รายงานวจยฉบบสมบรณ

เศรษฐกจการเลยงเปดไลทงในภาคใตของประเทศไทย

ภายใตกระแสการเปลยนแปลง

Free-Grazing Duck Farming in Southern Thailand under Changes

โดย

ภาสกร ธรรมโชต มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตสราษฎรธาน

เจษฎา รตนวฒ มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตสราษฎรธาน

อารรตน ทศด มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตสราษฎรธาน

สญญาเลขท RDG5820032

i

รายงานวจยฉบบสมบรณ

เศรษฐกจการเลยงเปดไลทงในภาคใตของประเทศไทย

ภายใตกระแสการเปลยนแปลง

Free-Grazing Duck Farming in Southern Thailand under Changes

โดย

ภาสกร ธรรมโชต มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตสราษฎรธาน

เจษฎา รตนวฒ มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตสราษฎรธาน

อารรตน ทศด มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตสราษฎรธาน

สนบสนนโดยกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) และ

สถาบนคลงสมองของชาต

(ความคดเหนในรายงานนเปนของผวจย สกว. ไมจ าเปนตองเหนดวยเสมอไป)

สญญาเลขท RDG5820032

ii

บทสรปส าหรบผบรหาร รายงานการวจยเรองเศรษฐกจการเลยงเปดไลทงภายใตกระแสการเปลยนแปลงในเขตภาคใตตอนบน เพอตอบวตถประสงคของการวจยในการศกษาระบบการผลต ระบบตลาด ตนทนและผลตอบแทน ความเชอมโยงของหวงโซอปทานการเลยงเปดไลทงในเขตภาคใต ศกษาปจจยเสยงและผลกระทบของปจจยเสยงตอการเลยงเปดไลทงในเขตภาคใต และ ศกษาแนวทางการปรบตวและการจดการความเสยงของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในเขตภาคใต โดยผลการศกษาสามารถสรปไดดงน 1. ขอมลทวไปทางเศรษฐกจและสงคมของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง เกษตรกรผเลยงเปดไลทงในจงหวดพทลง นครศรธรรมราช และสงขลากลมตวอยางสวนใหญเปนเพศชาย ระดบการศกษาของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางโดยสวนใหญจบการศกษาในระดบประถมศกษา รองลงมาจบการศกษาในระดบมธยมศกษา อายของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางโดยเฉลยอยท 48 ป ในขณะทเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางมประสบการณในการเลยงเปดไลทงโดยเฉลย 9 ป ในภาพรวมแรงงานของสมาชกในครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญเปนแรงงานในภาคเกษตรเปนหลก โดยเกษตรกรผเลยงเปดไลทงเลยงเปดไลทงเปนอาชพหลกและเลยงเปดไลทงเปนอาชพเสรมโดยสวนใหญเกษตรกรผ เลยงเปดไลท งกลมตวอยางทมอาช พอนนอกเหนอจากการเลยงเปดไลทง ประกอบอาชพท านา

2. แหลงทมาของรายไดของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ปจจยทมผลกระทบตอรายได เกษตรกรผเลยงเปดไลทงมแหลงทมาของรายไดหลก และปจจยทมผลกระทบตอรายไดกอนหกคาใชจายจากภาคเกษตรโดยแหลงทมาของรายไดสวนใหญมาจากการเลยงเปดไลทง ปจจยทมผลกระทบตอรายไดของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญรอยละ 49.16 ระบวารายไดจากการเลยงเปดไลทงทลดลง 3. รายจายของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง หนสนและการออม ปจจยทมผลกระทบตอรายจาย คาใชจายเพอการอปโภคและบรโภคในรอบ 12 เดอนทผานมาของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงพบวา หมวดคาใชจายทสงสด 3 อนดบแรกไดแก คาอาหารสด เกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญรอยละ 78.2 มหนสน ส าหรบหนสนโดยสวนใหญรอยละ 59.70ของหนสนเปนการกยมเพอการเกษตรไปประกอบการเลยงเปดไลทง แหลงเงนกยมเพอการเกษตรแหลงเงนกหลกคอธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร เกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญมการออม คดเปนรอยละ 53.22 4. พนทในการเลยงเปดไลทง การเลยงเปดสวนใหญเปนการเลยงบนทนาคนอน โดยสาเหตทหนมาเลยงเปดไลทงเพราะรายไดด การตดตอใชพนทในการเลยงผานทางเครอญาตและครอบครวเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมเสนทางการเลยงไปตามจงหวดพทลง นครศรธรรมราช และสงขลา ตามรอบการท านาของแตละพนท 5. จ านวนเปดไลทง ในภาพรวมมการเลยงเปดโดยเฉลย1,188.60 ตวตอการเลยง 1 รอบ โดยสวนใหญเลยงเปดอยในชวง 500-1,000 ตว การเลยงเปดไลทงในภาคใต ประกอบดวยการเลยง 4 แบบ ไดแก เปนการเลยงเปดปลดระวาง การเลยงเปดไลทงตงแตลกเปดจนกระทงปลดเปด แบบทสอง คอ การเลยงลกเปด แบงขายเปดสาว และเกบเปดไวเลยงจนกระทงปลดเปด แบบทสาม คอการเลยงเปดสาวจนกระทงปลดเปดและแบบสดทาย คอ การเลยงเปดปลดจากฟารมเลยงไขเปดแบบปด

iii

หรอซอจากเกษตรกรผเลยงเปดไลทงรายอน ๆ ซงการเลยงเปดไลทงทพบมากทสด คอ คดเปนรอยละ 52.42 เพราะมตนทนไมสง ไมพบวาไมมการเลยงเปดไลทงในลกษณะระบบลกเลาเหมอนภาคอนๆ 6. ตนทนและผลตอบแทนในการเลยงเปดไลทง จากการส ารวจเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางใน 1 รอบการเลยง พบวาตนทน ในการเลยงเปดไลทงประกอบดวยตนทนผนแปรและตนทนคงท โดยการเลยงเปดไลทงเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ไมตองลงทนมากในสวนของตนทนคงท ในสวนของตนทนผนแปรพบวาตนทนหลกเปนคาอาหารและอาหารเสรม และคาลกเปด เปดสาว หรอเปดปลดระวางตนทนเฉลยตอรอบตอตวอยระหวาง 75.76-209.81 บาท ในสวนของผลตอบแทนจากการเลยงเปดไลทง รายไดทไดจากการเลยงเปดไลทงเฉลยตอรอบตอตวอยระหวาง 512.55-1,423 บาท 7. การจ าหนายไขเปดและหวงโซอปทานผเลยงเปด ส าหรบไขเปดเกษตรกรผเลยงเปดไลทง สวนใหญจะสงไขสดใหกบผคาไข ทงผคาทอยในพนท และผคาไขทมารบซอนอกพนท ไมมเจาประจ า รองลงมา คอ สงรานคาในหมบาน / สหกรณ อนดบทสาม คอ สงไขเปดใหกบรานเบเกอรในทองถน อนดบสน าไปแปรรปเปนไขเคม จ าหนายใหกบผบรโภคโดยตรง ผคาไขนนเปนบคคลทมอทธพลตอเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ในกระบวนการกลางน า โดยผลวเคราะหทไดจากการศกษาการเลยงเปดไลทงในพนทจงหวดสงขลา พทลง และนครศรธรรมราช สามารถสรปเปนประเดนส าคญไดดงน 1) การเปลยนแปลงในระดบครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง โครงสรางในระดบครวเรอนของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงยงคงสะทอนวถการท าการเกษตรไทยในอดตโดยผชายเปนผน าในการท าเกษตรกรรม โครงสรางอายของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญเมอเทยบกบอาชพเกษตรกรรมอนๆ พบวาโครงสรางอายโดยสวนใหญยงอยในวยกลางคนทก าลงเขาสวยผสงอาย การเปลยนแปลงทเกดขนโดยเฉพาะในดานผลตภาพในการเลยงเปดไลทงจะสงผลตอความยงยนในระยะยาวของอาชพเกษตรกรจงยงคงมความเสยงนอยกวาเมอเปรยบเทยบกบอาชพเกษตรกรอนๆ 2) เกษตรกรผเลยงเปดไลทงมการพงพงภาคเกษตรอยในอตราทสง ลกษณะโครงสรางครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงเปนครวเรอนขนาดเลก แรงงานของสมาชกในครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญท างานในภาคเกษตรโดยเฉพาะการเลยงเปดไลทงเปนหลก สะทอนใหเหนวาอตราการพงพงภาคเกษตรคอนขางสง 3) อาชพเกษตรกรผเลยงเปดไลทงและอาชพท านายงคงมความสมพนธกนคอนขางมากในลกษณะการพงพาซงกนและกนและเกอกลกน ในลกษณะความสมพนธแบบประกอบกน เนองจากตางเปนสวนหนงของหวงโซการผลตทเกอกลกน นอกจากนจะเหนไดวาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญนอกจากเลยงเปดไลทงเปนอาชพหลกยงมการท านาเปนควบคกนไปดวย 4) การเลยงเปดไลทงพงพงแรงงานในครวเรอนเปนหลก จากการศกษาพบวาการเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญใชแรงงานในครวเรอนเปนหลกไมนยมการจางแรงงานนอกครวเรอนเนองจากโดยสวนใหญในปจจบนการเลยงเปดไลทงโดยเฉลยประมาณ 1,188 ตว การจางแรงงานนอกครวเรอนจะเกดขนในกรณทมการเลยงเปดจ านวนมาก 5) แหลงทมาของรายไดของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงไมหลากหลาย เกษตรกรผเลยงเปดไลทงมแหลงทมาของรายไดสวนใหญมาจากการเลยงเปดไลทง สวนรายไดอนๆ มาจากการปลกพชชนดอนและการเลยงสตว อาชพการเลยงเปดไลทงจะมความเสยงหากมปจจยทสงผลกระทบตอรายไดทไดจากการเลยงเปดไลทง ปจจยส าคญในปจจบนทสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทงสวน

iv

หนงมาจากคาครองชพทสงขนและรายไดทไดจากการเลยงเปดไลทงทลดลงเนองจากปจจยทางธรรมชาตทท าใหผลผลตทไดจากการเลยงเปดไลทงลดลง 6) ขอตกลงในการใชพนทนาในการเลยงเปดไลทงมลกษณะไมเปนทางการและเออประโยชนซงกนและกนระหวางผเลยงเปดไลทงและเจาของทนา จากการศกษาพบวาการเลยงเปดไลทงสวนใหญเปนการเลยงบนทนาคนอนเปนหลก ลกษณะความสมพนธระหวางเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกบเจาของทนาเปนไปอยางไมเปนทางการมการแลกเปลยนผลผลตไขเปดของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในลกษณะเปนการใหโดยความสมครใจ 7) ลกษณะการเลยงเปดไลทงทพบโดยสวนใหญเปนการซอเปดปลดระวางมาเลยง เนองจาก เปนการซอเปดปลดระวางมาเลยงโดยจะใชระยะเวลาในการเลยงสนกวาลกษณะการเลยงเปดแบบอนและมตนทนต ากวา 8) การเลยงเปดไลทงมตนทนคงทคอนขางต า ผลตอบแทนคอนขางด ตนทนหลกๆ ในการเลยงเปดไลทงประกอบดวยตนทนผนแปรและตนทนคงท คาลกเปด/เปดสาว/เปดปลดระวาง ในสวนของตนทนผนแปรพบวาตนทนหลกเปนคาอาหารและอาหารเสรมซงจะตองท าการซอใหเปดกนในชวงทเปนลกเปด การเลยงเปดไลทงเปนอาชพทสรางรายไดทดสามารถยงชพไดและมเหลอเกบ 9) ความอดมสมบรณของอาหารในพนทนาและแหลงน าเปนปจจยส าคญทมอทธพลตอการเลยงเปดไลทงและผลผลตทไดจากการเลยงเปดไลทง โดยในการเลอกพนทในการเลยงเปดไลทงเกษตรกรผเลยงเปดไลทงใหความส าคญกบความอดมสมบรณของอาหารในทนาทเกษตรกรจะใชในการเลยงเปดไลทงเปนอยางมากเนองจากความอดมสมบรณของอาหารจะสงผลตอผลผลตไขเปดไลทง พนทในการเลยงควรอยใกลแหลงน าและลมน า เนองจากแหลงน ามความจ าเปนในการเลยงเปดไลทง ปจจยเสยงทสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทงและวธการปรบตวของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง เกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญ ระบวาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ เชน อากาศทรอนขน ภยแลง เปนอปสรรคในการเลยงเปดไลทงเนองจากภยแลงท าใหไมมน า รองลงมาไดแก ทนาทมอยจ ากด และ ทนาขาดความอดมสมบรณ ในภาพรวมความเสยงทเกดขนทางเกษตรกรรมของการเลยงเปดไลทงกลมตวอยางในเขตภาคใตตอนบนจะเปนความเสยงทางดานการผลต รองลงมาเปนความเสยงทางดานการเงน และ ความเสยงทางดานทรพยากรมนษย และความเสยงทางดานสถาบน ตามล าดบ ปจจยเสยงทมผลตอการเลยงเปดไลทงในดานการผลตพบวาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงระบวา การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศมความเสยงในระดบปานกลาง รองลงมาไดแก พนทในการเลยงเปดไลทงมความเสยงในระดบปานกลาง และขาดความสมบรณของอาหาร มความเสยงในระดบปานกลาง ปจจยเสยงทมผลตอการเลยงเปดไลทงในดานสถาบนพบวาในภาพรวมมความเสยงอยในระดบนอย โดยเกษตรกรผเลยงเปดไลทงระบวา นโยบายของรฐไมสงเสรมการเลยงเปดไลทงมความเสยงอยในระดบนอย รองลงมาไดแก กฎระเบยบในการเคลอนยายสตว มความเสยงอยในระดบนอย ปจจยเสยงทมผลตอการเลยงเปดไลทงในดานการเงนในภาพรวมมความเสยงอยในระดบนอย ขาดแคลนเงนทนมความเสยงอยในระดบนอย ภาระหนสนมความเสยงอยในระดบนอย ขาดสนเชอ มความเสยงอยในระดบนอย และผลตอบแทนไมคมคามความเสยงอยในระดบนอย

v

ปจจยเสยงทมผลตอการเลยงเปดไลทงดานทรพยากรมนษย ในภาพรวมมความเสยงอยในระดบนอย การขาดการรวมกลมมความเสยงอยในระดบนอย ความไมเขมแขงของกลมผเลยงเปดไลทงมความเสยงอยในระดบนอย อ านาจตอรองระหวางผเลยงกบพอคาคนกลางมความเสยงอยในระดบนอย เกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญเนองจากมความเสยงทางดานการผลตสงกวาดานอน ดงนนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงตองการใหรฐบาลชวยสนบสนนดานการเลยง เชน ลดตนทนการผลต แจกพนธสตว รองลงมาไดแกการฉดวคซนใหเปดฟร เพราะคาใชจายในการฉดวคซนคอนขางสง ผลการวเคราะหปจจยเสยงทสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทงและวธการปรบตวสามารถสรปไดดงน (1) การลดลงของพนทนาและแหลงน า การลดลงของพนทนาและแหลงน าเปนปจจยส าคญทสงผลใหมการเลยงเปดไลทงในการเลยงเปดไลทง (2) ทนาขาดความอดมสมบรณของอาหารทจะใชเลยงเปดไลทง ความอดมสมบรณของอาหารในพนททจะใชเลยงเปดไลทงเปนปจจยส าคญทเกษตรกรผเลยงเปดไลทงใชเลอกพนทในการเลยง นอกจากนความอดมสมบรณของอาหารในพนทเลยงเปดไลทงยงเปนปจจยส าคญทมผลตอผลผลตของเปดไลทง (3) ความเสยงทเกดจากโรคระบาด โดยในชวง 5 ปทผานมาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญระบวาไมเคยประสบกบปญหาโรคระบาด อยางไรกตามถงแมสถานการณปจจบนความเสยงทเกดจากโรคระบาดโดยเฉพาะโรคไขหวดนกจะมไมมากแตผเลยงเปดไลทงยงตองเฝาระวงและเขาใจถงผลกระทบทจะเกดขนรวมทงแนวปฏบต (4) การใชสารเคมในนาขาว การใชสารเคมในนาขาวอาจสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทง โดยเกษตรกรผเลยงเปดไลทงระบวาในบางพนทเจาของพนทนามการใชสารเคมในนาขาว ผลกระทบทเกดขนจากการใชสารเคมในนาขาวคอจะท าใหเปดตาบอด เปดตายและเปดปวย (5) การอพยพเขามาของนกปากหางในพนท นกปากหางทอพยพเขามาในพนทจะเขามาเกบกนหอยเชอรรซงเปนอาหารส าคญของเปดไลทงสงผลใหหอยเชอรร ซงเปนศตรของตนขาวหมดไปในขณะเดยวกนท าใหแหลงอาหารทส าคญของเปดไลทงลดนอยลงไปดวย (6) การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทง ในปทท าการส ารวจภยแลงมสงผลตอผลผลตของเปดไขไลทง ในระยะยาวปญหาทเกดจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศจะทวความรนแรงมากขน แนวทางในการปรบตวและการจดการความเสยงของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมดงน แนวทางการปรบตวและการจดการความเสยงของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง มดงน การปรบตวตอความเสยงทเกดจากการเปลยนแปลงสภาพอากาศของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงพบวายงมขอจ ากดโดยสวนใหญเกษตรกรผเลยงเปดไลทงยงปลอยตามธรรมชาต หรอปลอยตามสภาพไมมการปรบตวใดๆ แนวทางในการปรบตวทพบ เชน การสบน าเขาพนทนา การปรบเปลยนมาเลยงแบบขงคอก การลดจ านวนเปดในการเลยงในแตละรอบ ในภาพรวมยงขาดการปรบตวทจะสามารถรบมอกบปจจยตาง ๆ

vi

1) การสนบสนนดานการเลยง เกษตรกรผเลยงเปดและหนวยงานทเกยวของควรรวมมอกนโดยหนวยงานของรฐควรใหการสนบสนนดานการเลยง เชน เงนทน วคซน องคความรตาง ๆ เชน การลดตนทน การจดบนทกฟารม เปนตน 2) การอนรกษ พฒนา ปรบปรงทรพยากรน า แหลงน าในพนท เกษตรกรผเลยงเปดไลทงมการเลยงทกระจายไปตามพนทตางๆ การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศสงผลกระทบตอความอดมสมบรณของแหลงน าในพนทและปรมาณน าในพนท โดยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและปญหาภยแลงไดสงผลตอฐานทรพยากรน าในพนท แนวทางทมการด าเนนการในปจจบนของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงคอการสบน าเขาพนทนา การพฒนาและอนรกษแหลงน าในพนทจงมความส าคญเพอใหเกษตรกรโดยทวไปและเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมน าเพยงพอ 3) การสงเสรมใหเกษตรกรผเลยงเปดไลทงประกอบอาชพเสรมเพอรองรบความเสยงจากการผลต ความเสยงในการผลตทเกดขนจะท าใหรายไดทไดจากการเลยงเปดไลทงลดลงเนองจากผลผลตไขทลดลง เพอลดผลกระทบดงกลาวเกษตรกรผเลยงเปดไลทงควรไดรบการสงเสรมใหมอาชพเสรมเพอสรางรายไดในชวงทผลผลตไขลดลงหรอชวงทหยดพกการเลยง 4) การจดท าส ามะโนผเลยงเปดไลทงทถกตองการและก าหนดพนททเหมาะสมในการเลยงเปดไลทง จากการส ารวจพบวาขอมลในเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในแตละพนทไมมความชดเจนเนองจากมการเปลยนแปลงของจ านวนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในแตละปคอนขางมาก นอกจากนยงมเกษตรกรผเลยงเปดไลทงทยงไมลงทะเบยนจ านวนหนง ท าใหขอมลเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมความคลาดเคลอน การจดท าพนททเหมาะสมในการเลยงเปดไลทงเปนแนวทางทจะชวยสงเสรมการเลยงเปดไลทงและควบคมการระบาดของโรคไดอกแนวทางหนงเพอใหอาชพการเลยงเปดไลทงยงคงอยคกบวถเกษตรกรรมของไทย มากกวาการสงเสรมใหเกษตรกรเลกเลยงเปดไลทงแลวหนไปเลยงในระบบปดแทน 5) การใหความรในดานการตลาดและการแปรรปผลผลต เพอสรางมลคาเพมเกษตรกรขาดความรดานการตลาด และการแปรรปผลผลต เพอสามารถวางแผนการผลตไดถกตอง และการสรางมลคาเพมใหผลผลต 6) การสนบสนนใหเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมความรความเขาใจเกยวกบความเสยงทจะเกดขนตอการเลยงเปดไลทง เพอใหเกษตรกรผเลยงเปดไลทงสามารถเตรยมความพรอมและมแนวทางในการปรบตวเพอรองรบความเสยงทจะเกดขนในอนาคตซงอาจสงผลกระทบตอความยงยนในอาชพการเลยงเปดไลทง เชน การเปลยนแปลงโครงสรางอายของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง การพงพงรายไดจากภาคเกษตรคอนขางสง ความไมหลากหลายของแหลงรายได ความเสยงทเกดขนจากการผลต อ านาจตอรองในตลาด เนองจากการศกษาพบวาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญยงขาดองคความรเกยวกบแนวทางการปรบตวเพอรองรบความเสยงในแตละดาน โดยเฉพาะมาตรการจดการความเสยงดานการผลต

vii

Free- Grazing Duck Farming in Southern Thailand under Changes

Pasakorn Thammachote*, Jessada Rattanawut and Areerat Tosadee Email: pasakorn.tham@gmail.com, jassada.r@psu.ac.th,

areerat.to@psu.ac.th

Abstract

This research was conducted to assess free-grazing duck farming in upper southern Thailand under changes. The objectives of this study are (1) to study the free-grazing duck farming situation in upper southern Thailand including cost and benefits of free-grazing duck farming, market channels and supply chain (2) to assess risks and factors which affects free-grazing duck farming in upper southern Thailand. (3) To identify methods which help mitigate or alleviate risks in free-grazing duck farming. The study surveyed data from 124 free-grazing duck farmers in three provinces which are Nakorn Sri Thammarat, Phattalung and Songkhla Provinces. The in-depth interviews with free-grazing duck farmers and stakeholders in free-grazing duck farming were conducted to identify methods which help mitigate or alleviate risks in free-grazing duck farming.

The study found that free-grazing duck farming in upper southern of Thailand provides appropriated returns and benefits to free-grazing duck farmers. Overall free-grazing duck farming has low agricultural risks. Limitation of rice field and availability of free-grazing duck’s food in the rice fields are two major threats in free-grazing duck farming.

The study finally provide policy recommendations in order to create sustainable free-grazing duck farming which are (1) promotion of free-grazing duck farming by local authorities (2) development and preservation of water resources in the area of free-grazing duck farming (3) promotion of alternative crops or animals for free-grazing duck farmers to diversity income risk. (3) promotion of registration in free-grazing duck farming in the area and collect accurate data for effective policy decision making (5) promotion of marketing and Food processing Knowledge to free-grazing duck farming (6) promotion of free-grazing duck farming risks’ awareness among free-grazing duck farmers

viii

เศรษฐกจการเลยงเปดไลทงในภาคใตของประเทศไทยภายใตกระแสการเปลยนแปลง ภาสกร ธรรมโชต* เจษฎา รตนวฒ และอารรตน ทศด

Email: pasakorn.tham@gmail.com, jassada.r@psu.ac.th, areerat.to@psu.ac.th

บทคดยอ

รายงานการวจยเรองเศรษฐกจการเลยงเปดไลทงภายใตกระแสการเปลยนแปลงในเขตภาคใต

ตอนบน วตถประสงคของการวจยเพอศกษา (1) ระบบการผลต ระบบตลาด ตนทนและผลตอบแทน ความเชอมโยงของหวงโซอปทานการเลยงเปดไลทงในเขตภาคใต (2) ศกษาปจจยเสยงและผลกระทบของปจจยเสยงตอการเลยงเปดไลทงในเขตภาคใต และ (3) ศกษาแนวทางการปรบตวและการจดการความเสยงของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในเขตภาคใต โดยการสมตวอยาง เกษตรกรผเลยงเปดไขไลทงจ านวน 124 ครวเรอน ใชวธการสมตวอยางโดยวธแบบเฉพาะเจาะจง แบบสอบถามและการสมภาษณเชงลกเกษตรกรผเลยงเปดไลทงและผมสวนไดสวนเสยในเครอขายการเลยงเปดไลทงในเขตพนทจงหวดนครศรธรรมราช พทลงและสงขลา โดยผลการศกษาสามารถสรปไดดงน การเลยงเปดไลทงในภาคใตเปนการเลยงเปดปลดระวางเพราะมตนทนไมสงและไดผลตอบแทนเรว การเลยงเปดไลทงมตนทนคงทคอนขางต า ผลตอบแทนคอนขางด เกษตรกรผเลยงเปดไลทงมการพงพงภาคเกษตรอยในอตราทสง อาชพเกษตรกรผเลยงเปดไลทงและอาชพท านายงคงมความสมพนธกนคอนขางมากในลกษณะการพงพาซงกนและกน แหลงทมาของรายไดของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงไมหลากหลาย ความอดมสมบรณของอาหารในพนทนาและแหลงน าเปนปจจยส าคญทมอทธพลตอการเลยงเปดไลทงและผลผลตทไดจากการเลยงเปดไลทง ปจจยเสยงทสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทงประกอบดวย (1) การลดลงของพนทนาและแหลงนา (2) ทนาขาดความอดมสมบรณของอาหารทจะใชเลยงเปดไลทง (3) ความเสยงทเกดจากโรคระบาด (4) การใชสารเคมในนาขาว (5) การอพยพเขามาของนกปากหางในพนท (6) การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทง ในภาพรวมความเสยงทเกดขนในการเลยงเปดไลทงเปนความเสยงในระดบต า อยางไรกตาม เกษตรกรผเลยงเปดไลทงยงไมมแนวทางการปรบตวทชดเจนและมประสทธภาพ แนวทางการจดการความเสยงของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมดงน 1) การสงเสรมการเลยงเปดไลทง 2) การอนรกษ พฒนา ปรบปรงทรพยากรน า แหลงน าในพนท 3) การสงเสรมใหเกษตรกรผเลยงเปดไลทงประกอบอาชพเสรมเพอรองรบความเสยงจากการผลต 4) การจดท าส ามะโนผเลยงเปดไลทงทถกตองการและก าหนดพนททเหมาะสมในการเลยงเปดไลทง 5) การใหความรทางดานการตลาดและการแปรรป เพอสรางมลคาเพมใหกบผลผลต 6) การสนบสนนใหเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมความรความเขาใจเกยวกบความเสยงทจะเกดขนตอการเลยงเปดไลทง

ix

ค าน า

รายงานการวจยเรองเศรษฐกจการเลยงเปดไลทงภายใตกระแสการเปลยนแปลงในเขตภาคใตตอนบนภายใตชดโครงการ "การเสรมสรางความเขมแขงงานวจยเชงนโยบายเกษตร" สนบสนนโดยกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) และสถาบนคลงสมองของชาต มวตถประสงคเพอการศกษาระบบการผลต ระบบตลาด ตนทนและผลตอบแทน ความเชอมโยงของหวงโซอปทานการเลยงเปดไลทงในเขตภาคใต ศกษาปจจยเสยงและผลกระทบของปจจยเสยงตอการเลยงเปดไลทงในเขตภาคใต และ ศกษาแนวทางการปรบตวและการจดการความเสยงของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในเขตภาคใต คณะผวจยโครงการใครขอขอบพระคณ กองทนสนบสนนการวจย (สกว.) สถาบนคลงสมองแหงชาต และหนวยงานในสงกดกระทรวงเกษตรและสหกรณ ซงประกอบดวย ส านกงานปศสตวจงหวดพทลง ส านกงานปศสตวจงหวดนครศรธรรมราช ส านกงานปศสตวจงหวดพทลง รวมทงผเชยวชาญ นกวชาการ และเกษตรกรผเลยงเปดไลทงทไดใหขอมลทมคณคาแกงานวจยน นอกจากนคณะผวจยขอขอบคณผทรงคณวฒทไดใหขอเสนอแนะและค าแนะน าทมคณคาแกงานวจยนมาโดยตลอด คณะผวจยหวงเปนอยางยงวา รายงานผลการวจยฉบบนจะเปนประโยชนในเรองการเลยงเปดไลทงภายใตกระแสการเปลยนแปลงในเขตภาคใตตอนบนและการจดการความเสยงในการเลยงเปดไลทงตอไป

คณะผวจย ตลาคม 2559

x

สารบญ

หนา บทสรปส าหรบผบรหาร ii Abstract vii บทคดยอ viii ค าน า ix สารบญ x สารบญตาราง xii สารบญภาพ xiii บทท 1 ทมาและความส าคญ 1.1 ทมาและความส าคญ 1.2 วตถประสงคของโครงการ 1.3 ระเบยบวธวจย 1.4 ขอบเขตการศกษา 1.5 กรอบแนวคดการวจย

1 1 3 3 5 5

บทท 2 การทบทวนวรรณกรรม 6 บทท 3 สภาพทวไปและขอมลพนฐาน 3.1 การเลยงเปดในประเทศไทย 3.2 รปแบบการเลยงเปดไข 3.3 การเลยงเปดไขในภาคใต

13 13 14 17

บทท 4 ผลการศกษา 4.1 ขอมลทวไปทางเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง 4.2 รายได แหลงทมาของรายได ปจจยทมผลกระทบตอรายได หนสนและการ ออมของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง 4.3 รายจายของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง 4.4 สภาพการเลยง ระบบการผลต ตนทนและผลตอบแทนในการเลยงเปดไลทง โครงสรางการตลาด ลกษณะการซอขาย 4.5 โครงสรางการตลาด ลกษณะการซอขาย ความเชอมโยง หวงโซอปทาน การเลยงเปดไลทง 4.6 การศกษาความสมพนธและเปรยบเทยบตวแปรทางเศรษฐกจและสงคมของ เกษตรกรผเลยงเปดไลทง

25 25 29 55 34 45 52

xi

สารบญ(ตอ)

หนา บทท 5 ผลการศกษาปจจยเสยงและแนวทางการจดการความเสยง 5.1 ปจจยทสงผลกระทบตอการเลยงเปด 5.2 การปรบตวของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงตอปจจยเสยงทเกดขน 5.3 แนวทางการจดการความเสยงของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง บทท 6 สรป อภปรายและขอเสนอแนะ 6.1 สรปการวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ

55 55 62 64 68 68

บรรณานกรม 73 ภาคผนวก สภาพทวไปและขอมลพนฐาน

แบบสอบถาม

76 76 79

xii

สารบญตาราง

หนา ตารางท 4.1 ขอมลตวอยางเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในจงหวดพทลง นครศรธรรมราช

และสงขลา 26

ตารางท 4.2 ขอมลทวไปของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงจงหวดพทลง นครศรธรรมราช และสงขลา

26

ตารางท 4.3 อายของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ประสบการณในการเลยงเปดไลทง และจ านวนสมาชกในครวเรอน

27

ตารางท 4.4 แรงงานของสมาชกในครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง 27 ตารางท 4.5 ขอมลอาชพหลก อาชพเสรม อาชพอนๆ นอกเหนอจากการเลยงเปดไลทง 28 ตารางท 4.6 ขอมลทางดานสขภาพของสมาชกครอบครวเกษตรกรผเลยงเปดไลทง 28 ตารางท 4.7 ขอมลโรคในครวเรอนเกษตรกร 29 ตารางท 4.8 แสดงรายไดและแหลงทมาของรายไดครวเรอน 29 ตารางท 4.9 แสดงรายไดและแหลงทมาของรายไดในภาคเกษตรของเกษตรกรผเลยงเปด

ไลทง 29

ตารางท 4.10 แสดงแหลงรายได และทมาของรายไดนอกภาคเกษตร 30 ตารางท 4.11 ปจจยทมผลกระทบตอรายได 30 ตารางท 4.12 คาใชจายเพออปโภคและบรโภค ในรอบ 12 เดอนทผานมาของครวเรอน

เกษตรกรผเลยงเปดไลทง 31

ตารางท 4.13 หนสนของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง 31 ตารางท 4.14 วตถประสงคในการกยม 32 ตารางท 4.15 แหลงสนเชอการกยม 32 ตารางท 4.16 การออมของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง 32 ตารางท 4.17 แหลงเงนออมของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง 33 ตารางท 4.18 วตถประสงคในการออม และน าเงนออมไปใช 33 ตารางท 4.19 พนทถอครอง 34 ตารางท 4.20 สทธในการถอครองพนท 34 ตารางท 4.21 การเรมเลยงเปดไลทง และผรบชวงตอการเลยงเปดไลทง 34 ตารางท 4.22 สาเหตทไมมคนรบชวงตอ 35 ตารางท 4.23 พนทในการเลยงเปดไลทง 35 ตารางท 4.24 ขอตกลงในการใชพนทในการเลยงเปดไลทงบนทนาของคนอน 36 ตารางท 4.25 เหตจงใจในการเลยงเปดไลทง 36 ตารางท 4.26 รายไดทไดจากการเลยงเปดไลทงกบการยงชพ 36

xiii

สารบญตาราง

หนา ตารางท 4.27 ปจจยในการเลอกพนทในการเลยงเปดไลทง 37 ตารางท 4.28 การตดตอใชพนทในการเลยงเปดไลทง 37 ตารางท 4.29 การจบจองพนทนา ปญหาความขดแยง ลกษณะการเดนทางในพนทการ

เลยงเปดไลทง 38

ตารางท 4.30 พนทในการเลยงเปดในรอบ 1 ป 39 ตารางท 4.31 จ านวนเปดไลทงทเกษตรกรเลยงในรอบ 1 ครง 39 ตารางท 4.32 ลกษณะการเลยงเปดไลทง 40 ตารางท 4.33 ลกษณะการเลยงเปดไลทง 40 ตารางท 4.34 การจางแรงงานในการเลยงเปดไลทง 41 ตารางท 4.35 สายพนธเปดทเลยง 41 ตารางท 4.36 ปจจยทท าใหปลดระวางเปด 42 ตารางท 4.37 การด าเนนการเมอเปดปลดระวาง 42 ตารางท 4.38 ตนทนในการเลยงเปดไลทงแบงตามลกษณะการเลยง 43 ตารางท 4.39 รายไดจากการเลยงเปดไลทง 45 ตารางท 4.40 ความถในการขายไขเปด การจดการไขเปด การจ าหนายไขเปด 45 ตารางท 4.41 ราคาตอบแทนทไดจากเลยงเปดไลทง 46 ตารางท 4.42 ปจจยทเปนตวก าหนดผลผลตไข 46 ตารางท 4.43 ความสมพนธกบพอคาคนกลางระบบลกเลา 47 ตารางท 4.44 เครอขายผเลยงเปดไลทง ผมสวนไดสวนเสย ในมมมองของเกษตรกรผเลยง

เปดไลทง 47

ตารางท 4.45 การเปรยบเทยบรายไดเฉลยจากการเลยงเปดไลทงจ าแนกตามเพศของเกษตรกร

52

ตารางท 4.46 แสดงคาสมประสทธสหสมพนธระหวางรายไดจากการเลยงเปดไลทงและประสบการณในการเลยง

52

ตารางท 4.47 การเปรยบเทยบรายไดเฉลยจากการเลยงเปดไลทงจ าแนกตามการเลยงเปดเปนอาชพหลกหรอเสรม

53

ตารางท 4.48 การเปรยบเทยบลกษณะการเลยงเปดไลทงมอทธพลตอตนทนเฉลยตอรอบตอตวและรายไดรายไดเฉลยตอรอบตอตว

53

ตารางท 4.49 การเปรยบเทยบลกษณะการเลยงเปดไลทงตอตนทนและรายไดเฉลยตอรอบตอตว

54

xiv

สารบญภาพ

หนา

ภาพท 3.1 ลกษณะการเลยงเปดแบบขงในโรงเรอน 17

ภาพท 3.2 ฝงเปดทเลยงแบบปลอยทง 18

ภาพท 3.3 หอยกะพงทใชส าหรบการเลยงเปด 19

ภาพท 3.4 การเลยงเปดไลทงหลงจากเกยวขาวเสรจ 19

ภาพท 3.5 แสดงคอกเปดไลทง 20

ภาพท 3.6 ฝงเปดไลทงทก าลงใหผลผลต 21

ภาพท 3.7 ลกษณะการเลยงลกเปดไลทง 22

ภาพท 3.8 ฝงเปดสาวทพรอมใหไข 23

ภาพท 3.9 รถทใชส าหรบการเคลอนยายฝงเปดไลทง 24

ภาพท 4.1 ผงแสดงเครอขายการผลตเปด

52

1

บทท 1 บทน ำ

1.1 ทมำและควำมส ำคญ

การเลยงเปดเปนอาชพทไดมการเลยงมาอยางยาวนาน เปดไขเปนสตวปกทนยมเลยงกนแพรหลายในประเทศไทย และมความส าคญตอเศรษฐกจโดยเฉพาะในชนบทของไทย การเลยงเปดไลทงจงนบไดวาเปนวถชวตของเกษตรกรไทย โดยในทางการเกษตรกรรมการเลยงเปดเปนอาชพหนงทมความส าคญ โดยเฉพาะการเลยงเปดไขทมไขเปดเปนผลตผลทถกน าไปใชในการแปรรปเปนอาหารชนดตางๆ เชน ไขเคม ขนมหวาน และการปรงอาหารในครวเรอน โดยในอดตการเลยงเปดมกจะนยมเลยงกนในพนททมแหลงน าอดมสมบรณเพราะมอาหารเปดทอดมสมบรณ ในสวนของการเลยงเปดไลทงในอดตยงไมเปนทแพรหลาย จนกระทงระบบชลประทานของประเทศไทยพฒนาขนท าใหเกษตรกรสามารถปลกขาวไดปละหลายครง เนองจากการเกบเกยวขาวในแตละพนทไมพรอมกน ท าใหมทงนาทสามารถตอนไปเลยงไดหมนเวยนตลอดทงป การเลยงเปดไขแบบไลทงจงมการขยายตวอยางรวดเรว ประกอบกบการเลยงเปดไลทงใชเงนลงทนไมมากนกและมตนทน และคาใชจายตางๆ ต ากวาการเลยงเปดในระบบฟารม โดยเกษตรกรจะปลอยเปดในทงนาทเพงเกบเกยวเสรจเพอใหเปดกนเมลดขาวทอยในทงนาและหอยเชอรร ซงเปนการชวยลดคาอาหารเปด ในขณะเดยวกนชาวนาไดประโยชนจากการทเปดกนหอยเชอรร ชวยลดจ านวนศตรของตนขาว มลเปดยงชวยปรบปรงดนของพนทนา ซงจะชวยลดการใสปยของเกษตรกรผปลกขาวดวย โดยทวไปการเลยงเปดไลทงแหลงทส าคญของประเทศจะอยแถบภาคกลางและภาคเหนอตอนลาง เนองจากการเลยงเปดแบบไลทงจะพบมากในพนททมการท านาเปนอาชพหลก

การเลยงเปดไลทงสวนใหญมการเลยงกนมากในภาคกลาง อนดบสองไดแก ภาคใต ในสวนของภาคใต ขอมลจากศนยสารสนเทศ กรมปศสตว ในป 2557 ระบวาจงหวดพทลงเปนจงหวดทมจ านวนครวเรอนเกษตรกรท เลยงเปดไขไลทงมากทสดจ านวน 370 ครวเรอน รองลงมาไดแก จงหวดนครศรธรรมราช จ านวน 312 ครวเรอน และจงหวดสงขลาจ านวน 94 ครวเรอน โดยจงหวดพทลงมกา รเลยงเปดไลทงมากทสดจ านวน 170,399 ตว รองลงมาไดแกจงหวดนครศรธรรมราช จ านวน 104,537 ตว และจงหวดสงขลา จ านวน 15,691 ตว ทงนเนองจากจ านวนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมการเปลยนแปลงคอนขางมากในแตละป ประกอบกบขอมลจ านวนเปดทขนทะเบยนมความคลาดเคลอนและมการเปลยนแปลงตลอดเวลา เนองจากมการแจงจ านวนเปดตามจ านวนทน าเขาเลยงเมอมเปดตายไมมการบนทก หรอแจงหรอมการยายเปดมาจากทอนไมมการขออนญาต ท าใหขอมลมการปรบเปลยนอยเสมอ มเกษตรกรผเลยงเปดไลทงบางสวนไมลงทะเบยนกบปศสตวในพนท ขอมลรายปอาจมการเปลยนแปลงไดตลอดเวลา

อยางไรกตามเนองจากสภาพชนบทของไทยในปจจบนเรมเปลยนเปนสงคมเมองและมการเจรญเตบโตในภาคอตสาหกรรมเพมมากขน รวมทงมการเปลยนแปลงการปลกขาวไปเปนการปลกพชชนดอน ท าใหเกษตรกรมความสนใจในอาชพการเลยงเปดไลทงลดลง สงผลใหวถชวตดงเดมแบบชาวนาไทยเรมหายไป ประกอบกบการระบาดของไขหวดนกในประเทศไทยในชวงทผานมา ไดสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทงซงเปนวถการเลยงดงเดมของไทยและสงผลกระทบตอรายไดของเกษตรกรผเลย งเปดไลทงท าใหขาดรายได การแพรระบาดของไขหวดนกไดสงผลใหเกษตรกรผเลยงเปดไลทงบางสวนเลกการเลยง

2

เปด ซงสงผลใหผลผลตเปดไขลดลงในชวงนน การเลยงเปดไลทงถกมองวาเปนจดดอยเนองจากการระบาดของไขหวดนกท าใหเกดทศนคตเชงลบจากประชาชนทวไปตอการเลยงเปดไลทง (กรมปศสตว, 2555) ประกอบกบนโยบายของราชการ แผนยทธศาสตรในการแกไขปญหาโรคไขหวดนกของคณะกรรมการพจารณาแกไขสถานการณไขหวดนกในชวงป พ.ศ. 2548-2550 มนโยบายทสงเสรมใหปรบการเลยงเปดเขาสระบบฟารมปดเพอการควบคมไขหวดนกทมประสทธภาพ อยางไรกตามไมไดรบความรวมมอจากเกษตรกรมากนก นอกจากนความอดมสมบรณของแหลงอาหารพนทเลยงตามธรรมชาตเรมลดลงและมขอจ ากด อยางไรกตามในปจจบนผบรโภคยงมความตองการเปดเนอและไขเปดเพมขนอยางตอเนอง นอกจากนระบบการเลยงเปดไลทงยงเออตอการสงเสรมใหลดการใชสารเคมในนาขาว โดยชวยก าจดศตรพชในนาขาว เชน หอยเชอร เปนตน ซงเกอกลตออาชพท านา การเลยงเปดไลทงจงอาจเปนทางเลอกหนงทชวยสรางความมนคงของชมชนใหพงพาตวเองได (ทวศกด สงเสรม, 2557) ซงสะทอนใหเหนผานการพงพากนระหวางชาวนาและเจาของเปดโดยหากการเลยงเปดไลทงตองสญหายไปกอาจจะสงผลกระทบตออกอาชพหนงเนองจากเปนสวนหนงของหวงโซการผลต (คณากร เตมปยะพล และคณะ, 2554)

การผลตเปดไขไลทง ประกอบไปดวยผมสวนไดสวนเสยหลายกลมทไดรบผลประโยชนทางเศรษฐกจทแตกตางกนและมความสมพนธระหวางผมสวนไดสวนเสยทคอนขางซบซอน ผลการศกษาระบบการผลตเครอขายทางสงคมของเปดไขพบวา เถาแกและโรงฟกมบทบาทส าคญในเครอขายทางสงคม (ทวศกด สงเสรม,2557) ผลตอบแทนของเกษตรกรเปดไลทงขนอยกบผลผลตไข ความสะอาด และตนทน คาใชจายตางๆ ทเกดขนในระหวางการเลยง เชน คาขนสง คาจางคนเลยง คาน ามนทสบน าเขานา ผลตอบแทนจากการเลยงเปดไลทง มความแตกตางกนมากในแตละเจาของและพนทการเลยง โดยผลตอบแทนหลกของการเลยงเปดไลทงคอการขายเปดสาว การขายเปดปลดระวาง และการขายไขเปด โดยระบบตลาดของเปดไลทงมผมสวนไดสวนเสยหลายภาคสวนทเขามาเกยวของ เชน โรงฟกไข โรงเชอด กลมผคาไข เถาแกเปด ผเลยงเปดไลทงเปนสวนหน งทจะท าหนาทกระจายไขใหกบพอคาคนกลางหรอพอคาเร

การเลยงเปดไลทงถอเปนภมปญญาชาวบานทสะทอนแนวคดการใชทรพยากรใหเกดประโยชนสงสดและเกอกลตออาชพท านา ภายใตการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมในปจจบนระบบการเลยงเปดแบบไลทงมความจ าเปนตองมการปรบตวเพอความอยรอด สภาวะการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมท าใหเกดความเสยงตอระบบการเลยงเปดไลทง โดยความเสยงตอระบบการผลตเปดไลทง ประกอบไปดวย ความเสยงทางดานการผลต (Production Risk) ซงเกดจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ โรคระบาด แหลงอาหารพนทเลยงตามธรรมชาตเรมลดลงและมอยอยางจ ากดซงสงผลตอคณภาพและปรมาณของผลผลต ความเสยงในเชงสถาบน (Institutional Risk) สบเนองการด าเนนนโยบายของภาครฐท าใหเกดผลกระทบตอระบบการเลยงเปดไลทง ตวอยาง เชน การระบาดของไขหวดนกในไทยในป 2547 ไดสงผลกระทบตอเกษตรกรผเลยงเปดไลทงอยางมากสบเนองจากภาครฐทตองการควบคมโรคไมใหแพรระบาด ท าใหตองมการจ ากดพนทในการเลยงเปดซงไมสอดคลองกบรปแบบการเลยงเปดไลทงจงสงผลกระทบตอเกษตรกรผเลยงเปดไลทงเปนวงกวาง ความเสยงทางดานราคา (Price Risk or Market risk) ซงเกดจากความผนผวนของราคาขายหรอราคาของปจจยการผลต โดยเฉพาะในปจจบนระบบตลาดของเปดไลทง และไขเปดพอคาคนกลางเปนผมอ านาจในการก าหนดราคาซอ ประกอบกบในปจจบนประชาชนมทศนคตทางลบตอการเลยงเปดไลทงภายหลงการเกดโรคระบาดของไขหวดนก (กรมปศสตว, 2555) ความเสยงทางการเงน (Financial Risk) ซงเปนผลจากการเขาไมถงแหลงทนหรอการกยมเงนมาเพอลงทน

3

ซงปจจยเสยงทกลาวมาในขางตนก าลงสงผลกระทบตอรายไดของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ดงนนการจดการความเสยงหรอการปรบตวเพอรบกบความเสยงทเกดขนหรอก าลงจะเกดขนจงมความส าคญ เนองจากตลาดในปจจบนยงมความตองการบรโภคไขเปด และเปดเนอคอนขางมาก ท าใหธรกจการเลยงเปดไลทงยงมตลาดรองรบและยงเปนธรกจทสามารถพฒนาและสรางความมนคงของชมชนใหชมชนสามารถพงพาตนเองไดและเปนอาชพทเกอกลตออาชพท านา

งานศกษานเลงเหนความส าคญของการเปลยนแปลงสภาพแวดลอมซงกอใหเกดความเสยงตอระบบเศรษฐกจการเลยงเปดไลทงทงในดานรายได รายจายของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในการด ารงชพ ระบบการผลต ตนทนและผลตอบแทน หวงโซอปทานของการเลยงเปดไลทง รวมทงปจจยเสยงและผลกระทบของปจจยเสยง แนวทางการปรบตวและจดการความเสยงของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในเขตภาคใตจะสามารถน าไปพฒนาศกยภาพในการเลยงเปดไลทงและเปนขอมลพนฐานในการสงเสรมการเลยงเปดไลทงใหเหมาะสมกบปจจยในพนทและภายใตกระแสการเปลยนแปลงทเกดขนใหเปนไปอยางมประสทธภาพ และสรางคณคาสงสดใหกบหวงโซอปทานของเปดไลทง

1.2 วตถประสงคของโครงกำร

1) ศกษาระบบการผลต ระบบตลาด ตนทนและผลตอบแทน ความเชอมโยงของหวงโซอปทานการเลยงเปดไลทงในเขตภาคใต

2) ศกษาปจจยเสยงและผลกระทบของปจจยเสยงตอการเลยงเปดไลทงในเขตภาคใต 3) ศกษาแนวทางการปรบตวและการจดการความเสยงของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในเขตภาคใต

1.3 ระเบยบวธวจย

กำรวเครำะหขอมล 1.3.1 ประชำกรและกลมตวอยำง

การเลยงเปดไลทงสวนใหญมการเลยงกนมากในภาคกลาง อนดบสองไดแก ภาคใต ในสวนของภาคใต ขอมลจากศนยสารสนเทศ กรมปศสตว ในป 2557 ระบวาจงหวดพทลงเปนจงหวดทมจ านวนครวเรอนเกษตรกรท เลยงเปดไขไลทงมากทสดจ านวน 370 ครวเรอน รองลงมาไดแก จงหวดนครศรธรรมราช จ านวน 312 ครวเรอน และจงหวดสงขลาจ านวน 94 ครวเรอน โดยจงหวดพทลงมการเลยงเปดไลทงมากทสดจ านวน 170,399 ตว รองลงมาไดแกจงหวดนครศรธรรมราช จ านวน 104,537 ตว และจงหวดสงขลา จ านวน 15,691 ตว ทงนเนองจากจ านวนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมการเปลยนแปลงคอนขางมากในแตละป ประกอบกบมเกษตรกรผเลยงเปดไลทงบางสวนไมลงทะเบยนกบปศสตวในพนท ขอมลรายปอาจมการเปลยนแปลงไดตลอดเวลา และไมสอดคลองกบขอมลของกรมปศสตว

1) กำรสมตวอยำง จ าแนกวธการสมตวอยางตามกลมประชากรดงน เกษตรกรผเลยงเปดไขไลทงใชประชากรทงหมดจาก 3 จงหวดภาคใต ไดแก จ งหวดพทลง 76

ครวเรอน จงหวดนครศรธรรมราช 27 ครวเรอน และ จงหวดสงขลา 21 ครวเรอน ดงแสดงรายละเอยดในตารางท 5 โดยมจ านวนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงรวมกนทงสน 124 ครวเรอน ใชวธการสมตวอยางแบบ Non Probability Random Sampling โดยวธแบบเฉพาะเจาะจง (Purposive Sampling) เนองจากการเกบขอมลตองเกบขอมลเชงลกทมรายละเอยดคอนขางมากจากผเลยงเปดไลทง จ าเปนตองไดรบความรวมมอในการตอบแบบสอบถาม และการสมภาษณเชงลก ( in-depth interview) เกษตรกรผเลยงเปดไล

4

ทง และผรในพนทและผมสวนไดสวนเสยในเครอขายการผลตไขเปดในจงหวดนครศรธรรมราช พทลงและสงขลา

2) กำรพฒนำและตรวจสอบคณภำพเครองมอ พฒนาแบบสอบถามเพอใชเปนเครองมอในการเกบรวบรวมขอมลปฐมภมจากกลมตวอยาง

เกษตรกร และทดลองใชแบบสอบถามทนกวจยพฒนาขนกบเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในเบองตน เพอตรวจสอบความสมบรณและความชดเจนของแบบสอบถาม รวมถงเพอเปนแนวทางในการแกไขปญหาในระหวางการส ารวจขอมลจรง

3) กำรเกบรวบรวมขอมล เพอใหบรรลวตถประสงค การรวบรวมขอมลประกอบดวย ขอมลปฐมภม (Primary Data) จากแบบสอบถามเกษตรกรผเลยงเปดไลทงทไดรบการคดเลอก

ใหเปนกลมตวอยาง ตลอดจนการสมภาษณเชงลก (in-depth interview) ตวแทนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงทไดรบการคดเลอกใหเปนกลมตวอยาง โดยแบบสอบถามมโครงสรางขอมลทส ารวจประกอบไปดวย

ตอนท 1 ขอมลทวไปทางเศรษฐกจและสงคมของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ตอนท 2 แหลงทมาของรายไดของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ปจจยทมผลกระทบตอ รายได ตอนท 3 รายจายของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง หนสนและการออม ปจจยทม ผลกระทบตอรายจาย ตอนท 4 ตนทนและผลตอบแทนในการเลยงเปดไลทง ตอนท 5 โครงสรางการตลาด ลกษณะการซอขาย ความเชอมโยงหวงโซอปทานการเลยงเปดไล- ทง

ตอนท 6 ปจจยเสยงทสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทง ตอนท 7 วธการปรบตวของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงตอปจจยเสยงทเกดขน ตอนท 8 แนวทางการจดการความเสยงระบบการเลยงเปดไลทงเพอสรางสมดลในการด ารงชพ

ในขณะเดยวกนยงมการรวบรวมขอมลโดยการสมภาษณเชงลก ( in-depth interview) กบผทมสวนเกยวของอนๆ (key informants) เชน ปศสตวจงหวด ผประกอบการในเครอขายการผลตไขเปด ผทรงคณวฒในสาขาทเกยวของ ฯลฯ

ขอมลทตยภม (Secondary Data) รวบรวมจากการคนควาเอกสาร หนงสอ งานวจย เอกสารวชาการ และเอกสารเผยแพรอนๆ รวมทงขอมลจากหนวยงานราชการทเกยวของ เชน ฐานขอมล จปฐ. ส านกงานสถตแหงชาต ส านกงานปศสตวจงหวด เปนตน

4) กำรวเครำะหขอมลและเครองมอทใชในกำรวเครำะห เพอบรรลวตถประสงคขอ 1 เพอใหบรรลวตถประสงคการศกษา ขอมลทรวบรวมไดจาก

แบบสอบถาม และการสมภาษณเกษตรกรผเลยงเปดไลทงรวมถงผทมสวนเกยวของอนๆ จะถกน าเสนอและวเคราะหในรปแบบ ขอมลตารางความถ คาเฉลย รอยละ สวนเบยงเบนมาตรฐาน คาสงสด ต าสด และการวเคราะหเนอหา (Content Analysis) เพอท าใหทราบถงขอมลทวไปทางเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางและขอมลอนๆ ทจ าเปน

เพอบรรลวตถประสงคขอ 2 ในการศกษาปจจยเสยงและผลกระทบของปจจยเสยงตอการเลยงเปดไลทงในเขตภาคใต โดยการน าขอมลทไดจากการศกษาในขนตอนท 1 มาท าการสงเคราะหเพอหาปจจยเสยงทมผลกระทบตอเศรษฐกจการเลยงเปดไลทง

5

เพอบรรลวตถประสงคขอ 3 การศกษาแนวทางการปรบตวและการจดการความเสยงของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในเขตภาคใต โดยการน าขอมลทไดจากการศกษาในขนตอนท 1 มาท าการสงเคราะหเพอหาแนวทางการจดการผลกระทบทจะสามารถน าไปสแนวทางการจดการความเสยงระบบการเลยงเปดไลทงเพอสรางสมดลในการด ารงชพ

1.4 ขอบเขตกำรศกษำ การศกษาครงนเปนการศกษาวเคราะหโครงสราง การผลต การตลาด และวถการตลาดการเลยงเปดไลทงในเขตภาคใต ปจจยเสยงและผลกระทบของปจจยเสยงตอการเลยงเปดไลทงในเขตภาคใตและแนวทางการปรบตว การจดการความเสยงของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในเขตภาคใต จากการศกษาพบวาการเลยงเปดไลทงประกอบดวยเกษตรกรผเลยงเปดไลทงทไดขนทะเบยนและไมไดขนทะเบยน การศกษาครอบคลมเกษตรกรผ เลยงเปดไลทงทขนทะเบยนและไมไดขนทะเบยนจากพนทในจงหวดพทลง นครศรธรรมราช และสงขลา

1.5 กรอบแนวคดกำรวจย

การส ารวจขอมลระดบครวเรอนผเลยง เปดไลทง

ปจจยเสยงทสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทง

แนวทางการจดปรบตว

และการจดการความเสยง

การเลยงเปดไลทง

กำรเลยงเปดไลทงทสรำงสมดล

ในกำรด ำรงชพ

แหลงทมาของรายไดและรายจายและปจจยทมผลกระทบตอรายไดและรายจายของครวเรอน

เกษตรกรผเลยงเปดไลทง รายได

ความเชอมโยงของหวงโซอปทานการเลยงเปดไลทงในเขตภาคใต

ตนทนและผลตอบแทนในการเลยงเปดไลทง

ผลกระทบทเกดขนจาก

ปจจยเสยง

6

บทท 2 ทบทวนวรรณกรรม

การเลยงเปดแบบไลทง (Free-grazing or normadic system) หมายถง การเลยงเปดโดยมวตถประสงคการเลยงเพอเปนการคา แตมลกษณะการเลยงทแตกตางไปจากการเลยงลกษณะอนๆ (ทวศกด สงเสรม, 2550) โดยการไลฝงเปดไปตามแหลงทมอาหาร ซงอาจจะเปนทงนา ทเพงเกบเกยวเสรจซงมขาวตกหลนอย หรอตามแหลงนาธรรมชาต หนอง บงตางๆ ทมสตวนาจาพวกปลา กง และหอยอยมาก ซงเปนแหลงหาอาหารหลกของเปดไลทง ดงนนจงมการเปลยนสถานทเลยงอยตลอดเวลาตามชวงระยะเวลาของการทานา โดยเฉพาะหลงเกบเกยวขาว ผเลยงเปดไลทงจะตองกกลกเปดใหแขงแรงเสยกอนประมาณ 1-2 สปดาห โดยใหอาหารเสรมในตอนเชาหรอตอนเยนกอนทจะนามาเลยงปลอยทง ปลอยใหลกเปดหาอาหารกนเอง (ประภาพร ดาราฉาย, 2554)

การเลยงเปดไลทงมความสาคญตอระบบนเวศนวทยาในนาขาว เนองจากอาหารของเปดคอขาวตกและหอยเชอร ซงทาใหนาขาวเสยหาย ดงนนเปดไลทงจงมสวนสาคญในการกาจดศตรขาวและใหปยจากมล เปนการพงพากนระหวางชาวนาและเจาของเปด (ธญญธร และคณะ, 2549) และหากอาชพใดอาชพหนงลดหรอเลกไปกจะสงผลกระทบตออกอาชพ เนองจากตางเปนสวนหนงของหวงโซการผลต

ในปจจบนการเลยงเปดไลทงม 3 รปแบบ ประกอบดวย (1) การเลยงโดยเกษตรกรรายยอยอสระโดยเกษตรกรรายยอยซอลกเปดมาเลยงเองและรบผดชอบ

คาใชจายทงหมด การเลยงรปแบบนเหมาะกบการเลยงแบบเกษตรพอเพยง หรอเปนรายไดเสย โดยนยมเลยงกนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคใต

(2) การเลยงโดยเกษตรกรรบจางเลยง การเลยงรปแบบนผประกอบการจะจางคนมาดแลโดยรบผดชอบคาใชจายทงหมด แรงงานทจางสวนใหญเปนแรงงานตางดาว สามารถเลยงเป ดไดเปนจานวนมาก

(3) การเลยงโดยเกษตรกรรายยอยทมการรบประกนซอ การเลยงรปแบบนมผประกอบการโรงฟกเปนผประกอบธรกจ อยางไรกตามภายหลงเกดโรคไขหวดนกระบาด ทาใหมการเปลยนแปลงโครงสรางธรกจโดยมกลมเกษตรกรรายยอยทมศกยภาพหนมาดาเนนธรกจน แทนผประกอบการโรงฟก

งานวจยทเกยวของ

งานวจยทเกยวของกบการศกษาเรองเศรษฐกจการเลยงเปดไลทงภายใตกระแสการเปลยนแปลงสามารถแบงออกไดเปน (1) การศกษาเกยวกบเปดไขซงโดยสวนใหญเปนการศกษาเกยวกบสภาพการเลยงเปดไข ตนทนและผลตอบแทน ปญหาและอปสรรคการเลยงเปดไข และการศกษาเครอขายทางสงคมของผเลยงเปดไขในพนทตางๆ ในประเทศไทย (2) การศกษาเกยวกบเปดไขไลทงซงสวนใหญเปนงานศกษาทเกยวของสภาพการเลยงเปดไลทง ตนทนและผลตอบแทนการเลยงเปดไลทง เครอขายทางสงคมของผเลยงเปดไลทง และการเปรยบเทยบตนทนและผลตอบแทนในการเลยงเปดไลทงกบการเลยงเปดแบบอนๆ

7

การเลยงเปดไข วชรนทร ชมมณฑา (2527) ธงชย กตตพงศไพศาล (2533) ไพโรจน ชยสมตระกล (2531) รพรตน ทวมกรง (2550) คณาพล เตมปยะพล (2555) สภาพการเลยงเปดไข ตนทนและผลตอบแทน ปญหาและอปสรรคการเลยงเปดไข และการศกษาเครอขายทางสงคมของผเลยงเปดไขในพนทตางๆ ในประเทศไทย

วชรนทร ชมมณฑา (2527) ทาการศกษาสภาพการเลยงเปดไข ปญหาและความตองการของเกษตรกรผเลยงเปดไข ในอาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา โดยทาการศกษาผเลยงเปดไขจานวน 117ราย ในอาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา โดยใชแบบสมภาษณ ธงชย กตตพงศไพศาล (2533) ศกษาสภาพการเลยงเปดไขและความตองการทางวชาการของเกษตรกรผเลยงเปดไขในอาเภอบางเลน จงหวดนครปฐม โดยทาการศกษาจากเกษตรกรผเลยงเปดจานวน 113 ราย โดยการสมภาษณตามแบบสมภาษณ

รพรตน ทวมกรง (2550) ศกษาปญหาการเลยงเปดไขและแนวทางการสงเสรมเกษตรกรผเลยงเปดไขในจงหวดชยนาท โดยการสมภาษณเกษตรกรจานวน 181 ราย ผเชยวชาญจานวน 12 คนโดยวธสนทนากลม ไพโรจน ชยสมตระกล (2531) ทาการศกษาสถานภาพการเลยงเปดในภาคเหนอตอนบนในพนท 8 จงหวด คอ เชยงใหม ลาพน เชยงราย พะเยา ลาปาง แพร นานและอตรดตถ ในป 2528 โดยการสมภาษณโดยใชแบบสมภาษณฟารมเลยงเปดทมตงแต 100 ตวขนไป จานวน 41 ฟารม

คณาพล เตมปยะพล (2555) ศกษาเครอขายทางสงคมของการเลยงเปดไขในพนทภาคกลาง ผานหวงโซอปทานโดยพจารณาโครงสรางทางสงคมและความสมพนธของเครอขาย โดยการสมภาษณเกษตรกรผเลยงเปดจานวน 477 รายในเขตพนทจงหวดสพรรณบร พระนครศรอยธยา และนครปฐม

จากการศกษา วชรนทร ชมมณฑา (2527) และ ธงชย กตตพงศไพศาล (2533) พบวาการเลยงเปดไขเกษตรกรผเลยงเปดมทงการเลยงเปดไขทเปนอาชพหลก โดยมอาชพทานาเปนอาชพรองและเกษตรกรผเลยงเปดททาการเลยงเปดไขเปนอาชพรอง โดยมอาชพทานาหรออาชพอนๆ เปนอาชพหลกแตกตางกนออกไปตามพนททใชในการศกษา โดยธงชย กตตพงศไพศาล (2533) พบวาสวนใหญการเลยงเปดไขเปนอาชพรองโดยมอาชพทานาเปนอาชพหลก วชรนทร ชมมณฑา (2527) ทาการศกษาเกษตรกรผเลยงเปดไขในอาเภอบางปะกง พบวาอาชพหลกของประชากรในเขตอาเภอบางปะกงมอาชพเลยงเปดไข ในอาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา

ในสวนของพนธเปดทนยมเลยง วชรนทร ชมมณฑา (2527) ไพโรจน ชยสมตระกล (2531) และ ธงชย กตตพงศไพศาล (2533) พบวาเกษตรกรผเลยงเปดไขสวนใหญนยมเลยงพนธลกผสมกากแคมปเบลลกบพนธพนเมอง โดยวชรนทร ชมมณฑา (2527) พบวาเกษตรกรผเลยงเปดไขในอาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา โดยสวนใหญเลยงพนธลกผสมกากแคมปเบลลกบพนธพนเมอง ในขณะทธงชย กตตพงศไพศาล (2533) พบวาการเลยงเปดในพนทอาเภอบางเลน จงหวดนครปฐม เกษตรกรสวนใหญเลยงเปดพนธกากแคมปเบลล ไพโรจน ชยสมตระกล (2531) พบวาการเลยงเปดในภาคเหนอตอนบนในพนท 8 จงหวด พนธเปดไขทนยมเลยงไดแก พนธผสมกากแคมเบลลกบพนธพนเมอง

สถานทหรอพนทในการเลยงโดยสวนใหญ วชรนทร ชมมณฑา (2527) และ ธงชย กตตพงศไพศาล (2533) พบวาการเลยงเปดสวนใหญเลยงในโรงเรอน ธงชย กตตพงศไพศาล (2533) พบวาการเลยงเปดสวนใหญเลยงในโรงเรอนเลยงเปดทอยตดขางบาน เกษตรกรโดยสวนใหญเลยงเปดไขดวยอาหารผสม โดยใชราหยาบ ปลายขาว และตวอาหารสาเรจรปเปนวตถดบผสมอาหาร วชรนทร ชมมณฑา (2527) พบวาการเลยงเปดไขขงไวในโรงเรอนและอยบนทแหง สถานทตงของโรงเรอนอยตดกบทพกอาศย โดยอาหารผสมสวนใหญทใชในการเลยงเปดไขไดมาจากการซอ ไพโรจน ชยสมตระกล (2531) ระบวานอกจากนฟารมเปดสวนใหญจะตงอยในบรเวณทมการทานา และอยใกลแหลงนาธรรมชาต

8

แรงงานทใชในการเลยงเปดไข โดยสวนใหญเปนแรงงานในครวเรอน ธงชย กตตพงศไพศาล (2533) พบวาแรงงานทใชในการเลยงเปดในอาเภอบางเลน จงหวดนครปฐม สวนใหญเปนแรงงานในครวเรอน ไพโรจน ชยสมตระกล (2531) พบวาการเลยงเปดในภาคเหนอตอนบนในพนท 8 จงหวด ฟารมขนาดเลกจะใชแรงงานในครวเรอน ในขณะทฟารมขนาดใหญจะใชการจางแรงงาน

การจาหนายผลผลตเปดไขผานพอคา วชรนทร ชมมณฑา (2527) พบวาการจาหนายเปดทาผานพอคาโดยพอคามารบซอถงบาน ในสวนของปญหาและอปสรรคในการเลยงโดยสวนใหญเปนปญหาทเกยวของกบอาหารมราคาแพง ราคาไขเปด โรคระบาด และแหลงทน วชรนทร ชมมณฑา (2527) พบวาปญหาหลกของเกษตรกรผเลยงเปดไขในอาเภอบางปะกง คอ อาหารมราคาแพง โรคระบาด และราคาไขเปดทมราคาตา ในขณะทธงชย กตตพงศไพศาล (2533) พบวาปญหาในการเลยงเปดไขของเกษตรกรผเลยงเปดไขในอาเภอบางเลน จงหวดนครปฐม ประกอบไปดวย ปญหาโรคระบาด ปญหาราคาเปดตกตา และความสะดวกในการขอรบบรการจากสตวแพทย รพรตน ทวมกรง (2550) พบวาเกษตรกรผเลยงเปดไขในจงหวดชยนาท มปญหาอยในระดบมาก โดยมปญหาดานแหลงทน ดานอาหารและการใหอาหาร และดานการปองกนโรค วชรนทร ชมมณฑา (2527) พบวาโรคทเปดไขเปนมากทสดในการเลยงเปดไข ในอาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา คอโรคเพลค รองลงมาคอโรคอหวาต ไพโรจน ชยสมตระกล (2531) ศกษาปญหาในการเลยงเปดของเกษตรกรผเลยงเปดไขในภาคเหนอตอนบนในพนท 8 จงหวด พบวาตนทนทางดานอาหารสตวคอนขางสง และการแขงขนจากไขไก และไขเปดจากภาคกลางซงมราคาตากวา ในสวนของความชวยเหลอจากภาครฐ เกษตรกรผเลยงเปดไขตองการความชวยเหลอในเรองความรในการเลยงเปด รองลงมาตองการความชวยเหลอทางดานเงนทน

ในสวนของเครอขายทางสงคมของเกษตรกรผ เลยงเปดไข คณาพล เตมปยะพล (2555) ทาการศกษาโครงสรางทางสงคมและความสมพนธของเครอขาย พบวาเครอขายการเลยงเปดมการเกาะกลมอยางไมหนาแนน และการตดตอกนในเครอขายมขนตอนนอย โดยพบวาโรงฟกลกเปดและนายทนมความสาคญในเครอขายเนองจากมการเชอมตอกบกลมตางๆ ในเครอขายการเลยงเปดในพนทภาคกลาง

การเลยงเปดไลทง งานศกษาเกยวกบเปดไลทงในประเทศไทย ไพโรจน เฮงแสงชย (2549) คณาพล เตมปยะพล และ

คณะ (2555) กรรณกา อสสาสาร (2555) ชดชนก สนธสวรรณ (2556) ธญญธร จรณยานนท และคณะ (2548) สรยพงศ วฒนาศกด และคณะ (2549) และ ธญญธร จรณยานนท และคณะ (2549) ทาการศกษาเกยวกบสภาพการเลยงเปดไลทง ตนทนและผลตอบแทนการเลยงเปดไลทง การเปรยบเทยบตนทนและผลตอบแทนในการเลยงเปดไลทงกบการเลยงแบบอนๆ และเครอขายทางสงคมของผเลยงเปดไลทง โดยคณาพล เตมปยะพล และคณะ (2555) ศกษารปแบบการเลยงและการจดการเปดไขในจงหวดสพรรณบร อยธยา และนครปฐม จากการสมภาษณเกษตรกรจานวน 226 ราย ทเลยงเปดไขในรปแบบโรงเรอนเปด 49 ราย และแบบไลทง 177 ราย ในสวนของชดชนก สนธสวรรณ (2556) ศกษาสภาพการเลยงเปดไขไลทง ปญหาในการเลยงเปดไขไลทง และคาใชจายและรายไดในการเลยงเปดไขไลทงในจงหวดปทมธาน โดยการใชแบบสมภาษณ จากเกษตรกรผเลยงเปดไขไลทง จานวน 39 ราย

สรยพงศ วฒนาศกด และคณะ (2549) ศกษาความคดเหนของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ไพโรจน เฮงแสงชย (2549) ศกษาเปรยบเทยบตนทนและผลตอบแทนของการเลยงเปดไขแบบฟารมปลอยลานและแบบไลทง ในจงหวดสพรรณบร โดยเปรยบเทยบตนทนและผลตอบแทน และเปรยบเทยบจดคมทนในการ

9

เลยงเปดไขแบบฟารมปลอยลานและแบบไลทง ใน ปการผลต 2547/2548 โดยการเกบรวบรวมขอมลดวย วธการสมภาษณเกษตรกรกลมตวอยางในจงหวดสพรรณบร จานวน 16 ราย

ธญญธร จรณยานนท และคณะ (2548) ทาการศกษารปแบบและตนทนการเลยงเปดไลทงในพนทเขต 7 ธญญธร จรณยานนท และคณะ (2549) ไดทาการศกษาการเลยงการจดการและตนทนการผลตจากอาชพการเลยงเปดไลทงในโซนภาคกลางและภาคตะวนออกโดยศกษาจากเกษตรกรผเลยงเปดไขไลทงในพนท 12 จงหวดและผเลยงเปดเนอ จานวน 3 จงหวด

ในสวนของเครอขายทางสงคมของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง กรรณกา อสสาสาร (2555) ศกษาความสมพนธของผทเกยวของกบการเลยงเปดไลทงทมเครอขายความสมพนธของการแลกเปลยนหลายระนาบ โดยการสมภาษณและการสงเกตการณอยางมสวนรวมเกษตรกรจานวน 14 รายจากหมบาน นางนา อาเภอบางกระทม จงหวดพษณโลก

ชดชนก สนธสวรรณ (2556) พบวาเกษตรกรผเลยงเปดไขไลทงโดยสวนใหญเลยงเปดไขไลทงเพราะเปนอาชพดงเดมของครอบครว และสวนมากเลยงเปดไขไลทงรวมกบการทานา สรยพงศ วฒนาศกด และคณะ (2549) ระบวาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในจงหวดชยนาทในป พ.ศ. 2548 โดยสวนใหญมรายไดหลกจากการเลยงเปด โดยบางสวนมรายไดจากการทานาใกลเคยงหรอมากกวาการเลยงเปดไลทงโดย สรยพงศ วฒนาศกด และคณะ (2549) พบวาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญเหนดวยอยางยงวาการเลยงเปดไลทงเปนภมปญญาทองถนและมผลดตอการทานาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงเหนดวยวาการเลยงเปดไลทงมรายไดสง ผลตอบแทนสง และมความเสยงสงและรายไดไมแนนอน

การเลยงเปดไขไลทงมทงการใชแรงงานครอบครวและการจางแรงงานเพอเลยง โดยชดชนก สนธสวรรณ (2556) พบวาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในจงหวดปทมธานสวนใหญมการใชแรงงานครอบครวเปนสวนใหญ เชนเดยวกบ สรยพงศ วฒนาศกด และคณะ (2549) พบวาการใชแรงงานในการเลยงเปดไลทงสวนใหญเปนการใชแรงงานในครอบครว ในขณะทธญญธร จรณยานนท และคณะ (2548) พบวาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในพนทเขต 7 การเลยงสวนใหญเปนการจางแรงงานเพอเลยง

รปแบบการเลยงเปดไขไลทง ธญญธร จรณยานนท และคณะ (2548) ทาการศกษารปแบบการเลยงเปดไลทงในพนทเขต 7 พบวามการเลยงเปดไขไลทงม 2 รปแบบหลกๆ กลมแรกเปนการเลยงทเรมตนดวยการเลยงลกเปดแรกเกด กลมทสองเปนการเรมเลยงดวยเปดไขสาวอาย 5 เดอน ธญญธร จรณยานนท และคณะ (2549) พบวา ในเปดไลทงไขมรปแบบ การเลยงการจดการแบงเปน 4 กลม ไดแก กลมท 1 เรมเลยงลกเปดแรกเกดถงขายเปดสาวเรมไข กลมท 2 เรมเลยงลกเปดแรกเกดถงเกบไขจาหนายและจาหนายเปดปลดระวาง กลมท 3 เรมเลยงลกเปดแรกเกด ถงแบงขายเปดสาวสวนหนง เปดทเหลอเกบไขจาหนายและจาหนายเปดปลดระวาง และกลมท 4 เรมเลยงเปดสาวเรมไข ถงเกบไขขายและจาหนายเปดปลดระวาง

การเลยงเปดไขไลทงใหผลตอบแทนดกบเกษตรกรโดยเฉพาะเมอเปรยบเทยบกบการเลยงแบบอนๆ โดยงานศกษาของธญญธร จรณยานนท และคณะ (2548) และไพโรจน เฮงแสงชย (2549) พบวาการศกษารปแบบและตนทนการเลยงเปดไลทงในพนทเขต 7 พบวาการเลยงเปดไขแบบไลทงใหผลตอบแทนดกวาการเลยงเปดแบบอนๆ ในขณะทไพโรจน เฮงแสงชย (2549) เปรยบเทยบตนทนและผลตอบแทนของการเลยงเปดไขแบบฟารมปลอยลานและแบบไลทง ในจงหวดสพรรณบร พบวาการเลยงเปดไขแบบไลทงใหผลตอบแทนทดกวาการเลยงเปดไขแบบฟารมปลอยลาน การเลยงเปดไขแบบฟารมปลอยลานโดยเรมเลยงจากเปดสาว ใหผลตอบแทนทดกวาการเลยงเปดไขแบบฟารมปลอยลานโดยเรมเลยงจากลกเปด แตการเลยงเปดไขแบบไลทงโดยเรมเลยงจากลกเปดใหผลตอบแทนทดกวาการเลยงเปด

10

ไขแบบไลทงโดยเรมเลยงจากเปดสาว ในขณะทคณาพล เตมปยะพล และคณะ (2555) พบวาการเลยงแบบโรงเรอนในจงหวดสพรรณบร อยธยา และนครปฐม แมจะใหรายไดจากการขายไขเปดเปนเวลา 3 เดอน มากกวาการเลยงแบบไลทง แตตนทนในการเลยงสงกวาอยางมนยสาคญทางสถต ดงนน เมอคานวณกาไรสทธตอฟอง และกาไรสทธตอตนทน การเลยงเปดไขแบบไลทงจะใหผลตอบแทนสงกวาการเลยงแบบโรงเรอนอยางมนยสาคญทางสถต

ปญหาทพบในการเลยงเปดไขไลทง ชดชนก สนธสวรรณ (2556) ศกษาการเลยงเปดไขไลทงในจงหวดปทมธาน พบวามการแยงพนทแปลงนาทเปนแหลงอาหารในการเลยงเปดและเปดกนสารเคมทตกคางในแปลงนา ธญญธร จรณยานนท และคณะ (2548) ทาการศกษารปแบบและตนทนการเลยงเปดไลทงในพนทเขต 7 พบวาการเลยงเปดไขไลทงเกษตรกรผเลยงมปญหาดานอาหารเนองจากไมสามารถหาพนทเลยงได ดานพนทเลยงหายาก มการจากดพนทเลยง ดานสขภาพเปดมสภาพออนแอ ดานแรงงาน แรงงานหายาก ไมซอสตย ไมอดทน ดานเงนทน ขาดเงนหมนเวยนเนองจากลกคาจายเงนไมตรงเวลา

ในสวนของเครอขายทางสงคมของผเลยงเปดไลทง กรรณกา อสสาสาร (2555) ศกษาความสมพนธของผทเกยวของกบการเลยงเปดไลทงทมเครอขายความสมพนธของการแลกเปลยนหลายระนาบ โดยการสมภาษณและการสงเกตการณอยางมสวนรวมเกษตรกรจานวน 14 รายจากหมบานนางนา อาเภอบางกระทม จงหวดพษณโลก ความสมพนธของผกระทาการบนการผลตเปดไขไลทงเปนความสมพนธทางเศรษฐกจทมความซบซอนและมหลายระนาบ ซงแตกตางไปจากเครอขายทางสงคมของผเลยงเปดไข คณาพล เตมปยะพล และคณะ (2555) พบวามการเกาะกลมไมหนาแนนตดตอระหวางเครอขายนอย จากการศกษาพบวา เกษตรกรผเลยงเปดไลทงมการแลกเปลยนแบบตางตอบแทนกบชาวนาและชาวสวน นอกจากน เกษตรกรยงมการแลกเปลยนทางการตลาดกบพอคาคนกลางทมบทบาทสาคญในการเปนผจดหาปจจยการผลต คอ เปดและอาหารสตว โดยมระบบลกเลาเปนกลไกสาคญในการจดการควบคมการผลตของเกษตรกร ในขณะเดยวกนเกษตรกรเองกมไดยอมใหถกเอารดเอาเปรยบจากพอคาคนกลางตลอดเวลา อยางไรกตาม ความสมพนธระหวางเกษตรกรกไมไดเปนความสมพนธทเปนอนหนงอนเดยวเสมอ เพราะการเปลยนแปลงของระบบนเวศทมนกปากหางอพยพเขามาในพนท รวมทงการเพมจานวนฝงเปดของเกษตรกรบางราย ทาใหพนทเลยงสตวของเกษตรกรลดลงซงมาสปญหาความขดแยงระหวางเกษตรกรในการแยงชงพนทเลยงสตว นอกจากนพบวาแนวทางในการควบคมโรคไขหวดนก แมรฐจะใชอานาจในการบงคบใชกฎระเบยบหรอมาตรการควบคมโรคไขหวดนกกบเกษตรกร แตกฎระเบยบตางๆ นนกเตมไปดวยชองโหวมากมาย แมวาเกษตรกรจะยนยอมปฏบตตามมาตรการตางๆ แตยงพบการหลกเลยงไมปฏบตตามกฎหมาย ทงการลกลอบเคลอนยายฝงเปดไลทง ธญญธร จรณยานนท และคณะ (2548) ระบเกษตรกรมความกลวทรฐบาลไมสนบสนนใหเลยงเปดไลทง เนองจากไมรไปประกอบอาชพอะไรและอายมากแลว ในขณะทธญญธร จรณยานนท และคณะ (2549) ศกษาปญหาและอปสรรคในการเลยงเปดไลทงทงในเปดไขและเปดเนอพบวาคลายคลงกน คอ พนทในการเลยงจากด พนธเปดหายาก แรงงานหายาก คนงานทเลยงในทงทางานไมนานและไมคอยซอสตย อาหารสาเรจรปราคาแพง อาหารในทงมนอย สารเคมตกคางในทงนา ผลผลตราคาตกตาในชวงโรคไขหวดนกระบาด การเคลอนยายไปทอนทาไมได เงนทนนอยตองกเงนนอกระบบ สวนใหญไมทราบวชาการในการเลยงเปด ปญหาไขหวดนกเปนอปสรรคในการเลยงเปดไลทง ถาใหเขาโรงเรอนยงไมมความพรอมเรองทน หาซอวคซนเพลคและอหวาตคอนขางยาก ตองซอของตางประเทศซงราคาแพง

ในสวนของกรมปศสตว (2547) ไดทาการศกษาแนวทางสงเสรมเกษตรกรเลยงเปดเขาสระบบฟารมพบวาการสงเสรมใหเกษตรกรปรบระบบการเลยงเปดเขาสระบบฟารมมปญหาและอปสรรคเนองจาก

11

เกษตรกรทมความตองการเขาสระบบฟารมมาตรฐานขาดแคลนเงนทนในการปรบปรงหรอกอสรางโรงเรอน นอกจากนการเลยงเปดไลทงเปนการเกษตรผสมผสานทลงทนนอย แตใหกาไรมาก การจงใจเกษตรกรใหเลยงเปดในระบบฟารมจงทาไดยาก ขอมลจานวนเปดทขนทะเบยนมความคลาดเคลอนและมการเปลยนแปลงตลอดเวลา เนองจากมการแจงจานวนเปดตามจานวนทนาเขาเลยง แตเมอมเปดตายไมมการบนทกหรอแจง หรอมการยายเปดมาจากทอนไมมการขออนญาต ทาใหขอมลมการปรบเปลยนอยเสมอ

ความเสยง

งานศกษาเกยวกบเปดไลทงในดานโรคระบาด ไดแก โรคไขหวดนกโดยมเปดเปนพาหนะนาโรคซงมอยจานวนมาก และการศกษาผลกระทบของโรคไขหวดนกตอการผลผลตขาว เชน Tiensin (2005) ไดกลาววา ในป 2547 มการระบาดของไขหวดนก 60 จงหวด ใน 76 จงหวดของประเทศไทย และสตวปกทพบวาเปนไขหวดนกสวนใหญ (รอยละ 83) คอ ไกพนเมองและเปด และพนททพบการระบาดอยในพนทภาคกลาง ภาคเหนอตอนลาง และภาคตะวนออก จากการระบาดของโรคไขหวดนกในประเทศไทยทผานมา พบวาเปดไลทงเปนปจจยสาคญในการทาใหเกดการแพรกระจายของโรคไขหวดนก ในขณะท Songserm el.al (2006) รายงานวาเปดสามารถรบเชอไขหวดนกชนด H5N1 ไดโดยไมแสดงอาการปวย ซงอาจเปนสาเหตหรอตวนาโรค (carrier) ททาใหมการแพรระบาดของโรคไขหวดนกไปในหลายพนทอยางรวดเรว ในขณะท กรรณกา อสสาสาร(2555) กลาววา เปดไลทงนาจะเปนปจจยสาคญตอการระบาดของโรคไขหวดนก เนองจากพนททมประชากรเปดไลทงมากจะทบซอนกบพนททมจานวนสตวปกสญเสยมาก จงนาจะเปนไปไดวาเปดไลทงเปนพาหะรบและสงเชอโรคไขหวดนกจากนกธรรมชาตไปสเปดหรอไกทเลยงในฟารมเปด เชนเดยวกบ ทวศกด สงเสรม(2550) กลาววา แมเปดไลทงตดเชอไขหวดนก แตไมไดเปนตวนาเชอเขาสฟารม และสาเหตสาคญททาใหเกดการระบาดของไขหวดนกมากทสดกคอ คน นอกจากนยงพบวาการยายเปดไลทงเขาสการเลยงในระบบฟารมอาจไมประสบความสาเรจทกรายและกอใหเกดหนสนกบเกษตรกรมากขน อกทงยงเสยหายตอชาวนาทตองเพมตนทนในการกาจดเศษขาวเปลอกบนพนนาและหอยเชอรจากการทไมมเปดไลทงมากาจดสงเหลาน สาหรบทางออกของปญหาดงกลาวแนะนาใหจดโซนนงเปดไลทง ควบคกบการเฝาระวงโรคไขหวดนกนาจะเปนทางออกทดทสด

Songserm et al. (2006) พบเชอไวรส H5N1 ทงในเปดทเลยงแบบฟารมระบบเปด แบบเลยงหลงบาน และแบบไลทง แตไมพบเชอไวรส H5N1 ในเปดเลยงแบบระบบปด ดงนนจงมการนาเสนอแนวคดเกยวกบการเลยงเปดไขในระบบโรงเรอนปดทมระบบปองกนโรค มการจดการและการใหอาหารทถกหลกวชาการมากขน แมวาจะทาใหตนทนการผลตสงขน จากการเลยงแบบระบบปด ผลทไดรบถอวาคมคาจากการทราคาผลผลตปรบเพมขน

แนวคดทฤษฏทเกยวของ ความสมพนธระหวางผลผลตกบผลผลต ทฤษฎเศรษฐศาสตรความสมพนธแบบประกอบกน (Complementary relationships) การศกษาความสมพนธระหวางผลผลตกบผลผลตในดานเศรษฐศาสตรเกษตร ประยงค เนตยารกษ, 2550. ระบวาในการผลตสนคาเกษตร สนคาเกษตรบางชนดมลกษณะเกอหนนซงกนและกน บางชนดม

12

ลกษณะแยงปจจยผลต บางชนดรวมกนได และบางชนดเกยวของกน ความสมพนธในลกษณะตาง ๆ ขางตนจะสงผลตอตนทนการผลตและรายรบรวมจากการผลตของสนคาเกษตร การเลยงเปดไขไลทง เพอผลตไขเปดและการทานาเพอผลตขาว มความสมพนธในลกษณะทเป นความสมพนธแบบประกอบกน (Complementary relationships) เนองจากการผลตสนคาชนดหนง ไดผลตปจจยทสามารถนาไปใชเปนปจจยการผลตในการผลตสนคาอกชนดหนงได การผลตสนคาทมความสมพนธแบบประกอบกนมชวงความสมพนธของผลผลตและผลผลตทมลกษณะประกอบกนไมยาวนก เนองจากการผลตสนคาเกษตรชนดหนงออกมาแลวไดปจจยการผลตเพอผลตสนคาอกชนดหนงนน ปรมาณปจจยการผลตทไดมจานวนจากด ทงนการเลอกผลตสนคาแบบประกอบกนจะทาใหมรายไดเพมมากขน เมอเปรยบเทยบกบผผลตทไมไดผลตสนคาทมลกษณะประกอบกน (ประยงค เนตยารกษ, 2550. น 62-63)

13

บทท 3 สภาพทวไปและขอมลพนฐานในการเลยงเปด

ในบทนเปนการรวบรวมขอมลสภาพทวไป และขอมลพนฐานของการเลยงเปดในประเทศไทย และในภาคใตเปดเปนสตวปกทนยมเลยงกนมากโดยมวตถประสงคเพอการบรโภคเนอและไข ในประเทศไทยพบวามการเลยงเปดมากในพนททานา พนทแหลงนาธรรมชาต และพนทตดชายทะเล เชน สมทรสาคร นครปฐม สพรรณบร อางทอง เนองจากเปดสามารถหาอาหารไดในพนทซงเปนการลดตนทนในการเลยง 3.1 การเลยงเปดในประเทศไทย เปดทเลยงในประเทศไทย โดยสวนใหญไดรบการปรบปรงพนธมาจากเปดมอลลารด (Mallard; Ana platyrhyncho) ยกเวนเปดเทศ (Muscovy ; Cairina moschata) โดยพนธเปดทเลยงในประเทศไทย แบงออกไดเปน (1) เปดพนธเนอ (Meat-type duck) จะมลกษณะเปนเปดทมขนาดใหญ ตวใหญ และใหเนอมาก แตมผลผลตไขนอย (2) เปดไข (Egg-type duck) เปนเปดทใหไขเปนผลผลตหลก มขนาดและนาหนกตวไมมาก 1) เปดพนธเนอ (Meat Type Duck) เปดพนธเนอทนยมเลยงในประเทศไทยมทงหมด 5 สายพนธ ประกอบไปดวย - เปดเนอพนธปกกง (Pekin Duck) เปดเนอพนธปกกงมตนกาเนดจากประเทศจน เลยงงาย เจรญเตบโตไดดภายในระบบการเลยงแบบโรงเรอนทมการจดการด - เปดเทศ (Muscovy) เปดเทศพบททวปอเมรกาใต ใหเนอมาก ใหไขนอย เปดตวผและเปดตวเมยมนาหนกแตกตางกนมาก ประกอบกบมการเจรญเตบโตคอนขางชา จงไมนยมเลยงเพอการคา - เปดปวฉาย (Mule Duck) เปดปวฉายเปนเปดพนธผสมระหวางเปดเทศกบเปดธรรมดา เลยงงาย โตเรว ทนทานตอโรคและสภาพแวดลอม - เปดพนธผสมเพอการคา (Hybrid breed) เปดพนธผสมเพอการคาสวนใหญเปนเปดพนธผสมทมพนธเปดปกกงผสมอยดวย เชน พนธเชอรรวอลเลย พนธทเกล เปนตน - เปดเทศพนธกบนทรบร เปนเปดทมการปรบปรงพนธมาจากเปดพนธบารบาร เลยงงายขยายพนธไดด ทนตอโรคเหมาะกบการเลยงในประเทศไทย

2) เปดไข (Egg Type Duck) เปดไขทนยมเลยงในประเทศไทย มทงหมด 4 สายพนธ ประกอบไปดวย - เปดพนธกากแคมเบลล (Khaki Campbell) เปดพนธกากแคมเบลลเปนพนธทถกพฒนาขนโดย Adele Campbell ใหไขดก เฉลยประมาณ 300 ฟองตอป - เปดพนธอนเดยรนเนอร (Indian Runnber) เปดพนธอนเดยรนเนอรพบครงแรกในแถบประเทศอนโดนเซย มขนาดเลก ใหไขฟองโต เฉลยประมาณ 150-200 ฟองตอป - เปดพนธพนเมอง (Native Ducks) ในประเทศไทยมเปดพนธพนเมองทนยมเลยง 2 สายพนธไดแก เปดนครปฐม และเปดปากนา เปนเปดพนธพนเมองของไทย อยางไรกตามเปดพนธพนเมองในปจจบนคอนขางหายากเนองจากมการผสมขามสายพนธกลายเปนเปดพนธผสม - เปดพนธลกผสมกากแคมเบลลกบพนเมอง (Kaki and Native Ducks) เปนเปดทเกดจากการผสมขามสายพนธ เกษตรกรนยมเลยงเนองจาก ทนทานตอโรคและสภาพแวดลอมใหเนอมากและไขดก ประมาณ 260 ฟองตอป

14

กลมสารสนเทศและขอมลสถต ศนยสารสนเทศ กรมปศสตว (2558) รายงานขอมลการเลยงเปดทงหมดในประเทศไทยมจานวน 28,762,259 ตว แบงเปนเปดเนอ 9,234,511 ตวคดเปนรอยละ 32 เปดไขไลทงจานวน 7,027,178 ตว คดเปนรอยละ 24 เปดไขจานวน 6,521,188 ตว คดเปนรอยละ 23 เปดเทศจานวน 5,481,712 ตว คดเปนรอยละ 29 เปดเนอไลทงจานวน 497,670 ตว คดเปนรอยละ 2 จานวนเกษตรกรผเลยงเปดมจานวนทงสน 422,366 ครวเรอน แบงเปนครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดเทศจานวน 328,827 ครวเรอน คดเปนรอยละ 72 เปดไขจานวน 91,159 ครวเรอนคดเปนรอยละ 20 เปดเนอจานวน 29,894 ครวเรอน คดเปนรอยละ 6.57 เปดไขไลทงจานวน 3,300 ครวเรอนคดเปนรอยละ 0.72 และเปดเนอไลทงจานวน 1,457 ครวเรอน รอยละ 0.32

จากสถตของกรมปศสตวพบวา ในป 2547 ประชากรเปดทวประเทศลดลงจากปกอนหนาเนองจากมการแพรระบาดของโรคไขหวดนก และจากขอมลในป 2553 พบวามเปดไขไลทงประมาณ 7 ลานตว (ศนยเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร กรมปศสตว, 2553) ในป 2546 กระทรวงเกษตรและสหกรณ และกระทรวงสาธารณสขไดรวมกนประกาศการระบาดของโรคไขหวดในประเทศไทยเชนเดยวกบหลายภมภาคของเอเชย โดยมาตรการของรฐไดสงผลกระทบตอการเลยงสตวปกของเกษตรกรรายยอยทวประเทศ โดยมมาตรการบ งคบให เกษตรกรท เล ยงสตวปกทกประเภทตองเล ยงในระบบปด (Compartment system) ซงรฐบาลเชอวาสามารถตดวงจรการระบาดของโรคไขหวดนกได 3.2 รปแบบการเลยงเปดไข อรวรรณ (2547), Songserm et al (2006), ทวศกด สงเสรม, (2551) ไดแบงรปแบบการเลยงเปดไขดวยเกณฑตางๆ ดงน อรวรรณ (2547) แบงรปแบบการเลยงเปดออกเปน 2 ลกษณะ คอการเลยงเปดเพอการบรโภคในครวเรอนซงเปนการเลยงเพอบรโภคในครวเรอน โดยสวนใหญเปนการเลยงเปดพนธพนเมอง การเลยงใชเศษอาหารทเหลอจากการบรโภคในครวเรอนนามาเลยงเปด และราขาวเปลอก และการเลยงเปดเพอการคา แบงออกเปนการเลยงแบบไลทง (Nomadic system) ซงเปนการเลยงโดยปลอยฝงเปดไปหาอาหารตามแหลงอาหารตางๆ เชน นาขาวทเพงเกบเกยว หรอแหลงนาธรรมชาต การเลยงแบบฟารมปลอยลาน (extensive system) การเลยงจะเปนการปลอยใหเปดออกหาอาหารนอกโรงเรอน โดยจะมลานดนหรอแหลงนาอยใกลโรงเรอนเปด การเลยงในโรงเรอนหรอการเลยงแบบฟารมระบบปด (Intensive System) การเลยงเปดในโรงเรอนแบบระบบปด การเลยงเปดในโรงเรอนปดจะชวยลดปญหาเรองโรคระบาด Songserm et al (2006) แบงการเลยงเปดออกเปน การเลยงเปนระบบอตสาหกรรม (Industrial raising system) ซงเปนการเลยงระบบฟารมทไดมาตรฐาน การเลยงกงอตสาหกรรม (Semi-Industrial raising system) เปนการเลยงแบบระบบฟารมเชนกน แตระดบมาตรฐานนอยกวาระบบอตสาหกรรม การเลยงหลงบาน (backyard raising system) เปนการเลยงเพอบรโภคในครวเรอน การเลยงแบบไลทง (Free grazing or nomadic system) เปนการเลยงนอกระบบฟารมและเปนการเลยงเพอการคา นอกจากน ทวศกด สงเสรม (2557) แบงรปแบบการเลยงเปดออกเปน 3 ลกษณะ คอ การเลยงเปดเพอการคา (commercial farming) การเลยงเปดในฟารมขนาดใหญจานวนตงแต 10,000 ตวขนไป ม 3 รปแบบ คอการเลยงเปดไลทง (Normadic system, Free-grazing system) เปนการเลยงโดยแบงการเลยงออกเปนสองชวง คอ หลงการทานาปรง และหลงการทานาป ปลอยเปดลงทงนาเพอเกบเมลดขาวกน หลงจากนนประมาณ 3 เดอน คอยนาเปดเขาโรงเรอน เปนการประหยดคาอาหาร การเลยงเปดกงการคา ประกอบดวย การเลยงเปดแบบปลอยลาน (Extensive System) เกษตรกรจะตองมลานดน และบอนาอยใกลกบโรงเรอน เปดจะกนอาหารนอกโรงเรอนและจะลงนา ทาใหลดความหนาแนนของ

15

เปดในบางเวลา การเลยงเปดในโรงเรอนเปนการเลยงคลายไกทใหเปดอยในโรงเรอนตลอดเวลา แตจะตองจดพนทใหเปดไดสมผสกบนาบาง ทาใหบางพนทอาจเปยกแฉะบาง การเลยงแบบนตองลงทนมาก แตจะไดผลตอบแทนสง อาหารทใชเลยงจะเปนอาหารขน การเลยงแบบนมกจะเปนเปดเนอ ปจจบนโรงเรอนทใชเลยงมกเปนโรงเรอนแบบปดเปนการเลยงเปดในโรงเรอน (Intensive system) ปจจบนโรงเรอนทใชเลยงมกเปนโรงเรอนแบบปด หรอมตาขายกนไมใหสตวอนหรอนกเขาไปภายในโรงเรอนได ทงนเพอปองกนโรคระบาด การเลยงเปดแบบกงการคา (Semi-commercial farming) เกยวกบการเลยงเปดแบบกงการคานน เปนการเลยงเปดเชนเดยวกบทฟารมเปดขนาดใหญเลยงกนอยในปจจบน แตลกษณะโรงเรอนและการกอสรางเปนแบบงายๆ เพอใหเปดอาศยพกและหลบนอนในเวลากลางคน หรอเมอมฝนตก มลานปลอยใหเปดไดเดนออกกาลงกายบาง มทใหนา ใหอาหารอยในลาน การจดการเลยงดยงเปนแบบเกาทเคยไดทากนมา คอ ใชเศษอาหาร ผกสบผสมกบราละเอยด ขาวเปลอกหรออาหารผสมทหาซอตามรานคาทวไป หรอบางครงอาจนาเปดทงฝงไปปลอยตามทงนา หรอตามหนองนา หลงฤดเกบเกยวขาวเสรจ เพอใหเปดเกบกนเมลดขาวทตกหลนในนา เพอเปนการลดตนทนคาอาหาร และการเลยงเปดแบบหลงบาน (subsistence farming) สาหรบการเลยงเปดแบบหลงบานนน เปนการเลยงแบบงานอดเรก การเลยงเปดแบบนยงอยในรปอตสาหกรรมในครวเรอน ในชนบทของไทยจานวนมาก โดยมวตถประสงคเพอใชไขหรอเนอเปนอาหารบรโภคภายในครวเรอนหรอขายกนภายในหมบาน เปนการเลยงแบบหลงบาน พนธทใชเลยงสวนใหญมกจะเปนการเลยงเปดพนธพนเมองเปนหลก นอกจากนในหลายแหงยงมการเลยงเปดเทศหรอเปดปวไฉกนดวย วธการเลยงไมยงยาก โดยทวไปจะปลอยใหเปดหาอาหารจากแหลงนาเปนหลก โดยปลอยใหเปดออกไปหากนเองในแหลงนาธรรมชาต หรอในบอเปนเวลาหรอตลอดทงวน บางแหงอาจเลยงเปดรวมกบการเลยงปลาในบอ อาหารหลกมกเปนปลาและหอยตางๆ ทเปดชอบกน นอกจากนนยงใชเศษอาหาร ปลายขาว และรา อาหารผสมใหกบเปดบางแตนอยมาก อยางไรกตามหากพจารณาวตถประสงคการเลยง จากผลตอบแทนทางเศรษฐกจ สามารถแบงการเลยงเปดออกเปน 2 ลกษณะคอ การเลยงเปดทไมมงเนนเพอการคา และการเลยงเปดเพอการคา 1) การเลยงเปดทไมมงเนนเพอการคา การเลยงเปดทไมมงเพอการคาเปนการเลยงเปดเพอบรโภคในครวเรอน เปนการเลยงโดยมวตถประสงคหลกเพอบรโภคในครวเรอนไมมงเนนผลทางการคาจากการเลยงเปด เปดสวนใหญเปนเปดพนธพนเมอง อยางไรกตามหากมไขเปดเหลอจากการบรโภคในบางครงอาจมการนาไปขายในหมบาน พนธทเลยงสวนใหญจะเปนพนธพนเมองเปนหลก 2) การเลยงเปดทมงเนนเพอการคา ประกอบไปดวย การเลยงเปดแบบไลทง การเลยงเปดแบบปลอยทงหรอการเลยงเปดแบบปลอยลาน และการเลยงเปดแบบโรงเรอนหรอระบบฟารมปด 2.1) การเลยงแบบไลทง การเลยงวธนมทงการเลยงเปดเนอและเปดไข โดยสวนใหญนยมเลยงเปดเนอมากกวาเปดไข โดยการปลอยเปดไปตามแหลงอาหาร เชน พนทนาทเพงเกบเกยวหรอตามแหลงนาธรรมชาต พบมากในพนทภาคกลางทมการทานาขาวเปนหลก เปดทนามาเลยงสวนใหญเปนเปดพนธพนเมองทมความแขงแรงอดทนตอสภาพทตองหากนตามธรรมชาต การเลยงแบบไลทงจะแบงการเลยงเปน 2 ฤดคอทานาปรงและหลงฤดทานาป จะมการเลยงเปดเลกในโรงเรอนจนอายไดประมาณ 1 เดอน หลงจากนนจะปลอยลงทงนา

16

2.2) การเลยงแบบปลอยลาน เปนการเลยงเปดเนอและเปดไขโดยจะมแหลงนาใกลกบโรงเรอนเปด จะปลอยใหเปดออกหากนนาและอาหารนอกโรงเรอน เปนวธทจะทาใหความหนาแนนของเปดลดลงไป เกษตรกรตองมลานดนและบอนาอยใกลกบโรงเรอน เปดจะกนอาหารนอกโรงเรอนและจะลงนา การเลยงแบบนพบไดทวไปในพนทภาคกลางและภาคตะวนออก โดยมกจะใชเลยงเปดไข 2.3) การเลยงเปดแบบปลอยทง เปนการเลยงเปดโดยเกษตรกรมโรงเรอนเปด ปลอยใหเปดออกหากนตามแหลงนา และทงนาทใกลเคยง โดยตกเยนเปดจะกลบเขามาทโรงเรอน 2.4) การเลยงในโรงเรอนหรอระบบฟารมแบบปด การเลยงในโรงเรอนเปดจะอยในโรงเรอนตลอดเวลา โดยการเลยงแบบนใชเงนลงทนคอนขางสง โดยการเลยงเปดในโรงเรอนซงจะชวยปองกนปญหาโรคระบาดไดดกวาการเลยงแบบอนๆ สวนใหญจะเปนการเลยงเปดเนอ โรงเรอนทใชเลยงจะเปนโรงเรอนแบบปด อาจมตาขายกนเพอปองกนมใหสตวอนเขาไป โดยสรปการเลยงเปดแบบไลทง เปนการเลยงเพอการคา โดยปลอยเปดไปเลยงในทงนาทมการเกบเกยวขาวแลว และมการเคลอนยายเปดไปตามทตางๆ

การเลยงเปดไลทงถอเปนอาชพเกษตรกรรมทอยคกบวถเกษตรของไทยมานาน ไมวาจะเลยงเปนอาชพหลก หรอการเลยงเปนอาชพเสรมควบคไปกบการทาเกษตรกรรม โดยมลกษณะการเลยงทแตกตางกนออกไป เลยงในระบบฟารม หรอเลยงแบบปลอยทง เลยงแบบไลทง โดยเฉพาะเปดไลทงมประโยชนกบเกษตรกรททานา เนองจากเปดไลทงจะทาหนาทชวยกาจดหรอควบคมปรมาณหอยเชอรร และศตรพชในนาขาว การเลยงเปดไลทงนบไดวาเปนอาชพทตองพงพาอาศยกนระหวางชาวนาและผเลยงเปดไลทง ดงนนหากพนททานาลดลง หรอจานวนผเลยงเปดไลทงลดลงยอมสงผลกระทบตออกอาชพหนงอยางหลกเลยงไมได

การเลยงเปดไลทงเปนภมปญญาชาวบานของเกษตรกรซงถายทอดจากรนสรน เปดไลทงเปนสตวทเลยงงาย และทนทานตอโรคสามารถใชสงเหลอใชทางการเกษตร การเลยงเปดไลทงเกดจากการทเกษตรกรเหนวา การเกยวขาวมขาวตกเหลอเปนจานวนมาก เปด ไกทเลยงไวกนขาวไมหมด ประกอบกบกรมปศสตว ไดขยายพนธเปดไขจาหนายใหเกษตรกร จงมการเลยงเปดไขแบบฟารมยอยๆ และปลอยลงเลยงในนาขาวหลงฤดเกบเกยว เกษตรกรสวนหนงมเวลาวางจากการทานาตองการใชเวลาวางนนในการสรางรายไดใหแกครอบครว แตเปนททราบกนดวาเกษตรกรสวนใหญขาดแคลนเงนทน จงไมสามารถลงทนกบกจการใหญๆ ได การเลยงเปดไขเปนกจการขนาดเลกภายในครอบครวทใชเงนลงทนไมมากนกจงเกดขน ประกอบกบสภาพโดยทวไปของชนบทไทยมแหลงนา มพนททานาซงเหมาะแกการเลยงเปด การเลยงเปดทาไดเกอบจะทกแหง อาหารเปดมอยทวไปในธรรมชาต โดยเกษตรกรมกเรมเลยงเปดกอนหนาฤดเกยว 1 เดอน หลงจากเกบเกยวขาวแลว สามารถตอนเปดเลยงตามทงนาหากนขาวตกได เกษตรกรไมมความจาเปนตองซออาหารใหเปดและมไขไวบรโภคสวนทเหลอนาไปจาหนาย โดยทวไปประชาชนนยมนาไขเปดมาทาเปนอาหาร รวมทงการแปรรปเพอเพมมลคา เชน การทาไขเคม เปนตน

17

3.3 การเลยงเปดไขในภาคใต การเลยงเปดในภาคใตมลกษณะการเลยง 3 รปแบบ คอ 1) การเลยงเปดในโรงเรอน (Intensive system) เปนการเลยงทใหเปดอยภายในโรงเรอนตลอดเวลา อาจจะมการจดพนทใหเปดไดสมผสกบนาบาง ทาใหบางพนทอาจจะเปยกแฉะบาง การเลยงแบบนตองลงทนมาก แตจะไดผลตอบแทนสง ผเลยงมกจะปลดเปดออกจากฟารมเมอเปดมอายการใหไขประมาณ 1 ป อาหารทใชเลยงจะเปนอาหารขนทงหมด โรงเรอนทใชเลยงมกเปนโรงเรอนแบบปด หรอมตาขายกนไมใหสตวอนหรอนกเขาไปภายในโรงเรอนได ทงนเพอปองกนโรคตางๆ ตามมาตรการปองกนโรคของกรมปศสตว

ภาพท 3.1 ลกษณะการเลยงเปดแบบขงในโรงเรอน

2) การเลยงเปดแบบปลอยทง (Extensive system) การเลยงเปดแบบนเกษตรกรจะตองมพนท และบอนาอยใกลกบโรงเรอน การเลยงแบบนจะปลอยเปดไปในชวงเชาหลงจากเปดวางไขแลว และจะตอนกลบมาเขาคอกในชวงเยน เปดจะหากนอาหารนอก

18

โรงเรอน อาจจะมการใหอาหารขนหรอเปลอกหอยเสรมบางในตอนเยน ผเลยงเปดนยมใชหอยกะพงมาเสรมใหเปดกนเพอใหเปลอกไขมความแขงแรง ไมแตกงาย การเลยงแบบนจะประหยดตนทนคาอาหารไดสวนหนง

ภาพท 3.2 ฝงเปดทเลยงแบบปลอยทง

19

ภาพท 3.3 หอยกะพงทใชสาหรบการเลยงเปด

3) การเลยงเปดแบบไลทง (Normadic system, free-grazing system) การเลยงเปดแบบไลทงมหลายรปแบบ เชน การเลยงตงแตเปดเลกจนปลดระวาง การซอเปดสาวมาเลยงจนกระทงปลดระวาง การซอเปดปลดระวางจากฟารมมาเลยง โดยจะทาเมอเกยวขาวเสรจแลว วธการคอ จะมการปลอยเปดลงทงนาเพอเกบกนเมลดขาวทเหลอ และกนกง หอย ป ปลา ในทงนาจนกระทงหมดอาหารในบรเวณนน จากนนจงยายไปสพนทอนตอไป ทงนเพอเปนการประหยดคาอาหาร ผเลยงจะทาคอกชวคราวโดยการใชตาขายกนใหเปนทอยอาศยของเปดในชวงเวลากลางคน สาหรบพนธเปดทนยมนามาเลยงแบบไลทงมากทสด คอ พนธกากแคมปเบลล ในการเลยงเปดไลทงจะมการเคลอนยายเปดไปในพนทตางๆ ทมอาหาร ผเลยงเปดไลทงสวนใหญจะเปนเกษตรกรรายยอย

ภาพท 3.4 การเลยงเปดไลทงหลงจากเกยวขาวเสรจ

20

ภาพท 3.5 แสดงคอกเปดไลทง

21

ภาพท 3.6 ฝงเปดไลทงทกาลงใหผลผลต

22

ลกษณะการเลยงเปดไลทงในพนทภาคใต จะแบงออกเปน 4 ลกษณะ คอ 1. การเลยงลกเปดแรกเกดจนกระทงปลดระวาง ผเลยงจะทาการเลยงลกเปดในโรงเรอนประมาณ 1 เดอน หลงจากนนจะนาไปเลยงแบบไลทงจนกระทงปลดระวาง ผเลยงบางรายจะขายเปดสาวออกไปบางสวน เมอเปดมอายประมาณ 4-5 เดอน สวนเปดทเหลอกนาไปเลยงแบบไลทงจนกระทงปลดระวาง ลกเปดทนามาเลยงสวนใหญจะสงซอมาจากภาคกลาง เชน สพรรณบร ราชบร นครปฐม สมทรสงคราม ฯลฯ ในการเลยงแบบนผเลยงจะตองมการจดการตางๆ เชน การกกไฟใหความอบอนในชวงเปดเลก การทาวคซนตางๆ ตามโปรแกรม เชน วคซนกาฬโรคเปด วคซนอหวาต อาหารทใชเลยงในชวงเปดเลกในโรงเรอนจะเปนอาหารสาเรจรป เมอเปดมอายประมาณ 1 เดอน จะมการนาขาวเปลอกมาผสมกบอาหารสาเรจรปเพอใหลกเปดฝกกนขาวเปลอก หลงจากนนกจะนาไปเลยงแบบไลทงจนกระทงปลดระวาง

ภาพท 3.7 ลกษณะการเลยงลกเปดไลทง

2. การผลตเปดสาวขาย การเลยงแบบนจะมการจดการในชวงเปดเลกเหมอนแบบท 1 โดยผเลยงจะทาการซอลกเปดมาเลยงในโรงเรอนประมาณ 1 เดอน หลงจากนนจะนาไปเลยงแบบไลทง เมอเปดสาวมอายประมาณ 4 -5 เดอน กจะขายเปดสาวทงหมดและนาเปดรนตอไปมาเลยง การผลตเปดสาวขายจะตองมการจดการทดเพอลดการสญเสย เนองจากในชวงเปดเลกอาจจะมการสญเสยมากถาการจดการไมถกตอง และควรมการทาวคซนเพอปองกนโรค 3. การซอเปดสาวมาเลยง การเลยงแบบนผเลยงจะซอเปดสาวทมอายประมาณ 4-5 เดอน จากภาคกลางหรอจากผเลยงเปดสาวในพนทมาเลยงจนกระทงปลดระวาง การซอเปดสาวมาเลยงจะมความสะดวกสาหรบเกษตรกร ลดภาระในการจดการ และเปดมอตราการตายนอย เปดสาวทซอมาสามารถใหผลผลตไขไดทนท แตจะมขอเสยคอราคาเปดสาวทซอมาจะมราคาสงมากในบางชวง โดยเฉพาะชวงทไขเปดมราคาแพง

23

ภาพท 3.8 ฝงเปดสาวทพรอมใหไข

4. การซอเปดปลดระวางมาเลยง ผเลยงจะซอเปดปลดระวางจากฟารมเลยงเปดในพนทหรอซอเปดปลดระวางจากผเลยงรายอนมาเลยงแบบไลทงจนกระทงจาหนายเปนเปดปลดระวาง ซงมระยะเวลาในการปลดระวางแตกตางกนออกไป การซอเปดปลดระวางมาเลยงจะใชตนทนนอย และเปดไมคอยมการสญเสย แตจะมขอเสยทผลผลตไขอาจจะไมสงเหมอนกบการซอเปดสาวเขามาเลยง

24

ภาพท 3.9 รถทใชสาหรบการเคลอนยายฝงเปดไลทง

25

บทท 4 ผลการศกษา

ในบทนเปนการน าเสนอผลการศกษาเศรษฐกจการเลยงเปดไลทงภายใตกระแสการเปลยนแปลงในเขตภาคใตตอนบน เพอตอบวตถประสงคของการวจยในการศกษาระบบการผลต ระบบตลาด ตนทนและผลตอบแทน ความเชอมโยงของหวงโซอปทานการเลยงเปดไลทงในเขตภาคใต โดยผลการศกษาน าเสนอในประเดนตางๆ ดงตอไปน

ตอนท 1 ขอมลทวไปทางเศรษฐกจและสงคมของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ตอนท 2 แหลงทมาของรายไดของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ปจจยทมผลกระทบตอ รายได ตอนท 3 รายจายของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง หนสนและการออม ปจจยทม ผลกระทบตอรายจาย ตอนท 4 สภาพการเลยง ระบบการผลต ตนทนและผลตอบแทนในการเลยงเปดไลทง ตอนท 5 โครงสรางการตลาด ลกษณะการซอขายความเชอมโยงหวงโซอปทานการเลยงเปด ไลทง ตอนท 6 การศกษาความสมพนธและเปรยบเทยบตวแปรทางเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกร ผเลยงเปดไลทง

4.1 ขอมลทวไปทางเศรษฐกจ และสงคมของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง จากการเกบขอมลพนฐานทางเศรษฐกจและสงคมของครวเรอนเกษตรกรผ เลยงเปดไลทงกลม

ตวอยาง ทงหมดจาก 3 จงหวด (พทลง นครศรธรรมราช และสงขลา) มจ านวนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง กลมตวอยาง ทงสน 124 ครวเรอน เนองจากการเกบขอมลตองเกบขอมลเชงลกทมรายละเอยดคอนขางมากจากผเลยงเปดไลทง จ าเปนตองไดรบความรวมมอในการตอบแบบสอบถาม และการสมภาษณเชงลก (in-depth interview) เกษตรกรผเลยงเปดไลทง และผรในพนท ผมสวนไดสวนเสยในเครอขายการผลตไขเปดในจงหวดนครศรธรรมราช พทลง และสงขลาจงใชวธการสมตวอยางแบบ Non Probability Random Sampling โดยวธแบบเฉพาะเจาะจง (Purposive Sampling) ซงประกอบไปดวยตวแทนประชากรจากจงหวดพทลงมากทสด จ านวน 76 ครวเรอน คดเปนรอยละ 61 ของประชากรกลมตวอยาง อนดบทสองไดแกตวแทนประชากรจากจงหวดนครศรธรรมราช จ านวน 27 ครวเรอน คดเปนรอยละ 22 อนดบทสามไดแกตวแทนประชากรจากจงหวดสงขลา จ านวน 21 ครวเรอน คดเปนรอยละ 17.0 ของประชากรกลมตวอยาง (ตารางท 4.1 )

26

ตารางท 4.1 ขอมลตวอยางเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในจงหวดพทลง นครศรธรรมราช และสงขลา จงหวด อ าเภอ เกษตรกรผเลยงเปดไลทง(ราย) รอยละ

สงขลา ระโนด 21* 22 นครศรธรรมราช หวไทร 17*** -

เชยรใหญ 10** - รวม 27 17

พทลง เมอง 76*** 61 รวม 124 100

หมายเหต: * จ านวนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงทเลยงในพนท (บางสวนเคยมการลงทะเบยนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง) แต

สวนใหญไมมการลงทะเบยนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ** จ านวนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงทมการเลยงจรงในพนท โดยไมไดลงทะเบยนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง (แต

เกษตรกรสวนใหญมการขนทะเบยนเกษตรกร) *** มการลงทะเบยนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงอยในพนท (ขอมลจากส านกงานเกษตรประจ าจงหวด)

จากการส ารวจพบวาเกษตรกรผ เลยงเปดไลทงในจงหวดพทลง นครศรธรรมราช และสงขลากลม

ตวอยางเปนเพศชายจ านวน 79 คน คดเปนรอยละ 63.7 เปนเพศหญงจ านวน 45 คน คดเปนรอยละ 36.7 โดยสวนใหญเกษตรกรผเลยงเปดไลทง กลมตวอยางมสถานภาพสมรส จ านวน 108 คน คดเปนรอยละ87.10

ระดบการศกษาของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางในจงหวดพทลง นครศรธรรมราช และสงขลาโดยสวนใหญจบการศกษาในระดบประถมศกษา จ านวน 60 คน คดเปนรอยละ 48.4 รองลงมาจบการศกษาในระดบมธยมศกษา จ านวน 42 คน คดเปนรอยละ 33.9 ระดบต ากวาประถมศกษา จ านวน 3 คน คดเปนรอยละ 10.5 ระดบอนปรญญา จ านวน 7 คน คดเปนรอยละ 5.6 (ตารางท 4.2)

ตารางท 4.2 ขอมลทวไปของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงจงหวดพทลง นครศรธรรมราช และสงขลา

ลกษณะเกษตรกรผเลยงเปดไลทง จ านวน(ราย) รอยละ เพศ ชาย หญง

79 45

63.70 36.70

สถานภาพ โสด สมรส หยาราง/หมาย

9 108 7

7.30 87.10 5.60

27

ลกษณะเกษตรกรผเลยงเปดไลทง จ านวน(ราย) รอยละ ระดบการศกษา ต ากวาประถมศกษา ประถมศกษา มธยมศกษา อนปรญญา ปรญญาตร สงกวาปรญญาตร

13 60 42 7 2 -

10.50 48.40 33.90 5.60 1.60

-

อายของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางโดยเฉลยอยท 48.54 ป ในขณะทเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางมประสบการณในการเลยงเปดไลทงโดยเฉลย 9.43 ป สมาชกในครวเรอนของเกษตรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางมประมาณ 4 คนตอครวเรอน เมอพจารณาอายเฉลยของเกษตรผเลยงเปดไลทง โดยสวนใหญพบวาก าลงเขาสวยผสงอาย (ตารางท 4.3 )

ตารางท 4.3 อายของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ประสบการณในการเลยงเปดไลทง และจ านวนสมาชก ในครวเรอน

รายการ คาเฉลย อายของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง 48.54 ประสบการณในการเลยงเปดไลทง 9.43 จ านวนสมาชกในครวเรอน 4.39

ในภาพรวมแรงงานของสมาชกในครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญท างานทงในภาคเกษตรและนอกภาคเกษตร โดยสมาชกสวนใหญในครวเรอนท างานในภาคเกษตรเปนหลก จากการส ารวจแรงงานของสมาชกในครวเรอน คดเปนจ านวนสมาชกเฉลยตอครวเรอนประมาณ 3 คน ท างานนอกภาคเกษตรเฉลยตอครวเรอน จ านวน 2 คน และไมท างานเฉลยตอครวเรอนประมาณ 1 คน (ตารางท 4.4 ) ตารางท 4.4 แรงงานของสมาชกในครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง

ประเภทแรงงาน จ านวนสมาชกเฉลยตอครวเรอน (คน)

สมาชกในครวเรอน จ านวน(คน) รอยละ

ท างานในภาคเกษตร 2.87 356 65.4 ท างานนอกภาคเกษตร 1.44 178 32.7

ไมท างาน 0.08 10 1.8 รวมจ านวนสมาชก 544 100.0

28

จากการส ารวจเกษตรกรผ เลยงเปดไลทงกลมตวอยาง พบวาเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ประกอบอาชพการเลยงเปดไลทงเปนอาชพหลก คดเปนรอยละ 50.8 และเลยงเปดไลทงเปนอาชพเสรม คดเปนรอยละ 49.2 เกษตรกรผ เลยงเปดไลทงกลมตวอยางทมอาชพอนนอกเหนอจากการเลยงเปดไลทง ประกอบอาชพเกษตรกรรม เชน ท านาปลกขาว คดเปนรอยละ 52.4 เกษตรกรผเลยงเปดไลทงรอยละ 33.3 ไมมอาชพเสรมโดยเลยงเปดไลทงเปนอาชพหลกแตเพยงอยางเดยว เกษตรกรผเล ยงเปดไลทงทมอาชพเสรมนอกเหนอจากการท าเกษตรกรรม ยงประกอบอาชพคาขาย ท าธรกจสวนตว และรบจาง ตามล าดบ (ตารางท 4.5) ตารางท 4.5 ขอมลอาชพหลก อาชพเสรม อาชพอนๆ นอกเหนอจากการเลยงเปดไลทง

รายการ จ านวน(ราย) รอยละ เลยงเปดเปนอาชพ 1) อาชพหลก 2) อาชพเสรม

63 61

50.8 49.2

อาชพเสรมนอกจากการเลยงเปดเปนอาชพหลก - คาขาย / ประกอบธรกจสวนตว - เกษตรกร - รบจางทวไป - ไมมอาชพเสรม

4 33 5 21

6.3 52.4 7.9 33.3

หมายเหต: เกษตรกรบางรายท าอาชพอนๆมากกวา 1 อาชพ สขภาพของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางโดยสวนใหญรอยละ 91.1 ของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงสมาชกในครวเรอนไมมการเจบปวย ในขณะทจ านวนครวเรอนทมสมาชกเจบปวย มเพยงรอยละ 8.9 ซงสอดคลองกบขอมลอายเฉลยของเกษตรกรผ เลยงเปดไลทงทสวนใหญยงอยในวยกลางคน มเพยงบางสวนทเขาสวยผสงอายท าใหมการเจบปวยไมมากหรอในอตราทคอนขางต า ตารางท 4.6 ขอมลทางดานสขภาพของสมาชกครอบครวเกษตรกรผเลยงเปดไลทง

รายการ จ านวน(ราย) รอยละ (n=124) มสมาชกเจบปวย 11 8.90 ไมมสมาชกเจบปวย 113 91.10

รวม 124 100

สมาชกในครวเรอนเกษตรกรผ เลยงเปดไลทงกลมตวอยางทมภาวะเจบปวย โดยสวนใหญมภาวะพการคดเปนรอยละ 36.5 รองลงมาไดแกโรคขอเสอมคดเปนรอยละ 18.2 และโรคอนๆ ไดแก ล าไสอกเสบ มะเรง ตาตอกระจก หลอดลมเปนตน คดเปนรอยละ 9.1 (ตารางท 4.7 )

29

ตารางท 4.7 ขอมลโรคในครวเรอนเกษตรกร โรค จ านวน(ราย) รอยละ

พการ 3 36.50 ล าไสอกเสบ 1 9.10 ออทสตก 1 9.10 ขอเสอม 2 18.20 มะเรง 1 9.10 ตาตอกระจก 1 9.10 หลอดลม 1 9.10

รวม 11 100

4.2 รายไดแหลงทมาของรายได ปจจยทมผลกระทบตอรายไดของเกษตรกรผเลยงเปด ไลทง จากการส ารวจเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางพบวาแหลงทมาหลกของรายไดกอนหกคาใชจายมาจากภาคเกษตร โดยเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางมรายไดเฉลย 422,096.94 บาทตอครวเรอนตอป คดเปนรอยละ 95.17 ของรายไดรวมของครวเรอนเกษตรกรผ เลยงเปดไลทง รายไดนอกภาคเกษตรโดยเฉลย 20,396.77 บาทตอครวเรอนตอป คดเปนรอยละ 4.83 (ตารางท 4.8) ตารางท 4.8 แสดงรายไดและแหลงทมาของรายไดครวเรอน

แหลงทมา เฉลย (บาท/ครวเรอน/ป) รอยละ ในภาคเกษตร 401,700.16 95.17 นอกภาคเกษตร 20,396.77 4.83

รายไดรวม 422,096.94 100.00 รายไดของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในภาคเกษตรสวนใหญมาจากการเลยงเปดไลทงคดเปนรอยละ

79.39 การปลกพช รอยละ 17.51 และการเลยงสตวอนๆ รอยละ 3.10 จะเหนไดวาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงพงพงรายไดจากการเลยงเปดไลทงเปนหลก (ตารางท 4.9)

ตารางท 4.9 แสดงรายไดและแหลงทมาของรายไดในภาคเกษตรของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง

แหลงทมา เฉลย(บาท/ครวเรอน/ป) รอยละ การเลยงเปดไลทง 318,889.68 79.39 การปลกพช 70,350.81 17.51 การเลยงสตวอนๆ 12,459.68 3.10

รวม 401,700.16 100.00 หมายเหต จ านวนสมาชกเฉลย 5 คนตอครวเรอน

30

รายไดของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงนอกภาคเกษตรสวนใหญมาจากการคาขาย หรอท าธรกจสวนตวคดเปนรอยละ 47.05 รบจางทวไป รอยละ 26.73 และเงนเดอน/คาจาง รอยละ 15.94 (ตารางท 4.10)

ตารางท 4.10 แสดงแหลงรายได และทมาของรายไดนอกภาคเกษตร

แหลงทมา เฉลย(บาท/ครวเรอน/ป) รอยละ รบจางทวไป 5,451.61 26.73 คาขาย/ธรกจสวนตว 9,596.77 47.05 เงนเดอน/คาจาง 3,251.61 15.94 บตรหลานสงให 483.87 2.37 ไมระบ 1,612.90 7.91

รวม 20,396.77 100.00 หมายเหต จ านวนสมาชกเฉลย 5 คนตอครวเรอน ปจจยทมผลกระทบตอรายไดของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง โดยสวนใหญเกษตรกรผเลยงเปดไลทง

ระบวารายไดจากการเลยงเปดไลทงทลดลง รอยละ 70.97 รองลงมาไดแก คาครองชพทสงขน รอยละ 62.10 ไมมผลกระทบรอยละ 11.29 (ตารางท 4.11 )

ตารางท 4.11 ปจจยทมผลกระทบตอรายได

ปจจย จ านวน(ราย) รอยละ คาครองชพทสงขน 77 62.10 รายไดจากการเลยงเปดไลทงลดลง 88 70.97 - ไมมผลกระทบ 14 11.29 *รอยละรวมมคามากกวา 100 เนองจากเกษตรกรตอบไดหลายขอ 4.3 รายจายของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง หนสนและการออม ปจจยทม ผลกระทบตอรายจาย คาใชจายเพอการอปโภคและบรโภคในรอบ 12 เดอนทผานมาของครวเรอนเกษตรกรผ เลยงเปด ไลทง หมวดคาใชจายทสงสด 3 อนดบแรกไดแก คาอาหารสด คดเปนรอยละ 26.47 ของคาใชจายทงหมด คาเลาเรยนการศกษา คดเปนรอยละ 19.87 และคาโดยสารและคาน ามนทใชในชวตประจ าวน คดเปนรอยละ 17.80

31

ตารางท 4.12 คาใชจายเพออปโภคและบรโภค ในรอบ 12 เดอนทผานมาของครวเรอนเกษตรกรผเลยง เปดไลทง

รายการ เฉลย(บาท/ครวเรอน/เดอน) ขาวสาร 735.28 อาหารสด 4,123.87 อาหารปรงส าเรจ 298.39 คาเสอผา/เครองแตงกาย 163.71 คารกษาพยาบาล 73.39 คาเลาเรยนการศกษา 2,981.21 คาโดยสาร/คาน ามน 2,772.18 คาน า/คาไฟฟา 816.09 คาหวย บหร เหลา การพนน 841.37 คาใชจายของใชสวนบคคล 295.57 คาใชจายดานสงคม เชน งานแตงงาน งานศพ งานบวช ฯลฯ 2,310.48 คาใชจายอน ๆ (คาเลยงลกแรกเกด อาหารแมว ประกน) 165.06

รวม 15,576.59 หมายเหต สมาชกเฉลยในครวเรอน 5 คน ส าหรบภาวะหนสนของครวเรอนเกษตรกรผ เลยงเปดไลทงทตองช าระเปนสญญา พบวารอยละ 78.2 มหนสน ในขณะทเกษตรกรผเลยงเปดไลทงรอยละ 21.8 ไมมหนสน ตารางท 4.13 หนสนของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง

หนสนครวเรอน จ านวน(ราย) รอยละ ไมมหนสน 27 21.8 มหนสน 97 78.2 รวม 124 100

ส าหรบวตถประสงคของการกยม หนสนโดยสวนใหญเปนการกยมเพอการเกษตรเพอน าไปลงทนในการเลยงเปดไลทง คดเปน รอยละ 59.7 รองลงมาไดแก การกยมไปสรางบานทอยอาศย รอยละ 9.7 ใชจายในครอบครวรอยละ 5.6 การซอทดน รอยละ 3.2 ตามล าดบ

32

ตารางท 4.14 วตถประสงคในการกยม วตถประสงคในการกยม จ านวน(ราย) รอยละ

ลงทนในการประกอบอาชพ 74 59.7 สรางบาน 12 9.7 ใชจายในครอบครว 7 5.6 ซอทดน ทนา 4 3.2

รวม 97 100.0

แหลงเงนกยมเพอการเกษตรแหลงเงนกหลกของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยาง คอธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร คดเปนรอยละ 64.9 รองลงมาไดแก กองทนหมบาน และสหกรณ คดเปนรอยละ 13.40 ตามล าดบ ตารางท 4.15 แหลงสนเชอการกยม

แหลงสนเชอ จ านวน(ราย) รอยละ ธกส. 63 64.9 สหกรณ 13 13.4 กองทนหมบาน 13 13.4 กลมเกษตรกร 0 0 ญาต 3 2.4 ไมระบ 5 4.0

รวม 97 100.0 หมายเหต: บางครวเรอนมการกยมหลายแหลง การออมของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยาง จากการส ารวจพบวารอยละ 53.23 ของเกษตรกรผ เลยงเปดไลทงมการออม โดยมการออมโดยเฉลย 45,957.015 บาทตอครวเรอน ในขณะเดยวกนรอยละ 46.77 ของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางไมมการออม (ตารางท 4.16) ตารางท 4.16 การออมของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง

การออม เฉลย(บาท/ครวเรอน) จ านวน(ราย) รอยละ มออม 45,957.015 66 53.23 ไมมออม - 58 46.77

รวม 124 100.00

33

แหลงการออมเงนทส าคญของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง กลมตวอยางไดแก ธกส. คดเปนรอยละ 46.97 รองลงมาไดแก ธนาคารพาณชย คดเปนรอยละ 39.39 กองทนหมบาน คดเปนรอยละ 7.58 และ สหกรณออมทรพยรอยละ 1.52 (ตารางท 4.17 ) ตารางท 4.17 แหลงเงนออมของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง

แหลงออมเงน จ านวน(ราย) รอยละ ธกส. 31 46.97 สหกรณ 1 1.52 กองทนหมบาน 5 7.58 ธนาคารพาณชยทวไป 26 39.39 ไมตอบ 3 4.55 รวม 66 100.00 วตถประสงคในการออมเงนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงสวนใหญออมเงนเพอไปใชจายซอรถยนต เพอใชในชวตประจ าวนและขนยายเปด คดเปนรอยละ 37.88 รองลงมาไดแกการใชจายภายในครอบครว รอยละ 25.76 การลงทนท าธรกจ รอยละ 12.12 การซอทดน รอยละ 6.06 และการสรางบานรอยละ 1.52 (ตารางท 4.18 ) ตารางท 4.18 วตถประสงคในการออม และน าเงนออมไปใช

วตถประสงคในการออม จ านวน(ราย) รอยละ ลงทนในการประกอบอาชพ 8 12.12 สรางบาน 1 1.52 ใชจายในครอบครว(อนาคต) 17 25.76 ซอทดน 4 6.06 ซอรถยนต 25 37.88 ใชจายยามชราภาพ 4 6.06 ไมตอบ 7 10.61

รวม 66 100.00

34

4.4 สภาพการเลยง ระบบการผลต ตนทนและผลตอบแทนในการเลยงเปดไลทง โครงสรางการตลาด ลกษณะการซอขาย เกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางมพนทถอครองโดยเฉลย 14.81 ไรตอครวเรอน นอกจากนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมการเชาทดนโดยเฉลย 23.46 ไรตอครวเรอน (ตาราง 4.19) ตารางท 4.19 พนทถอครอง

พนทถอครอง พนทเฉลย(ไร/ครวเรอน) มพนทถอครอง 14.81 ไมมพนทถอครอง 0 เชาทดน 23.46 เกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญทมพนทถอครองทมกรรมสทธเปนโฉนดรอยละ 82.25 มสทธในการถอครองเปน สปก. รอยละ 1.61 และ นส 3 รอยละ 0.80 (ตารางท 4.20) ตารางท 4.20 สทธในการถอครองพนท

สทธการถอครองพนท จ านวน(ราย) รอยละ ของตนเอง -โฉนด -นศ.3ก -นส.3 -สปก.

102 0 1 2

82.25

0 0.80 1.61

-ภทบ.5 -อน ๆ เชาทดน

0 0 19

0 0

15.32 การเรมเลยงเปดไลทงของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในพนทกลมตวอยางโดยสวนใหญ พบวา รอยละ 90.30 เรมตนเลยงดวยตวเอง มเพยงรอยละ 6.50 และ 3.20 ทรบชวงตอจากครอบครวและเพอนบานตามล าดบ ในขณะทรอยละ 50.80 ของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงระบวา ไมมผรบชวงตอการเลยงเปดไลทง (ตารางท 4.21) ตารางท 4.21 การเรมเลยงเปดไลทง และผรบชวงตอการเลยงเปดไลทง

รายการ จ านวน(ราย) รอยละ การเรมเลยงเปดไลทง -เรมตนดวยตนเอง

112

90.30

รบชวงตอจาก -ครอบครว -เพอนบาน

8 4

6.50 3.20

35

รายการ จ านวน(ราย) รอยละ ผรบชวงตอการเลยงเปดไลทง -ม -ไมม

61 63

49.20 50.80

สาเหตทไมมผรบชวงตอการเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญ เนองจากบตรหลานมงานท าแลวคดเปนรอยละ 23.8 บตรก าลงเรยนหนงสอ คดเปนรอยละ 17.5 จงท าใหบตรหลานไมสนใจทจะมาท างานในภาคเกษตร โดยเฉพาะการสานตอการเลยงเปดไลทง(ตารางท 4.22) ตารางท 4.22 สาเหตทไมมคนรบชวงตอ

สาเหต จ านวน(ราย) รอยละ ไมแนใจ 12 19.0 บตรมงานท าแลว 15 23.8 ล าบาก 7 11.1 ความไมอดมสมบรณของอาหาร 2 3.2 เลกเลยงแบบไลทง 3 4.8 บตรก าลงเรยน 11 17.5 ไมมบตร/ครอบครว 3 4.8 ไมระบ 10 15.9

รวม 63 100.0 ลกษณะการเลยงเปดไลทงของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในพนทกลมตวอยางโดยสวนใหญพบวา รอยละ 91.1 เปนการเลยงเปดบนทนาคนอน มเพยงสวนนอยคดเปนรอยละ 8.9 ทใชพนทของตวเองในการเลยงเปดไลทง (ตารางท 4.23) ตารางท 4.23 พนทในการเลยงเปดไลทง

พนทในการเลยงเปดไลทง จ านวน(ราย) รอยละ -เลยงบนทนาตวเอง 11 8.9 -เลยงเปดไลทงบนทนาคนอน 113 91.1 ในกรณการเลยงเปดไลทงบนทนาคนอน ลกษณะความสมพนธระหวางเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกบเจาของทนาเปนไปอยางไมเปนทางการ โดยสวนใหญรอยละ 75.80 มการแลกเปลยนผลผลตไขเปดของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในลกษณะเปนการใหโดยความสมครใจของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง เพอตอบแทนเจาของทนาในการใหผเลยงเปดน าฝงเปดไลทงมาเลยงในทนา รอยละ 22.58 ไมจ าเปนตองเสยคาใชจายใดๆ และไมจ าเปนตองแลกเปลยนไขเปดกบการเขาไปใชพนทนาในการเลยงเปดไลทง นอกเหนอจากการไมมขอตกลงอยางเปนทางการ ขอตกลงในลกษณะอนๆ ทพบจากการสมภาษณกลมตวอยางมบางกรณเจาของทนาอาจรองขอเปนกรณพเศษวาจะน าเปดลงไดขอใหชวยเผาซงขาวใหดวย

36

ตารางท 4.24 ขอตกลงในการใชพนทในการเลยงเปดไลทงบนทนาของคนอน ขอตกลงในการใชพนทในการเลยงเปดไลทง จ านวน(ราย) รอยละ

-จายคาเชาทนา 1 0.80 -การแลกเปลยน 94 75.80 -การตกลงลกษณะอน ๆ 1 0.80 -ไมมคาใชจายใดๆ ไมตองแลกเปลยน 28 22.58 หากพจารณาสาเหตทเกษตรกรผเลยงเปดไลทงหนมาเลยงเปดไลทง โดยสวนใหญรอยละ 58.5 เหนวาการเลยงเปดไลทงเปนอาชพทสามารถสรางรายไดใหกบเกษตรกรไดด รองลงมาสาเหตอนๆ เชน ท านาขาดทน ไมมงานอนท าเปนอาชพเสรม พนทเหมาะสม เปนตน รอยละ 20.1 และเลยงตามเพอน รอยละ 18.9 เพราะประสบความส าเรจในการเลยงและท าใหมผลตอบแทนจากการเลยงทด

ตารางท 4.25 เหตจงใจในการเลยงเปดไลทง รายงาน จ านวน(ราย) รอยละ เหตจงใจในการเลยงเปดไลทง 124 100 -เลยงตามเพอน -รายไดด -การสนบสนนจากภาครฐ -อาชพเสรม

31 96 4 33

18.90 58.50 2.40 20.10

*รอยละรวมมคามากกวา 100 เนองจากตอบไดมากกวา 1 ขอ การเลยงเปดไลทงเปนอาชพทสรางรายไดทดใหกบเกษตรกรผเลยงเปดซงเปนมลเหตหลกทเกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญระบวาเปนเหตจงใจใหหนมาเลยงเปดไลทง เกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยาง รอยละ 54.0 ระบวารายไดทไดจากการเลยงเปดไลทงสามารถยงชพไดและมเหลอเกบ รอยละ 43.5 ของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางระบวาการเลยงเปดไลทงมรายไดพอทจะยงชพ โดยสรปอาชพการเลยงเปดไลทงเปนอาชพทท าใหเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมรายไดทดและสามารถยงชพไดและมเงนเหลอเกบ (ตารางท 4.26) ตารางท 4.26 รายไดทไดจากการเลยงเปดไลทงกบการยงชพ รายการ จ านวน(ราย) รอยละ -ไมเพยงพอ -พอทจะยงชพ -ยงชพไดและมเหลอเกบ -เพงเรมเลยง

7 54 67 1

5.6 43.5 54.0 0.8

*รอยละรวมมคามากกวา 100 เนองจากตอบไดมากกวา 1 ขอ

เกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญเลยงเปดไลทงในพนทนาของคนอน โดยการตดสนใจวาจะเลอกพนทไหนทเหมาะกบการเลยงเปดไลทง ปจจยทมความส าคญตอการเลอกพนทในการเลยงเปดไลทง

37

มากทสด คดเปนรอยละ 85.5 คอ ความอดมสมบรณของอาหารในทนาทเกษตรกรจะใชในการเลยงเปดไลทง เนองจากความอดมสมบรณของอาหารจะสงผลตอผลผลตไขเปดไลทง รองลงมาไดแกการอยใกลแหลงน าและลมน า เนองจากแหลงน ามความจ าเปนในการเลยงเปดไลทง คดเปนรอยละ 82.3 และ รอบการท านาเปนปจจยหนงทเกษตรกรผเลยงเปดไลทงน ามาตดสนใจวาควรจะน าเปดไลทงเขาไปเลยงในพนทไหน คดเปนรอยละ 63.7 (ตารางท 4.27)

ตารางท 4.27 ปจจยในการเลอกพนทในการเลยงเปดไลทง รายการ จ านวน(ราย) รอยละ -ความอดมสมบรณของอาหาร -อยใกลแหลงน า ลมน า -รอบการท านา -ระยะทาง -อยรวมกบชมชนได -ความปลอดภยของเปด

106 102 79 14 8 6

85.5 82.3 63.7 11.3 6.5 4.8

*รอยละรวมมคามากกวา 100 เนองจากตอบไดมากกวา 1 ขอ

การเขาไปตดตอใชพนทนากบเจาของพนทนาเพอทจะน าเปดไลทงมาเลยง เกษตรกรโดยสวนใหญคดเปนรอยละ 58.1 เขาไปตดตอโดย ด าเนนการผานทางเครอญาตและครอบครวทมอาชพเลยงเปดไลทงดวยกน เกษตรกรผเลยงเปดไลทง รอยละ 37.9 ระบวาเขาไปตดตอโดยผานเกษตรกรผเลยงเปดไลทงทมการน าเปดไลทงไปเลยงอยกอนแลวในพนท และเจาของพนทนาตดตอใหเกษตรกรผเลยงเปดไลทงน าเปดไปลงในทนาของตนเองคดเปนรอยละ 27.4 (ตารางท 4.28)

ตารางท 4.28 การตดตอใชพนทในการเลยงเปดไลทง รายการ จ านวน(ราย) รอยละ -เกษตรกรผเลยงเปดไลทงในพนทใกลเคยง 47 37.9 -เครอญาต/ครอบครวประกอบอาชพเลยงเปดไลทง 72 58.1 -ก านน ผใหญบาน ผน าชมชนของแตละพนททจะเขาไปเลยงเปดไลทง

12 9.7

-เจาของทนาในแตละพนทตดตอมา 34 27.4 -เจาของเปดไปตดตอเจาของทนา 28 22.6 *รอยละรวมมคามากกวา 100 เนองจากตอบไดมากกวา 1 ขอ เมอเกษตรกรผเลยงเปดไลทงด าเนนการตดตอขอใชพนท เกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญรอยละ 73.40 ระบวาไมจ าเปนตองมการจบจองพนทเพอใชในการเลยงเปดไลทง ในขณะทรอยละ 26.60 ของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ระบวามการจบจองพนทนาทจะใชเลยงเปดไลทงโดยตดตอเจาของนาโดยตรงหรอผานผเลยงเปดทเลยงเปดอยในพนทใกลเคยง

38

เกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญ รอยละ 83.90 ของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางระบวาไมมความขดแยงระหวางเกษตรกรผเลยงเปดไลทงดวยกน อยางไรกตามรอยละ 16.10 ของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ระบวามปญหาความขดแยงระหวางผเลยงเปดไลทงในพนทใกลเคยงกน โดยสวนใหญเปนความขดแยงในการแยงพนทในการเลยง รองลงมาคอการทเปดไลทงทเลยงในพนทใกลเคยงกนปะปนกน ลกษณะการเดนทางเขาไปเลยงเปดไลทงในพนททไดท าการจบจองพบวาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญคดเปน รอยละ75 เดนทางไปเพยงล าพงพรอมเปดไลทง รองลงมารอยละ 21 ของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง เดนทางเขาไปเลยงเปดไลทงพรอมกบผเลยงเปดไลทงรายอน (ตาราง 4.29) ตารางท 4.29 การจบจองพนทนา ปญหาความขดแยง ลกษณะการเดนทางในพนทการเลยงเปดไลทง รายการ จ านวน(ราย) รอยละ 1.การจบจองพนทนาในพนทการเลยงเปดไลทง -ตองจบจองพนท ดวยวธการดงตอไปน 1) ตดตอเจาของนาโดยตรง 2) ตรวจสอบผเลยงเปดในพนท 3) แจงผานญาต

33

22 9 2

26.6

17.7 7.3 1.6

-ไมตองจบจองพนท 91 73.4 2.ปญหาความขดแยง -ไมม

104

83.9

-ม ดงตอไปน 1) แยงพนทการเลยง 2) เปดปะปนกน

20 16 4

16.1

3.ลกษณะการเดนทางในการเลยงเปดไลทง -เดนทางไปเพยงล าพงพรอมเปดไลทง

93

75.0

-เดนทางไปพรอมๆ กบเกษตรกรผเลยงเปดไลทงรายอนๆ 26 21.0 -อน ๆ ไดแก 1) ปลอยตอนเชาและตอนกลบตอนเยน 2) เลยงอยทเดมไมมพนทกขงในเลาเอาหอยใหกน

5 3 2

4.0

*รอยละรวมมคามากกวา 100 เนองจากตอบไดมากกวา 1 ขอ เนองจากลกษณะการเลยงเปดไลทงจะตองมการเปลยนพนทการเลยงเปดไลทงไปตามรอบการท านา เกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางสวนใหญ คดเปนรอยละ 29.20 มการน าเปดไปเลยงเพยงพนทเดยว (ในพนทเดยวแตอาจมการเคลอนยายไปตามหมตางๆ ทใกลเคยง) รองลงมารอยละ 26.50 ของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมการเปลยนพนทการเลยงเปดไลทงประมาณ 2-3 พนทในรอบ 1 ป

หากพจารณาพนทปลกขาวในจงหวดสงขลา พทลง นครศรธรรมราช พบวาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมการเลยงเปดในพนททมพนทปลกขาวมากทสด โดยในจงหวดพทลงมการเลยงมากในอ าเภอเมอง ซงสวนใหญอ าเภอเมองมพนทปลกขาวมากทสด จงหวดนครศรธรรมราชมการเลยงในพนทอ าเภอหวไทร

39

และอ าเภอเชยรใหญ ซงมพนทปลกขาวมากทสด และจงหวดสงขลามการเลยงในพนทอ าเภอระโนด ซงมพนทปลกขาวมากทสดในจงหวดสงขลา ส าหรบเสนทางการยายพนทการสมภาษณเกษตรกรระบวา เปนไปตามรอบการท านา อยางไรกตามในปจจบนมการท านาเกอบตลอดป การเคลอนยายพนทอาจมการเปลยนแปลงไปบางจากอดต

ตารางท 4.30 พนทในการเลยงเปดในรอบ 1 ป รายการ จ านวน(ราย) รอยละ 1 พนท 33 29.20 2 พนท 30 26.50 3 พนท 30 26.50 4 พนท 18 15.90 5 พนท 2 1.80 ในภาพรวมเกษตรกรผเลยงเปดไลทงพบวา มจ านวนเปดไลทงทเลยงแตกตางกนออกไป โดยจ าแนกกลมเกษตรกรตามจ านวนเปดไลทงทเลยงไดดงตารางท 4.31 เกษตรกรสวนใหญคดเปนรอยละ 48.39เลยงเปดไลทงอยในชวง 500-1,000 ตว รองลงมาเกษตรกรคดเปนรอยละ 26.61 เลยงเปดไลทงในชวง 1,000-2,000 ตว เกษตรกรคดเปนรอยละ 16.13 เลยงเปดไลทงต ากวา 500 ตว โดยมจ านวนเปดโดยเฉลยในการเลยง 1 รอบ จ านวน 1,188.60 ตว ตารางท 4.31 จ านวนเปดไลทงทเกษตรกรเลยงในรอบ 1 ครง

กลมท จ านวนเปดไลทงทเลยง(ตว) จ านวนเกษตรกร

จ านวน(ราย) รอยละ 1 ต ากวา 500 20 16.13 2 500-1,000 60 48.39 3 1,001-2,000 33 26.61 4 2,001-3,000 5 4.03 5 มากกวา 3,000 6 4.84

รวม 124 100.00 หากพจารณาตามลกษณะการเลยงพบวา การเลยงเปดในลกษณะท 1 เกษตรกรโดยสวนใหญคดเปนรอยละ 40.0 เลยงเปดจ านวน 2,001-3,000 ตว การเลยงเปดในลกษณะท 2 เกษตรกรโดยสวนใหญคดเปนรอยละ 40.0 เลยงเปดจ านวน 2,001-3,000 ตว การเลยงเปดในลกษณะท 3 เกษตรกรโดยสวนใหญ คดเปนรอยละ 27.27 เลยงเปดจ านวน 1,001-2,000 ตว และการเลยงเปดในลกษณะท 4 เปนการเลยงเปดจ านวน 500-1,000 (ตารางท 4.32)

40

ตารางท 4.32 ลกษณะการเลยงเปดไลทง

กลมท จ านวนเปดไลทงทเลยง (ตว)

ลกษณะการเลยงเปดไลทง(ราย)

ลกษณ

ะท 1

รอยล

ะ

ลกษณ

ะท 2

รอยล

ะ

ลกษณ

ะท 3

รอยล

ะ

ลกษณ

ะท 4

รอยล

ะ

1 ต ากวา 500 6 30.00 0 0.00 5 25.00 9 45.00 2 500-1,000 9 15.00 0 0.00 8 13.33 43 71.67 3 1,001-2,000 9 27.27 2 6.06 9 27.27 13 39.39 4 2,001-3,000 2 40.00 2 40.00 1 20.00 0 0.00 5 มากกวา 3,000 1 16.67 4 66.67 1 16.67 0 0.00

ลกษณะการเลยงเปดไลทงกลมตวอยางพบวา เกษตรกรโดยสวนใหญรอยละ 52.42 ซอเปดปลดระวางมาเลยงโดยการเลยงเปดปลดระวางจะใชระยะเวลาในการเลยงสนกวาลกษณะการเลยงเปดแบบอน รองลงมาเกษตรกร คดเปนรอยละ 21.77 ซอลกเปดเลยงจนออกไขจนถงเกบไขจ าหนายและจ าหนายเปดปลดระวาง การเลยงในลกษณะนจะซอลกเปดมาเลยงจนกระทงออกไขและปลดระวางเมอถงระยะเวลาอนควร รอยละ 19.35 ของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงเลยงโดยซอเปดสาวมาเลยงจนออกไขและจ าหนายเปดปลดระวาง และรอยละ 6.45 เลยงโดยซอลกเปดมาเลยงจนเปนเปดสาวแลวจงแบงขายเปดสาวสวนหนง เปดทเหลอเกบไขจ าหนายจนปลดระวาง (ตารางท 4.33 ) ตารางท 4.33 ลกษณะการเลยงเปดไลทง ลกษณะการเลยงเปดไลทง จ านวน(ราย) รอยละ ลกษณะท 1 ซอลกเปดเลยงจนออกไขจนถงเกบไขจ าหนายและจ าหนายเปดปลดระวาง

27

21.77

ลกษณะท 2 ซอลกเปดเลยงจนเปนเปดสาวจงแบงขายเปดสาวสวนหนง เปดทเหลอเกบไขจ าหนายจนเปดปลดระวาง

8

6.45

ลกษณะท 3 ซอเปดสาวมาเลยงจนออกไขและจ าหนายเปดปลดระวาง

24

19.35

ลกษณะท 4 ซอเปดปลดระวางมาเลยง

65

52.42

แรงงานทใชในการเลยงเปดไลทงเกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญคดเปนรอยละ 94.35 ใชแรงงานในครวเรอน มเกษตรกรผเลยงเปดไลทง รอยละ 5.64 จางแรงงานนอกครวเรอนเพมซงการจางแรงงานนอกครวเรอนจะพบในกรณทผเลยงมจ านวนเปดในฝงคอนขางมาก (ตารางท 4.34)

41

ตารางท 4.34 การจางแรงงานในการเลยงเปดไลทง รายการ จ านวน(ราย) รอยละ แรงงานในครวเรอน 117 94.35 แรงงานนอกครวเรอน 7 5.64 พนธเปดทมการเลยงมากทสดรอยละ 87.9 ของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงพนธผสมระหวางกากแคมเบลลกบพนธพนเมอง ซงพนธพนเมองโดยสวนใหญเปนพนธพนเมองสพรรณบร รองมาไดแกพนธพนเมองคดเปนรอยละ 4.0 และรอยละ 7.30 ขอเกษตรกรผเลยงเปดไลทงระบวาไมทราบสายพนธพนเมองคดเปนรอยละ 7.30 (ตารางท 4.35) ตารางท 4.35 สายพนธเปดทเลยง รายการ จ านวน(ราย) รอยละ พนธพนเมอง 5 4.0 พนธผสมระหวางกากแคมแบล กบพนธพนเมอง 109 87.9 ไมทราบพนธ 10 7.30 ปจจยทเกษตรกรผเลยงเปดไลทงตดสนใจในการปลดระวาง เปดรอยละ 67.7 ของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง พจารณาอายของเปดไลทงเนนปจจยหลกเนองจากโดยปกตเปดทมอายมากจะใหผลผลตไขทนอยลง รองลงมาผลผลตไขทนอยลง เกษตรกรผเลยงเปดไลทง รอยละ 60.5 พจารณาโดยหากเปดทเลยงแบบไลทงมการใหผลผลตไขทนอยลงเกษตรกรผเลยงเปดไลทงจะท าการปลดระวางเปด เกษตรกรผเลยงเปดไลทง รอยละ 25 พจารณาความอดมสมบรณของพนท หากความอดมสมบรณของพนทลดลงจะสงผลใหผลผลตของไขเปดลดลงซงจะน าไปสการปลดระวางเปด (ตารางท 4.36) ตารางท 4.36 ปจจยทท าใหปลดระวางเปด รายการ จ านวน(ราย) รอยละ อาย 84 67.7 โรคระบาด 10 8.1 ผลผลตไขทนอยลง 75 60.5 เกดปญหาในพนทการเลยง 21 16.9 ความอดมสมบรณของพนท 31 25.0 สภาวะการตลาด 5 4.0 อนๆ เชน -เปดเจบขา -เปดผลดขนบอยขน -เปดเรมฝงควบคมยาก

3 1 1 1

2.4

*รอยละรวมมคามากกวา 100 เนองจากตอบไดมากกวา 1 ขอ

42

เกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญรอยละ 43.5 จะน าเปดทปลดระวางแลวไปสงขายใหโรงฆาสตวในพนท ทงนพบวารอยละ 33.9 ของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง จ าหนายเปดปลดระวางใหกบพอคาคนกลาง รอยละ 1.6 ของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง น าไปบรโภคในครวเรอนคดเปนรอยละ 1.6 อนๆ คดเปนรอยละ 25.8 เชน ขายใหคนเลยงเปดรายอน คดเปนรอยละ 25.8 (ตารางท 4.37) ตารางท 4.37 การด าเนนการเมอเปดปลดระวาง รายการ จ านวน(ราย) รอยละ ขาย/จ าหนายใหกบพอคาคนกลาง 42 33.9 บรโภคในครวเรอน 2 1.6 สงโรงฆาสตว 54 43.5 ขายใหคนเลยงเปดรายอน 32 25.8 *รอยละรวมมคามากกวา 100 เนองจากตอบไดมากกวา 1 ขอ จากการส ารวจเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางใน 1 รอบการเลยง พบวาตนทนในการเลยงเปดไลทงประกอบดวยตนทนผนแปรและตนทนคงท ในสวนของตนทนผนแปรพบวาตนทนหลกเปนคาอาหารเปด รองลงมาไดแก อาหารเสรมซงประกอบดวย วตามน ขาวเปลอก หญาขาวนก ซงจะตองท าการซอใหเปดกนในชวงทเปนลกเปด และคาลกเปด เปดสาว หรอเปดปลดระวาง ตามล าดบ โดยการเลยงเปดในลกษณะท 3 มตนทนรวม (บาท/รอบ/ตว) มากทสด 209.81 บาท/รอบ/ตว รองลงมาไดแกการเลยงเปดในลกษณะท 2 มตนทนรวม 111.20 บาท/รอบ/ตว การเลยงเปนในลกษณะท 4 มตนทนรวม 86.19 บาท/รอบ/ตว และการเลยงเปดในลกษณะท 1 มตนทนรวม 75.76 บาท/รอบ/ตว (ตารางท 4.38) ตนทนการเลยงเปดไลทงแตกตางกนออกไปตามลกษณะการเลยงซงมรายละเอยดดงน ลกษณะการเลยงแบบท 1 การเลยงโดยซอลกเปดมาเลยงจนออกไขจนถงเกบไขจ าหนายและจ าหนายเปดปลดระวาง รอบการเลยงโดยเฉลยประมาณ 3 ป เปดจะออกไขครงแรกโดยเฉลยเมอน ามาเลยงไดเปนระยะเวลา 4-5 เดอน ถงจะออกไข โดยใน 1 เดอนเปดจะออกไขโดยเฉลย 25 วน ในปแรกมระยะเวลาออกไขโดยเฉลย 8 เดอน โดยผลผลตไขทไดคดเปนรอยละ 90 ของจ านวนเปดทเลยงในแตละรอบ ในปท 2 และปท 3 ผลผลตไขทไดคดเปนรอยละ 70 และ 60 ของจ านวนเปดทเลยงในแตละรอบตามล าดบ จงจ าหนายเปดปลดระวาง ลกษณะการเลยงแบบท 2 การเลยงโดยซอลกเปดเลยงจนเปดสาวจงแบงขายเปดสาวสวนหนง เปดทเหลอเกบไขจ าหนายจนเปดปลดระวาง รอบการเลยงโดยเฉลยประมาณ 3 ป โดยเกษตรกรผเลยงเปดไลทงจะแบงเปดสาวสวนหนงขายใน 4-5 เดอนแรกของรอบการเลยง ซงการเตรยมเปดสาวทจะแบงขายเกษตรกรตองใหอาหารเปดในชวง 4-5 เดอนแรก เพอใหเปดมสขภาพสมบรณพรอมทจะแบงขายและใหผลผลตไข เปดสวนทเหลอจากการแบงขายเกษตรกรจะเลยงเพอจ าหนายผลผลตไขและขายเปดปลดระวาง โดยผลผลตไขทไดในปแรกคดเปนรอยละ 90 ของจ านวนเปดทเลยง ในปท 2 และปท 3 ผลผลตไขทไดคดเปนรอยละ 70 และ 60 ตามล าดบ จงจ าหนายเปดปลดระวาง ลกษณะการเลยงแบบท 3 การเลยงโดยซอเปดสาวมาเลยงจนออกไขและจ าหนายเปดปลดระวาง รอบการเลยงโดยเฉลยประมาณ 2 ป โดยใน 1 เดอนแรกเปดสาวสวนใหญจะไมออกไข จงตองรอใหเปดปรบตวเปนระยะเวลา

43

ประมาณ 1-1.5 เดอน กอนออกไข แลวจงน าไปเลยงแบบไลทง โดยในปแรกไขจะออกประมาณ 11 เดอน ผลผลตไขคดเปนรอยละ 90 ของจ านวนเปดทเลยง และปท 2 ผลผลตไขคดเปนรอยละ 70 แลวจงจ าหนายเปนเปดปลดระวาง ลกษณะการเลยงแบบท 4 การเลยงโดยซอเปดปลดระวางมาเลยง ซงเปนการเลยงทเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในภาคใตนยมเลยงเนองจากตนทนในการเลยงต า รอบการเลยงโดยเฉลยประมาณ 1 ป และจ าหนายเปดปลดระวาง ลกษณะการเลยงแบบนเกษตรกรไดผลผลตไขทนทเมอซอเปดปลดระวางมาเลยง คาลกเปด/เปดสาว/เปดปลดระวาง ลกษณะการเลยงแบบท 1 และ 2 มตนทนคาลกเปดคดเปนคาเฉลย 25.4 และ 25.77 บาท/รอบ/ตว ซงนอยกวาตนทนในการเลยงในลกษณะการเลยงแบบท 3 และ 4 ซงมตนทนการซอเปดสาว และเปดปลดระวางมาเลยงคอนขางสง คาขนสงจากโรงฟกไข โดยสวนใหญเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ซอลกเปด/เปดสาว/เปดปลดระวาง คาขนสงไดคดรวมในคาเปดเรยบรอยแลว อยางไรกตามมเพยงสวนนอยทจายเหมาคาขนสงแยกตางหากใหกบผขาย ซงโดยเฉลยมมลคาไมสงมาก คาอาหารเปด ลกษณะการเลยงแบบท 2 มคาตนทนอาหารเปดสงมากทสด เมอเทยบกบการเลยงในลกษณะอนๆ เพราะเกษตรกรตองใหอาหารเปดระยะเวลา 4-5 เดอนเตมมากกวาการเลยงในลกษณะอนๆ รองลงมาไดแก การเลยงลกษณะท 3 ซงเปนการซอเปดสาวมาเลยงโดยใน 1 เดอนแรกเปดสาวสวนใหญยงไมออกไข ซงตองใหรอใหเปดปรบตวประมาณ 1 เดอน และใหอาหารเปดชวงนดวย การเลยงในลกษณะท 4 มตนทนคาอาหารทต าสด เนองจากเปนการซอเปดปลดระวางมาเลยง เกษตรกรสวนใหญจะไมใหอาหารเปดเนองจากไดผลผลตไขโดยทนท ตารางท 4.38 ตนทนในการเลยงเปดไลทงแบงตามลกษณะการเลยง

ตนทน คาเฉลย (บาท/รอบ/ตว) ตามลกษณะการเลยงเปดไลทง ลกษณะท 1 ลกษณะท 2 ลกษณะท 3 ลกษณะท 4

ตนทนผนแปร 1. คาลกเปด/เปดสาว/เปนปลดระวาง 25.4 25.77 119.67 67.97 2. คาขนสงจากโรงฟกไข 0.57 0.03 0.07 0.48 3. คาอาหารเปด 23.89 57.06 25.36 5.16 4. คาอาหารเสรม (วตามน, ขาวเปลอก, หญาขาวนก)

10.42 11.02 18.91 6.39

5. คายา/วคซน ในการปองกนรกษาโรค (วคซนกาฬโรค, วคซนอหวาต, วคซนอนๆ)

6.24 10.19 7.23 3.27

6. คาน า 0.52 0.09 2.33 0.11

44

ตนทน คาเฉลย (บาท/รอบ/ตว) ตามลกษณะการเลยงเปดไลทง ลกษณะท 1 ลกษณะท 2 ลกษณะท 3 ลกษณะท 4

ตนทนผนแปร 7.คาไฟฟา 0.96 0.8 0.03 0.07 8.คาจางแรงงานในการเลยงเปด 4.47 5.04 29.29 0.62 9.คาอน ๆ (คารถบรรทกเปด, น ามนส าหรบการสบน า, ซอลกเปดเพม)

0.11 0.51 0.94 0.41

ตนทนคงท 1.คาเชาทดน (ถาม) 0.11 0.00 0.00 0.00 2.คาโรงเรอน 0.77 0.00 0.83 0.24 3.คาอปกรณตาง ๆ (ตาขาย รางน า รางอาหาร หลอดไฟ อนๆ)

2.27 0.69 5.16 1.29

4.คาอน ๆ (คาจางขนเปด ฟาง เหลกกนสนข)

0.04 0.00 0.00 0.19

ตนทนรวม(บาท/รอบ/ตว) 75.76 111.20 209.81 86.19 หมายเหต การคดตนทนการเลยงในแบบตาง ๆ ดงน ลกษณะท 1 คอ ซอลกเปดเลยงจนออกไข เกบไขจ าหนายและจ าหนายเปดปลดระวาง ไขเปดจะออกครงแรกใน เดอนท 4 และใหผลผลตรอยละ 90 ปท 2 ใหผลผลตรอยละ 70 และปท 3 ใหผลผลตรอยละ 60 ระยะเวลาในการเลยง 1 รอบโดยเฉลย 3 ป ลกษณะท 2 คอ ซอลกเปดเลยงจนเปนเปดสาว และแบงขายเปนสาวสวนหนง และเกบไวเลยงเองจนเปนเปดปลดระวาง ใชระยะเวลาในการแบงขายเปดสาว 4 เดอน และเลยงเปดสวนทเหลอจนอาย 3 ป (เดอนท 4 ใหผลผลตรอยละ 90 ปท 2 ใหผลผลตรอยละ 70 และปท 3 ใหผลผลตรอยละ 60 ระยะเวลาในการเลยง 1 รอบโดยเฉลย 3 ป) ลกษณะท 3 คอซอเปดสาวมาเลยงจนออกไขและจ าหนายเปดปลดระวาง การซอเปดสาวมานนกวาจะออกไขเปดตองใชระยะเวลาในการปรบตว 1 เดอน (ใหผลผลตรอยละ 90 ปท 2 ใหผลผลตรอยละ 70 และปท 3 ใหผลผลตรอยละ 60 ระยะเวลาในการเลยง 1 รอบโดยเฉลย 2 ป) ลกษณะท 4 คอซอเปดปลดระวางมาเลยง ใหผลผลตไขประมาณ 1 รอบ ระยะเวลาในการเลยง 1 ป ผลตอบแทนจากการเลยงเปดไลทงแตกตางกนออกไปตามลกษณะการเลยง การเลยงลกษณะท 1 มรายไดจากการขายไขเปดและขายเปดปลดระวาง รายไดเฉลย 1,265.92 บาท/รอบ/ตว การเลยงลกษณะท 2 มรายไดจากการขายเปดสาว ขายไขเปดและขายเปดปลดระวาง รายไดเฉลย 1,063.9 บาท/รอบ/ตว การเลยงลกษณะท 3 มรายไดจากการขายไขเปดและเปดปลดระวาง รายไดเฉลย 1,423.01 บาท/รอบ/ตว และการเลยงลกษณะท 4 รายไดทไดจากการขายไขเปดและ รายไดจากการขายเปดปลดระวางเฉลยตอรอบ 512.55 บาท/รอบ/ตว (ตารางท 4.39)

45

ตารางท 4.39 รายไดจากการเลยงเปดไลทง รายได คาเฉลย (บาท/รอบ/ตว) ตามลกษณะการเลยงเปดไลทง

ลกษณะท 1 ลกษณะท 2 ลกษณะท 3 ลกษณะท 4 1.ขายเปดสาว - 74.38 - - 2.ขายไขเปด 1,236.45 973.93 1,385.92 483.67 3.ขายเปดปลดระวาง 29.46 15.59 37.08 28.88 4.อน ๆ - - - -

รายไดรวม 1,265.92 1,063.9 1,423.01 512.55 หมายเหต รายไดจากการเลยงเปดไลทง ในแบบตาง ๆ ดงน -การขายเปนสาว ราคา 110-140 บาทขนอยกบชวงเวลาทขายวาราคาเทาไหร -การขายไขเปด ชวง 1 ปแรก ซอลกเปดเลยงจนออกไข เกบไขจ าหนายและจ าหนายเปดปลดระวาง ไขเปดจะออกครงแรกใน เดอนท 4 และใหผลผลตรอยละ 90 คณราคาไข ณ ตอนนน คณ 25 วนใน 1 เดอน และคณ 8 เดอน ปท 2 ใหผลผลตรอยละ 70 คณราคาไข ณ ตอนนน คณ 25 วนใน 1 เดอน และคณ 12 เดอน และปท 3 ใหผลผลตรอยละ 60 ระยะเวลาในการเลยง 1 รอบโดยเฉลย 3 ป (ขนอยกบลกษณะการเลยงวาเปนแบบใด) -การขายเปดปลดระวาง ขายเปนตว ราคา ณ ตอนนนทใหขอมลหรอทเกษตรกรผเลยงเปดไลทงเคยขายได 4.5 โครงสรางการตลาด ลกษณะการซอขาย ความเชอมโยงหวงโซอปทานการเลยงเปด ไลทง การจ าหนายผลผลตไขเปดของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญเปนการจ าหนายวนตอวนคดเปนรอยละ 66.40 รองลงมา 2 วนตอ 1 ครง นอกจากนนเปนการจ าหนาย 3 วนตอครง 5 วนตอครง 1 สปดาหครง โดยในการขายแตละครงโดยสวนใหญรอยละ 92.7 เปนการขายทงหมดโดยไมเกบไวบรโภค มเพยงรอยละ 4.8 ทขายบางสวนและเกบไวบรโภคเองบางสวน ทงนในสวนของการจ าหนายเปดปลดระวางมทงพอคามารบซอถงทคดเปนรอยละ 49.2 และคนเลยงเปดไลทงน าไปขายโรงฆาสตว 50.8 (ตารางท 4.40) ตารางท 4.40 ความถในการขายไขเปด การจดการไขเปด การจ าหนายไขเปด

รายการ จ านวน(ราย) รอยละ 1.ความถในการขายไขเปด -วนตอวน -2 วนตอ 1 ครง -อน ๆ โปรดระบ (1) 3 วนตอ 1 ครง (2) 5 วนตอ 1 ครง (3) 1 สปดาหตอ 1 ครง

81 17 24 4 7 13

66.4 13.9 19.7

46

รายการ จ านวน(ราย) รอยละ 2.การจดการไขเปด ขายทงหมด ขายบางสวนและเกบไวเอง -บรโภค -แปรรปเปนไขเคม ไมมการจดการไขเพราะขายเปดสาว ไมตอบ

115 6 3 3 2 1

92.7 4.8

1.6 0.8

3.การจ าหนายเปด - มพอคามารบซอถงท - ขายโรงฆาสตว

59 61

49.2 50.8

ราคาเฉลยของการขายไขเปดของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงซงโดยปกตจะจ าหนายเปนแผงแผงละ 99.79 บาท ในสวนของราคาเปดสาว ราคาเฉลยสงสด 118.89 บาทตอตว ราคาเฉลยต าสด 86.39 บาทตอตว และราคาจ าหนายเปดปลดระวาง ราคาเฉลยสงสด 53.63 บาทตอตว ราคาเฉลยต าสด 38.35 บาทตอตว (ตารางท 4.41) ตารางท 4.41 ราคาตอบแทนทไดจากเลยงเปดไลทง

ผลตอบแทน แผงละ ฟองละ ราคาขายไขเปด (บาท) 99.79 3.16

ผลตอบแทน ราคาเฉลยสงสด ราคาเฉลยต าสด ขายเปดสาวตวละ (บาท) 118.89 86.39 ขายเปดปลดระวางตวละ (บาท) 53.63 38.35 ปจจยทเปนก าหนดผลผลตไขของเปดไลทง สภาพแวดลอมในการเลยงเปดไลทงมความส าคญมากทสดคดเปนรอยละ 83.9 รองลงมา การรบกวนของสตวอน รอยละ 57.3 อายของเปด รอยละ 55.6 และสขภาพเปด รอยละ 54.0 (ตารางท 4.42) ตารางท 4.42 ปจจยทเปนตวก าหนดผลผลตไข

รายการ จ านวน(ราย) รอยละ สขภาพเปด 67 54.0 สภาพแวดลอม 104 83.9 การรบกวนของสตวอน 71 57.3 อายของเปด 69 55.6 ปจจยอน ๆ (การไดรบอาหารทครบถวน) 18 14.5 *รอยละรวมมคามากกวา 100 เนองจากตอบไดมากกวา 1 ขอ

47

ในการเลยงเปดไลทงของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยาง พบวาไมมการเลยงเปดไลทงในลกษณะระบบลกเลาเหมอนภาคอนๆ โดยเกษตรกรผ เลยงเปดไลทง รอยละ 98.40 ระบวาไมมความสมพนธกบพอคาคนกลางในลกษณะระบบลกเลา (ตารางท 4.43) ตารางท 4.43 ความสมพนธกบพอคาคนกลางระบบลกเลา

รายการ จ านวน(ราย) รอยละ -ไมมความสมพนธในลกษณะระบบลกเลา 122 98.40 -มความสมพนธในลกษณะระบบลกเลา 2 1.60 เครอขายผเลยงเปดไลทง หากพจารณามมมองของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงพบวา ชาวนา มความส าคญมากทสด คาเฉลย 4.48 รองลงมาไดแก ผบรโภค คาเฉลย 4.1 เกษตรกรผเลยงเปดไลทง คาเฉลย 3.24 พอคาคนกลาง 2.59 เจาหนาทปศสตว 2.41 โรงฆาสตว 1.66 และโรงฟก 1.33 มบทบาทนอยทสด ตารางท 4.44 เครอขายผเลยงเปดไลทง ผมสวนไดสวนเสย ในมมมองของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง

รายการ

ระดบความส าคญ คาเฉลย

ระดบ 5 4 3 2 1

ราย รอยละ ราย รอยละ ราย รอยละ ราย รอยละ ราย รอยละ ชาวนา 88 71 20 16.1 7 5.6 6 4.8 3 2.4 4.48 มาก

ทสด โรงฟก 2 1.6 2 1.6 7 5.6 13 10.5 100 80.6 1.33 นอย

ทสด เกษตรกรผเลยงเปดไลทง

33 26.6 17 13.7 35 28.2 25 20.2 14 11.3 3.24 ปานกลาง

เจาหนาทปศสตว 6 4.8 17 13.7 35 28.2 30 24.2 36 29.0 2.41 นอย พอคาคนกลาง 15 12.1 14 11.3 39 31.5 17 13.7 39 31.5 2.59 ปาน

กลาง โรงฆาสตว 3 2.4 5 4.0 12 9.7 31 25.0 73 58.9 1.66 นอย ผบรโภค 73 58.9 21 16.9 9 7.3 10 8.1 11 8.9 4.10 มาก อน ๆ - - - - - - - - - - - -

48

หวงโซอปทานการเลยงเปดไลทงในภาคใต จากการศกษาสภาพขอเทจจรงและการสมภาษณผทเกยวของในโซอปทานของผเลยงเปดไลทง ในภาคใตของประเทศไทย ใน 3 จงหวดทมการเลยงเปดแบบไลทงมากทสด คอ จงหวดนครศรธรรมราช จงหวดพทลง และจงหวดสงขลา จ านวน 124 ราย สามารถสรปโครงสราง และองคประกอบหลกในหวงโซอปทานของเปดไลทงทเกยวของกบกระบวนการของเปดไลทงตงแตตนน า ไปจนถงปลายน า แสดงในภาพท 4.1 โดยมรายละเอยด ดงน ตนน า ประกอบไปดวย ผทเกยวของ ไดแก 1) โรงฟกลกเปดจากภาคกลาง/ภาคตะวนออก

โรงฟกจากภาคกลาง/ภาคตะวนออก พบวา เปนผทมบทบาทส าคญใน รปแบบการเลยงในแบบท 1 2 และ 3 (แบบท 1 เกษตรกรจะเลยงเปดแรกเกด จนถงเกบไขจ าหนาย และจ าหนายเปดปลดระวาง แบบท 2 เกษตรกรจะเรมเลยงเปดแรกเกด แบงขายเปดสาวบางสวน เปดทเหลอเกบไขจ าหนายและจ าหนายเปดปลดระวาง และแบบท 3 เกษตรกรจะเรมเลยงเปดสาว เรมไขถงเกบจ าหนายและจ าหนายเปดปลดระวาง) ซงสาเหตทในภาคใต ไมมโรคฟกลกเปด เพราะแหลงเลยงเปดอยในภาคกลางเปนหลก (กลมผตองการเลยงเปดอยในภาคกลางมากทสด) โดยจากการส ารวจ โรงฟกลกเปดในการเลยงเปดไลทง จะมาจากภาคกลาง ไดแก จงหวดสพรรณบร จงหวดนครปฐม และจงหวดสมทรสาคร และภาคตะวนออก ไดแก จงหวดชลบร พนธเปดทใชในการเลยงเปดไลทง คอ พนธกากแคมเบล เปนพนธทใหผลผลตสง ทนทานตอโรค ปรบตวเขากบสภาพแวดลอมไดดกวาพนธอนๆ จงเปนทนยมมากของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงการซอขายจะใชเงนสดในการซอขายตลอดทง 3 รปแบบการเลยง ไมมการใหสนเชอใดๆ 2) ผเลยงเปดไลทง

ผเลยงเปดไลทงในภาคใต พบจ านวนผเลยงมากทสด ใน 3 จงหวด ไดแก จงหวดนครศรธรรมราช จงหวดพทลง และจงหวดสงขลา ซงจากการส ารวจพบวา จงหวดพทลง เปนจงหวดทมผนยมเลยงเปดไลทงมากกวาจงหวดอนๆ เนองจาก มรอบการท านามากกวา 2 รอบในบางพนท และมน าอดมสมบรณ

รปแบบการเลยงเปดไลทงนนมทงหมด 4 ลกษณะ โดยแบบทเปนทนยมเลยงกนมากทสด คอ แบบท 4 (เกษตรกรจะเลยงเปดปลดระวางและจ าหนายเปด) และแบบท 2 มการเลยงนอยทสด คดเปนรอยละ 50.8 และ 6.45 ตามล าดบ

การจดการเลยงดเปดไลทงของผเลยง พบวา รปแบบท 1 และ 2 จะตองดแลอยางใกลชดมากกวาแบบอนๆ เพราะมอตราการตายสงในขณะทเปนลกเปดเลก ซงเกดจากการเปลยนแปลงของสภาพอากาศ สงผลใหปวยงาย (มความเสยงตอการตายสง) ไมสามารถปรบตวใหทนทานตอสภาพแวดลอมได โดยเฉพาะชวงทลกเปดมอายต ากวา 1 เดอน หากลกเปดมอายมากกวา 1 เดอนขนไป ผเลยงเปดไลทง จะน าเปดออกมาเลยงในทงนา เพราะประหยดตนทนคาอาหาร แตกยงมการใหอาหารส าหรบลกเปดในชวงเยน และเรมใหนอยลงจนไมใหอาหารเลย เมอเปดอายมากกวา 4 เดอน เพอใหเปดไดออกหาอาหารในทงนาเองได

นอกจากน รปแบบการเลยงในแบบท 3 กมการใหอาหารกบเปดสาวบาง เนองจากเปดยงไมสามารถหาอาหารเองในทงนาได จงมการเสรมอาหารใหกบเปดสาวในตอนเยนบาง จากการสมภาษณ พบวา ผเลยงเปดไลทงจะใหอาหารเสรมไมเกน 1-2 อาทตย เปนการใหเปดสาวไดปรบตวในการหาอาหารในทงนาได และในรปแบบการเลยงแบบท 4 ผเลยงเปดไลทงจะใหเปดไดปรบตวกอนการไปหาอาหารกนเองในทงนาเชนกน เพราะสวนใหญเปดจะมาจากฟารมเลยงเปดไขแบบปด จากอ าเภอปากแตระ จงหวด

49

สงขลา จงยงไมคนเคยกบการหาอาหารเอง โดยผเลยงเปดไลทงจะใหอาหารกบเปดไมเกน 1 อาทตยในการปรบตว เพราะมตนทนคาอาหารสง

ในการรวมกลมของผเลยงนน พบวาไมมการจดตงการรวมกลมส าหรบผเลยงเปดไลทงในภาคใต เนองจาก ผเลยงเปดในแตละรายมการเคลอนยายเปดในแตละพนทตางกน ท าใหมความยากล าบากในการตดตอ และประชมกลม 3) รานคาเกษตรในทองถน

รานคาเกษตรในทองถนนน เปนผจดเตรยมวตถดบและอปกรณตางๆ ทใชในการเลยงเปดใหกบผเลยงเปดไลทง ในทกรปแบบการเลยง ซงพบวา รปแบบการเลยงในแบบท 1 2 และ 3 รานคาเกษตรในทองถน เปนผมบทบาทในการจดเตรยมวตถดบ (อาหารส าหรบลกเปด) ใหกบผเลยงเปดไลทง รวมไปถงวตามน ทเสรมใหกบเปด ทงน อปกรณทใชในการเลยงเปด ไดแก ตาขายและผาใบพลาสตก กเปนปจจ ยจ าเปนส าหรบทผเลยงเปดทตองซอ โดยสวนใหญซอจากรานคาเกษตรในทองถน ในทกรปแบบการเลยง โดยรอบการซอในแตละครง จะมการซอแตกตางกนไป กลาวคอ รปแบบการเลยง แบบท 1 และ 2 จะมการซออปกรณ จ านวนทงสน 3 ครง (3 ครง/ รอบการเลยง) รองลงมา คอ การเลยงแบบท 3 และ 4 ตามล าดบ โดยการซอขายวตถดบและอปกรณตางๆ ผเลยงเปดไลทงจะใชเงนสดในการซอขายตลอด ไมมการใหสนเชอใดๆ ในทกรปแบบการเลยง 4) ปศสตวในทองถน

ปศสตวในทองถน มบทบาทส าคญในเรองการจดการดแลควบคมโรคระบาดทอาจจะเกดขนกบเปด ไดแก กาฬโรคเปด และอหวาต ซงจะมการสมตรวจเชอทกๆ 6 เดอน เพอตดตามและเฝาระวงการเกดโรค อกทงยงเปนผจดเตรยมวคซนใหกบผเลยงเปด ซงสวนใหญผเลยงเปดจะไปซอวคซนจากปศสตวในทองถน เนองจากมราคาทถกกวาราคาทขายตามทองตลาดหรอซอผานพอคาคนกลาง โดยพบวา วคซนทจะฉดใหกบเปดจะมการฉดทกๆ 6 เดอนตอครง ทงนรปแบบการเลยงในแบบท 1 และ 2 จะมการฉดวคซนมากทสด (เนองจากมรอบการเลยงมากทสด คอ 3 ป) ดงนน อทธพลของปศสตวจงมความส าคญมากในรปแบบการเลยงดงกลาว รองลงมาคอรปแบบการเลยงแบบท 3 และ 4 ตามล าดบ และหนาทอกประการ ส าหรบปศสตว กคอ การควบคม และดแล ในกรณทมการเคลอนยายเปดไปในแตละพนทการเลยงใน 3 จงหวด เพอปองกนการเกดโรคระบาด

นอกจากน ปศสตวยงเปนผฉดวคซนใหกบผเลยงเปดไลทงในราคาตวละ 1.00 – 2.50 บาท ขนอยกบการตกลงระหวางผเลยงเปดไลทงกบปศสตว เนองจากผเลยงเปดไลทงไมมความรและความช านาญในการฉดวคซน จงนยมจางใหปศสตวมาฉดยาใหกบเปดเพอปองกนโรคและลดอตราการตายของเปด หรออาจจะจางผเลยงเปดไลทงมาฉดวคซนดงกลาวใหโดยผทมาฉดวคซนนนสามารถฉดไดอยางถกตอง แตในกรณทผเลยงเปดไลทงเลยงมาเปนระยะเวลายาวนาน มประสบการณในการเลยงมากขน จะนยมซอยาจากปศสตวมาฉดเอง ท าใหปศสตวมบทบาทเพยงเปนผจดเตรยมวตถดบและดแลโรคระบาดทอาจจะเกดขนเทานน

กลางน า มผเกยวของ ไดแก 1) ผคาไข

ผคาไขถอไดวาเปนผทมอทธพลตอผเลยงเปดไลทงเปนอยางยงใน รปแบบการเลยงเปดไลทง แบบท 1 2 3 และ 4 โดยผเลยงเปดไลทงนนไมมเจาประจ ารายใดรายหนง แตจะพบวา จะมผคาไขหลายรายทเดนทางมาตดตอซอไขกบผเลยงเปดไลทงในแตละพนททผเลยงเปดไลทงเคลอนยายเปดไปเลยงในพนทตาง ๆ ใน 3 จงหวด ไดแก จงหวดนครศรธรรมราช พทลง และจงหวดสงขลา

50

นอกจากน ยงพบวา ผคาไขมทงทเปนคนในพนทและนอกพนท ทเดนทางมาตดตอขอซอไขเปดไลทงกบผเลยงเปดไลทง โดยมการตดตอซอไขถงพนทการเลยง แตส าหรบผเลยงเปดไลทงบางรายกจะน าไขเปดของตนเองไปขายใหกบผคาไขในพนททตนเองเดนทางไปเลยงเปดในพนทนน ๆ ดวย แตพบไมมากนก หากผคาไขรายใดมาตดตอขอซอ ผเลยงกจะขายไขเปดไลทงใหในราคาททงสองฝายตกลงกนได หากผคาไขใหราคาต ากวา 3.00 บาท ผเลยงเปดไลทงสวนใหญจะไมนยมขาย เนองจากไขเปดทยงไมไดมการลางท าความสะอาดสามารถเกบเอาไวขายไดไมเกน 2 อาทตย แตถาหากผเลยงเปดไลทงท าความสะอาดไขเปดจะสามารถเกบไดไมเกน 4-5 วน เพราะไขจะเสยไดงาย ดงนนการลางท าความสะอาดไขเปดจงเปนกจกรรมทผคาไขสวนใหญตองไปด าเนนการเอง แตในบางครง ากผคาไขไปตดตอขอซอไขเปดไลทง โดยมขอตกลงวาผเลยงเปดไลทงจะตองลางท าความสะอาดไขใหกบผคาไขดวย จะมการตดตอกนโดยตรงกอนทจะมาท าการซอไข เนองจากไขเปดไลทงเกบไวไดไมนาน ดงทกลาวไปแลวขางตนนนเอง แตพบเพยงไมกรายเทานน 2) ผคาเปด

ผคาเปดในภาคใตนน พบวา เปนผทเลยงเปดไลทงทอาศยอยในพนทภาคใต และซอเปดไปขายตอใหกบผทตองการเลยงเปดไลทงในแบบท 4 และเปนทนยมมากส าหรบผเลยงเปดไลทงทเลยงในระยะสนๆ โดยเฉพาะในชวงททงเปด (ชวงทงเปด หมายถง ชวงเวลาหลงจากทชาวนาเกบเกยวผลผลตเสรจเรยบรอย และชาวนาเรมสบน าเขาแปลงเพอเตรยมปลกขาวในรอบตอไป ซงการสบน าเขานาจะท าใหหอยเชอรทอาศยอยใตดนออกมาวางไข อนเปนชวงเวลาทเปดจะมอาหารในทองนาอดมสมบรณเตมท เพราะมทงอาหารและแหลงน า เปดไดเลนอยางมความสขท าใหเปดไมเครยด ซงสงผลตอการใหไขของเปดอยางมาก หากเปดอยในวยเจรญพนธเตมท) โดยระยะเวลาในการเลยงจะเลยงในชวงสนๆ คอประมาณ ไมเกน 3-4 เดอนตอรอบการเลยงเปดไลทงในแบบท 4 เนองจากผเลยงเปดไลทงไมตองใหอาหารเสรมกบเปดในตอนเยน เปนการลดตนทน เพราะเปดสามารถหาอาหารกนเองได และจะขายออกในชวงททงปด (ทงปด หมายถง ชวงเวลาทชาวนาจะท านาพรอมกนหรอไลเลยกน โดยเฉพาะในชวงการท านาป) ซงในการเลยงรปแบบดงกลาว ผเลยงเปดไลทงจะเคลอนยายเปดไปเลยงในจงหวดทตนเองอาศยอยหรอในอ าเภอใกลๆ เทานน เพราะเลยงเปดไลทงเปนอาชพเสรม เพอรอการท านารอบใหมนนเอง

การตดตอขอซอเปดจากผเลยงเปดไลทง จากการสมภาษณพบวา สวนใหญผเลยงเปดไลทงจะมการบอกกลาวใหผเลยงเปดไลทงดวยกนรบร วาตนเองตองการขายเปดออก หรอปลดเปดออก แตจะไมมผคาเปดทมาตดตอขอซอเปดเองจากผเลยงเปดไลทง จงอาจกลาวไดวา อาชพผคาเปดในภาคใตนน เปนผทมอทธพลนอยทสด เพราะตองรอใหผเลยงเปดตองการขายเปดออกเอง ไมสามารถกดดนหรอบบบงคบใหผเลยง ขายเปดใหกบตนเองได และการซอขายกจายเปนเงนสดงวดเดยว ไมมการแบงจายหรอใหเครดตกบผขายเชนกน 3) พอคาคนกลาง พอคาคนกลาง เปนผทมหนาทในการจดหาเปดทผเลยงเปดในรปแบบท 1 2 3 และ 4 ตองการจ าหนาย สงใหกบโรงเชอด แตไมมความสมพนธระหวางพอคาคนกลางและผเลยงเปดไลทงในรปแบบความสมพนธระบบลกเลา (ระบบลกเลา คอ พอคาคนกลางจะใหสนเชอแกเกษตรกรทไมมทนทเปนเงนสดในการสงซอลกเปดหรอในเกษตรกรรายทไมตองการอนบาลลกเปดเอง เกษตรกรไมมประสบการณในการอนบาลลกเปดเลก ซงพอคาคนกลางกจะเปนผจดหาเปดสาวทพรอมใหไขเปดมาใหเกษตรกร และเกษตรกรจะตองขายไขเปดคนใหแกพอคาคนกลางจนกวาจะครบจ านวนเงนทพอคาคนกลางลงทนใหกอน)

51

ผเลยงเปดไลทงเปนผลงทนในการเลยงเองทงหมด ซงแตกตางจากภาคกลางทมระบบลกเลาระหวางพอคาคนกลางและเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ในการซอขายตลอด ไมมการใหสนเชอ 4) โรงเชอด โรงเชอด เปนผจดเตรยมวตถดบใหกบรานคาทงในพนท (3 จงหวด ไดแก จงหวดนครศรธรรมราช พทลง และสงขลา) และนอกพนท จากการสมภาษณ พบวา เปดทรบซอจากผเลยงเปดไลทงนนมเนอนอย น าหนกเบากวาเปดทเลยงในโรงเรอน ซงในบางครง กจะตอง ใหอาหารเปด หรอขนใหเปดมความสมบรณกอน ประมาณ 1-2 อาทตย จงสงเขาโรงเชอดและจ าหนายใหกบรานคาตามความตองการ ปลายน า 1) ผเลยงเปดไลทง

ผเลยงเปดไลทง มการน าไขเปดและเนอเปดมาบรโภคในครวเรอน แตมอตราทต ามาก คดเปนรอยละ 2.4 และ 1.6 ตามล าดบ เนองจากไขเปดไลทงทมในแตละวนมเปนจ านวนมาก อกทงยงพบวา ผเลยงเปดไลทงบางรายไมนยมขายตวเปดใหกบพอคาคนกลาง หรอผคาเปด หรอผมาตดตอขอซอใดๆ แตจะปลอยใหแกตายไปเอง คดเปน 25.8 เปอรเซนต เนองจากผเลยงเปดมความผกพนไมอยากใหเปดทตนเองเลยงมาถกเชอดและถกช าแหละเพอน ามารบประทาน และไมมการน าเปดไลทงทเลยงมาบรโภคในครวเรอน ซงจะพบในกรณของผเลยงเปดไลทงทเปนเพศหญงเปนหลก 2) ผบรโภค ผบรโภคไขเปดไลทง ถอไดวาเปนผทมอทธพลมากทสดในบรรดาผมสวนเกยวของในหวงโซอปทานเปดไลทง ซงสวนใหญจะนยมซอไขเปดสดมาบรโภคในครวเรอนเปนหลก ไมมการซอไขเปดไลทงทแปรรปแลวมารบประทานในครวเรอน เนองจากผเลยงเปดไลทง และ/หรอพอคาคนกลาง ไมนยมแปรรป (ไขเคม และไขเยยวมา) เพราะเปลอกของไขเปดไลทงมลกษณะบางและแตกงาย แหลงทผบรโภคสามารถหาซอไขเปดไลทงได คอ ตลาดสด และตลาดนด ใน 3 จงหวด ไดแก จงหวดนครศรธรรมราช พทลง และจงหวดสงขลา ทงนผบรโภคสวนใหญจะอยในจงหวดพทลงเปนหลก เพราะผบรโภคชนชอบในรสชาตของไขเปดไลทงมากกวาไขเปดในโรงเรอนปด ส าหรบเนอเปด ทผบรโภคนยมรบประทานมากทสด คอ เปดพะโล เนองจากมรสชาตทถกปากและเปนทตองการของตลาด

51

โรงฟกภาคกลาง

โรงฟกภาคตะวนออก

ฟารมเลยงไขเปดแบบปด

อาหาร+วตามน

อาหารเสรม

รานเกษตรในทองถน

วคซน

ปศสตวในทองถน

ผเลยงเปดไลทงลกเปด-ปลดเปด (แบบท 1) 21.77 %

ผเลยงเปดไลทงลกเปด-แบงขาย-ปลดเปด

(แบบท 2) 6.45 %

15% ผเลยงเปดไลทงเปดสาว--ปลด (แบบท 3) 19.35 %

ผเลยงเปดไลทงเปดปลด (แบบท 4) 50.8 %

ผคาไข 92.7%

แปรรปไขเคม 2.4%

บรโภคในครวเรอน 2.4 %

ขาย 33.9 %

ไมปลด 25.8 %

การจดการ(ตวเปด)

ผคาเปด

พอคาคนกลาง

ผบรโภค โรงเชอด 45.5 %

รานคา

ภาพท 4.1 ผงแสดงหวงโซอปทานการเลยงเปดไลทง

บรโภคในครวเรอน 1.6 %

52

4.6 การศกษาความสมพนธและเปรยบเทยบตวแปรทางเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกร ผเลยงเปดไลทง การทดสอบสมมตฐานเพอเปรยบเทยบลกษณะทวไปทางเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกรผเล ยงเปดไลทงกบตวแปรทส าคญตางๆ ดงน 1. การเปรยบเทยบรายไดเฉลยจากการเลยงเปดไลทงจ าแนกตามเพศของเกษตรกร จากการทดสอบสมมตฐานสรปวาเกษตรกรเพศชายและหญงมรายไดเฉลยตอปจากการเลยงเปดไลทงแตกตางกนอยางไมมนยส าคญทางสถต ทระดบนยส าคญ 0.05 เกษตรกรเพศชายและหญงมรายไดเฉลยตอรอบตอตวจากการเลยงเปดไลทงแตกตางกนอยางไมมนยส าคญทางสถต ทระดบนยส าคญ 0.05 (ตารางท 4.45) ตารางท 4.45 การเปรยบเทยบรายไดเฉลยจากการเลยงเปดไลทงจ าแนกตามเพศของเกษตรกร

รายไดจากการเลยงเปดไลทง

เพศของเกษตรกร t d.f. p-value

ชาย หญง รายไดเฉลยตอป 318,930.63 318,817.78 0.002 122 0.999

รายไดเฉลยตอรอบตอตว 888.70 887.81 0.007 122 0.994 * มความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p < 0.05) 2. ความสมพนธระหวางประสบการณในการเลยงเปดไลทงและรายไดเฉลยตอปจากการเลยงเปดไลทง และความสมพนธของประสบการณในการเลยงเปดไลทงและรายไดเฉลยตอรอบตอตวจากการเลยงเปดไลทงกบตวแปรทส าคญตางๆ จากการทดสอบสมมตฐานความสมพนธ สามารถระบไดวาประสบการณในการเลยงเปดไลทงกบรายไดเฉลยตอปและรายไดตอรอบตอตวจากการเลยงเปดไลทงไมมความสมพนธกน ทระดบนยส าคญ 0.05 โดยทคาสมประสทธสหสมพนธเทากบ 0.023 และ 0.016 ตามล าดบ (ตารางท 4.46) ตารางท 4.46 แสดงคาสมประสทธสหสมพนธระหวางรายไดจากการเลยงเปดไลทงและประสบการณใน การเลยง รายได รายไดตอป รายไดตอรอบตอตว ประสบการณในการเลยง Pearson Correlation 0.023 0.126

p-value 0.800 0.164 3. การเปรยบเทยบรายไดทไดจากการเลยงเปดไลทงเปนอาชพหลกและการเลยงเปดไลทงเปนอาชพเสรม จากการทดสอบสมมตฐาน สามารถสรปไดวาการเลยงเปดเปนอาชพหลกหรอเสรมมรายไดเฉลยตอปจากการเลยงเปดไลทงแตกตางกนอยางไมมนยส าคญทางสถต ทระดบนยส าคญ 0.05 การเลยงเปดเปนอาชพหลกหรอเสรมมรายไดเฉลยตอรอบตอตวจากการเลยงเปดไลทงแตกตางกนอยางไมมนยส าคญทางสถต ทระดบนยส าคญ 0.05 (ตารางท 4.47 )

53

ตารางท 4.47 การเปรยบเทยบรายไดเฉลยจากการเลยงเปดไลทงจ าแนกตามการเลยงเปดเปนอาชพหลก หรอเสรม

รายไดจากการเลยงเปดไลทง การเลยงเปดเปนอาชพ

t d.f. p-value หลก เสรม

รายไดเฉลยตอป 321,826.98 315,856.07 0.104 122 0.918 รายไดเฉลยตอรอบตอตว 912.89 863.06 0.429 122 0.669

* มความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p < 0.05) 4. การเปรยบเทยบลกษณะการเลยงเปดไลทงมอทธพลตอตนทนเฉลยตอรอบตอตวและรายไดรายไดเฉลยตอรอบตอตว จากการทดสอบสมมตฐานสามารถสรปไดวา ลกษณะการเลยงเปดไลทงแบบท 3 เมอเปรยบเทยบกบแบบท 1 และแบบท 4 มตนทนรวมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต ทระดบนยส าคญ 0.05 นอกนนตนทนรวมของลกษณะการเลยงเปดไลทงคทเหลอมความแตกตางกนอยางไมมนยส าคญทางสถต ลกษณะการเลยงเปดไลทงแบบท 4 เมอเปรยบเทยบกบแบบท 1 และแบบท 3 มรายไดรวมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต ทระดบนยส าคญ 0.05 นอกนนรายไดรวมของลกษณะการเลยงเปดไลทงคทเหลอมความแตกตางกนอยางไมมนยส าคญทางสถต (ตารางท 4.48) ตารางท 4.48 การเปรยบเทยบลกษณะการเลยงเปดไลทงมอทธพลตอตนทนเฉลยตอรอบตอตวและรายได รายไดเฉลยตอรอบตอตว

รายการ ลกษณะการเลยงเปดไลทง

F p-value ลกษณะท 1 ลกษณะท 2 ลกษณะท 3 ลกษณะท 4

ตนทนรวม 75.76A 111.20AB 209.81B 86.19A 26.220a < 0.001*

รายไดรวม 1,265.92A 1,063.9AB 1,423.01A 512.55B 15.608a < 0.001* a Brown-Forsythe Statistic (Asymptotically F distributed.) * มความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p < 0.05) และตวอกษรทแตกตางกนในแถวนอนแสดงความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต (p < 0.05) 5.ลกษณะการเลยงเปดไลทงมอทธพลตอตนทนเฉลยตอรอบตอตวและรายไดเฉลยตอรอบตอตว จากการทดสอบสมมตฐานสามารถสรปไดวา ลกษณะการเลยงเปดไลทงแบบท 3 เมอเปรยบเทยบกบแบบท 1 และแบบท 4 มตนทนรวมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต ทระดบนยส าคญ 0.05 นอกนนตนทนรวมของลกษณะการเลยงเปดไลทงคทเหลอมความแตกตางกนอยางไมมนยส าคญทางสถต ลกษณะการเลยงเปดไลทงแบบท 4 เมอเปรยบเทยบกบแบบท 1 และแบบท 3 มรายไดรวมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต ทระดบนยส าคญ 0.05 นอกนนรายไดรวมของลกษณะการเลยงเปดไลทงคทเหลอมความแตกตางกนอยางไมมนยส าคญทางสถต (ตารางท 4.49)

54

ตารางท 4.49 การเปรยบเทยบลกษณะการเลยงเปดไลทงตอตนทนและรายไดเฉลยตอรอบตอตว

รายการ ลกษณะการเลยงเปดไลทง

F p-value ลกษณะท 1 ลกษณะท 2 ลกษณะท 3 ลกษณะท 4

ตนทนรวม 75.76A 111.20AB 209.81B 86.19A 26.220a < 0.001*

รายไดรวม 1,265.92A 1,063.9AB 1,423.01A 512.55B 15.608a < 0.001* a Brown-Forsythe Statistic (Asymptotically F distributed.) * มความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p < 0.05) และตวอกษรทแตกตางกนในแถวนอนแสดงความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต (p < 0.05) จากการศกษาความสมพนธและเปรยบเทยบตวแปรทางเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง สามารถสรปไดวา เพศ ประสบการณในการเลยง การเลยงเปดไลทงเปนอาชพหลกหรออาชพเสรม ไมมผลท าใหรายไดเฉลยของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมความแตกตาง อยางไรกตามลกษณะการเลยงเปดมผลตอตนทนและรายไดของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง

55

บทท 5 ผลการศกษาปจจยเสยงและแนวทางการจดการความเสยง

ในบทนเปนการน าเสนอผลการศกษาเศรษฐกจการเลยงเปดไลทงภายใตกระแสการเปลยนแปลงในเขตภาคใตตอนบน เพอตอบวตถประสงคของการวจยในการศกษาปจจยเสยงทสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทงในเขตภาคใต ศกษาแนวทางการปรบตวตอปจจยเสยง และการจดการความเสยงของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในเขตภาคใตตอนบน

ตอนท 1 ปจจยเสยงทสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทง ตอนท 2 วธการปรบตวของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงตอปจจยเสยงทเกดขน ตอนท 3 แนวทางการจดการความเสยงระบบการเลยงเปดไลทงเพอสรางสมดลในการด ารงชพ

5.1 ปจจยเสยงทสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทง เนองจากการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมในปจจบนระบบการเลยงเปดแบบไลทงมความจ าเปนตองมการปรบตวเพอความอยรอด สภาวะการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมท าใหเกดความเสยงตอระบบการเลยงเปดไลทง โดยความเสยงตอระบบการผลตเปดไลทง การด าเนนนโยบายของภาครฐท าใหเกดผลกระทบตอระบบการเลยงเปดไลทง เนองจากภาครฐทตองการควบคมโรคไมใหแพรระบาด ท าใหตองมการจ ากดพนทในการเลยงเปดซงไมสอดคลองกบรปแบบการเลยงเปดไลทงจงสงผลกระทบตอเกษตรกรผเลยงเปดไลทงเปนวงกวาง

ผลการศกษาสภาพการเลยงเปดไลทงในเขตพนทจงหวดสงขลา นครศรธรรมราช และพทลง การผลต ตนทนและผลตอบแทน หวงโซอปทานของการเลยงเปดไลทง รวมทงปจจยเสยงและผลกระทบของปจจยเสยง แนวทางการปรบตวและจดการความเสยงของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง มรายละเอยดดงน

1) ความเสยงของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ในดานความเสยงทเกดขนกบเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางพบวาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงสวนใหญไมตองการขยายการเลยงเปดไลทงคดเปนรอยละ 60.50 ตองการขยายการเลยงเปดไลทงคดเปนรอยละ 33.10 และคดทจะเลกเลยงเปดไลทงรอยละ 6.50 ในสวนของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงทคดจะขยายการเลยงเปดไลทงออกไปอกเนองจากรายไดและผลตอบแทนจากการเลยงเปดคอนขางด ในสวนของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงทมความตองการจะเลกเลยงเปดไลทง สาเหตหลกเนองจากขาดแคลนแรงงานในการเลยงและพนททใชในการเลยงเปดขาดความอดมสมบรณ เกษตรกรผเลยงเปดไลทงทไมตองการขยายสาเหตหลก เพราะพนทนาในปจจบนมจ ากดและขาดแคลนแรงงานทจะมาเลยงเปดไลทง (ตารางท 5.1)

56

ตารางท 5.1 ความตองการขยายการเลยงเปดไลทง รายการ จ านวน(ราย) รอยละ

1.ตองการขยาย 41 33.10 -ตองการขยาย เพราะ (1) เลยงเปดแบบขงคอกแทน (2) รายไดด (3) รอขยายทน (4) รอชวงฤดเกยวขาว(ทงเปด) (5) มแรงงาน (6) ถาท านาเพม

41 2 23 2 6 6 1

2.เลกเลยง 8 6.50 -เลกเลยง เพราะ (1) ไมมแรงงาน (2) นาไมอดมสมบรณ (3) สขภาพไมด (4) น าไมพอเพยง

8 4 2 1 1

3.ไมขยาย 75 60.50 -ไมขยาย เพราะ (1) พอเพยง (2) ไมมแรงงาน (3) นาไมอดมสมบรณ (4) คอกอนบาลไมเพยงพอ (5) สขภาพไมด (6) ชรา (7) พนทนาจ ากด (8) น าไมพอเพยง (9) ขายไขล าบาก (11) รอขยายทน (10) รายไดไมพอเพยง (11) รอฤดกาลเกยวขาว(ทงเปด)

75 10 20 3 1 3 2 19 4 2 2 3 3

ในชวง 5 ปทผานมาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญรอยละ 71.30 ในพนทกลมตวอยางไมเคยประสบกบปญหาโรคระบาด ในขณะทรอยละ 28.70 ของเกษตรกรผเลยงเปดระบวา ประสบกบปญหาโรคระบาด โดยโรคระบาดทพบสวนใหญคอกาฬโรค รองลงมาไดแก อหวาต ไขหวดนก โรคขขาว เปนตน สวนใหญเกดขนในพนทพทลง รอยละ 10.5 เมองพทลง รองลงมาไดแกอ าเภอเชยรใหญ รอยละ 7.3 อ าเภอระโนด รอยละ 4.8 อ าเภอหวไทรรอยละ 2.4 อ าเภอกระแสสนธ รอยละ 0.8 (ตารางท 5.2 )

57

ตารางท 5.2 โรคระบาดในชวง 1-5 ป รายการ จ านวน(ราย) รอยละ

-ไมเคย 87 71.30 -เคย ระบ 1) อหวาต 2) กาฬโรค 3) ไขหวดนก 4) โรคขขาว 5) ไมทราบโรค

35 5 25 3 1 2

28.70 4.00 20.00 2.40 1.60 8.00

เกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางโดยสวนใหญรอยละ 95.16 ระบวาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ เชน อากาศทรอนขน ภยแลง เปนอปสรรคในการเลยงเปดไลทงเนองจากภยแลงท าใหไมมน า รองลงมาไดแก ทนาทมอยจ ากด คดเปนรอยละ 84.68 และ ทนาขาดความอดมสมบรณคดเปนรอยละ 84.68 (ตารางท 5.3) ตารางท 5.3 อปสรรคในการเลยงเปดไลทง

รายการ จ านวน(ราย) รอยละ ทนาจ ากด 105 84.68 ทนาขาดความอดมสมบรณของอาหารทจะใชเลยงเปดไลทง 105 84.68 การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ เชน อากาศทรอนขน 118 95.16 ไมมตลาดรองรบผลผลต 10 8.06 ขาดแคลนแรงงาน 26 20.97 โรคระบาด 27 21.77 ผลตอบแทนไมแนนอน 44 35.48 ถกเอารดเอาเปรยบจากพอคาคนกลาง 8 6.45 นโยบายรฐไมสงเสรมหรอเปนอปสรรคในการเลยงเปดไลทง 17 13.71 อนๆ เชน -สนขรบกวน -คนแยงพนทนาเลยงเปด -เพอนขโมยเปดเนองจากเลยงรวมกน -เปดเปลยนขนท าใหเปนโรค -น าทวม -คาน ามนสบน า

24 16 3 2 1 1 1

19.35

*รอยละรวมมคามากกวา 100 เนองจากตอบไดมากกวา 1 ขอ

58

เพอพจารณาอนดบของอปสรรคในการเลยงเปดไลทงพบวา อปสรรคอนดบแรก คอการเปลยนแปลงทางภมอากาศ รองลงมาไดแก ทนาขาดความอดมสมบรณ และทนาจ ากด ซงเปนอปสรรคหลกๆ ทเกษตรกรผเลยงเปดไลทงระบวาสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทง (ตารางท 5.4) ตารางท 5.4 อนดบอปสรรคในการเลยงเปดไลทง

อปสรรค จ านวน(ราย)

อนดบ1 อนดบ2 อนดบ3 ดชน จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ทนาจ ากด 124 38 30.65 33 26.61 20 16.13 200 ทนาขาดความอดมสมบรณของอาหารทจะใชเลยงเปดไลทง

124 32 25.81 42 33.87 22 17.74 202

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ เชน อากาศทรอนขน

124 39 31.45 27 21.77 44 35.48 215

ไมมตลาดรองรบผลผลต 124 1 0.81 1 0.81 2 1.61 7 ขาดแคลนแรงงาน 124 1 0.81 5 4.03 4 3.23 17 โรคระบาด 124 1 0.81 6 4.84 5 4.03 20 ผลตอบแทนไมแนนอน 124 0 0.00 6 4.84 8 6.45 20 ถกเอารดเอาเปรยบจากพอคาคนกลาง

124 0 0.00 1 0.81 1 0.81 3

นโยบายรฐไมสงเสรมหรอเปนอปสรรคในการเลยงเปดไลทง

124 2 1.61 0.00 5 4.03 11

อน ๆ 124 10 8.06 2 1.61 5 4.03 39 หมายเหต:ดชน = (จ านวนผตอบอนดบ1 x 3)+(จ านวนผตอบอนดบ2 x 2)+(จ านวนผตอบอนดบ1 x 1) การเลยงเปดไลทงมความเสยงทางดานการผลต คาเฉลย 2.49 รองลงมาไดแกความเสยงดานการเงน คาเฉลย 2.14 ความเสยงดานทรพยากรมนษย คาเฉลย 2.08 และความเสยงดานสถาบน คาเฉลย 1.95 ปจจยเสยงทมผลตอการเลยงเปดไลทงในดานการผลต พบวา ในภาพรวมมความเสยงในระดบนอยเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ระบวาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศมความเสยงในระดบปานกลาง คาเฉลย 3.19 รองลงมาไดแก พนทในการเลยงเปดไลทง คาเฉลย 3.10 และขาดความสมบรณของอาหาร คาเฉลย 2.85 ปจจยเสยงทมผลตอการเลยงเปดไลทงในดานสถาบนพบวาในภาพรวมมความเสยงอยในระดบนอย โดยเกษตรกรผเลยงเปดไลทงระบวา นโยบายของรฐไมสงเสรมการเลยงเปดไลทงมความเสยงอยในระดบนอย คาเฉลย 2.08 รองลงมาไดแก กฎระเบยบในการเคลอนยายสตว คาเฉลยรอยละ 1.82 ปจจยเสยงทมผลตอการเลยงเปดไลทงในดานการเงนในภาพรวมมความเสยงอยในระดบนอย ขาดแคลนเงนทนมความเสยงอยในระดบนอย คาเฉลย 2.33 ภาระหนสน คาเฉลย 2.27 ขาดสนเชอ คาเฉลย 2.04 ผลตอบแทนไมคมคา คาเฉลย 1.94

59

ปจจยเสยงทมผลตอการเลยงเปดไลทงดานทรพยากรมนษย ในภาพรวมมความเสยงอยในระดบนอย การขาดการรวมกลม คาเฉลย 2.27 ความไมเขมแขงของกลมผเลยงเปดไลทง คาเฉลย 2.21 อ านาจตอรองระหวางผเลยงกบพอคาคนกลาง คาเฉลย 2.05 ตารางท 5.5 ปจจยเสยงทมผลตอการเลยงเปดไลทง

รายการ คาเฉลย ระดบ ดานการผลต 1.ขาดความรในการเลยง

1.77

นอยทสด

2.ขาดความอดมสมบรณของอาหาร 2.85 ปานกลาง 3.การแพรระบาดของโรค 1.86 นอย 4.การเปลยนแปลงของภมอากาศ 3.19 ปานกลาง 5.ความไมแนนอนของปรมาณผลผลต 2.41 นอย 6.ความไมแนนอนของราคาผลผลต 2.22 นอย 7.พนทในการเลยงเปดไลทง 3.10 ปานกลาง ดานการผลต 2.49 นอย ดานสถาบน 1.นโยบายของภาครฐ(ไมสงเสรม)

2.08

นอย

2.กฎระเบยบในการเคลอนยายสตว(การขออนญาต) 1.82 นอย ดานสถาบน 1.95 นอย ดานการเงน 1.ขาดแคลนเงนทน

2.33

นอย

2.ภาระหนสน 2.27 นอย 3.ขาดสนเชอ 2.04 นอย 4.ผลตอบแทนไมคมคา 1.94 นอย ดานการเงน 2.14 นอย ดานทรพยากรมนษย 1.ขาดแคลนแรงงาน

1.90

นอย

2.สขภาพของเกษตรกร 1.96 นอย 3.ขาดการรวมกลม 2.27 นอย

4. ความไมเขมแขงของกลมเกษตรกรผเลยง 2.21 นอย 5. อ านาจตอรองระหวางผเลยงกบพอคาคนกลาง 2.05 นอย ดานทรพยากรมนษย 2.08 นอย หากเปรยบเทยบระดบความเสยงเฉลยในแตละดานจ าแนกตามลกษณะการเลยงเปดไลทงตารางท 5.6 แสดงใหเหนวาลกษณะการเลยงเปดไลทงไมมอทธพลตอระดบความเสยงในแตละดาน ทระดบนยส าคญ 0.05

60

ตารางท 5.6 การเปรยบเทยบระดบความเสยงเฉลยในแตละดานจ าแนกตามลกษณะการเลยงเปดไลทง

ปจจย ลกษณะการเลยงเปดไลทง

F p-value ลกษณะท 1 ลกษณะท 2 ลกษณะท 3 ลกษณะท 4

ดานการผลต 2.53 1.95 2.52 2.52 1.725 0.166

ดานสถาบน 2.17 1.63 2.15 1.83 1.397 0.247 ดานการเงน 2.28 1.59 2.33 2.08 1.500 0.218 ดานทรพยากรมนษย 2.27 1.90 2.31 1.94 1.754 0.160 * มความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p < 0.05) และตวอกษรทแตกตางกนในแถวนอนแสดงความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต (p < 0.05) ความเสยงเรองโรคทจะเกดกบการเลยงเปดแบบไลทง เกษตรกรผเลยงเปดไลทง โดยสวนใหญ รอยละ 32.7 โรคทพบไดบอยคอกาฬโรค รองลงมาไดแกโรคอหวาหสตวปก รอยละ 31.70 และไขหวดนกรอยละ 5.0 (ตารางท 5.7) ตารางท 5.7 โรคทเกดกบการเลยงเปดแบบไลทง

โรค จ านวน(ครวเรอน) รอยละ กาฬโรค 33 32.70 ไขหวดนก 5 5.00 โรคอหวาหสตวปก 32 31.70 อนๆ เชน (1) สารตกคางในเปด (2) โรคหนาบวม (3) ไมมโรค

31 29 1 1

30.70

เนองจากเกษตรกรผเลยงเปดไลทงตองพงพงเกษตรกรผปลกขาว อยางไรกตามหากมการใชสารเคมในนาขาวอาจสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทง เกษตรกรผเลยงเปดไลทง รอยละ 55 ระบวาไดรบผลกระทบของการใชสารเคมในนาขาว โดยจะท าใหเปดตาบอด เปดตายและเปดปวย ในปจจบนนอกจากการใชสารเคมในนาขาวซงจะสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทง พบวาในบางบรเวณมการอพยพเขามาของนกปากหางท าใหสงผลกระทบตอการเลยงเปดโดยสวนใหญรอยละ 67 ระบวาสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทง สงผลใหเปดตาบอด เปนตน (ตารางท 5.8)

61

ตารางท 5.8 ผลกระทบของการใชสารเคมในนาขาวของชาวนา รายการ จ านวน(ราย) รอยละ

ไมม 55 45.1 ม - เปดตาบอด - เปดตาย - เปดปวย - โรคขาออน - เปดไมแขงแรง/เปดไมกนอาหาร - เปดไมไข - เปดขาดสารอาหาร

67 36 11 9 1 3 5 2

29.5 9.0 7.4 0.8 2.5 4.1 1.6

ตารางท 5.9 การอพยพเขามาของนกปากหาง มผลกระทบตอการเลยงเปด รายการ จ านวน(ราย) รอยละ ไมม 14 11.5 ม 108 88.5 ในสวนของความอดมสมบรณของอาหารในพนทนา ในเบองตนเปนททราบกนโดยทวไปแลววา พนทนามอยอยางจ ากดและขาดความอดมสมบรณ หากพจารณาพบวาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญระบวาหอยเชอรร และกง ป ปลามในปรมาณทลดลง ในขณะทวชพชในนาขาวยงอยในระดบคงท (ตารางท 5.10) ตารางท 5.10 ความอดมสมบรณของอาหารในพนทนา

รายการ

เพมขน ลดลง คงท จ านวน(ราย)

รอยละ จ านวน (ราย)

รอยละ จ านวน (ราย)

รอยละ

-หอยเชอรร 2 1.6 111 88.8 11 8.8 -กง ป ปลา 4 3.2 100 80.0 20 16.0 -วชพชในนาขาว 7 5.6 50 40 67 53.6

62

5.2 การปรบตวของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงตอปจจยเสยงทเกดขน การปรบตวของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงตอความเสยงในดานตางๆ มรายละเอยดดงน (ตารางท 5.11) ความเสยงทางดานการผลต จากการส ารวจพบวา (1) เกษตรกรบางสวนมการหาความรในการเลยงเปดไลทงเพมเตมเพอท าใหการเลยงเปดไลทงมตนทนทลดลงและมผลผลตทเพมขน (2) การปรบตวเพอรองรบการขาดความอดมสมบรณของอาหารในพนทนา พบวา มแนวทางหลากหลาย เชน การสบน าเขาพนทนา การยายพนทเลยง การปรบมาเลยงเปดไลทงแบบขงคอก การเปลยนไปประกอบอาชพอน หรอการเพมอาหารเสรมใหกบเปดทเลยง (3) การแพรระบาดของโรค เกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวน-ใหญ มการเฝาระวงเรองโรคระบาดและใหความรวมมอกบหนวยงานภาครฐเปนอยางด หากพนทใดมโรคระบาด แนวทางการปรบตวคอการยายพนท การท าลายเปดทงฝงในฝงทพบวาเปดเปนโรค การฉดวคซน เปนตน (4) การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ แนวทางการปรบตว ไดแก การสบน าเขาพนทนาหากพนทนาประสบกบภาวะแหงแลง การลดจ านวนเปดทเลยงในแตละรอบลง เนองจากอาหารไมอดมสมบรณซงเปนผลสบเนองจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ รวมทงการปรบมาเลยงแบบขงคอก (5) ความไมแนนอนของปรมาณผลผลตและราคาผลผลต พบวาแนวทางในการรบมอความเสยงดงกลาว คอ การลดจ านวนเปดทเลยงในแตละรอบลง หรอการเปลยนไปประกอบอาชพอนในชวงทราคาผลผลตตกต า (6) พนทในการเลยงเปดไลทง หากพนทไมมความอดมสมบรณเกษตรกรจะท าการยายพนท หรอหาแหลงน า หรอลดจ านวนเปน หรอหนมาเลยงแบบขงคอก

ความเสยงดานสถาบน เนองจากนโยบายภาครฐไมสงเสรมการเลยงเปดไลทง แนวทางการปรบตวของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงทพบคอการขนทะเบยนผเลยงเปดไลทงเพอใหไดรบการดแลจากหนวยงานภาครฐ หรอการหยดเลยงไปประกอบอาชพอน หรอการหนไปเลยงแบบขงคอก ความเสยงดานการเงน ซงประกอบไปดวย การขาดแคลนเงนทน ภาระหนสน ขาดสนเชอ และผลตอบแทนไมคมคา แนวทางการปรบตวทพบ การไปกยมเงนเพมมาลงทนในการเลยงเปดไลท ง การขอประนอมหน การหนไปประกอบอาชพอนดวยเพอหารายไดมาจนเจอ และการเพมจ านวนเปดทเลยงในแตละรอบเพอใหมรายไดเพมขน

ความเสยงดานทรพยากรมนษย ซงประกอบไปดวย การขาดแคลนแรงงาน สขภาพของเกษตรกร การขาดการรวมกลม ความไมเขมแขงของเกษตรกรผเลยง อ านาจตอรองระหวางผเลยงกบพอคาคนกลาง แนวทางการปรบตวทพบเปนการหนมาพงพงแรงงานในครวเรอน การดแลรกษาสขภาพ สวนในเรองการรวมกลมและความไมเขมแขงของเกษตรกรผเลยง พบวาไมมการปรบตวโดยเกษตรกรระบวาไมมแนวคดทจะรวมกลม

โดยสรปจะเหนไดวาแนวทางการปรบตวของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงตอปจจยเสยงตางๆ ยงมขอจ ากดและเปนการปรบตวเพอรองรบปญหาทจะเกดขนในระยะสน ยงขาดการปรบตวทจะสามารถรบมอกบปจจยเสยงตางๆ ในระยะยาว

63

ตารางท 5.11 การปรบตวของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงตอปจจยเสยงทเกดขน

รายการ แนวทางการปรบตว ดานการผลต 1.ขาดความรในการเลยง

-การหาความรเพมเตม -ไมท าอะไร

2.ขาดความอดมสมบรณของอาหาร -สบน าเขาพนทนา -ยายพนทการเลยง -หาแหลงน า -ขงคอก -ไมท าอะไร -อาหารเสรม -เปลยนอาชพ

3.การแพรระบาดของโรค -หาแหลงน า -ใหยา -อาหารเสรม -ยายพนท

4.การเปลยนแปลงของภมอากาศ -สบน าใหเปด -ยายพนท -หาแหลงน า -ลดจ านวนเปด -ขงคอก -ไมท าอะไร -อาหารเสรม -เปลยนอาชพ

5.ความไมแนนอนของปรมาณผลผลต -ไมท าอะไร -ยายพนท

6.ความไมแนนอนของราคาผลผลต -ลดจ านวนเปด -อาหารเสรม -เปลยนอาชพ

7.พนทในการเลยงเปดไลทง -ยายพนท -หาแหลงน า -ลดจ านวนเปด -ขงคอก -ไมท าอะไร -อาหารเสรม -เปลยนอาชพ -สบน าใหเปด

64

รายการ แนวทางการปรบตว ดานสถาบน 1.นโยบายของภาครฐ(ไมสงเสรม)

-ดแลเปดเอง -ขนทะเบยนผเลยงเปดไลทง -ไมมการปรบตว -หยดเลยง -เลยงคอก

2.กฎระเบยบในการเคลอนยายสตว(การขออนญาต) -ขนทะเบยนผเลยงเปดไลทง -ไมมการปรบตว

ดานการเงน 1.ขาดแคลนเงนทน

-กยม ธกส. -ทยอยเพมจ านวนเปด -ท าอาชพอนมาจนเจอ -หยดเลยง

2.ภาระหนสน -ท าการประนอมหน -ทยอยเพมจ านวนเปด -กยม ธกส. -ท าอาชพอนมาจนเจอ

3.ขาดสนเชอ -ใหญาตกให -กยม ธกส.

4.ผลตอบแทนไมคมคา -หยดเลยง ดานทรพยากรมนษย 1.ขาดแคลนแรงงาน

-ไมมการปรบตวใดๆ -ใชแรงงานในครวเรอนแทน -จางแรงงาน -เปลยนอาชพ

2.สขภาพของเกษตรกร -ปองกน ดแลรกษาสขภาพตนเอง 3.ขาดการรวมกลม -ไมมการปรบตวใดๆ

4. ความไมเขมแขงของกลมเกษตรกรผเลยง -ไมมการปรบตวใดๆ 5. อ านาจตอรองระหวางผเลยงกบพอคาคนกลาง -หาพอคาคนกลางคนอนแทน 5.3 แนวทางการจดการความเสยงของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง สภาวะการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมในปจจบนท าใหเกดความเสยงตอระบบการเลยงเปดไลทง ดงนนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงและผมสวนเกยวของควรใหความส าคญและหาทางปองกนผลกระทบทจะเกดขนจากความเสยงในดานตางๆ ซงจะสงผลกระทบตอวถการเลยงเปดไลทงในภาคใตทงในระยะสนและระยะยาว การด าเนนการหาแนวทางปรบตวใหสอดคลองกบปจจยเสยงทจะเกดขน ในภาพรวมจะเหนไดวาความเสยงทเกดขนทางเกษตรกรรมของการเลยงเปดไลทงในเขตภาคใตตอนบนจะเปนความเสยงทางดานการผลต ปจจยเสยงทมผลตอการเลยงเปดไลทงในดานการผลตประกอบดวย การเปลยนแปลง

65

สภาพภมอากาศ พนทในการเลยงเปดไลทงมจ ากด และขาดความสมบรณของอาหารในพนทการเลยงเปดไลทง

มมมองของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงตองการความชวยเหลอจากภาครฐในการจดการความเสยง เกษตรผเลยงเปดไลทงมความเสยงทางดานการผลตสงกวาดานอน ดงนนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง โดยสวนใหญตองการใหรฐบาลชวยสนบสนนดานการเลยง เชน ลดตนทนการผลต แจกพนธสตว คดเปนรอยละ 38 รองลงมาไดแกการฉดวคซนใหเปดฟร รอยละ 17.70 เพราะคาใชจายในการฉดวคซนคอนขางสง ชวยเหลอเวลาเกดภยพบตเปดสญหายไปกบน าทวม รอยละ 10.10 เงนกดอกเบยต าส าหรบเกษตรกร รอยละ 10.10 เปนตน (ตารางท 5.12) ตารางท 5.12 ความตองการของเกษตรกรทตองการความชวยเหลอจากภาครฐ

ความตองการชวยเหลอทตองการจากภาครฐ จ านวน(ราย) รอยละ การสนบสนนดานการเลยง (ลดตนทนการผลต, แจกพนธสตว) 30 38.00 การใหเงนอดหนน 4 5.10 เงนกอตราดอกเบยต าส าหรบเกษตรกร 8 10.10 กนน าเคมไมใหทะลกเขามาในคลอง 1 1.30 อ านวยความสะดวกในการขนยายเปด 2 2.50 แนะแนวการเลยงสตว (ทมการใชเทคโนโลย) 4 5.10 ฉดวคซนใหเปดฟร 14 17.70 ก าหนดราคาใหดขน 6 7.60 ชวยเหลอเวลาเกดภยพบตเปดสญหายไปกบน าทวม 8 10.10 จดตงกลมเกษตรกรผเลยงเปดไลทง 2 2.50

จากการประชมระดมสมอง และการสมภาษณเชงลก แนวทางในการปรบตวและการจดการความเสยงของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงพบวามความสอดคลองกบขอมลทไดจากการส ารวจความตองการความชวยเหลอจากภาครฐ (ในตารางท 5.12 ) โดย

1) การสนบสนนดานการเลยง เกษตรกรผเลยงเปดไลทงมความตองการใหภาครฐเขามาสนบสนนดานการเลยงเปดไลทงใหมากขน จากการส ารวจพบวาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงและหนวยงานภาครฐทเกยวของไมคอยมความรวมมอกน หนวยงานทเกยวของควรเขามาสนบสนนดานการเลยงใหกบกลมเกษตรกรผเลยงเปดไลทงใหมากขน โดยการสงเสรมหรอสนบสนนควรเปนไปในลกษณะทท าใหวถการเลยงเปดไลทงผสมผสานและเกอกลกบวถการท านาไดอยางสมดล เชน การจดอบรมใหความรกบเกษตรกรในดานพนธเปดไลทง การแจกพนธเปดไลทง การใหความชวยเหลอดานการฉดวคซนโดยไมคดคาใชจายหรอใหหาวธลดตนทน รวมทงการใหความรเกยวกบระบบสขาภบาลของการเลยงเปดไลทงใหกบเกษตรกร และการสงเสรมใหเกษตรกรมการจดบนทกการเลยงเปดไลทง รวมทงการท าบญชรายรบ รายจายเพอใหทราบตนทนการเลยงทแทจรง ผลผลตทแทจรง และรายไดทแทจรง เพอสามารถน าไปวางแผนการใชจายของครวเรอนเกษตรผเลยงเปดไลทง 2) การอนรกษ พฒนา ปรบปรงทรพยากรน า แหลงน าในพนท เกษตรกรผเลยงเปดไลทงมการเลยงทกระจายไปตามพนทตางๆ การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศสงผลกระทบตอความอดมสมบรณของ

66

แหลงน าในพนทและปรมาณน าในพนท โดยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและปญหาภยแลงจะสงผลตอฐานทรพยากรน าในพนทซงจะสงผลกระทบตอประสทธภาพการในการท าเกษตรกรรมโดยทวไปและการเลยงเปดไลทงซงตองพงพาอาศยแหลงน าธรรมชาตเปนส าคญ แนวทางทมการด าเนนการในปจจบนของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงคอการสบน าเขาพนทนา รวมทงการพฒนาแหลงกกเกบน าในพนทเพอใชในการเกษตร การเพมประสทธภาพในการบรหารจดการน าโดยการมสวนรวมของชมชน ในปจจบนพบวาแหลงน าธรรมชาตในพนทซงเปนแหลงอาหารทางธรรมชาตและใชเพอท าเกษตรกรมจ านวนและปรมาณทลดลง การพฒนาและอนรกษแหลงน าในพนทจงมความส าคญเพอใหเกษตรกรโดยทวไปและเกษตรกรผเลยงเปดไลทง เพอใหพนทนามน าเพยงพอและพนทในการเลยงมแหลงน าทใกลเคยงส าหรบใชในการเลยงเปดไลทง การจดการในระดบพนทหนวยงานในพนทมบทบาทส าคญในการสงเสรมและจดตงกลมอนรกษแหลงน า ซงการด าเนนการอนรกษ พฒนา ปรบปรงทรพยากรน า แหลงน าในพนท จะท าใหเกษตรกรทงชาวนาและผเลยงเปดไลทงไดประโยชนทงสองฝาย 3) การสงเสรมใหเกษตรกรผเลยงเปดไลทงประกอบอาชพเสรมเพอรองรบความเสยงจากการผลต จะเหนไดวาความเสยงทเกดขนทางเกษตรกรรมของการเลยงเปดไลทงในเขตภาคใตตอนบนจะเปนความเสยงทางดานการผลต ปจจยเสยงทมผลตอการเลยงเปดไลทงในดานการผลตประกอบดวย การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ พนทในการเลยงเปดไลทงมจ ากด และขาดความสมบรณของอาหารในพนทการเลยงเปด ความเสยงในการผลตทเกดขนจะท าใหรายไดทไดจากการเลยงเปดไลทงลดลงเนองจากผลผลตไขทลดลง เพอลดผลกระทบดงกลาวเกษตรกรผเลยงเปดไลทงควรไดรบการสงเสรมใหมอาชพเสรมเพอสรางรายไดในชวงทผลผลตไขลดลงหรอชวงทหยดพกการเลยง จากการส ารวจพบวาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในชาวบานโดยสวนใหญไมมอาชพเสรมในชวงทหยดพกการเลยงหรอผลผลตไขลดลง เกษตรกรยงขาดความร และทกษะในการประกอบอาชพเสรม ซงการด าเนนการดงกลาวจะตองด าเนนการผานกลยทธระดบจงหวดหนวยงานตางๆ ทางการเกษตรรวมกบปศสตวจงหวดเขาไปสงเสรมอาชพใหกบเกษตรกรผเลยงเปดไลทงซงอาจด าเนนการในระดบชมชนควบคกนไปโดยองคกรปกครองสวนทองถนในระดบชมชนด าเนนการสงเสรมอาชพใหกบเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในพนท 4) การจดท าส ามะโนผเลยงเปดไลทงทถกตอง และก าหนดพนททเหมาะสมในการเลยงเปดไลทง อาชพการเลยงเปดไลทงเปนอาชพทอยคกบสงคมชนบทไทยและวถเกษตรกรรมไทยมาเปนระยะเวลานาน อยางไรกตามผลจากการระบาดของไขหวดนกท าใหภาครฐมนโยบายสงเสรมใหเกษตรกรผเลยงเปดไลทงหนมาเลยงเปดในระบบปด และท าใหมจ านวนผเลยงเปดไลทงลดลง การด าเนนการและควบคมในปจจบนมการส ารวจและลงทะเบยนผเลยงเปดไลทงในแตละพนท รวมทงการควบคมการเคลอนยายสตวขามพนทโดยตองท าการขออนญาต ผลจากการด าเนนนโยบายดงกลาวและจากการส ารวจพบวาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงบางสวนยงคงหลกเลยงไมลงทะเบยนและท าการเคลอนยายสตวขามพนทโดยไมขออนญาต จากการส ารวจพบวาขอมลในเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในแตละพนทไมมความชดเจนเนองจากมการเปลยนแปลงของจ านวนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในแตละปคอนขางมาก นอกจากนยงมเกษตรกรผเลยงเปดไลทงทยงไมลงทะเบยนจ านวนหนง ท าใหขอมลเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมความคลาดเคลอน นอกจากนการจดท าพนททเหมาะสมในการเลยงเปดไลทงเปนแนวทางทจะชวยสงเสรมการเลยงเปดไลทงและควบคมการระบาดของโรคไดอกแนวทางหนงเพอใหอาชพการเลยงเปดไลทงยงคงอยคกบวถเกษตรกรรมของไทย มากกวาการสงเสรมใหเกษตรกรเลกเลยงเปดไลทงแลวหนไปเลยงในระบบปดแทน 5) การใหความรในเรองการตลาด และการแปรรปผลผลต เพอสรางมลคาเพมใหกบผลผลตจากการส ารวจพบวาเกษตรกรผเลยงเปดไขไลทงบางสวนยงขาดความรเรองการตลาด และการแปรรปผลผลต

67

เพอทจะสามารถวางแผนการเลยงเปดไลทงไดอยางถกตองสอดคลองกบสภาวะตลาด และมความรเกยวกบการแปรรปผลผลต เพอสรางมลคาเพมใหกบผลผลต ในสวนของการรวมกลมเกษตรกรผเลยงเปดไขไลทงเพอเพมอ านาจการตอรองกบพอคาคนกลาง พบวามความเปนไปไดนอยในการทเกษตรกรผเลยงเปดไลทงจะรวมตวกนเพอเพมอ านาจตอรองกบพอคาคนกลาง สาเหตสวนหนงมาจากการขาดองคความร ความเขาใจ และความสามารถในการบรหารกลมเกษตรกรผเลยงเปดไลทง 6) การสนบสนนใหเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมความรความเขาใจเกยวกบความเสยงทจะเกดขนตอการเลยงเปดไลทง เพอใหเกษตรกรผเลยงเปดไลทงสามารถเตรยมความพรอมและมแนวทางในการปรบตวเพอรองรบความเสยงทจะเกดขนในอนาคตซงอาจสงผลกระทบตอความยงยนในอาชพการเลยงเปดไลทง เชน การเปลยนแปลงโครงสรางอายของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง การพงพงรายไดจากภาคเกษตรคอนขางสง ความไมหลากหลายของแหลงรายได ความเสยงทเกดขนจากการผลต อ านาจตอรองในตลาด จากการศกษาพบวาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญยงขาดองคความรเกยวกบแนวทางการปรบตวเพอรองรบความเสยงในแตละดาน โดยเฉพาะมาตรการจดการความเสยงดานการผลตการสรางองคความรจงเปนสงจ าเปนเพอใหเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมทางเลอกและแนวทางในการปรบตวทเหมาะสมกบความเสยงทจะเกดขนในอนาคต รวมทงการสรางความสามารถทางเทคนคใหกบเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในการก าหนดแนวทางทเหมาะสมในการปรบวถการเลยงเปด นอกจากนการสรางกลไกในการสนบสนนเงนทนและทรพยากรทจ าเปนในการสงเสรมใหมการปรบตวและจดการความเสยงทเพยงพอ ซงจะท าใหการจดการความเสยงมประสทธภาพมากขน

68

บทท 6 สรป อภปรายผลและขอเสนอแนะ

ในบทนจะกลาวถงสรปผลการวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ ซงมรายละเอยดดงตอไปน 6.1 สรปการวจย และอภปรายผล สภาพทวไปทางเศรษฐกจและสงคมของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง 1) การเปลยนแปลงในระดบครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง โครงสรางในระดบครวเรอนของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในภาคใต ยงคงสะทอนวถการท าการเกษตรไทยในอดตโดยผชายเปนผน าในการท าเกษตรกรรมสอดคลองกบงานศกษาการจดการเลยงเปดไขไลทงในจงหวดปทมธานของชดชนก สนธสวรรณ(2556) จากการศกษาพบวาผน าในการเลยงเปดไลทงซงโดยสวนใหญเปนเพศชายซงยงคงมบทบาทคอนขางมากในการเลยงเปดไลทง ในสวนของผหญงพบวามเพยงสวนนอยทท าหนาทหลกในการเลยงเปดไลทง บทบาทของผหญงสวนใหญเปนผสนบสนนหรอผชวยและดแล ตวอยางเชน การจดการไขเปดไลทงเพอจ าหนาย นอกจากนโครงสรางอายของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญเมอเทยบกบอาชพเกษตรกรรมอนๆ พบวาโครงสรางอายโดยสวนใหญยงอยในวยกลางคนทก าลงเขาสวยผสงอาย ซงยงไมสงผลในระยะยาวตอผลตภาพในการเลยงเปดไลทงมากนกเมอเทยบกบอาชพเกษตรกรรมอนๆ การเปลยนแปลงทเกดขนโดยเฉพาะในดานผลตภาพในการเลยงเปดไลทงจะสงผลตอความยงยนในระยะยาวของอาชพเกษตรกรจงยงคงมความเสยงนอยกวาเมอเปรยบเทยบกบอาชพเกษตรกรอนๆ 2) เกษตรกรผเลยงเปดไลทงมการพงพงภาคเกษตรอยในอตราทสง ลกษณะโครงสรางครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงเปนครวเรอนขนาดเลก ประสบการณในการเลยงเปดไลทงโดยเฉลยประมาณ 10 ปในภาพรวมแรงงานของสมาชกในครวเรอนเกษตรกรผ เลยงเปดไลทงโดยสวนใหญท างานในภาคเกษตรโดยเฉพาะการเลยงเปดไลทงเปนหลกสอดคลองกบงานศกษาสรยพงศ วฒนาศกด (2549) โดยสมาชกสวนใหญในครอบครวเปนแรงงานในภาคเกษตรเปนหลก จากการส ารวจแรงงานของสมาชกในครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทงพบวาโดยสวนใหญท างานในภาคเกษตรกรรม คดเปนจ านวนสมาชกเฉลยตอครวเรอนประมาณ 3 คน ท างานนอกภาคเกษตรเฉลยตอครวเรอนประมาณจ านวน 2 คน และไมท างานเฉลยตอครวเรอนประมาณ 1 คน แตสมาชกสวนใหญในครอบครวเปนแรงงานในภาคเกษตรสะทอนใหเหนวาอตราการพงพงภาคเกษตรคอนขางสง แหลงรายไดของครวเรอนไมหลากหลาย 3) อาชพเกษตรกรผเลยงเปดไลทงและอาชพท านายงคงมความสมพนธกนคอนขางมากในลกษณะการพงพาซงกนและกนและเกอกลกน การเปดไลทงจงมสวนส าคญในการก าจดศตรขาวและใหปยจากมล เปนการพงพากนระหวางชาวนาและเจาของเปด หากอาชพใดอาชพหนงลดหรอเลกไปกจะสงผลกระทบตออกอาชพ เนองจากตางเปนสวนหนงของหวงโซการผลตสอดคลองกบความสมพนธระหวางผลผลตและผลผลตซงมลกษณะเกอหนนกน (ประยงค เนตายารกษ, 2550) 4) การเลยงเปดไลทงพงพงแรงงานในครวเรอนเปนหลก จากการศกษาพบวาการเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญใชแรงงานในครวเรอนเปนหลกไมนยมการจางแรงงานนอกครวเรอนสอดคลองกบงานศกษาของชดชนก สนธสวรรณ (2556)และสรยพงศ วฒนาศกด และคณะ (2549) เนองจากโดยสวนใหญการเลยงเปดไลทงในภาพมจ านวนเปดไมมากเฉลยประมาณ 1,000 ตว การจางแรงงานนอกครวเรอนจะเกดขนในกรณทมการเลยงเปดจ านวนมาก นอกจากนการใชแรงงานในครวเรอนเปนหลกสขภาพของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงเปน

69

ประเดนส าคญ โดยพบวาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญไมมการเจบปวยของสมาชกในครวเรอน ซ งสอดคลองกบขอมลอายเฉลยของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงทสวนใหญยงอยในวยกลางคน มเพยงบางสวนทเขาสวยผสงอายท าใหมการเจบปวยไมมากในอตราทคอนขางต า ทงนแรงงานและประสทธภาพแรงงานในการเลยงเปดไลทงอาจจะยงไมไดรบผลกระทบทชดเจนจากโครงสรางอายเกษตรกรผเลยงเปดไลทง เนองจากความสามารถในการประกอบอาชพ หรอท างานอนๆ เพอหารายไดยงอยในเกณฑด รายได แหลงทมาของรายได ปจจยทมผลกระทบตอรายได หนสน การออมของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง 5) แหลงทมาของรายไดของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงไมหลากหลาย จากการส ารวจเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกลมตวอยางพบวาแหลงทมาของรายไดกอนหกคาใชจายหลกมาจากภาคเกษตร โดยเกษตรกรผเลยงเปดไลทง มแหลงทมาของรายไดสวนใหญมาจากการเลยงเปดไลทง สวนรายไดอนๆ มาจากการปลกพชชนดอนและการเลยงสตว อาชพการเลยงเปดไลทงจะมความเสยงหากมปจจยทสงผลกระทบตอรายไดทไดจากการเลยงเปดไลทง ปจจยส าคญในปจจบนทสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทงสวนหนงมาจากคาครองชพทสงขนและรายไดทไดจากการเลยงเปดไลทงทลดลงเนองจากปจจยทางธรรมชาตทท าใหผลผลตทไดจากการเลยงเปดไลทงลดลง นอกจากนภาพรวมดานการเงนของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงพบวาการออมยงคงอยในระดบทไมสงมาก อยางไรกตามการกยมสวนใหญเปนการกยมมาลงทนเพอการเกษตรซงโดยสวนใหญน ามาลงทนในการเลยงเปดไลทงจงยงคงเปนการน าเงนมาลงทนใหเกดผลตผลทางการเกษตร 6) คาใชจายดานสงคมของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงคอนขางสง คาใชจายดานสงคมของเกษตรกรผเลยงเปดไลทง เชน งานแตงงาน งานศพ งานบวช เฉลยประมาณ 2,310 บาทตอครวเรอนตอเดอน สวนหนงเนองจากการเลยงเปดไลทงจ าเปนตองอาศยเครอขายทางสงคมในการเลยงเปดไลทง ท าใหเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมความจ าเปนทจะตองใหความส าคญกบงานประเพณตางๆ ในพนท นอกเหนอจากการใหผลผลตไขตอบแทนกบเจาของทนาและคนในพนทเวลามงานบญหรองานประเพณตางๆ 7) การกยมเปนการกยมเพอลงทนในการเลยงเปดไลทง เกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญมการกยม โดยแหลงกยมหลกคอ ธกส. ทงนวตถประสงคการกยมหลกๆ เปนการน ามาลงทนในการเลยงเปดไลท ง ซงเปนการกยมทกอใหเกดผลตผลทางการเกษตร ในสวนของการออม เกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญมการออม การออมโดยสวนใหญมวตถประสงคในการซอรถซงน ามาใชในชวตประจ าวนและการขนถายเปดไลทง สภาพการเลยง ระบบการผลต ตนทนและผลตอบแทน โครงสรางตลาด ลกษณะการซอขาย หวงโซอปทาน 8) ขอตกลงในการใชพนทนาในการเลยงเปดไลทงมลกษณะไมเปนทางการและเออประโยชนซงกนและกนระหวางผเลยงเปดไลทงและเจาของทนา จากการศกษาพบวาการเลยงเปดไลทงสวนใหญเปนการเลยงบนทนาคนอนเปนหลก ลกษณะความสมพนธระหวางเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกบเจาของทนาเปนไปอยางไมเปนทางการมการแลกเปลยนผลผลตไขเปดของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในลกษณะเปนการใหโดยความสมครใจของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงเพอตอบแทนเจาของทนาในการใหผเลยง เปดน าฝงเปดไลทงมาเลยงในทนา การเขาใชพนทนาม 2 ลกษณะ (1) การตดตอโดยเกษตรกรผเลยงเปดไลทงด าเนนการผานทางเครอญาตและครอบครวทมอาชพเลยงเปดไลทงดวยกน (2) เจาของพนทนาตดตอใหเกษตรกรผเลยงเปดไลทงน าเปดไปลงในทนาของตนเอง การใชพนทนาโดยสวนใหญไมมความขดแยงระหวางเกษตรกรผเลยงเปดไลทง

70

ดวยกน ทงนในกรณทมปญหาความขดแยงโดยสวนใหญเปนความขดแยงในการแยงพนทในการเลยงเปนหลก รองลงมาคอความขดแยงทเกดจากการทเปดไลทงทเลยงในพนทใกลเคยงกนปะปนกน 9) โครงสรางลกษณะการเลยงเปดไลทงม 4 ลกษณะโดยทพบโดยสวนใหญเปนการซอเปดปลดระวางมาเลยง แตกตางไปจากการเลยงในภาคกลางและภาคตะวนออก ทไมนยมการเลยงเปดปลดระวางลกษณะการเลยงเปดไลทงในพนทภาคใตตอนบนในจงหวดนครศรธรรมราช สงขลา และพทลงพบวาสวนใหญ เปนการซอเปดปลดระวางมาเลยงโดยจะใชระยะเวลาในการเลยงสนกวาลกษณะการเลยงเปดแบบอน 10) การเลยงเปดไลทงมตนทนคงทคอนขางต า ผลตอบแทนคอนขางด จากการศกษาพบวาตนทนหลกๆ ในการเลยงเปดไลทงประกอบดวยตนทนผนแปรและตนทนคงท ในสวนของตนทนผนแปรพบวาตนทนหลกเปนคาอาหารเปด รองลงมาไดแกอาหารเสรมซงจะตองท าการซอใหเปดกนในชวงทเปนลกเปด คาลกเปด เปดสาว หรอเปดปลดระวาง เกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญระบวาสาเหตทมาเลยงเปดไลทงเนองจากเปนอาชพทสรางรายไดทดใหกบเกษตรกรผเลยงเปดไลทงสอดคลองกบงานศกษาสรยพงศ วฒนาศกด และคณะ(2549) โดยรายไดทไดจากการเลยงเปดไลทงสามารถยงชพไดและมเหลอเกบ 11) ผลผลตไขเปดไลทงเปนการผลตเพอขายเกอบทงหมด มเพยงสวนนอยทเกบไวบรโภค การจ าหนายผลผลตเปดไลทงจ าหนายวนตอวน โดยสวนใหญเปนการขายทงหมดไมไดเกบไวบรโภค รวมทงมการน าไปแปรรปนอยมาก โดยความสมพนธระหวางเกษตรกรผเลยงเปดไลทงกบพอคาคนกลางไมพบการเลยงเปดไลทงในลกษณะแบบลกเลาเหมอนภาคอนๆ สภาพแวดลอมเปนปจจยส าคญในการก าหนดผลผลตไข ในสวนเครอขายการเลยงเปดไลทงในมมมองเกษตรกรระบวาชาวนามความส าคญมากทสด รองลงมาไดแก เกษตรกรผเลยงเปดไลทง รองลงมาไดแก พอคาคนกลาง 12) การจ าหนายไขเปด เกษตรกรผเลยงเปดไลทง สวนใหญจะสงไขสดใหกบผคาไข ทงผคาทอยในพนท และผคาไขทมารบซอนอกพนท ไมมเจาประจ าเพยงรายเดยวสวนใหญจะหมนเวยนกนมาซอไขเปด มการลางท าความสะอาดไขเปด เหมาจายทงไขเปดสดขนาดกลางหรอใหญ รองลงมา คอ สงรานคาในหมบาน / สหกรณ อนดบทสาม คอ สงไขเปดใหกบรานเบเกอรในทองถน 13) หวงโซอปทานผเลยงเปดไลทง พบวาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมความส าคญทสดในกระบวนการตนน า พอคาคนกลางและผคาเปดจงเปนบคคลทมความส าคญอยางยงในกระบวนกลางกลางน า กระบวนการปลายน าคอ ผบรโภคจะซอไขเปดสดในตลาดทองถน ปจจยเสยง แนวทางการปรบตวและการจดการความเสยง สภาวะการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมในปจจบนท าใหเกดความเสยงตอระบบการเลยงเปดไลทง ปจจยเสยงทจะสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทงสามารถสรปไดดงน (1) การลดลงของพนทนาและแหลงน า การลดลงของพนทนาและแหลงน าเปนปจจยส าคญทสงผลใหมการเลยงเปดไลทงในการเลยงเปดไลทง โดยในปจจบนเกษตรกรผ เลยงเปดไลทงโดยสวนใหญไมตองการขยายการเลยงเปดไลทงเนองจากพนทนาในปจจบนมจ ากดและมขาดแคลนแรงงานเปนหลก (2) ทนาขาดความอดมสมบรณของอาหารทจะใชเลยงเปดไลทง ความอดมสมบรณของอาหารในพนททจะใชเลยงเปดไลทงเปนปจจยส าคญทเกษตรกรผเลยงเปดไลทงใชเลอกพนทในการเลยง นอกจากนความอดมสมบรณของอาหารในพนทเลยงเปดไลทงยงเปนปจจยส าคญทมผลตอผลผลตของเปดไลทง เกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญระบวาหอยเชอรร และกง ป ปลามในปรมาณทลดลง โดยเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในปจจบนสวนหนงมความตองการจะเลกเลยงเปดไลทงเนองจากพนททใชในการเลยงเปดขาดความอดมสมบรณ

71

(3) ความเสยงทเกดจากโรคระบาด โดยในชวง 5 ปทผานมาเกษตรกรผเลยงเปดไลทงโดยสวนใหญระบวาไมเคยประสบกบปญหาโรคระบาด สวนหนงเปนผลมาจากการด าเนนนโยบายของภาครฐในการปองกนการระบาดของไขหวดนกโดยโรคทพบโดยทวไปในเปดไลทงปจจบนไดแกโรค กาฬโรค รองลงมาไดแก อหวาต อยางไรกตามถงแมสถานการณปจจบนความเสยงทเกดจากโรคระบาดโดยเฉพาะโรคไขหวดนกจะมไมมากแตผเลยงเปดไลทงยงตองเฝาระวง (4) การใชสารเคมในนาขาว เนองจากเกษตรกรผเลยงเปดไลทงตองพงพงเกษตรกรผปลกขาว อยางไรกตามหากมการใชสารเคมในนาขาวอาจสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทง โดยเกษตรกรผเลยงเปดไลทงระบวาในบางพนทเจาของพนทนามการใชสารเคมในนาขาวซงเกษตรกรผเลยงเปดไลทงไมทราบกอนเอาเปดไลทงไปลง ผลกระทบทเกดขนจากการใชสารเคมในนาขาวคอจะท าใหเปดตาบอด เปดตายและเปดปวย (5) การอพยพเขามาของนกปากหางในพนท นกปากหางทอพยพเขามาในพนทจะเขามาเกบกนหอยเชอรรซงเปนอาหารส าคญของเปดไลทงสงผลใหหอยเชอรรซงเปนศตรของตนขาวหมดไปในขณะเดยวกนท าใหแหลงอาหารทส าคญของเปดไลทงลดนองลงไปดวย โดยในปจจบนพบการเขามาของนกปากหางในพนทและสงผลกระทบตอความอดมสมบรณของแหลงอาหารในพนทนาทจะใชเลยงเปดไลทง (6) การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศสงผลกระทบตอการเลยงเปดไลทง สภาพความแปรปรวนทางภมอากาศของแตละพนทยอมมผลกระทบตอผลผลตทางการเกษตรในแตละพนท ซงความผนผวนของผลผลตจะสงผลกระทบตอรายไดของครวเรอนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง จากการส ารวจพบวาในปทท าการส ารวจภยแลงมสงผลตอผลผลตของเปดไขไลทง ในระยะยาวปญหาทเกดจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศจะทวความรนแรงมากขน การปรบตวตอความเสยงทเกดจากการเปลยนแปลงสภาพอากาศของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงพบวายงมขอจ ากดโดยสวนใหญเกษตรกรผเลยงเปดไลทงยงปลอยตามธรรมชาต หรอปลอยตามสภาพไมมการปรบตวใดๆ แนวทางในการปรบตวทพบ การสบน าเขาพนทนา การปรบเปลยนมาเลยงแบบขงคอก การลดจ านวนเปดในการเลยงในแตละรอบ (7) ความเสยงทางดานการผลตเปนความเสยงหลกในการเลยงเปดไลทง สภาวะการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมท าใหเกดความเสยงตอระบบการเลยงเปดไลทง ในภาพรวมจะเหนไดวาความเสยงทเกดขนทางเกษตรกรรมของการเลยงเปดไลทงในเขตภาคใตตอนบนจะเปนความเสยงทางดานการผลต ปจจยเสยงทมผลตอการเลยงเปดไลทงในดานการผลตประกอบดวย การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศมความเสยง พนทในการเลยงเปดไลทง และขาดความสมบรณของอาหาร (8) แนวทางการปรบตวไมหลากหลาย มขอจ ากด โดยแนวทางการปรบตวเพอรองรบปญหาโดยสวนใหญเปนการปรบตว เพอแกปญหาในระยะสน โดยจะเหนไดวาแนวทางการปรบตวของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงไมหลากหลาย ตวอยางแนวทางการปรบตวเชน การสบน าเขาพนทนา การปรบมาเลยงแบบขงคอก การลดจ านวนเปดใน 1 รอบ การยายพนท การขงคอก เปนตน (9) แนวทางการจดการความเสยง เกษตรกรผเลยงเปดไลทงตองการความชวยเหลอจากภาครฐในการสนบสนนการเลยง รวมทงการลดตนทน ซงประกอบไปดวย การฉดวคซน การสงเสรมใหเกษตรกรประกอบอาชพเสรมเพอกระจายความเสยง การอบรมใหความรทางดานการตลาด และการแปรรปผลผลต และการสรางความรความเขาใจเกยวกบความเสยงทจะเกดขน จากการสรปผลและอภปรายผล เกษตรกรผเลยงเปดไลทงมความเสยงทจะตองเผชญทงในระยะสนและระยะยาว และตองการการสนบสนนจากผมสวนเกยวของ ขอเสนอแนะส าหรบเกษตรกร เกษตรกรควรศกษาหาความรเกยวกบการเลยงเปดไลทง และศกษาการตลาด รวมทงแนวทางในการแปรรปผลตภณฑ

72

รวมทงการจดบนทกรายรบ รายจาย และผลผลต ในสวนของหนวยงานภาครฐควรใหการสนบสนนการเลยงเปดไลทงในลกษณะทเกอหนนกนระหวางชาวนา และผเลยงเปดไลทงอยางสมดล รวมทงการสงเสรมใหมการเลยงเปดไลทงโดยค านงถงความเสยงจากโรคระบาด การใหการสนบสนนดานวคซน และการลดตนทนอาหารสตว เปนตน

73

บรรณานกรม กรมปศสตว. 2555. ยทธศาสตรไกพนเมองและเปดไลทง สบคนจาก http://planning.dld.go.th/th/index.php?option=com_content&view=article&id=362&I

temid=141, 21 มนาคม 2558

กรมปศสตว. 2547. มลคาการน าเขา/สงออกสนคาปศสตว มกราคม-ธนวาคม 2546. สบคนจาก

http://www.dld.go.th/doc/im_ex1.html , 21 ธนวาคม 2558

กรรณกา อสสาสาร. (2555) การเมองวาดวยเปดไลทง : วาทกรรมไขหวดนกและการตอรองของเกษตรกร

(วทยานพนธปรญญา มหาบณฑต). มหาวทยาลยเชยงใหม, คณะศลปศาสตร. สบคนจาก

http://cmuir.cmu.ac.th/handle/6653943832/35755 http://search.library.tu.ac.th/ ,

22 มนาคม 2558

คณากร เตมปยพล, สวชา เกษมสวรรณ, วราพร พมพประไพ. 2554. รปแบบการเลยงและการผลตเปดไข

ในจงหวดสพรรณบร อยธยา และนครปฐม สบคนจากhttp://kucon.lib.ku.ac.th/Fulltext/KC5003001.pdf, 22 มนาคม 2558

คณาพร เตมปยะพล. (2555). การวเคราะหเครอขายทางสงคมของการเลยงเปดไขในเขตพนทภาคกลางของ ประเทศไทย วทยานพนธ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ทวศกด สงเสรม. (2551). รายงานวจยฉบบสมบรณ การศกษาโครงการระบบตลาดขอตกลงสนคาปศสตว (เปดเนอ) ในประเทศไทย, ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย

ทวศกด สงเสรม 2557 เปดไลทง: เสนทางสกดไขหวดนกดวยเครอขายใยแมงมม สบคนจาก

http://www.trf.or.th/index.php?option=com_content&view=article&id=5031:2014-09-01-10-49-33&catid=317: 2013 12-14-18-51-41&Itemid=262, 22 มนาคม 2558

ธงชย กตตพงศไพศาล (2533) สภาพการเลยงเปดไขและความตองการทางวชาการของเกษตรกรอ าเภอบาง เลน จงหวดนครปฐม วทยานพนธ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

74

ธญญธร จรณยานนท วภาวรรณ ปาณะพล. วโรจน วนาสทธชยวฒน รกไทย งามภกด นพพร ปานจนดา เวยง ทอง อนทอง และนสาชล ศรออน. (2549) การเลยงการจดการและตนทนการผลตจากอาชพการเลยง เปดไลทงในโซนภาคกลางและภาคตะวนออก: กรงเทพฯ: โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหง ประเทศไทย

ธญญธร จรญยานนทและคณะ. (2548). การศกษารปแบบและตนทนการผลตของเปดไลทงในพนทเขต 7 จล สารปศสตวเขต 7 :1-3

นพนธ พวพงศกร, บญจต ฐตาภวฒนกล, สเมธ องกตตกล, ชยสทธ อนชตวรวงศ, ชลท ทพประเสรฐ, สวรรณา ตลยวศนพงศ, นภา ศรอนนต, เศก เมธาสรารกษ, กมพล ปนตะกว (2553) โครงการศกษาแนว ทางการจดการหวงโซอปทานและโลจสตกสของสนคาเกษตร สบคน http://tdri.or.th/wp- content/uploads/2012/09/a148.pdf

ประภากร ธาราฉาย. (2553). การผลตสตวปก, 10 เมษายน สบคนจาก http://www.animal.mju.ac.th/E- book/t_prapakorn/prapakorn.html

ประภากร ธาราฉาย. การเลยงเปด สบคนจาก http://www.as.mju.ac.th/E-Book/t_prapakorn/สศ

241/การเลยงเปด.pdf, 12 ธนวาคม 2558

ประยงค เนตยารกษ.(2550).เศรษฐศาสตรการเกษตร.ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.กรงเทพฯ.

ไพโรจน ชยสมตระกล. (2531). การเลยงเปดในภาคเหนอตอนบน วทยานพนธ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ไพโรจน เฮงแสงชย. (2549). การศกษาเปรยบเทยบตนทนและผลตอบแทนการเลยงเปดไขแบบฟารมปลอย ลานและแบบไลทงในจงหวดสพรรณบร วทยานพนธ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

รพรตน ทวมกรง. (2550). แนวทางการสงเสรมเกษตรกรผเลยงเปดไขในจงหวดชยนาท มหาวทยาลยราชภฎ นครสวรรค

วชรนทร ชมมณฑา (2527). การศกษาสภาพการเลยงเปดไขและความตองการบางประการของเกษตรกรใน อ าเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา วทยานพนธปรญญาโท มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

สรพงศ สรลกษณ, และณฐวฒ ปรนทราภบาล. (2555). การผลตและการตลาดเปดไขของเกษตรกรในจงหวด

สงขลา สบคนจาก http://pvlo-sgk.dld.go.th/th/images/stories/reseach57/dug57.pdf, 23

มนาคม 2558

75

.การจดเขตศกยภาพการผลตขาว จงหวดพทลง สบคนจาก

http://www.brrd.in.th/ricemap/data/Phatthalung/book.pdf, 15 ธนวาคม 2558

.การจดเขตศกยภาพการผลตขาว จงหวดนครศรธรรมราช. สบคนจาก

http://www.brrd.in.th/ricemap/data/Nakhon_Si_Thammarat/book.pdf, 20 ธนวาคม

2558

.การจดเขตศกยภาพการผลตขาว จงหวดสงขลา. สบคนจาก

http://www.brrd.in.th/ricemap/data/Songkhla/book.pdf, 20 ธนวาคม 2558

อรวรรณ ชนราศร. (2547). เทคโนโลยการผลตสตวปก มหาสารคาม: อภชาตการพมพ

Christopher Martin.2005.Logistics and Supply Chain Management, 3 rd ed. London : Pitman.

Gilbert M, Chaitaweesub P, Parakamawongsa T, Premshthira S, Tiensin T, Kalparavidh W, Wagner H and Slingenbergh J. 2006. Free-grazing ducks and highly pathogenic avian influenza, Thailand. Emerg Infect Dis 12(2):227-34

Handfield, R.B. and Nichols, E. L. Jr.1999.Introduction to supply Chain Management, Prentice Hall, Upper Saddle River,NJ.

Russell, R.S. and Taylor, B.W.2009. Operations management : Creating value along the

supply chain.Hoboken,NJ: Jonh Wiley & Sons.

Songserm T, Jam-on R, Sae-Heng N, Meemak N, Hulse-Post Dj, Sturm-Ramirez Kam and

Wester RG. 2006. Domestic Ducks and H5N1 influenze epidemic, Thailand. Emerge

Infect Dis 12(4):575-81

Tiensin, T., P. Chaitaweesub, T. Songserm, A. Chaisingh, W. Hoonsuwan, C. Buranathai, T.

Parakamawongsa, S. Premashthira, A. Amonsin, M. Gilbert, M. Nielen and A. Stegeman.

2005. Highly pathogenic avian influenza H5N1, Thailand, Emerg. Infect. Dis. 11: 1664–72.

Vogt, R., Pienaar , W.J., and de Witt, P.W.C.2002.Business logistics management. Oxford.

76

ภาคผนวก

สภาพทวไปและขอมลพนฐาน 1. ขอมลพนทนาแยกตามรายจงหวด 1.1 จงหวดพทลง จงหวดพทลง ประกอบดวย 10 อ ำเภอ และ 1 กงอ ำเภอ ไดแก อ ำเภอเมองเมองพทลง ควนขนน, เขำชยสน, ปำกพะยน กงหรำ, ตะโหนด, ปำบอน, ศรบรรพต, บำงแกว, ปำพะยอมและ กง อ.ศร-นครนทร มพนทกำรท ำนำ 586,161 ไร หรอ ประมำณรอยละ 41 ของพนทกำรเกษตรทงหมด 1,425,413 ไร รองลงมำ เปนกำรใชพนทเพอกำรปลกพชไร และ ไมผล

ตำรำงท 2 แสดงพนทปลกนำขำว ป 2557

อ าเภอ พนทนา (ไร) เมองพทลง ควนขนน เขำชยสน ปำกพพะยน กงหรำ ตะโหมด ปำบอน ศรบรรบต บำงแกว ปำพะยอม กงอ ำเภอศรนครนทร

164,587 150,786 78,041 70,850 32,789 12,330 52,341 5,277 42,777 35,143 18,539

รวม 663,460 ทมำ: รำยงำน กำรจดเขตศกยภำพกำรผลตขำว จงหวดพทลง

1.2 จงหวดนครศรธรรมราช

จงหวดนครศรธรรมรำช ประกอบดวย 21 อ ำเภอ 2 กงอ ำเภอ ประกอบดวย อ ำเภอเมอง, เชยรใหญ, ปำกพนง, ชะอวด, ทงสง, ทำศำลำ, รอนพบลย, สชล, ลำนสกำ, พปน, หวไทร, ทงใหญ, ฉวำง, บำงขน, ขนอม, นำบอน, พรหมคร, จฬำภรณ, ถ ำพรรณรำ, พระพรหม, เฉลมพระเกยรต, กงอ ำเภอนบพต ำ และ กงอ ำเภอชำงกลำง มพนทกำรท ำนำประมำณรอยละ 22.89 ของพนทท ำกำรเกษตร พนทนำสวนใหญเปนนำน ำฝน ปลกขำวปละครง

77

ตำรำงท 3 แสดงพนทปลกนำขำว ป 2557 อ าเภอ พนทนา (ไร)

เมอง เชยรใหญ ปำกพนง ชะอวด ทงสง ทำศำลำ รอนพบลย สชล ลำนสภำ พปน หวไทร ทงใหญ ฉวำง บำงชน ขนอม นำบอน พรหมคร จฬำภรณ ถ ำพรรณรำ พระพรหม เฉลมพระเกยรต กงอ ำเภอนบพต ำ กงอ ำเภอชำงกลำง

64,627 79,600 57,850 63,450 13,530 36,695 30,100 30,830 7,000 5,000

166,550 3,850 9,000 542 570

9,000 14,000 14,429 4,050 25,728 58,978 4,594 556

รวม 700,529 ทมำ: รำยงำนกำรจดเขตศกยภำพกำรผลตขำว จงหวดนครศรธรรมรำช 1.3 จงหวดสงขลา จงหวดสงขลำ ประกอบดวย 16 อ ำเภอ ไดแก อ ำเภอเมองสงขลำ อ ำเภอนำทว อ ำเภอหำดใหญ อ ำเภอจะนะ อ ำเภอระโนด อ ำเภอรตภม อ ำเภอสะบำยอย อ ำเภอสทงพระ อ ำเภอเทพำ อ ำเภอกระแสสนธ อ ำเภอนำหมอม อ ำเภอคำนเนยง อ ำเภอบำงกล ำ อ ำเภอสงหนคร อ ำเภอคลองหอยโขง และอ ำเภอสะเดำ มพนทปลกขำว ประมำณ 437,002 ไร ไดผลผลตเฉลยตอพนทเกบเกยวประมำณ 510 กโลกรม/ไร ปรมำณผลผลตรวม 210,122 ตน อ ำเภอทมพนทปลกขำวมำกทสด ไดแก อ ำเภอระโนด มพนทปลก 124 ,525 ไร รองลงมำ

78

ไดแก อ ำเภอจะนะ มพนทปลก 56,120 ไร และอ ำเภอทมพนทนอยทสด คอ อ ำเภอนำหมอม มพนทปลก 480 ไร ตำรำงท 4 แสดงพนทปลกนำขำว ป 2557

อ าเภอ พนทเกบเกยว (ไร) เมองสงขลำ นำทว หำดใหญ จะนะ ระโนด รตภม สะบำยอย สทงพระ เทพำ กระแสสนธ นำหมอม ควนเนยง บำงกล ำ สงหนคร คลองหอยโขง

7,820 5,105 7,500 56,120 133,208 46,950 2,900 37,145 16,000 27,800

480 25,600 4,500 44,644 1,500

รวม 417,292 ทมำ: รำยงำน กำรจดเขตศกยภำพกำรผลตขำว จงหวดสงขลำ

79

แบบสอบถาม

โครงการวจยเรอง“เศรษฐกจการเลยงเปดไลทงในภาคใตของประเทศไทย ภายใตกระแสการเปลยนแปลง”

ชอ-สกล............................................................................ ...... เบอรโทรศพท......................................................

บานเลขท...........หมท........ต าบล....................อ าเภอ.....................จงหวด.......................พนท..........................

ตอนท 1 ขอมลทวไป

1. เพศ ชำย หญง

2. อำย ................ป

3. สถำนภำพ โสด สมรส หยำ/หมำย/แยกกนอย

4. ระดบกำรศกษำ

ต ำกวำประถมศกษำ ประถมศกษำ มธยมศกษำ

อนปรญญำ ปรญญำตร ปรญญำโทหรอสงกวำ

5.เลยงเปดเปนอำชพ

อำชพหลก อำชพเสรม (ระบ) คอ.....................................

อำชพเสรม อำชพหลก (ระบ) คอ......................................

6. ลกษณะกำรเลยงเปดเปนแบบ

ปลอยทง ไลทง

7. จ ำนวนสมำชกในครวเรอน...................คน

ประกอบดวย อำย............ป อำย...............ป อำย..............ป

อำย............ป อำย..............ป อำย...............ป

ท ำงำนในภำคเกษตร.................คน เลยงเปดไลทง.............คน อน ๆ (ระบ)................คน

นอกภำคเกษตร.......................คน โปรดระบอำชพ......................................

80

8.สถำนะสขภำพของสมำชกในครวเรอน

ไมมสมำชกปวย

มสมำชกปวย จ ำนวน..............คน เปนโรค...........................

ตอนท 2 รายได แหลงทมาของรายได ปจจยทมผลกระทบตอรายได รายจาย หนสน การออม

1. รำยไดของครวเรอน (กอนหกคำใชจำย)..................................บำท/ป

2. แหลงทมำของรำยไดของครวเรอน

2.1) ในภำคเกษตร

กำรเลยงเปดไลทง....................................บำท/ป

กำรปลกพช .............................................บำท/ป

กำรเลยงสตว ...........................................บำท/ป

2.2) นอกภำคเกษตร

รบจำงทวไป...........................................บำท/ป

คำขำย/ธรกจสวนตว...............................บำท/ป

เงนเดอน/คำจำง......................................บำท/ป

บตรหลำนสงให.......................................บำท/ป

อน ๆ (ระบ) ............................................บำท/ป

3. ปจจยทมผลกระทบตอรำยได (ตอบไดมำกกวำ 1 ขอ)

คำครองชพทสงขน

รำยไดจำกกำรเลยงเปดไลทงลดลง

อนๆ โปรดระบ……………………………..

4. คำใชจำยเพอกำรอปโภค/บรโภค ในรอบ 12 เดอนทผำนมำ

ขำวสำร............................บำท/เดอน

คำอำหำรสด (เนอ,ปลำ,ไก,ผก)...........................บำท/สปดำห

คำอำหำรปรงส ำเรจ (แกงถง).......................บำท/สปดำห

81

คำเสอผำ/เครองแตงกำย........................บำท/เดอน

คำรกษำพยำบำล..................................บำท/เดอน

คำเลำเรยนกำรศกษำ ..............................บำท/เดอน

คำโดยสำร/คำน ำมน .................................บำท/เดอน

คำน ำ/คำไฟฟำ ..........................บำท/เดอน

คำหวย บหร เหลำ กำรพนน .....................บำท/เดอน

คำใชจำยของใชสวนบคคล (สบ ยำสฟน แปง)...............................บำท/เดอน

คำใชจำยดำนสงคม (คนแตงงำน งำนศพ งำนบวช ขนบำนใหม)......................บำท/เดอน

คำอน ๆ .....................................บำท/เดอน

5. หนสนของครวเรอน ในรอบ 12 เดอน

ไมมหนสน

มหนสน วตถประสงคในกำรกยม......................................................

แหลงสนเชอ ธกส. สหกรณ กองทนหมบำน

กลมเกษตรกร ญำต อน ๆ ระบ.................................

6. กำรออมของครวเรอนในรอบ 12 เดอนทผำนมำ

6.1 ไมมกำรออม

6.2 มกำรออม จ ำนวน..........................บำทตอป แหลงกำรออม.................................

วตถประสงคกำรออม..........................................................................................................

น ำเงนออมไปใชท ำอะไร......................................................................................................

ตอนท 3 สภาพทวไปของการเลยง ตนทน และผลตอบแทนทเกษตรกรไดรบ 1. ประสบกำรณในกำรเลยงเปดไลทง ..........................ป..............เดอน 2. เรมตนกำรเลยงเปดไลทง เรมตนดวยตวเอง รบชวงตอจำก.................................................... 3. มคนรบชวงตอกำรเลยงเปดไลทงหรอไม ม ไมม เพรำะ…………………………………….

82

4. พนทถอครอง 4.1 มพนทถอครอง……………ไร

สทธกำรถอครองพนท โฉนด อนๆ โปรดระบ…………………....................... 4.2 ไมมพนทถอครอง

เชำทดน ......……………ไร 5. กำรใชประโยชนพนทถอครอง 5.1 เพอกำรเกษตร

5.1.1 ปลกพช จ ำนวน................ไร 5.1.2 เลยงสตว จ ำนวน……........ไร

5.2 ไมใชเพอกำรเกษตร โปรดระบ………........................จ ำนวน……………..ไร 6. พนทในกำรเลยงเปด เลยงเปดไลทงบนทนำของตนเอง เลยงเปดไลทงบนทนำของคนอน จำยคำเชำทนำ......................(โปรดระบคำเชำ………………บำทตอไร) กำรแลกเปลยน เชน ใหไข กำรสบน ำเขำนำให (โปรดระบ..........................................) กำรตกลงลกษณะอนๆ (โปรดระบ................................) ไมมคำใชจำยใดๆ และไมตองท ำกำรแลกเปลยนหรอตกลงใดๆ 7. เหตจงใจในกำรเลยงเปดไลทง (ตอบไดมำกกวำ 1 ขอ) เลยงตำมเพอนบำน/ครอบครว รำยไดด กำรสนบสนนจำกภำครฐ อน ๆ โปรดระบ.......................... 8. รำยไดทไดจำกกำรเลยงเปดไลทงกบกำรยงชพ (ตอบไดมำกกวำ 1 ขอ) ไมเพยงพอทจะยงชพ พอทจะยงชพ ยงชพไดและมเหลอเกบ อน ๆ โปรดระบ.......................... 9. กำรเลอกพนทในกำรเลยงเปดไลทงพจำรณำปจจยใดเปนหลก (ตอบไดมำกกวำ 1 ขอ) ควำมอดมสมบรณของอำหำร อยใกลแหลงน ำ ลมน ำ รอบกำรท ำนำ ระยะทำง

ไมมหลกเกณฑเอำตำมหลกควำมสะดวก อน ๆ โปรดระบ........................................ 10. กำรตดตอหรอใชพนทนำในกำรเลยงเปดไลทงด ำเนนกำรผำนทำง (ตอบไดมำกกวำ 1 ขอ) เกษตรกรผเลยงเปดไลทงในพนทใกลเคยง เครอญำต/ครอบครวประกอบอำชพเลยงเปดไลทง ก ำนน ผใหญบำน ผน ำชมชนของแตละพนททจะเขำไปเลยงเปดไลทง

เจำของทนำในแตละพนทตดตอมำ อน ๆ โปรดระบ.....................................................

83

11. กำรจบจองพนทนำในกำรเลยงเปดไลทง ตองจบจองพนท ดวยวธกำร (โปรดระบ).....................................………………………… ไมตองจบจองพนท 12. ปญหำควำมขดแยงในกำรจบจองพนทนำในกำรเลยงเปดไลทง ไมม ม โปรดระบ..................................................... 13. ลกษณะกำรเดนทำงเพอเขำไปในพนทเลยงเปดไลทง เกษตรกรผเลยงเปดไลทงเดนทำงไปเพยงล ำพงพรอมเปดไลทง เกษตรกรผเลยงเปดไลทงเดนทำงไปพรอมๆ กบเกษตรกรผเลยงเปดไลทงรำยอนๆ อน ๆ โปรดระบ..................................................... 14. พนทในกำรเลยงเปดในรอบ 1 ป จ ำนวนกพนท.....................พนท เสนทำงในกำรเลยงเปดไลทง (ตำมล ำดบ) พนท 1 หมท..................ต ำบล...................อ ำเภอ....................ชวงเวลำเดอน............................. ...........

แนวโนมควำมอดมสมบรณของอำหำรในพนท ลดลง คงท เพมขน เพรำะ……………..

อปสรรคและปญหำในกำรเลยงเปดไลทงในพนทขำงตน (โปรดระบ)………………………………………………

พนท 2 หมท..................ต ำบล...................อ ำเภอ....................ชวงเวลำเดอน......................................

แนวโนมควำมอดมสมบรณของอำหำรในพนท ลดลง คงท เพมขน เพรำะ……………..

อปสรรคและปญหำในกำรเลยงเปดไลทงในพนทขำงตน (โปรดระบ)………………………………………………

พนท 3 หมท..................ต ำบล...................อ ำเภอ....................ชวงเวลำเดอน.............................. .........

แนวโนมควำมอดมสมบรณของอำหำรในพนท ลดลง คงท เพมขน เพรำะ……………..

อปสรรคและปญหำในกำรเลยงเปดไลทงในพนทขำงตน (โปรดะบ)………………………………………………..

พนท 4 หมท..................ต ำบล...................อ ำเภอ....................ชวงเวลำเดอน................................... ...

แนวโนมควำมอดมสมบรณของอำหำรในพนท ลดลง คงท เพมขน (ระบสำเหต…...)

อปสรรคและปญหำในกำรเลยงเปดไลทงในพนทขำงตน (โปรดระบ………………………………………….…..)

15. จ ำนวนเปดทเลยงในรอบ 1 ครง.............................ตว (เปดไข............ตว เปดเนอ.................ตว)

84

16. ลกษณะกำรเลยงเปดไลทง

ซอลกเปดเลยงจนออกไขจนถงเกบไขจ ำหนำยและจ ำหนำยเปดปลดระวำง ครงละกตว.................อตรำกำรตำย(รอยละ)..............……........ อำยเปดทเรมออกไข……………………….…….เดอน

ระยะเวลำกำรออกไข......................เดอน อำยเปดปลดระวำง………………………………..ป

ซอลกเปดเลยงจนเปนเปดสำวจงแบงขำยเปดสำวสวนหนง เปดทเหลอเกบไขจ ำหนำยจนเปดปลดระวำง

ครงละกตว..................................... แบงขำย(รอยละ)………………………………... เลยงเอง(รอยละ)…………………....... อตรำกำรตำย(รอยละ)……....................... อำยทเรมออกไข……………………….. ระยะเวลำกำรออกไข........................เดอน อำยปลดระวำง……………………………………ป

ซอเปดสำวมำเลยงจนออกไขและจ ำหนำยเปดปลดระวำง ครงละกตว........................อตรำกำรตำย(รอยละ)………………. อำยทเรมออกไข………………ป

ระยะเวลำกำรออกไข........................เดอน อำยปลดระวำง…………………….ป. ซอเปดปลดระวำงมำเลยง ครงละกตว................. ระยะเวลำกำรออกไข...................เดอน อน ๆ โปรดระบ........................................................ ..................................................................... 17. กำรจำงแรงงำนในกำรเลยงเปดไลทง (เลอกไดหลำยค ำตอบ) 15.1) แรงงำนในครวเรอน จ ำนวน…………….คน 15.2) แรงงำนนอกครวเรอน จ ำนวน……..….คน (โปรดระบสญชำต......จำงเพอท ำอะไร................) 18. สำยพนธเปดทเลยง พนธพนเมอง พนธผสมระหวำงกำกแคมแบล กบพนธพนเมอง ปำกน ำ นครปฐม ไมทรำบ/อนๆ . พนธอนๆ โปรดระบ………………. ไมทรำบพนธ 19. ปจจยทท ำใหปลดระวำงเปด (ตอบไดมำกกวำ 1 ขอ) อำย โรคระบำด

ผลผลตไขทนอยลง เกดปญหำในพนทกำรเลยง ควำมอดมสมบรณของพนท สภำวะกำรตลำด อนๆ โปรดระบ…………………………….. 20. เมอเปดปลดระวำงมวธกำรด ำเนนกำรอยำงไร (ตอบไดมำกกวำ 1 ขอ) ขำย/จ ำหนำยใหกบพอคำคนกลำง บรโภคในครวเรอน สงโรงฆำสตว อน ๆ โปรดระบ...............................

85

21. ตนทนในกำรเลยงเปดไลทง ตนทนผนแปร จ านวน ราคาตอหนวย จ านวนวน จ านวนเดอน รวม หมายเหต

1.คำลกเปด/เปดสำว/เปนปลดระวำง 2.คำขนสงจำกโรงฟกไข 3. คำอำหำรเปด 4.คำอำหำรเสรม -วตำมน -ขำวเปลอก -หญำขำวนก

5.คำยำ/วคซน ในกำรปองกนรกษำโรค -วคซนกำฬโรค -วคซนอหวำต -วคซนอนๆ

6.คำน ำ 7.คำไฟฟำ 8.คำจำงแรงงำนในกำรเลยงเปด 9.คำอน ๆ ระบ..............................

ตนทนคงท จ านวน ราคาตอหนวย จ านวนวน จ านวนเดอน รวม หมายเหต 1.คำเชำทดน (ถำม) 2.คำโรงเรอน 3.คำอปกรณตำง ๆ (ตำขำย รำงน ำ รำงอำหำร หลอดไฟ อนๆ)

4.คำอน ๆ โปรดระบ......................

22. รำยไดจำกกำรเลยงเปดไลทง

รายไดจาก จ านวน ราคาตอหนวย

จ านวนวน

จ านวนเดอน รวม หมายเหต

1.ขำยเปดสำว 2.ขำยไขเปด 3ขำยเปดปลดระวำง 4.อน ๆ โปรดระบ.........................

86

23. ควำมถในกำรขำยไขเปด

วนตอวน 2 วนตอ 1 ครง อน ๆ โปรดระบ.............................. 24. กำรจดกำรไขเปด ขำยทงหมด ขำยบำงสวน และเกบไวเอง สดสวนรอยละ..................... เอำไวบรโภคเอง สดสวนรอยละ.......................... น ำมำแปรรปอน ๆ สดสวนรอยละ....................... แปรรป(โปรดระบ)..............................

25.กำรจ ำหนำยไขเปด

มพอคำมำรบซอถงท ระบชอ.................................เบอรโทร..........................วธกำรจำยเงน......... น ำไปสงเอง ท................................ เบอรโทร........................วธกำรจำยเงน.................................. 26. กำรจ ำหนำยเปดปลดระวำง มพอคำมำรบซอถงท ระบชอ..........................เบอรโทร....................วธกำรจำยเงน...................... ขำยโรงฆำสตว (ในพนท นอกพนท) วธกำรจำยเงน....................................................... 27. ผลตอบแทนทไดจำกกำรขำยไขเปด แผงละ..........บำท ฟองละ .............บำท 28. ผลตอบแทนทไดจำกกำรขำยเปดสำว รำคำสงสดตวละ.............บำท รำคำต ำสดตวละ............บำท 29. ผลตอบแทนทไดจำกเปดปลดระวำง รำคำสงสดตวละ.............บำท รำคำต ำสดตวละ............บำท 30. ปจจยทเปนตวก ำหนดรำคำ

-ไขเปด ควำมสะอำดของไข

ขนำดของไข

ปจจยอน ๆ โปรดระบ...................................

-เปดสำว โปรดระบ................................................

-เปดปลดระวำง โปรดระบ................................................

87

31. ปจจยทเปนตวก ำหนดผลผลตไข (ตอบไดมำกกวำ 1 ขอ) สขภำพเปด สภำพแวดลอม กำรรบกวนของสตวอน อำยของเปด ปจจยอนๆ โปรดระบ.................................

32. ควำมสมพนธกบพอคำคนกลำงระบบลกเลำ (พอคำคนกลำงใหสนเชอในกำรสงซอลกเปดหรอเปดสำว เกษตรกรตองขำยไขคนพอคำคนกลำงใหครบจ ำนวนเงนทพอคำคนกลำง และขำยเปดคนพอคำคนกลำง)

ไมมควำมสมพนธในลกษณะระบบลกเลำ

มควำมสมพนธในลกษณะระบบลกเลำ โปรดระบ พอคำคนกลำง ……………………………………

33.ปจจยกำรผลต

- เปดสำว ซอจำก................................ เงนสด เงนเชอ

- เปดปลดระวำง ซอจำก................................ เงนสด เงนเชอ

- เปดอนบำล ซอจำก................................ เงนสด เงนเชอ

- อำหำร ซอจำก........................................... เงนสด เงนเชอ

- อำหำรเสรม/วตำมน ซอจำก............ เงนสด เงนเชอ ไมมคำใชจำยเพรำะ…………

- ยำและวคซนในกำรปองกนโรค ซอจำก......... เงนสด เงนเชอ ไมมคำใชจำยเพรำะ……

- อนๆ โปรดระบ................................................................................................................... ..........

ตอนท 4 ความเสยงของเกษตรกรตอการเลยงเปด

1. ควำมตองกำรขยำยกำรเลยงเปดไลทง ตองกำรขยำย เพรำะ......................................................................................................... ... เลกเลยง เพรำะ........................................................................... ................................... ไมขยำย เพรำะ.......................................................................................................... ...

88

2. ทำนเคยประสบกบโรคระบำดในชวง 1-5 ป หรอไม ไมเคย เคย โรค........................... รอยละทตำย........................... เกดขนในพนทใด......................... โรค............................ รอยละทตำย........................... เกดขนในพนทใด......................... 3. อปสรรคในกำรเลยงเปดไลทง มอะไรบำง และโปรดเรยงล ำดบควำมส ำคญ จำก 1-5 ตำมล ำดบ) .............. ทนำจ ำกด .............. ทนำขำดควำมอดมสมบรณของอำหำรทจะใชเลยงเปดไลทง .............. กำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ เชน อำกำศทรอนขน .............. ไมมตลำดรองรบผลผลต .............. ขำดแคลนแรงงำน .............. โรคระบำด .............. ผลตอบแทนไมแนนอน .............. ถกเอำรดเอำเปรยบจำกพอคำคนกลำง (โปรดระบ………………………………….............) .............. นโยบำยรฐไมสงเสรมหรอเปนอปสรรคในกำรเลยงเปดไลทง (โปรดระบ………………….)

.............. อน ๆ โปรดระบ.................................................................................................................. ค าแนะน า : กรณาตอบแบบสอบถาม โดยเลอกค าตอบ ตามล าดบความส าคญทตรงกบความเหนทานมากทสด 4. ทำนคดวำปจจยเสยงทมผลตอกำรเลยงเปดไลทงตอไปน มควำมส ำคญมำกนอยเพยงใดในกำรตดสนใจในกำรเลยงเปดไลทงของทำน

ปจจย ระดบความเสยง มากทสด

(5) มาก (4)

ปานกลาง(3)

นอย (2)

นอยทสด (1)

ดานการผลต 1.ขำดควำมรในกำรเลยง 2.ขำดควำมอดมสมบรณของอำหำร 3.กำรแพรระบำดของโรค 4.กำรเปลยนแปลงของภมอำกำศ 5.ควำมไมแนนอนของปรมำณผลผลต 6.ควำมไมแนนอนของรำคำผลผลต 7.พนทในกำรเลยงเปดไลทง 8. อนๆ ระบ...................................................

89

ปจจย ระดบความเสยง มากทสด

(5) มาก (4)

ปานกลาง(3)

นอย (2)

นอยทสด (1)

ดานสถาบน 1.นโยบำยของภำครฐ(ไมสงเสรม) 2.กฎระเบยบในกำรเคลอนยำยสตว (กำรขออนญำต) 3.อนๆ ระบ...................................................

ดานการเงน 1.ขำดแคลนเงนทน 2.ภำระหนสน 3.ขำดสนเชอ 4.ผลตอบแทนไมคมคำ 5.อนๆ ระบ...................................................

ดานทรพยากรมนษย 1.ขำดแคลนแรงงำน 2.สขภำพของเกษตรกร 3.ขำดกำรรวมกลม 4. ควำมไมเขมแขงของกลมเกษตรกรผเลยง 5. อ ำนำจตอรองระหวำงผเลยงกบพอคำคนกลำง 6. อนๆ ระบ.....................................................

5. โรคทเกดกบกำรเลยงเปดแบบไลทง

□ กำฬโรค □ ไขหวดนก □ โรคอหวำตสตวปก □ อนๆ โปรดระบ

6. กำรใชสำรเคมในนำขำวของชำวนำ มผลกระทบตอผลผลตของทำนหรอไม อยำงไร

90

7. กำรอพยพเขำมำของนกปำกหำง มผลกระทบตอกำรเลยงเปดของทำนหรอไม 8. ควำมอดมสมบรณของอำหำรในพนทนำ เพมขน ลดลง คงท

-หอยเชอรร ………….. …………… ……………… - กง ป ปลำ ………….. …………… ……………… - วชพชในนำขำว ………….. …………… ………………

ตอนท 5 การปรบตวของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงตอความเสยง โปรดระบความเสยงทส าคญ 3 อนดบแรก (จากตารางปจจยเสยง) และแนวทางในการปรบตวเพอบรรเทาหรอรองรบความเสยงทเกดขน ความเสยงทางการผลต 1 ควำมเสยง……………………………………………………แนวทำงกำรปรบตว…………………………………………………………… 2.ควำมเสยง……………………………………………………แนวทำงกำรปรบตว…………………………………………………………… 3.ควำมเสยง……………………………………………………แนวทำงกำรปรบตว…………………………………………………………… ความเสยงทางดานสถาบน 1 ควำมเสยง……………………………………………………แนวทำงกำรปรบตว…………………………………………………………… 2.ควำมเสยง……………………………………………………แนวทำงกำรปรบตว…………………………………………………………… 3.ควำมเสยง……………………………………………………แนวทำงกำรปรบตว…………………………………………………………… ความเสยงทางดานการเงน 1 ควำมเสยง……………………………………………………แนวทำงกำรปรบตว…………………………………………………………… 2.ควำมเสยง……………………………………………………แนวทำงกำรปรบตว……………………………………………………………

91

3.ควำมเสยง……………………………………………………แนวทำงกำรปรบตว…………………………………………………………… ความเสยงทางดานทรพยากรมนษย 1 ควำมเสยง……………………………………………………แนวทำงกำรปรบตว…………………………………………………………… 2.ควำมเสยง……………………………………………………แนวทำงกำรปรบตว…………………………………………………………… 3.ควำมเสยง……………………………………………………แนวทำงกำรปรบตว…………………………………………………………… ทำนอยำกใหรฐบำล/หนวยงำนของรฐมำชวยเหลอทำนในดำนใดบำง โปรดระบ ตอนท 6 เครอขายผเลยงเปดไลทง ผมสวนไดสวนเสยในการเลยงเปดไลทง 1. ผมสวนไดสวนเสยในกำรเลยงเปดไลทง ตงแตตนจนถงผบรโภค โปรดระบ 5 หมำยถง มำกทสด 4 หมำยถง มำก 3 หมำยถง ปำนกลำง 2 หมำยถง นอย 1 หมำยถง นอยทสด

ผมสวนไดสวนเสย ระดบความส าคญ ความมอทธพล 5 4 3 2 1 5 4 3 2 1

1.ชำวนำ 2.โรงฟก 3.เกษตรกรผเลยงเปดไลทง 4.เจำหนำทปศสตว 5.พอคำคนกลำง 6.โรงฆำสตว 7. ผบรโภค 8.อนๆ โปรดระบ………............

92

ตอนท 7 ความสามารถในการพงพอตนเองได ขอท ค าถาม ระดบความคดเหนเกยวกบการพงพาตนเอง

นอยทสด นอย ปำนกลำง มำก มำกทสด 1

การพงตนเองดานเทคโนโลยในการเลยงเปดไลทง ทำนสำมำรถตดสนใจเลอกใชอปกรณ เครองมอ เครองใช และน ำเทคโนโลยใหมๆ มำปรบใชไดเหมำะสมกบกำรเลยงเปดไลทง

2 ทำนไดไปเรยนร ศกษำ ดงำนจำกเพอนบำนหรอชมชนอนเกยวกบกำรน ำอปกรณ เครองมอ เครองใช หรอเทคโนโลยใหมๆ มำใชในกำรประกอบอำชพกำรเลยงเปดไลทงเพอใหไดผลผลตเพมขนรวมทงเพอด ำรงชพในฐำนะเกษตรกรผเลยงเปดไลทงมำกนอยเพยงใด

3 ทำนสำมำรถน ำควำมรเกยวกบอปกรณ เครองมอ เครองใชทมอยเดมในทองถน รวมทงภมปญญำทองถนมำปรบใชกบเทคโนโลยใหมๆ เพอใชในกำรเลยงเปดไลทง

4 ทำนสำมำรถน ำเศษวสด อปกรณทเหลอใชหรอใชไมไดแลว มำสรำงเปนอปกรณชนใหมเพอใชประโยชนในกำรประกอบเลยงเปดไลทงและเพอกำรด ำรงชพไดมำกนอยเพยงใด

5 ทำนสำมำรถน ำควำมรเรองกำรจดกำรมำใชในกำรวำงแผนในกำรเลยงเปดไลทง

1

การพงพาตนเองดานเศรษฐกจ กำรเลยงเปดไลทงเพยงอยำงเดยวท ำใหครวเรอนของทำนมรำยไดทแนนอนเปนประจ ำทกป

2 กำรเลยงเปดไลทงท ำใหทำนสำมำรถยงชพได โดยไมจ ำเปนตองเปลยนแปลงอำชพอน

3 ทำนสำมำรถก ำหนดรำคำสนคำ (ไขเปด เปดปลดระวำง ) ของตนเองได

4 จำกกำรประกอบอำชพกำรเลยงเปดไลทง ทำนสำมำรถ ซอ หำอำหำร เสอผำ และยำรกษำโรคไดอยำงพอเพยงกบกำรด ำรงชพ

5 ทำนสำมำรถช ำระคนเงนกได

93

ค าถาม ระดบความคดเหนเกยวกบการพงพาตนเอง นอยทสด นอย ปำนกลำง มำก มำกทสด

1

การพงพาตนเองดานทรพยากรธรรมชาต ทำนมกำรดแลและรกษำทนำใหอดมสมบรณ

2 ทำนปฏบตตำมกฎเกณฑกำรใชทรพยำกรธรรมชำตทยงยนและไมสรำงผลกระทบเชงลบใหกบชมชน

3 ทำน รวมรกษำสงแวดลอมและทรพยำกร รวมทงรกษำสมดลของระบบนเวศน เพอกำรประกอบอำชพกำรเลยงเปดไลทง

4 ทำนปรบปรงหรอฟนฟสภำพของทรพยำกรธรรมชำต เพอประโยชนตอกำรเลยงเปดไลทง

5 ทำนด ำเนนกำรเลยงเปดไลทงโดยค ำนงถงควำมปลอดภยของกำรผลต ไมสงผลกระทบตอสงแวดลอม

1

การพงพาตนเองดานจตใจ ทำนด ำเนนกำรเลยงเปดไลทงโดยค ำนงถงควำมเจรญกำวหนำของทองถนและชมชน

2 ทำนด ำเนนกจกรรมกำรเลยงเปดไลทงดวยควำมซอสตย สจรต

3 ทำนด ำเนนกจกรรมกำรเลยงเปดไลทงดวยควำมเออเฟอเกอกลซงกนและกน ควำมปรองดอง ควำมเหนอกเหนใจซงกนและกน

4 ทำนสำมำรถแยกแยะควำมตองกำรทำงไดวตถและควำมตองกำรทำงไดจตใจได

1

การพงพาตนเองดานสงคมและวฒนธรรม ชมชนของทำนมเครอขำยของชมชนทเขมแขง

2 ทำนประกอบอำชพกำรเลยงเปดไลทงดวยควำมสำมคค ปรองดอง ไมแบงพรรค แบงพวก

3 ทำนประกอบอำชพและด ำเนนชวตโดยยดวฒนธรรมประเพณของชมชนเปนส ำคญ

94

ค าถาม ระดบความคดเหนเกยวกบการพงพาตนเอง นอยทสด นอย ปำนกลำง มำก มำกทสด

4 ทำนมกำรด ำเนนกำรรกษำและอนรกษภมปญญำทองถน

5 ทำนรณรงคใหคนอนเหนควำมส ำคญของกำรปฏบตสบทอดวฒนธรรมและมสวนรวมฟนฟศลปวฒนธรรมของชมชน

ขอขอบคณทกทานทสละเวลาตอบแบบสอบถาม