาจะเปนปญหาในอนาคต เพราะกระแสมนแรง ชวงน �นร�องสทธชมชนยงไมไดถกพดคยดวยซ �า ในยคน �นเรามองเพยงวาชมชนนาจะมอานาจในการจดการ

147

ตวเองได เพราะ ผ ใหญบาน กานน นายอาเภอสมยกอนกพ�งไมคอยได ในเร�องท�ดนชวงน �นรสกไดเชน บางพ �นท�ท� เปนหาดสาธารณะวนดคนดกมการพฒนาเปนท�พกเปนโรงแรมสาหรบการทองเท�ยว กลายเปนวาคนทองถ�นเขาไปไมได แตกอนเคยไปน�งชายหาดได เดนเท�ยวไดกเร�มทาไมได เหมอนไมใชของเรา ตอนน �นกมโครงการท�รณรงคเร�องการรกษาหาดสาธารณะ ควบคกบการอนรกษเตาทะเลเพราะเตาทะเลตองข �นมาวางไขท�หาดสาธารณะ จบประเดนการพฒนาท�คกคามท �งชมชน และเตาทะเล ชะตากรรมเตากบชะตากรรมชมชนเปนชะตากรรมเดยวกน ผสมภาษณ – ตอนน2นกมการรณรงคในท"ดนสาธารณะเปนหลก พ�ธน – ใชเปนท�ดนลกษณะแปลงใหญ ท�อทยาน ท�ราชพสด ต �งแตโครงการภเกต 2 เรากเหนวาการไปยกท�ดนแปลงใหญใหกบ บรษทตางชาต มนตองมผลกระทบกบชาวบาน และชมชนอยแลว เชน อาจตองยายชมชน ภาษาสทธชวงน �นยงไมไดใช เร�องสทธชมชนในการจดการทรพยากรยงไมไดพด แตเรารสกวาเขาเกดและโตท�น�น เขากตองไดอยตรงน �น ผสมภาษณ – จากตรงน2นปญหาความขดแยงเร"องท"ดนชายฝ" งจงพอสรปไดวาสาเหตหลกมาจากการเขามาของกลมทน อาจจะเปนทนตางชาต ท"เขามาทาโครงการตาง ๆ แลวกวานซ 2อท"ดนของชาวบานไป พ�ธน – คอ พ �นท�ภเกต นอกจากจะมปญหาเร�องโรงแรมรสอรท บกรกหรอกวานซ �อท�ดนแลวชวงป ๓๕- ๓๗ กมปญหาเร�องการทานาก ง มนกมการบกรกพ �นท�ปาชายเลนดวย เหลาน � เปนปจจยท�ทาใหเกดความขดแยงดานท�ดนชายฝ�งท �งส �น ผสมภาษณ – นอกจากปจจยภายนอกท" วามาแลว ถามองประเดนท"ดน เร" องวถชวตของชาวประมงซ" งสวนใหญกประกอบอาชพทางทะเล ทาใหการเหนความสาคญของท"ดนในลกษณะเปนปจจยในการประกอบอาชพมนอย การเขาครอบครอง จบจอง มไมมาก อนน 2ถอวามผลไหมครบ พ�ธน – มนกมสวน ถอเปนวถเขา จรง ๆ แลวสมยกอนสาหรบชาวประมง ทะเลถอเปนกะทะทองคาของพวกเขา คอ สตวน �ามมาก ออกทะเลไมไกลกไดปลากลบมาแนนอน คอ มกนแนนอน ผดกบตอนน � เร�องน �ตองยอนไปมองต �งแตเกดแผนพฒนาเศรษฐกจ ป ๒๕๐๔ ท�มชาตตะวนตกเขามาถายทอดเร�องเทคโนโลยการประมง ผลตเคร�องมอจบสตวน �า ใหจบไดปรมาณมาก เชน อวนลาก อวนรน ชาวบานบางคนถงกบตองขายท�ดน ขายสวนเพ�อไปสรางเรอ สมยกอนกไมรวาจะเอาท�ดนไปทาอะไร ชาวบานใหความสาคญนอย สวนใหญกเพยงสรางท�อยอาศย ปลกผก ปลกหญาได นดหนอย สมยกอนตามเกาะตาง ๆ เร�องยางพารากไมคอยมคนนยมปลก ในแงชาวบานกคดในเร�องการใชประโยชน ในเม�อเขาไมคอยไดใชประโยชน ความคดท�วาจะเปล�ยนมาเปนเงนซ �อเรอ ซ �อเคร�องยนต มนนาจะเปนประโยชนมากกวา กเลยสงผลใหเกดปญหาท�ดนไปอยในมอของนายทนจนทกวนน �

148

ผสมภาษณ – เก"ยวกบเอกสารสทธ)ในท"ดนครบ ชมชนชายฝ" งหรอชมชนท"อาศยอยบนเกาะตาง ๆ เขามเอกสารพวกน 2ไหม เชน สค.๑ ใบจอง นส. ๓ พ�ธน – ในสมยน �นไปทางานท�ไหน ชาวบานกมปญหาเร�องเอกสารสทธIตลอด คอไมคอยมเอกสารพวกน � กมบางคนท�ม ส ค.๑ บางคนกบอกวาตนเองไมมเอกสารอะไร แตขาง ๆ เปนท�ดน น ส. ๓ หมดแลว ท �งท�อยตดกน ชาวบานเขากดเฉพาะพ �นท�ท�เขาใชประโยชนอยจรงเทาน �น อนน �สาหรบชมชนชายฝ�ง ย�งถาไปมองกลมชาตพนธ เชน กลมมอแกน มอแกลน อรกละโวย คนเหลาน � มองท�ดนในฐานะท�เปนสมบตของป ยา ตา ทวด ของเขาซ�งถายทอดกนมา ดงน �นในการอยของเขา เขาไมไดคดเร�องเอกสารสทธI สทธของเขากคอการอยการใชการทา สทธกคอส�งท�มอยจรง ส�งเหลาน �ถกถายทอดมาในเชงจารต บวกกบการท�เขาไมไดเขาถงขอมลจากภาครฐ ทาใหเขาไมคอยไดสนใจเร�องเอกสารสทธI ผสมภาษณ – ชาวบานมารบร หรอสนใจเร"องเอกสารสทธในท"ดนตอนไหน พ�ธน – ท�เปนประเดนข �นจรง ๆ ชวงป ๓๗ ๓๘ ชวงน � ชาวบานเร�มมขอมลมากข �น ชาวบานกมองเหนวามกลมคนเขามาทาลายปาไม แบบถอนรากถอนโคน บางคนกช �เอาเลยวาน�เปนท�ดนของตนเอง มการพดถงการออกเอกสารสทธIใหนายทน มพดถงประเดน ส ค.๑ บน ซ�งเกดข �นท�วไป ผสมภาษณ – พ"ธน ชวยอธบายถงกระบวนการท" เรยกวา สค.๑ บน หรอ น.ส.๓ บน ใหฟงหนอยครบวามนคออะไร แลวมนเกดจากอะไร กระบวนการเปนอยางไร พ�ธน – คอ ถามองในชวงน �น เอกสารสทธท�ออกมา เชน สค.๑ ใบจอง น ส.๓ มโฉนดบางสวน คอ วธการของเขา คอ กลมทน โดยความรวมมอของขาราชการบางสวน มนกจะหาขอมลวาในหมบานน �ม ส ค.๑ อยเทาไหร ก�แปลง ตอนน �อยกบใคร ซ�งชาวบานบางคนกลมไปแลว บางคนกไมรวาบรรพบรษของตวเองม ส ค.๑ ซ�งท�อาเภอจะมตนข �วอย บางคนท�ม ส ค.๑ กจะมกระแสท�บอกวาชาวบานไมมทางไดออกโฉนดหรอก เอามาขายผมดกวา อนน �กเปนวธการหรอเลหเหล�ยมของขบวนการน � ตอนน �นขบวนการนายหนาข �นมาเปนทมเลย พวกน �เขาอาศยชองทางของทางราชการ คอไปใหสนบนเจาหนาท� เปล�ยนแปลงทะเบยนท�ดน คอเม�อหลอกซ �อ ส ค.๑ หรอใบจองจากชาวบานได กดาเนนการเปล�ยนช�อเปนคนอ�น ตอนน �นมท�ดนอยแปลงหน�ง ชาวบานกบอกวาแตเดมมาท�แปลงน �เปนปาชายเลน รม ๆ กเปนปาจาก แตท�ดนอกฝ�งคลองม ส ค.๑ อย วนดคนด ส ค.๑ กออกมาครอบท�ดนอกฝ�งหน�งคอครอบท�ปาชายเลน พอชาวบานรกไมยอม กใหเจาหนาท�ปาไมเขามาวดเขตด ปรากฏวาท�อกฝ�งท�ถกครอบมนอยในเขตปา ยงพบมหลกเขตอย ฝายเจาของ ส ค.๑ กพยายามเรงสานกงานท�ดนใหออกเอกสารสทธI นส. ๓ ใหได ตอนน �นจาไดวาชาวบานกชมนมปดถนน เพ�อใหมการตรวจสอบ

149

ผสมภาษณ – ตอนน2นพ"ธนเขาไปชวยเหลอชาวบานในประเดนน 2อยางไรบาง พ�ธน – ตอนน �นกเขาไปรวมกบชาวบาน กรณน �ชาวบานทากนเอง แลวมาเรยกเราไปสนบสนนทหลง คอ ชวงน �นชาวบานเร�มต�นตวเร�องการปกปองท�ดน ปาชายเลนใหรอดพนจากธรกจนาก งท�เร�มเขามา บางท�กมการไปขดขวางรถแบคโฮ ท�เขาไปเปล�ยนสภาพปาชายเลนเปนพ �นท�เล �ยงก ง จนชะลอเอาไวไดบาง ตอนน �นถอเปนชวงเรยนรมากกวาวามนมขบวนการอยางไร การโกงเร�องท�ดนมนทากนอยางไร ผสมภาษณ – แสดงวาปญหาเร"องเอกสารสทธ)ท"ดนแบบน 2มนตองมขาราชการเขาไปมสวนอานวยความสะดวก หรอมการทจรต ? พ�ธน – แนนอน ขบวนการเหลาน � มนกตองม เจาหนาท�ปาไม เจาหนาท�ท�ดน และเจาหนาท�ปกครอง เชน นายอาเภอ ปลดอาเภอ ท �งสามสวนน �ตองรวมมอกน ถงจะออกเอกสารสทธI ท�ดน ในท�ดนสาธารณะหรอซอนทบท�ดนชาวบานได ดงน �นส�งท�จะชนะขบวนการเหลาน �ไดตอนน �นคอ พลงของชาวบาน กระบวนการท�จะไปตรวจสอบแบบปจจบน ท�มองคกรอสระ หรอกระบวนการใชสทธทางศาลยงไมม สมยกอนขอมลมนหายาก แผนท�ทางอากาศแตละแหงหายากมาก บางพ �นท�ชาวบานเขาไปตรวจสอบมากจนถกนายทนฟองรองข �นโรงข �นศาลกนบางเหมอนกน หาวาไปบกรกพ �นท�เขาซ�งขอเทจจรงชาวบานไมไดเจตนาไปบกรกเพยงอยากไปตรวจด เจตนาของชาวบาน คอ การเขาไปปกปองทรพยสมบตของหลวงของแผนดน นอกจากเร�องหลงจากน �นมนมกรณท�สมปทานบตรเหมองแร แถบภเกตพงงา คอมแปลงสมปทานเหมองแร ปกตพอทาแรเสรจมนกตองคนกลบใหกบแผนดนใหกบราชการ แตปรากฏวากเร�มสงเกต เหนวาท�สมปทานเหมองแรบางแปลง ทาไมออกเอกสารสทธIได เรากไดไปเรยนร เร�อง พ ร บ. แร วามนมาอยางไร รายละเอยดมนเปนอยางไร แตกอนกฎหมายกาหนดวาพ �นท�ใดกตามท�หมดสมปทานแลว ไมวาจะเปนสทธบนผนดนหรอใตดนตองกลบเปนของรฐเพราะถอวาคณไดใชทรพยากรของรฐไปแลว แตพอถงยค จอมพลสฤษดI กมาแกกฎหมายโดยกาหนดใหพ �นท�ท�มเอกชนอยมาแลว ใชพ �นท�ทาเหมองแร หมดสมปทานกใหท�ดนน �นไปเปนของเอกชน อนน �เปนชองทางกฎหมายท�ทาใหพวกนายทนเหมองแร อางสทธและไปออกเอกสารสทธIกนได

หลงป ๒๕๔๐ เปนตนมา กระแสเร�องสทธชมชนเร�มมา สวนหน�งมาจากหนงสอของอาจารย เสนห จามรก เร�องสทธชมชนกบการจดการทรพยากร พอไดอานกเหนวามนสอดคลองกบสภาพสงคมไทย ปญหาคอการสรางความเขาใจกบชมชนยงเปนเร�องยาก ชาวบานยงมองถงสทธของรฐ อานาจของรฐ หนาท�ของรฐเปนเร�องหลก อกสวนหน�งชวงท�มการกอตวเร�องสทธชมชน ประมาณป ๓๗ -๓๘ มการรางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม ฉบบท� ๘ ใหม บงเอญเราเรยนเศรษฐศาสตรและเรยนเร�องแผนพฒนาของประเทศไทย กอาศยเง�อนไขน �สรางกระบวนการชาวบานใหมาคดรวมกน โดยบอกวาแผน ๘ เปนแผนพฒนาคน แผนตองแกปญหาใหชาวบาน พวกเรากทาขอเสนอไป เชน ภายในสองปอวนรนตองหมด ตองรกษาปาชายเลนใหได ๒ ลานไร

150

ผสมภาษณ – ตอนน2นมผลตอการกาหนดอะไรไหม พ�ธน – กมผลอยนะ ผมมองวารฐธรรมนญป ๒๕๔๐ กพดถงการกระจายอานาจ เปนการยอมรบถงสทธของชาวบานมากข �น ซ�งในชวงแผน ๘ วเคราะหวาปญหาของสงคมไทยโดยเฉพาะปญหาการจดการทรพยากร ไมวาจะเปนดน น �า ปา มนมความซบซอนมากข �น จากแผน ๑ – ๗ รฐพยายามทาใหทรพยากรเปนสนคาท �งหมด มองเศรษฐกจเปนตวต �ง สวนหน�งเรากเรยนรจากชมชนสลม ซ�งกเปนกลมคนท�ชมชนลมสลายมา จากชนบท พอเราไดเช�อมกจะเหนภาพมากข �น มนกจะเหนวากลไกปกตมนใชไมไดแลว รฐจะเปนอานาจเดยวในการแกปญหามนไมไดแลว เชนการออกเอกสารสทธIทบท�ปา การไปทาลายปาชายเลน มนทาใหเราเหนวาไมวาจะเปนเจาหนาท�ปาไม ท�ดนหรอเจาหนาท�ปกครอง แกไขปญหาไมไดเลย ขณะเดยวกนกกลายเปนพวกทนมากกวาเปนพวกชาวบาน ผสมภาษณ – แตเขากพยายามอธบายวาเขาทาตามหนาท" ตามกฎหมาย บางเร"องกฎหมายบอกวาทาไมได พ�ธน - ไมไดเปนขาราชการท�มจรรยาบรรณ แตกจะมบางคนท�เขาใจและเอาขอมลบางสวนมาใหเรา แตมนกจะเปนคนสวนนอย ดงน �นการแกปญหาของชาวบานอยางเดยวท�คดไดคอตองใชกาลง พลงการรวมตว ดงน �นจงมาสส�งท�บอกวากระบวนการในการจดการทรพยากรตองปรบปรง ประชาชนตองมสวนรวมมากข �น ในขณะเดยวกนภาครฐเองกตองมการปรบหนวยงานใหมนชดเจนข �น หนวยงานไหนดเร�องปาชายเลน หนวยงานไหนดเร�องประมง ตอนน �นรฐธรรมนญเองกมปญหา คอ บางมาตรา เชนหมวดสทธชมชนไปกาหนดวา ท �งน �ตามท�กฎหมายบญญต ซ�งรอแลวรออกกไมมการบญญต ผมยกตวอยาง หลงมการปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม เกดกรมใหมท�มาดแลทรพยากรชายฝ�ง ปาชายเลน แทนกรมปาไมเดม คอกรมทรพยากรทางทะเลและชายฝ�ง ซ�งหากจะใหเปนองคกรท�ตอบสนองการจดการทรพยากรท�เปนธรรม ย�งยน ชาวบานกตองเขาไปผลกดนใหกรมน �ทางาน ผสมภาษณ - มาด เร"องกระบวนการยตธรรมในคดปาไม –ท"ดนบางครบพ" จากท"พ"ไดสมผส เร"มต 2งแตกระบวนการสบสวน สวบสวน เลยกได พ�ธน – ถาดเร�องการสอบสวน ท�ผานมาถาไดยนวากองปราบลงพ �นท� ตารวจปาไมลงพ �นท� เรากรสกด รสกสนก เพราะท�ผานมาเราพ�งตารวจทองท�ไมได แตดไปดมาเรากเหนวาสดทายพวกน �กทาแกลงจบกมผบกรกปา แลวไปเคลยรกนขางหลง บทเรยนแบบน �ชาวบานเขาเหนจนชวงหลงมการต �งกรมสอบสวนคดพเศษ ตอนแรกกไมคดวาเขาจะมาทาคดท�ดนดวย จนเรามาเหนวามการจบกม ตรวจสอบ เร�องการออกเอกสารสทธIท�ดน ของอาเภอเกาะยาว ตอนแรก ๆ คนทางานกสรปกนวา หากปลอยใหกลไกปกต คอตารวจทองท�ทางานมนยาก ปญหาเยอะ

151

ผสมภาษณ – ปญหาของตารวจทองท"คออะไรครบ พ�ธน – ปญหามนคอการทจรต รบสนบน อนท� ๒ คอนายส�ง ตองทาตามผ บงคบบญชา ซ�งผบงคบบญชากสมพนธกบนายทนอกท ผบงคบบญชาไลไปถงระดบรฐมนตรซ�งลวนมสายสมพนธกบนายทน ดงน �นจงมองวากลไกการสอบสวนแบบปกตมนแกไขปญหาไมได ส�งท�พอทาได คอ การรองเรยนสวนกลาง รองเรยนกรรมการสทธ รองเรยนนายกฯ พอมการต �ง DSI เรากลองใชบรการด แรก ๆ กเหนวามประโยชนในแงขอมลขาวสาร ชวงท�มการต �งกรมสอบสวนคดพเศษ เรากไปดตาม พ.ร.บ. กรมสอบสวนคดพเศษ ปรากฏวางานดานทรพยากร ส�งแวดลอม เปนภารกจหน�งของกรม คดวาดานหน�ง DSI อาจอยากทาเร�องน �ใหชดดวย เพราะจากท�ไดหารอกนอยบาง มองวาเขากเหนจดออนของการสอบสวนในคดท�ดน เรากบอกเขาวาจรง ๆ แลวกลไกการสอบสวนธรรมดาในพ �นท�มนแกปญหาเร�องน �ไมได เพราะปญหาเร �อรงมานาน ตอนหลงชาวบานกหนมาใชกลไกของ DSI มากข �น ชวงหลงเรากใหชาวบานไดเขาไปเรยนรเทคนคการสอบสวน การใชเคร�องมอ เชน เร�องการทาพกดแผนท� การทาแผนท�ชมชน ผสมภาษณ – ตอนน 2กระบวนการแบบน 2ไดทาอยหลายพ 2นท"ไหมครบ พ�ธน – มนกไดเปนบางพ �นท� ข �นอยกบความพรอมของชมชนและความสนใจของ DSI เรากเขาใจบางคร �งบางเร�องมนสมควรเปด บางเร�องมนไมสมควรเปด แตถาเร�องไหนท�มนสามารถเปดได ชาวบานเขาควรจะรอยางนอยมนจะไดเปนขอมลพ �นฐานใหกบชาวบาน ตรงไหนท�มนไมชดเจนชาวบานเขาอาจมคาตอบ ตรงไหนตองใชหลกฐานทางวทยาศาสตรเขามาผสม เชน เร� องแผนท�ทางอากาศอนน �เจาหนาท�กทาไป สดทายกเอาขอมลมาวากน กระบวนการอยางน �ผมวาจะสามารถพสจนสทธกนไดจรง ผสมภาษณ – เร"องการอานแผนท"ภาพถายทางอากาศพ"มองวา DSI เขาทาไดดไหม

พ�ธน - ผมวาเขากทาไดดนะ แตดานหน�งเขากตองใชคนอ�นชวย เชน ไปใชบรการผ เช�ยวชาญของศาล ตอนน � DSI ยงไมมศนยปฏบตการแผนท�ของเขาเอง เพ�งอนมตในหลกการต �ง ผสมภาษณ – ตามกฎหมาย DSI กไมใชองคกรอสระ กยงสงกดกระทรวงยตธรรมตรงน 2เปนปญหาไหม มนจะมอสระหรอ พ�ธน – จรง ๆ แลวมนกมการแทรกแซงจากนกการเมอง เพราะ DSI กสงกดกระทรวงยตธรรม ยงมตารวจท�มความคดแบบตารวจเกา ขาราชการเกา บอรดท�บรหารคดพเศษ กมนกการเมองคมอย ปจจบนนกการเมองกส�ง DSI งดทาคดปาไมและท�ดน

152

ผสมภาษณ – ถาอยางน2นการแสวงหาขอเทจจรงมนจะโปรงใสจรงหรอเปลา พ�ธน อนน �จากประสบการณ แรก ๆ เรากไมคอยเช�อ แตจากการทางานรวมกน กเหนวาความเหนท�เราเสนอไปบางอยางเขาเอาไปปรบใช เชน เวลาเขาไปร �อสารบบท�ดน เรากเสนอใหชาวบานไดเขาไปรวมเรยนร ซ�งการไปร �อสารบบท�ดน มนจะทาใหเหนวาท�ดนแตเดมน �นเปนของใคร พอชาวบานไดรขอมลเหลาน � ชาวบานจะปะตดปะตอเร�องไดเรวกวา DSI เพราะเขารวาตรงพ �นท�จรงมนอยอยางไร แตเดมเปนของใครท�ดนใครตดกบท�ดนใคร ทาใหเจาหนาท�ทางานไดคลองตวรวดเรวข �น มประสทธภาพมากข �น ดงน �นกระบวนการตรวจสอบ หรอเร�องการพสจนการทาประโยชนจงควรใหชาวบานเขาไปมสวนรวม ผสมภาษณ – ผลจากการท" DSI เขามาตรวจสอบ สอบสวน ในคดปาไม – ท"ดนหลาย ๆ พ 2นท" เชนท" เกาะยาว หรอท"ภเกต พ"ธนมองวามนแกปญหาไดไหม พ�ธน – ผมคดวาชาวบานคาดหวงมากกวาน � กระบวนการของ DSI หลายเร�องกยงคางอย ยงชาอย คอตอนน �กยงแกปญหาไมสด ผสมภาษณ – ปญหาตอนน 2 คอ DSI ถกส"งหามทาคด ปาไม – ท"ดน ไปแลว

พ�ธน – มนเปนปญหาเชงนโยบาย คอ ฝายบรหารส�งงดรบคดน � แตโดยกฎหมายกยงใหอานาจ DSI ไปทาคดปาไม – ท�ดนได ผสมภาษณ – เม"อเปนอยางน 2พ"ธนมองวา DSI ควนลงมาทาคดปาไม – ท"ดน ตอไหม

พ�ธน – ควรอยางย�ง แตตองมการพฒนา เชน ความรวดเรว มประสทธภาพ และไมถกกากบโดยนกการเมอง โดยเฉพาะในระดบผบรหารตองปลดวธคดแบบราชการใหได ไมอยางน �นกจะเจอปญหาเดม คดจะชาเหมอนเดม ผสมภาษณ – อนน 2มองเฉพาะในช2นพนกงานสอบสวน ซ"งกถอวามความสาคญเพราะเปนตนทางนาสกระบวนการในช2นตอไป ทน 2ถาเรามองในช2นอยการจากท"ผานมาหลายคด พ"คดวาเขามความเขาใจปญหามากนอยแคไหน พ�ธน – จากกรณของเกาะยาว ผมมองวาวงจรเร�องทจรตคอรปช�นหรอวงจรท�มนเอ �อใหกบกลมทน มนยงแขงแรง น �าหนกจะไปทางน �นมากกวา อยางกรณหน�งของเกาะยาวกรณนายทนบกรกท�ดนชายฝ�ง อยการปลอยท �งไวจนเกอบหมดอายความ ชาวบานตองเขาไปกระทง ผสมภาษณ – ปญหาหน"งของอยการท"พดกนมากคอการรบคดจากพนกงานสอบสวนแลว ไมคอยไดดขอเทจจรงเพ"มหรอต 2งขอสงเกตกบสานวนเพ"มเตม ดงท"หลายคนเปรยบเทยบวาเปนบรษไปรษณย คอ รบสานวนคดมากสงฟอง อนน 2พ"ธนมองวาอยางไรครบ

153

พ�ธน – อนน �นกเปนสวนหน�ง ซ�งกทราบกนอย แตประเดนสาคญ คอผมวามนเปนเร�องทศนคตหรอวธคดในการทางาน ผมวาคอนขางยงมปญหาอย คอยงไมมทศนคตท�พยายามเรยนรเพ�อเขาใจปญหา ผสมภาษณ – แตพอเร"องถงช 2นอยการโดยระบบแลวชาวบานจะเขาไปมสวนรวมยาก? พ�ธน – อนน �ผมวาทาไดถาเรายดหยดในเร�องสทธ ในเร�องความถกตอง ซ�งเราตองทาความเขาใจกบชาวบานใหได ใหเขาเขาใจวาอยการกไมใชใครมาจากไหน เพยงแตมความสามารถในเร�องกฎหมาย ซ�งผมคดวากลไกในกระบวนการยตธรรมเหลาน � ภาคประชาชน ภาคสงคม กนาจะสามารถเขาไปตรวจสอบได ปญหาคอการเขาถงและสรางทศนคตแบบน �กบชาวบาน ใหชาวบานมองวาอยการกตองทาหนาท�รบใชประชาชน บางเร�องกตองใหชาวบานทาขอเสนอข �นไปไดดวย อยางเชน กรณอยการพงงา เน�องจากกรณพ �นท�เกาะยาว เปนประเดนสาธารณะ พอเรารองขอความเปนธรรมอะไรไป หรอเราใหขอเทจจรงไปเขากรบไปพจารณาตลอดซ�งผมคดวาเปนเร�องท�ด ถายงไมชดเจนกสอบสวนเพ�ม หาขอเทจจรงเพ�ม ซ�งกไมใชเร�องแปลก เรากตองหาวธการท�เปนแนวปฏบต ใหคอย ๆ มการปรบเปล�ยน ผสมภาษณ – เร"องน 2ทางอยการกพยายามทา เชน เร"องการใหความร รบปรกษาปญหาขอกฎหมาย พ�ธน – เรากคดวาเขาม แตเรายงมองวามนเปนลกษณะการสงเคราะหมากกวา เปนการชวยเหลอคนทกขยาก เชน ท�เขามโครงการไกลเกล�ยขอพพาทชมชน สานกงานยตธรรมชมชน ใหความรเร�องกฎหมาย ซ�งผมมองวามนกยงเปนแนวเบา ๆ คอ มองเพยงเร�องเฉพาะบคคล มากกวาท�จะมองถงสทธของชมชนภาพรวม ซ�งมนไมไดเกดผลเปนการแกไขปญหาโดยเฉพาะเร�องสทธในทรพยากรไดจรง คร �งหน�งผมเคยไปรวมกจกรรมของอยการจงหวด เขากมการอบรมผ นาชมชนเก�ยวกบกฎหมายปาไม- ท�ดน จะมสวนรวมในการแกไขปญหาปาไมท�ดนไดอยางไร มนกถอเปนเร�องท�ด ตองเร�มสรางคนแบบน � ผสมภาษณ – มาดช 2นศาลบางครบ ซ"งกถอวาเปนกลไกสดทายท"ทาหนาท"ตดสนคดความพวกน 2 มมมองพ"ธนท"มองการทาหนาท"ของศาล ท"จะช 2ขาดปญหาแบบน 2ควรเปนอยางไร การพจารณาคดโดยใชระบบกลาวหาอยางท"เปนอยเปนปญหาหรอไม พ�ธน – จรง ๆ แลวผมกไมใชนกกฎหมาย แตผมมองวาวธพจารณาความในช �นศาลควรมการปรบ คอจะฟงแตขอกลาวหา แตขอเทจจรงอ�น บรบทอ�นไมสนใจแลว ผมมองวามนลาหลง อยางเมองนอกมนมระบบลกขน คณะลกขนเขาจะไปศกษาความเช�ยวชาญในแตละดานของเขา เวลาตดสนคดกจะมาจากความเหนท�หลากหลาย อนน �ผมพอศกษามานดหนอย ผมวากระบวนการแบบน �นาจะเอามาใชในสงคมไทย จะเปนคณะลกขนหรอไมคอยวากน สาคญ คอ ตองดขอเทจจรงใหรอบดานมากข �น อยามองแคหลกฐานเอกสาร เชน เร�องท�ดน มนทจรตกนได เร�องอยางน �คนจนเสยโอกาสอยแลว ท�สาคญอกประเดนหน�งผมคดวา เปนเร�องทศนคต ศาลเองกมทศนคตหรอคานยม ท�มองการพฒนาในแงเดยว เชน สงคมตองมการพฒนา ตองมการเปล�ยนแปลง รวมท �งทรพยากรมนตองมการใช มการลงทน

154

ดงน �นคดท�เปนเร�องท�จะสงผลตอการลงทน ศาลตองพจารณาเพ�อใหเอ �อตอการพฒนาใหได อนน �ยกตวอยาง ในขณะท�เร�องการอยรวมกบทรพยากรของชมชน เร�องผลกระทบตอชมชนหรอความย�งยนของทรพยากร หรอการลดชองวางทางสงคมศาลยงใหความสาคญนอยอย ผสมภาษณ – เร"องทศนคตดเหมอนจะเปนปญหาใหญของคนในกระบวนการยตธรรม ในฐานะคนท"มองจากภายนอกพ"ธนคดวามนจะแกไขกนอยางไร พ�ธน – ผมวามนเปนเชงระบบท�เปนปญหาใหญ ศาลตองไมมองวาตนเองเหนอส�งอ�นใด ทางแกกตองอาศยการตรวจสอบ ศาลกตองตรวจสอบได คลายกบอยการท�บอกไปแลวคอเราตองสรางเง�อนไขการตรวจสอบข �นมา ศาลกตองมเง�อนไขท�จะทาใหสวนอ�น ๆ มสวนรวมใหไดดวย เพราะแมศาลหลายคนจะเปนลกชาวไรชาวนา ชาวประมง กไมแนวาเขาจะมสานกท�จะเขาใจรากฐานของตนเองหรอไม ดงน �นกลไกในการตรวจสอบตาง ๆ ตองเกดข �นมา ผสมภาษณ – ในชวงหลงมการพดถงการพจารณาคดในลกษณะการไตสวน โดยเฉพาะในคดท"มความซบซอนอยางคดท"ดน ซ"งระบบน 2ตองมการแสวงหาขอเทจจรง ศาลอาจตองหาขอมลดวยแทนท"จะน" งฟงอยางเดยว ตรงน 2พ"ธนเหนวาเราควรนามาใชไหม พ�ธน – ท�ผานมากพยายามทา เชน ขอใหศาลลงเผชญสบ คอมาดเร�องจรง แตศาลไมคอยลงมาซ�งผมคดวาถาศาลลงมาหาขอเทจจรงในพ �นท�ดวยจะเปนประโยชนตอการพจารณามาก ผสมภาษณ – พ"ธนมองวาวนน 2บานเราจาเปนตองมศาลส"งแวดลอมข 2นมาพจารณาคดพวกน 2ไหม พ�ธน – ผมวามหรอไมมไมสาคญ แตสาคญคอ คนท�ไปทาหนาท�ตรงน �นจะมความคด ความเขาใจอยางไร ถาไมเปล�ยนวธคด วธการและวฒนธรรมการทางาน มนกเหมอนศาลปกต ไมไดแกปญหาอะไร และถงแมจะมศาลส�งแวดลอมข �นมากยงไมแนใจวาจะแกไขปญหาเร�องปาไม-ท�ดนไดถาสงคมไทยยงอยแบบน � ขาราชการยงอยแบบน � ผสมภาษณ – ท"ผานมาเรากมโอกาสไปศาลหลายคร2ง กรณปญหาท"ดนเกาะยาว ถาเรามามองมมชาวบานดเหมอนศาลจะเปนเร"องหางไกลจากเขามาก อยางน 2จะทาอยางไรใหกระบวนการยตธรรมเอ 2อกบชาวบานมากกวาน 2 พ�ธน – คอ ชวงแรกอยาวาแตชาวบาน เรากยงมองวายงเปนเร�องหางเร�องไกล แตพอไปศาลทกเดอนมนกรสกเปนเร�องปกต ซ�งเราจะใชประสบการณ ความรความม�นใจอยางไรอนน �มนกพฒนาและคนเคยมากข �น ซ�งท�ผานมากน�งสรปบทเรยนรวมกนท �งทนายความ เราและตวชาวบาน มนกสามารถเขาใจกระบวนการของศาลมากข �น ม�นใจมากข �น วนกอนเจอศาลทานหน�ง บอกวา “ เร�องระบบนเวศน เร�อง

155

ความสาคญของทรพยากร ผมเขาใจ ผมดเนช�นแนลจโอกราฟฟคบอย จรงอยทานอาจเขาใจเร�องธรรมชาต แตเร�องวถชวตของชาวบานท�เขาอยกบระบบนเวศนบานเขามานาน ตรงน �ศาลจะเขาใจไหม ผสมภาษณ – เร"องพวกน 2คนในกระบวนการยตธรรม โดยเฉพาะอยการ ศาล อาจรบรไดยาก เขาใจเร" องน 2ไดยาก เน" องจากไมคอยไดลงมาสมผสกบปญหาในพ 2นท"จรง ถาอยางน2นกระบวนการภาคประชาชนหรอชาวบานจะส"อสาร ถายทอด เร"องเหลาน 2ใหศาลเขาใจไดไหม พ�ธน – ผมวาการตอสคดของชาวบาน เชน ส เร�องการรกษาปาไมในหลาย ๆ พ �นท� มนนาจะสงผลใหเกดกระบวนการเรยนรของศาลควบคไปได ซ�งถาไมมกระบวนการแบบน �บางทศาลอาจไมสนใจกได การเขาตอสคดของชาวบานมนจะตอบเร�องสทธของชมชนดวย และอนน �ท �งเราและทนายความอาจตองอธบายชวยชาวบานดวยจะทาใหเร�องราวมนมน �าหนกมากข �น ผสมภาษณ – จากท"เหนในการมาศาลหลายคร2งชาวบานจะมาศาลกนเยอะเรยกวายกกนมาท 2งชมชน มการชปายขอความตาง ๆ รวมท 2งมการละหมาด หนาศาล ตรงน 2พ"มองวาจะมผลตอทศนคตของศาลในแงบวกหรอแงลบครบ พ�ธน – การทากจกรรมของชาวบานเวลามาศาล ผมเองไมไดคาดหวงใหศาลไดเขาใจท �งหมด แตอาจมผลในแงท�เปนการตรวจสอบ คอ ศาลจะทาอะไรตองระวงมากข �น มคนคอยตรวจสอบดอย ผสมภาษณ – พ"ธนทางานกบชาวประมงพ 2นบาน ซ"งสวนใหญนบถอศาสนาอลลาม เม"อมามองกระบวนการยตธรรมบานเรา ไมคอยไดพดถงความหลากหลายโดยเฉพาะการนบถอศาสนา ตรงน 2พ"ธนมองวามนจะมผลกระทบอะไรไหม พ�ธน – ผมมองวาถามองในแงลายลกษณอกษรของกฎหมายมนกมผล เพราะกฎหมายไมคอยไดบญญตวธพจารณาท�มองเร�องความหลายหลาย แตเม�อมามองมตวฒนธรรมหรอหลกจารต อยางกรณตางประเทศหรอทางสามจงหวดชายแดนภาคใต กใชกฎหมายอสลามสวนหน�งแตกยงไมไดครอบคลมทกเร�อง ซ�งผมมองวาเร�องของศรทธาทางศาสนาเปนเร�องสาคญ การท�ชาวบานยกหลกศรทธามาอธบาย ผมวากระบวนการยตธรรมกตองฟงเขาเพราะน�นคอหลกคดของเขา ถากระบวนการยตธรรมเปดตรงน � ผมวาการเขาถงกระบวนการยตธรรมจะมไดมากข �น การอานวยความยตธรรมจะทาไดดข �น ผสมภาษณ – แสดงวาถามคดความข 2นสศาลแลวชาวบานซ"งเปนชมชนมสลมเปนคความ ถามการเปล"ยนผพพากษาเปนคนท"นบถอศาสนาอสลาม มาตดสนคดความ มนจะดข 2นไหม พ�ธน – ผพพากษาท�เปนมสลม ละหมาด ๕ เวลา เดอนรอมฎอนถอศลอด กไมไดหมายความวาความเขาใจหรอซาบซ �งถงวถของชาวมสลมจะมมาก เพราะกวาจะไดมาเปนผพพากษา มนผานสงคมอ�นมานาน มนเกดความหาง ผมวามนอยท�จดยนหรอความเขาใจในหลกศาสนาจรง ๆ มากกวา

156

ผสมภาษณ – กระบวนการยตธรรมปจจบนไมไดขดหลกศาสนาอะไรใชไหมครบ พ�ธน – ผมมองวาไมขดนะ ผสมภาษณ – มาดการทางานรวมกนบางครบพ" คอในระยะหลงการสคดของชาวบานเก"ยวกบเร"องสทธในการจดการท"ดน กจะมการทางานรวมกนของทนายความ มนกพฒนาเอกชนท"ทางานในพ 2นท"และมชาวบาน สามสวนหลกท"หวงวาจะผลกดน เปล"ยนแปลงโครงสรางและกฎหมายเก"ยวกบปญหาท"ดนปาไม ใหถกตอง เปนธรรม ชาวบานเขาถงได ซ"งมหลายพ 2นท"ท"เหนเปนรปธรรม ไมวาจะเปนกรณมาบตาพด ท"ประจวบฯหรอ แมกระท"งท"เกาะยาวท"พ"ทางานอย กระบวนการทางานน 2มนจะทางานเพ"อตอบโจทยไดอยางไร พ�ธน – ผมอยากเตมในสวนนกวชาการเขาไปดวยเปนสวนท� ๔ เพราะภาควชาการเวลาเขาสรปบทเรยน นกวชาการสามารถจดระบบองคความรออกมาได การรวมกนทางานท�สาคญ คอ ตองมองวาทกสวนไมไดรทกเร�อง มนตองทางานเตมเตมกน แตละกลมตองอดจดออนกน และตองเรยนรไปพรอมกน นกกฎหมายกไมควรดแตเร�องกฎหมาย นกพฒนากตองมองใหพนโครงการของตนเอง จรง ๆ แลวชมชนเขาตองเปนตวต �ง แลว เรา ทนายความ นกวชาการ เขาไปเสรมเขา ทาอยางไรใหเขากลาคด กลาพด กลาทา พดอาจงายแตมนตองมกระบวนการในการปฏบต เราตองไมลมวาสทธชมชน ไมใชสทธมนษยชน ท�มลกษณะปจเจกดวย ซ�งเพยงบคคลคนหน�งเขาใจมนไมยาก มนไปไดไว แตเม�อเราทางานชมชน เร�องสทธชมชน มนตองกระตนกนอยเร�อย ๆ ทน �ขอจากดของพวกเราท �งสามส�สวน กม เชน เร�องเวลา เร�องแผนงาน ผสมภาษณ – พ"ธนเหนดวยไหมวาพอเรามาพดกนถงเร"องศาลหรอกระบวนการยตธรรม มนเหมอนเปนการมาพดถงการแกไขปญหาท"ปลายเหต โดยเฉพาะปญหาความขดแยงในการจดการปาไม – ท"ดน พ�ธน – ถามองปญหาท �งหมดมนกใช แตเราสามารถนาเง�อนไขทางคดมาสรางกระบวนการชมชน สรางการเรยนรหรอความเขมแขงใหชมชน ได ผสมภาษณ – โครงสรางปญหาจรง ๆ ของปญหาการจดการทรพยากร โดยเฉพาะปญหาท"ดนพ"ธนมองวาปญหามนเกดจากอะไร พ�ธน – ปญหาอยท�โครงสรางรฐ ผมวาท�ผานมาโครงสรางของรฐเกอบทกสวนไมไดสรางความย�งยนและเปนธรรมในดานทรพยากรธรรมชาตได โครงสรางปจจบนมนมงสนองเร�องการพฒนาเศรษฐกจมากกวา เร�องสงคมเร�องทรพยากรมนจงเปนเร�องรอง ในขณะท�ทกคนโหยหาส�งแวดลอมท�ด ไมอยากใหโลกรอน แตขณะเดยวกนการดาเนนนโยบายของรฐและพฤตกรรมการบรโภคของคนท�วไปกลวนทาลายทรพยากร

157

ผสมภาษณ – แสดงวาหากเราไมไปแกโครงสรางการรวมศนยอานาจ หรอระบบเศรษฐกจแบบน 2 ปญหาน 2มนกจะยงอย แมเราจะปฏรปกระบวนการยตธรรมใหพฒนาไป ผสมภาษณ – สดทายครบ พ"ธนมขอเสนอตอการปฏรปกระบวนการยตธรรม ท"จะทาใหคนท"เขาไมไดบกรกปา รกษาธรรมชาตไดรบความเปนธรรม ในขณะท"กระบวนการยตธรรมตองมกระบวนการเอาผดกบคนท"ทจรต ทาลายปา ทาลายธรรมชาตไดอยางไร พ�ธน – ถาเปนคดดานทรพยากรธรรมชาตส�งแวดลอม เร�องโครงสรางกฎหมายหรอกระบวนการพจารณาผมมองวาถงเวลาท� ตองปรบ แตรายละเอยดกไปดกน สวนท� สาคญคอบคคลากรในกระบวนการยตธรรมเร�องทศนคตเปนปญหาใหญท�ตองปรบ กระบวนการยตธรรมกตองปรบ ตองสรางการเรยนรรวมใหประชาชนดวย การไตสวน การเผชญสบ แตกอนมการพดถงการไตสวนสาธารณะ และถาจะใหดถาในระบบศาลปรบใหมคลาย ๆ คณะลกขน หรอผ เช�ยวชาญสาขาตาง ๆ ท�ไมเพยงแคนกกฎหมาย เขาไปหนนเสรมการทางานของผพพากษา อกดานหน�งกตองเปดใหภาคประชาสงคม หรอส�อเขาไปรวมทางานดวย การมาอางเร�องความลบทางคดทกวนน �มนหมดยคแลว จรง ๆ อนาคตท�อยากเหน คอตองกระจายอานาจทางตลาการ ใหมตลาการทองถ�น หรอตลาการชมชน ใหมหนาท�ในการตดสนขอพพาทท�เกดในทองถ�นของตน โดยอาจมกฎหมายบญญตใหอานาจตลาการทองถ�นมอานาจตดสนความเร�องใดบาง ซ�งเร�องทรพยากรธรรมชาตปาไมและท�ดนกจะเปนเร�องหน�ง ผมวากระบวนการท�พดมาท �งหมดเหลาน �มนจะทาใหการตดสนคดท�เก�ยวกบชาวบานเปนธรรมมากข �น ทรพยากรกจะมความย�งยน ผสมภาษณ – วนน 2ขอบคณพ"ธน แนบเนยน นะครบ พ�ธน - คงเปนประโยชนอยบางนะ

158

บทสมภาษณ ศยามล ไกยรวงศ ผอานวยการ โครงการเสรมสรางจตสานกนเวศวทยา ( สจน.)

ตามโครงการพฒนากฎหมายวธพจารณาคดส+งแวดลอม งานวจยการพสจนสทธ-ในคดปาไมท+ดน

ประเดน ปญหาท+ดนชายฝ+ งและสทธชมชนกบการจดการทรพยากร ผสมภาษณ - สวสดครบ วนน 8พดคยสมภาษณ พ+นกศยามล ไกยรวงศ ครบ ขอเรยกส8น ๆ วา พ+นก ตอนน 8พ+นกทางานอะไรและอยในบทบาทอะไรครบ พ�นก - ตอนน ทางานในบทบาทนกพฒนาเอกชน อยโครงการเสรมสรางจตสานกนเวศวทยา จงหวดตรง ในฐานะผ อานวยการโครงการ ผสมภาษณ – โครงการเสรมสรางจตสานกนเวศวทยาทางานดานไหนบางครบ

พ�นก - โครงการทางานดานการสนบสนนการจดการทรพยากรธรรมชาต ส�งแวดลอม โดยชมชน ทางานรวมกบองคกรปกครองสวนทองถ�น ประเดนสทธชมชนในการจดการทรพยากรส�งแวดลอม นอกจากน กทางานวจย ศกษางานเชงนโยบาย โดยเนนการวจยเชงปฏบตการไปพรอมกบชมชน เชน เราทาเร�องพลงงาน นอกจากการสงเสรมใหชมชน ทาพลงงานทางเลอก แลวกวจยวาประสบการณของชาวบาน บทเรยนของเขาเปนอยางไรท�จะเปนขอเสนอเชงนโยบายได นอกจากน โครงการไดตามเร�องแผนพฒนาภาคใต เราทาหนาท�ประสานขอมลใหชาวบานเขาถงขอมลแผนพฒนาภาคใต เราทาหนาท�ตดตามขอมลแลวนามาให ชาวบานทราบ ใหชาวบานเขาถงท�ปรกษา กฎหมาย เชน ชาวบานอยากรเร�องกฎหมายส�งแวดลอม หรอจะตดตามโครงการพฒนาอยางไร เรากจะมการจดกระบวนการเรยนร วามนมกฎหมาย ข นตอนอยางไร เปนลกษณะการอบรมไปพรอมกบการเคล�อนไหวของชาวบาน การเคล�อนไหวตองทาอยางน แบบตอเน�อง ผสมภาษณ - การทางานเปนลกษณะการใหความร อบรม มากกวาการเขาไปชวยเหลอดานคดความ พ�นก – ใชคะ โครงการไมไดเขาไปชวยเหลอดานคดความโดยตรง เพ�งทาคดเดยวคอไปชวยรางฟองปกครอง กรณทาเรอน าลกสงขลา เราเนนสรางกระบวนการการเรยนรเชงกฎหมายและนโยบายมากกวา ซ�งตองทาไปพรอม ๆ การขบเคล�อนของชมชน ผสมภาษณ - พ+นกเรยนจบกฎหมายและไดขาววาเคยเปนทนายความดวย ใชไหมครบ พ�นก - ใชคะ เคยเปนทนายความ ๒ ป

159

ผสมภาษณ - ตอนน8นพ+นกทาคดอะไรบาง และทาไมจงไมเปนทนายความตอครบ พ�นก – ตอนน นยงไมไดทาคดอะไรมาก ท�ไมเปนทนายความตอเพราะพ�คดวา มนเสยเวลา กบงานธรการ เชนกวาจะนดศาลได กวาศาลจะน�งบลลงก และท�สาคญท�สดพ�มองวาการเปนทนายความเปนการแกไขปญหาท�ปลายเหต คอ เราชวยชาวบานไมมท�ส นสด แตไมไดหมายความวาการชวยชาวบานไมสาคญ มนสาคญ แตมนไมคอยมผลตอการแกปญหาท�ตนเหต มนเปนการเยยวยาหลงจากเกดปญหาแลว การเปนทนายความจงเปนการแกปญหาท�ปลายเหต แลวเรากไมเหนดวยกบกระบวนการยตธรรมในระบบแบบศาลแพงศาลอาญา พ�ไมเหนดวยมนไมมความเปนธรรม ผสมภาษณ - พ+หมายถงวธพจารณาคด ในระบบกลาวหาของศาลยตธรรม

พ�นก – ใช ดงน นเม�อมนไมมความเปนธรรม มนจงแกปญหาไมได แลวท�สาคญอกอนคอกฎหมายมนเปนปญหา คอตวกฎหมายประเทศไทยมนไปละเมดสทธ มนไมเปนธรรม พ�กเลยคดวาถาเราจะแกปญหาเราตองไปแกท�กฎหมาย ดกวา คอ เราไปทาบทบาทแกกฎหมายดกวา ผสมภาษณ – เชนการรณรงค เชงนโยบาย เพ+อนาสการแกกฎหมาย พ�นก – ใชเราสนใจแบบน นมากกวา มาน�งตามแกปญหา เพราะเรามฐานวเคราะหวากฎหมายมนไมเปนธรรม เราตามเร�องท�ดน เร�องปามา แตแรกเร�ม เรารเลยวาเม�อกฎหมายมนรวมศนยอานาจ ชาวบานกตองถกจบถกฟองอยด ผสมภาษณ – พ+นกหมายถงกฎหมายปาไมทกฉบบท+ใชอยตอนน 8

พ�นก – ทกฉบบ คอ กฎหมายเหลาน มนไมทนสถานการณแลว มนไมตอบสนองตอการแกไขปญหาการทาลายปาไม มนตองปฏรปหมดเลย พอมความคดอยางน กเลยหนมาศกษาเร�องท�ดน ต งแตตอนแรกพ�เปนอาสาสมคร มอส. ๒ ป พ�ทาหนาท�ประสานงาน ทนายความมาแกปญหาใหชาวบาน อบรมกฎหมายใหชาวบาน แตเราพบวาการอบรมกฎหมายท�ดท�สดคอเราอบรมใหชาวบานท�ถกละเมดสทธท�จะเปนประโยชนกบเขาท�สด แลวเรากพบวาทนายความ มกดแคขอกฎหมาย ไมคอยเขาใจประเดนการละเมดสทธอยางแทจรง ทน เม�อทนายไมเขาใจก ทาใหตอนน นตองมาฝกทาทนายความอยสองป คอเราไปขอรองใหทนายความมาชวย แตทนายความไมมความเขาใจ พ�กลองทาอย ๒ ปกประสบปญหาอยางท�บอกไป

160

ผสมภาษณ – ตอนน8นพ+นกไดทาคดเก+ยวกบส+งแวดลอมไหมครบ

พ�นก – ตอนน นยงไมมคดส�งแวดลอม สมยกอนกมคดท�ดน คดอาญา คดแรงงาน แตพอเหนวากระบวนการมนไมเปนธรรมเรากเลก ตอนน นตดสนใจมาเรยนปรญญาโท คอเราพบแลววา เราตองการการวเคราะหมากกวาน ท�จรงตอนอยเชยงใหมพ�กศกษาวจยเร�องท�ดน พอมาเรยนปรญญาโททาใหเราเขาใจทฤษฎมากข น ผสมภาษณ – พ+เรยนสาขาอะไรครบ พ�นก – พ�เรยนกฎหมายมหาชน ท�จฬา ทาใหรทฤษฎทางปกครอง ทาใหเราคนพบวากระบวนการทางกฎหมายมนมปญหา ตอนหลงกมาทางานรณรงคยกรางกฎหมายปาชมชน มาสนใจเร�องกฎหมายส�งแวดลอม ผสมภาษณ – ชวงน8นพ+ทางานอยท+ไหน ครบ พ�นก – ตอนน นพ�ยายจากสมาคมสทธเสรภาพของประชาชน มาอยท�โครงการฟนฟชวตและธรรมชาต จงไดทาประเดนส�งแวดลอมมากข น คอจบประเดนส�งแวดลอมเลย ผ สมภาษณ – ขอยอนกลบไปนดหน+ งค รบ พ+ ทา ไมพ+ ถ งสนใจทา งาน ประ เดน ทรพยากรธรรมชาตและส+งแวดลอมมาต 8งแตเร+มแรก พ�นก – คอ ตอนท�เปนอาสาสมครมอส. พ�เลอกไปอยภาคเหนอ ซ�งไปอยกบชาวเขาและมปญหาเร�องท�ดน ปาไม เยอะมาก เพราะภาคเหนอท�ดนมนนอย การถอครองถกกฎหมายมนอย การแยงชงท�ดนกมสง ผสมภาษณ – พ+กลบจากเปนอาสาสมครภาคเหนอแลวมาทางานท+ สสส. ประเดนอะไร พ�นก – ตอนอย สสส. ยงไมไดทาประเดนทรพยากรโดยตรง ตอนน นทาเร�องการเขาถงขอมลขาวสารของประชาชน ตอนน นยงไมม พ.ร.บ. ขอมลขาวสาร เรากทางานผลกดนใหเกด พ.ร.บ. ตวน โดย สสส. มบทบาทสาคญในการผลกดน ผสมภาษณ- ทาไม คดวาตองเร+มจากการผลกดนกฎหมายตวน 8 พ�นก - กในอดตชาวบานไมไดรบรขอมลจากรฐเลย ลองนกดแตกอนมนยงไมมคอมพวเตอร ไมมอเมล กวาจะไปเอาขอมลตองไปหนวยงานรฐ ไปตามขอมลจากราชการ เรากเลยพบวากวาชาวบานจะไดขอมลมนยากมาก แลวราชการกไมมวฒนธรรมการใหขอมลดวย อยางพ�เวลาไปเอาขอมลตอนน นพ�ตองใชวธ มเสนสายวงใน ตองรจกคนโนน คนน ตองตามตCอถงหนวยงาน ชาวบานไมมทางเขาถง ขนาดเอนจโอยงตองมกลยทธ สารพดอยาง

161

อกทางหน�งเรากไดขอมลจากนกขาว ตอนน นนกขาว รนเดยวกน ซ�งเปนกลมนกขาวท�สนใจปญหาส�งแวดลอม เรากรวมกนตามขอมลมา เพราะตอนน นมพวกโครงการตดไม โครงการยคา โครงการพฒนา ผสมภาษณ – ผมลองสรปนะครบวาปญหาปาไม – ท+ดน ท+พ+นกมองคอมนเปนปญหาท+ตวกฎหมายอนดบแรก เพราะโดยตวกฎหมายมนรวมศนยการจดการ ทน 8มาสเร+องการบงคบใชกฎหมายบางครบ พ+นกเปนผมประสบการณเก+ยวกบเร+ องปญหาท+ดนในเขตปามามาก อยากใหมองดวาปญหาเจาหนาท+ของรฐท+ ไปบงคบใชกฎหมายกบกลมชาวบาน ทาไมภาครฐถงบงคบใชกฎหมายกบกลมคนท+ไมคอยมเงน คนจน ๆ พ�นก – ปญหาใหญคอ การเลอกปฏบต แตท งน เพราะตวกฎหมายดวย คอกฎหมายบญญตใหดลยพนจเจาหนาท�รฐอยแลว เจาหนาท�จะไปจบใครกไดเพราะใครอยในเขตปากผดกฎหมายหมด เขาเลอกจบคนท�ไมมทางสอยแลว ดงน นเร�องการบงคบใชกฎหมาย ปญหาใหญคอการเลอกปฏบต การใชกฎหมายของบานเรา คอตวกฎหมาย วธการเขยนกฎหมายเมองไทยยงลาหลงมาก ยงเขยนบญญตใหดลยพนจแกเจาหนาท�สง เนนการปราบปรามไมเนนสงเสรม ไมมมตการสรางการมสวนรวม กฎหมายปาไมทกฉบบไมมเร�องน เลย ผสมภาษณ – แตกฎหมายปาไมท+ใชอยตอนน 8กรางต 8งแต ๕๐ ปท+แลว พ�นก – กอนหนาน นอกต งแตรชกาลท� ๕ เราตองไปดประวตศาสตรกฎหมาย ถาจะวเคราะหใหแตก เราตองยอนไปหลงจากท�รชกาลท� ๕ เปล�ยนจากระบบเจาขน มลนาย ไพร ทาส มามระบบกานนผใหญบาน มการปกครองแบบมลฑล แนวคดน นเปนการคดบนฐานท�วาขาราชการสรางมาเพ�อรบใชพระมหากษตรย ระบบราชการมข นมาเพ�อรบใชพระมหากษตรย อนน ท�รชกาลท� ๕ ทา ดงน นตวกฎหมายท�ออกมาในชวงน นตองไปดเจตนารมณ คอสมย รชกาลท� ๕ ตองการออกกฎหมายเพ�อถวงดลกบมหาอานาจท�จะมายดครองประเทศไทย ผสมภาษณ – พ+หมายถง ชาตตะวนตก พ�นก – ใช ตอนน นถารชกาลท� ๕ ไมออกกฎหมาย ตางชาตกจะออกกฎหมายมายดครองแทน อนน ถอเปนความชาญฉลาดของรชกาลท� ๕ ท�พระองคทรงออกกฎหมายเอง เม�อออกกฎหมายเองกตองยกเลกระบบไพร เพราะระบบไพรมนทาใหพวกเจาขนมลนายมความเปนอสระสง คอมไพร เปนอานาจตอรอง รชกาลท� ๕ จงตองรวมอานาจมาอยท�ตวเอง ไมอยางน นจะแตกเปนกกเปนเหลา ท�น พอออกกฎหมายผ ท�ออกกฎหมาย กเปนลกเจาหลานเธอ ท�ไปเรยนท�องกฤษ เชน กรมหลวงราชบร ฯ แนวคดทางกฎหมายกตองไดมาจากองกฤษ จากเมองนอก คนไปเรยนไมเคยรบรวาเมองไทยมจารตประเพณมาอยางไร พ�ยกตวอยางกฎหมายตราสามดวง ชดเจนวามหลกการท�สะทอนและเคารพหลก

162

สทธชมชน ซ�งจากท�ศกษา มขอมลวาตอนน น รชกาลท� ๕ กไมไดเหนดวยท�จะเปล�ยนแปลงกฎหมายอยางชาตตะวนตกท งหมดแตเน�องจากปญหาการรกรานจากอาณานคมจงตองรบมา โดยใชแนวคดทางกฎหมายจากหลายชาตเชน องกฤษ ฝร�งเศส ญ�ป น ผสมภาษณ – โดยเฉพาะอทธพลกฎหมายองกฤษใชไหมครบ พ�นก – ใช แตปญหาคอแทนท�เราจะใชการตดสนคดแบบองกฤษ ซ�งเนนจารตประเพณ เรากลบไมใช เราไมใชตวระบบไตสวน ระบบลกขน การตดสนคดเนนการดท�ลายลกษณอกษร การตดสนคดจงไมเปนไปตามการเปล�ยนแปลงของสงคม ดงน นลกษณะกฎหมายจงตองเขยนวาราชการตองทาอะไร ราชการจะไปควบคมพ นท�ปาอยางไร จะไปออกท�ดนอยางไร กฎหมายมนกเปนเคร�องมอรบใชเจาขนมลนายอยน�นเอง ดงน นพ�มองวากฎหมายเหลาน มนรางมาต งกวา ๕๐ ปแลว มนไมสอดคลองแลว ถาไมแกมนกเปนปญหาแนนอน ผสมภาษณ – ดเหมอนวาหลายสวนอยากใหมการแกกฎหมายเหลาน 8 แตทาไมมนแกไมไดสกทครบ พ�นก – กเพราะราชการไมยอมเสยอานาจ ไมยอมถายโอนอานาจตวเอง อนน ชดเจนเลย ผสมภาษณ – ในชวงหลงมกระบวนการท+ภาคประชาชนไดนาเสนอกฎหมายใหม อยาง กรณรางพระราชบญญตปาชมชน ซ+งกเหนวากฎหมายในปจจบนมนรวมศนยอานาจ และในขณะท+หลายฝาย แมภาครฐเอง เหนวา สทธชมชน ในการจดการทรพยากรนาจะเปนทางออก แตทาไมกฎหมายฉบบน 8จงเกดไมได พ�นก – ตอนน น กรมอทยานแหงชาต ไมยอม ระบบมนยงแขงแรงมาก เพราะวา เขาเองกไมยอมตดทอนพ นท�ปาอยแลว อกสวนหน�ง คอทศนคตของ ส.ส., สว. หรอนกการเมอง ยงมองเร�องน แบบไมแยกแยะกลมปญหา เชน พอคดวาชาวบานตดไมกเหมารวมวาชาวบานไมสามารถรกษาปาได จะทาลายปาอยางเดยว คอไมแยกแยะวากลมปญหาเปนอยางไร ไมทาการศกษาคนควา เวลายกรางกฎหมายเขาไมไดอานขอมล ไมสนใจกบงานวชาการ เพ�อจะวเคราะหวากฎหมายท�ดท�เหมาะสมควรเปนอยางไร อนน ภาคประชาชนกเปน เชน พอเราถกละเมดโดยกฎหมาย เรากอยากมกฎหมายเปนของตนเอง แตในความเปนจรงการมกฎหมายท�มากกลบเปนผลในแงลบ กฎหมายท�ดควรจะมนอยและเน อหานอย ชาวบานอานแลวเขาใจไดงาย การมกฎหมายมาก เน อหามาก อยางประเทศไทย สงผลใหเกดการละเมดสทธชาวบานมากท�สด เพราะเม�อมกฎหมายมากกใหอานาจเจาหนาท�รฐมาก คอ กฎหมายเปนเคร�องมอ หรอกลไกการควบคมการใชอานาจรฐ โดยหลกของกฎหมายคออนน ไมใชไปควบคมประชาชน เชน ประชาชนไปเขาใจวามกฎหมายสภาองคกรชมชนจะด เม�อกฎหมายเปนตวควบคมอานาจรฐ ดงน นตองเขยนในลกษณะใหรฐ มอานาจในขอบเขตท�จากด และเนนการ

163

สงเสรม การมสวนรวม กฎหมายปาชมชนมนไมมทางเกดเพราะวา ทกคนยงมทศนคตวาชาวบานไมสามารถรกษาปาได ผลประโยชนในการใชปากยงมมาก ผสมภาษณ – ทศนคตของเจาหนาท+ตอชาวบานเปนปญหาสาคญซ+งคนสงคมกดจะเปนอยางน8นไปดวย จรง ๆ คนเขาใจเร+องน 8มนมนอยมาก ? พ�นก – ใชมนนอยมาก เหมอนกบเราไปทางานกบชาวบานเราถงเขาใจ ถาเราไมไปทางานกบชาวบาน เรากเปนแคนกศกษากฎหมายคนหน�งท�ไมรเร�องอะไรเลย และท�สาคญคนท�เปนนกกฎหมายท�มผลตอการกาหนดนโยบายกยงขาดความเขาใจชาวบาน เพราะนกกฎหมายกไมคอยไดลงพ นท� ถงบอกวาเร�องน มนยาก ผสมภาษณ – พ+นกชวยมองผทาหนาท+ในกระบวนการยตธรรมดานคดปาไม – ท+ดน เร+ มต 8งแตระดบเจาหนาท+ปาไม ตารวจ ซ+งพอเปนคดมนกเปนคดอาญาธรรมดาซ+งเม+อมองแลวขอพพาทในคดปาไมมนนาจะมมากกวาคดอาญาท+วไป สทธใครจะดกวา ชาวบาน หรอรฐ ตรงน 8มนควรจะมอะไรเพ+มไหม หรอคดปาไม – ท+ดนไมควรเขาสกระบวนการทางอาญาปกต พ�นก – อยางท�บอกไปแลววา ตวกฎหมายกมปญหา แตบานเราน นปญหาใหญอยท�ทศนคต ผ ใชกฎหมายหรอคนเรยนกฎหมาย ไมวา ผพพากษา อยการหรอตารวจ การเรยนกฎหมายบานเราไมไดเรยนถงสทธแหงความเปนธรรมอยางจรงจง การเขาใจของมนษย เราตองใหนกกฎหมายไดเรยนรวาความจรงของสงคมคออะไร และประการแรก คอบานเรามปญหาเร�องวฒภาวะ คนเรยนกฎหมายมา กสอบปนทนายความเลย วฒภาวะมนยงต�า อยางตางประเทศ เขาใหนกศกษาเรยนปรญญาตรสาขาอ�นกอนแลวคอยมาเรยนกฎหมาย เพราะคนเรยนกฎหมายตองเขาใจสงคมพอสมควรถงจะมาเปนผ ใชกฎหมายมาบงคบใชกฎหมายกบคนอ�น ตองเขาใจสงคมโดยภาพรวม อนน ระบบการเรยนการสอนเรายงแย ประการท�สอง คอ เม�อไมมความเขาใจ การสรางคนใหเคารพสทธของคนอ�นจงทายาก คนใชกฎหมายกเปนธรรมดาท�ไมพยายามใชกฎหมายเพ�อรกษาความเปนธรรมใหคนอ�น ผสมภาษณ- ดงน8นทางออกคงตองเร+มแกไขกนต 8งแตการเรยนเลย พ�นก – พออยในระบบศาล กเจอปญหา คอ ศาลยงอยในลกษณะเจาขนมลนาย การหลอหลอมความคดของคนจงตองเร�มต งแตเราอยมหาวทยาลย และพ�ยงยนยนวาการมาทาหนาท� เชน ทนายความ อยการ ศาล ตองจบปรญญาตรสาขาอ�นกอน เพราะวา คนจบแคม.๖ แลวมาเรยนกฎหมายมนไมพอ คณตองเพ�มวชาทางสงคม ท�ผานมาเขาถงมขอกาหนดใหผพพากษาตองทาคดกอนเพ�อใหมประสบการณ กอนไปตดสนคนอ�น แตปญหาปจจบนคอไมไดทาจรงอก

164

ผสมภาษณ – ตอนน 8มกรณเชนการตดสนคดโลกรอน คดท+กรมอทยานแหงชาตฯ ฟองเรยกคาเสยหายชาวบานท+ศาลตดสนคดดวยวาจา เสรจภายในวนเดยว โดยท+ชาวบานเองกไมไดเขาตอสคด ศาลตดสนใหชาวบานชดใชคาเสยหายเตมตามฟองโดยท+ศาลไมคนหาขอเทจจรง ฟงเพยงเจาหนาท+อทยานแหงชาตคนเดยวกตดสนเลย ตรงน 8พ+มองอยางไร พ�นก – ศาลอาจมองเพยงเร�องการอนรกษธรรมชาต ศาลไมไดตามไปดวาโครงสรางความไมเปนธรรมน มนมาอยางไร ศาลตองทาบทบาทในการแสวงหา ทาความเขาใจโครงสรางเหลาน ผสมภาษณ – ตอนน 8มการต 8งองคกรอสระตามรฐธรรมนญซ+งเขามามบทบาทในการแกไขปญหาขอพพาทเก+ยวกบปาไม-ท+ดน เชน กรรมการสทธมนษยชนแหงชาต ซ+งพ+นกเคยเปนอนกรรมการในชดปาไม-ท+ดน ท+ผานมาเปนกลไกท+แกปญหาไดมากนอยขนาดไหนครบ พ+นก - พ�มองวาเปนประโยชนนะ อยางแตกอนกรรมการสทธฯไมม ตอนมเพยงสมาคมสทธเสรภาพของประชาชน เราเปนเพยงองคกรเอกชนไมมบทบาทมากเราทาไดอยางมากคอไปตามหนวยงานรฐใหแกไขปญหา เราไมมงบประมาณ ไมมบคลากร จงเกดมการจดต งกรรมการสทธฯข นมา ซ�งเกดผลดอยางนอย ประการแรก คอ เกดพ นท�ทางสงคมใหภาคประชาชนไดคยกบหนวยงานรฐบางอยางมศกดKศร เพราะถาเปนเอนจโอ ขาราชการเขาไมสนใจอยแลว ซ�งกรรมการสทธฯเปนหนวยงานอสระท�เขามาตรวจสอบตามกฎหมาย ดงน นขาราชการกตองมาช แจงตามกฎหมาย อยางนอยมนกเกดพ นท�ใหมการแลกเปล�ยน แตพ�เองกไมไดหวงวากรรมการสทธฯจะแกปญหาชาวบานได เพยงแตกอใหเกดการส�อสารกนระหวางภาคประชาชนกบเจาหนาท�รฐ ใหเกดการปรบเปล�ยนทศนคต ผสมภาษณ – จะทาอยางไรใหเกดการปรบเปล+ยนทศนคตครบพ+

พ�นก – การท�ขาราชการไดมาน�งฟงขอเทจจรงทาใหขาราชการไดรบรวาชาวบานเดอดรอนอยางไร มนกจะทาใหทศนคตกบตวชาวบานเปนไปในแงบวกมากข น ซ�งเร�องน มนตองอาศยระยะเวลา แตพ�คดวาแนวโนมอกสบป ย�สบปขางหนาคนไทยจะเปล�ยนทศนคตเปนรกษาความเปนธรรมใหผ อ�นดวยไมใชมองแตเร�องตวเอง ดงน นถากรรมการสทธฯกระบวนการท�ทาใหท งสองฝายไดพบและพดคยกนแนวโนมอนาคตปญหาจะเร�มคยกนได ดงน นพ�จงเหนวาไมจาเปนท�ขอพพาททกอยางตองนาสการฟองคด เพราะการฟองคดถอเปนข นตอนสดทายท�จะเลอกทา พ�ยงมองวาการแกไขขอพพาทดานปาไม-ท�ดนตองมระบบไกลเกล�ย มระบบการพดคย สงคมตองการคนเขาใจรวมกนถงจะแกปญหาได กฎหมายเปนเคร�องมอสดทาย จนถงท�สดแลวถายงด อจงคอยใชกระบวนการทางกฎหมายอยางน มนดกวา เพราะเม�อกระบวนการเขาไปสศาลแลวศาลไมเขาใจหรอระบบของศาลไมยดหยน ศาลตองสรางกระบวนการใหคนไดพดคยกนอนน เสนอเลย ศาลตองสรางกระบวนการพดคยรวมกนใน

165

กระบวนการพจารณา มนจะไดไมเกรงและไมตองคอยฟงศาลอยางเดยว เพราะปจจบนเขาไปในศาลแลวคนมนไมอยากคยกน บรรยากาศมนไมเอ อ ผสมภาษณ – พ+นกเหนวาเราตองมกฎหมายวธพจารณาคดส+งแวดลอม เกดมาเฉพาะไหม พ�นก – ถาจะมกฎหมายวธพจารณาคดส�งแวดลอม ศาลตองสรางบรรยากาศ เพราะปญหาส�งแวดลอมไมไดแกปญหาไดดวยขอกฎหมาย มนเปนเร�องขอเทจจรง เปนเร�องงานวชาการทางวทยาศาสตรท�ตองการขอมลประกอบ ศาลตองลงพ นท� เชนท�กรรมการสทธฯทาคอตองลงพ นท�เพราะถาไมลงพ นท�มนกไมรขอเทจจรง กระบวนการยตธรรมท�ดตองสรางความเขาใจใหคนเขาใจรวมกน กฎหมายเพยงแคเปนตวชวยวาจะทาใหเกดความเปนธรรมกบคนทกกลมไดอยางไร ผสมภาษณ – พ+เหนวาเราตองมกฎหมายวธพจารณาคดส+งแวดลอมข 8นมาไหมครบ พ�นก – จรงๆ แลวเรามศาลปกครองกพอแลว ไมจาเปนตองมศาลส�งแวดลอม ผสมภาษณ – แสดงวาพ+นกมองวา กระบวนการทางปกครองสามารถพสจนหรอแกไขปญหาท+ดน- ปาไมไดหมด พ�นก – ใช พ�มองวาไดหมด เพราะจรงๆ แลวมนเปนเร�องระหวางเจาหนาท�รฐกบประชาชนอยแลว ถาเปนเร�องแพงจรง ๆ กตองไปฟองศาลแพงอยแลว เชน เม�อโรงงานทาใหเกดความเสยหาย กไปฟองท�ศาลแพง ซ�งปจจบนศาลปกครองพ�กยงมองวา กระบวนการในการท�ศาลจะหาขอเทจจรงยงเปนเพยงการอานเอกสารอยางเดยว ยงไมคอยมการเรยกบคคลไปใหขอมล หรอมาแลกเปล�ยนรวมกน ซ�งศาลไมคอยทา อาศยการอานมากกวา มนทาใหเรารสกวาคนท�ตดสนคดอยหางไกลจากเราเหลอเกน ผสมภาษณ – แตข 8นตอน กระบวนการของศาลปกครองมนงายกวาศาลยตธรรมมาก พ�นก – พ�เหนดวยวาข นตอนมนงาย รวดเรว ด แตประเดนคอการตดสนคดมนตองการการพดคยใหขอมลมากกวา การอานเอกสาร เพราะพอเปนเอกสารชาวบานเขยนไมไดอยแลว ผสมภาษณ – ยอนกลบมามอง ภาคประชาชนหรอองคกรพฒนาเอกชนท+ทางานเก+ยวกบเร+องทรพยากร ปาไม –ท+ดน มนมจดไหนท+ตองเพ+มเตม หรอยงเปนอปสรรค เชน บคลากรดานกฎหมาย หรอตองมหนวยงานอ+นนอกจากกรรมการสทธฯเขามาชวยทางานในการผลกดนเร+องสทธชมชนในการจดการทรพยากรใหเกดข 8นไดจรงไหม พ�นก – พ�มองวาตอนน มนมองคกรท�ทาหนาท�น เยอะแลว ปญหาคอไมคอยทางาน ไมประสานงานกน

166

ผสมภาษณ – ผมยกตวอยางสภาทนายความ กบการเขามาชวยเหลอคดชาวบานหรอมบทบาทในการพสจนขอเทจจรงในคดปาไม-ท+ดน พ+มองอยางไร พ�นก – สภาทนายความกทาในบทบาทของตวเองไดด เชน การสงทนายความมาชวยเหลอคดชาวบาน สภาทนายความอาจทาไดแคน นเพราะบทบาทเขาเปนอยางน น ซ�งพ�กมองวาบทบาทอยางน กจาเปน อยางท�บอกไปการแกไขปญหาปลายเหตกยงจาเปนตองมหนวยงานรบผดชอบเพราะยงมคนจานวนมากท�ตองการความชวยเหลอแบบข นตอนสดทาย สภาทนายความจงควรจะยงมอย ท�ตองปรบปรงคอสภาทนายความควรตองเพ�มจานวนบคลากรดานน และตองใหทนายความกลมน มความเขาใจมตทรพยากร ส�งแวดลอมและสทธชมชนมากข น ซ�งทนายความสามารถปรบตวไดไมยาก เพยงแตทนายความตองไมยดแตขอกฎหมายกจะไปไดดเลย ผสมภาษณ – ในสวนอยการละครบ พ�นก – พ�มองวาอยการยงไมคอยใชสานกงานคมครองสทธใหเปนประโยชน ความเขาใจและการเขาหาประชาชนยงไมคอยเกด ผสมภาษณ – ท+ ผานมามการพดถงการทางานของตารวจมากเก+ ยวกบปญหาในการสอบสวนท+ไมคอยโปรงใส เปนธรรมตรงน 8พ+มองอยางไร พ�นก – ตารวจเขากอยในข นตอนของเขา เพยงแตวาตารวจควรตองเนนใหบคลากรของตนเองใหมมตสทธมนษยชนมากข น คอควรมองประเดนสงคมบาง พ�เคยเจอประสบการณน กบตวเองจาไดวาเคยไปอยในคลนกกฎหมายใหกบมลนธเพ�อนหญง ปรากฏวาเราจะไปใหคาปรกษากฎหมายเก�ยวกบครอบครว แตปญหาท�ชาวบานสนใจกลบพดเร�อง หยากบสาม ผวเมยตกน ลกไมเรยน ทาใหพ�รสกวาความจรงชาวบานเขาตองการนกจตวทยา เพ�อพดคยแลกเปล�ยนมากกวาไปพดเร�องขอกฎหมาย ดงน นคนในกระบวนการยตธรรมทกสวนจงตองมจตวทยาในการทางาน ตองเรยนรใหกวาง ผสมภาษณ - ปญหาตอนน 8คอ ผท+อยในกระบวนการยตธรรม เชนทนายความเองกมความคดของตนเอง เปนตวของตวเองสง? พ�นก – ใช จรง ๆ ทนายความตองมความออนนอมในการเรยนร ในตางประเทศเขาจางนกจตวทยา ซ�งมนเกนไป ทางออกคอเราตองสรางบคลากรทางกฎหมายใหเขาเรยนรจากคนอ�นใหมาก เรยนรจากชาวบาน หรอสงคม วาคณจะเอากฎหมายไปชวยเขาไดอยางไรใหไดมากท�สด อนน เปนหวใจข นพ นฐานท�พ�มองวาสาคญ ผสมภาษณ - จากการพดคยทาใหเราเหนวาปญหาขอพพาทดานปาไมท+ดนมนมาจากสาเหตหลกสองสวนอนแรก คอ ตวกฎหมายปาไมท 8งหลาย อนท+สอง คอ กระบวนการ

167

ยตธรรมในการตดสนคด ซ+งหนไมพนท+จะตองพดถงนกกฎหมายท 8งหลายซ+ งกมประเดนอยางท+ไดพดคยกนไป ทน 8ขอมองอกสวนหน+งครบซ+งผมมองวามความสาคญเชนกนสาหรบปญหาขอพพาทดานปาไมท+ดน คอ ตวชาวบาน พ+นกมองวาชาวบานเขาสามารถลกข 8นมาแกไขปญหาหรอเขามากาหนดนโยบายเก+ยวกบปาไมท+ดนไดอยางไรบาง พ�นก – พ�มองวาชาวบานทาได และอนาคตตองเปนอยาน น แตปญหาคอ ชาวบานตองรกอนวาตนเองมสทธอยางไร จะบอกวาใหชาวบานไปตามไปขบเคล�อนหรอนาเสนอกฎหมายเองท งหมดยงยากอย เพราะชาวบานมขอจากดในเร�องการทามาหากน เพยงแตตวชาวบานตองรวาปญหาท�เกดกบเขาแทจรงแลวสาเหตเกดจากอะไร และบทบาทท�เขาควรทาคออะไร ซ�งเร�องน ควรตองหนนเสรม เพราะชาวบานท�เขาส เร�องปาไมท�ดน เขารเร�องกฎหมายปาชมชนด

ในชวงท�มการเคล�อนไหวเร�อง พรบ. ปาชมชน เรากไปตระเวนพดเร�องกฎหมายท�เก�ยวกบปาไมใหชาวบานฟง กอนจะมาเปนรางกฎหมายปาชมชน ตองใหชาวบานรกฎหมายปาไม และปญหาท งหมดแลวรวมกนคดวามนควรจะแกไขอยางไร ซ�งกระบวนการน มนทาใหชาวบานไดรวาส�งท�เขากาลงเผชญสาเหตมนอยตรงไหนแลวจะไปในทศทางไหน ผสมภาษณ – จากประสบการณของพ+นกต 8งแตเร+องปาชมชน ผานมาเปนสบปตอนน 8มการผลกดนเร+ องโฉนดชมชน พ+นกเหนพฒนาการของการแกไขปญหาสทธในปาไม – ท+ดนอยางไรบาง พ�นก – ถามองภาครฐ เจาหนาท�ของรฐพ�มองวายงเปนเหมอนเดม คอ มทศนคตเดม แตมนกข นอยกบตวบคคลดวยบางคนกเขาใจมากข น เจาหนาท�ของรฐเองบางคนกเขาใจแตระบบมนยงไมเปล�ยนแปลง ยงรวมศนยอานาจ นกการเมองบางคนกเขาใจแตกมอกสวนซ�งเปนสวนใหญท�ไมเขาใจ มนกแกปญหายาก โดยเฉพาะขาราชการระดบสงท� ม อานาจตดสนใจทางนโยบายปาไม-ท�ดนไมยอมสญเสยอานาจและ ผลประโยชน ท ง ๆ ท�ตนเองเขาใจปญหา โครงสรางการตดสนใจมนอยท�นกการเมองและขาราชการระดบสง สทธของชาวบานจงไมเกด ดงน นจะแกไขเร�องน กตองไปปฏรปโครงสรางระบบราชการดวย ผสมภาษณ – ในสวนชาวบาน ชมชน ภาคประชาชน พ+มองวาการขบเคล+อนท+ ผานมาไดอะไรบาง พ�นก – ภาคประชาชนมพฒนาการเพ�มมากข น เชน ตอนน องคการบรหารสวนตาบล เขามาสนบสนนชมชนในการเขาไปจดการทรพยากรธรรมชาตมากข น จากท�แตกอนไมเคยสนใจ ชาวบานท�ไมเคยสนใจกหนมาสนใจมากข นเพราะเหนถงปญหาท�จะเกด เขาจงตระหนกวาตองเขามาดแลปญหาน มากข น แตตวกฎหมายและการบงคบใชไมไดมพฒนาการไปตามสงคม จงตองการการปฏรป สรปกคอตองปฏรปกฎหมาย ปฏรประบบราชการแลวกถาจะมกระบวนการศาลยตธรรม เร�องทรพยากร

168

ส�งแวดลอม เร�องชมชน ควรใหมกระบวนการหรอบรรยากาศของการส�อสาร รวมกนของฝายคกรณท�เก�ยวของในการพจารณา หรอไดลงศกษาพ นท�พพาทจรงมากกวาการไปอานเอกสาร กระบวนการยตธรรมท�เขาใจคนแบบน จะสามรถแกไขปญหาความขดแยงดานปาไม-ท�ดนได ผสมภาษณ – ในฐานะนกพฒนาเอกชนท+ทางานดานทรพยากรธรรมชาตปาไม-ท+ดนมายาวนาน คดวาเราตองทาอะไรตอ ในการขบเคล+อนเร+องสทธของชาวบานและชมชนกบการจดการทรพยากร พ�นก – เราตองมาสรปบทเรยน อยางทนายเองทาคดความกตองสรปบทเรยน ใหเหนถงปญหาในการพจารณาคด ตองหาบคลากรเพ�มไหม เชน อาจตองมนกสงคมวทยาเขามาชวยในการทาคด หรอไม อนน ตองสรปเพ�อจะไดนาเสนอปรบปรงกฎหมายท�เก�ยวของได นกพฒนาเองกตองทาหนาท�ในการสงเสรมองคความรพฒนาความร ขอมลของตนเอง อานกฎหมายเปน ใชกฎหมายได ระดบหน�ง นกพฒนาควรตองทางานวจยดวยเพ�อสรางองคความรใหมๆ ท�สาคญคอตองสรางกระบวนเรยนรรวมกบชาวบานใหได ในสถานการณปญหาทกวนน เอนจโอตองหนมาทาบทบาทแบบน ดวยถาเราทางานอยในชมชนอยางเดยวโดยไมศกษาขอมล ไมเทาทนการเปล�ยนแปลง ใชประสบการณเพยงอยางเดยวมนไมเพยงพอแลว ผสมภาษณ – สดทายครบพ+นก จากปญหาท+เราพดคยกนมาท 8งหมด คาถามท+ วา คนรกปาหรอปารกคน ท+ถกเถยงขดแยงกนมายาวนาน มนจะแกไดไหม แลวถาจะแกไขกนจรงจงมนตองเร+มจากตรงไหนครบ พ�นก – มนตองทาไปพรอมกนนะ สมมตวาถาเราแกกฎหมายไดด จรงอยการแกกฎหมายตองทาเปนเร�องแรก เพราะศาลกตองวาไปตามกฎหมาย การแกกฎหมายถอเปนการเปล�ยนโครงสรางอานาจรฐไปในตว คอตองแกเพ�อใหทองถ�นเขาไมถงอานาจในการจดการทรพยากร ตามแนวคดสทธชมชน ในทรพยากรทกประเภท ตอจากน นกระบวนการยตธรรมกตองปรบเปล�ยนใหทกคนไดพด ไดแสดงความเหน มนกจะเกดความเปนธรรมมากข น ทศนคตคนแกไมไดดวยกฎหมาย แตตองแกดวยกระบวนการทางาน กลไกของศาล กรรมการสทธฯผ ตรวจการแผนดน อยการ ตารวจ สภาทนายความองคกรเหลาน ตองคานงถงความไมเปนธรรมในสงคมไทย พจารณาประกอบกบกฎหมาย พจารณาจากความจรง พจารณาวา การตดสนคดอยางไรจะเหมาะสมและเปนธรรมท�สด ถาเราปฏรปกระบวนการยตธรรมท งระบบ ใหมความเขาใจเร�องสทธมนษยชน เขาใจปญหาส�งแวดลอม และสงคม ทศนคตคนกจะเร�มดข นๆ ไปพรอมกบกฎหมายท�ตองใหมการปฏรป ดวย

169

ผสมภาษณ – พ+คดวามนใชเวลานานไหมครบ พ�นก – พ�คดวาไมนานนะ เราตองเร�มทาแลว เพราะในอนาคตทรพยากรเราจะหมด ตางชาตเร�มเขามามากข น โดยท�เราตานทานยาก เพราะท�ดนเราถกเปล�ยนมอไปหมดแลว อนาคตชาวบานตองทาแผนพฒนาพ นท�ของตวเองใหเปน เพราะถารอถงวนท�การคาเสรเปดอยางเตมตว เราจะแกไขปญหาไมทน ทางออกเดยวตอนน คอตองใหประชาชนตระหนกถงความสาคญท�เราตองมแผนในการจดการทรพยากรของตวเอง ทาอยางไรถงจะมความย�งยน ผสมภาษณ – ขอบคณพ+นกนะครบ พ�นก - ยนดคะ

170

แบบสอบถาม ปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณองคกรพฒนาเอกชน (NGOs)

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

1. ขอมลสวนตว

ช�อ-นามสกล พงศทพย สาราญจต อาย 44 ป

องคกร Local Action Links กลมปฏบตงานทองถ*นไรพรมแดน

พ �นท�การทางาน 27 จงหวด ครอบคลมทกภมภาคท*วประเทศ

ประเดนการตอสในพ �นท� / วตถแหงคด

� ท*ดนสาธารณะ หรอท*ราชพสด

� ท*ดนเอกชน

� ท*ดนเขตปา สทธชมชนจดการปา

� การจดการสวนปาของรฐหรอเอกชน

� อ*น ๆ ท*ของการรถไฟแหงประเทศไทย, ท*สปก., ท*คลองประปาของกรมชลประทาน

ประสบการณเก*ยวของกบคดปาไมและท*ดน 17 ป

2. ขอมลท�วไปขององคกรและการทางาน

2.1 องคกรของทานทางานเก*ยวกบอะไร

องคกร Local Act มเปาหมายหลก คอการสนบสนนกระบวนการเคล*อนไหวของชาวบาน เครอขาย

ชาวบานท*สนบสนนตอนน Bคอเครอขายปฏรปท*ดน เพ*อใหมอานาจตอรองในการแกไขปญหาของพวกเขา คอการ

เสรมความเขมแขงใหกบชาวบาน สามารถเขาถงท*ดนทากน หรอใหมท*ดนทากนเพ*มข Bน ตามหลกการกระจายการ

ถอครองท*ดน รวมกบเครอขายปฏรปท*ดนในการผลกดนนโยบายการกระจายการถอครองท*ดน เก*ยวกบเร*องโฉนด

ชมชน อตราภาษท*ดนกาวหนาซ*งอยากผลกดนและกองทนธนาคารท*ดน

171

แบบสอบถาม ปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณองคกรพฒนาเอกชน (NGOs)

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

2.2 ทานทางานในองคกรน Bต Bงแตเม*อป พ.ศ.ใด และมหนาท*ใด

ทางานในประเดนปาไมและท*ดนต Bงแตปพ.ศ. 2537 และมาทางานกบ Local Act เม*อปพ.ศ.2548 ม

ตาแหนงเปนผประสานงานองคกร

2.3 โครงสรางของปญหาปาไมและท*ดน

• นโยบายการบรหารจดการทรพยากรปาไมและท*ดน มลกษณะการรวมศนยอยท*รฐเปนหลก ไมไดกระจาย

ใหภาคประชาชนเขาไปมสวนรวม

• กฎหมายไมไดต Bงอยบนพ Bนฐานของขอเทจจรงในการใชประโยชนท*ดนและการใชประโยชนทรพยากรปาไม

ของคนในชมชน และสงคมไทยจรงๆ กฎหมายถกออกแบบมาในลกษณะการใหอานาจเบดเสรจเดดขาด

แกเจาหนาท*ของรฐ ไมไดมองเหนถงมตมมมองในเชงวฒนธรรม จารตประเพณ ไมไดเอาจารตประเพณ

ทองถ*นเขามาอยในกฎหมาย ดงน Bนลกษณะการใชประโยชนปาไม และการใชประโยชนท*ดนซ*งเปนจารต

ประเพณทองถ*นจงถกตดออกจากกฎหมาย จงมความขดแยงกนระหวางกฎหมายกบความเปนจรง หรอ

ขอเทจจรงของสงคม

• ระบบขาราชการหรอผบงคบใชกฎหมาย มการบงคบใชกฎหมายโดยไมไดคานงถงกระบวนการมสวนรวม

ของคนสวนอ*นๆในสงคมไทย บงคบใชกฎหมายแบบเถรตรง ไมเขาใจและไมไดตระหนกถงปญหาของ

สงคมวาขอเทจจรง และปญหาของสงคมไทยจะอยรวมกนอยางสงบสขไดอยางไร

• เร*องนโยบายช Bใหเหนถงเจตจานงในทางการเมองของนกการเมองท*ไมไดตองการแกไขปญหาท*ดนทากน

และปาไมใหกบประชาชนอยางแทจรง เม*อการรวมศนยการตดสนใจอยท*นกการเมองซ*งเปนผ กาหนด

นโยบาย กฎหมายท*ผกขาดและการบงคบใชกฎหมายท*เถรตรงจงเปนปญหากบประชาชน

• สาหรบปญหาเร*องการถอครองท*ดน สงคมไทยมปญหาเร*องการกระจกตวของการถอครองท*ดน ท*ดน

ท*วประเทศประมาณ 320 ลานไร เปนท*ดนเกษตรประมาณ 130 ลานไร แตมคนจานวน 10 % ถอครอง

ท*ดนจานวน 90%ท*วประเทศ ดงน Bนคนสวนใหญจงมท*ดนถอครองไมถง 1 ไร เกษตรกรท*ไมมท*ดนทากน

หรอมท*ดนทากนไมเพยงพอ มประมาณ 40% ของเกษตรกรท*วประเทศ หรอประมาณ 12 ลานคน ขอมล

172

แบบสอบถาม ปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณองคกรพฒนาเอกชน (NGOs)

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

จากสานกงานสถตแหงชาต 40% ของเกษตรกรในประเทศไทย กาลงเผชญกบสภาวะไมมท*ดนทากนท*จะ

เปนแหลงรายไดของตนเอง ชาวบานบางสวนท*อยากไดท*ดน จงจาเปนตองละเมดกฎหมายเพราะรฐไมได

เขามาใหความชวยเหลอ

• ทศทางการพฒนาประเทศไทยไมไดคานงถงสทธเกษตรกรรายยอย หรอความอยรอด แตดาเนนไปในทาง

อตสาหกรรม เม*อชาวบานทาการเกษตร ราคาตกต*า กอใหเกดปญหาหน Bสน จงมการเขาไปใชประโยชนใน

ท*ดนของนายทน และถกดาเนนคด บางคนตดคกเพราะยดท*ดนเพยง 2-3 ไร

• ภาคอสาน ชาวบานมท*ดนอยแลว แตไมมเอกสารสทธT รฐอางกฎหมายการเพ*มพ Bนท*ปา โดยการปลกยคา

ลปตสทบท*ชาวบาน เม*อชาวบานรวมกลมเปนองคกรชมชนไดแลว กกลบเขาไปใชพ Bนท* ทาใหเกดเปนคด

ข Bน ตอนป 2521 มการใชระเบด ใชปน หรอกองกาลงทหารในพ Bนท* เพ*อขบไลชาวบานใหออกจากพ Bนท*

ในอดตชาวบานไมสามารถตอส ได แตในปจจบนชาวบานมความเขมแขงข Bน รวมท Bงไดรบความชวยเหลอ

จากนกวชาการ ทนายความ หรอนกพฒนาเอกชน

• ภาคใต ชาวบานอยในพ Bนท*มานานกวา 200-400 ป นโยบายการอยากประกาศพ Bนท*สเขยวเพ*มของรฐบาล

โดยการกาหนดพ Bนท*อนรกษเพ*มทบซอนกบพ Bนท*ชาวบาน และขบไลชาวบานออกจากพ Bนท*ทากน ซ*ง

ชาวบานอยมานานกวา 400 ป เกดเปนการฟองคดกนข Bน โดยปญหาท*ดนเร*องการอาศยอยในเขตปาตาม

กฎหมายประกาศเขตปาอทยานของประชาชน เปนปญหาท*เกดข Bนมากท*สด

3. ขอมลเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน

3.1 ประสบการณของทานในการชวยเหลอชาวบานเก*ยวกบคดปาไมและท*ดน

เม*อประมาณ 2 ปท*ผานมา หลงจากท*ชาวบานสามารถรวมตวกนได ชาวบานแกไขปญหาดวยตนเองโดย

การย*นหนงสอถง อบต. นายอาเภอ ผวาราชการจงหวด หรอระดมคนชมนมเรยกรองท*ศาลากลางจงหวด เพ*อให

ผ วาราชการจงหวดแกไขปญหา เร*องการถกดาเนนคด ถกจบกมโดยเจาหนาท*ปาไม ถกประกาศพ Bนท*ปาทบท*

ชาวบาน แตผวาราชการจงหวดอางวาตนเองไมมอานาจตดสนใจ จงเปนท*มาของการชมนมในนามเครอขายปฎรป

173

แบบสอบถาม ปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณองคกรพฒนาเอกชน (NGOs)

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ท*ดนท*ทาเนยบรฐบาล เรยกรองใหรฐบาลแกไขปญหา เพราะชาวบานถกคกคาม ถอเปนปญหาระดบชาต

นายกรฐมนตรตองเปนประธานในการแกไขปญหา มการต Bงคณะอนกรรมการแกไขปญหาอก 7 ชด แตทายท*สดก

ไมสามารถแกไขปญหาชาวบานได ส*งท*พยายามดาเนนการคอทาอยางไรใหชาวบานไมถกคกคามเพ*อใหออกจาก

พ Bนท* ประเดนสาคญคอตองการผลกดนใหมมตคณะรฐมนตรมารองรบ คอมตคณะรฐมนตรวนท* 9 กมภาพนธ

2553 ท*ระบวาในระหวางกระบวนการแกไขปญหา หามไมใหหนวยงานราชการใดๆกอใหเกดความขดแยงระหวาง

หนวยงานรฐกบเครอขายปฎรปท*ดนแหงประเทศไทย (คปท.) ประเดนสาคญคอการเพ*มอานาจตอรองใหกบภาค

ประชาชนในการตอรองกบระดบจงหวด หรอระดบชาต เพ*อใหมการแกไขปญหาความเดอดรอนใหกบชาวบาน ขอ

เรยกรองคอ ตองการอยในพ Bนท*ใหไดอยางสงบสข ไมตองการถกคกคามโดยคดความ หรอเจาหนาท*ภาครฐ

มการนาหนงสอมตคณะรฐมนตรซ*งระบวาชาวบานสามารถอาศยอยในพ Bนท*ได ย*นตอสานกงานอยการ

สงสด สานกงานอยการสงสดทาหนงสอแจงตออยการระดบจงหวดวา ในระหวางกระบวนการแกไขปญหา หาม

มใหมการดาเนนการส*งฟองสมาชก คปท. คอไมส*งฟองในคดท*อยการเปนโจทก และหากมหนงสอมายนยนวาเปน

พ Bนท*โฉนดชมชน และอยในพ Bนท*โฉนดชมชนจรง อยการจะทาการถอนฟองในคดท*อยในพ Bนท*โฉนดชมชนท Bงหมด

แตในขณะน Bจะไมดาเนนการฟองคดเพ*ม

เม*อชาวบานถกดาเนนคด แตละภาคมทนายความท*ทางานอยแลว องคกรจะเขาใหความชวยเหลอในการ

สนบสนนเพ*อใหเกดการตอรอง จดใหมการรณรงค หรอสนบสนนทางวชาการ งานท*จะทาใหชาวบานเขมแขงคอ

การจดการศกษาเสรมความเขมแขงในพ Bนท* ตวอยางเชน

- ทาจานวนคดใหมความชดเจนมากข Bน วาชาวบานถกดาเนนคดท Bงหมดจานวนเทาไรเพ*อเปนขอมล - นาคดความข Bนยกเปนประเดนเพ*อใชในการขบเคล*อนนโยบาย เพ*อใหสาธารณชนรบรในวงกวาง - ทาขอมลเร*องคดใหตแผออกมาในวงกวางโดยอาศยส*อมวลชนในการเผยแพร - ทางานรณรงควาส*งท*เกดข Bนกบชาวบานน Bนไมเปนธรรม และสงคมควรรบร ในดานคดความมการจดการในแตละภาคอยแลว แตองคกรจะหยบเร*องคดข Bนมาตแผสสาธารณะเพ*อหนน

เสรมกระบวนการเคล*อนไหวใหเขมแขง สามารถตอรองกบรฐบาลได

จงหวดตรง-การประกาศเขตปาอทยานทบท*ชาวบาน มการชมนมหนาศาลากลาง มชาวบานประมาณ 300

คน ผวาราชการจงหวดรบปากวาจะไมมการส*งฟอง แตมการสงหนงสอมาถงแกนนาชาวบานวาจะมการส*งฟอง จง

174

แบบสอบถาม ปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณองคกรพฒนาเอกชน (NGOs)

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ประสานงานสานกนายกรฐมนตร เพ*อพบกบอยการผส*งฟอง อธบดอยการเขต 9 คยในทางการเมอง และนาไปส

การยตการส*งฟองในท*สด

จงหวดบรรมย- ตารวจมการดาเนนการเพ*อจะฟอง จงใหชาวบานนาหนงสอของสานกงานอยการสงสดไป

ย*น รวมท Bงใชวธการประสานงานทางผวาราชการจงหวด ถอวาใชการประสานงานโดยวธการทางการเมอง มากกวา

การพจารณาประเดนเร*องรายละเอยดคด

จงหวดสราษฎรธาน- DSIพบวานายทนออกเอกสารสทธTโดยมชอบ ทารายงานสงอธบดกรมท*ดน แตไดรบ

การตอบกลบมาวาเอกสารสทธTโดยชอบแลว ขณะน Bคดอยในระหวางการพจารณาของศาล

3.2 ระหวางการพจารณาคด และผลของคาพพากษา สงผลตอวถชวตของชาวบานท*ทานเขาไปชวยเหลออยางไร

การท*ชาวบานถกฟองคด สงผลกระทบในหลายรปแบบ คอ หากมการรวมกลมเปนชมชนชาวบานท*

เขมแขง และมอานาจตอรองทางการเมองด เชนชาวบานท*จงหวดตรง ชาวบานจะสามารถใชพ Bนท*ไดเหมอนเดม

เจาหนาท*ปาไมจะไมกลามาขบไล แตหากชาวบานไมเขมแขง เม*อศาลมคาพพากษาแลว จะไมกลาเขาไปใชพ Bนท*

สงผล กระทบถงรายได ขบวนยงไปไมถงการแกไขกฎหมายปาไม หนวยงานรฐอยากไดท*ดนเพ*อนาไปประกาศเขต

ปาเพ*ม สวนชาวบานน Bนไมมท*ดนทากน จงตองหาท*ดนเพ*อใชประโยชน เม*อขอเทจจรงของกฎหมาย และสงคมไทย

เปนแบบน B จงหลกเล*ยงไมไดท*จะตองมการขดแยงและชาวบานจะตองเขายดท*ดนในบางแปลง จนนาไปสการถก

ฟองคด

การท*ชาวบานถกฟองคดไมใชความลมเหลวหรอการพายแพของชาวบาน แตจะเปนตวยนยนวาสงคมไทย

มความกดดนบบค Bนเร* องท*ดน คดมมากข Bนในขณะท*กฎหมายยงไมยดหยนพอ เราจะทาใหคดนาไปสการ

เปล*ยนแปลงสงคมไทยไดอยางไร คดจะนาไปสการเปล*ยนแปลงกฎหมายไดหรอไม และคดจะสะทอนใหเหนวาคน

ในสงคมไมมท*ดนทากนยงมอกมาก หรอคดอาจจะทาใหผพพากษาไดเหนวาหากมการตดสนโดยใชพ Bนฐานทาง

กฎหมายเพยงอยางเดยวจะทาใหชาวบานตดคกอกมาก เน*องจากชาวบานจะเขายดท*ดนเพ*มข Bนอยางแนนอน หาก

ยงไมมการแกไขปญหาท*ดน คดจะเปนตวสะทอนขอเทจจรงในสงคมไทย สงคมตองเรยนรวากฎหมายไมเปนธรรม

175

แบบสอบถาม ปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณองคกรพฒนาเอกชน (NGOs)

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

กระบวนการยตธรรมหรอศาลยงไมเขาใจขอเทจจรงของสงคมไทย วาชมชนอาศยอยอยางลาบากเพยงใด และจะ

นาไปสการท*องคกรชาวบานไดเรยนร มกระบวนการท*เขมแขง ทางานอยางเปนระบบ เพ*อท*นอกจากจะเปนการ

แกไขปญหาชมชน ยงเปนการแกไขปญหาของสงคมโดยรวมดวย

3.3 ทานมความเหนตอกระบวนการยตธรรมและคาพพากษาในการตดสนคดปาไม ท*ดนอยางไร

อปสรรคในการตอสคดของชาวบาน

- ชาวบานไมรกฎหมาย - ชาวบานไมรสทธของตนเองเม*อถกจบกม - ไมมกองทนในการเยยวยาคนจนท*ตองตอสคด - คาใชจายในการตอสคดสง - ศาลไมคอยเขาใจปญหาสงคมปจจบน - ระบบศาลทาใหมชองวางระหวางผพพากษา กบผถกดาเนนคดมาก

3.4 กระบวนการยตธรรมท*ดในความเหนของทานเปนอยางไร

ประเดนเร*องทศนคตของศาล เหนวามมมองของศาลยงไมรอบดาน การท*จะช Bวาใครผด-ถกตองคานงถงบรบท

ของสงคมไทยในปจจบนดวย ถาศาลเขาใจวากระบวนการออกกฎหมายในอดตกบปจจบน สถานการณสงคมได

เปล*ยนไปแลว จะพบวาการใชท*ดนในทองถ*นแตกตางอยางส Bนเชงจากผออกกฎหมายสวนกลาง ควรนาเอาจารต

ประเพณทองถ*นข Bนมาใชเปนกฎหมายของทองถ*นน Bนๆ กระบวนการออกกฎหมายจงผดมาต Bงแตตน บรบทเชง

นโยบาย และการเขาใจปญหาของสงคมไทยน Bน ศาลควรมสวนชวยใหสงคมไทยดข Bน ไมใชเพยงแกปญหาใหกบคน

ใดคนหน*ง

3.5 ขอสงเกตและขอเสนอแนะอ*นๆ ตอวธพจารณาคดปาไมและท*ดน

• นาจะมการจดใหมผ พพากษาท*มความเช*ยวชาญเฉพาะในเร*องปาไมท*ดน เพราะคดความท*เก*ยวกบชมชน เกษตรกร ผพพากษาจาเปนตองมความเขาใจปญหา

176

แบบสอบถาม ปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณองคกรพฒนาเอกชน (NGOs)

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

• สานกงานศาลยตธรรมควรจดใหมการแลกเปล*ยนระหวางองคกรผ พพากษา กบองคกรภาคสงคมอ*นๆ เพ*อใหเขาใจสภาพปญหาของสงคมไทยในดานอ*นๆ เพราะศาลน Bนเปนสวนหน*งของขบวนการท*จะขบเคล*อนสงคมไทยใหมความยตธรรม

177

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณองคกรพฒนาเอกชน(NGOs)

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

1. ขอมลสวนตว

- ผใหสมภาษณ นางสาวมณฑกา ตรรณวฒนกล ปจจบนเปนนกพฒนาเอกชนสงกดอยในมลนธภาคพฒนาเหนอ ทางานในประเดนท-ดน ปาไม เปนหลก

- ท-อย 77/1 ต.สเทพ อ.เมอง จ.เชยงใหม - เร-มตนการทางานดานน 3จากการเปนอาสาสมครนกกฎหมายสทธมนษยชนของมลนธ

อาสาสมครเพ-อสงคมกบศนยพทกษและฟ3นฟสทธชมชนทองถ-น เม-อหมดวาระแลวจงเขามาทางานกบมลนธพฒนาภาคเหนอ โดยทางานดานน 3มาแลวประมาณส-ป

2. ขอมลท�วไปในการทางานดานคดปาไมท�ดน

ทางานเร-องสทธในท-ดนท 3งท-ดนในเขตปาและนอกเขตปา เชน ท-ราชพสด ปาสงวน อทยาน ท-ดนของเอกชน เปนการทางานรวมกบเครอขายอ-นๆ งานหลกคอการเรยกรองการจดการท-ดนโดยชมชน ในรปแบบของโฉนดชมชนเพ-อใหชมชนสามารถเขาถงท-ดนอยางเปนธรรมและจดการท-ดนเพ-อใหเกดความม-นคงและย-งยน ไมใชเปนการเรยกรองสทธแบบปจเจก เน-องจากท-ผานมามชาวบานนอยมากท-เขาเง-อนไขไดรบการพสจนสทธแบบปจเจก และการพสจนและใหสทธแบบปจเจกน 3นกไมไดเปนการแกไขปญหาเร-องท-ดนหลดมอไดเลย เน-องจากพอชาวบานไดรบเอกสารสทธแบบปจเจกแลวชาวบานกนาไปขายหรอจานองเพ-อนาเงนมาหมนเวยนตอไป ซ-งกไมไดชวยแกไขปญหาในท-ดนแตอยางใด และบางทหลงจากท-ชาวบานเสยท-ดนไปแลวกเปนเหตใหชาวบานตองไปบกรกท-ดนเพ-มข 3นอกจงเปนเหตใหชาวบานถกดาเนนคด ในขอหาบกรก ทาลายปาตามมา

รณรงคเผยแพรขยายแนวคดเพ-อทาความเขาใจกบสาธารณชนและผลกดนในเชงนโยบาย ในประเดนการดแลจดการทรพยากรท-ดนโดยชมชน เน-องจากชมชนท-อาศยพ-งพาปาในประเทศไทยมเปนลานครอบครว แตทกวนน 3ชาวบานไมมสทธ@ในการดแลจดการทรพยากรของตนเองเลย มแตรฐจดการไปฝายเดยว หลายคร 3งรฐเองพยายามเช-อมโยงวาการใหสทธการจดการทรพยากรแกชาวบานน 3นเปนภยตอความม-นคงของชาต ไมยอมรบวามชมชนมากมายอาศยอยในเขตปากอนท-จะมการประกาศเปนเขตปาโดยรฐ โดยหลกการแลวรฐมองวาคนกบปาตองแยกจากกน คนตองไมอยในปา ในปาตองไมมคนอย

บทบาทกบงานในประเดนท-ดนปาไม แบงเปนสถานการณเยน เปนการทางานในเชงวชาการใหความรเร-องสทธแนวคดและกระบวนการจดการทรพยากรโดยชมชน วธการจดการปาโดยรฐ และงานในสถานการณรอน ผลกดนในเชงนโยบายบางคร 3งกตองมการชมนมเรยกใหรฐหนมามองและรบฟงเสยงชาวบานบาง

178

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณองคกรพฒนาเอกชน(NGOs)

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ปญหาท-เจอคอเร-องการบงคบใชกฎหมายจากเจาหนาท-รฐ โดยเฉพาะเจาหนาท-เบ 3องบนจากสวนกลางท-ไมเขาใจวถชวตของชาวบานท-อาศยอยกบปา ซ-งแทท-จรงแลวชาวบานท-อาศยอยในปากมกระบวนการจดการ ดแลรกษาปาไปภายในตวดวย ซ-งบางทกเปนการดแลจดการท-ไดผลดกวาหนวยงานรฐเสยอกเน-องจากไมตองมาตดขดกบระเบยบทางราชการซ-งคดวากฎระเบยบเหลาน 3เปนขอจากดอกอยางหน-งท-ทาใหการแกไขปญหาไมบรรลผล และเม-อเกดกรณการจบกมชาวบานกมการฟองรองเรยกคาเสยหายกบชาวบานมาก แตในทางกลบกนมนายทนมากมายท-บกรกปา ทารสอรต แตไมเคยมการดาเนนคดกบคนเหลาน 3เลย กระบวนการยตธรรมตามความเปล-ยนแปลงของสงคมไมทน แตสดทายส-งท-สาคญท-สดกคอแนวคดและทศนคตของผพพากษาท-มตอชาวบาน เพราะโดยมากแลวเวลามคดบกรกปา ชาวบานกจะถกศาลกลอมใหรบสารภาพท 3งๆท-ชาวบานท-ถกดาเนนคดสวนใหญอยอาศยมากอนท-จะมการประกาศเปนเขตปาสงวนหรอเขตอทยาน

3. ขอมลเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน

ขอเสนอ ในคดส-งแวดลอมนาจะใชระบบไตสวนเหมอนศาลปกครอง เน-องจากชาวบานท-ไดรบ

ผลกระทบน 3นไมมโอกาสในการเขาถงพยานหลกฐานเทากบอกฝาย จงนามาสการพจารณาท-ไมเปนธรรมเพราะพยานหลกฐานท-นามาแสดงตอศาลไมเพยงพอหากยงคงใชระบบกลาวหาเชนเดมอย

เร-องการรบฟงพยานโดยเฉพาะพยานผ เช-ยวชาญถาเปนไปไดควรจะใหศาลจดหาใหคกรณ แตคกรณตองเรยกรองเขาไปเพราะบางทศาลเองกไมรวาประเดนในทางคดมใครเก-ยวของบาง โดยเฉพาะกลมนกวชาการตางๆ ท-ทางานวจยอยกบชาวบานในเขตปาซ-งมขอมล ขอเทจจรงในพ 3นท-พพาทท-เปนหลกการ นาเช-อถอ

179

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณองคกรพฒนาเอกชน (NGOs)

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

1. ขอมลสวนตว

ช�อ-นามสกล นายปราโมทย ผลภญโญ อาย 39 ป

องคกร ศนยนเวศชมชนศกษา พ $นท�การทางาน(จงหวด) ชยภม เพชรบรณ รอยเอด บรรมย ยโสธร ขอนแกน

ประเดนการตอสในพ $นท�/ วตถแหงคด

� ท�ดนสาธารณะ หรอท�ราชพสด

� ท�ดนเอกชน

� ท�ดนเขตปา สทธชมชนจดการปา

� การจดการสวนปาของรฐหรอเอกชน

� อ�น ๆ

(กรณการประกอบอตสาหกรรมเหมองหน ชนดหนปนเพ�ออตสาหกรรมกอสราง (โรงโม))

ประสบการณเก�ยวของกบคดปาไมและท�ดน 18 ป

2. ขอมลท�วไปขององคกรและการทางาน

2.1 องคกรของทานทางานเก�ยวกบอะไร

สนบสนนการจดการท�ดนและทรพยากรโดยองคกรชมชนและทองถ�น โดยผานแผนงานดานการศกษา

และพฒนาองคความร การรณรงคเผยแพร และการประสานความรวมมอของภาคท�เก�ยวของ

2.2 ทานทางานในองคกรน #ต #งแตเม�อปพ.ศ.ใด และมหนาท�ใด

ทางานในองคกรมาต $งแตป พ.ศ. 2547 โดยมตาแหนงเปนผประสานงานองคกร

180

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณองคกรพฒนาเอกชน (NGOs)

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

2.3 โครงสรางของปญหาปาไมและท�ดน

โครงสรางของปญหาปาไมและท�ดน คอ แนวคดการผกขาด รวมศนยการจดการทรพยากรท�ดนและปาไม

โดยรฐ ผานการใชมาตรการทางกฎหมาย ระเบยบ คาส�งตางๆ ดงจะเหนไดจากการใหนยาม ความหมายของคาวา

“ปาไม” ซ�งนามาสการกาหนดแนวทางปฏบตผานระเบยบ

2.4 มมมองขอเสนอของทานเก�ยวกบประเดนเร�องปญหาปาไมและท�ดน

1) ยกเลกกฎหมายปาไมท $ง 5 ฉบบ ซ�งประกอบดวย พ.ร.บ.ปาไม พ.ศ. 2484, พ.ร.บ.ปาสงวนแหงชาต

พ.ศ. ๒๕๐๗, พ.ร.บ.อทยานแหงชาต พ.ศ. ๒๕๐๔, พ.ร.บ.สงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. ๒๕๓๕, พ.ร.บ. สวนปา

พ.ศ. 2535 และ และระเบยบตางๆท�เก�ยวของ โดยเฉพาะมตคณะรฐมนตรวนท� 30 มถนายน 2541 เร�องการแกไข

ปญหาท�ดนปาไม

2) ยบองคการอตสาหกรรมปาไม (ออป.) เน�องจากเปนภาระสงคม ท $งในทางเศรษฐกจ สงคม และระบบ

นเวศวทยา

3) ปฏรปโครงสรางระบบการจดการทรพยากรปาไมของสงคมใหม โดยมงเนนการใหอานาจชมชน ทองถ�น

ในการจดการ ตามท�รฐธรรมนญไดรบรองและคมครองไว

4) ตรวจสอบการถอครองท�ดนท $งหมดโดยไมมขอยกเวน และออกกฎหมายจากดการถอครองท�ดน

3. ขอมลเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน

3.1 ประสบการณของทานในการชวยเหลอชาวบานเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน

ประสบการณการชวยเหลอ คอ เขาไปมสวนรวมท $งในฐานะผสนบสนนการแกไขปญหาคดความและเปน

จาเลย ในขอหาตางๆ ไดแก บกรก ขบไล เรยกคาเสยหายทางแพง และขดขวางการปฏบตหนาท�ของเจาพนกงาน

181

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมและท�ดน กรณองคกรพฒนาเอกชน (NGOs)

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

3.2 ระหวางการพจารณาคด และผลของคาพพากษา สงผลตอวถชวตของชาวบานท�ทานเขาไปชวยเหลอ

อยางไร

1.) การสญเสยอสรภาพจากการฟองรองดาเนนคดกบชาวบาน

2.) การสญเสยโอกาสทางเศรษฐกจ จากการตอสคด

3.) ปญหาความแตกแยกในครอบครว และความไมเขาใจของคนในชมชน

4.) ชาวบานผถกฟองดาเนนคด และคนในชมชนมความต�นตวทางการเมองมากข $น และเขาใจโครงสราง

ความไมเปนธรรมทางสงคมผานกระบวนการยตธรรมมากข $น

3.3 ทานมความเหนตอกระบวนการยตธรรมและคาพพากษาในการตดสนคดปาไมและท�ดนอยางไร

1.) แนวทางการพจารณาคดมความคบแคบ มงเนนแนวคดตามระบบกรรมสทธS ไมใหความสาคญกบ

ประเดนสทธชมชน และประเดนขอเทจจรงแหงคด

2.) กระบวนวธพจารณามลกษณะเลอกปฏบต การเบกความของชาวบานมกจะไมไดรบการบนทก

3.4 กระบวนการยตธรรมท�ดในความเหนของทานเปนอยางไร

1.) ยอมรบประเดนขอเทจจรง และสทธชมชนเปนหลกในการพจารณา

2.) เร�องพพาทท�ดนไมควรนาเขาสการพจารณาของศาล เปนเร�องทางนโยบายท�ฝายบรหารตองดาเนนการ

3.) ตองมการปฏรประบบยตธรรมท $งระบบ โดยมหลกการวา ศาลยตธรรมตองมความยดโยงกบประชาชน

182

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมท�ดน กรณองคกรพฒนาเอกชน(NGOs)

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

1. ขอมลสวนตว

- ผ ใหสมภาษณนายสบสกล กจนกร อาชพนกพฒนาเอกชนอสระ และกาลงศกษาตอระดบปรญญาโทในสาขาพฒนาสงคม คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม - เปนนกพฒนาเอกชนโดยเร1มทางานกบชาวบานลาพนมาต 2งแตป พ.ศ.2535 โดยในชวงแรกทางานพฒนาชมชนกบเครอขายแนวรวมเกษตรกรภาคเหนอ มองเหนประเดนปญหาในชมชนคอชาวบานไมมท1ดนทากนเปนของตนเอง จากนโยบายของรฐในสมยพลเอกชาตชาย เปนนายกรฐมนตร ทาใหเอกชนเขามากวานซ 2อท1ดนชาวบานละแวกน 2น เปนเหตใหมการทจรตของเจาหนาท1ท1ดนโดยออกโฉนดมชอบซ1งบางท1กออกครอบคลมไปถงท1ดนสาธารณะของชมชน บางสวนกออกล 2าเขาไปในท1ของชาวบานท1ไมไดขาย บางกรณกออกโฉนดในนามของบคคลท1เสยชวตไปแลว บางกรณกนาเอาช1อเดกท1เพ1งเกดมาออกโฉนด จากกรณดงกลาวทาใหชาวบานไมมท1ดนทากน ตองเขาไปหางานทาในเมองเพ1อหาเล 2ยงครอบครว และท1ดนเหลาน 2นกถกท 2งไวรกรางไป ไมมการใชประโยชนแตอยางใดจนกลายสภาพเปนปาแพะ เม1อเกดเหตการณฟองสบแตกชาวบานกลบมาบานกเหนท1ดนเหลาน 2นไมมการใชประโยชนอกท 2งท1สาธารณะของชมชนกลายเปนของนายทน ชาวบานจงไดรองเรยนตอหนวยงานราชการท1เก1ยวของท 2งกรมท1ดน กระทรวงมหาดไทยเพ1อใหดาเนนการตรวจสอบแกไขปญหาเหลาน 2 แตกไมมการดาเนนการแกไข ชาวบานจงชวนกนเขาไปแผวถางเพ1อทาประโยชนในท1ดนเหลาน 2น จากน 2นกเกดการดาเนนคดกบชาวบานในขอหาบกรกตอเน1องมาจนถงปจจบน นายสบสกล เขามามสวนรวมกบชาวบานต 2งแตเร1มตนเน1องจากตวเองทางานดานการพฒนาชมชนรวมกบเครอขายสหพนธเกษตรกรภาคเหนอเรยกรองตอหนวยงานรฐใหชวยแกไขปญหาใหชาวบานจนทาใหตนเองกถกดาเนนคดไปดวยหน1งคด ตอนน 2คดอยระหวางการพจารณาของศาลฎกา

2. ขอมลท�วไปในการทางานดานคดปาไมท�ดน

นายสบสกล มองวาปญหาในเร1องท1ดน ปาไม ท1สาคญคอการทาใหท1ดนกลายเปนสนคา ในรปแบบตางๆ ต 2งแตยคใหสมปทานไมแกเอกชน ปดก 2นไมใหชาวบานใชประโยชนจากทรพยากร แตกลบใหเอกชนตดไมไปขาย ทาใหท1ดนกลายเปนของปจเจกโดยการออกโฉนด ส1งท1พยายามทามาโดยตลอดคอตอส วาท1ดนไมใชสนคา ไมใหตลาดมาเปนตวกาหนดการใชประโยชนในท1ดน ไมใหท1ดนเขากลไกตลาดและองกบระบบเศรษฐกจมากเกนไป ปญหาเหลาน 2กอใหเกดการกระจกตวของท1ดนอยในความครอบครองของคนสวนนอยในสงคม สงผลใหคนสวนใหญไมมท1ดนทากนหรอมแตมไมพอ จงกอใหเกดปญหาการบกรกท1ดนข 2นมาอยางมากมายท1วทกภาคของประเทศตามมาอยางหลกเล1ยงไมได

183

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมท�ดน กรณองคกรพฒนาเอกชน(NGOs)

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ทศนคต หรอมมมองของเจาหนาท1รฐตอชาวบานท1อาศยอยในเขตปากเปนอกปญหาหน1งท1ยากตอการแกไข คอเจาหนาท1มกจะมธงอยแลววาคนท1อยในเขตปาเปนคนท1ทาผดกฎหมายอยแลว แตถาหากมองยอนกลบไปตอนท1รฐมประกาศกาหนดขอบเขตของพ 2นท1ปาสงวน หรออทยาน ทางรฐไมเคยสารวจเลยวาพ 2นท1เหลาน 2นมคนอาศยอยหรอไม ดงน 2นในปจจบนยงมชาวบานอกมากมายท1ยงไมรตววาตนเปนผบกรกปา จงทาใหชาวบานยงคงถกจบกมดาเนนคดมาโดยตลอดจนกระท1งปจจบน การออกกฎหมายท1ทบท1อย ท1ทากนชาวบาน ทาใหเกดการกวานซ 2อท1ดน ทาใหท1ดนกระจกตวอยในมอคนรวยเทาน 2น ดงน 2นเร1องกฎหมายท1ดน กฎหมายอ1นๆ ท1เก1ยวของ กตองมการปรบแก โดยเฉพาะเร1องการจดเกบภาษในอตรากาวหนา เจาหนาท1ท1เก1ยวของไมเขาใจเจตนารมณของกฎหมาย เชน พรบ.ส1งแวดลอมบญญตข 2นมาเพ1อปกปองส1งแวดลอม เอาผดกบผ ท1ปลอยมลภาวะหรอทาลายส1งแวดลอม แตทกวนน 2ท1เหนกคอคนท1ถก พรบ.ฉบบน 2เลนงานกลบกลายเปนชาวบาน โดยเฉพาะกรณการคดคานวณเร1องคาเสยหายตอส1งแวดลอมกเปนปญหาการพจารณาของศาลท 2งๆท1งานวจยช 2นน 2ยงไมเปนท1ยอมรบของนกวชาการ และในความเปนจรงรฐเองกรวาชาวบานไมมปญญาจายแนนอน แตศาลกตองตดสนไปตามตวบทกฎหมายกลายเปนการตอกย 2าตอสงคมวาชาวบานเปนฝายผด ทกฝายตองรวมกนผลกดนใหเร1องทรพยากรกลายเปนเร1องของสงคมท1ตองชวยกนดแล ไมใชใหรฐดแลแตเพยงฝายเดยว ตองใหชาวบานมสวนรวมในการออกกฎหมาย ความคดท1วาทาใหทรพยากรกลายเปนสนคามนถกฝงอยในระบบกฎหมายของไทยมานานแลว เปนการกดกนชาวบานออกจากการจดการปา ในเม1อแนวคดการจดการทรพยากรไมเปล1ยนแปลง และชาวบานพยายามเสนอแนวคดการจดการทรพยากรโดยชมชน แตทางรฐเองกไมยอมรบ เชน พรบ.ปาชมชน โฉนดชมชน แมรฐธรรมนญจะรบรองสทธAในการจดการดแลทรพยากรของชมชนแตตราบใดท1กฎหมายลกยงไมมการแกไขทศนคตของรฐกยงเหมอนเดม

3. ขอมลเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน

คาพพากษาออกมาเชนคดท1ศาลแมสอด คดปางแดง เหมอนวาการท1ศาลไมลงโทษชาวบานน 2นเปนเพราะความสงสาร ไมใชเพราะวาชาวบานไมมความผด มมมองตอกระบวนการยตธรรมไทยถกครอบงาโดยกฎหมายระบบตลาด เชนระหวางชาวบานปลกขาวเพ1อยงชพกบคนท1ปลกยางพาราเพ1อสงขาย ศาลกมองวาชาวบานใชท1ดนแบบไมไดกอใหเกดผลประโยชนในทางเศรษฐกจ เหมอนยางพาราท1สามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจ

184

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมท�ดน กรณองคกรพฒนาเอกชน(NGOs)

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ได ดงน 2นจงไมแปลกวากรณสวนปาลมท1ภาคใต ทาไมนายทนถงไมโดนลงโทษอาจเปนเพราะเสนสาย หรออทธพล แตท1สาคญกเน1องจากวาศาลมองวาการปลกปาลมด เปนประโยชนตอสงคม สามารถสรางรายไดแกสงคม ดงน 2นการปรบแกทศนคตของเจาหนาท1โดยเฉพาะศาลเปนเร1องสาคญท1ตองมการพฒนาหรอปรบแกโดยดวน ดงน 2นปญหาสาคญในประเดนปาไมท1ดนคอคอเร1องทศนคตของผพพากษา ท1ยงมองเร1องกลไกตลาดอยด เชน ชาวบานท1แมสอดปลกขาวแลวโดนจบ แตนายทนปลกขาวโพดท1แมแจมกลบไมโดน ท1ผานมายงไมเคยมโรงงานท1ไหนโดนคดทาลายส1งแวดลอมเลย

ขอเสนอแนะ ตองนาระบบไตสวนมาใช เน1องจากระบบกลาวหาท1ผานกมปญหาเร1 องการสบหา

พยานหลกฐานของชาวบานท1ไมมโอกาสเขาถงเหมอนฝ1งนายทน และเปดโอกาสใหคนในสงคมเขามามสวนรวมการพจารณาในคด ตองมการออกกฎหมายใหมท1เพ1มสทธในการดแลจดการทรพยากรโดยชมชน ตองดงรฐธรรมนญมาใชใหเปนรปธรรมมากข 2น และตองมการแกไขกฎหมายท1เก1ยวของท1มอยแลวใหสอดคลองกบสภาพสงคมในปจจบน

185

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมท�ดน กรณชาวบาน (NGOs)

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

1. ขอมลสวนตว

- นางคา นายนวล เปนแกนนาชาวบานและชนเผาดาระอ �ง - ท�อย หมบานม�นคงปางแดงนอก ต.เชยงดาว อ.เชยงดาว จ.เชยงใหม

- มบตร 4 คน อาชพรบจางดานเกษตร - เกดประเทศพมา สถานะตอนน �เปนบคคลตางดาวเขาเมองโดยชอบดวยกฎหมาย แต

เดมอาศยอยบานนอแล ต.มอนปน อ.ฝาง จ.เชยงใหม ซ�งบานมอนปนกบประเทศพมาน �นก �นดวยถนนสายเดยว ฝ�งหน�งเปนเขตพมา อกฝ�งหน�งเปนเขตแดนไทย ชาวบานท �งสองฝ�งจงเดนขามถนนไปมาหาสกนเปนปกต

-ประมาณ 20 กวาปท�แลว ไดยายมาหางานทาท� อ.เชยงดาว เน�องจากคนในชมชนท�ไปทาอยกอนแลวบอกวารายไดสงกวา และงานรบจางกมากกวาท� อ.ฝาง ชวงแรกท�มาอยเชยงดาว ชาวบานสวนใหญมาเปนลกจางของนายสาม หรอนายสมบรณ ซ�งนายสามมท�พกใหแตมเง�อนไขวาทกคนท�ทางานและพกกบตน ตองนบถอศาสนาครสตเชนตน เน�องจากชาวดาระอ �งนบถอผเปนสวนใหญ

2. ขอมลท�วไปในการทางานดานคดปาไมท�ดน

-ตอมามเพ�อนท�เปนดาระอ �งเกบเงนจนสามารถซ �อท�ดนจากคนเมองท�มท�ดนอยในละแวกน �นได กชกชวนกนมาปลกบานอยรวมกนในกลมดาระอ �งดวยกน แตกไมมใครรวาท�ดนบรเวณน �นอยในเขตปาสงวนหรอไม และชาวบานกเขาใจวาเปนท�ดนของเอกชนเน�องจากซ �อมาโดยสจรต จนกระท�งชวงท�มชาวบานถกจบจงรวาอยในเขตปาสงวน และรตอนท�อยในเรอนจาแลว โดยพสดเรอนจาเปนคนแจงใหทราบวาชาวบานโดนขอหาบกรกปาสวน

-พ.ศ.2541 มเจาหนาท�รฐเขามาจบกมชาวบานปางแดง ในขอหาบกรกปา 56 ราย โดนจบชวงเวลาพลบค�าหลงจากท�ชาวบานเลกงาน

-พ.ศ.2547 มเจาหนาท�รฐเขามาจบกมชาวบานปางแดง ในขอหาบกรกปา 48 ราย โดยการจบกมคร �งน �มข �นชวงเชามด ขณะน �นชาวบานสวนใหญกาลงหลบ บางคนกเพ�งต�นมาหงขาว โดยเจาหนาท� ถามวาใครเปนเจาบานและถายรปเกบไว และบอกใหไปคยกนท�อาเภอเร�องท�ทางราชการจะแจกผาหมให แตเจาหนาท�กลบพาไปขงท�สถานตารวจ จากน �นกพาไปสงอยการและฟองตอศาลในวนดงกลาว ชาวบานท �ง 48 ราย ตดคกอย 48 วน ระหวางท�ตดคกน �นนกพฒนาเอกชน นกวชาการ ทนายความไดออกมาเคล�อนไหวเรยกรองขอความเปนธรรมใหชาวบาน ทาใหชาวบานไดรบการประกนตว จนนาไปสการส�งจาหนายคด เพ�อใหมการแกไขปญหาเร�องท�อยอาศยแกชาวบานใหเสรจส �นกอน

186

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมท�ดน กรณชาวบาน (NGOs)

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

จากน �นทาง พอช. กใหงบประมาณเพ�อนาไปสรางหมบานม�นคง โดยพอช.ใหงบมาบางสวนท�เปนอปกรณในการสรางบานคอเสา หลงคา สวนเงนซ �อท�ดนจากเอกชนเจาของท�น �นชาวบานหาเองโดยวธการตระเวนแสดงละครบอกเลาเร�องราวของชนเผาดาระอ �งซ�งไดรบการสนบสนนฝกซอมการแสดงโดยชมชนมะขามปอม จนกระท�งเม�อป 2552 หลงจากท�ชาวบานไดมท�อยอาศยเปนหลกแหลงม�นคงแลวศาลกไดอานคาพพากษา โดยศาลพพากษาวาชาวบานไมมเจตนาท�จะบกรกปาและใหรอการลงโทษไวสองป ชาวบานสวนใหญกพอใจกบคาพพากษาดงกลาว เพราะไมตองมาคอยกงวลหรอหวาดระแวงวาจะถกเจาหนาท�จบกมในลกษณะน �อกเม�อไหร แตบางสวนรสกวาคาพพากษาไมยตธรรมเพราะคดวาตวเองไมผดศาลนาจะยกฟองไปเลย

3. ขอมลเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน

ผลกระทบหลงจากการถกจบกม เน�องจากวาชาวบานปางแดงนอกถกจบกมสองคร �ง คอ ป 2541 คนท�ถกจบสวนใหญเปนผชายซ�งเปนหวหนาและเสาหลกของครอบครว ทาใหภรรยาตองด �นรนทางานมากข �นกวาเดมเพ�อหาเงนมาจนเจอครอบครว บางครอบครวกตองใหลกออกจากโรงเรยนเพ�อมาชวยกนทางานหาเงนเปนคาใชจายของครอบครว สวนการจบกมในป 2547 เน�องจากชาวบานเคยมประสบการณมากอนวาสวนใหญเจาหนาท�รฐจะจบแตผ ชาย ดงน �นคร �งน �เม�อรวาเจาหนาท�รฐเขามา ชาวบานจงใหผ ชายท�เปนหวหนาครอบครวหลบหนไปกอน จงทาใหผถกจบกมคร �งน �สวนใหญเปนผหญง

ขอเสนอแนะ เจาหนาท�ท�เก�ยวของทกฝาย เชน เจาหนาท�ฝายปกครอง เจาหนาท�ตารวจ อยการ ศาล

ตองลงมาดพ �นท�ท�เกดเหตจรง เพราะมฉะน �นจะมองภาพไมออกวาลกษณะท�เกดเหตน �นเปนอยางไร และท�สาคญตองดและศกษาวถชวตของชาวบานดวยเพ�อใหเกดความเขาใจวาทาไมชาวบานจงอาศยอยกบปา

อยากใหเจาหนาท� ท�จะจบกมชาวบานดเวลาและสถานการณดวย เพราะตอนท�เจาหนาท�มาเรยกเปนเวลาต 4 ต 5 ซ�งตนมองวาเปนการจบกมท�ไมเหมาะสม

ตองมการกนเขตพ �นท�ของชาวบานท �งท�อยอาศยและท�ดนทากนออกจากเขตปาใหชดเจน จากน �นถามการบกรกเพ�มกดาเนนคดไปตามกฎหมายอยางเดดขาดไปเลย

187

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมท�ดน กรณชาวบาน

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

1. ขอมลสวนตว

- นายสแกว ฟงฟ อาย 51 ป บานแพะใต ต.หนองลอง อ.เวยงหนองลอง จ.ลาพน -อาชพรบจาง,ทาสวน -ประวตศาสตรชมชน : ชาวบานบานแพะใตยายมาจาก ม.2 ต.หนองลอง ไดประมาณ 80 ป

แตเดมท0บรเวณน 1เปนปาแพะ เปนทงเล 1ยงสตว ตอมา ป 2538 ชาวบานแพะใตเหน ชาวบานบานดง เขาไปแผวถางท0รกรางใกลกบบานแพะ

ใต วนท0 5 เมษายน 2540 ชาวบานจงชวนกนเขาไปจบจองบาง เน0องจากชาวบานเหนวาท0บรเวณน 1นแตเดมเปนท0สาธารณะแตกลบมกลมนายทนมาออกโฉนดทบท0 สวนใหญผ ท0ออกไปในชวงแรกเปนผสงอายในชมชนไดรวมเงนกนจางรถไถใหชวยปรบท0เพ0อใหสามารถใชประโยชนได

2. ขอมลเก�ยวกบคดปาไมและท�ดน

ตอมาวนท0 13 พฤษภาคม 2540 นายทนท0อางวาเปนเจาของท0ไดเขามาทาการสอบเขตรงวดพ 1นท0 ชาวบานจงรวมตวกนไปคดคาน ชาวบานจงถกแจงขอหาจนนามาสการจบกมและดานนคด เฉพาะนายสแกว ฟงฟ คนเดยวโดนฟองท 1งส 1น 43 คด คดถงท0สดแลว 41 คด ศาลยกฟอง 40 คด โดยใหเหตผลวาฟองโจทกเปนฟองซ 1ากบคดแรก อกคดศาลลงโทษจาคก 1 ป ปรบ 4,000 บาท โทษจาคกใหรอลงอาญา 2 ป สวนอก 2 คดท0เหลอศาลพพากษาใหจาคกคดละ 1 ป แตตอนน 1ยงอยในช 1นอทธรณ 1 คด และศาลฎกา อก 1 คด ปจจบนกาลงรอฟงผลคาพพากษาอย จากคาพพากษาท 1ง 43 คด ตนยงมองวาไมเปนธรรมเพราะหลกฐานบางอยางท0สาคญของชาวบานศาลไมไดนามาพจารณา เชน เอกสารท0แสดงใหเหนวาท0ดนท0นายทนออกโฉนดไปน 1นเปนท0ดนท0ทางรฐจดสรรแกเกษตรกร และนายทนอางวาซ 1อจากชาวบานช0อนายควน เม0อ 5 ปท0แลว แตความจรงคอนายควน ตายไป 10 กวาปแลว ศาลมองแตวานายทนมเอกสารสทธEในท0เปนการรบรองสทธEของนายทน โดยไมพจารณาเอกสารท0ชาวบานนามาเสนอ และศาลกนาจะต 1งขอสงเกตดวยวาการท0ชาวบานเปนรอย ๆ ออกมายดท0ดนมนเปนปรากฏการณท0ไมธรรมดาของสงคมไทยเลย ศาลนาจะลงมาสบขอเทจจรงใหมากกวาน 1 จากการท0ชาวบานในชมชนโดนฟองมากข 1น ชาวบานจงทาหนงสอขอความชวยเหลอไปยงสภาทนายความ จากน 1นทางสภาฯ กต 1งทมทนายความเพ0อใหความชวยเหลอชาวบาน ระหวางท0มการดาเนนคดชาวบานกไดรวมกลมกนเรยกรองใหมการตรวจสอบการออกโฉนดท0ดนท0มชอบดวยกฎหมายของนายทน จนป 2542 กเขารวมกบเครอขายเกษตรกรภาคเหนอผลกดน พรบ.ปาชมชนเพ0อใหชาวบานมสวนรวมในการดแลจดการปาของตนเอง ไมใชใหรฐคอยกากบฝายเดยว แตการ

188

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมท�ดน กรณชาวบาน

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ดาเนนการกมอปสรรคมาโดยตลอด เน0องจากเจาหนาท0รฐท0เก0ยวของยงไมมความเขาใจพ 1นฐานปญหาของชาวบาน เม0อราง พรบ.ปาชมชนตกไป จงมการถอดสรปบทเรยนของคนทางานรวมกนจนนามาสแนวคดการทาโฉนดชมชน เพราะท0ผานมาชาวบานกส ในเชงสทธEของแตบคคล พอแตละคนไดรบเอกสารสทธEมาแลวกเอาไปขายตอ จงทาใหท0ดนหลดมอกลบไปอยกบนายทนเชนเดม ทาใหปญหายงคงวนเวยนอยอยางน 1 ชาวบานสวนใหญกยงไมมความรความเขาใจเก0ยวปญหาท0ดนของตน บางคนกรแตกไมออกมาชวยกนเรยกรองและดวยความไมเขาใจกนกเปนปญหาภายในชมชนเอง คอบางสวนเหนดวยกบการท0ชาวบานออกมายดท0ดนท0เหนวานายทนออกโฉนดโดยมชอบ แตสวนหน0งกเปนบรวารนายทน คอยหาผลประโยชนและแจงขาวนายทน ทาใหชาวบานโดนจบกนมากข 1นๆ จากการประเมนแลวชาวบานท0มความเขาใจปญหาของตนเองดนาจะมประมาณ 20%

มมมองตอกระบวนการยตธรรมท0ผานมา ถาเปนนายทนใหญตารวจจะไมกลาเขามายงดวยเพราะเกรงกลวอทธพลนายทน ในทางกลบกนกกลวจะมปญหากบชาวบานดวย ดงน 1นคดท0ผานมามกจะเปนนายทนฟองเอง จะมกแตตอนพนกงานอยการส0งใหสอบขอเทจจรงเพ0มเตม แตกดท0นายทนฟองเอง เพราะถาใหอยการฟองใหกจะเจออยการท0เขยนสานวนเกงๆ ศาลกเช0อแตอยการเพราะเปนเจาหนาท0ของรฐดวยกนเอง เช0อวาอยการไมมสวนไดเสย ซ0งมนกจรง แตอยการไมมขอมลเพยงพอ ไมเคยไปดพ 1นท0เกดเหตจรง

ขอเสนอแนะ ไมอยากใหผพพากษาน0งอยบลลงก ศาลตองลงมาดพ 1นท0จรงๆ จะมาเปนทางการหรอแอบ

มากได แตศาลตองมาเหนของจรง ไมง 1นศาลกนกภาพไปอกอยางไมตรงกบความเปนจรง แตกไมใชดทกคด ใหดคดท0คกรณขอใหไปด หรอศาลเหนวามเหตนาสงสย ท0สาคญศาลกนเงนภาษจากประชาชนกตองทมเททางานรบใชทาประโยชนแกประชาชนใหสมกบท0ประชาชนเสยภาษให

ในช 1นตารวจ เคยมชาวบานแจงวามนายทนบกรกปา แตตารวจกไมดาเนนคด สดทายพอโดนชาวบานกดดน ตารวจกบอกวานายทนเขามเอกสารสทธEท0ถกตองตามกฎหมายแลว ตารวจกไมไดตรวจสอบใหละเอยด ไมมการเรยกนายทนมาสอบปากคา ตองใหชาวบานซ0งเสยภาษใหตารวจเปนผ ดาเนนการแสวงหาขอเทจจรงพยานหลกฐานมาให ในทางกลบกนเม0อมนายทนมาแจงความวามชาวบานบกรกท0ดน เจาหนาท0ตารวจกรบไปจบทนทและรบสงฟองเลย ทาใหชาวบานรสกวาตารวจไมมความเปนธรรม

189

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมท�ดน กรณชาวบาน

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

ยงเช0อวากระบวนการยตธรรมของไทยยงสามารถใหความยตธรรมแกสงคมได แตนอยมาก เชนชาวบานตดไมมาซอมแซมบานถกจบกมดาเนนคด แตนายทนตดไมขนออกมาเปน ลารถบรรทก รถพวง กลบไมมการดาเนนคดดวย จงอยากขอวงวอนตอผ ท0มอานาจหนาท0ตองไตรตรองขอเทจจรงใหรอบคอบกอนท0จะมคาส0งฟองหรอตดสนใจบางอยางท0สงผลตอชวตของคนคนหน0ง

190

แบบสอบถามปญหาในวธพจารณาคดปาไมท�ดน กรณชาวบาน

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

1. ขอมลสวนตว

-ช�อผถกสมภาษณ นายจอน โอโดเชา (พะต�จอน) อาย 65 ป -อาชพ ทาไร ทานา ทาสวน เปนวทยากรในประเดนการจดการปาโดยชมชน -ท�อย บานหนองเตา ม.4 ต.แมวน อ.แมวาง จ.เชยงใหม -ประวตศาสตรชมชนบานหนองเต บานหนองเตากอต 4งมาแลวประมาณ 300 กวาป แตเดมเปนชมชนของชาวละวา หรอล9วะ ตอมาชาวละวากอพยพจากไป จากน 4นกมชาวกะเหร�ยงจากท�ตางๆ เชน ชาวบานท�อยในตวเมองแมวาง ชาวบานจาก อ.สะเมง อ.จอมทอง อ.แมสะเรยง เขามาอยแทน เน�องจากบรเวณบานหนองเตามภมประเทศท�อดมสมบรณเหมาะแกการทาไร ทาสวน อกท 4งยงมท�ราบซ�งเหมาะแกการทานา ในสวนของครอบครวพะต�จอนน 4นมาต 4งรกรากท�บานหนองเตามาแลว 7 ช�วอายคน บานหนองเตามพ 4นท�รวมท 4งหมดประมาณ 8,000 กวาไร รวมท 4งท�ชาวบานและท�ชมชน

2. ขอมลท�วไปในการทางานดานคดปาไมท�ดน

แตเดมท�นา ท�สวน มเอกสารสทธBคอ สค.1 และบางสวนม ภบท.5 ตอมาประมาณป พ.ศ.2500 ทางราชการกเรยกเกบเอกสารสทธBคน เน�องจากบรเวณบานหนองเตาน 4นเปนสายแรดบก ทางราชการจงอยากใหสมปทานแกเอกชน จงมการประกาศใหท�บรเวณน 4นเปนเขตปาสงวนแหงชาต ชาวบานกตอตาน โดยมการเจรจา คยกนกบเจาหนาท�รฐท�อาเภอตลอด กระท�งไดเดนทางไปย�นหนงสอใหจอมพลถนอม กตตขจร เม�อป พ.ศ.2516 จงทาใหโครงการดงกลาวถกระงบไป แตการประกาศเขตอทยานกยงคงดาเนนตอไป และสดทายท�บรเวณน 4นกกลายเปนท�เขตปาสงวนแหงชาตไป ตอมาปพ.ศ.2535 ทางราชการกมโครงการประกาศท�บรเวณบานหนองเตาใหเปนเขตอทยานแหงชาต ชาวบานกคดคานมาโดยตลอด จนกระท�งปพ.ศ.2537 ชาวบานจงชมนมและเดนประทวงเพ�อเรยกรองใหมการยกเลกประกาศดงกลาว และสดทายชาวบานกเรยกรองไดสาเรจ แตบานหนองเตาแมวาจะไมอยในเขตอทยานแหงชาต แตกอยในเขตปาสงวนอยด แตชาวบานกรสกวาอยในเขตปากยงดกวาอยในเขตอทยาน เน�องจากเขตอทยานมการบงคบใชกฎหมายท�เขมงวดมากกวา เร�อง ปญหาท�ดนและคดความชาวบานท�รและเขาถงปญหาของชมชนมประมาณ 20% ท�ผานมาชาวบานในชมชนถกดาเนนคดในขอหาบกรกปาหน�งราย ในขณะน 4นชาวบานกอางเอาสทธตามรฐธรรมนญปพ.ศ.2540 เปนขอตอสหลก สดทายศาลกมคาพพากษาใหลงโทษจาเลย โดยจาคก 1 ป

191

จารณาคดปาไมท�ดน กรณชาวบาน

โครงการนตธรรมส�งแวดลอม (EnLAW)

จากคาพพากษาดงกลาวชาวบานกเหนวาตนยงไมไดรบความยตธรรม แตกไมสามารถทาอะไรได ตอมาจงมการรวมกลมเพ�อผลกดนพรบ.ปาชมชนเพ�อใหรฐรบรองสทธการดแลจดการปาโดยชมชน หรอใหชมชนมสวนรวม ขอเสนอ -ตองแกกฎหมายลกใหสอดคลองกบรฐธรรมนญ เพราะปจจบนการท�ไมมกฎหมายลกท�สอดคลองกบสภาพสงคมยงไมม ท 4งๆท�รฐธรรมกไดกาหนดกรอบเอาไวแลว จงทาใหการแกไขตดขดมาโดยตลอด

-เม�อเกดคดข 4นศาลตองดประวตศาสตรชมชน ต 4งแตอดต วามความเปนมาอยางไร มวถชวตท�เก 4อกลกนระหวางส�งแวดลอมและชมชนอยางไร ซ�งตองดเปนรายกรณๆไป โดยยอนดต 4งแตอดต ปจจบน และมองเลยไปถงอนาคตดวย -ตองใหผ ท�เก�ยวของมาเดนดสถานท�เกดเหตจรงเพ�อนาไปประกอบการพจารณาตดสน โดยเฉพาะศาลตองมการเดนเผชญสบ

192แบบสอบถามปญหาในวธพ

ภาคผนวก 2 บนทกการประชมเวทนาเสนอรางรายงาน

การวจยโครงการการพสจนสทธในคดปาไม

และท�ดน วนท� 21 พฤษภาคม 2554

เวทนาเสนอ รางรายงานการวจย โครงการพสจนในคดปาไมและท!ดน วนท! 21 พฤษภาคม 2554

หองประชม มลนธอาสาสมครเพ!อสงคม(มอส.) คณสรชย ตรงงาม : กลาววตถประสงคของงานวจย งานวจยช �นน �เปนงานวจยยอยท!มาสนบสนนงานวจยหลกเร!องการพฒนากฎหมายวธพจารณาคดส!งแวดลอม ของคณสนทรยา เหมอนพะวงศ

วตถประสงค 1. เพ!อศกษาใหทราบถงหลกเกณฑ รปแบบ วธการและปญหาขอขดของในระบบคนหาความ

จรงในการพจารณาคดท!ดนและปาไมในปจจบน 2. เพ!อปฏรประบบการคนหาความจรงในคดท!ดนและปาไม ท �งในสวนของการพฒนา

บทบาทของศาลในการไตสวนคดในเชงรก การพฒนาการใชมาตรการคมครองช!วคราวในคด รวมถง การพฒนาระบบการสบพยาน การเดนเผชญสบ การทางานรวมกบผ เช!ยวชาญในลกษณะ ตางๆ งานวจยมสองสวนท!แยกกนอยบาง หน!งสวนของทานสเนต เปนเร!องของการ review ขอมลและทาความเหน สวนท!สอง เปนของโครงการนตธรรมส!งแวดลอม โดยมาจากการสมภาษณทนายความ นกพฒนาเอกชนท!ทางานเร!องปาไมท!ดนและแกนนาชาวบานท!เก!ยวของกบคดปาไมและท!ดน ไมไดมการไปสอบถามสวนราชการ คอ ทาในสวนของภาคประชาชนเปนหลก สมภาษณ 23 ทาน วงน �เปนการคยกนคร �งแรก ซ!งงานวจยน �ยงไมมความสมบรณอยางเพยงพอ จงทาใหวงน �เปนวงท!กระชบ เพ!อใหมการแลกเปล!ยน ใหผ วจยไปจดสมมนาวงใหญอกคร �งตอไป สมตรชย หตถสาร : นาเสนอโครงการ

การทางานของทมวจย เร!องการหาความหมายของคาวา “การพสจนสทธในท!ดนและปาไม” “สทธ” ในงานวจยน � ใหความหมายอยางกวางขวางอยางไร ต �งสมมตฐานไวอยางไร เพ!อใชเปนกรอบคด กรอบคาถามในการสมภาษณ ทนาย ชาวบาน และองคกรพฒนาเอกชน ท!ทางานเก!ยวกบคดท!ดนและปาไม

“สทธ” ท!เรามอง ไมไดมองเปนเร!องกรรมสทธG หรอสทธครอบครองตามกฎหมายปาไมหรอกฎหมายท!ดนท!เปนอย แตมองในเชงโครงสรางการจดการปาไมและท!ดนของประเทศไทย เพ!อนามาทบทวน หรอ review กระบวนการพจารณาในศาล ซ!งเราเช!อวา สงคมไทยเขาใจเร!องน �พอสมควรอยแลว

เราไดสงเคราะหจากงานศกษาของคณะกรรมสทธมนษยชน ซ!งไดศกษาเร!องเหลาน �ผานการตรวจสอบกรณท!มการละเมดสทธหรอกรณท!มการรองเรยนมายงคณะกรรมการสทธฯ มา

194

อยางละเอยดพอสมควร ต �งแตคณะกรรมการสทธฯ ชดของคณสน ไชยรส ท!ไดวเคราะหโครงการการจดการท!ดนและปาท �งหมด และหลงสดเปนขอเสนอของคณะกรรมการปฎรป ซ!งเสนอเร!องการแกไขปญหาเชงโครงสรางการจดการท!ดนในประเทศไทย ฉะน �นฐานคดตรงน � เรามองกวางกวากฎหมายปกต เพราะปจจบนความขดแยงในการจดการท!ดนไมใชการแยงชงกรรมสทธG แยงชงการครอบครองท!ดนตามกฎหมายปกต แตเปนการแยงชงการใชทรพยากรท!ดนและปา ซ!งเปนปญหาท!ปรากฏในสงคมไทยปจจบน

น!จงเปนความพยายามของทมวจยชดน � ท!สมภาษณคนทางานท �ง ทนายความ NGOs หรอชาวบานท!ประสบปญหาเหลาน �อย โดยการเจาะเฉพาะกระบวนการยตธรรม ซ!งแมจะไมใชตวปญหาโดยตรงแตกเปนสวนท!เขามาแกไขปญหาตรงน �ดวย น!กเปนชดคดของทมวจยในการทางานช �นน � เปนปญหาพ �นฐานท!เราพยายามเขาไปคนวาสดทายแลว ตวปญหาเหลาน � เม!อไปผานการกรองในกระบวนการยตธรรม คอ เคร!องมอในการพสจนสทธตรงน � ท!จะขยายพ �นท!ใหชาวบานหรอประชาชนพสจนสทธในการใชทรพยากรในกระบวนการยตธรรม

เม!อกาหนดกรอบ และคดคาถามแลว จากน �นลงไปสมภาษณ โดยการเลอกคนไป โดยเราเลอกกรณท!มความชดเจน ในเร!องปญหาการเขาถงกระบวนการยตธรรม โดยผานตวทนายความท!ทาคดน �น ๆ รวมท �งชาวบานและNGOs ท!เก!ยวของ เพ!อไปตอบโจทยเร!องสทธท!เราตความมาแตตนวาสทธน �นเราควรขยายความขนาดไหน

หลงจากสมภาษณแลว เรากไดมาประมวล ผมจะขามเน �อหาการวเคราะหไป เพราะมรายละเอยดคอนขางมาก แตก ม ขอมลในเชงสถตในการวเคราะหปญหาตรงน � เพราะ คณะกรรมการสทธมนษยชนทาเร!องน �คอนขางเยอะ

ผมจะขามมาท!บทท! 2 คอหลงจากท!สมภาษณ เราพบวามประเดนสาคญท!เปนภาพสะทอนของปญหา ประมาณ 5 เร!อง

1. คาใชจาย เปนตนทนของการเขาถงกระบวนการยตธรรม ผานมมมองท �ง 3 สวน คอ

ชาวบาน NGOs และทนายความ ซ!งสะทอนมาคลาย ๆ กน โดยเฉพาะคดอาญา ตนทนในการเขาถงกระบวนการยตธรรมคอนขางสง โดยเฉพาะชาวบานท!มฐานะยากจน ตวอยางกรณการประกนตวจะเปนอปสรรคใหญ หลายคดชาวบานยอมรบสารภาพไปต �งแตตน เน!องจากไมมเงนประกนตว คอ ถาถกขงไปเร!อย ๆ จะทาใหเกดปญหามากมายตอชาวบาน เลยยอมตดคกส �น ๆ

2. การพสจนเบ �องตนกอนเขาสกระบวนการยตธรรม ในเร!องขอมล หรอพยานหลกฐาน เชน การตอส เร!องสทธในท!ดน อยางสทธในท!ดนสาธารณะกด หรอเขตปาไมท!ประกาศทบท!ชาวบานกด การหาขอมลเหลาน �จากราชการเปนเร!องยากมาก โดยมมมองของทนายความสะทอนออกมาวา การเขาถงขอมลท!อยในมอราชการเปนเร!องลาบาก แมมพระราชบญญตขอมลขาวสาร

195

ของทางราชการ พ.ศ.2540 แตกมข �นตอนซบซอนและใชเวลานาน เม!อฟองคดไปแลวจะใชข �นตอนตามพระราชบญญตขอมลขาวสารกเปนเร!องยาก

3. ความไมรไมเขาใจของชาวบาน เร!องสทธในท!ดนทกประเภท อยางท!ดนในเขตปา ท!ดนสาธารณะ หรอท!ดนเอกชน หรอแมแตท!ดนตามประมวลกฎหมายท!ดนกตาม ความซบซอนของทางราชการ กเปนสวนหน!งท!ทาใหชาวบานเขาไมถง หรอเง!อนไขท!ตองทากอนการโตแยงสทธ ชาวบานกไมร อยางสมภาษณทนาย กบอกวา บางทกวาจะถงมอทนายกสายเกนไปแลว กระบวนการในการโตแยงสทธตาง ๆ เชน การออกหนงสอสาคญท!หลวง ไมสามารถโตแยงสทธไดทนในเวลา การสรางองคความรในดานน �มนอย ชาวบานไมรในสทธของตวเองเทาท!ควร

4. ทศนคต ท!ใสเขามาไมใชภาพสะทอนจากการสมภาษณ แตเปนการสงเคราะหจากตวสมภาษณวา เขาสะทอนกระบวนการของศาลในเร!องปาไมท!ดนอยางไร คอ พดงายๆวา เราเหนวา การใชสทธในการใชทรพยากร มนถกมองในกระบวนการยตธรรมวาเหมอนอาชญากร ซ!งมนไมใช เรากจงพยายามยกทฤษฎตวหน!งข �นมาอธบายประกอบใหเหนวา การใชสทธในการใชทรพยากร มนไมใชอาชญากรรม ซ!งการวนจฉยคด หรอการตดสนคดของศาลน � ถามองในมมน �มากข �น อาจจะมผลในการวนจฉยคดหรอหาทางออกในการแกปญหามากกวาจบชาวบานเขาคก เพราะในระยะหลง ๆ การลงโทษของศาลในคดประเภทน � รนแรงข �น อยางคดปาไมท!ดนหรอแมแตคดโลกรอน คดเรยกคาเสยหายทางส!งแวดลอมเชนน � มนสะทอนการลงโทษท!รนแรงผานเน �อหาในคาพพากษา ทรพยากรปาไมและท!ดนเปนทรพยากรของชาต การท!จาเลยหรอชาวบานเขาไปในท!ดน ดเปนอาชญากรรมอยางหน!ง

อยางคดท!ผมไปทา เปนชาวกะเหร!ยงท!ทากนในท!ดนของตวเองมายาวนาน ปรากฏวาเขาไมรภาษา สดทายเขารบสารภาพ ศาลลงโทษโดยไมรอลงอาญา แลวกรณอยางน �มมาก ชวงหลง ๆ น �ศาลมกจะลงโทษโดยไมรอลงอาญา น! กสะทอนออกมาจากคนทางานปาไมและท!ดนพอสมควร เรากพยายามเจาะใหเหนวา มนหมายถงการมองทฤษฎในทางกฎหมายอยางไร

5. รายละเอยดในวธพจารณาท!จะเขาไปสกระบวนการยตธรรม ซ!งสะทอนออกมาจากการสมภาษณทนายความ

5.1 อานาจศาล มความไมชดเจนระหวางศาลยตธรรมและศาลปกครองซ!งเปนปญหามาตลอด และตอนน �กเขาใจวาเปนปญหาอย วากรณสทธในท!ดนและปาไม มนควรอยในอานาจของศาลปกครองหรอศาลยตธรรม อยางเชน คดเก!ยวของกบการทางานของเจาหนาท!รฐในการประกาศเขตปากด การประกาศท!สาธารณะกด

5.2 อานาจฟอง ตวอยางเชน คดท!ศาลจงหวดกบนทรบร คอชาวบานไปฟองเพ!อจะเพกถอนเอกสทธGท!ดนท!ออกในท!สาธารณะ โดยฟองหนวยงานท!ไมดแล ละเลย ไมทาตามหนาท! ไปฟองศาลปกครอง ศาลปกครองบอกวาไมใชอานาจของศาลปกครอง โอนไป

196

ศาลยตธรรม คอ ศาลจงหวดกบนทรบร ศาลใชเวลาพจารณาคด 6 ป ปรากฎวายกฟอง เพราะเหตชาวบานไมมอานาจฟอง โดยในคาพพากษา ออกมาส �น ๆ วาชาวบานไมใชเจาของ ดงน �นจงไมใชผ เสยหายในทางนตนย อนเปนตวอยางท!ทาใหเหนความไมชดเจนคดหน!ง ซ!งเช!อวามอกหลายคดท!มลกษณะอยางน � มนทาใหเกดความลาชาในการพจารณาคดและทาใหเกดตนทนมากมายในการเขาถงกระบวนการยตธรรม

5.3 ภาระการพสจน กรณโตแยงเก!ยวกบสทธในท!ดนปาไมกบหนวยงานรฐ เราคดวา ไมควรใหภาระการพสจนตกอยกบชาวบาน เพราะ อานาจและขอมลมนมความไมเทากน ซ!งจากการสมภาษณ พบวาควรเปนภาระการพสจนของศาล หรอรวมกนท �งสองฝายในการพสจน ปญหาในคดปาไมและท!ดน คอ เม!อชาวบานส วาตวเองมสทธในท!ดน ภาระการพสจนกตองมาตกกบชาวบานและเปนเร!องยากลาบากในการพสจนเร!องน �กบศาล เพราะโดยสวนใหญ เอกสารจากทางราชการกจะมน �าหนกมากกวา

5.4 การรบฟงและช!งนาหนกพยานหลกฐาน ศาลจะฟงเอกสารของราชการเปนหลก เชน ชาวบานสวามสทธอยมากอน การพสจนหกลางหลกฐานของทางราชการยากมาก และศาลกจะไมฟง โดยใหน �าหนกกบหลกฐานของทางราชการมากกวา

5.5 คดปาไมท!ดน มกถกสรปวาการกระทาของชาวบานผด และสะทอนออกมาวาใหชาวบานรบสารภาพ ถาสะทอนออกมาจากมมท �งทนาย NGOs และตวชาวบานเอง กจะรสกวาเหมอนถกตดสนไปแลว ทาใหชาวบานไมมโอกาสเขาสการพสจน คอผมเขาใจวาการรบสารภาพ การบรรเทาโทษถอเปนเร!องปกตท!ศาลจะใชอยแลว แตส!งหน!งท!ไมม คอ การอธบายวา ถารบสารภาพแลว พพากษาแลว ตองออกจากท!ดนตรงน �น จะมาใชเปนท!ทากนอกไมได สวนตรงน �ศาลจะไมอธบาย

5.6 พยานผ เช!ยวชาญ เหนรวมกนวาปญหาท!ดนและปาไม มปญหาเชงเทคนคอยพอสมควร ไมวาจะเปนเร!องแนวเขต เร!องการทาประโยชน การอานภาพถายทางอากาศ การรงวด ซ!งตองหาพยานผ เช!ยวชาญมา สวนใหญเปนพยานจากหนวยงานราชการ ทาใหการเขาถงในแงพยานผ เช!ยวชาญกเปนปญหาดวย

5.7 คาใชจายในการตรวจสอบ โดยเฉพาะการรงวดท!ดน คอ ปรากฏวา ท!ผานมา เม!อชาวบานไปฟองตอส เอาท!สาธารณะคนมา แลวตองไปตรวจสอบรงวดท!ดน ปรากฏวา คาใชจายตกท!ชาวบานในการจางชางรงวดท!เพ!อใหท!ดนสาธารณะกลบมาเปนของชมชน ซ!งคอนขางสง อยางบางท!มการรงวดท!ดนรฐเปนรอยไร คาใชจายสงพอควร

197

ขอเสนอแนะจากการสมภาษณ 1. ใชระบบไตสวนในคดแพง

กระบวนการพจารณาของศาลควรใชระบบไตสวนและยดโยงกบวถชวตของชาวบาน โดยนาการใชประโยชนในพ �นท!มาประกอบในการตดสนคด และเพ!อพสจนความจรง ไมควรใชระบบกลาวหาและผลกภาระการพสจนใหตกแกประชาชน หรอกรณขอพพาทเก!ยวกบท!ดนของรฐ หรอฟองเพกถอนเอกสารสทธGในท!สาธารณะ ควรตองอยในอานาจศาลปกครอง ซ!งจะชวยใหเขาถงขอมลเอกสารของรฐไดมากข �น และลดภาระเร!องคาธรรมเนยมศาล

2. ตองมผเช!ยวชาญในการพจารณาคดโดยเฉพาะ

การพจารณาคดไมวาศาลใดกแลวแต ควรมผ เช!ยวชาญเฉพาะคดประเภทน � เชน ผ เช!ยวชาญเร!องการอานแผนท! เน!องจากเปนพยานหลกฐานสาคญท!สามารถช �ขาดคดได และผ เช!ยวชาญตองเปนกลาง

3. ศาลตองเผชญสบเพ!อใหเหนพ =นท!จรง

ศาลควรเดนเผชญสบเพ!อตรวจสอบท!ต �งท!ดนพพาทและสภาพการใชประโยชน ควรนาข �นตอนการลงพ �นท!เดนเผชญสบเพ!อเกบขอมลในพ �นท!พพาทมาใชใหมากข �น โดยไมตองรอใหคความรองขอ และควรมการแกไขกฎหมาย หรอคาแนะนาของประธานศาลฎกากาหนดใหคดปาไมท!ดน ตองมการเดนเผชญสบเพ!อใหเหนสภาพพ �นท!ความเปนจรง

4. ปรบปรงระเบยบ/ข =นตอนในการดาเนนคด

ควรปรบปรงระเบยบเก!ยวกบการประกนตวใหชาวบานมโอกาสไดรบการประกนตวมากข �น เชน การใหบคคลหรอชมชนสามารถเปนผ รบรอง โดยไมจาเปนตองเปนบคคลท!มตาแหนงสงๆ และไมตองเปนญาต ตองแกไขเร!องการประกนตวใหงายข �น ไมเรยกหลกประกนสงเกนไป เปนขอเสนอยอยออกมา

5. การทาความเขาใจบรบทอ!นของสงคม นอกจากกฎหมาย

อยากใหผพพากษาเขาใจมากกวาตวบทกฎหมาย ขอเสนอแนะเพ!มเตมจากทมวจย 1. ขอเทจจรงท!เก!ยวกบสทธชมชนในการจดการและใชประโยชนจากทรพยากรและปาไม อนเปนขออางในการตอส ในคดอาญาน �น ควรถกรวบรวม สบสวนและสอบสวนต �งแตช �นเจาพนกงานสอบสวน เพ!อใหปรากฏอยในสานวนการสอบสวนต �งแตตน เพ!อใหเปนประโยชนแกอยการและศาล เชน ประวตชมชน ลกษณะของการดารงชวต หรอการใชประโยชนจากทรพยากรของชมชน เปนตน ซ!งพนกงานสอบสวนมอานาจในการเรยกเอกสารมาอยแลว

198

2.การตความความเปนผ เสยหายในการฟองคดแพง นาจะตความขยายออกไปถงสทธของบคคลและชมชนตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา 66 และมาตรา 67 3.กรณประชาชนมขอพพาทเก!ยวกบสทธในการใชประโยชนในท!ดนของรฐทกประเภท ตองอยในอานาจศาลปกครอง เพราะความเทาเทยมในการพสจนมนตางกน 4.คดสทธในท!ดนและปาไม ศาลตองเปดโอกาสใหคความนาสบถงการจดการและการใชประโยชนของชมชนประกอบการพจารณา อนน �เพ!มเตมจากขอหน!ง ในสวนของการทางานของพนกงานสอบสวน 5.ศาลทกศาลตองมการจดทาบญชผ เช!ยวชาญใหครอบคลมในการพสจนสทธในปาไมและท!ดน เพ!อใหไดขอเทจจรงท!จาเปนตอการวนจฉยคด 6.ศาลควรเปนผ ออกคาใชจายในการพสจนขอเทจจรงในคด ท!เปนการฟองเพ!อปกปองทรพยากรและสาธารณะสมบตของแผนดน คณลกคณา พบรมเยน นกวชาการอสระดานปาไมและท!ดน : วทยากรผใหความเหน

เม!อพจารณาช!อโครงการพสจนสทธในคดปาไมและท!ดน คอวามนเปนเร!องท!ดนในเขตปาหรอถาจะศกษาในท!ดนของรฐหรอท!สาธารณะดวยกควรจะลงไปใหชดเลย แลวท!สาคญถาดในเร!องของการพสจนสทธท!ดนในเขตปา ถาพดในภาพรวมสงตนฉบบใหนกกฎหมายคณแยเลยเพราะวามนขาดการสมภาษณในมมมองของศาลแลวของอะไรอกหลายอยาง แตเม!อคยกบเจาหนาท! เจาหนาท!บอกวาโครงการน �เปนโครงการเลกของ ดร.สนทรยา เหมอนพะวงศ อกทหน!ง แตจรงๆ แลวเราสามารถปรบหวขอการวจยไดวา เปนมมมองของภาคประชาชนท!จะตองตอสคดในศาลวามนเกดปญหาอยางไรบางมนกจะเกดความชดข �น เพ!อวาขอเสนอของเรา ศาลเหนดวยหรอไมเหนดวยกคงเปนเร!องขององคกร ซ!งบทสรปองคกรใหญกเปนผ เสนอไป ถาหวขอมนกลบมาตรงน �กจะเกดความชดเจน

ปญหาอนนง ตวอยางคดปางแดง ซ!งเปนคดท!คณสมตรชย หตถสาร รบผดชอบ คอเราพบปญหาเยอะวามนเกดจากศาล เขาใหกระบวนการทางนโยบายแกปญหากนกอน พอเสรจแลวศาลถงมาบอกวาใหรอการลงโทษ ซ!งในมมมองของชาวบานเองมนเปนธรรม เพราะตวเขาเองเขากไมรสกวาเขาเจตนาเขาไปบกรกหรอไปทารายอยางน �น ซ!งจรงๆแลวถาถอดบทเรยนจากตรงน �มามนจะชดข �น ตวอยางตรงน �มนจะมความชดเจนมากย!งข �น หรอตวอยางคดแมอมกมนกมความชดเจนตรงท!คณสมตรชย ไปเชญอาจารยจากมหาวทยาลยเชยงใหมมาเปนพยานและทายงไงใหศาลไดรบฟงพยานหลกฐานผ เช!ยวชาญส!งเหลาน �เปนตวอยางท!ด

ในเร!องของสทธในท!ดนในคาพพากษาของศาลปกครองและศาลยตธรรม เขายอมรบวาท!ดนในเขตปามนมสทธการใชประโยชนอยและกสทธในการทากน แลวเร!องในคดกรรมสทธGใน

199

ท!ดนมคดประมาณ ป 2546-2548 เขาพสจนทนทวาถาเปนการปลกบานกบท!นา ท!สวนหรอวาบานกรรมสทธG หรอวาการครอบครองอยกอนใชประมวลกฎหมายท!ดนกมสทธG ปญหากคอการพสจนเทาน �นเอง ซ!งส!งเหลาน �ถาเปนมมมองของภาคประชาชน กส!ออออกมาเลยวาเวลาทาแลวประสบปญหาอะไรบาง แลวผลออกมาแลวชาวบานกบหนวยราชการมความพอใจท �งสองฝายหรอไม ตรงน �มนจะเกดความชดเจนเปนขอเสนอในภาคประชาชนเขาไป หมายถงวาในมมมองของผ เสยหายใหมนปรากฎชดออกมาในงานวจย คณสนทรยา เหมอนพะวงศ : วทยากรผใหความเหน

ท!มาของโครงการ เน!องจากเหนวาคดส!งแวดลอมเปนคดท! สาคญ จงอยากใหมวธพจารณาพเศษเพ!มข �นมา พเศษในท!น �ไมจาเปนตองแกกฎหมาย แตทายงไงใหมการทางานในเชงรกมากข �น เวนแตกฎหมายท!มอยมนไปไมถงกอาจตองมกฎหมายพเศษในเร!อง หรอถาตองถงข �นแกโครงสรางคนทางาน องคคณะ หรอผพพากษากคดไปถงวา เรามศาลพเศษไดไหม น!เปนคาถามจากงานวจยคร �งกอน กเลยต �งโครงการน �ข �นมา ซ!งมลนธสาธารณสขแหงชาตกนาจะเปนเจาภาพมากกวา กชวยกนคดวาถาทาวจยจะมเร!องอะไรบาง ถาแยกกจะมเร!องมลพษจากโรงงานอตสาหกรรมและเร!องทรพยากร ในสวนของทรพยากร ปญหาเร!องปาไมท!ดนดเปนปญหาท!คลาสสคท!สด รวมท �งมนโยงกบความเปนธรรมของคนสวนใหญ จงเลอกทาเร!องน � ทน �โครงการยอยอนน � จรง ๆ มนมงานมากมายท!เปนงานพ �นฐานอยแลว อยางเชนงานของพ!สน ไชยรส หรออาจารยกตตศกดG ปรกต หรอท!คณพงษทพย สาราญจตต ทาอย ตอนน �มนมงานเชงขอเทจจรงคอนขางเยอะ ทน �งานของคณสมตรชย หตถสารและทม เราอยากใหเปนงานท!สกดขอเทจจรงเฉพาะประเดนคดวา คดปาไมท!ดนเจอปญหาอะไร ไมไดตองการวาจะปฏรปท!ดนอยางไร ฉะน �นหลาย ๆ สวนในงานน �ไมตรงกบส!งท!อยากได คอจรง ๆ ตองขอโทษดวย เพราะเรามเวลาคยกนนอย เปาหมายของเราตองการแควาทนายสมตรชย หตถสาร และทนายแสงชย รตนเสรวงษ คยกนวามปญหาอะไรแลวถอดออกมาใหหมด

ทน �มนม 2 ข �น คอ ข �นแรกเลาปญหาเก!ยวกบคดน �ใหหมด ข �นท!สองพยายามแปลงเพ!อใหขบเคล!อนออกมาเปนรปธรรมใหมากท!สดข �นไดไหม ยกตวอยางเชน เปล!ยนวธพจารณาคดในเชงรปธรรม หรอเขยนวธพจารณาคดข �นมาใหม หรอเร!ององคคณะ เร!องศาลท!ดน เราอยากทราบวาทานคดอยางไร ถาไมมเร!องน �กไมเปนไร แตอยากใหพดปญหาใหชด ทน �ถาฟง คดท!ดนจะมหลายประเดน อยางเอกชนกบเอกชน กเปนประเดน คอท �งหมดมนอยท!วาพสจนสทธ พสจนปญหาอะไรยงไง การพสจนความเสยหายจากการใชทรพยากรกเปนอกเร!อง เพยงแตเร!องสทธในท!ดน เร!องเขต มนเปนเร!องท!เรากบเพ!อนบานกเจอ ซ!งมนเปนปญหาสวนตวของแตละรายไป

200

แตปญหาใหญตอนน �มนม 2 เร!องหลก คอ คดคนจนท!หลายคนพดกน คอคนจนสวนใหญอยในท!ดนและกอยมากอนแตกถกรฐเลนงาน หรออกอยางคอกรณท!หลวง ท!สาธารณะของสวนรวมโดนบกรก ซ!ง 2 เร!องน �เปนเร!องเดยวกนหรอเปลา น!คอคาถามใหญท!อยากใหทนายชวยตอบ เพราะถาทานคดวาเปนเร!องเดยวกน ทานจะวเคราะหดวยวธเดยวกน ทน �ถาคดวา 2 เร!องน �มนแยกกนอย จรง ๆ มนอาจจะทบซอนกนหรอแยกจากกน เราอาจจะตองแยกเร!อง สวนตวคดวาเร!องสาธารณะมนคอเร!องคดประโยชนสาธารณะ ฉะน �นวธคดงายเลยนะ คอเร!องสาธารณะ คนท!จะฟองทาไมจะตองเหน!อยเพ!อท!สาธารณะ คาธรรมเนยมกไมควรตองเสย ในสวนทนายจะวาคดเพ!อชวยเหลออยางไร หรอศาลจะดาเนนการเชงรกอยางไร กมวธคดท!พอจะไปได

แตตองเรยนเลยวา จากท!ตวเองมโอกาสศกษากฎหมายตางประเทศอยบาง ไมมประเทศไหนมปญหาอยางเรา ถาเราไปเลาใหอเมรกาหรอประเทศอ!น ๆ ฟง มนไมไดเลย หลกเขตเขาดกวาเรา เขาไมเหมอนเรา แลวการบกรกเขาออกมนไมเหมอน ฉะน �นตรงน �เราตองคดเอง ทน �องคความรท!พ!ๆ เพ!อนๆ นองๆ มน �น ไมใชงานเล!อนลอย แตมนเปนของจรงท!จะตอบโจทยจรงไดวา มนจะแกปญหาน �อยางไร ดงน �โดยสรป คดวาเราอาจจะต �งเปน 2 สวน คอ เรากเหนคดคนจน ทน �ขอพดถงพ!ปอมและคนท!ทาเร!องคดคนจน อยางคณนาตยา แวววระคป หรออยางอาจารยอคน รพพฒน เขากโกรธศาลมากวาไมเขาใจคนจน

ทน �เราตองต �งหลกกอน ไมเชนน �นจะไมรวาตองเดนไปอยางไร อยาง “คนจนทาผดไมตองรบผด” เร!องอยางน �ในทางกฎหมาย ยงไมมใครยอมรบได แตถาตวเองมองวาประเดนเร!องน �คออะไร ท!ตวเองมองคอ ประการท! 1 ทรพยากรถกทาลายอยางรนแรง ไมวาจนหรอรวย คณตองทาไมได ถาฝร!งเขาเรยก “ความเปนธรรมทางส!งแวดลอม” หรอ “ความเปนธรรมทางนเวศ” มนตองพดใหชดวา ไมวาคณจนหรอรวย หากบกรกปา หรอปลกกะหล!าพนไรอยางน � คนจนกไมมสทธปลก อยางน �เปนตวอยาง ประการท! 2 ถาในแงวา ถาหากวาผานจดแรกมาแลว อาจจะไมใชเร!องส!งแวดลอมโดยตรง คอ ประโยชนสาธารณะ คณเขามาทาลายหรอทาละเมดอยางรนแรง อยางน �กยอมไมได

เม!อผานไปแลว อยางน � เรากตองมามองวา จนหรอรวยน �น สวสดการทางสงคมจะเขามาชวยดแลไดอยางไร ทน �ถาเราต �งหลกวา เราทางานคดคนจน แลวคดวานกกฎหมายกรบพวกคณไดยากหากมาบอกวา คนจนตองปลอยหมดอยางน � คอไมไดรงเกยจ แตรสกวา มนเปนยทธศาสตรท!พวกเราตองชวยกนคด หรออยางคาบางคาทนายกพดเยอะนะ เชน คดประโยชนสาธารณะ ชาวบานทาไมตองโดนขอหาหม!นประมาท ทาไมชาวบานตองโดนขอหาชมนมสาธารณะผดกฎหมาย ทาไมชาวบานตองไปประนประนอมเพ!อยอมความ ท �งท!ทาเพ!อประโยชนสวนรวม

ฉะน �นเราตองต �งหลกแตละปญหาใหด ๆ อยากใหชวยกนหาทศทาง อยากใหคดตอวา การเกบขอมลในวนน � เรามพอแลวในเชงคดท!ดน แตวาในเชงรปธรรม ในเชงคด อาจจะตองทาให

201

นกกฎหมายเขาใจและตามใหทน ลองเขยนวาวธพจารณาความแพง หรอวธพจารณาความอาญาควรจะแกอยางไร คอตองชวยกนทา เชน คดเดกบอกใหอยางน � มโทษ 5 ป แตไมตองบาบดอะไรเลย คอออกไดเลย ทาไมคดละเมดเลก ๆ เชนไปขดหนอไม จะเอาออกไมได แตอยางคดเดก ทาผดกเอาไปเขาไปฝกอบรม กรมปาไมกควรจะคดไดในแบบเดยวกน มนมอกหลายเร!องท!เราตองชวยกนทาตอไป ขอบคณคะ อาจารยลกคณา พบรมเยน ขอเสรมอาจารยสนทรยา อยางคดปางแดงท!เราสามารถถอดบทเรยนออกมาไดเลย มนมปญหาวา มนมการสรางกฎเกณฑชมชน ซ!งปรากฏวาชาวปกากะญอไมไดเปนคนทาลายปา กพสจนไดวานายทนน!นแหละเปนผ เขามาบกรก และทายท!สดแลว การชวยชาวปกากะญอชวยใหปาสมบรณข �น เพราะเขากชวยรกษาปา ซ!งหลกเกณฑน � นกกฎหมายยงรบไดไหมวา ถาชาวบานอยอยางสมดลและย!งยนตามรฐธรรมนญ หลกน �เรายอมรบได แตถาอยแลวไมมขอตดสนวา คณอยอยางทาลายหรออยอยางไมทาลาย แลวไดสทธเหมอนกน อยางน �มนตองดใหชด ซ!งตวเองคดวาเปน case ท!ควรด คณสรชย ตรงงาม คณสนทรยา กโยนประเดนลงมาวา ตกลงคนจนไมตองรบผดใชไหม จรงๆ เราตองกลบมาต �งหลกวา อะไรเปนผลกระทบตอประโยชนสาธารณะ เชน คนจนเปนผ ใชประโยชนโดยสวนใหญ ถามนมผลกระทบตอประโยชนสาธารณะ หรอมผลกระทบตอคนจนท!ใชในท!ดนสาธารณะ เชนน � ควรจะมการปรบปรงกนอยางไร น!กเปนการต �งคาถามตอวงใหญเลยนะครบ และจรง ๆ คณสนทรยากไดพดถงวา ความเปนมาของโครงการเปนอยางไร และตองการใหเกดการขบเคล!อน คอ เม!อรวบรวมขอมลแลวจะมขอเสนอและอาจจะมองถงการขบเคล!อนดวย แลกเปล!ยนกบผเขารวมฟงการนาเสนอ คณจนทมา ธนาสวางกล งานวจยช �นน � อานแลวกต �งคาถามวา เราอยากเหนอะไร ถาจะสานตอจากทานสนทรยาพดในฐานะท!เปนอยการ กอยากมองผานศาลเหมอนกนวา คาวนจฉยของศาลยงมความแกวงท!ยงไมชดเจนแนนอนอะไรบาง ท!กระทบตอความไมเปนธรรมของสงคม แลวมาวเคราะหดวา มนขดกบความเปนจรงท!เกดข �นหรอไม เพราะศาลบางทกอยในหอง อยในบลลงก

202

เราควรนาคาพพากษาของศาลมาวเคราะหวา ส!งท!ศาลกาลงวนจฉยน �มนมสวนท!แกวง ท!ยงไมน!งหรอไม ท!ทานผ ทาวจยพดถงคดโลกรอน ซ!งอาจจะไมตรงกบความเปนจรงในสงคม แลวไมเปนธรรมกบชาวบาน หรอแมแตการท!อยการส!งฟองในคดเหลาน �มนมผลกระทบอยางไรตอชวตชาวบาน ตองสะทอนออกมาวาเราอยากจะมองอยางน � ในเม!อสะทอนอยางน � เราจะเหนวาในวธพสจนสทธ หรอวธพจารณาคดเหลาน �มนถกผกตดและตกรอบ ทาใหไมสามารถแกไข หรอทาใหสรางปญหาใหกบสงคม ตรงน �ตองเอามาเขยน โดยสะทอนผานคาวนจฉย คาส!ง หรอ caseแลวมาสะทอนตอกระบวนการ กจะไดเหนวาวธพจารณาคดตรงน �นมผลกระทบอยางไร อกสวนหน!ง คอ หากเรามองวา อยากจะเสนอคดเหลาน �สศาลพเศษกด หรอศาลปกครองกด ตองหาขอบเขตใหได ดฉนถอด key word ได 3 คา ถาคดวาคดเชนน �อยในอานาจของศาลปกครอง ส!งท!เปนขอโตแยงสทธคอ 1.ประโยชนสาธารณะ 2.สาธารณสมบตของแผนดน 3.สทธชมชน ถาหาขอบเขตในถอยคาเหลาน �ได กต �งคาถามไววาคดท!โตแยงดวยเร!องเหลาน � ควรเขาศาลพเศษหรอไม ตรงน �คดวาควรมอยในงานวจยแลวกทาขอบเขตใหชดวา ควรอยในเขตอานาจของศาลใด ถาไมเชนน �นสวนใหญจะเขาขอบเขตของศาลอาญา แลวเรากเขาสเร!องของการบกรก เร!องของการครอบครองสทธ เร!องของการจาคก อกสวนหน!ง ในเร!องพยานผ เช!ยวชาญ มองวาตองมเร!องของ double check ศาลไทยอาจจะยงไมมความชดเจนในเร!องน � งานวจยกตองสะทอนวา พยานผ เช!ยวชาญจะมบทบาทอยางไรตอการพสจน และคาวาพยานผ เช!ยวชาญ อาจจะไมใช expert กได อยางเชนเร!องสทธชมชนท!อาจารยศกดGณรงค มงคล กาลงทางานวจยอย พยานผ เช!ยวชาญอาจเปนคนในพ �นท! เปนผ เฒาผใหญ คนท!เกบงาเอาขอมลในประเดนสทธชมชนเหลาน �น หรอ ประเดนสาธารณสมบตของแผนดน ซ!งอาจมความสบเน!องเปนวฒนธรรมตอมา ตรงน �เราจะถอเปนพยานผ เช!ยวชาญหรอไม กลองทากระบวนการตรงน �ข �นมาใหชดเจน อกเร!อง คอ เร!องของโครงสราง โครงสรางของกฎหมายจะตองเขยนถงโครงสรางของสงคมในบานเรา ท!เรามองโครงสรางของปาไมและท!ดน เรามองในท!ดนท!เปนของเอกชน หรอของรฐ แตจะมการจดการท!ดนในแบบอ!นหรอไม ท!เราไดยนกน เชน โฉนดชมชน โฉนดชมชนในนยของรฐบาลในขณะน � มนไมไดตอบสนองในแงท!จะแกไขปญหาไดจรง ๆ อาจจะตองมประวตศาสตรใหศกษาและปรบเปล!ยนความคดในเร!องเอกสารสทธบางอยางหรอไมวา โฉนดชมชนมนยยะอยางไรกบcase หรอกรณท!ทนายแตละทานประสบ แลวกหาชองทางตรงท!วา โฉนดชมชนน �นอาจเปนเอกสารสทธแบบใหม นอกเหนอจากเอกสารสทธในท!ดนของเอกชน หรอท!ดนท!เปนสาธารณสมบตของแผนดน อยางน �เราตองมาปรบเปล!ยนความคดในเร!องโครงสรางของเอกสารสทธใหมหรอไม

203

อาจารยศกณรงค มงคล ขอพดถงงานวจยโดยแบงออกเปน 2 สวน คอ สวนของรปแบบ และเน �อหา

- รปแบบ มองจากพ �นฐานรางน � ปญหาและขอเสนอขาดทฤษฎ ท!นาเสนอมาเปนเร!องท!ถอปฏบตกนมานาน ฉะน �นจะคดงางไดมนตองมทฤษฎท!แนนมาก และนอกจากมทฤษฎทางกฎหมายแลว ตองมายนยนใหนาเช!อพอท!จะนาไปใชกบงานวจยช �นใหญได โดยไมตองไปเอางานวจยช �นอ!นเพ!อมาตอบเร!องทฤษฎ ในลกษณะอยางน �กเลยเปนเชงการสารวจขอเทจจรง ความเหนตอขอเทจจรง และมาวเคราะหและสงเคราะหและนามาเปนขอเสนอเทาน �น แตไมมความหนกแนน

- ในสวนเน �อหา ขอเสนอทกขอเหนดวย แตเน �อหาขางในมนกมอะไรตองพดกนอกเยอะ เฉพาะประเดนยอย ๆ เชน อานาจศาลปกครอง จรงๆแลวผมกเขาใจวา คดท!ดนมนมหลายลกษณะคด ถาเปนคดท!เพกถอนเอกสารสทธ เอาท!ดนสาธารณะมาเปนท!ของเอกชน ในบางคร �งมนไปเพกถอนคาส!งทางปกครอง ตรงน �นกไปศาลปกครองอยแลว ถาเอกชนทะเลาะกนกไปศาลแพงธรรมดา ทน �ผมขอพดในภาพรวมวา ปญหาและขอเสนอน �มนไปรวมยอดอยในเร!องใหญเร!องหน!งท!วากนมานาน คอ เร!องทศนคตของศาล หรอพนกงานอยการ พนกงานสอบสวน หรอใครกตามท!เก!ยวของกบพยานหลกฐาน จะยดเอกสารราชการเปนหลก ศาลมองวาหลกฐานท!จะพสจนในคด หรอการพสจนใหจาเลยรบสารภาพเพ!อเหนแกประโยชนสาธารณะอยางน � จรงๆ ผมมองวาเปนเร!องใหญของประเทศมาก คอหากไปยดตดกบคาวา “รกชาต” ระบบกฎหมายของรฐมพ �นฐานเพ!อใหบานเมองเขมแขง ทน �พอเราพดถงสทธของปจเจกในท!ดน หรอสทธของชมชนในเขตท!ดนหรอทรพยากร ซ!งเกดจากฐานของสทธชมชน อนเปนสทธตามธรรมชาต เปนสทธตามจารตประเพณ ซ!งมาปะทะกบแนวคดวากฎหมายบานเมองตองเปนใหญ อยางน �มนสกนไมได อยางในตางประเทศ คดท!เก!ยวกบชมชนหรอชาวบานท!ตองตอสกบรฐ หรอเอกชนขนาดใหญ ศาลลวงลกเขาไปในชวตของชาวบาน ไปดกฎหมายชาวบาน กฎหมายประเพณท!มอยแลวศาลจะรบรอง จะเหนวาศาลละลายความคดท!วา กฎหมายบานเมองเปนใหญ เร!องน �เปนแกนท �งหมดท!หมนในกระบวนพจารณา ฉะน �นขอเสนอสวนตวของผม คอ ถาหากจะมศาลพเศษ เชน ศาลส!งแวดลอม หรอศาลท!ดน เปนตน เพ!อใหความคมครองชาวบานมากข �น ผมวาวธพจารณาท!ออกแบบมาน �จะทายงไงใหชวยลดแกนคดท!วา กฎหมายบานเมองเปนใหญ หรอเร!องรกชาต ทาใหเกดความออนตวมากข �นไหม จะมชองไหนท!ใหศาลย!นมอเขามาคมครองไดมากข �น คณสน ไชยรส เร!องกฎหมายปาไมท!ดนเปนเร!องสาหสสากรรจ เคยคยกบคณสนทรยา เหมอนพะวงศวากระบวนการกฎหมายท!ดน ตองมการสะสางกนมาก และจากการท!อาจารยท �งหลายวจารณ ถาพด

204

ในแงของคนทางานวจย เราสบายใจมาก เพราะไมไดหวงใหเราไปปฏรปอะไร เพยงแตใหเราเจาะลกลงมาจากประสบการณท!ม อยางในมมมองของชาวบาน ซ!งอาจารยใชคาวา ผ เสยหาย คอถาในมมทนาย ทนายเปนผ เหนปญหา สวนชาวบานเปนผ ไดรบผลกระทบ แลวถางานวจยเปดโอกาสใหเราเจาะลกคดอยางท!อยการจนทมาพดดวย จะทาใหบทเรยน หรอประสบการณตรงน �ถกสกดออกมาชดเจน โดยไมตองพ!งงานวจยอ!น ซ!งทากนมาเยอะ อกอยางหน!ง ท!คณสนทรยาพด กนาสนใจตรงท!วา ถาเจาะลงไปดฉนมองวามนไปดวยกนไดและจะเปนตวเปรยบเทยบท!ชดเจน เชน ระหวางคดประโยชนสาธารณะท!ชาวบานฟองเพ!อปกปองประโยชนสวนรวมกบคดรายบคคล ถาเขยนด ๆ กจะทาใหสองคดน �มนลอกนหรอเปรยบเทยบกนได อยางท!สาม คดวานาจะเปนมมท!เราควรพดมากท!สด คอ ทาอยางไรใหกระบวนการในช �นคด จรง ๆ ในสวนน �เขยนเอาไวแลว แตควรมาเขยนใหเปนระบบ เพราะต �งแตช �นตารวจ เราจะพบวา คดน �ตารวจมกอางวาไมเก!ยวเขาทาตามกรมปาไม พอมาถงช �นอยการ อยการกมหนาท!รบลกตอไป ซ!งในน �เขยนขอเสนอท!ชดเจนและนาทามากกคอ ช �นตารวจ ไมวาบวกหรอลบ ถาจะฟองคดแบบน �ท �งเก!ยวกบประโยชนสาธารณะหรอรายบคคล ตารวจจะทาตวไรเดยงสา หรอไมเก!ยวของอะไรเลยไมได นอกจากน �เราตองถามตอวา ตารวจตองเกบขอมลดๆ ยดหลกวากอนฟองตองทาขอมลใหดท!สด ตรงน �เราตองเขยนใหชด เพราะพอข �นช �นศาล ทกอยางดยากไปหมดแลว

เร! องการประกนตว อนน �เขยนไวชดวาประกนตวเปนเร! องยากลาบาก และสงผลใหชาวบานถกไลเปนลกระนาดเลยวา ใหยอมรบสารภาพ เน!องจากไมมเงนประกนตว ไมมทนายท! ดๆ ท!จะต �งใจส ใหเขาชนะ ฉะน �น กระบวนการตนทางกมนยยะสาคญ และอยการจนทมาย �าขอเสนอวา เอาคดมาดเลย อยางคดใหญๆบางคด หรอเลกๆบางคดกสามารถสะทอนใหเหนกระบวนการท �งระบบ มนกส!อวาแมแตอยการกนาจะมบทบาทบางอยาง ในตอนน �อยการดหางออกไป ท �งท!อยการเปนคนท!ตองใหความเปนธรรม หากมปญหาอะไรกใหมาหาอยการท!มศนยชวยเหลอทางกฎหมาย แตกบคดปาไมท!ดน ไปไมไดเลย เพราะ รฐเปนฝายฟองยงวนวายไปหมด เพราะฉะน �น บทบาทของอยการมนถงสงผลถงขอเสนอท!อาจารยหลายทานใชคาวา “ญาตศาล” หรอจดขบวนศาลอกแบบหน!งอยางไร ไมเชนน �นแลว ถาเปนไปตามระบบน � อยางเร!องพยานผ เช!ยวชาญ อยการจนทมาพดไดดมากวา ทาใหท!เราเขยนน �นหลวมเลย เพราะเรากาลงเขาลอคราชการ คอศาลจะระบพยานแบบexpert ท �งหลาย แทจรงเราตองสกนเร!องผ เช!ยวชาญท!ศาลพงรบฟง ตองมาจากผ เช!ยวชาญชาวบานอะไรกได ผ เช!ยวชาญดานประวตศาสตรชมชน ผ เช!ยวชาญดานสทธชมชน ถาเราเขยนไมดพอพยานผ เช!ยวชาญพดจะเถยงไมออก กลายเปนพยานผ เช!ยวชาญท!มมมผ เช!ยวชาญแบบเดม

205

คดรฐกบชาวบานเยอะมาก ถาบอกใหไปศาลปกครองและเดนเผชญสบดวย มาลองคดดวาศาลปกครองจะจดกระบวนอยางไร จงจะทาใหเร!องราวเหลาน �เดนไปได ซ!งตนทางท!นาจะเนนมากท!สดในกระบวนการศกษากรณศกษา ในความคดคอ 1.ตดเร!องออกจากศาลใหมากท!สด คอ ตารวจ อยการ ฟองใหนอยท!สด 2.ไมมอายความ เวลาชาวบานเดอดรอนและไปขอความเปนธรรมจากศาล คณะกรรมการสทธฯมกจะพบวาเหนวาหมดอายความ เพราะมนกลายเปนเร!องท!ไมสามารถสบประวตเร!องราว คอกวาชาวบานจะคนหาขอมล กวาจะรวาจะมใครมาชวย กหมดอายความแลว

งานวจยน �นาสนใจ คอ เน!องจากผกเอาการทางานของศาลมาดวย เราควรจะฉวยโอกาสอยางย!งในการจดกระบวนของศาลเปนพเศษ เพราะศาลจะไดรบลกและถกเถยงกบขอเสนอของงานวจยอยางเปนรปธรรม หากเขยนงานไดแหลมคม คณสนทรยานาจะประสานงานกบศาลได และจะมผพพากษามาฟง และจะมการถกกน ซ!งตอนน �คนเขาไมถงศาล ชาวบานไปศาลกโดนดเปนระนาว ทน �จงจะทายงไงใหศาลไดเรยนร อาจารยศกดAณรงค มงคล

เร!องระบบกลาวหาหรอไตสวน มขอสงเกต คอ เราไปฝากความหวงไวกบระบบไตสวนมาก มนอาจเปนวฒนธรรมของผ มอานาจ คาพพากษาของศาลปกครองกไมใชวาด คดซบซอนยาก ๆ อยางคดมาบตาพด ทานกเหนวาผลออกมาเปนอยางไร บางทเร!องภาระการพสจน อาจจะขยบไปบอกวา ฝายรฐตองพสจน ยนยนความถกตองของเอกสารราชการ ของทรพยสนสาธารณะ เพ!อใหชาวบานสบายตวข �น อาจารยอทธพล ศรเสาวลกษณ

ผมม2-3ประเดน ประเดนท!1 คอเร!องสาเหตความเปนมาของปญหาท!เกดข �น บางทเราอาจตองสารวจสาเหต เพราะจรง ๆ แลวแตเดมรฐไมหวงกนท!ดนมาก แตพอเร!มมการใหกรรมสทธG กมการหวงกนท!ดนตลอดมา ถานโยบายรฐผอนคลาย โดยยอมรบความเปนจรงท!วาคนเพ!มข �นเร!อย ๆ ในขณะท!ท!ดนมอยเทาเดม ยงไงกไมมทางท!จะเคล!อนยายคนจานวนมหาศาลออกไปจากท!ดนท!เขาอยเดมได มนกอาจจะแกปญหาไดสวนหน!ง และเปนปญหาสวนใหญดวย ปญหาท!คนอยในท!ของปา อยในท!ของวด คดมนอาจจะออกไปไดเยอะแยะมากมาย

ประเดนท! 2 เร!องกฎหมาย เราคงจะยอมรบและเหนภาพท!วไปแลววา กฎหมายท!ออกโดยรฐ และมอยสองทางคอ หามและไมให ฉะน �นท!สดแลวราษฎรเปนฝายท!ตองยอมไป โครงสรางของรฐธรรมนญเปล!ยนไปแลวแตกฎหมายของเราไมไดเปล!ยนไปเลย โครงสรางเหมอนเดมมาต �งแตป

206

สองพนส!รอยกวาๆ ฉะน �น มนจงขดแยงกนในเร!องสทธตางๆ ของราษฎรท!เพ!มข �นมา อนน �มนสะทอนถงวธคด วธพจารณา ฉะน �นพอเขากระบวนการพจารณามนกกลบมาท!พระราชบญญตปาไม เคยมการรองเรยนกนวา สนามหลวงเปนปาหรอไม เพราะราษฎรไมมกรรมสทธG ซ!งมนเปนปาท �งน �นหากเอาพระราชบญญตปาไม ป2484 มาจบ ฉะน �น ในงานวจยช �นน �แมจะพดถงเร! องกระบวนการยตธรรม แตจรง ๆ แลวส!งเหลาน �คอเหต หรอส!อวาทาไมถงเปนอยางน �

ประเดนท! 3 กระบวนการคดเร!องสทธชมชน ตอนน �ผมคดวา คนไทยเคล!อนไปเยอะและต!นตว จะเหนวาชาวบานไมกลวรฐแลวแตไมสามารถเปล!ยนแปลงอะไรได เพราะรฐยงใชกฎหมายท!อยในมอ ฉะน �นสถานการณแบบน �จงทาใหเกดการประจนหนาหรอความขดแยงมากข �น วธการของงานวจยช �นน � คอ ทาอยางไรจงจะประนประนอมส!งเหลาน �เขาดวยกน ถางานวจยช �นน �สามารถส!อไดวา ตอนน �ถงเวลาแลวท!จะตองเปล!ยนแปลงส!งท!เปนอยมาเปนกลไกท!สอดคลองกบโลกปจจบน น!คอเหตผลวาทาไมตองเสนอแนะอะไรมากมาย

ผมเหนดวยกบงานวจยน �เกอบท �งหมด ท!เสนอหลายอยางท!ด เชน ภาระการพสจนวาท!ดนเปนของรฐ รฐตองมหนาท!พสจน เพราะราษฎรไมมปญญาพสจนส!งเหลาน � ราษฎรไมทราบแมกระท!งวาแผนท!เปนอยางไร อานแผนท!ยงไมเปนเลย ราษฎรจะรไดอยางไรวาตวเองอยตรงไหนของแผนท! ฉะน �นหลกฐานมนไปกนไมได แลวรฐเอง ถงแมจะมหลกฐาน แตพ!สนยกคงจาไดวา หลกฐานท!รฐสรางมา พสจนก!ทกคอหลกฐานท!รฐสรางข �นมาใหม เพราะบางทท!สาธารณะไมมแผนท! แลวการเดนนาช �แนวเขตกเปนเร!องของกานนผ ใหญบานซ!งทจรต ไปนาช �ในเขตท!เปนท!ของชาวบาน ไมใชท!สาธารณะ สวนท!สาธารณะจรง ๆ ตวเองเอาไปแลว คงจากนไดวา เจาหนาท!น �นกเอาแผนท!น �นมากางทกทวาท!น!แหละคอท!สาธารณะ ชาวบานกบอกวาไมใช แลวอยางน �จะทาอยางไร เพราะหลกฐานของราชการมนผดต �งแตตน บางทอานแผนท!กลบหวดวยซ �าไป อยางเชนท!อานาจเจรญ ฉะน �นกระบวนการคด กระบวนการพจารณาคดเหลาน � ตรงน �มนจะบอกวาตองมกระบวนการพเศษ เพยงแตถาเราจะบอกวาตองเปล!ยนจากมมหน!งไปอกมมหน!งทนท ศาลคงรบไมได กระบวนการคงรบไมได แลวจะทาอยางไร คงตองคดกนตอไป

แจงขาววาเร!องหน!งท!เพ!งเสรจและกาลงจะเผยแพร คอเร!อง กลไกการแกไขปญหาการ บกรกท!ดนของรฐ ผมวจยโครงสรางและกระบวนการคดของคณะกรรมการแกไขปญหา ไมเกน 2 เดอนกจะออกมา

สดทาย เราตองมอง 2 มม บางทชาวบานบอกวาอยมานาน แตการอยมานานของชาวบานไมใชท �งหมด ท �งตาบลมอย 3 ครอบครว สวนท!เหลอเพ!งมาใหม กรณน �เกดท!นครสวรรค มนมการพสจนสทธ เสรจแลวมนมกรณท!ชาวบานไมยอมรบการอานแปลภาพถาย เพราะถายอมรบ คนท!จะไดสทธมไมก!ครอบครว จงตรวนมาตลอด คอผมจะบอกวา ถาเขาสกระบวนการพสจนท!ดแลว เม!อถงตรงน �นเราตองยอมรบ สวนท!เหลอเปนเร!องของการมาแกไขปญหาตอวา ตก

207

ลงท!ไมไดสทธจะทาอยางไร แตไมใชไปบอกวาไมยอมรบกระบวนการท �งหมด ตรงน �จะตองทาความเขาใจกนและตองเขยนออกมาใหชดเจน อยางท!คณสนทรยาพด ไมวาคนจนคนรวย ถาหากวาทาผด มนกตองผด ผดแลวกตองดฐานะของบคคล เร!องของการศกษา ท!จะมาช!งน �าหนกโทษ คนท!ใสสทผกเนกไท ทากตองลงโทษหนกกวาเพราะถอวามการศกษา มศกยภาพทกอยาง กบคนท!ไมรเร!องแลวไปทา มนกตองตางกน ผมอยากใหงานวจยผลกดนความคดตรงน �ดวย ไมใชวาพอทาผดอะไรกมาดย!ตอกกนอยางเดยว บางทอาจจะไมตองตดคกเลยกได คณสนทรยา เหมอนพะวงศ เขาใจวา เร!องของคนจนคนรวยเปนเร!องใหญ แตท!คยวนน �อยากชวนคยวา ยทธศาสตรอะไรท!จะขบเคล!อนใหเกดผลกระทบ ถามองในมมศาล ท!วาคนจนแลวจะตองปลอยกไมใช อยากเรยนวาเร!องจนรวยไมใชไมสาคญ แตมนมความเปนธรรมท!ทบซอนกนอย 2 เร!อง ประเดนแรก คอ เร!องความเปนธรรมเก!ยวกบส!งแวดลอม ทรพยากรท �งหลาย กเปนเร!องท!วาเรามสทธใชทรพยากรในโลกน �มากแคไหน กเปนคาถามท!สาคญ ประเดนท!สอง คอประเดนความเปนธรรมระหวางชนช �นหรอโอกาสของคน สองเร!องน �ไมไดคดวาเร!องไหนไมสาคญ เพยงแตจะจดลาดบอยางไร ถาเราบอกวา ความจนความรวยเปนเร!องความเปนธรรมทางสงคม อยากเรยนวามนมสองเร!องทบซอนกน จะพดเร!องเดยวไมได จะเหนวามนมคนบกรกเขาไปทาลายทรพยากรมากมาย ไมวาชนช �นไหน ซ!งเราละท �งไมได อนน �พอมาเปนประเดนวา ถามนไมรนแรงอะไรมาก จนกบรวย คณจะจดการอยางไร ตวเองคดวาสาคญมากเลย ท!ผานมาหากเราดสถตคด มนไมสะทอนออกมาวา ฐานะทางเศรษฐกจเปนอยางไร คอบางคนอาจจะบอกวาไมจาเปนตองทางานวจยหรอก มองกรแลววา คนจนเทาน �นท!จะถกดาเนนคด ฉะน �น ทาไมภาพอยางน �ถงเกดข �นตลอดเวลา เราสอนหนงสอเร! องส!งแวดลอมท!ธรรมศาสตร เรากจะวาดรปแสดงวาท!เขาใหญมคนหลากหลายประเภทอย มคนรวย มทหาร มตารวจ มนกการเมอง และมคนจน และถามวา ถาเราเปนกรมปาไม เราจะดาเนนคดกบใคร เรากตองดาเนนคดกบคนจน ไปดชายหาดท!ภเกต กระบ! กมทาเรอใหญ มรานอาหาร มรสอรท มสปา แลวกมประมงพ �นบาน มคนจน ถามวา เจาหนาท!จะดาเนนคดกบใคร กคนจน แลวอยางน � ทาไมมนม 2 มาตรฐานตลอดเวลา ถาจะมาจบเร!องน � โทษศาลอยางเดยวไดหรอไม อนน �ไมไดปกปองศาล คอถาตแตศาลอยางเดยวไปไมรอด เพราะศาลเปนคนรบเร!อง ประเดนคอใครสงฟอง ใครเลอกดาเนนคดกบคนจน ตองไปหาตรงน �นใหเจอ แลวไปแกตรงน �น

เดอนกอนไปคยกบขาราชการซ 8 ข �นไปของกรมปาไมเกอบ 500 คน เน!องจากเขากาลงทาคมอการดาเนนคดปาไม ทานรฐมนตร(ทรพยากรธรรมชาตและส!งแวดลอม) สวทย คณกตต กไป คมอน �บอกวากฎหมายรบรองใหพจารณาตามพระราชบญญตปาไมและพระราชบญญต

208

อทยาน กฎหมายประกอบท!ตองดเลกนอยคอรฐธรรมนญ เรากบอกวาเขยนแคน �กผดแลว คอ คมอตองบอกวา รฐธรรมนญใหสทธอะไร น!นคอหวใจกอนท!จะไปบอกวาพระราชบญญตมอะไรบาง น!คอตวอยาง แลวคมอเขากจะเขยนละเอยดวา แปลงปาไมเปนอยางไร ใชแผนท!ทางอากาศไหม เปนคมอภายในท!ทาไดดในระดบหน!ง แตวาเร!องดลพนจวาจะฟองใคร มในคมอไหม ถาไมเขยน กลองเขยนไดไหมวา ระหวางนายทน ทหาร นกการเมอง ผ วาฯ และคนจน บอกหนอยวาคณจะเลอกฟองใคร เรยงลาดบ 1-4 และกคงรวาพวกน �เขามหนาท!เกบสถตคดดวย แลวเขายอมรบไดดวยนะวาเปนคดฟองคนจน 90 % และใน3-5 ปขางหนา เขาจะเพ!มโอกาสของคนท!ถกฟองไดสก 3-4 % คอย ๆ ทาเร!อย ๆ จะกลาทาไหม แลวกสดทายไปกบดเอสไอ ไปท!ภเกตถามวาคนท!บกรกปาเปนใคร เขาบอกวาเปนนกการเมองประชาธปตย มนแปลวาอะไร วนน �การดาเนนคดท �งหมด ถาจะเอาคนรวยหรอผใหญ กคอ มนเปนข �วตรงขามหรอไม

ในท!สดประเทศน � ตวเองมองวา ตองมมตเร!องทรพยากร เร!องส!งแวดลอม และหากผานส!งน �มาแลว ถงมาดมตเร!องความเปนธรรมในสงคม คอเราตองตตรงน �ใหแตก ทกวนน �ศาลโดนตกไมวา แตตองยอนไปต �งแตตนวา กอนท!จะมาถงศาล เม!อคดคนจนท �งหมดมาถงศาล ศาลกตองเลนกบคนจน งานน �ถงสาคญตรงท!วา พสจนอยางไรใหเขาเขาคก หรอนอกจากคก เรามทางเลอกอ!นไหมถาเขาทาผด หรอในท!สด ไมวาศาลทาอะไรกไมพอ จะมหนวยงานอ!นไหม อยางกรมท!ดน กรมปาไม ท!จะมารบลกตอ นอกจากน � แลวเราจะเอาคนรวยเขาคก เขากระบวนการบางไดไหม น!กเปนคาถามวาเราจะทาอยางไรใหประเทศจบประเดนน �ข �นมา มนกคงยากแตอยากใหคดและมองท �งระบบ จะไดชวยกนแกไขท �งระบบ คณพงษทพย สาราญจตต

แมเครอขายปฏรปท!ดนจะทาคดใหคนจน แตท �งหมดไมใชเพ!อคนจนอยางเดยว มนเปนเร!องกระบวนการทางสงคม โดยภาพรวม เรากเหนวาแมเราจะพดเร!องคดความคนจน พดเร!องสทธ แตถาธงมนชด งานวจยช �นน �กจะมบทสรปท!เปนประโยชนมาก เพราะขอเสนอแนะหลายขอ ถาเราชวยกนเพ!อใหตอบส!งท!จะไปกนได คอ มนยากท!จะใชงานวจยผาตดสงคมรวมกนได อยางเชน เหนดวยวาเราท!ตองส เร!องประโยชนสาธารณะ ส เร!องทรพยากร อนวาดวยการใชทรพยากรอยางสมดลและย!งยน ตองเปนธงใหสงคมเหน มนเปนสวนหน!งของการทางานกบความคดของสงคม ท!ใหเหนวา ในเร!องพวกน � สงคมกาลงเจออะไร และถาหากเราจะผลกดนเร!องการใชทรพยากรอยางสมดลและย!งยน

ท!ผานมา ท!เครอขายพยายามเลนกบประเดนคนจน เปนเพราะเครอขายสนใจประเดนเร!องความเปนธรรมมาก และเรากเหนวาเร!องความเปนธรรมกคอเร!องความเปนจรงของสงคม มนคอความจรงท!วา ชาวบานตองใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต เราตองแยกระหวางกลมคนท!

209

หวงผลประโยชน กบชาวบานท!ถกละเมดสทธจรง ๆ ดงน �น มนมประเดนท!รฐ ไมทาหนาท!ของรฐ คอการปกปองสทธของประชาชน ปกปองคมครองประโยชนในทางสาธารณะ ประโยชนในเร!องการจดการทรพยากรธรรมชาต และรฐกมหนาท!รกษาความเปนธรรมในสงคม ปกปองคมครองวถชวตของคนในชมชนท!ตองใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต ปญหาคอ รฐไมไดทาหนาท!คมครองท �ง 2 สวนเลย มนจงถกละเมดท �งในซกของทรพยากรและในซกของความเปนธรรมซ!งคนจนถกละเมดอย

เวลาเราพดถงสทธชมชน หรอสทธของประชาชน วถชวตของชาวบาน กระบวนการท!ชาวบานใชประโยชน ตนเองคดวา เปนฐานคอนขางลก คอ เปนฐานสทธตามความเปนจรงท!ใครกละเมดไมได แลวรฐธรรมนญและเร!องอ!น ๆ ตามมาทหลง มนเปนพ �นฐานของความเปนมนษย แตเวลาอธบาย เราอธบายหลากหลาย ถาสมมตวาเราต �งธงใหชด อยางงานวจยช �นน �หรอช �นอ!น ๆ ท!กาลงทากนอย เราเหนวาเปน 2-3 ธง แลวสงคมจะผลกดนเร!องเหลาน �ไป ขอเสนออ!น ๆ จากงานวจย เชน เร!องการมระบบกรรมสทธGแบบท! 3 ในสงคม อนจะทาใหเกดความเปนธรรมและใชประโยชนจากทรพยากรอยางสมดลและย!งยนมากข �น อยางเร!องสทธชมชน ซ!งตอนน �ทางเครอขายกรวมมอกบสถาบนวจยสงคม จฬาฯ พยายามทางานวจยวาดวยเร!องโฉนดชมชน ในการผลกดนใหโฉนดชมชน เปนกรรมสทธGประเภทท! 3 ในสงคมไทย และถาสงคมยอมรบสทธในแบบท! 3 ได เวลาเราแกไขสงคม เรากาลงพดถงเร!องกฎหมาย ถางานวจยเสนอเร!องการแกไขกฎเกณฑของกฎหมาย แกไขเร!องวธพจารณาคดของศาล แกไของคาพยพเร!องสทธในสงคมไทย

ถงแมวาศาลจะเปนปลายทาง แตวาเพราะมนเปนปลายทางมนถงสะทอนยอนกลบมามองท!ตนทาง วาตนทางคดยงไง คณกตองแกต �งแตตนทาง ศาลกจะไมใชผ รบเคราะห ท!บอกวาไปถงศาลแลวศาลจะเอาผด แตเปนกระบวนการท!มาต �งแตตนวา สงคมน �มองระบบสทธแบบไหน เม!อพดถงพ �นฐานของสงคมแลว จงมาพดวา แลวนกกฎหมายคดอยางไร อยการคดอยางไร ตารวจคดอยางไร จนไปถงศาล ศาลคดแบบไหน ถาจะเคลยรกตองเคลยรท �งระบบ เราตองมองวามนเปนการขบเคล!อนกลไกท!ไมใชของคนจนอยางเดยว แตเปนเร! องทกสวนท!มความรและประสบการณ

เราเหนวางานวจยช �นน � นาจะใชประโยชนคอนขางเยอะ สวนหน!งกจะมงานวจยของทนายสมนก ตมสภาพ ท!ทาเร!องถอดบทเรยนวธพจารณาคดของศาลในเร!องปาไม ซ!งอยการจนทมาใหความเหนอยแลววา วธพจารณาของศาลกยงแกวง ไมน!ง บางทกดเร!องกฎหมาย บางทกดเร!องสทธ คอยงไมเสถยรมากพอ และยงไมมความรมากพอ ท!จะใชเร!องสทธชมชน หรอจะเอาเร!องอะไรกนแนมาตดสนคด ซ!งกมองวาสงคมกตองรวมผลกดนกบศาล

คอตอนน �กมงานวจยอย 3 ช �น โดยงานวจยช �นน �กจะมขอเสนอท!คอนขางชด แลวกจะมงานวจยของทนายสมนก ตมสภาพ ท!ส!อวาวธพจารณาคดของศาลคอนขางแกวง และกมงานวจย

210

เร!องสทธชมชน เพ!อใหสงคมมองเหนภาพไดชดข �นวา มนมอยจรงหรอ หรอมนไมมอยจรง สทธชมชนน �นทาใหทรพยากรธรรมชาตเสยหายมากข �นจรงหรอไม มนอาจจะทาใหเราขบเคล!อนมมมองทางสงคมไดดข �น อาจารยลกคณา พบรมเยน เม!อสกคร คณสนทรยา ไดพดวาใหมอง 2 มต คอ มองในมตของส!งแวดลอม กบมตของความเปนธรรมในสงคม จรง ๆ แลวงานวจยท!ทาอย ในมตของส!งแวดลอม เน!องจากรฐธรรมนญ มาตรา 66 และ67 บญญตไวชดเจนวา การใชสทธชมชนตองเปนเร!องสมดลและย!งยน และเรากไดศกษาคดในตางประเทศเฉพาะเร!องการใชสทธชมชน ปรากฏวามความเก!ยวของกบเร!องท!ดนเยอะมาก ซ!งในคาพพากษาตางประเทศ เขาจะใชคาวา “ชนพ �นเมอง” แตกฎหมายไทยปฏเสธวาไมมชนพ �นเมอง จรง ๆ ไมใช ในตางประเทศ ชาตตะวนตกไปครอบครองท!ดนของเขา บรเวณตรงน �นจงถกเรยกวา ชนพ �นเมอง แตสาหรบของเราชาตตะวนตกไมไดมาครอบครองท!ของเรา แตจะบอกวาเราไมมชนด �งเดม หรอทองถ!นด �งเดมกไมใช เพราะทองถ!นด �งเดมของเรากคอชาวเขา เหตท!เขาเปนชนกลมนอยท!มนมความแตกตางทางภาษาและวฒนธรรม ซ!งการเปนชนกลมนอยน!นเองท!ทาใหดอยสทธ

ปญหาอนหน!งจากการทาวจยการศกษาคาพพากษาตางประเทศ โดยทกคาพพากษาจะใหความสาคญกบการท!คณอยในเขตอทยานได อยในเขตปาไมได แตตองอยอยางสมดลและย!งยน ในประเทศไทย ไมใชวาเราไมใหอย ตวอยางการศกษาในบานทงยาว จงหวดแมฮองสอน เราจะพบวาถกยอมรบใหอยในเขตปาสงวนแหงชาต และขณะเดยวกนเปนบานตวอยางต �งแต ป 2532 ตอนน �นยงไมมเร!องสทธชมชน แตเขากลบเปนตวอยางท!กรมปาไมเขามาดงาน เจาหนาท!ทกคนกมาดวา น!กสามารถอยในเขตปาได ท �ง ๆ ท!ปาตรงน �นเตรยมการเพ!อประกาศเปนเขตปาทงยาว แตชาวบานไมยอมเขาบอกวาชาวบานดแลเองได สทธชมชนไดใชเตมท! ซ!งหากจะศกษาจากบานทงยาวแลว เขาใชสทธชมชน มกฎระเบยบมาต �งแตป 2495 และเขากมประวตชมชน พยานหลกฐานชดเจน ดงน �นมนแสดงวาเรายอมรบเร!องสทธชมชนมาต �งแตกอนจะประกาศใชรฐธรรมนญป 2540 แลว เน!องจากเขาอยอยางสมดลและย!งยน กรมปาไมกเอาเปนตวอยาง แสดงวา หากคณอยแลวสรางความสมดลและย!งยน คณไมมปญหา คอเขาใหอยในเขตอทยานดวย แตเขาใหสทธแค “อย” ตามวถชวตท!ตองรกษาความสมดลและย!งยน ตามแบบของอทยาน ไมใชแบบเขตปาสงวน ในเขตอทยานกจะมตนน �าท!หามคนเขาไปเลย เขากตองรกษาขอหาม แตถาโซนท!ใหใชได เขากสามารถเขาไปใชได และกชวยกนดแลปา อนน � ถาชมชนมความชดเจนกนาจะได

211

นอกจากน � จากการศกษาคาพพากษาในตางประเทศ ศาลตางประเทศยอมรบสทธจารตประเพณในการใชท!ดน หากคณสบไดวาวฒนธรรมของคณมการใชท!ดนเพ!อการอยทากนเพ!อการอยรอดมาต �งแตบรรพบรษ ท!ทากนของคณอาจเปนพ �นท!เล �ยงสตว เขากจะบอกวาเขาเล �ยงมาต �งนานแลว เพราะฉะน �นถามการประกาศเปนเขตอทยาน หามใครเขาไป แตคณทามากอนและคณพสจนไดวามนเปนสทธตามจารตประเพณ คณทาได และศาลยอมรบวามนเปนสทธตามจารตประเพณท!คณสามารถทาได ซ!งจรงๆแลว เรากมาเทยบเคยงกบคดแมอมก ซ!งจรงๆคดแมอมกมนไมชดท!วาคณเขาไปใชประโยชนตรงน �น แตมนกเปนมตท!วาเรายงยอมรบในเร!องสทธตามจารตประเพณได ทน �เราตองถอดออกมาวาอะไรท!แสดงใหเหนวาเขาเขามาอยต �งแตด �งเดม เชนในคดหน!ง ชาวบานตดไมไปปลกบาน บานเปนวถชวตของเขา และเขาพสจนได และศาลในตางประเทศกบอกวา เขาตดไมได ท �งท!มกฎหมายออกมาชดเจนวาหามตดไม แตเขากตดไดเฉพาะเพ!อการอยอาศย หามตดเพ!อการเศรษฐกจ อนน �มนเปนหลกท!นาไปใชวาตองทาเพ!อการอยอาศยและอยท!น!นอยางสมดลและย!งยน ฉะน �นถาเราแยกไดวาใครเปนชมชนทองถ!นด �งเดม ใครเปนชมชนทองถ!น มนกจะทาใหเราแกปญหาตรงน �ได อนท! 2 ท!พดเร!องความเปนธรรมในสงคม มนมเร!องการประกาศเขตปาในแตละพ �นท! มไมเทากน ฉะน �นใครอยมากอน มนควรไดรบการคมครองจากเร!องชมชนทองถ!นด �งเดม ซ!งตรงน � เคยคยกบกรมปาไม เขาใหชมชนมาขอใชสทธในท!ดนได คอตองตอบอาจารยสนทรยาวา ทาไมนายทนถงไมถกจบ เพราะนายทนมนทาเร!องขอเชาปา แตทาไมคนจนๆเขาไป เขาไมใหเชา แตตอนน �กรมปาไมยอมใหชมชนเชาแลว และเขากอยอยางถกตอง

อกประเดนท!จะขอฝากไว คอไดอานตามงานคณสมตรชยเยอะ จรง ๆ คดปางแดงท!ใหสมภาษณไว ตรงท!วา เอาทนาย 7 คนมาประกนตวจาเลย คอมนเกดอะไรข �น ถงใหเอาตาแหนงทนายมาประกนได คอ ถาพ!ถอดบทเรยนตรงน �มาอยในงานวจยได มนจะคอนขางสมบรณมาก อาจารยอทธพล ศรเสาวลกษณ พอดผมทางานวจยของสกว.เร!องสทธชมชน มาต �งแตป2549 และเสนอ สกว.ป2550 และมาเปนฐานใหกบคณะกรรมการโฉนดชมชน ในน �นมเร!องสทธของชนพ �นเมองท!เราเอามาเทยบเคยงในเร!องศาลตางประเทศ ซ!งใชหลกคดของชมชนในการใชประโยชน แตไมมกรรมสทธG คณสรชย ตรงงาม ส!งท!เกดข �นมนเปนปญหาในเชงวธพจารณา ผมกยอมรบวามปญหาเหมอนกนวา ชมชนอยมากอน ในตางประเทศหรอประเทศไทย หากพสจนไดกอยได แตปญหาท!ผานมา ถาเราสงเกต

212

จะเหนวา การฟองขอเพกถอนเขตปาเขตอทยานท!ประกาศทบและเราบอกวาไมชอบธรรม แทบจะไมเกดข �นเลย อนน �กเปนคาถามวา มนเปนเพราะอะไร หรอวากระบวนพจารณายงไมสอดคลอง คณสมชาย อามน มความเหนในเร!องการฟองคดของประชาชน อนน �มปญหามากในการปฏบต เพราะคดในลกษณะท!จะฟองเพกถอนโฉนดในท!สาธารณะ บางคร �งถาข �นศาลปกครอง เราพยายามฟองวาเจาหนาท!ออกโฉนดโดยมชอบ แตถามกรณวาชาวบานรองวาตรงน �นเปนท!ของเขา บางศาลกจะมการเตะลกออกจากศาลปกครองไปศาลยตธรรม พอถงศาลยตธรรมแลวกมเร!องอานาจฟอง บางคดกยกฟองไป เร!องอยางน �เกดข �นเยอะ แลวกทาใหประชาชนไมสามารถแกไขปญหาท!ดนได แตผมต �ง คาถามวาการโตแยงสทธในท!ดนทาไมถงข �นศาลปกครองไมได เพราะมนเคยมคณะกรรมการช �ขาดเร!องอานาจศาลบอกวา กรณมการพพาทเร!องกรรมสทธGท!ดน อยในอานาจหนาท!ของศาลยตธรรม แตถามวาศาลปกครองในหลายเร!อง ยงมประเดนเร!องการใชอานาจรฐกม อยางการประมล 3G บางคร �งกไปวนจฉยดลพนจของเจาหนาท!กยงทาได แตพอกรณขอโตแยงเร!องกรรมสทธG ทาไมทาไมได ถาเปนการโตแยงระหวางชาวบานกบภาครฐ ในกรณท!วาจะฟองเพกถอนโฉนด ฟองเพกถอนท!ดนสาธารณะ จะบอกวาเปนการโตแยงเร!องกรรมสทธG ศาลปกครองไมมอานาจวนจฉย โดยศาลอางวา ตองเปนเร!องท!อางวากระบวนการในการออกโฉนดของเจาหนาท!ทาไมถกตองจงจะรบฟองได อนน �กเปนปญหา ผมมองวา คาวนจฉยของคณะกรรมการฯท!ใหไปศาลยตธรรมน �นบางทเราตองตอส โตแยงไว แมวาคาวนจฉยถอเปนท!สดกตาม แตท!ผานมาเราเกรงวามนจะเสยเวลา ผมมองวาความเหนของคณะกรรมการฯไมใชฎกา ฉะน �นมนกไมจาเปนตองเดนตาม เรากสามารถโตแยงได หากฟองศาลปกครองแลวศาลปกครองเตะลกออก เรากอาจยกเร!องสทธชมชนมาโตแยง เพราะวาปญหามนเกดข �นเยอะ ในเร!องภาระการพสจน คดอาญาท!วไป ภาระกตกกบโจทก แตถาเปนคดทางแพง การโตแยงสทธในท!ทากน ภาระการพสจน กสาคญ อยางในคดส!งแวดลอม คดมลพษ ตางจากคดละเมดท!วไป ท!เราตองพสจนใหไดวาจาเลยจงใจหรอประมาทเลนเลอหรอไม แตในคดส!งแวดลอม ไมใช ภาระบางสวนตกอยกบฝายจาเลย อยางเชนผ ท!เปนเจาของหรอผครอบครองแหลงมลพษ ตองรบผด คอฝายโจทกหรอฝายชาวบานพสจนวามน �าเสยถกปลอยออกมาจากโรงงานน �พอแลว ไมตองพสจนวาจงใจหรอประมาทเลนเลอ

กรณท!ดนกเหมอนกน ถามการแบงภาระการพสจนออกไปบางสวน อยางเชนถาชาวบานฟองขอใหเพกถอนท!สาธารณะในปาชายเลนท!เขาตะเกยบอยางน � เม!อชาวบานฟองขอใหเพกถอนปาชายเลนตรงน � แลวมการปฏเสธวาตรงน �ไมใชปาชายเลน อานาจการพสจนกตองตกอยกบฝายรฐวาตรงน �ไมใชปาชายเลนเพราะอะไร มภาพถายทางอากาศมาพสจนไหม มหลกฐานมาพสจน

213

ไหม แตวาในปจจบนกลบกลายเปนวาชาวบานมภาระการพสจน และศาลเองกไมฟงดวย แตฟงพยานผ เช!ยวชาญของทางราชการเสยมากกวา คณบารม ชยรตน โดยตววตถประสงคของงานวจยขอสอง ผมคดวามนแคบไปเพราะวาจรง ๆ แลวเร!องการคนหาความจรง หรอการพฒนาอะไรพวกน � ผมคดวาในกระบวนการแกปญหาของรฐในการท!จะแกปญหาเร! องพวกน �กฎเกณฑและกตกามนลาหลงอยแลว ไมวาจะเปนกระบวนการของคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกท!ดนของรฐ (กบร.) หรอกระบวนการของอนกรรมการปองกนและปราบปรามการทาลายทรพยากรปาไมกด ท!มการดาเนนการพสจนและกอางตอศาล ผมคดวาควรนาไปสการปฏรปกระบวนการน �ดวย สวนของเน �อหา ผมคดวาขอมลพ �นฐานท!มาจากคณะกรรมการสทธฯอาจจะแคบไป นาจะเอาขอมลพ �นฐานจากท!อ!นดวย สวนเร!องภาระการพสจนสทธG ผมกเหนดวยคร!งหน!งท!วาใหฝายราชการเปนผพสจน แตวาบางทมนข �นอยกบวาใครเปนคกรณดวย คอถาเปนกรณฟองผ มตาแหนงทางการเมองหรอขาราชการระดบสง ขาราชการกพสจนวาตรงน �ไมใชปา หรอถาฟองนายทน ขาราชการพสจนมนกเดนไดเลย อยางเชนท!นครสวรรคท!เปนเรอนจา มนอยกลางหนงสอสาคญสาหรบท!หลวง มนกไปพสจนได เรอนจากไปพสจนยนยนนอกเขตเรอนจา ท!ชาวบานตดกน เรอนจากไปพสจนวาอนน �เปนท!เรอนจา ผมกไมแนใจวามาตรฐานมนอยตรงไหน เพราะฉะน �นถาบอกวาการพสจนน �เปนของสวนราชการมนข �นอยการดาเนนคดกบใครดวย ถาดาเนนคดกบคนจน แนวโนมกออกมาเปนของรฐ ถาเกดดาเนนคดกบคนรวย คนท!มอานาจบารมแนวโนมกจะออกมาวาไมเปนท!ของรฐอะไรประมาณน �

ยกตวอยางอกกรณหน!ง เชน เกาะชางประกาศหนงสอสาคญสาหรบท!หลวง(น.ส.ล.) พอเดนออกโฉนดได ท!ตดถนนนกการเมองกออกโฉนดไดโดยไมตองผานคณะรฐมนตรไมตองอานภาพถายทางอากาศ แตท!ดนของผมเวลาอานภาพถายทางอากาศทไร ขนาดอานตดแลวตดอกปานน �ยงไมไดโฉนดเลยท �งท!มรองรอยของพ �นท!แตกไมไดโฉนดสกท และผมคดวากระบวนการพสจนสทธGโดยการอานภาพถายทางอากาศมนเปนกระบวนการท!ไมนาเช!อถอ เปนกระบวนการท!ดลกลบซบซอน ท!คนไมก!คนซ!งเปนผ เช!ยวชาญรกนเอง ผ เช!ยวชาญท!ในศาลกนาจะเปนชดเดยวกนซ!งเช!อถอไมไดเหมอนกน ผ เช!ยวชาญคนหน!งของกรมท!ดนไปอานภาพถายทางอากาศแปลงหน!งในท!สาธารณประโยชนท!รอยเอด พบวาสภาพพ �นท!เปนไมพมเต �ยอาจจะมการทาประโยชนใตตนไม กไปเดนพสจนกนอกทหน!ง แตในขณะท!อกแปลงหน!งท!โคราช คนอานคนเดยวกน อานแลวพบวามรองรอยการทาประโยชนแตเม!อดสภาพท!ดนเหนวาท!ดนดงกลาวเปนท!ดนท!แหงแลง ไมอดมสมบรณเพราะฉะน �นราษฎรนาจะทาประโยชนเฉพาะในปท!นาขาวอดมสมบรณ ดงน �นจงเช!อ

214

ไดวาราษฎรไมไดครอบครองท!ดนทาประโยชนเหลาน �น ท!ตรงน �จงควรเปนท!สาธารณประโยชน ไมไดบอกวาตองเดนพสจนอก ฟนธงไปเลยวาเปนท!สาธารณประโยชน แตอกแปลงหน!งท!รอยเอดเปนไมพมเต �ยตองไปเดนพสจนเพราะแปลงตรงน �นเปนแปลงท!นายทนไปบกรกเขาเอาและกออกโฉนดตามมาตราท!ใหเอา นส.3 ไปเปล!ยน คอไมตองรงวด หลกไมมอะไรเลย มนกช �ปาไปคร!งแปลงและกบอกวาอยในโฉนดเหมอนกน กระบวนการอยางน �กไมรวาจะอธบายวายงไงเก!ยวกบเร!องภาระในการพสจน

อกอยางหน!งเราพบวาเวลาเราพดถงในขอเสนอแนะ มนนาจะช �ไปใหเหนวาจรง ๆ แลวเราอยในกระบวนการยตธรรมท!ไมเปนธรรมเพราะวาเวลาเราพดถงอยางท!กรณของคณสรยทธ อยการเขากพจารณาไดวาไมไดเจตนา ท �งท!เขาไปอยในลมน �าช �นหน!งเอ ซ!งถาพดถงขอเทจจรงกรมปาไมกเคยไปด อธบด ปลดกระทรวง และกบอกวาลมน �าน �เปนลมน �าช �นหน!งเอ ชาวบานอยไมไดตองอพยพ ซ!งในกระบวนการยตธรรม มนทาใหเลอกจบได เชน มนมหนวยบนท!ตรวจวามการบกรกพ �นท!ปา หากตรวจพบ ปาไมกตองจบ วธการคอไปหาจบมาสกคนเพ!อยนยนกบประชาชนไดวามการจบแลว ซ!งกมการจบคนเลกคนนอยอยตลอดเวลา พออานภาพถายทางอากาศทไรกจบไดแตตรงน � ผมกไมแนใจวากระบวนการมนคออะไร ทาไมอานเสรจแลวตองไปโดนท!ชาวบาน แตพออานท!ตดๆ กนท!เปนรสอรท กลบไมโดนจบ คนจนอยบานซ!งเปนแบบกระทอมไมไผ มเงนซอมบานกเปล!ยนเสาไมเปนเสาปน กเลยทาเกนสภาพท!ไดรบอนญาตกถกจบ แตในขณะท!รสอรทขาง ๆ เปนรสอรทอยางสวย กระเบ �องแตกกเปล!ยนกระเบ �องใหมได เพราะแตเดมไดรบอนญาตเปนกระเบ �องสวยงามอยแลว

อกขอหน!ง คอ ผมคดวาในขอเสนอไมมเร!องท!วาเราไมมทนายในเร!องน �พวกน � ท!มนอย กเพราะมนไมไดเงน และจรง ๆ แลว พอชาวบานโดนคดอยางน �แลวไปเจอทนายอาสา ทนายอาสากไมตางจากอยการ หรอตารวจ คอ ขอใหรบสารภาพ เพราะฉะน �น ถาจะพดเร!องน � ตองพดเร!องทนายไปดวย

แลวขอเสนอบางขอ เราฟงจากคนทางานมากเกนไป อยางทนาย หรอ NGOs ในพ �นท!ทาใหเราไดแตพ �นท!ท!มNGOs หรอทนายเปนพ!เล �ยง สวนพ �นท!ท!ไมมการสบหาขอเทจจรงมนเปนเร!องท!ชาวบานทาไมไดดวยตวเอง อยางเร!องโฉนดชมชน เร!องกฎกตกา ถาใหชาวบานทาเองทาไมไดหรอกครบ ตองมทนาย หรอ NGOs ไปชวย

สวนเร!องศาล เราไปคดวาควรอยศาลไหน คอ ผมสานกตวเองอยเสมอวาตวเองมโอกาสเปนท �งโจทกและจาเลย เราไปฟองวานายทนบกรกท!สาธารณะ ฉะน �นเรากอาจจะเรยกรองใหนาสบอกแบบหน!ง แตถาวนนงเราถกฟองวาบกรกท!สาธารณะบาง เรากรสกวา เราอยากพสจนพยานหลกฐานบางวา การประกาศท!สาธารณะมนทบท!ของเรา

215

สดทาย ผมไมแนใจวางานน �ทาเฉพาะเร!องปาไมหรอเปลา เพราะเหนคณสมตรชยพดถงท!สาธารณะดวย แตท!แน ๆ คอท!ราชพสดไมไดถกพดถง สดทายจรง ๆ เร!องสทธชมชนของทงสองยาง มนกเปนเร!องท!ด แตวามนกมเร!องการเมองเขามาเก!ยวของดวย อยางเชนทงยาวอยในปาสงวนแหงชาต ฉะน �นเขาถงอนญาตใหอยอาศยได ตามม.16 ไมเหมอนเขตอทยาน ในขณะท!ท!ตรงน �นแตเดมเปนพ �นท! ปาไมถาวร และพ �นท!ปาไมถาวรสวนหน!งกนาไปออกนส.3 ซ!งมช!อของนกการเมอง ฉะน �นมนไมมทางเปนอทยานไปไดหรอกครบ คณชลนภา อนกล

งานวจยน �มเปาอยางหน!ง คอ นาไปสการเปล!ยนแปลง แตไมรวาจะเปล!ยนแปลงไปในระดบไหน เคยเหนงานวจยของสวรส. มนมหวขอหน!งวา งานวจยประเภทไหนท!จะนาไปสการเปล!ยนแปลงเชงนโยบาย กพบวา Decision maker จะยด Evidence Base เปนหลก ดงน �น จงมงานวจยชดหน!ง ทางสายสขภาพเขาจะเนนสถต เนนกราฟอะไรมากมายเลย ในขณะท!งานของสายสงคมศาสตร ไมคอยม อยางทนายความจะเปนการเลากรณศกษา แตทางสายสงคมศาสตรจะมผลในเร!องส!อสาร สวนงานวจยท!ดในเร!องการผลกดนเชงนโยบายซ!งยกมาเปนกรณศกษา คอของอาจารยสมเกยรต ต �งกจวานชยจากสถาบนTDRI ซ!งเคยเสนอวา งานวจยท!จะทาใหเปล!ยนแปลงเชงนโยบายได ตองมหลกอย 3 อยาง คอ 1. มหลกฐานสนบสนนชดเจน 2. ขอเสนอตองชดเจนดวยวาใหใครทาอะไร เม!อไหร 3. ส!อสารได คอ เวลาจะบอกใหใครทาอะไร ตองบอกเลยวาใหเขาทาอะไร ยกตวอยางงานวจยช �นน � บทท! 1 มการreviewคอนขางกวาง เพ!อบอกท!มาของปญหาท!ดนปาไม มหลายนโยบายของรฐท!เปนอปสรรค หรอเปนปญหา ซ!งการแกไขเชงนโยบายจะตองไปแกนโยบายพวกน � แตพอไปบทท! 2 มนไมตอกน คอ ไปเจาะเร! องทาไมกระบวนการยตธรรมไมอานวยความยตธรรมตอคนจนในกรณพพาทท!ดน จะจบไมไดวามนออกมาเปนเร!องคาใชจาย เร!องเอกสาร ความไมร อะไรอยางน � คอโดยหลกการ ถาคาถามมนวาคนจนตดคกกรณพพาทท!ดนมาก พอเอา evidence base มาวาง แตไมใชเร!องคนจนนะ แตเปนเร!องความเหล!อมล �า และเม!อมความเหล!อมล �า เราไมทากจะเกดความรนแรง อนน �นาเปนโจทยวจยเร!องลดความเหล!อมล �าแตไมใชเร!องคนจนหรอเร!องท!ดนของคนจน ถาเปนการส!อสารตอสงคม แตถาถามลกลงไปวาทาไมกอาจจะทาใหชดข �น เพราะถาไมชดกจะไปลงแคศาล วาศาลส!งตดคก ศาลไมรอบคอบ มนจะตองมการวเคราะห เพราะวา เขาบอกวาการเปล!ยนแปลงเชงนโยบาย จะตองรวารฐเขาไปแทรกแซงตรงไหน เพราะหลาย ๆ เร!องเปนเร!องคนรงแกคน ไมใชศาลรงแกคน แตพอคนรงแกคนแลว ตองดวากลไกรฐเขาไปควบคมอยางไร อยางคดเอกชนฟองคนเยอะ ทาไมฟองเยอะ กเพราะรฐไมมกลไกดแล พอฟองแลว คนทาผดกตองชดใช เชนน �จงจะปองปรามได ไมใชปลอยอยางคดภเขยว มโจทกคนเดยวฟอง 500 คดแบบเดยวกน แลวศาลช �นตนแพ

216

หมด แลวอยการตามไปเยยวยา ถาเปนหมอกรกษาไมทนแลว ตามไปแปะแผล ๆ มนควรจะปองกนกไมปองกนอก คอ ไมเอาผดกบคนท!ทาผดอยางน �อยเร!อย ๆ

เขาใจวาถาเปนยทธศาสตร มนตองหา Interventionจดใดจดหน!ง บางทมหลายจด กตองเลอกวาจดไหนกอน เพราะ impact แตละจดไมเทากน ถางานวจยน �พงเปาไปท!ศาล กจะส!อสารกบสงคมไมไดเลย ตองไปส!อกบศาลเทาน �น เพราะเปนขอเสนอเก!ยวกบกระบวนพจารณาคด สงคมไมเก!ยว ไมสนใจ เพราะเปนเร!องท!ศาลตองทาอยางน �มนเอาคนมาsupportไมได

บางทเราอาจจะไมไดมาตรการหรอกฎหมายท!ครอบคลมท �งหมด เพราะมนมหลากหลายประการ บางทมนมเร!องท!ตองพจารณาเร!องความเปนธรรมมากมาย แตถาจะพดถงในศาลหรอในเชงกระบวนการยตธรรม เขาจะใชคาวา ดลพนจของคน แตดลพนจน �นเราไววางใจแคไหนในยคน � กอาจจะออกแบบในภาวะการณปจจบน อนน �อาจจะตองลองคดด

นอกจากน � หากจะแตะศาลทาไดแคไหนนอกจากพด สมมตเรามกลไก monitor equity ของระบบยตธรรม อกอนคอ สงคมไมเขาใจวาพนจากกระบวนการของศาลคอใครอก มนเหมอนเปนกลองดาท!ไมรวามใครบาง ซ!งขางในมท �ง ผพพากษา อยการ ทนาย ตารวจ จรง ๆ กรมปาไมกเก!ยว หากคล!ตรงน �ใหชด คนกจะเขาใจมากข �น แตอยางตอนน �พอคนไมเขาใจ กไมรจะชวยยงไง เพราะมนเปนเร!องของศาลกบคนท!ถกคด คณสน ไชยรส อยากจะแลกเปล!ยนกบคณสนทรยาเร!องประโยชนสาธารณะ และความเปนธรรม คอจรงๆ มนเหมอนความชอบธรรมตวหน!งไหม ท!เขาพดวา ผลประโยชนของชาตคอของใคร ถาเปนฝายความเปนธรรม กจะบอกวา เปนของประชาชน หากเปนอกฝายหน!งกจะเปนอกแบบหน!ง ทน �เร!องประโยชนสาธารณะ จรงๆ แลวสวนตว ในการตความหากเราตโจทยเหมอนอาจารยอทธพลพดวา แมเราจะพงเปาไปท!กระบวนการยตธรรมท �งระบบ แตจรง ๆ มนมท!มาท!ไป มรองรอยสาเหต เพราะฉะน �นประโยชนสาธารณะของเร!องน � มนจงตองอธบายอยางท!ตรงน �ข �นตนไว ท!บอกวาท!ดนเปนเร!องสาคญ ซ!งเบามาก ความจรงตองเขยนตอวา ท!ดนเปนปจจยพ �นฐานท!สดของความม!งคงของชมชน ของความม!นคงทกอยาง และจะตอบปญหาเร!องผงเมองเร!องส!งแวดลอม สมมตถาตโจทยแบบหนกแนน จะพบวาท!ดนคอประโยชนสาธารณะท!ตองไดรบการดแล แตวนน � พอโจทยมนซบซอนข �นไปอก มนจงดรกรงรงไปหมดเลย เพราะ รฐจ ๆ กประกาศปาอยางท!เราเหน โดยอยกอนอยหลงมนมาซอนดวยรฐประกาศท!ตามใจชอบ มนมหลายมต คนพดเร!องปาสงวนประกาศทหลง แพหมดเลย เพราะเขาไปอางกฎหมายป 2484 ฉะน �นมนจงมมตท!ซบซอนกวาประโยชนสาธารณะ เม!อนกถงปจจยท!ดน มนตองมความเปนธรรม เพราะการท!คนจะอยได ชมชนจะอยได ทกคนตองมท!ดน พอโจทยใหญอยางน � ความเปนธรรมมนจงซอนเขามาวา ส!งแวดลอมหรออะไรกตาม รฐ

217

นอกจากประกาศเขตปาตามใจชอบแลว รฐยงใหสวนปาตามใจชอบ แลวคนท!อยสวนปากผดอก เพราะรฐไลตามลาดบมา รฐใหสมปทานเหมองแรในพ �นท!ปาเปนแสนๆไร เพราะฉะน �นพอเอาโจทยเหลาน �ไปคล! ส!งท!รฐหรอสงคมตองตอบคาถาม คอ การจดการท!ดนโดยภาพรวมมนไดใหความเปนธรรมหรอยง แลวกมตวกฎหมายเขามาเก!ยวของ ประโยชนสาธารณะถงจะมา ในคดโลกรอน รฐกจดการคนเลกคนนอยไป แตรฐใหสมปทานคร �งหน!งเปนแสนไร ฉะน �นความเปนธรรมกบประโยชนสาธารณะมนตองไปคกน สอง สมมตฐานขอนง กคอบอกวา คดคนจน ซ!งดเหมอนเปนเร!องความเปนธรรม แตถาเรายอนกลบไปด ๆ แลวจะเหนวาเปนเร!องของประโยชนสาธารณะ ทาไมตอนน �ชมชนแตกสลายหมดเลย ชมชนไมอาจอยได เพราะวาความเปนมาของแตละชมชนมความซบซอน หรอถาพดเชงรฐท!ซอนเขาไปอกคอ รฐสงเสรมการพฒนาเชงเด!ยว รฐสงเสรมใหกระบวนการผลตสนคาไปอยางน � คนจนดเหมอนไปบกรกปา ความเปนมาของมนกคอ คนจนกมอาชพของตนเองแตด �งเดม เพยงแตตอนน �กระแสของรฐบาลกบนโยบายของรฐไปสงเสรมแบบน �หมดเลย ฉะน �น เขากเปนเหย!อแรงกาโดยไมต �งใจท �งหมด คอ จะบอกวาทาไมคนจนตองไปปลกขาวโพดในปา ทาไมไมรจกปลกแบบพอเพยง กเพราะเขาตองนาเงนไปสงลกเรยน อนน �สมมต เขากเลยตองหารายได อนน �กซบซอน รฐจงตองจงใจโดยนโยบายวาจะทายงไงใหคนจนอยอยางย!งยนได ในเร! องชมชนทองถ!นด �งเดม ซ!งเปนท!มาของการเถยงกนมากในการรางรฐธรรมนญ ป 2540 เพราะเขาไปยดตามตะวนตก แทจรงคาวา “ด �งเดม”คอพวกชนเผาของเรา คนอสานท �งหลาย มนเปนชมชนทองถ!นด �งเดมท �งน �น ไมใชชนเผา ไมใชชนพ �นเมอง ไมใชทฤษฎอะไรเลย แตเปนทฤษฎสทธตามธรรมชาตท!พวกเขาอยมา บกเบกปามา เพราะฉะน �นประเทศไทย ใครจะเปนผออกแบบประโยชนสาธารณะ ใครจะบอกวาปาตรงน �ควรรกษา ปาตรงน �ทาลายได คอพ �นท!ปาท �งหมดมนไมมเขตแบงแลว มนถกพฒนามาจนตองยอมรบวา ถาไมคล!ความเปนมาของแตละฝาย ของแตละเร!อง อนน �กซอนเขาไปอก ซ!งศาลคงเขาไมถงหรอก ศาลไมอาจเขาไปวนจฉยแบบน �นได แตอนน �คอกระบวนการของความเปนธรรม พอเราพดถงกระบวนการยตธรรมท!ศาลอยสดทาย แทท!จรงถาจะพดถงเร!มตนจรง ๆ ตองพดไปถงกลไกการรองทกข คอเร!องจานวนมากท!ทาไมมนคล!ไมได ทาไมมคดจานวนมากไปถงศาล กเพราะ 1. เจาหนาท!จะทาชาวบานใหไปศาล เพราะถาข �นศาลชาวบานแพ 2.กลไกการรองทกขของรฐทกระดบไมทน ไมวาจะเปนเร! องปาเร! องอ!นๆ ชาวบานกรองทกขท �งน �นเลย รองทกขหนวยงานจนเหน!อย กวาจะถงสดทาย กลไกการรองทกขท �งหมดคอ กระบวนการยตธรรมตนทาง ซ!งไมไดถกออกแบบใหรบฟงชาวบาน เร!องจงตองถงศาล เหนดวยวาจะขยายกระบวนการยตธรรม ต �งแตเร!องท!เราตองลดภาระของศาล แบบน �จงใจสงคมมากเลย ศาลเล!อนคดไป 3 ป 5 ป คดรงรง

218

มากเลย จงใจทกคนเลยวา วนน �ศาลบอกวาคดลนมากเลย แตศาลนาไปสกระบวนการไกลเกล!ย คอใหรบสารภาพ แตความจรงศาลตองมารวมมอกบสงคม ไปจดการกบคนตนทาง ทาไมตองกลาวถงศาล อยางท!บอก เม!อศาลเปนส!งท!กลาวถงไดยากท!สด เราจงตองใหกระบวนการทางสงคมเขามาคล! เพราะยงไงศาลกตองยอมรบความยตธรรมพอสมควร ถาศาลคลกตรงน �ได ศาลจะสามารถรวมและลดภาระได อยางไปศาล ชาวบานกเหน!อย ศาลกเหน!อย มนแปลกประหลาดวาทาไมคนถงเขาสกระบวนการอยางน �ซ �าซาก อยกบกระบวนการท!ดลาหลงตลอดเวลา จงสงสยวาทนายความจะอยกบกระบวนการอยางน �ไปไดอยางไร มนใชเวลามากมายมหาศาล คณสมนก ตมสภาพ

จรงแลวผมไมเหนดวยกบงานเขยนช �นน �เลย ผมรสกวามนพฒนาใหศาลทางานงายข �น แตจรง ๆ แลวผมเหนหวขอมานานแลวหวของานกบจดประสงคท!คณสมตรชยพดมนดสวนทางกนอย คอ หวของานมนดใหญมากแตพอฟงแลว งานมนชดท!วธพจารณา แตเน �องานมนไมใช มนกเลยสบสนนดหนอยวาท!ไปสมภาษณคนทางานมา ไมวาจะเปนทนายความหรอคนทางานกบองคกรกด สมภาษณแลวทมสงเคราะหอยางไร ปญหากคอหนวยท!สองมนไมใชวเคราะห มนเปนการถอดออกมาตอส!งท!เขาพด ท!เขาพดวาปญหาอยางน �ๆ ถอดออกมา คอถาทาเร!องวจยเราตองวเคราะหวาส!งท!คนทางานเขาสะทอนออกมามนแปลความหมายไดวาอยางไร จากวธพจารณาอยางน �น คอประเดนน �เปนประเดนท!นาสนใจ เพราะมนนาจะตรงเปา กระบวนการท!ผานมา วธพจารณาของคนทางานกบวธพจารณาของศาลท!อยากจะปรบปรง ตรงน �มนสวนทางกนหรอมนไปกนไดหรอมนควรจะเตมเตมกนตรงไหน

แลวประเดนท!สอง มนมรายละเอยดท!ปลกยอยของปลกยอยอกทหน!งมนความละเอยดท!ผมคดวาคนท!วไปกจนตนาการได แตผมรสกวาประเดนท!สองมนเปนการรวมปญหาเขาดวยกน มนไมไดแยก มนตองแยกกอนวาท!ดนปาไมกบท!ดนสาธารณะ ผมรสกวาสองเร!องน �มนตองชด วธพจารณาสองเร!องน �ตองชดพอสมควรวาวธพจารณาเร!องท!ดนปาไมตองเปนอกแบบหน!งและวธพจารณาเร!องศาลตองเปนอกแบบหน!ง การนาเสนอกอกแบบหน!ง แตจดประสงคของงานวจยกคอวาวธพจารณาของส!งแวดลอมอนน �คอโจทยใหญ วธพจารณาส!งแวดลอมมนเปนประเดนท!รวมทกอยาง ท!ดน ปาไม สาธารณะ น �คอวธพจารณาของส!งแวดลอม คอถาจดเร!องส!งแวดลอม ประเดนงานวจยมนตองแยกเลย วากระบวนการพจารณาของแตละเร!องน �นเปนอยางไรและการนาเสนอ ผมเนนเร!องปาไมมากกวาและผมทาความเขาใจเร!องปาไดมากกวา การนาเสนอเร!องปาไมน �มนไมสามารถปนในเร!องท!สาธารณะได เพราะการจะนาเสนอวธพจารณาในเร!องปาไมน � โดยสวนใหญแลวน � โอกาสในการนาเสนอคดในรปน �มไมเยอะ เพราะกระบวนการของศาลหรอ

219

กระบวนการของตารวจ อยการหรอเจาหนาท!ปาไมมนทางานอยภายใตกรอบของกฎหมายอยแลว วธการนาเสนอพสจนไมยากเลย และไมจาเปนตองสบคนดวยชาวบานเอง เพราะอนดบแรกในกระบวนพจารณาของศาลในการรบฟง ตารวจดหมดแลววาเปนพ �นท!อะไร กฎหมายอะไร แลวกสงอยการ อยการกสงศาล ถามวาตวพจารณาตรงน �ชาวบานจะโตแยงอยางไร ตองสบคนไหม ไมจาเปน เพราะสงอยแลว แตถามวาตวโอกาสของการพจารณาเร!องน �ชาวบานนาเสนออยางไร เปนปญหาท!อยากใหคนทางานชวยอธบาย ผมมสวนหน!งซ!งในความเปนทนายความของแตละคนกมจดประสงค คอไมจาเปนตองเดนตามกลไก แตละคนกมแนวของเขา และการนาเสนอเขา ผมคดวาอนน �สาคญ จรง ๆ เร!องน �ผมกอยากทาแตเหนวามคนทาแลว ผมกเลยเวนไวเพ!อขอใช แตกไมไดในส!งท!ตองการ เพราะวาการเสนอคดปาไม ถามความหลากหลายในคนทางาน มนจะชวยเตมเตมหลาย ๆ อยาง ผมเจอคนทางานในสวนของอยการ ศาล หลายแบบ แลวยคน �ศาลเร!มเขาไปคนหาขอมลมากข �น ถามวาวธพจารณาคดแบบไตสวนน �เหมาะสมหรอไม ผมไมคอยแนใจ ผมยงไมเหนงานวจยท!ชวยเร!องน �ได แตเร!องน �มนถกโตแยงเยอะมนถกการวพากษเยอะ มนกเลยพดถงแตไตสวน ผมยงใหขอมลท �งทายกบนองท!มาสมภาษณวา ผมไมสนใจวธพจารณาวาจะแกหรอไมแก ผมสนใจอยางเดยวคอทศนคต ผมไมสนดวยวาจะศาลไหน ผมมองวาศาลปกครอง ศาลยตธรรม ถาทศนคตยงเหมอนเดม มนไมมการเปล!ยนแปลง มมมองของศาลคอ ทรพยากรเปนของรฐอนดบตน พอเปนของอนดบตน สทธในการจดการ สทธในการใชประโยชน มนไมม มนไมเกด สทธพวกน �มนตองขออนญาตจากรฐ คอประเดนพวกน �ถาไมคล!ออกมา ศาลไมรบ ศาลไมเปด หรอเจาหนาท!รฐไมเปด มนไมสามารถชวยใหกระบวนการไปได เร!องคดคนจน ผมเหนวามนเหมอนขามข �นตอน ขามปญหาท!วาอะไรนาไปสคด เกดจากผ ทาละเมดตอทรพยากรหรอไม หรอเกดจากวตถประสงคการใชประโยชนของมน เหนคณสนทรยาพดเหมอนฝายยตธรรมท!วไปๆ ท!มองขามคอวาเม!อมคดหรอเม!อมการดาเนนกฎหมายแลวน � ไมมองจดเร!มของมนวามนเกดจากจดเร!มตนอะไร เกดเพราะวาเปนการทาลายโดยสภาพจรงหรอไม ไปทาลายโดยพ �นฐานอะไร และจะตองนามาสวารบสารภาพดกวา เพราะยงไงคณกไมสามารถปฏเสธกฎหมายของรฐได น �คอเหตผล ถามวาหลายกรณวธพจารณาแบบน �ถาไมมพ!เล �ยงมนกจะเกดกระบวนการท!คณไมสามารถโตแยงกฎหมายของรฐได คณจะอธบายอยางไรวาไมใชท!ปา คณจะอธบายอยางไรใหดกวากฎหมายปาไม คาถามน �นกกฎหมายหรอแมบทกระบวนการยตธรรมเถยงกนวาจะอธบายอยางไร จะพดอยางไร

ศาลมองทรพยากรกรวาเปนของรฐต �งแตตน สทธในการจดการ การใชประโยชนเลยไมเกด มองวาเราคยขามข �นตอนซ!งเปนสาเหตของปญหา วาเกดจากการจดสรรทรพยากรหรอไม หรอเกดการวตถประสงคการใชประโยชนของมน อาจจะตองมองวาจดเร!มตนคออะไร วธพจารณาแบบน �ถาไมมพ!เล �ยง เราจะไมสามารถโตแยงกฎหมายของรฐได ซ!งชาวบานอธบายไดลาบาก จงม

220

การใชเร! องสทธชมชน ตองทายงไงใหวธพจารณาของศาลมองเร! องกฎหมายนอยลง มองกระบวนการของชาวบานมากข �น

ขอเสนอในเชงวจยช �นน � มองวายงหยาบไป เน!องจากไมไดผานการสงเคราะหออกมา จงทาใหอธบายปลายทางไดยาก วาเราควรอธบายกระบวนการพจารณาน �อยางไร การดาเนนการต �งแตพนกงานสอบสวนซ!งเปนตนทาง จะพฒนาปลายทางใหดไดอยางไร ถามมมองของศาลมองวาประเดนน �ตองปรบเปล!ยน ปรบปรง ศาลนาจะปรบเปล!ยนได เน!องจากผพพากษาหลายคนมองวาเม!อกฎหมายมายงไงกพพากษาไปตามน �น ประเดนคอทายงไงใหศาลกลาท!จะขามกรอบการพจารณา อนาคตอาจนาไปสการปรบปรงกฎหมายได เปนไปไดหรอไมท!จะแยกสวนวาในแตละสวนของงานวจยมขอเสนอแนะอยางไร เพ!อใหชดในแตละเร!อง หรอแตละประเดน หรอจะมงเนนไปท!ประเดนปาไมเปนหลก กตองปรบปรงงานอกคร �ง

คณแสงชย รตนเสรวงษ

เหนประโยชนของงานช �นน � เช!อวาถาปรบปรงกจะสงผลกระเทอนไดพอสมควร และส!งท!ควรปรบปรงคอกระบวนการวเคราะห ท!ยงไมเจาะลก เน!องจากในงานวจยกลาวถงเฉพาะปญหาท!วไป ไมไดพดถงปญหาท!ดน และปาไม โดยเฉพาะปญหาในคดความ ปญหาการทะเลาะกนระหวางรฐกบเอกชน ปญหาท!พสด การวเคราะหประเดนปญหาเฉพาะไมถกหยบยกข �น เขามาสการต �งประเดนวาความขดแยงในแตละเร!องคออะไร แตเปนการรวบรวมเพยงปญหาท!วไป วาศาลยงมทศนคตไมเหมาะสม หนวยงานราชการยงมทศนคตเชงอานาจนยมซ!งมองวาเปนปญหาท!วไปท!ไมวาทาคดอะไรกพบกนอยแลว ปญหาท!วไปน!ยอมรบกนอยวาเปนประเดนท!ตองรณรงคกนเร!อยไป แตท!อยากเหนคอปญหาเฉพาะ ปญหาท!ดนจะแกไขยงไง เพ!อความสมดลของการรกษาประโยชนสาธารณะ รกษาสทธของสงคมสวนรวม เชนการรกษาส!งแวดลอม กบรกษาสทธของชาวบาน ความขดแยงท!มาจากทศทางนโยบาย ปญหาท!มาจากโครงสรางระบบกฎหมายคออะไร สองสวนน �ผมคดวามนไมเหมอนกน ถาเราเหนความแตกตาง เราจะเหนรปธรรมของการแกไขกฎหมายชดเจน เชน กระบวนการท!วาจะปองกนไมใหคนจนถกฟองคดเขาสศาลไดอยางไร แลวศาลไมมทางเลอกอ!นนอกจากตองตดสนไปตามกฎหมายท!บญญตไวในตอนน � สทธชมชนกลายเปนการบรรเทาโทษ หรอใหรอลงอาญา และทนายกสแบบน � ซ!งจรงๆแลวสามารถยกเวนความรบผดไดทางกฎหมาย หรอไมเปนโทษทางกฎหมาย ไมใชเพยงเปนเหตการณบรรเทาโทษ ตรงน �ท!อยากเหนงานวจยบงช �ลงไปวาถาเราจะหยบยกปญหาน �ข �นมาพจารณาแลว แนวคดหลกทฤษฎอะไรท!จะเปนคาตอบ อะไรท!เปนฐานการอางสทธเชนน �ได การเปนอยของคนจนไดวาไมผดกฎหมาย แตรฐน!นเองท!ผด เพราะรฐใชวธการประกาศเขตปา หรอเขตอทยานซ!งมนไมชอบธรรม และไมสอดคลองกบหลกในรฐธรรมนญ ผมอยากใหลงลกไปแบบน � เราอาจมขอเสนอท!ไมใชเชง

221

มอบหมายภารกจในการแกไขปญหาไปอยท!ศาลเพยงอยางเดยว แตอาจเปนหลายสวน เชน การดาเนนการของปาไมท!ขดแผนท!โดยไมมการวดเขตเลย โดยไมตองมเจาหนาท!ไปเดนดวยชอบธรรมหรอไม การออกโฉนดท!ดนของกรมท!ดน โดยไมมเจาหนาท!ปาไมมารบรองแนวเขตเลยชอบธรรมหรอไม การใหขอมลอนเปนเทจของเจาหนาท!ปกครองทองถ!น ถาเราคนควากนจรงๆ เราจะไดขอเสนอ ขอเสนออยางน �อาจไมตองเขาสกระบวนการของศาลไดเลย เน!องจากขอพพาทดงกลาวถกแกไขไดกอน ทายงไงจงจะมตรงน �ข �นมา อาจปรบปรงกลไก หรอกาหนดระเบยบการปฏบตใหมไดอยางไร การพสจนสทธแทนท!จะบอกวาเปนหนาท!ของผ เช!ยวชาญ กอนท!จะวนจฉยวาชาวบานอยหรอทาประโยชนหรอไม นาจะมกระบวนการของคณะกรรมการชมชนท!ตองมาหารอกอนไดหรอไม ในสวนศาลกตองขออนญาตวจารณบาง เราจะส!อสารไดอยางไร หรออาจตองมกระบวนการพจารณาคดเฉพาะ แตไมเหนดวยท!จะสรปอยางกวางๆและงายๆวาอยท!ระบบการไตสวน เพราะหากเราไตสวนดวยบคคลท!มทศนคตอยในอานาจนยม หรอไตสวนโดยใชแคกรอบกฎหมายอาญา พระราชบญญตปาไม หรอกฎหมายท!ดน โดยไมคานงถงรฐธรรมนญ กอนท!จะรบเสนอวาขอเสนอแนะคออะไร จงขอเสนอวาเรานาจะเพ!มบทการวเคราะหกอนจะนามาสบทการสรปปญหา คณสทน บรมเจต

หลกๆคองานวจยศกษาปญหา และจะดกนวาจะแกไขปญหาไดอยางไร เราจากดกรอบเฉพาะคดท!ดนและปาไม มผลกระทบตอชมชนหรอผลกระทบเฉพาะราย แตสวนใหญท!เราทาคอการท!กระทบตอชมชน ซ!งมอยเดมและถกขบไลออกไป เรากาลงศกษาอยวา เม!อโครงสรางเปนปญหา และไมไดรบการแกไข ในระดบท!เปนปญหาเฉพาะเราตองหาวาปญหาอปสรรคอยท!ไหน โจทยคอกระบวนการยตธรรม ต �งแตภาครฐ ไดแก พนกงานท!เก!ยวของในแตละกฎหมาย พนกงานสอบสวน อยการ ภาคเอกชนซ!งมทนายความเขามาเก!ยวของ สวนของชาวบาน และสวนของNGOs ท!มาชวยชาวบาน เราตองศกษาวาปญหาอยท!ระบบหรออยท!ตวคน ถาระบบดอยแลว หรอระบบมท �งสวนดและไมดเราจะทายงไง หรอกลไกกระบวนการพจารณาของศาล เร!มตนต �งแตพนกงานปาไม พนกงานสอบสวน อยการทาสานวน สงศาล ศาลพพากษาไป ตองศกษาวากลไกแตละสวนไดทาหนาท!ปกปองสทธประชาชนหรอไม กลไกแตละสวนระหวางกลไกการบรหารกบกลไกกระบวนยตธรรม ทาอยางไรใหกลไกบรหารยตปญหาได ซ!งไดแก ทองถ!น รฐบาลกลาง และเจาพนกงานรฐ มตวกฎหมายท!ใชในทางบวกได เชน พนกงานสอบสวนตองสอบสวนถงความบรสทธGของผ ตองหาดวย แตกลไกน �ไมไดถกบงคบใช เราตองไปศกษาผลกระทบในแตละคด ประชาชนคนหน!งเม!อถกจบมาฟองศาล ตองเสยคาใชจายเทาไร ผลกระทบตอชวตครอบครวท!เสยไป ปญหาเหลาน �ตองแกท!ไหน กลไกอะไรท!จะตองแกไข สวนหน!งคอมการผลกภาระใหศาลชวย

222

ผมวาตองรวมมอกนทกภาคสวน กลไกยตธรรมจะตองแกท �งระบบกลาวหาและระบบไตสวน วฒนธรรมของศาลมความเคยชนในระบบกลาวหามากกวา ทมทนายความกใชความเคยชนในการทาคด ทน �กข �นอยกบประชาชนถาประชาชนเจอทนายความท!ขยนทางาน มความเขาใจสทธชมชนมความทมเทในการทางาน เสนอขอเทจจรงเพ!อใหศาลไดพจารณาอยางถองแทและเปนธรรม เพราะขอเทจจรงท!ส!อสารไดมากท!สด ความเปนธรรมกจะไดมากเทาน �น ฉะน �นกตองมาดวาทกภาคสวน ผมวาเราตองคดในการรวมมอกนทกภาคสวนชวยกน เพราะกระบวนการท!ทาเปนกระบวนการหน!งท!ทาใหสงคมไมขดแยงกนและอยไดอยางสงบสขม ฉะน �นถาประชาชนหนหลงใหกบกระบวนการยตธรรม ความรนแรงในการตอส กทาใหเกดการยดพ �นท! เพราะฉะน �นความรนแรงในพ �นท!กจะเกดข �น กลมตองขยายการศกษาใหมากข �นกคอขอเทจจรงหรอปญหาของขอเทจจรง และกนาเสนอ และการนาเสนอกจะเกดการแกไขทกภาคสวนท!พบปญหา ถาแกปญหาเฉพาะสวนมนแกไมไดเราตองรวมมอกนแก มนเปนมตหน!ง มนใหโอกาสประชาชนมสวนรวมมากข �นความกาวหนาทางภาคกฎหมาย ความกาวหนาทางภาคสงคม ความกาวหนาของคนทางานหลาย ๆ สวนสามารถเดนหนาได แตทาอยางไรใหเกดมตของการมสวนรวมมากข �น คณกฤตกา เลศสวสดA

พยายามจะช �ปญหาพ �นท! ท! เกดรวมกนในสงคมบานเรากคอหนวยราชการ เหมอนประสทธภาพไมเปนไปตามท!ควรจะเปน ทาใหปญหาอ!นเพ!มข �น กมประเดนนดเดยว อยากจะโฟกสไปท!ตวรายงานประเดนท!หน!งการแบงบทจะตองใหชดและเหนการเช!อมโยงระหวางวตถประสงคแตละขอ อยางมหลายทานท!พดเร!องนโยบายท!ดนประมาณ 6-7 ขอในประเดนเร!องขอเสนอแนะกบผลการสมภาษณกบส!งท!เปนประสบการณ กคอเหนดวยกบอาจารยลกขณา วาคณสมตรชยตองเขยนใหเยอะกวาน � ถาประเดนม 5-6 ประเดนแตอาจจะมการสงเคราะหแลวไดเพ!มข �นมา เน!องจากวาหลกฐานท!เราไดจากการสมภาษณ ปญหาในการดาเนนคด ยกตวอยางประเดนสาคญท!คดวาจะทาใหรายงานเปนประโยชนอยางมากในการดาเนนคดในอนาคตกคอเร!องพยานผ เช!ยวชาญหรอวาพยานหลกฐาน การพสจนกใหชดเลยอยางท!คณบารมอธบายไปแลวยกตวอยางปญหาท!เราเจอมอะไรบาง อาจจะยกเปนกรณๆ ไป ถอดบทเรยนหรออาจจะแยกเปนประเดนออกมากได หรออาจจะทาท �งสองอยางออกมากได เพ!อใหเหนการเปรยบเทยบ

ประเดนท!สองท!นาสนใจกคอ ในกระบวนการท!เราบอกวาเก!ยวกบเร!องพจารณาคดท!ดนถาเราทาตารางเปรยบเทยบไปเลยวาคนจนน �ถกดาเนนการตาม 1, 2,3,4,5 อกขางหน!งกคอ แลวคนรวยเขาไมโดนในประเดนเหลาน � เหตผลมนมไหม คอคดวานาจะเปนขอโตแยงท!สาคญในเชงพยาน

223

ประเดนท!สาม คดวาคณสมตรชยนาจะลมไป คอกลมท!ชวยเหลอชาวบาน พอยายไปพ �นท!ท!ไมมความชวยเหลอน �นชาวบานกไมสามารถดาเนนอะไรไดหรอวารไมพอ หรอเขาสกระบวนการชาเลยทาใหมปญหาในการสบพยานตอ วธท!นาจะดกวาน �คออาจจะเปนขอเสนอไปเลยวาเร!องความชวยเหลอทางดานองคความร อาจจะตองแยกเปนขอหน!งชดเจนและตองทาใหเหนวารฐตองเขามาดตรงน �ใหเปนระบบ คอมองวาตอนทกคนอยกบปญหาและบางทเราอยกบปญหาเยอะ ๆ มนกจะหาทางออกไมคอยได ถาเราถอยมาสกนดกอาจจะเหนและอาจจะตองมขอเสนอชดเจนเร!องความชวยเหลอในเชงองคความรดานกฎหมายเราจะตองทาเปนระบบ และตองเสนอกเสนอไปเลยกไดวารฐควรจะตองเขามาดแลภาพรวมตรงน �มากข �น เนนไปเลยถาเราจะแบงประเภทกรณท!ดนสาธารณะ คดส!งแวดลอม และกถาเรายกประเดนท!เปนประสบการณในเชงถอดบทเรยนดวยในแตละราย กจะทาใหเหตผลของประเดนของรายงานดาเนนชดเจนมากข �น คณวระ ชมพนธ ในกรณโครงการพสจนสทธคดปาไมและท!ดน กรณพสจนสทธสวนใหญจะมองวากรณท!ชาวบานบกรกท!สาธารณะหรอท!ปาไม แลวถกดาเนนคดโดยเจาหนาท!ของรฐ มนกเปนกรณท!พดถงแลวนาเหนใจชาวบานวาชาวบานบกรกท!ปาไมหรอท!สาธารณะและถกดาเนนคดท �ง ๆ ท! กลมชาวบานท!บกรกเขาไปบางคร �งปาไมยงมสภาพเปนปาไม คอผมวาเขาเขาใจการอยแบบย!งยนและเขาดแลรกษา อยางน �กระบวนการยตธรรมนาจะเขาใจ ทน �มนจะมอกกรณหน!งเปนคดบกรกปาไม เหมอนกน แตเปนกรณท!ไมใชชาวบานบกรก เปนกรณนายทนบกรกและกรณนายทนบกรกน �แยกไดเปนสองกลมคอ

1.บกรกเขาไปแลวไมถกดาเนนคด 2.บกรกแลวไมถกดาเนนคดเพราะเจาหนาท!รฐชวยเอ �ออานวยในการออกเอกสารสทธGให

ดวย กรณท!เราฟองเพกถอนสทธGกรณน �มหลายคด กรณแรกกบกรณหลงมนตางกนตรงท! กรณชาวบานถกดาเนนคดวาบกรกท!ดนและปาไม

และคนท!จะพสจนสทธGกคอเจาหนาท!รฐ เจาหนาท!รฐกมเอกสารสทธGมหนวยงานตาง ๆ รองรบ ชาวบานจะพสจนกตองพสจนดวยตนเองขอเอกสารสทธGจากรฐไมได แตกรณท!สองกรณท!เจาหนาท!ออกเอกสารสทธGใหกบนายทนและกรณน �สวนใหญจะเปนกรณท! NGOs และชาวบานฟองเพกถอนเอกสารสทธG โดยฟองหนวยงานของรฐ เชนกรมท!ดน คนท!ถกฟองคอเจาหนาท!รฐ เพราะฉะน �นเอกสารท!เราฟอง เราฟองศาลปกครองเปนระบบไตสวน ศาลสามารถจะเรยกเอกสารน �นไดเองจากหนวยงานท!เก!ยวของ กรณแบบน �เราเหนวามนเปนประโยชน แตพอเราฟองศาลปกครองการแบงอานาจของศาลน �ยนมาตลอดวาการท!มผ ถอเอกสารสทธGมาโตแยงสทธน �น โยนไปศาลยตธรรมพอวนมาศาลยตธรรม การพสจนสทธGของชาวบานคอชาวบานไดรบผลกระทบจาก

224

การท!นายทนบกรกอยางน �พสจนยาก เพราะเรากาลงจะไปฟองหนวยงานของรฐ ฟองท!ดนจงหวด ฟองกรมท!ดนวาเขาออกเอกสารสทธGท!ดนไมชอบ น �คอความยากลาบากของคนทาคด ประเดนน �ทาไมคณะกรรมการช �ขาดอานาจหนาท!ระหวางศาลจงโอนคดประเภทน �ไปท!ศาลยตธรรมหมด และบางทไปอยศาลปกครอง 4-6 ป แลวคอยวนไปศาลยตธรรม อยางฟองคดท!เขาตะเกยบเราดจากภาพถายทางอากาศสภาพน �ดแลวเปนคลองแท ๆ เลยเอาเรอเขาไป ชาวบานบางคนยงยนยนวาเคยใชคลองน � แตปจจบนเปนท!ดนมเอกสารสทธGเรยบรอยแลวและฟองคดเรากพสจนยาก ท!ดนกออกไมชอบฝายท!ออกเอกสาร เขากบอกเขามเอกสารเขาไมไดอยในท!ดนเอง แตเปนนายทนท!เขาไปซ �อและกออกเอกสารสทธGอยางน � อกคดหน!งผมฟองคด คดยงอยในศาลปกครองประมาณสก 3-4 ป คอคดท!สามรอยยอด ถนนเหมอนหาดท!ว ๆ ไป ขวามอเปนบานฝ!งซายมอเปนหาดแตท!ดนแปลงน �อยในฟากชายหาดแลวปรากฎวาคนท!ออกคร �งแรกกคอกานนในพ �นท!น �นแตในขณะน �เรายงรออยวาเม!อไหรศาลปกครองจะโอนไปศาลยตธรรม แตถาศาลปกครองเองสามารถเรยกเอกสารได ทน �ปญหาท!วาเอกสารสาคญของทางราชการ ถาเราตองเปนคนนาสบเราเรยกไป เราเปนคนขอหมายเรยก แตศาลทานเปนผออกหมายเรยก แตทานไมไดสนใจวาเขาจะตองสงมาตามน �และถาคณไมสง ถอวาคณยอมรบเอกสารน �นมนไมใช ถาสงมาแลวเขาไมสนใจกเปนหนาท!ของโจทก คอเรากวาคณไมมเอกสารมานาสบ การพสจนมนกเลยไปไมถง มนตางจากคดท!ชาวบานถกดาเนนคดเจาหนาท!รฐเปนบคคลดาเนนออกเอกสารสทธGเปนบคคลมเอกสารทกอยางกสามารถมาพสจนใหศาลเหน กเปนปญหาท!อยากใหผ วจยพยายามช �ใหชดเจนหรอกดาเนนการตอใหเหนถงวาปญหาท!เกดข �นวาศาลมแนวคดอยางไร คณสน ไชยรส อยากจะถามวาทาไมศาลปกครองรบไปแลวคอยโอนอนน �มกระบวนการอยางไร ทาไมไมสงเลย อยากเลาเร!องศาลดๆใหฟง คอศาลดมากเปดชองใหนาสบทกอยาง แตตอนเขยนคาพพากษาศาลไมกลาเขยน คอศาลจะเขยนแบบไมกลากระโดดขามกรอบ เวลาศาลเขยนศาลระวงตวเองมากเสยจนไมมสาระเชงของการตอส สคดมาอยางดเปดโอกาสเร!องรฐธรรมนญวถชมชน แตเขยนคาพพากษาเขยนส �น ๆ เพ!อจะบอกวาไมเอาโทษ พอถงศาลอทธรณทน �ตดคกเลย เพราะวาขบวนการท!ไดนาสบมาเปนกระบวนการมนไมถกเอาไปพจารณาและพอคาพพากษา ชาวบานตดคกในช �นอทธรณ มนเศราตรงท!วาผพพากษาช �นตนไมยนหยดกลาหาญพอท!จะเขยนคาพพากษาโยงไปท!รฐธรรมนญ สทธชนชนท �งท!สบมาอยางดอนน �กเจบปวดไปอกแบบหน!ง

225

อาจารยลกคณา พบรมเยน จรง ๆ แลวมคดของศาลสพรรณเลขท! 583/2549 บอกวาชาวกะเหร!ยงทามาหากนอยโดย

วธการด �งเดมและสจรต ไมมเจตนาบกรก กเลยไมมความผดซ!งจรงๆ แลวเขากเลยบอกวาชาวกะเหร!ยงมมตการปลกขาวและปลกพชหมนเวยนในบรเวณท!ทากนรอบหมบาน ซ!งมนกเลยทาใหเขายงคงอยในท!ไดถงแมวามนจะไมเปนการรบรองสทธGโดยตรงแตมนกไมทาใหเขาตองออกจากบาน กบอกคดหน!งคอคดแมอมก ตรงน �คอนขางท!จะชดวาศาลรบฟงการปลกพชหมนเวยนตามจารตประเพณ อนน �กเปนมตใหมของศาลซ!งจรง ๆ แลวถงแมวามนจะไมพดถงสทธG ในท!ดนโดยตรงแตมนกทาใหชาวบานไมตองออกไปจากท! อนท!สองอกคดหน!งเปนคดของศาลปกครองคดแดงท! อ.193/2553 คดน �คอนขางหวอหวามาก เน!องจากวาสภาพท!ดนท!คณะรฐมนตรกาหนดใหเปนปาชายเลนตอนน �มนมสภาพเปนแหลงชมชน ไมมสภาพเปนปาชายเลนแลว ขอเทจจรงจงฟงไดวาท!ดนแปลงน �ออกโฉนดได เชนกนถาเราเอาคดน �ไปเทยบเคยงกบเหตการณ สภาพมนไดมสภาพเปนปา มนมสภาพเปนชมชนแลวมนกนาจะมสทธอยในเขตน �ไดเชนกน ซ!งในคดน �มนชดเจนวา เม!อไมมท!ดนสภาพท!เปนปาชายเลนเขตเศรษฐกจข.ตามคณะรฐมนตรการท!ท!ดนพพาท การท!ท!ดนพพาทอยในปาชายเลนเขตเศรษฐกจกรณน �จงไมชอบการท!คณปฏเสธการออกโฉนดจงไมชอบ

คณบารม ชยรตน ผมคดวาในท!ท!มนมการออกโฉนดท!ไมชอบพอไปท!ศาลมนกจะถกยนยนวาออกโดยชอบดวยกฎหมายอยตลอดเวลาในขณะท!ชาวบานไมมอะไรเลย มนกตดสนวาบกรกอยตลอดเวลา เพราะฉะน �นผมคดวา การบอกวายอมรบสทธชมชนมนเปนระบบท!ปกปองราชการดวยกน ระบบท!ปองกนการกระทาความผด เร!องอาจารยอทธพลพดเร!องการอานแผนท!กลบหว ผมถามเลยวาแลวคนท!ทาแผนท!ผดไปอยท!ไหน ทาไมไมโดนลงโทษเขากตอบชดเจนเลยวา คนๆ น �ถกยายมาจากอานาจเจรญมาอยในกรมแลวหาตวไมเจอ คณพงษทพย สาราญจตต

จรงๆอยากใหแทรกเขาไปกอนบทสอง คอดในเชงงานของศาลน �มนวนเวยนอยใน Reviewเยอะ แตอยากใหแทรกเขามากอนบทสองท!จะหาคนในการวเคราะห ท �งเร!องโครงสราง เร!องท!จะคยมอย สองเร!องหลก ๆ เร!องท!หน!งกระบวนการประกาศเขตปาโดยไมชอบ เร!องท!สอง การออกเอกสารสทธGท!ดนเอกชนโดยไมชอบ วเคราะหเร!องพวกน � เร!องโครงสรางใครมากอนมาหลงการประกาศ มนจะมาถงบทสดทายไดวาวธพจารณาของศาลจงเปนแบบน �

226

คณสนทรยา เหมอนพะวงศ เหนวาตองวเคราะหเลอกมาวาเราจะเลนเร!องอะไรแน กตองแยกกนเองในกลมท!ทา

วเคราะหวาแตละเร!องท!เรงดวน ระยะส �น ระยะยาว แตวาเวลานาเสนอเลอกเอาเร!องท!ทาได คอคนกจะงงวาทาอะไรเปนรอยเร!องมนจะไมมพลง หมายถงถาเรามปญหา ขอเสนอแนะกจะมาดวยกนแตเราตองเหนตวละครท!อยในน �น เพราะตวละครแตละคนมนไมเหมอนกน ทน �พอมนไมเหมอนกนวธส!อสารดงเขาเขามามนไมเหมอนกน คอถาทาตรงน �ไมไดยงไงกไมแก จากมมมองของเรา ขาราชการท!ออกเอกสารสทธGโดยมชอบ คอจรง ๆ มนมหลายเร!องท!บอกวาเปนกลไกหรอเปนมาตรการอย ทายงไงใหมนออกมาชดๆตวเลขท!บอกวายกฟอง 40-50 คด หรอวาเกดปญหาเร!องท!ดน คนท!เกดปญหาเขาไปหาหนวยงานท!เก!ยวของ มนไมฟงกชนแลวทายงไง คอถาจะใหเลอกวาสวนตวจะทาอะไร คดวาตรงกบหลาย ๆ คน อยากจะสรปแลวกน อนแรกกคอ สมมตฐานมภเขาลกหน!งยงไมตองบอกวาทาอะไรจะมหลกคดวาจะดาเนนคดกบใคร กเลยคดวาอยางเม!อก �ท!พดเร! องของส!งแวดลอมกบเร! องของความเปนธรรมทางสงคม คอเจาหนาท!มจานวนจากด งบประมาณมจานวนจากด เราควรวางแนวอยางไร ในเร!องส!งแวดลอมกรณท!เร!องมนคลาย ๆ กนคณจะเลอกดาเนนคดกบใครระหวางคนจนกบคนรวย คนมโอกาสกบคนดอยโอกาส แลวปญหามนคออะไรปญหาภาพรวม ๆ อนน �คอ กรณตวอยาง

อกอนหน!งเราเหนแลววาท!หลวง ท!สาธารณะ ท! ปา ปญหาทกอยางท!มนเปนเพ!อผลประโยชนสวนรวม แลวมนมท!เรยกวาคดโจร คอเราเหนวาโจรมนบกรกท!หลวงอยขางหนา เราจะมวธการจดการอยางไร กบอกกรณหน!งท!เปนกรณชาวบานถกรงแก เราจะเรยกวาคดคนด ทน �มนโจรชด ๆ เลยมนมาขอเอาโฉนด คดของโจรเหมอนกนทกเร!องแหละ 1.มนเปนท!หลวงแลวโจรมาขอเอาโฉนดพลเมองดกเขามาคมครองเขามาเลนงานถาชาวบานไมไดกาวราวมากกเอาไปฟอง กจะถกปฏเสธอานาจฟองคดแบบน �ชาวบานมาเร!องอานาจฟองคดตกไปแลว ศาลปกครองเปดกวางพสจนยงไง พยานอาจจะบอกวาในสวนของคนในสวนของเอกสารเขาถงไมไดเอกสารทางราชการตองถอเปนท!สด ชาวบานเปนแคคนนาเร!องมาสศาลเจาของเร!องมนคอคนสง ศาลจะเลนบทเชงรกไหม ยกใหอยการมาชวยคดอยการกไมเคยชน อาจตองคดนอกกรอบ หรอมนมคณะกรรมการคมครอง เพ!อเขามาเปนตวเสรมหรอกลมทนายมนตองมตวเสรมและตรงน �มองเหนแลวกลมคนน �นาจะเปนเหย!อ พลเมองดเหลาน �เปนเหย!อคนเหลาน �กลบถกขอหาเอง คนเหลาน �ถกขอหม!นประมาท อะไรตาง ๆ และตรงน �กตองเขามาแกตองมองใหเหนวามนจะไปตอแบบเดมไมได เปนไปไมไดเลยท!ศาลจะมองเร!องน �เปนเร!องระหวางชาวบานกบนายทน แตศาลกตองมองใหเหนวาน �คอประโยชนสวนรวมศาลตองเขามาลวงลกหรออะไรกตาม คาพพากษาอะไรตาง ๆ มนตองลวงไปถงสบพยานและในท!สดตรงน �ไดคยกบศาลเคยมไหมท!มนชนะคดแลวบงคบ ระบบบงคบคดบอกวาไม เ ก! ยว ศาลปกครองบอกวาทาไม เปนเ ร! องบงคบคด ฃท! พ! ว ระพดถง

227

คณะกรรมการวนจฉยช �ขาดอานาจหนาท!ระหวางศาล กรณคนดโดนรฐลกล �าประกาศเขตอะไรไมชอบตาง ๆ อนน �เปนคดปกครองหรอเปลา วาจะสคดอยางไร พสจนอยางไรหรอในเชงคดแพง จะมตวอยางการพสจนอยางไร ชาวบานอาจตกเปนจาเลย คาถามคอคดโจรทาอยางไรใหสคดชนะ คณบารม ชยรตน มองวาคนจนท!บกรกท!สาธารณะกม แตมสาเหตเน!องมาจากครอบครวขยาย หรอท!เลกใชประโยชนแลว จะบอกวาเปนโจรกไมใช คนดกไมเชง มนตองมองเปนภาพเดยวกน มกลไกอะไรท!จะจดการเร!องราวน �ใหเปนธรรมได ตราบใดท!ใชกลไกท!อยสงๆข �น ทาใหไมเหนความขดแยง หรอปรากฏการณท!เกดข �นในระดบชมชน คณสนทรยา เหมอนพะวงศ ท!แยกประเภทคดเพ!อใหการจดการงายข �น ถามองวาคนดไมควรถกรงแกตองแยกออกมา คดโจรท!นายทนรกท!กมอยจรง กรณท!ไมชดเจน อยางนอยกมแนวทาง คณสมตรชย หตถสาร การแลกเปล!ยนคร �งน � ทาใหมมมองของงานวจยชดข �น ความคาดหวงของทกคนมนใหญกวางานวจยช �นน � จะปรกษากบทมเพ!อวางกรอบงานวจยกบความคาดหวงของทกคน ความคดเหนท �งหมดจะบนทกและสงใหทกทานทางเมล

228

ภาคผนวก 3 บนทกการประชมเวทนาเสนอรางรายงาน

การวจยโครงการการพสจนสทธในคดปาไม

และท�ดน วนท� 20 มถนายน 2554

เวทนาเสนอรางรายงานการวจยโครงการการพสจนสทธในคดปาไมและท!ดน

วนท! 20 มถนายน 2554 ณ หอง 222 มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทาพระจนทร

คณสมตรชย หตถสาร: นาเสนองานวจย

ท�มาของโครงการน �เปนโครงการยอยสวนหน�งของโครงการรวมท�ทาข �นเพ�อผลกดนใหเกดวธ

พจารณาคดส�งแวดลอม รวมท �งท�ดนและปาไม หรอแมกระท�งเร�องผงเมอง เปนการคดกระบวนการท�จะ

นาไปสการหาทางออกรวมกนในการท�จะทาใหเกดความเปนธรรมมากข �นโครงการน �เราต �งสมมตฐานท�วา

จะทาอยางไรเพ�อใหเกดความเปนธรรม ส�งหน�งท�เหนคอความไมเทาเทยมกนในการเขาถงกระบวนการ

ยตธรรมความไมเทาทยมกนระหวางคกรณหรอคความในการพสจนความจรงในกระบวนการยตธรรมเรา

ต �งอยบนสมมตฐานน �ในการท�พจารณาวาจะทาใหเกดความเปนธรรมไดอยางไร

ปญหาท �งหมดท�เกดข �น เกดจากวธคดในการมองท�ดน มองทรพยากรปาไมแตกตางกนใน

สงคมไทย จงนาไปสความขดแยง เกดการแยงชงทรพยากรข �น ซ�งเร�องน �เกดข �นมาเปนรอยป กระบวนการส

เร�องท�ดนถายอนไปสมยกอยจะเหนรปธรรมชดหลงการสคร �งน �นเกดกฎหมายปฏรปท�ดน สานกงานท�ดน

กฎหมายการเชานาท�ถอเปนชยชนะของพ�นองชาวนาในสมยน �น แตการแกปญหาในคร �งน �นไมไดนาไปส

การแกไขปญหาท�ดนแทจรง หลงจากมรฐธรรมนญ2540 แลว ความเดอดรอนหรอความขดแยงไดถกตแผ

อยางตอเน�องจนถงปจจบนหลายคนท�ทางานเร�องน �นาจะเขาใจดวา เม�อรฐธรรมนญบญญตรบรองสทธ

ชมชนข �นมา การลกข �นมาเรยกรองสทธจงเกดข �นมาอยางตอเน�อง และสทธท�ถกอางอยเสมอในการตอส

เพ�อแยงชงทรพยากรกบรฐกบนายทน หรอการอางสทธในการเขาใชประโยชน คอ สทธชมชน ตาม

วตถประสงคในการทางานวจยช �นน � เน�องจากเราเปนคนทางานไมใชนกวชาการหรออาจารยมหาวทยาลย

ส�งท�เราจะทาไดดท�สดจงเปนการศกษาจากประสบการณ และถอดออกมาใหเปนเน �อหา เพ�อนาไปสการ

ออกแบบการแกปญหา

วตถประสงคในการทางานวจย

• เพ�อศกษาใหทราบถงหลกเกณฑ รปแบบ วธการและปญหาขอขดของในระบบคนหาความจรงใน

การพจารณาคดท�ดนและปาไมในปจจบน

230

• เพ�อปฏรประบบการคนหาความจรงและคดท�ดนและปาไม ท �งในสวนของการพฒนาบทบาทของ

ศาลในการไตสวนคดในเชงรก การพฒนาการใชมาตรการคมครองช�วคราวในคด รวมถงการ

พฒนาระบบการสบพยาน การเดนเผชญสบ การทางานรวมกบผ เช�ยวชาญในลกษณะตางๆ เพ�อ

นามาเปนเคร�องมอในการเขาสกระบวนพสจน การคนหาความจรงท�มากกวาปจจบน

กรอบคดคอ ทมวจยคดวาคนท�ทางานใกลชดกบปญหานาจะเปนแหลงขอมลสาคญในการท�จะ

รวบรวมประสบการณเหลาน � ถอดออกมาใหเหนส�งท�เปนปญหาอยในปจจบนอยางรอบดานโดยทมวจย

เลอกสมภาษณกลมคนท�เก�ยวของคอ ทนายความ NG0s และชาวบาน กรอบคดในสวนทนายความคอ เรา

มองเร�องบทเรยนการตอสคดปาไมท�ดน เพ�อจะนาไปสการท�เราจะเลอกทนายความท�มประสบการณเร�องน �

อยางนอย 10 ป เพ�อดวาการทางานท�ผานมาประสบปญหาอะไรบาง สวนNG0sเลอกคนทางานท�เก�ยวของ

กบปญหาท�ดนและปาไม สายนกพฒนาท�ทางานเก�ยวของในการท�จะขบเคล�อนการแกไขปญหาของ

ชาวบาน สวนตวชาวบาน ไดสะทอนใหเหนบางอยางท�เปนปญหาโดยเฉพาะปญหาอปสรรคในการเขาถง

กระบวนการยตธรรมของชาวบานน�คอกรอบคดท�จะนาไปสขอเสนอตอรางวธพจารณาคดส�งแวดลอม

วธการวจย

• ศกษาวจยเอกสาร งานวจยท�เก�ยวของ บทความตางๆ ท�เก�ยวของ ซ�งแตกตางกบของ

คณสมนก ตมสภาพ เน�องจากไมไดลงลกในรายละเอยดคาพพากษา

• เนนการสมภาษณเชงลก กลมเปาหมายหลก 3 กลม (ทนายความ,นกพฒนาและชาวบาน)

• นามาประมวลจดทาเปนรางงานวจย

• จดประชมนาเสนอผลงานรวมถงรบฟงขอคดเหนจากผ ท�เก�ยวของกบการพจารณาคดดานปาไม

ท�ดน ซ�งจดไปแลวท�มลนธอาสาสมครเพ�อสงคม และในคร �งน �

• จดทารายงานผลการศกษารวมถงความคดเหนจากผ ท�เก�ยวของ

บทท� 3 พดถงขอมลพ �นฐานของปญหาเรามองวาหลกการหรอตวพ �นฐานท�แทจรงของท�ดนและปา

ไม คอการเปนทรพยากรท�จาเปนเพ�อยงชพ หมายความวา ท�ดนไมไดเปนทรพยสน หรอสนคาท�ซ �อขายกน

ในตลาดหรอเปนหลกทรพยเทาน �น แตแทจรงแลวมความหมาย และความสาคญมากกวาน �น ซ�งคดวา

ชาวบานสวนใหญไมมปญหาพวกน � เขายดเอาท�ดนมาเปนพ �นฐานในการดารงชวตเปนหลก ปญหาท�พบ

231

จากมมมองเร�องทรพยากรท�ดนและปาไมกอใหเกดความขดแยงในการจดการ และใชทรพยากรปาไมและ

ท�ดน เกดกรณพพาทมากมาย รวมท �ง

- การกระจกตวของท�ดน

- การประกาศเขตคมครอง ทบท�ทากน ท�อยอาศยของพ�นองท�อยมากอน โดยเฉพาะกลมพ�นอง

ชาตพนธท�อยมายาวนาน หรอท�เรยกวาชมชนทองถ�นด �งเดมของพ�นองชาตพนธทางภาคเหนอ

หลกฐานเร�องการประกาศทบท�พระบาทสมเดจพระเจาอยหวเคยกลาวไว เปนส�งยนยนวา

ปญหามอยจรง ไมใชเร�องท�เรากลาวอางข �นมาลอยๆ

- การสงวนหวงหามท�ดนของรฐในอดต ไมวาจะเปนท�ราชพสด ท�สาธารณะ ท�หนวยงานรฐ

ประกาศสงวนไวในอดต เปนปญหาวาสภาพท�ดนไมไดถกใชประโยชน สภาพท�ดนได

เปล�ยนแปลงไป แตสถานะทางกฎหมายยงคงอย จงเกดขอพพาทข �นมาใหม ชาวบานเขาไปทา

ประโยชนเขาไปอยอาศย เกดขอพพาทกบรฐ ถกฟองรองดาเนนคดมากมาย

- การบงคบใชกฎหมายท�ไมเทาเทยมกน

คดท!เก!ยวของกบการพสจนสทธปาไมและท!ดน

• การพสจนสทธในคดปาไมท�ดน มคดท�เกยวของท �งแพง อาญา และปกครอง ไมวาจะเปนเร�องการ

พสจนความผดกด ชาวบานตองการเขาไปใชประโยชนในปา แตตามกฎหมายถอวาทาไมได

ชาวบานตองการจะบอกวาเขาไมไดบกรก แตเขาแคเขาไปใชประโยชนจากปาบางทศาลไมไดมอง

เร�องการดารงชวตของชาวบานเปนหลก แตมองเร�องสถานะของท�ดนทางกฎหมาย คดนางหนอดา

อาย 70 ป ชดเจนมาก เขาโดนขอหาบกรกปา 500 ไร เปนปญหาในการพสจนการใชประโยชนของ

ชาวบานเพ�อโตแยงขอกลาวหาของรฐ ซ�งในทางปฏบตมปญหามากเน�องจากศาลไมใหโอกาสใน

การพสจนเร�องน � หรอไมมหลกฐานท�มน �าหนกพอท�จะหกลางได

คดอาญา เปนการดาเนนคดท�มวตถประสงคใหผกระทาความผดหรอจาเลยไดรบโทษทางอาญา

เชน จาคก กกขง หรอปรบ ตามการกระทาความผดและโทษท�บญญตไวในกฎหมาย

คดแพง โดยสวนใหญในคดปาไมและท�ดนเปนการดาเนนคดเม�อมขอโตแยงสทธในการ

ครอบครองใชประโยชนในท�ดนระหวางเอกชนกบเอกชน

คดปกครอง ในคดปาไมท�ดนสวนใหญเปนการฟองหนวยงานรฐหรอเจาหนาท�ของรฐท�มการ

232

กระทาทางปกครองไปกระทบตอสทธและหนาท�ของประชาชน เม�อกอนศาลปกครองไมไดมองวาคดเหลาน �

อยในอานาจของศาลปกครอง แตตอนน �ศาลปกครองรบคดไปพจารณามากข �น

เพราะฉะน �นการพสจนสทธ หรอพสจนความจรงจงเขาไปเก�ยวของกบวคดท �งสามประเภ คดท�ทม

วจยจะเขาไปใชเปนขอมลในการสมภาษณจงมท �งสามประเภทคด

ความสาคญของการพสจนสทธในคดปาไมและท!ดน

เราต �งฐานท�วาเม�อรฐธรรมนญ พ.ศ. 2540 ไปจนถงรฐธรรมนญ พ.ศ. 2550 ไดรบรองสทธชมชนไว

สทธในการใชทรพยากรเปล�ยนทนท จากเดมท�รฐมอานาจเตม ตอนน �รฐไมมอานาจเตมอกตอไปแลวการ

แบงอานาจกนในการใชประโยชนทรพยากรกเกดข �น แตปญหาคอยงไมมกฎหมายท�กาหนดเปนรปธรรม

ชดเจน แตมการตความของศาลรฐธรรมนญ ซ�งตความวามาตรา 67 ใชไดแลว ตามกรณมาบตาพด กเปน

การยนยนวารฐธรรมนญใชไดแลว เพยงแตรปแบบหรอกระบวนการยงไมมการกาหนดข �น

ผลการวจย

หลงจากการสมภาษณเกบขอมล เราแบงประเดนปญหาออกเปนสวนๆในการท�จะไปเจาะลกกบผ ม

ประสบการณท �งหลาย

• ปญหาคาใชจายในการดาเนนคด

คดวาเปนปญหาหรออปสรรคสาคญหน�งท�ทาใหชาวบานไมสามารถเขาถงกระบวนการยตธรรมได

อยางท�อ.กตตศกดMกลาววา น�เปนเง�อนไขหน�งท�ทาใหชาวบานตดสนใจรบสารภาพ หรอตดสนใจไมสคด

เพราะตนทนในการเขาถงกระบวนการยตธรรมมนสงมาก สงผลกระทบมากมายซ�งผ ใหขอมลสวนใหญเหน

ตรงกนวาประชาชนท�ถกดาเนนคดไมวาจะถกดาเนนคดอาญา คดแพง หรอแมแตเปนผ ฟองคดปกครองเพ�อ

ปกปองท�ดนสาธารณะ ตองเปนผแบกรบคาใชจายในการตอสคด แมจะมกรณการใหความชวยเหลอแก

ประชาชนท�ถกดาเนนคดจากองคกรตางๆ บาง แตการชวยเหลอดงกลาวกไมครอบคลมถงคาใชจาย ท�

เกดข �นจรงท �งหมด

• ปญหาการเขาถงเอกสารและพยานหลกฐาน

ชาวบานสวนใหญเขาถงยาก แมวารฐธรรมนญ 2540 และรฐธรรมนญ 2550 จะพดถงการเขาถงขอมล

ขาวสาร และมพ.ร.บ.ขอมลขาวสารของทางราชการ แตในความเปนจรงเปนเร�องยาก ซ�งเปนเร�องยากใน

สองสวนคอ เอกสารสวนใหญอยในความครอบครองของหนวยงานรฐ การขอหรอเขาไปใชเอกสารจงเปน

233

เร�องยาก รวมท �งการพสจนเอกสารเหลาน � ชาวบานเขาไมรวาเอกสารท�เก�ยวของมอะไรบาง การเขาไมถง

สวนหน�ง และความไมรอกสวนหน�งท�เปนปญหา

• ปญหาความไมรและไมเขาใจของชาวบานในเร!องสทธในกระบวนการยตธรรม

ทาใหการพสจนสทธเปนเร�องยาก กวาจะรตวกเปนคดอยในช �นศาล กระบวนการในการโตแยงต �งแตตน

ไมม ซ�งเปนปญหาท�สะทอนมาจากการสมภาษณท �งสามกลม

• ปญหาความไมชดเจนเร!องเขตอานาจระหวางศาล

มหลายคดท�นาไปฟองศาลปกครอง รอ1 ป ศาลบอกวาไมอยในอานาจศาลปกครอง เม�อฟองศาล

ยตธรรม 5-6 ป คดจบ ศาลบอกวาไมมอานาจฟอง ถงแมจะมคณะกรรมการวนจฉย แตกยงมความไม

ชดเจนวา อยในอานาจของศาลไหน กรณท�มขอพพาทระหวางรฐกนเอกชนเร�องการออกเอกสารโดยไมชอบ

หรอสทธในท�ดนและปาไม

• ปญหาความไมชดเจนเร!องอานาจฟอง

มประเดนกรณท�ชาวบานพยายามจะปกปองท�ดน หรอทรพยสนของสาธารณะ แตศาลมองวาชาวบาน

ไมใชผ เสยหาย หนวยงานรฐท�ดแลตางหากท�เปนผ เสยหาย อนน �กเปนปญหา เพราะวา เม�อชาวบานลก

ข �นมาปกปองทรพยากร กลบไมมอานาจในการเขาไปดแล

• ปญหาภาระการพสจน

เปนเหตหน�งท�ทาใหการเขาถงการพสจนสทธในคดท�ดนและปาไมมปญหา ภาระในการพสจนตกอยกบ

ฝายท�กลาวอางขอเทจจรง ศาลทาหนาท�เปนคนกลางในกระบวนการน �นๆ โดยไมมบทบาทในการแสวงหา

ขอเทจจรง ยกเวนศาลปกครองหมายถงศาลเปนกรรมการและใหสองฝายนาเสนอขอเทจจรง แตในความ

เปนจรง ถาฝายหน�งเปนหนวยงานรฐ อกฝายเปนชาวบาน มนจะไมมทางเทากนในแงการพสจนความจรง

เม�อศาลไมลงไปชวย หรอลงไปใชอานาจในการแสวงหาความจรง เหมอนกบท�มผสะทอนวารอยท �งรอย

ชาวบานเปนฝายแพ ความเสยเปรยบของชาวบานในความไมร การเขาไมถงพยานหลกฐาน เม�อเขาไปใน

ศาลกไมมตวชวย อนน �จงมองวาเปนปญหาอยางหน�ง

234

• ปญหาการรบฟงและช!งน 7าหนกพยานหลกฐาน

จากการสมภาษณพบวาศาลมกจะรบฟงและใหน �าหนกกบพยานหลกฐานของราชการเปนหลก ขอมล

ของชาวบานถาโชคดกจะไดนาเสนอ ผมมประสบการณเก�ยวกบเร�องน �เยอะ ท�ศาลส�งตดพยาน ศาลจะฟง

เอกสารวามการประกาศเขตปาแลว มการประกาศในราชกจจานเบกษาแลว มนส. 3 แลว สวนอ�นๆท�จะไป

หกลาง ถาไมเก�ยวโดยตรงศาลกจะไมฟง

ตวอยางขอเทจจรง มชาวบานเปนชนเผารบจางทาไรในท�ดนสาธารณะ ถกจบขอหาบกรกปา เม�อ

ข �นศาลอยการบอกวาใหรบสารภาพขอใหจาเลยปรกษาทนายความกอน เขาบอกวากรบสารภาพมาตลอด

ไมใชหรอ ปญหาแบบน �เกดข �นอยเสมอ ชาวบานไมไดรบขอมลท�เปนจรงท �งหมด ถาถามวาการรบสารภาพม

ประโยชนหรอไม ดานหน�งกมประโยชน แตหากรบสารภาพแลวตองเจอกบอะไรบาง ชาวบานไมรเลย

อยางเชน รบสารภาพแลวตองออกจากท�ดน หรอโดนคดแพงตามมา แตสดทายไมมทางเลอก ตองรบ

สารภาพ

• ปญหาพยานผเช!ยวชาญ

เหนวาแมจะมบทบญญตตามกฎหมายในเร�องน �บญญตไวในประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง

แต ณ วนน �ไมมผลในทางปฏบตอยางจรงจง ศาลยตธรรมและศาลปกครองไมมระบบพยานผ เช�ยวชาญ

เฉพาะดานเก�ยวกบการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดนอยางครอบคลมเพยงพอ และประเทศไทยขาด

นกวชาการท�เปนอสระจากหนวยงานราชการ ยงไมมระบบตรวจสอบพยานผ เช�ยวชาญ ประชาชนไม

สามารถเขาถงขอมลเก�ยวกบผ เช�ยวชาญได

• ปญหาอนเกดจากกฎหมายสารบญญต

- ปญหาการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดนน �นไมอาจแกไขไดโดยการปรบปรงแกไขกฎหมาย

วธพจารณาเพยงอยางเดยว

- กฎหมาย สารบญญตเปนสวนหน�งท�สรางปญหาจงควรพจารณาแกไขกฎหมายสารบญญต

ควบคกนไปดวย

• ปญหาทศนคตของบคลากรในกระบวนการยตธรรม

คนทางานทกคนรบรรบทราบ คดวาถามการขยายองคความรเหลาน �มาข �นใหแกบคลากรใน

กระบวนการยตธรรม

235

- ในการพจารณาคดปาไมและท�ดนน �น บคคลากร ในกระบวนการยตธรรมท �ง พนกงาน

สอบสวน ทนายความ อยการและศาล ยงไมมความรความเขาใจเก�ยวกบโครงสรางปญหาปา

ไมท�ดน วถชวต จารตประเพณ และวฒนธรรมของชมชน

• ปญหาในการแสวงหาพยานหลกฐาน

- ในกรณท�เปนการฟองเพ�อปกปองสาธารณะสมบตของแผนดนท�ประชาชน ใชประโยชน

รวมกน ใหมบทบญญตยกเวนคาใชจายในการพสจนพยานหลกฐาน

- การเขาถงพยานหลกฐาน ควรมองคกรหรอหนวยงานท�จะเขามาชวยเหลอประชาชนในการ

รวบรวมพยานหลกฐานใหแกประชาชนในการตอส คด และมอานาจในการเ ขาถง

พยานหลกฐานราชการไดโดยตรง

- ใหคณะกรรมการขอมลขาวสารใชอานาจตาม พระราชบญญตขอมลขาวสารของทางราชการ

มาตรา 9 (8) ประกาศกาหนดใหขอมลขาวสารเก�ยวกบการพสจนสทธในปาไมและท�ดน เปน

ขอมลขาวสารท�ตองจดใหประชาชนเขาตรวจดได

• ปญหาความไมรและไมเขาใจของชาวบานในเร!องสทธในกระบวนการยตธรรม

- กรณมประเดนเร�องการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดน ใหศาลมหนาท�ตองเรยกหลกฐานท�

เก�ยวของกบการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดน และใหศาลเรยกหนวยงานท�เก�ยวของมา

ถอยคาประกอบการพจารณาของศาล และมอานาจเรยกผ เช�ยวชาญมาใหความเหนตอศาล

ถงวธการพสจนสทธ โดยไมจาเปนตองใหคกรณรองขอ

- ใหศาลนาประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 86, 87, 99, 129, 130 และประมวล

กฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 226 มาใชอยางเครงครด โดยอาจออกเปน

คาแนะนาของประธานศาลฎกา

- เสนอใหมองคกรระดบประเทศ ทาหนาท�สงเสรมการใหความรทางกฎหมายแกประชาชน โดย

ใหมกองทนสนบสนนงบประมาณใหแกองคกรชวยเหลอประชาชนทางกฎหมายท�ไมแสวงหา

กาไร เพ�อดาเนนการตามภารกจดงกลาวดวย

236

• ปญหาการเขาไมถงสทธในกระบวนการยตธรรมเน!องจากอปสรรคทางภาษา

- ใหมการจดหาลามอยางครอบคลมเพยงพอ โดยเฉพาะภาษาถ�นและใหมระบบการพฒนาลาม

ใหมคณภาพท �งดานภาษาและความรทางกฎหมาย

- ในคดแพงเก�ยวกบปาไมและท�ดน ควรกาหนดใหเปนหนาท�ของรฐในการจดหาลามใหแก

คความเชนเดยวกบคดอาญา

• ปญหาความไมชดเจนเร! องเขตอานาจระหวางศาลยตธรรมและศาลปกครอง ในคด

เก!ยวกบท!ดนสาธารณะ

- เม�อพจารณาจากลกษณะคดท�มการฟองเพกถอนเอกสารสทธท�ออกทบท�ดนสาธารณะหรอ

ฟองวามการกาหนดเขตท�ดนของรฐทบท�ดนเอกชนโดยมชอบดวยกฎหมาย ถอเปนการฟอง

เก�ยวกบการกระทาทางปกครอง คดประเภทน �จงควรอยในเขตอานาจของศาลปกครอง ดงน �น

รฐควรออกกฎหมายกาหนดใหคดพพาทในลกษณะดงกลาวอยในเขตอานาจศาลปกครองให

ชดเจน

• ปญหาความไมชดเจนเร!องอานาจฟองของประชาชนในคดเก!ยวกบท!ดนสาธารณะในศาล

ยตธรรม

- ใหรฐออกฎหมายวธพจารณาท�กาหนดใหประชาชนท�รวมตวกนเปนชมชนและสทธของบคคล

ในฐานะปจเจกตามรฐธรรมนญฯ พ.ศ.2550 มาตรา 66 และ 67 มอานาจฟอง เพ�อปกปองท�ดน

และทรพยสนสาธารณะได

• ปญหาภาระการพสจน

- ในคดอาญา

• เก�ยวกบปาไมท�ดนท�มการยกเร�องสทธชมชนตามรฐธรรมนญข �นเปนประเดน

โตแยง ในคดใหพนกงานสอบสวนมหนาท�รวบรวมพยานหลกฐานท �งปวงท�

เก�ยวกบสทธชมชนตามรฐธรรมนญฯ ประกอบในการพจารณาส�งคด หากไมมการ

ดาเนนการดงกลาว ถอวา การสอบสวนไมชอบดวยกฎหมาย

237

• ในการส�งฟองคดของอยการ ใหพนกงานอยการนาขอเทจจรงเก�ยวกบสทธชมชน

มาประกอบการฟองคด และแนบตดทายฟองดวย

• ในการพจารณารบฟองของศาล หากพนกงานอยการไมนาขอเทจจรงเก�ยวกบ

สทธชมชนมาประกอบการฟองคด และแนบตดทายฟอง ใหศาลมอานาจเรยกให

พนกงานอยการสงพยานหลกฐานเก�ยวกบสทธชมชนมายงศาล ประกอบการ

พจารณาในช �นตรวจคาฟองได

- ในคดแพง

• การพสจนเปนภาระรวมกนของทกฝาย ศาลตองมบทบาทเชงรกในการแสวงหา

ขอเทจจรงนอกจากพยานหลกฐานท�คความนาสบเชน ใหศาลซกถามพยาน

เพ�มเตมหรอเรยกพยานหลกฐานมาสบเอง

• ปญหาการรบฟงและช!งน 7าหนกพยานหลกฐาน

- ท �งในคดแพงและคดอาญา ในกระบวนการพจารณาคดปาไมท�ดนใหยกเวนขอสนนษฐานตาม

ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 127 ท�วาเอกสารมหาชน ใหศาลสนนษฐานวา

ชอบ วาถกตองมาใช เพ�อเปดชองใหท �งสองฝายนาสบพสจนสทธไดอยางเทาเทยมกน

• ปญหาพยานผเช!ยวชาญ

- ศาลควรมการจดทาบญชรายช�อผ เช�ยวชาญท�เก�ยวกบการพสจนสทธในคดปาไมและท�ดน

อยางครอบคลม และประกาศใหสาธารณชนเขาถงงาย

• ปญหาการเดนเผชญสบ

- ในคดปาไมท�ดนท�มการยกเร�องสทธชมชนตามรฐธรรมนญข �นเปนประเดนโตแยงในคดใหศาล

นามาตรการตาง ๆ ในประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง โดยเฉพาะการเดนเผชญสบ

ตาม ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา 99 มาใชในการแสวงหาขอเทจจรง

238

• ปญหาคาใชจายในการดาเนนคด

- การเขาถงกระบวนการยตธรรมเปนสทธข �นพ �นฐานเชนเดยวกบสทธทางสขภาพ การศกษา

ขอเสนอคอรฐตองจดใหประชาชนเขาถงได โดยเสนอใหกฎหมายใหความชวยเหลอประชาชน

ทางกฎหมาย และใหมกองทน

- ปญหาเร�องคาใชจาย รฐธรรมนญ กาหนดใหเปนหนาท�ของรฐตองให ความชวยเหลอ

ประชาชนในการเขาถงกระบวนการยตธรรม จงเสนอวาคาฤชาธรรมเนยมในคดปาไมและท�ดน

กรณท�ชาวบานฟองนายทน เปนสทธทางแพง ควรไดรบการยกเวน

- ใหมการปรบปรงระบบการชวยเหลอประชาชนทางกฎหมายใหเปนระบบเดยว โดยมกองทนท�

บรหารจดการโดยองคกรท�เปนอสระ หรอจดใหมพระราชบญญตหลกประกนความยตธรรมฯ

ข �นจะเปนรปแบบไหนกแลวแต คลายๆ กบ พระราชบญญตหลกประกนสขภาพ เพ�อบรณการ

การชวยเหลอประชาชนทางกฎหมายใหเปนระบบและมมาตรฐานเดยวกนท�วประเทศเพ�อ

สรางหลกประกนในการเขาถงความยตธรรม

• ปญหาเร!องสทธในการปลอยตว

ในการทางานทมวจยเถยงกนมากวาการขอปลอยตวช�วคราวเปนสทธหรอเปนอานาจ และสรป

กนวาการขอปลอยตวช�วคราวเปนสทธ และหลกคอตองอนญาตใหปลอยตวช�วคราว การไม

อนญาตเปนขอยกเวน

- สทธในการไดรบการปลอยตวช�วคราว เปนสทธมนษยชนและสทธในกระบวนการยตธรรมตาม

รฐธรรมนญ

- ตองพจารณาเร�องการปลอยตวเปนเร�องสทธท�ประชาชนตองไดรบกอน หากตองการควบคม

ตวหรอกกตวไว รฐมหนาท�ตองแสดงหลกฐานท�ชดแจงและมเหตผลท�เพยงพอวาการปลอยตว

จะเกดความเสยหาย

- หากรฐแสดงหลกฐานไมไดหรอไมมเหตผลเพยงพอจะตองใหประชาชนไดรบสทธในการปลอย

ตวโดยไมมเง�อนไข หรอหลกประกนใดๆ และตองใหผ ตองหาหรอจาเลยมสทธคดคาน

- หลกประกนน �นจะตองไมจากดแตเพยงหลกทรพยท�ตราคาเปนเงนได หรอบคคลท� เปน

ขาราชการเทาน �นท� มสทธในการประกนตวโดยใชตาแหนงได ตองเปดใหสามารถย�น

239

หลกประกนอ�นๆ ท�มากกวาหลกทรพยและขาราชการ จะมกระบวนการไหนหรอไมท�จะทาให

ชาวบานไดเขาถงสทธในการปลอยตวช�วคราวมากข �น

• ปญหาอนเกดจากกฎหมายสารบญญต

- ควรมการปรบปรงแกไขกฎหมาย ใหรบรองสทธชมชนสอดรบตามรฐธรรมนญ

• ปญหาทศนคตของบคลากรในกระบวนการยตธรรม

- ผ วจยเหนวาหากไดมกระบวนการจดใหบคลากรในกระบวนการยตธรรมไดเรยนรวถชวตของ

ชาวบาน และศกษาสภาพปญหาความเปนจรงเก�ยวกบความไมเปนธรรมในสงคมใหมากข �น

ไมยดตดอยเพยงตวบทกฎหมาย แตควรมงสการแสวงหาความยตธรรม และควรมองคความร

ความเขาใจ สาเหตของปญหาเร�องปาไมและท�ดนมากกวาความรทางกฎหมาย

และน�เปนงานวจยท�ตองการนาเสนอทางออกบางเร�องท�จะนาไปสทางออกในเร�องท�ดนและปาไม

ใหมความเปนธรรมมากย�งข �น

ขอคดเหนตองานวจย

อาจารยศกด<ณรงค มงคล

ขออนญาตขยายความถอยคาทางกฎหมายบางถอยคา คอระบบกลาวหา ระบบไตสวน การตอส

ในศาลเปนกระบวนการนาเสนอชดความจรง ระหวางโจทกและจาเลย ตางคนตางอางวาตนพดความจรง

เสนอในคาฟอง คาใหการ และเสนอในการนาสบพยาน เปนการแขงขนกนพสจนความจรง ในระบบอยางน �

ระบบพจารณาคดมสองระบบ คอระบบกลาวหา คอสองฝายโจทก-จาเลย ตางแขงขนอยางเตมท� ศาลม

หนาท�เปนกรรมการน�งฟง แลวช�งน �าหนกวาจะเช�อใคร ระบบน �เปดโอกาสใหคนแขงขนกน แตจะมขอออน

ตรงท�วาบางคร �งคนแขงแรงไมเทากน มวธมาชวย ศาลมาย�นมอหาความจรง ระบบท�สองคอระบบไตสวน

ศาลย�นมอมาเยอะ โจทกจาเลยเสนอชอความจรงเบ �องตน ศาลมาชวยหาความจรง โดยศาลอาจมผชวย

ในบานเราศาลปกครองใชระบบน �

240

อาจารยลกคณา พบรมเยน นกวชาการอสระดานกฎหมายปาไมและท!ดน

ขอพจารณาเร�องรปแบบ ควรเปนการศกษาปญหาและอปสรรคในการเขาถงกระบวนการยตธรรม

ในคดปาไมและท�ดน ในมมมองของผ ใหความชวยเหลอในดานคดกจะตรงกบหวขอน �เพราะหากเปนเร�อง

การพสจนสทธ กจะไปเก�ยวของกบสทธครอบครองและกรรมสทธM

รปแบบการรายงาน หนา 7 หนา 17 ท�เขยนวานกพฒนาบางคนอยากใหระบไปเลยวาสมภาษณ

ใคร ท�ไหน อยางไร เพ�อความนาเช�อถอปญหาอปสรรคท�ยกข �นมา นกวจยมตวอยางชดใหใสมาเลย เม�อ

งานออกสสาธารณะชน เขาจะไดกลาวอางไปเลย

เน �อหา เหนตรงกนเกอบหมด ปญหาอปสรรคไมมอะไรมาก มเร�อง ผทรงสทธท�เปนชาวเขา ไมได

รบการสารวจสถานะบคคล จนมการเร�มสารวจ และพสจนวามสญชาตไทยหรอไม ชาวเขาไมไดมท�อพยพ

มาจากพมาอยางเดยว แตมชาวเขาด �งเดมดวย ตรงน �นทาใหชาวเขาเสยสทธ เพราะประมวลกฎหมายท�ดน

ระบวาถาครอบครองท�ดนกอนประมวลกฎหมายท�ดน ตองไปแจงการครอบครองท�ดนแตเน�องจากชาวเขา

ไมไดรบการสารวจสถานะบคคล จงเขาไมถงสทธน � สทธหายไปไมไดรบการพสจน อยในฐานะท�ดอยสทธ

ไมสามารถพสจนสทธได

คนจน กบคนรวย มาตอส เร�องท�ดนกน แนนอนคนรวยมสทธท�จะชนะมากกวา ความเสมอภาคใน

การตอส จะใหชาวเขาไปสคด ประการแรกออกนอกพ �นท�ยงไมคอยได ตองไปขอท�อาเภอ สอง คอเสยเวลา

ทามาหากน ถาสคดปญหาเกดแนนอน มาศาลบอยเสยคารถ เสยคาทนาย โอกาสแพชนะคดกไมรสวน

ใหญตองรบสารภาพ ผทรงสทธไมมความเสมอภาค

ปญหาสทธในการเขาถงกระบวนการยตธรรมตามรฐธรรมนญ พ.ศ. 2550 มาตรา 40 มาตรา81

คนจนกบชาวเขาเขาไมถง หลายคดท�ชาวเขาตองการทนายเขาไปชวย ถาไมมทนายตดคกแนนอน

ตวศาล เปนตวท�ทาใหคความไมสามารถเขาถงความยตธรรม คาวนจฉยช �ขาดเขตอานาจศาลใช

เวลากวาสองปกวาจะวนจฉยช �ขาด ในระหวางสองปน �นทาใหสทธของเขาเสยหายมากข �น ท�สาคญทกคด

อยในอานาจของศาลยตธรรม เพราะเปนคดพพาทของสทธในท�ดน แมกระท�งเพกถอนโฉนด ฟองการ

กระทาของเจาหนาท�ไมชอบดวยกฎหมาย เหนวาเปนประเดนเก�ยวเน�อง กมการตความวาอยในเขตอานาจ

ของศาลยตธรรมกอใหเกดปญหา เพราะลกษณะของคความ เปนเร�องของการใชกฎหมายเอกชน คความ

เทาเทยมกน แตศาลปกครองต �งข �นมาเพ�อคมครองคความท�ไมเทากน

241

พยานหลกฐาน ผ ใดกลาวอางผ น �นนาสบ ศาลปกครองระบบไตสวน กาวลวงเขาไปหา

พยานหลกฐานเองได

กระบวนพจารณา เน�องจากเปนกลาวหา ไมเอ �ออานวยตอการพจารณาคดส�งแวดลอม เพราะ

คความมอานาจไมเทาเทยมกน ถาไตสวน ศาลจะชวยคความท�ดอยกวาได

ลกษณะคดกฎหมายท�เก�ยวกบท�ดนปาไม เปนกฎหมายปดปาก ซ�งศาลปกครองจะไมใช ถา

บทบญญตจากดสทธท�มอยกอนศาลจะเขาไปพจารณาถงความไมชอบได ถาเปนกรณคดท�เก�ยวกบเร�องปา

ไม ท�ดนสาธารณธชน ถาใชศาลยตธรรมจะมปญหาแตศาลปกครองจะพจารณาถงประโยชนสาธารณะ

ดวย เราตองพจารณาคดดานส�งแวดลอม ท�ดน ปาไม ทาใหคนดอยโอกาสเขาถงกระบวนการยตธรรมได

อาจารยศกด<ณรงค มงคล

ขอสงเกต: คดเก�ยวกบสทธท�ดน แนวโนมโยกมาศาลยตธรรม หมายความวาตองแขงกนเสนอความจรง ตว

ชวยนอยสาหรบชมชนกบชาวบาน

อยการจนทมา ธนาสวางกล

งานวจยคงตองวางพ �นฐานเร�องระบบในคดอาญา คดแพง และคดปกครอง หลกคดอาญาม

องคประกอบเร�องการกระทาและเจตนา นตวธคอการมองเร�องการกระทาและเจตนา ประเดนในคดมอยวา

จาเลย ผ ตองหา เปนผกระทาความผดหรอไม เราตองวเคราะหวาคดเหลาน �เหมาะหรอไมท�จะนามาใชกบ

คดท�เปนขอพพาทเก�ยวกบการอางสทธในท�ดนทากน ซ�งมผลกระทบจากการบรหารจดการและนโยบาย ใน

คดอาญาจงไมอาจหาคาตอบเร�องการพสจนสทธไดเลย มเพยงเร�องวาจาเลยมความผดหรอไม เจตนาเขา

ไปหรอไม ประเดนของศาลจงมวธคด เพยงเทาน �น

คดแพง เปนการส กนระหวางเอกชนกบเอกชน ระบบพจารณา จงเปนระบบการแขงขนการย�น

เอกสาร ภาระในการพสจนน �นอยในระบบของการตอสตามหลกเกณฑวธพจารณาของอ.คณต ณ นคร คด

แพงเปนเร�องการตอสระหวางเอกชนกบเอกชน

คดปกครอง เปนเร�องการอางสทธท�เรามตอรฐ การตอสตอกระบวนการท�รฐกระทาตอประชาชนท�

ไมชอบ การกาหนดนโยบาย การออกคาส�ง ระเบยบ เปนส�งท�ประชาชนตองโตแยงกบเจาหนาท� ถาเราจด

แนวคดท �งสามระบบ เราจะรวาการพสจนสทธโดยใชระบบในคดอาญาแทบทาไมได โดยท �งบคลากร และ

242

นตวธ เวลาท�อยการทางาน สานวนท�มาจะดพฤตการณการกระทา วาเจตนาหรอเปลา มนจงกาวไมพนวา

สทธของชาวบานท�มอยกอน มการพสจนสทธหรอไม มการโตแยงหรอไมวารฐกระทาตอชาวบาน มการ

ออกกฎหมายท�ไมชอบ ประกาศตางๆของรฐเปนการละเมดสทธของประชาชน กระบวนการตรงน �ยากท�จะ

เขาสกระบวนการทางอาญา รฐใชวธการรกในการจบ การประกาศเขต แลวความผดจะตกอยกบประชาชน

ถาเราจดระบบ แลวระบบไหนมนถกตเองและมประสทธภาพมากท�สดในเร�องการพสจนสทธใน

ท�ดน ถาเขาสศาลปกครอง ตองหาชองท�จะเขยนกฎหมาย โดยนารองเร�องสทธชมชน ประโยชนสาธารณะ

แลวนาคดเขาสศาลปกครอง ถอดเร�องสทธชมชน ประโยชนสาธารณะใหชดเจน แลวเอากฎหมายมาตด

อานาจศาลยตธรรมเพ�อเขาสศาลปกครอง มนยงพอไปได

เม�อพจารณาตาม ท�อ.กตตศกดM ปรกต ยกข �นมาเปนคดทางปกครอง มองเร�องการเคล�อนไหว ศาล

ปกครองน �นเคล�อนไหวมากกวา ถาคดวาอยในศาลยตธรรมแลวพอไปได ตองดวาทาอยางไรไมใหอยใน

คดอาญา ไมเอาเร�องโทษมากาหนด เราไมสามารถท�จะบอกวาแลวหลกฐานเร�องสทธชมชนมหรอไม ถา

หากคณมกเสนอมา แตไมม�นใจวาถาอยในกระบวนการคดอาญาจะถอดองคความรเร�องสทธชมชนให

ปรากฎได อยการจะกลาส�งไมฟองโดยเหตท�ฟองไปแลวไมเกดประโยชนหรอไม การฟองท�ไมเกด

ประโยชนสาธารณะกจะส�งไมฟอง ถาเหนวาเปนสทธชมชนจรงอยการกอาจส�งไมฟองกไดตามระเบยบของ

สานกงานอยการสงสด ส�งไมฟองดวยเหตท�เปนเร�องของประโยชนสาธารณะ จะมใครกลาใชอนน � ตองม

หลกฐานวาพ �นท�เหลาน �เปนสทธชมชน เปนรปธรรมท�สามารถกาหนดข �นได งานวจยตองดกระบวนการตรง

น � ถาวเคราะหประเดนส�งเหลาน �ได ถาเราเหนวาคดอาญาไมสามารถแกปญหาได ควรจะเขยนกฎหมายให

ชดเจนวาเปนคดอะไร ควรอยในศาลปกครอง ตดประเดนปญหาเร�องประกนตว และภาระการพสจน จะ

ดกวาหรอเปลา ในสวนน �พอสรปไดวา ทางออกงานวจยน �นาจะตอยอดทางออก วาจะมการแกไขกฎหมาย

ไหม กฎหมายท�จะกอใหเกดการวนจฉยท�เอาสทธชมชน สทธตามรฐธรรมนญ จะเลอกแกไขกฎหมายใด จะ

เลอกอยในระบบของศาลใด โดยเฉพาะประเดนเร�องสทธชมชน ถาออกมาชดเจน เราอาจเขยนกฎหมาย

เพ�อเขาสกระบวนการวธพจารณาท�นาจะเปนไปได อยากเสนอสองทาง

1. หาองคความรเร�องสทธชมชนใหได แลวลองเสนอผานอยการ แลวขอใหอยการมความเหน

เพ�มเตมในส�งแหลาน �และขอใหมความเหนส�งไมฟองดวยเหตท�ไมเปนประโยชนสาธารณะ ลองทาคดนารอง

2.แกไขกฎหมาย สวนไหนอยางไร ท�พอจะใหคด โดยเหตผลของเร�องมนเหมาะกบศาลไหน เร�อง

ลกษณะน �เหมาะกบกระบวนการพจารณาแบบไหน

243

อาจารยศกด<ณรงค มงคล

มองวาโดยหลกกฎหมายบรบทตางๆ ศาลปกครองนาจะเอ �อกบการพจารณาคดปาไมท�ดนได

มากกวา และทาอยางไรใหมการขยายบทบาทของสทธชมชนตามรฐธรรมนญได วธทางเทคนค ถาเปน

คดอาญา ลองเสนอประเดนสทธชมชนเขาไปสอยการเพ�ออยการจะมคาส�งไมฟอง และอกประการคอการ

แกกฎหมาย

คณวสนต พานช

- มจดหมายเวยนของรองอยการสงสดไปถงอยการท�วประเทศวา ปญหาระหวางรฐและเอกชนใน

เร�องท�ดนสาธารณะ ใหมคาส�งไมฟอง แตในขอเทจจรงอยการไมร

- ตวอยาง มท�ดนทหารประกาศในราชกจจานเบกษา 2479 มการรองเรยน และตอสคด พสจนให

เหนวาเปนชมชนด �งเดม เน�องจากมวดบาน ซ�งหมายถงวดท�ตองมชมชนอยดวย ประกอบกบ

สามารถพสจนใหเหนวาท�ดนบรเวณน �นมการครอบครองมาโดยตลอด แตประเดนท�สาคญท�สดใน

การดาเนนกระบวนการพจารณาของศาล สดทายแลวจะอยท�ทศนคตศาล ศาลตองกาวใหพนการ

พจารณา โดยกลาตดสนใหประชาชนชนะรฐ คดวาตราบใดท�ยงพจารณาคดในศาลยตธรรมอยจะ

ไมสามารถแกปญหาได

- กรณตวอยางปญหาท�ดน ในจงหวดกระบ� สราษฎร และนครศรธรรมราช มส�ประเภท คอสญญา

เชาหมดแลวแตยงอย ไมไดเปนสมาชกนคมสหกรณแตเขาใชพ �นท� บกรกท�ดนของรฐแตกรณ

นายทนรฐไมเขาไปดาเนนการ

- ประเดนเร�องสทธชมชนในการจดการทรพยากร ซ�งมกฎหมายหลายฉบบเก�ยวของถาหากตาม

แกไขทกฉบบตองใชระยะเวลานาน เหนวานาจะจดใหมเพยงกฎหมายฉบบเดยวท�ใหสทธชมชน

และใหมผลในการแกไขฉบบอ�นท �งหมด

- กรณการคดคาเสยหาย จดหมายเวยนท�ใหใชแบบจาลองการคดคาเสยหายมหลงรฐธรรมนญ

พ.ศ. 2540 ใชแลว ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงใหยดไดแตทรพยสนท�วไป จะยด

ทรพยสนท�ใชในการประกอบอาชพไมได ขอเสนอคณะกรรมการปฏรปนาสนใจในประเดนการม

ความเหนไมฟอง ถาคดไปสศาลกใหชลอการบงคบคด เหนวานาจะมจดหมายเวยนตามขอเสนอ

ดงกลาว

- คาใชจายท�ชวยเหลอในการตอสคดของสภาทนายความ ซ�งสภาทนายความมงบประมาณนอย

ทนายความท�ทาคดชวยเหลอจงไดรบคาตอบแทนนอย ท �งท�รฐธรรมนญบญญตวาตองมหนวยงาน

244

อสระเขามาใหความชวยเหลอแตไมไดระบวาตองเปนหนวยงานของรฐ สภาทนายความพยายาม

ปรบเปล�ยน โดยเขามาจดการเร�องทนายความขอแรงเอง ไมตองใหศาลจดการ

- ประเดนการประกนตว เหนวาควรมการอนญาตใหปลอยตวเปนหลก ควบคมตวเปนขอยกเวน

และประชาชนกนเองสามารถประกนตวไดกรณปางแดงรองขอใหปลอยตว เพราะตอนจบอางตาม

กฎอยการศก โดยไมไดเปนความผดซ�งหนา ศาลอนญาตใหทนายความเปนผประกนตวได

นายธต กนกทวฐากร : กองนตการ กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช

- ตามท�เสนอกรณชาวบานโดนคดท �งแพง อาญา ปกครอง นาจะไปดมาตรการทางปกครอง ตาม

พ.ร.บ.อทยาน มาตรา 22 พรบ.ปาสงวน มาตรา 25 ใหอานาจเจาพนกงานในการร �อถอน ส�งปลก

สราง หรอพชผลอาสน ตรงน �สาคญถามการปลกยางพารา กาลงจะกรดได แลวโดนร �อถอน เปน

นโยบายของกระทรวงวาถาจบกมเม�อไหรใหร �อถอนทนท

- อานาจระหวางศาล เร�องสทธในท�ดน โตแยงเร�องสทธ การท�ผ วจยเสนอวาใหแกกฎหมาย คดวา

เปนเร�องยาก นาจะบรณาการกฎหมายท�มอยมากกวาสวนเร�องปญหาระหวางศาลท�วาคางอย5 ป

นาจะเปนไปไมได พรบ.วาดวยการวนฉยช �ขาดอานาจระหวางศาล ทาอยางไรใหใชกฎหมายท�มอย

ใหเรวข �น

- เร�องผ เช�ยวชาญ เดมใหเปนตลอดชพ ตอนน �ใหเปนแคคร �งละสามป การใชประโยชนผ เช�ยวชาญนา

จะตองเปนกลาง การเปนผ เช�ยวชาญมาจากสองทางคอ การท�โจทกหรอจาเลยรองขอ และการข �น

บญชไวท�ศาล โอกาสท�ศาลจะแตงต �งในคดนอยมาก สวนมาเปนเร�องท�มการรองขอ คดวาไม

จาเปนตองมผ เช�ยวชาญศาล ถาหากมผ เช�ยวชาญในแตละสาขาอาชพอยแลว เพราะในดานท�ดน

ปาไมการพสจนภาพถายทางอากาศนาจะมผ เช�ยวชาญอยไมเกนสามทาน

- กรณการจบกมชาวบาน และเอกชน จรงๆแลวมการจบกมท �งหมด กาลงผลกดนใหดเอสไอเขามา

ดาเนนการ

- เร�องสทธชมชนในสงคม เหนดวยวาควรมกฎหมายกลาง เร�องกฎหมายอทยานและปาไดมการ

ปรบปรงเพ�อใหเขากบรฐธรรมนญ แลวตอนพ.ศ.2548 ตามโครงการพฒนากฎหมายของราชการ

แตตอนน �ยงไมผานกระทรวงการกาหนดเขตอทยานควรใหชมชนทองถ�นเขามามสวนรวมดวย

- เร�องแบบจาลอง ใชเพ�อกาหนดคาเสยหาย และทนทรพยในการฟองศาล เม�อศาลพพากษาให

ชาวบานจาย กรมไมเคยไดมาเลย เพราะชาวบานสวนใหญไมมเงน ตองเปนหนาท�ฝายบงคบคด

- เหนดวยกบการชลอคด

245

คณบญ แซจง : เครอขายปฏรปท!ดนแหงประเทศไทย

การท�พยายามท�จะแกไขปญหของเครอขายไมไดมอคต หรอเจตนาท�จะเอาชนะตอหนวยงานรฐ แต

เน�องจากเราถกกฎหมายท�ไมสอดคลองกระทากรมอทยานสตวปาและพนธ พชพยายามเอาเร�องกบ

ชาวบาน หลกฐานตามหนงสอเวยนท�กาหนดวาจะตองใสขอความ อะไรลงไปตอนแจงความ เพ�อให

สามารถฟองรองดาเนนคดกบชาวบานใหได

กรณขอกลาวหาตามแบบจาลอง คาเสยหายเร�องธาตอาหารในดน ทาใหอากาศรอน มนใชได

หรอไมหลงมการย�นเร�องตอคณะกรรมการสทธมนษยชน ไดมการปรบปรงแบบจาลองใหม อยากถา

คณะกรรมการสทธมนษยชนวาเปนไปตามคาแนะนาของคณะกรรมการสทธมนษยชนหรอไม ถาใช เราขอ

คดคาน

อยากใหแยกเกษตรกรทองถ�น ออกจากเกษตรเชงเด�ยว เพราะเกษตรกรทองถ�นกาลงถกคกคาม

ทศนคตของเจาหนาท�สนองตามนโยบาย ผมไมอยากใหศาลเปนเพยงกรรมการตดสน อยากให

กระบวนการยตธรรมเปนเสาหลกใหบานเมอง ทางศาลหรออยการนาจะหยดคดไวกอน เพ�อศกษารวมกบพ�

นองประชาชนวาชาวบานมสวนทาใหโลกรอนจรงหรอไม ขอเสนอใหนกวชาการ อยการ และศาลม

ความเหนตอเร�องน �ดวย

อยการจนทมา ธนาสวางกล

กรณอยากใหอยการมคาส�งไมฟอง ใหใชวธย�นหนงสอรองขอความเปนธรรม หาเหตผล หลกการ

วาส�งท�เกดข �นไมเหมาะสมอยางไร ย�นท�สานกงานอยการ หรออยการจงหวด

คณสมจตร คงทน : เครอขายปฏรปท!ดนแหงประเทศไทย

- มขอเสนอมากมายท �งในระยะส �น และระยะยาว แตขอความชดเจนในทางปฏบต เร�องผ เช�ยวชาญ

เพ�มเตม สามารถท�จะเขาไป ถาเราตองการเสนอผ เช�ยวชาญเร�องสทธชมชนไดหรอไม ตองทา

อยางไร

- เร�องการเดนเผชญสบ ระเบยบวธพจารณามอยแลว แตศาลไมนามาใช เราจะตองทาอยางไร

เพ�อใหนามาใชทางปฏบตได

- ขอเสนอภาคประชาชน คดท�อยในช �นอยการใหพจารณาส�งไมฟอง ในช �นศาลจาหนายคดช�วคราว

ในทางปฏบตจะเกดใหมการปฏบตไดจรงไดอยางไรเราในฐานะประชาชนจะทาอยางไรไดบาง

246

- เสนออยการ ใหสานกอยการ ทาอยางไรจงมการอบรมหลกสตรเร�องสทธชมชนกบสานกงาน

อยการ

คณภารณ สวสดรกษ

มประเดนท�นาเสนอไวแลวนาสนใจ ระบบการชวยเหลอไวเปนระบบเดยว ท�พดถงกองทน และ

พรบ. แตพดไวแคน � อยากใหพดวาตองมคนถออานาจ คลมแคไหน มรายละเอยดอยางไรบาง

ชาวบาน (ไมระบช!อ)

การเรยกรองใหมการตรวจสอบการถอครองท�ดน พวกเราท�เปนผ ชวยเหลอราชการและถก

ดาเนนคด แตผบกรกไมถกดาเนนคด ปญหาในการดาเนนการในทางคดเปนเร�องยาก คงตองเปล�ยนท�

จตสานกวา แมแตสตวยงมรวงมรงพกอาศย แตพวกเราเปนมนษยท�ดนเปนปจจยในการดารงชวต ดนเปน

ปจจยการผลตของเกษตรกร กลมผ ร�ารวยไป เกษตรกรไมมการตดสนปญหาไมยาก หากมองไปท�เจตนา

ในการพสจนใหพสจนไปตามธรรมชาต ไมมเจตนาไปแยงสทธกบผ ร�ารวย แตตองการใหมการตรวจสอบ

ถาไมถกตองตามกฎหมายใหนากลบไปสการจดการของรฐ น�คอเจตนาของพวกผม อกอยาง กรณเร�อง

เรยกรองคดโลกรอน แมแตสงคมโลกรบรวามปญหาทางธรรมชาต พวกผมเปนพวกถกกลาวหามาตลอดวา

เปนพวกท�แยงชงสทธในท�ดนกบผ ร�ารวย พวกผมทาอยางมเหตผล ใหเขาไปพสจน ไปดดวยเจตนา ในนาม

สหพนธเกษตรกรภาคใต ยนยนตรงน �

ถาม : กรณนายทนบกรกท� สปก. มการฟองรองนายทน ขออทธรณเกบเก�ยวพชผล เหมอนกบไป

ตออายให เอาสญญาตออายมาขบไลชาวบานอกทอดหน�ง ใชอานาจมาคกคามชาวบานอก มนเกดข �นได

อยางไร ตออายแบบอยฟรๆ ไดเลย

อาจารยศกด<ณรงค มงคล

หลายทานเหนวาระบบวธพจารณาในศาลท�เหมาะกบคดปาไมและท�ดนท�ชาวบานจะไดประโยชน

และคมครองสทธดข �นนาจะเปนระบบการพจาณรณาแบบไตสวน เชน ในศาลปกครอง แตทมวจยกยอมรบ

วากระบวนการมนเดนไปสศาลยตธรรม ทมวจยจงมขอเสนอหลายขอ เพ�อใหการนาเสนอชดความจรงใน

ศาลมพลงมากข �น ทาใหศาลเช�อมากข �น ในเม�อเราจาเปนตองอยในระบบท�ตองเดนไปสศาลยตธรรมใน

ปจจบน เราควรตองปรบปรง ในระบบกลาวหาในศาลยตธรรมในปจจบนวาจะตองเพ�มอะไร

247

คณประวทย ชะรอยรมย: กรมปาไม

ปญหาเร�องท�ดน เร�องคน ทางานมาต �งแตป 2545 กระทบกระท�งกนมาตลอด มคดฟองรองกนอย

เปนประจา เคยเขาไปในท�ประชมพยายามแกปญหาคนกบปา ในสวนฟากท�อยตรงขามกบรฐ กจะมองวา

เราเปนจาเลย แตจรงๆ ผมอยในสวนของรฐกเขาใจ เจาหนาท�กไมมทางเดนมากนก เน�องจาก มมต

คณะรฐมนตร มนโยบายรฐบาลเยอะแยะมาก หากพวกผมไมทาตาม กอยตรงน �นไมได ถามวาเหนใจไหม

กเหนใจครบ ผมชอบคาพดทานสนทรยา มองกรอบคดท�นาจะตอบโจทยได เรานาจะหยบปรชญาเร�องท�ดน

มาใช ท�ดนเปนพ �นฐานของชวต แตท �งน �ทานพดเพ�มวา มนมตนไม มนก กาอยดวย เราตองสนใจสามสวน

คอ มนษย ตนไม สตว เปนระบบนเวศน ท�ตองอาศยกน หวงโซท�ถาตรงไหนหายไป จะเกดปญหา เราจะมา

คยเร�องปรชญาท�ดนอยางไร ท�จะอยกนอยางเปนชมชน อยกบปา ถาไมมปากเปนไปไมได อาศยการมอย

มกน การหาอาหารในทองถ�น กอาศยปาเปนหลก ผมเหนวาปรชญาเก�ยวกบท�ดนเปนสวนสาคญ มนตอง

มาพรอมกน แตไมรวาจะไปออกกฎหมายกนอยางไร สปก. กแจกไมรจกจบจกส �นกไมเพยงพอ

คณแสงชย รตนเสรวงษ

กรมท�ดนต �งคาถามมาวา ผมเปนอนกรรมการของคณะกรรมการสทธมนษยชนดวย เคยเรยกมา

ตรวจสอบเร�องแบบจาลองดวย ผมคดวาจะตองไปทาความเขาใจกบ ดร.พงษศกดM และกรมอทยาน เรา

บอกวากระบวนการคดในการออกแบบจาลองต �งแตตนไมถกตองไมใชโตแยงเร�องการผดจากสตรคานวณ

กระบวนการการคดโดยเฉพาะปจจยเก�ยวกบอณหภม เก�ยวกบปรมาณน �าฝน ซ�งเปนมวลรวมของปาท �ง

ระบบ ไมใชจดใดจดหน�งไมสามารถนามาเปนปจจยช �ขาดได แตเปนมวลรวมท �งระบบ ถาดมวลรวมตองไป

ดโรงงานอตสาหกรรม ดเร�องการใชรถยนต เอามาเฉล�ยกบเกษตรกรรมออกมาเทาไร ถายงไมมการ

คานวณอยางน �มาสรปแคน �น นกวชาการเขามคาตอบวาใชไมได

สวนเน �อหางานวจย ผมมโอกาสรวมคยกนในคราวแรก เท�ยวน �จบปญหาไดตรงเปา ชดเจนมากข �น

เนนไปท�วธการกระบวนการพจารณา และตวกฎหมายท�เก�ยวของกบปญหา แตถามวาลงลกถงท�สดหรอยง

อยากใหไปตอ ตรงท� ปญหาท �งหลายท �งมวลน �น ศนยรวมอยท�ทศนคตในเชงกฎหมาย ระหวางหนวยงาน

ราชการท�มองวากาลงรกษาผลประโยชนสาธารณะ และผลประโยชนของรฐอย กบประชาชนท�ไปทาให

ประโยชนของรฐเสยหาย หนวยงานรฐเขาใจโดยสจรตอยางน �นไมนอย ทศนคตอยางน �ผมคดวา จะเปนดวย

อะไรกแลวแต สวนหน�งมาจากฐานคดทางกฎหมายท�มนบดเบ �ยวไปหรอเปลา คดวาเปนโจทยท�งานวจย

ควรเดนตอใหถง ถามาจากทศนคตในกระบวนการยตธรรมเจาหนาท�กรมอทยาน พนกงานตารวจ อยการ

248

ผพพากษา ทนายความท�ทาคด ในสวนตางๆ ท �งหลายท �งปวงท�เดนไปตามทศนคตตามกฎหมายท�ผดพลาด

เวลาพดถงรฐมองดานเดยวหรอเปลา ดานท�จะทาใหทรพยากรย�งยน แตดานท�จะรวมมอกบสงคมเพ�อทา

ใหทรพยากรมนย�งยนหายไปหรอเปลา ซ�งพวกเราคงตอบเหมอนกนวามนหายไป 30 ปแลว เวลาทาคดก

พยายามทาใหคดจบลงงายๆ ไมแปลกท�วาพวกผมพยายามนาขอเทจจรงตางๆ เตมลงไปในคดในแงความ

เปนชมชน แตศาลทานบอกวาไมเก�ยวกบประเดน ตดเอาเฉพาะวาเขาองคประกอบกฎหมายหรอไม ถาไม

เขาตรงน �กจะหลด โอกาสหลดยากเพราะฐานในการต �งตนคดมาจากท�วาบกรกปา ทาลายทรพยากร ทาให

ผลประโยชนสวนรวมเสยหายแมคดท�คณหมอนรนดร จะไปเปนพยานในคดโลกรอน เพ�อช �แจงวาขอหา

ชาวบานบกรกปา แทจรงแลวเปนการทากนเกษตรกรรม และไมไดทาใหโลกรอนข �นแตอยางใด ศาลทานไม

ยอมใหเบกความ ทานบอกวาไมเก�ยวกบประเดน ไมไดช �เลยวาจาเลยเจตนาหรอไม ทานจงไมใหสบ

คดอาญาอาจจะยากหนอยแตทาได ถาบคลากรท �งหมดรวมท �งผพพากษา เขาใจแงมมความขดแยงท�เปน

ปรชญาท �งหมดต �งแตรากฐานเลย ถาเราไมมองกฎหมายในมมการใชอานาจของรฐเพยงฝายเดยว ไมใชนต

วธภาครฐ แตตองมองนตวธภาคประชาชนประกอบดวย คณหมอนรนดรอาจไดเขาเปนพยานเอกสารท�

รวบรวมมาเก�ยวกบชมชนกอาจจะเขาไปสศาลได ขอบกพรองอยางหน�งเวลาท�ทนายความตอสคดน �นตอส

เพยงเร�องสทธเอกชน โดยไมไดขยายไปสกระบวนการท�ช �ใหเหนความเปนชมชนและสทธชมชนเลย แลวจะ

ใหศาลส�งอยางไร จะใหอยการส�งไมฟองไดอยางไร ถาเราลดนตวธภาครฐได กจะเปนประโยชนมาก

คณสพจน เมยนโอ : สราษฎรธาน

ในกระบวนการยตธรรมนาจะมนกปรชญาเขารวมในการพจารณาคด โดยไมตองมอานาจในการช �

ขาดตดสนคด ยกตวอยางกรณท�เอกชนบกรกพ �นท�ปา และมการฟองเพ�อใหออกจากพ �นท� ศาลอนญาตให

สามารถใชสทธในการเกบเก�ยวผลผลตได และทาใหบรษทสามารถปดทางเขาออกชมชนไดดวย ผลจากคา

พพากษาของศาลทาใหบรษทไดใจ สปก.กไมดาเนนการอะไร

อาจารยลกคณา พบรมเยน

คดวาคดท�ดนไมแตกตางกบคดสถานะบคคล คอชาวบานเขาถงและพสจนเอกสารไดยาก เหนวา

ศาลท�เหมาะสมในการพจารณาคด คอศาลปกครอง

249

อยการจนทมา ธนาสวางกล

เร�องสทธชมชนนาจะศกษาและนารองใหไดในภาคประชาชนสรางองคความรตรงน �ใหได เน�องจาก

สทธชมชนเปนเร�องเจตจานงท�จะอยรวมกน แตเม�อถกกระทบโดยระบบรฐ แลวเราเขาไปเปนจาเลย

กลายเปนตองไปคยเร�องเจตนาตามคดอาญาดงน �นเร�องสทธชมชนกบเร�องอาญาจงสวนทางกน ตองตอส

วาสทธชมชนเปนเร�องเจตจานงในการท�จะมวถในการดาเนนชวตรวมกน ไมใชเร�องเจตนาตามอาญาถาเรา

เอาเร�องเจตจานงอาญามาจบกบสทธชมชน จงเปนการขดกบรฐธรรมนญ เราตองเสนอ และเผยแพร คดวา

ปญหาท�เกดข �นเน�องมาจากสงคมไมร การอบรมเร�องสทธชมชนเปนส�งท�ดและเปนไปได

เร�องการเผชญสบ ถาเปนเร�องอาญาจะทาไดยาก แตถาใชระบบไตสวนกมโอกาสใชไดมากกวา

เร�องพยานผ เช�ยวชาญ ถามปราชญชาวบาน หรอใครกไดในชมชนท�สามารถช �แจงได ตองทาใหคน

เหลาน �ไดรบการรองรบวาเปนผ เช�ยวชาญ แตจะหากระบวนการอะไรมารองรบ อาจข �นทะเบยนโดยไม

จาเปนตองเปนทะเบยนของกระทรวงยตธรรม

การจาหนายคดช�วคราว คดวาระบบศาลเองมสวนทาใหเกดปญหา เหนวาเม�ออทธรณและคดยง

ไมส �นสด ทาใหกลมทนสามารถใชประโยชนตรงน �ไดอยการคดและหวงวาจะมสทธของชมชนจากการ

รองรบตามรฐธรรมนญจรงๆ

คณวสนต พานช

เหนดวยกบคณแสงชย กรณทศนคตของบคคลในกระบวนการยตธรรม เร�องสทธชมชน บคคลากร

ท �งกระบวนการไมเฉพาะแตบคลากรในกระบวนการยตธรรม ตองเรยนร

คณสมตรชย หตถสาร

งานวจยช �นน �เปนงานวจยเลกๆ ท�พยายามท�จะเปดมมมองอะไรท�นอกกรอบ มองมากกวากรอบท�

เปนอยในปจจบน พยายามจะคนหาวากรอบท�มอยแลว ทาอยางไรใหกาวหนาข �นหรอมประสทธภาพมาก

ข �น น�คอกรอบคดของเรา ประการท�สองเราเอาฐานการทางานเปนท�ต �ง และนาไปเช�อมโยงกบกฎหมาย วธ

พจารณาท�มอยเดม เพ�อจะดวาอะไรท�สามารถนาไปใชแกปญหาได

มคาถามท�อยากใหคาตอบ คอ ประเดนท�ผ วจยนาเสนอเร�องท�เปนหวขอใหม เร�องพระราชบญญต

หลกประกนความยตธรรม เปนส�งท�รสกวาสทธในกระบวนการยตธรรมเปนเร�องยงยากซบซอน เขาถงยาก

250

จงคดวาเม�อไปเทยบกบสทธทางสขภาพ สทธในการศกษา เปนสทธท�รฐธรรมนญรบรองไวเชนเดยวกน แต

ทาไมกระบวนการเขาถงสทธ(ในกระบวนการยตธรรม)จงยาก เราโยนคาถามน �ไป และมผสนใจนาไปคดตอ

คณะกรรมการปฏรปกมการเสนอ คดวาถาเราดาเนนการเร�องน �อยางจรงจง มการสนบสนน ออกมา

เคล�อนไหว นาจะมหนวยงานท�ใหความชวยเหลอกบประชาชนในดานกฎหมายท�มประสทธภาพเกดข �น

และคดวาถาประชาชนมความรมากข �น มกระบวนการภาคประชาชนท�เขมแขงข �น มนสามารถท�จะ

เปล�ยนแปลงทศนคตของคนได กรณคดคนจนหรอคดท�ดนกอนหนาน � กระบวนการขบเคล�อนของภาค

ประชาชนสงผลกระเทอน ทกคนพดถงเร�องน � สงคมใหความสนใจ คดวางานวจยช �นน �อาจจะเปนกาวเลกๆ

กาวแรก ของการทางานท�เราพยายามจะเดนหนา งานวจยช �นน �คงนาไปพฒนาและเตมเตมส�งท�ขาดหายไป

อาจารยเพ!มศกด< มกราภรมย

ขอตอบปญหาคณบญ เร�องเกณฑการประเมน คณแสงชย เปนอนกรรมการของคณะกรรมการ

สทธมนษยชน เทาท�จาไดเราต �งคาถามหนกมาก คดวาจะทาใหเกดการเปล�ยนใจยกเลกเกณฑน � เพราะ

ชดเจนแลววาไมไดเปนประโยชนในการดแลรกษาปา ทาใหคนจนหรอชาวบานเดอดรอน ไมรวามนออกมา

อยางไร

มาในวนน �ในฐานะเปนผใหคาปรกษาชาวบาน อกฐานะหน�งคอเปนผ ไดรบผลกระทบดวย ต �งแตให

คาปรกษา เปนพยาน ไปประกนตว ท�เราตอส ไมไดเพ�อหาความร�ารวย หรอตองการท�ดนเปนรอยเปนพนไร

ชาวบานท�โดนจบท�ดนสามถงส�ไรเทาน �นเอง เพราะฉะน �นท �งอยการ ทนายความ ขอใหไดมกาลงใจวาความ

ไมเปนธรรมตองจบลงสกวน

เราเร�มตนจากการรวบอานาจมาท�สวนกลาง แลวใชอานาจไปเปล�ยนมมมองจากท�ดนท�เปนฐาน

ชวตกลายเปนสนคา และเกดการแสวงหาประโยชนจากสนคา สามสวน การศกษาความรทาใหท�ดนเปน

เร�องผลประโยชน ต �งหนวยงาน การออกกฎหมายมาควบคมเปนเคร�องมอในการแสวงหาผลประโยชน ทา

ใหท�ดนซ�งเปนสวนหน�งของชมชน กเลยกลายเปนของรฐโดยสมบรณถกตองตามกฎหมาย จงมการออก

กฎหมายมาควบคม เม�อออกกฎหมายมาควบคมแลว กฎหมายกใหอานาจรฐในการบรหารจดการ รฐกใช

อานาจน �กระจายออกไป ในกลไกน �กระบวนการท�ขาดหายไปคอชมชน ผลประโยชนของชมชนหรอชวตของ

ชมชน ขาดหายไปในกระบวนการรวมอานาจในการบรหารจดการท�ดนมาอยท�รฐสวนกลาง เม�ออานาจขาด

หายไป ปจจบนชมชนเดอดรอนจงตองมาพ�งกระบวนการยตธรรม วนน �เราจะเหนวากระบวนการยตธรรม

ยงไมเปนธรรมประชาชนเขาไมถงความเปนธรรมในเร�องตอไปน �

251

- การพสจนหลกฐานของชมชนในความเปนชมชนหรอการมชมชนอยท�น �น เร�องน �ไมมการยอมรบท �ง

วชาการและทางการบรหารจดการของรฐ

- การเขาถงพยานหลกฐานตางๆ คดวาประชาชนเขาไมถง แมรวบรวมไดกไมเปนท�ยอมรบของฝาย

ตลาการ สวนท�สาคญคอ ระบบศาล อานาจศาล รวมท �งทศนคตของกระบวนการยตธรรมคอนขาง

ชดเจนวาค �าจนอานาจรฐ

ทาใหโดยรวมแลวกระบวนการยตธรรมไมเปนธรรมแกผถกดาเนนคด งานวจยช �นแรกพดถงเร�อง

บทเรยนจากคาพพากษา แมสะทอนไมก�คด แตครอบคลมอยพอสมควรท�ช �ใหเหนวธพจารณาและคา

พพากษาท�ขาดการยอมรบหรอการใหโอกาสกบประชาชนในการนาเสนอขอมลหรอหลกฐานท�เทาเทยมกบ

ฝายรฐ จงทาใหคดจานวนมากจะแพ

งานวจยสมตรชย เร�องปญหาอปสรรคในการเขาถงกระบวนการยตธรรม สะทอนใหเหนชดเจนวา

การเขาถงกระบวนการยตธรรมมปญหาอปสรรคหลายอยาง ท �งปญหาท�เกดข �นกบตวเกษตรกรเองท�

เกดข �นจากความไมรไมเขาใจ ในเร�องสทธตางๆและในกระบวนการยตธรรม ไดสะทอนกระบวนการ

ยตธรรมท�ไมเปนธรรม สามเร�องหลกกฎหมายกระบวนพจารณาคด และทศนคตของบคคลากรใน

กระบวนการยตธรรม

ส�งท�ควรตองวจยตอ

- ปญหาอปสรรคและการเขาถงกระบวนการยตธรรม ทาเพ�มเตม

- เจตจานงคในการดารงชวตรวมกน เก�ยวกบเร�องสทธชมชน อาจมความชดเจนในบางกลมบางพวก

เทาน �นเอง ควรทาเพ�อสะทอนใหเหนใหชดเจนมากย�งข �น

- ทศนคตของบคลากรในกระบวนการยตธรรมสวนตางๆ อาจตองคยกบอยการ ผ พพากษา

เจาหนาท�รฐ ทศนคตของบคลากรเหลาน �ในเร�องของวถชมชน ชมชน รวมท �งเร�องของกลไกการ

รกษาปามความเช�อหรอทศนคตอยางไร

- วธพจารณาความ จะเปล�ยนเปนกลาวหาหรอไตสวนน �นใครจะเปนคนทา ใหศาลทาคนเดยวไหว

หรอไม อยางไร ควรจะมระบบอยางไร การเดนเผชญสบ เชนคดอาญา เปนไปไดหรอไม

- หลกประกนความยตธรรม ในทางรปธรรมอาจตองมการวจยวาจะนาไปสส�งเหลาน �อยางไร

252

สวนท�จะขบเคล�อนไปไดเลย

- เร�องระบบศาลหลายทานมองวานาจะไปศาลปกครอง ใชวธการต �งวงคยกนนาจะไดขอสรป โดยไม

ตองไปวจยกน

- กฎหมายสทธชมชนไมตองวจยแลวคณะกรรมการสทธมนษยชนชดเดม มสวนรวมในการวจยไป

แลว มภาระรวมกนคอ มาน�งสรป ยกรางกฎหมาย องคความรเพยงพอ ประสบการณเพยงพอ ม

กรณตางๆเพยงพอแลว ควรจะมาผลกดนกนไดแลว

- การทาความเขาใจบคลากรในกระบวนการยตธรรมท �งระบบ ทาน อ.อคนไดเร�มตนแลว ท�จะทาให

บคลากรไดมาปรบความรความเขาใจเร�องตางๆรวมกน

- รฐธรรมนญกบประเดนสทธชมชน เรายงไมไดประมวลมาทาใหชดเจนข �น

- พยานผ เช�ยวชาญเก�ยวกบสทธชมชน ตอไปจะมความสาคญในการชวยอยการ ชวยศาลได เรา

นาจะทาไดเลย

253