1

2

คณะกรรมการผลตวชา การพฒนาองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย

1. รศ.ดร. เบญจมาศ อยประเสรฐ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ทปรกษา

2. นางยพา อนทราเวช กรมสงเสรมการเกษตร ประธานกรรมการ

3. นายทวา แซมเพชร กรมสงเสรมการเกษตร กรรมการ

4. นางจระนช ชาญณรงคกล กรมสงเสรมการเกษตร กรรมการ

5. นายประยร แกวปลอด กรมสงเสรมการเกษตร กรรมการ

6. นายยอดธงไชย รอดแกว กรมสงเสรมการเกษตร กรรมการ

7. นางสาวศนสนย นตธรรมยง กรมสงเสรมการเกษตร กรรมการ

8. นางสาวรตนาพร เลศช กรมสงเสรมการเกษตร กรรมการและเลขานการ

3

ค าน า

เอกสารฉบบนจดท าขนเพอเปนคมอประกอบการผลตบทเรยนออนไลน( e-learning) เพอการเรยนร ดวยตนเองของเจาหนาทสงเสรมการเกษตร ของกรมสงเสรมการเกษตร หลกสตรวชาการพฒนาองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ทงนมวตถประสงคเพอใหนกวชาการสงเสรมการเกษตรมความร ความเขาใจ เกยวกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย และสามารถน าความรไปปฏบตงานกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขายไดอยางมประสทธภาพ

คณะกรรมการผลตวชา การพฒนาองคกรเกษตรกร

วสาหกจชมชนและเครอขาย

กนยายน 2555

4

สารบญ

รายการ หนา

รายละเอยดชดวชา 6

- ค าอธบายวชา

- วตถประสงค - รายชอบทการเรยนร

ค าชแจงการเรยนร 8

- การด าเนนการเรยนร - การท ากจกรรม e-learning - การประเมนผลการเรยนร - ค าแนะน าการเขาใช e-learning - เอกสาร/สอคดสรรและแนะน า

รายการผลตสอ 9 บทท 1 ความหมาย ความส าคญและความรเกยวกบองคกรเกษตรกร 12 วสาหกจชมชนและเครอขาย ตอนท 1.1 ความหมาย ความส าคญ และความรเกยวกบองคกรเกษตรกร 13 ตอนท 1.2 ความหมาย ความส าคญ และความรเกยวกบวสาหกจชมชน 15 ตอนท 1.3 ความหมาย ความส าคญ และความรเกยวกบและเครอขาย 18 บทท 2 แนวคด หลกการ และกระบวนการพฒนา 20 ตอนท 2.1 แนวคดและหลกการในการพฒนาองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชน 21 และเครอขาย ตอนท 2.2 กระบวนการพฒนาองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย 23 บทท 3 การสรางเครอขาย 30 ตอนท 3.1 การเตรยมการของนกสงเสรมการเกษตรเพอสรางเครอขาย 31 ตอนท 3.2 การเกดเครอขาย 31 ตอนท 3.3 การพฒนาเครอขาย 33 ตอนท 3.๔ รปแบบการสรางและพฒนาเครอขายองคกรเกษตรกรและวสาหกจชมชน 34

และกรณตวอยาง บทท 4 การท างานกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย 39 ตอนท 4.1 หลกการท างานของนกสงเสรมการเกษตร 40 ตอนท 4.2 หลกการท างานกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย 41 ตอนท ๕.๑ แนวคดเกยวกบการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชน 46 และเครอขาย

5

รายการ หนา ตอนท ๕.๒ ตวชวดเกยวกบการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชน 47 และเครอขาย ตอนท ๕.๓ กระบวนการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชน 48 และเครอขาย

6

รายละเอยดชดวชา

ค าอธบายวชา - ความหมาย ความส าคญ และความรเกยวกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย - แนวคด หลกการ และกระบวนการในการพฒนา - การสรางเครอขาย - วธการปฏบตงานกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย - การศกษาวจยแบบมสวนรวม และการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชน และเครอขาย - กรณตวอยาง วตถประสงค 1. เพอใหนกวชาการสงเสรมการเกษตรมความร ความเขาใจ เกยวกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย 2. เพอเสรมสรางความสามารถของนกวชาการสงเสรมการเกษตรในการปฏบตงานกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย 3. เพอใหนกวชาการสงเสรมการเกษตรสามารถน าความรไปปฏบตงานกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขายไดอยางมประสทธภาพ

รายชอบทการเรยนร ปฐมนเทศวชาและประเมนผลตนเองกอนเรยน

บทท 1 ความหมาย ความส าคญและความรเกยวกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชน และเครอขาย ตอนท 1.1 ความหมาย ความส าคญ และความรเกยวกบองคกรเกษตรกร เรองท 1.1.1 ความหมายและความส าคญขององคกรเกษตรกร เรองท 1.1.2 ความรเกยวกบองคกรเกษตรกร ตอนท 1.2 ความหมาย ความส าคญ และความรเกยวกบวสาหกจชมชน เรองท 1.2.1 ความหมายและความส าคญของวสาหกจชมชน เรองท 1.2.2 ความรเกยวกบวสาหกจชมชน ตอนท 1.3 ความหมาย ความส าคญ และความรเกยวกบและเครอขาย เรองท 1.3.1 ความหมายและความส าคญของเครอขาย

เรองท 1.3.2 ความรเกยวกบเครอขาย บทท 2 แนวคด หลกการ และกระบวนการพฒนา ตอนท 2.1 แนวคดและหลกการในการพฒนาองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เรองท 2.1.1 หลกการเรยนร เรองท 2.1.2 หลกการมสวนรวม เรองท 2.1.3 หลกการพงพาตนเอง

7

ตอนท 2.2 กระบวนการพฒนาองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เรองท 2.2.1 การศกษา การวเคราะหขอมลและการประเมนสถานการณ เรองท 2.2.2 การก าหนดเปาหมาย เรองท 2.2.3 การวางแผนพฒนา เรองท 2.2.4 การน าแผนไปสการปฏบต เรองท 2.2.5 การประเมนผล บทท 3 การสรางเครอขาย ตอนท 3.1 การเตรยมการของนกสงเสรมการเกษตรเพอสรางเครอขาย เรองท 3.1.1 การศกษาและวเคราะหสถานการณ ตอนท 3.2 การเกดเครอขาย เรองท 3.2.1 การสรางความเขาใจและเปาหมายรวมกน เรองท 3.2.2 การเชอมโยงใหเกดเครอขาย ตอนท 3.3 การพฒนาเครอขาย เรองท 3.3.1 การบรหารจดการเครอขาย เรองท 3.3.๒ พระราชบญญตสงเสรมวสาหกจชมชน พ.ศ. ๒๕๔๘ กบการพฒนาเครอขาย ตอนท 3.๔ รปแบบการสรางและพฒนาเครอขายองคกรเกษตรกร และวสาหกจชมชน และกรณ ตวอยาง เรองท ๓.๔.๑ รปแบบการสรางและพฒนาเครอขายแบบแนวราบ เรองท ๓.๔.๒ รปแบบการสรางและพฒนาเครอขายแบบแนวตง บทท 4 การท างานกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ตอนท 4.1 หลกการท างานของนกสงเสรมการเกษตร เรองท 4.1.1 แนวคดการท างานของนกสงเสรมการเกษตร เรองท 4.1.2 วธการท างานของนกสงเสรมการเกษตร ตอนท 4.2 หลกการท างานกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เรองท 4.๒.๑ หลกและวธการท างานกบกลมพนฐาน เรองท 4.2.๒ หลกและวธการท างานกบกลมกาวหนา เรองท 4.2.3 หลกและวธการท างานกบเครอขาย บทท 5 การประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ตอนท ๕.๑ แนวคดเกยวกบการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เรองท ๕.๑.๑ ความหมาย และความส าคญของการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ตอนท ๕.๒ ตวชวดเกยวกบการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เรองท ๕.๒.๑ ตวชวดการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เรองท ๕.๒.๒ เกณฑการประเมนและตวชวดความเขมแขงขององคกรเกษตรกร

วสาหกจชมชนและเครอขาย

8

ตอนท ๕.๓ กระบวนการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เรองท ๕.๓.๑ ขนตอนการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชน และเครอขาย เรองท ๕.๓.๒ วธการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย

9

ค าชแจงการเรยนร

1. การด าเนนการเรยนร ด าเนนการเรยนรดงน 1. ศกษาแนวการเรยนร 2. ศกษาตามประเดนเนอหาสาระ

3. ท ากจกรรมการเรยนรตามทก าหนด

2. การท ากจกรรม e-Learning ใหผเรยนท ากจกรรม e-Learning ในประเดนตางๆ ในแตละสปดาหดงน สปดาหท 1 ปฐมนเทศวชา/ประเมนผลตนเองกอนเรยน สอ VDO เวลา 20 นาท สปดาหท 2 บทท 1 ความหมาย ความส าคญและความรเกยวกบ สอ VDO เวลา 62 นาท องคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย สปดาหท 3 บทท 2 แนวคด หลกการ และกระบวนการพฒนา สอ VDO เวลา 82 นาท สปดาหท 4 บทท 3 การสรางเครอขาย สอ VDO เวลา 65 นาท สปดาหท 5 บทท 4 การปฏบตงานกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชน สอ VDO เวลา 54 นาท และเครอขาย สปดาหท 6 บทท 5 การประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชน สอ VDO เวลา 57 นาท และเครอขาย สปดาหท 7 บทท 6 สรป/ประเมนหลงเรยน/สอบ สอ VDO เวลา 30 นาท

3. การประเมนผลการเรยนร 1) การเขารวมการเรยนรทกสปดาห 2) การท ากจกรรมในการเรยนรทกบท 3) การประเมนผลจากการสอบวชาไดคะแนนไมต ากวารอยละ ผลการตดสนการเรยนร P = ผาน U = ไมผาน I = ไมสมบรณ

4. ค าแนะน าการเขาใช e-Learning ใหผเรยนศกษาการเรยนรผานระบบอนเทอรเนตโดยปฏบตตามขนตอน ดงน 1) เขาเวบไซต http://www.e-learning.doae.go.th/moodle

2) เขาลงทะเบยนในระบบ โดยใส User / Password ตามทก าหนดไว (กรณยงไมไดลงทะเบยนใหแจงเขาลงทะเบยนใหม)

5. เอกสาร/สอคดสรรและแนะน า 1) กรมสงเสรมการเกษตร. ม.ป.ป.. ขอควรรเกยวกบวสาหกจชมชน. ม.ป.ท.

2) ส านกงานเลขานการคณะกรรมการสงเสรมวสาหกจชมชน กรมสงเสรมการเกษตร. ม.ป.ป.. พระราชบญญตสงเสรมวสาหกจชมชน พ.ศ. 2548. ม.ป.ท..

3) สาขาวชาสงเสรมการเกษตรและสหกรณ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. 2554. ประมวล สาระชดวชา การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา หนวยท 11 - 12. นนทบร : ส านกพมพ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

10

รายการผลตสอ รายการ

ท ประเดน สอทใช เวลา

(นาท) วทยากร

1

ปฐมนเทศชดวชา (พดคย + Ppt.) แนะน า/อธบายวตถประสงค แนวคดหลก เนอหาของชดวชา

Ppt.

10 นาท อ.เบญจมาศ ยพา มศธ.

2 ทดสอบกอนเรยน (ประเมนผลตนเอง) 10 นาท มสธ.

3

บทท 1 ความหมาย ความส าคญและความรเกยวกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย

แนะน าเนอหาของบทเฉพาะชอตอน เนอหาตอนท 1.1 ความหมาย ความส าคญ และ

ความรเกยวกบองคกรเกษตรกร ความหมายและความส าคญขององคกรเกษตรกร ความรเกยวกบองคกรเกษตรกร

เนอหาตอนท 1.2 ความหมาย ความส าคญ และความรเกยวกบวสาหกจชมชน ความหมายและความส าคญของวสาหกจชมชน ความรเกยวกบวสาหกจชมชน

เนอหาตอนท 1.3 ความหมาย ความส าคญ และความรเกยวกบและเครอขาย ความหมายและความส าคญของเครอขาย ความรเกยวกบเครอขาย

ค าถาม/กจกรรม บทท 1

Ppt. Ppt. Ppt. Ppt. Ppt.

3 นาท 20 นาท 20 นาท

10 นาท

9 นาท

ยพา

4

บทท 2 แนวคด หลกการ และกระบวนการพฒนา แนะน าเนอหาของบทเฉพาะชอตอน เนอหาตอนท 2.1 แนวคดและหลกการในการพฒนา

องคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย หลกการเรยนร หลกการมสวนรวม หลกการพงพาตนเอง

เนอหาตอนท 2.2 กระบวนการพฒนาองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย การศกษา การวเคราะหขอมลและการประเมน

Ppt. Ppt. Ppt.

3 นาท 28 นาท 45 นาท

ทวา

11

รายการท

ประเดน สอทใช เวลา(นาท)

วทยากร

สถานการณ การก าหนดเปาหมาย การวางแผนพฒนา การน าแผนไปสการปฏบต การประเมนผล

ค าถาม/กจกรรม บทท 2

Ppt.

6 นาท

5

บทท 3 การสรางเครอขาย แนะน าเนอหาของบทเฉพาะชอตอน เนอหาตอนท 3.1 การเตรยมการของนกสงเสรม

การเกษตรเพอสรางเครอขาย การศกษาและวเคราะหสถานการณ

เนอหาตอนท 3.2 การเกดเครอขาย การสรางความเขาใจและเปาหมายรวมกน การเชอมโยงใหเกดเครอขาย

เนอหาตอนท 3.3 การพฒนาเครอขาย การบรหารจดการเครอขาย พระราชบญญตสงเสรมวสาหกจชมชน พ.ศ.

๒๕๔๘ กบการพฒนาเครอขาย เนอหาตอนท 3.๔ รปแบบการสรางและพฒนา

เครอขายองคกรเกษตรกรและวสาหกจชมชน และกรณ ตวอยาง รปแบบการสรางและพฒนาเครอขายแบบ

แนวราบ รปแบบการสรางและพฒนาเครอขายแบบ

แนวตง ค าถาม/กจกรรม บทท 3

Ppt. Ppt. Ppt. Ppt. Ppt. Ppt.

3 นาท 12 นาท 9 นาท 9 นาท 20 นาท 12 นาท

จรนช

6 บทท 4 การท างานกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย แนะน าเนอหาของบทเฉพาะชอตอน เนอหาตอนท ตอนท 4.1 หลกการท างานของ

นกสงเสรมการเกษตร แนวคดการท างานของนกสงเสรมการเกษตร วธการท างานของนกสงเสรมการเกษตร

Ppt. Ppt.

3 นาท 10 นาท

ศนสนย

12

รายการท

ประเดน สอทใช เวลา(นาท)

วทยากร

เนอหาตอนท 4.2 หลกการท างานกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและ เครอขาย หลกและวธการท างานกบกลมพนฐาน หลกและวธการท างานกบกลมกาวหนา หลกและวธการท างานกบเครอขาย

ค าถาม/กจกรรม บทท 4.

Ppt. Ppt.

35 นาท 6 นาท

7 บทท 5 การประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย

แนะน าเนอหาของบทเฉพาะชอตอน เนอหาตอนท ๕.๑ แนวคดเกยวกบการประเมน

องคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ความหมาย และความส าคญของการประเมน

องคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เนอหาตอนท ๕.๒ ตวชวดเกยวกบการประเมน

องคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ตวชวดการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจ

ชมชนและเครอขาย เกณฑการประเมนและตวชวดความเขมแขงของ

องคกรเกษตรกร สาหกจชมชนและเครอขาย เนอหาตอนท ๕.๓ กระบวนการประเมนองคกร

เกษตรกร วสาหกจชมชนและ เครอขาย ขนตอนการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจ

ชมชนและเครอขาย วธการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชน

และเครอขาย ค าถาม/กจกรรม บทท 5

Ppt. Ppt. Ppt. Ppt. Ppt.

3 นาท 5 นาท 20 นาท 20 นาท 9 นาท

ประยร

8 บทท 5 สรปและประเมนผลหลงเรยนและการสอบ สรปเนอหา ประเมนผลหลงเรยน การสอบ

Ppt. 10 นาท 10 นาท 10 นาท

ยพา อ.เบญจมาศ มศธ.

13

บทท 1

ความหมาย ความส าคญและองคความรเกยวกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย

ตอนท 1.1 ความหมาย ความส าคญ และความรเกยวกบองคกรเกษตรกร เรองท 1.1.1 ความหมายและความส าคญขององคกรเกษตรกร เรองท 1.1.2 ความรเกยวกบองคกรเกษตรกร

ตอนท 1.2 ความหมาย ความส าคญ และความรเกยวกบวสาหกจชมชน เรองท 1.2.1 ความหมายและความส าคญของวสาหกจชมชน เรองท 1.2.2 ความรเกยวกบวสาหกจชมชน

ตอนท 1.3 ความหมาย ความส าคญ และความรเกยวกบและเครอขาย เรองท 1.3.1 ความหมายและความส าคญของเครอขาย เรองท 1.3.2 ความรเกยวกบเครอขาย

14

บทท 1

ความหมาย ความส าคญและองคความรเกยวกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย

ตอนท 1.1 ความหมาย ความส าคญ และความรเกยวกบองคกรเกษตรกร เรองท 1.1.1 ความหมายและความส าคญองคกรเกษตรกร ความหมายขององคกรเกษตรกร องคกรเกษตรกร หมายถง กลมของเกษตรกรทรวมตวกนเพอแกไขปญหาทเปนขอจ ากดของเกษตรกรรายยอย หรอเพอพฒนาสภาพการประกอบอาชพและชวตความเปนอยของสมาชกในกลม โดยมโครงสรางการด าเนนงานและระเบยบขอบงคบทชดเจน ความส าคญขององคกรเกษตรกร องคกรเกษตรกรเปนกลไกส าคญในการพฒนาการเกษตร เพราะเปนการพฒนาคนและพฒนางานไปพรอมๆ กน และท าใหเกดประโยชนในดานตางๆ ดงตอไปน ๑. เพมโอกาสดานการเรยนร เพราะกระบวนการกลมจะชวยใหเกษตรกรมโอกาสแลกเปลยนเรยนรซงกนและกน รจกระบบการท างานรวมกนเปนหมคณะ สามารถแกไขปญหา วางแผน การจดการ และก าหนดแนวทางการพฒนารวมกน นอกจากนน การรบการถายทอดเทคโนโลยในรปแบบกลมจะเปนไปไดรวดเรวกวาการถายทอดเปนรายบคคล ๒. เพมโอกาสดานการผลต เพราะเกษตรกรทรวมตวกนเปนกลมสามารถชวยเหลอซงกน และกนในกระบวนการผลตและการจดการผลผลต เชน การผลตสงตลาดในจ านวนและคณภาพทตลาดตองการ การแปรรปผลผลตเพอสรางมลคาเพมในกรณผลผลตลนตลาดหรอผลผลตตกต า ๓. เพมโอกาสทางการตลาดและเพมอ านาจตอรองทางเศรษฐกจ ทงการซอปจจยการผลตและการขายผลผลต รวมถงการปกปองผลประโยชนของมวลหมสมาชก ๔. เพมโอกาสดานการบรการ เปนการอ านวยความสะดวกใหกบสมาชก เชน การจดหาสงจ าเปนส าหรบการอปโภค บรโภค ตลอดจนปจจยการผลตตางๆ มาบรการใหแกสมาชกในราคายตธรรม เรองท 1.1.2 ความรเกยวกบองคกรเกษตรกร ประเภทขององคกรเกษตรกร องคกรเกษตรกร แบงไดเปน ๒ ลกษณะประเภท คอ แบงตามลกษณะประเภทการรบรอง ของกฎหมายและแบงตามลกษณะประเภทของระดบการพฒนา 1. ประเภทขององคกรเกษตรกรตามการรบรองของกฎหมาย ไดแก ๑.๑ องคกรเกษตรกรทเปนนตบคคล หมายถง องคกรเกษตรกรทจดทะเบยนอยางเปนทางการภายใตกฎหมายทก าหนดใหกลมทมาจดทะเบยนมสถานะเปนนตบคคล ซงจะตองมการตดตาม ประเมน และตรวจสอบตามกฎ ระเบยบของกฎหมายนนๆ องคกรเกษตรกรทเปนนตบคคล ม ๓ ประเภทยอยๆ ไดแก (1) สมาคม (Association) จดทะเบยนตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย เปนองคกรทไมแสวงหาก าไร จดตงขนในหมคนทมความตองการและสนใจในเรองเดยวกน สมาคมจงมไดหลากหลาย เชน สมาคมชาวไรออย สมาคมชาวสวนยาง สมาคมพชสวน เปนตน

15

(2) กลมเกษตรกร (Agricultural Groups) จดตงตามพระราชกฤษฎกาวาดวยกลมเกษตรกร พ.ศ. ๒๕๔๗ ม ๖ ประเภทยอยๆ ไดแก กลมเกษตรกรท านา กลมเกษตรกรท าไร กลมเกษตรกรท าสวน กลมเกษตรกรท าประมง กลมเกษตรกรเลยงสตว และกลมเกษตรกรอนๆ (3) สหกรณการเกษตร (Agricultural Co-operatives) จดตงตามพระราชบญญตสหกรณ พ.ศ. ๒๕๔๒ ปจจบน กลมเกษตรกรและสหกรณการเกษตร อยภายใตการดแลของกรมสงเสรมสหกรณ กระทรวงเกษตรและสหกรณ ๑.๒ องคกรเกษตรกรทไมเปนนตบคคล การรวมตวกนของเกษตรกรเปนองคกรเกษตรกรทไมเปนนตบคคล มทงการรวมตวกนอยางเปนทางการ และการรวมตวกนอยางไมเปนทางการ (๑) องคกรเกษตรกรทรวมตวกนอยางเปนทางการ อาจเกดขนเองโดยธรรมชาต หรอ เกดจากการสงเสรมของหนวยงานหรอองคการทเกยวของและมการจดทะเบยนกบทางราชการ มโครงสรางการด าเนนงานและระเบยบขอบงคบทชดเจน แตไมมกฎหมายรองรบ เชน กลมแมบานเกษตรกร กลมอาชพการเกษตร กลมยวเกษตรกร ซงเกดขนโดยการสงเสรมของกรมสงเสรมการเกษตร (๒) องคกรเกษตรกรทรวมตวกนอยางไมเปนทางการ อาจเกดขนเองโดยธรรมชาต หรอเกดจากการสงเสรมของหนวยงานหรอองคการทเกยวของแตไมมการจดทะเบยนกบทางราชการ มขอตกลงรวมกนอยางไมเปนทางการและด าเนนกจกรรมรวมกนเปนครงคราว เชน กลมจดการทรพยากรดน กลมจดการทรพยากรน า ฯลฯ 2. ประเภทขององคกรเกษตรกรตามระดบการพฒนา ๒.๑ องคกรเกษตรกรระดบพนฐาน หมายถง องคกรเกษตรกรทมเปาหมายการท ากจกรรมระดบพนฐานทจ าเปนตอการด าเนนชวต เนนการกน การใชในกลม เพอลดรายจาย เพมรายได และใหกลมมความเขมแขง พงตนเองได ๒.๒ องคกรเกษตรกรระดบกาวหนา หมายถง องคกรเกษตรกรทมศกยภาพในการท ากจกรรมในระดบทสงขน ใชเทคโนโลยททนสมย สามารถพฒนาสการแขงขนทางการคาเพอตอบสนองตลาดในวงกวาง องคประกอบขององคกรเกษตรกร องคกรเกษตรกรซงเกดจากการรวมตวหรอจดตงอยางเปนทางการ จะมองคประกอบและโครงสรางทชดเจน ไดแก 1. เปาหมายและวตถประสงคขององคกร เชน - กลมแมบานเกษตรกร มวตถประสงคเพอ รวมตวกนประกอบกจการเพอเพมมลคาผลผลตทางการเกษตรโดยอาจใชกระบวนการแปรรป - กลมยวเกษตรกร มวตถประสงคเพอสงเสรมการเรยนรในการประกอบอาชพเกษตรกรรม การฝกการท างานเปนกลมใหกบเยาวชน ๒. สมาชก ซงมกก าหนดคณสมบตเฉพาะตามประเภทขององคกร เชน - กลมแมบานเกษตรกร ประกอบดวยสมาชกทเปนสตรในภาคเกษตรซงอยในพนทเดยวกน มารวมกลมเพอมาท ากจกรรมทเกยวเนองกบการเกษตร - ลมยวเกษตรกรประกอบดวยสมาชกทเปนเยาวชนชาย-หญง ทมอาย ระหวาง ๑๐ – ๒๕ ป มความสนใจรวมกลมกนเพอฝกปฏบตทางดานการเกษตรและเคหกจเกษตร ๓. คณะกรรมการกลม ซงคดเลอกจากสมาชก โดยทวไปประกอบดวย ประธาน รองประธาน เลขานการ เหรญญก ประชาสมพนธ และกรรมการอนๆ

16

หากเปนองคกรเกษตรกรทเปนนตบคคล จะมกรรมการอนเพมขน เชน ผจดการ ผตรวจสอบกจการ เจาหนาทผควบคม นายทะเบยน ฯลฯ ๔. กจกรรมทกลมด าเนนการ ซงสวนใหญจะครอบคลมทงกจกรรมดานการเกษตร กจกรรม ทเกยวเนองกบการเกษตร เชน การแปรรปผลผลตทางการเกษตร กจกรรมดานสงคม เปนตน ๕. กฎ ระเบยบ หรอขอบงคบของกลม กระบวนการเรยนรขององคกรเกษตรกร การด ารงอยและการพฒนาขององคกรเกษตรกรจะตองอาศยกระบวนการเรยนรทเปนระบบดงน ๑. การเรยนรเพอพฒนาศกยภาพของสมาชกในองคกร รจกตวเอง โดยศกษาขอมล ขอเทจจรงและประสบการณทผานมา เพอน าไปสการพฒนาศกยภาพของสมาชกในองคกร ในดานการคด วเคราะห การพฒนาทกษะในการประกอบอาชพ ๒. การเรยนรขององคกรเพอพฒนาความสามารถในการจดการเชงระบบ โดยการน าองคความรจากนวตกรรม ภมปญญาทองถน และเทคโนโลยท เหมาะสมเพอพฒนาอาชพและสงเสรมการด าเนนงานของกจกรรมกลมอยางยงยนรวมทงการเชอมโยงกนเปนเครอขายภายใตสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงไปอยางตอเนอง

ตอนท 1.2 ความหมาย ความส าคญ และความรเกยวกบวสาหกจชมชน เรองท 1.2.1 ความหมายและความส าคญของวสาหกจชมชน ความหมายของวสาหกจชมชน วสาหกจชมชน หมายถง การประกอบการหรอกจการของชมชน ทสมาชกในชมชนเปนเจาของและรวมกนด าเนนการ ดวยการใชความร ภมปญญาทองถน เทคโนโลยทเหมาะสม และความคดรเรมสรางสรรคจดการทนตางๆ ทมอยในชมชนเพอผลตสนคาหรอบรการตอบสนองการพงตนเองและสรางรายไดใหกบครอบครว ชมชน และระหวางชมชน ตามแนวทางของเศรษฐกจพอเพยง โดยกลมคนหรอคณะบคคลทด าเนนการอาจเปนนตบคคลหรอไมเปนนตบคคลกได ความส าคญของวสาหกจชมชน วสาหกจชมชนเปนเครองมอแกปญหาและพฒนาเศรษฐกจและสงคม ตงแตระดบครอบครว ชมชน ระหวางชมชน จนถงระดบประเทศ ดงน ๑. เปนกลไกขบเคลอนเศรษฐกจชมชน เนองจากวสาหกจชมชนเปนภาคการผลตและการสรางรายไดของระบบเศรษฐกจชมชน กจกรรมวสาหกจชมชนทมความหลากหลาย จะท าใหชมชนมกน มใช มรายได พงตนเองได ท าใหเศรษฐกจชมชนมความเขมแขง ๒. เปนเครองมอในการพฒนาคนควบคกบการพฒนากจการ เพราะวสาหกจชมชนเนนกระบวนการเรยนรและการท ากจกรรมบนฐานความร ซงจะน าไปสความส าเรจในการด าเนนกจการ ๓. เปนทางเลอกใหมทชวยใหคนในชมชนเกดการเรยนรและมความเชอมนทจะสรางสรรคผลผลตเพอการบรโภค อปโภค จากทนทมอยในชมชน สามารถจดการชวตความเปนอย และพงตนเองได ๔. เปนหนวยสรางงานและสรางรายไดในชมชน กอใหเกดการจางงานในทองถนและลดปญหาการเคลอนยายแรงงานสชมชนเมองหรอภาคอตสาหกรรม ๕. เปนตวกลางส าคญทท าใหคนในชมชนไดท างานรวมกน ๖. เปนตวอยางของการผลตทเปนมตรกบสงแวดลอมและการฟนฟระบบนเวศนโดยรวม

17

เรองท 1.2.2 ความรเกยวกบวสาหกจชมชน ลกษณะส าคญของวสาหกจชมชน ๑. คนในชมชนเปนเจาของและผด าเนนการ ๒. ด าเนนการแบบมสวนรวม โดยใชทน ความร แรงงาน และวตถดบในชมชนเปนหลก ๓. มภมปญญาทองถนเปนฐานและตอยอดดวยภมปญญาสากล เพอประยกตใหเขาสมย แตยงคงมเอกลกษณถน ๔. ใชความคดรเรม สรางสรรค สรางมลคาเพม (Value added) จากผลผลตและทรพยากรชมชน ๕. กจกรรมทด าเนนการมความหลากหลาย เชอมโยง เกอกลกน ๖. มการบรหารจดการอยางเปนระบบทงดานการผลต การตลาด การบรหารบคคล และการเงน ๗. มกระบวนการเรยนรเปนหวใจ ด าเนนการบนฐานความร และมการพงตนเองเปนเปาหมาย ประเภทของวสาหกจชมชน วสาหกจชมชนแบงเปน 2 ประเภท คอ ตามกจกรรมทด าเนนการและตามระดบการพฒนา ดงน 1. แบงตามกจกรรมทด าเนนการ ประกอบดวย ๑.๑ การแปรรปหรอการพฒนาผลตภณฑจากผลผลตของชมชน ซงเปนกจกรรมทตอเนองจากการผลตทางการเกษตรทเปนอาชพหลก เพอการพงตนเองและเพมมลคาของผลผลตทางการเกษตร เชน การแปรรปขาวในกลมคนทมอาชพท านาหรอกลมคนทเปนเครอขายกบชาวนา การท าผลไมแปรรปในกลมคนทเปนชาวสวนผลไม เปนตน ๑.๒ การพฒนาผลตภณฑเพอสรางมลคาเพมจากทรพยากรและภมปญญาของชมชน เชน ยาสมนไพร หตถกรรมพนบาน ผาไหมลายพนเมอง ผายอมสธรรมชาต เปนตน ๑.๓ การพฒนาผลตภณฑทดแทนการซอจากภายนอกเพอลดรายจายและตอบสนองการพงตนเองของชมชน เชน ปยอนทรย เครองมอเครองใชทางการเกษตร สบ แชมพ น ายาลางจาน น าดม เปนตน ๑.๔ การพฒนาระบบการตลาด การบรการ และสวสดการชมชน เพอใหชมชนมชวตความเปนอยทสะดวกสบายขน เชน รานคาชมชน ทองเทยวเชงเกษตร โฮมสเตย ออมทรพย ศนยสขภาพพนฐาน บรการซอมเครองจกรกล เปนตน ๒. แบงตามระดบการพฒนา ประกอบดวย ๒.๑ วสาหกจชมชนพนฐาน เปนกจการขนตน ท าเพอบรโภคหรอใชประโยชนในครอบครวและชมชน ๒.๒ วสาหกจชมชนกาวหนา เปนกจการทพฒนาตอเนองจากระดบพนฐาน โดยด า เนนการอยางเปนระบบ ใชทนและเทคโนโลยตอบสนองชมชน เครอขายและตลาดในระดบทกวางขน พระราชบญญตสงเสรมวสาหกจชมชน พ.ศ. ๒๕๔๘ 1. กฎหมายฉบบแรกทเกยวของกบการประกอบกจการของชมชนซงรางขนจากความคดเหนของตวแทนชมชน เสนอตอสภาในป ๒๕๔๔ และมผลใชบงคบในป ๒๕๔๘ ๒. มเจตนารมณในการสงเสรมความรและภมปญญาทองถน การสรางรายได การชวยเหลอซงกนและกน การพฒนาความสามารถในการจดการ และการพฒนารปแบบของวสาหกจชมชน เพอใหชมชนพงพาตนเองไดและพฒนาระบบเศรษฐกจชมชนใหมความเขมแขง พรอมส าหรบการแขงขนทางการคาในอนาคต รวมถงการพฒนาวสาหกจชมชนไปสการเปนผประกอบกจการในระดบทสงขน

18

๓. กลไกด าเนนงาน ๓.๑ ระดบประเทศ มคณะกรรมการ ๒ คณะ ไดแก (๑) คณะกรรมการสงเสรมวสาหกจชมชน มนายกรฐมนตรเปนประธานคณะกรรมการ อธบดกรมสงเสรมการเกษตรเปนกรรมการและเลขานการ กรมสงเสรมการเกษตรท าหนาทเปนส านกงานเลขานการคณะกรรมการ (๒) คณะกรรมการประสานนโยบายกองทนเ พอพฒนากจการวสาหกจชมชนรฐมนตรวาการกระทรวงการคลง เปนประธาน กรมสงเสรมการเกษตรท าหนาทเปนส านกงานเลขานการคณะกรรมการฯ ๓.๒ ระดบจงหวด มคณะกรรมการสงเสรมวสาหกจชมชนจงหวด โดยผวาราชการจงหวดหรอผวาราชการกรงเทพมหานคร เปนประธานคณะกรรมการ เกษตรจงหวดเปนกรรมการและเลขานการ ส านกงานเกษตรจงหวดท าหนาทเปนส านกงานเลขานการคณะกรรมการฯ ๔. วสาหกจชมชนทประสงคจะขอรบการสงเสรม สนบสนน จะตองจดทะเบยนกบ กรมสงเสรมการเกษตร ( ณ ส านกงานเกษตรอ าเภอ ) 4.๑ เกษตรอ าเภอเปนนายทะเบยน สามารถรบจด ยกเลก เพกถอน ไดตามระเบยบการจดทะเบยน 4.๒ ในการจดทะเบยน จะตองมสมาชกอยางนอย ๗ คนจากตางครอบครว 4.๓ การจดทะเบยนวสาหกจชมชนไมไดเปลยนแปลงสถานะเดม เชน หากไมเปนนตบคคลมากอน กยงคงสถานะไมเปนนตบคคลเชนเดม ๕. วสาหกจชมชนทจดทะเบยนไดรบรองสถานภาพในการประกอบกจการวสาหกจชมชนและมสทธไดรบการสงเสรม สนบสนน ตามพระราชบญญตสงเสรมวสาหกจชมชน พ.ศ. 2548 5.๑ วสาหกจชมชน ไดรบการรบรองสถานภาพตามพระราชบญญตฯ และไดรบการสงเสรม สนบสนนจากคณะกรรมการอยางเปนระบบและเปนเอกภาพ 5.๒ หนวยงานทเกยวของสามารถวางแผนการด าเนนงานและจดระเบยบในการใหการสนบสนนวสาหกจชมชน อยางเปนระบบ ๖. คณะกรรมการจะตองใหการสงเสรมสนบสนน วสาหกจชมชนขนพนฐานใหเขมแขง พงตนเองได สงเสรมสนบสนนวสาหกจชมชนขนกาวหนาใหมพฒนาการอยางตอเนอง และสงเสรมสนบสนนการจดตงและการด าเนนกจการของเครอขายวสาหกจชมชน การสงเสรมวสาหกจชมชน การสงเสรมวสาหกจชมชน เปนการสงเสรมการเรยนร ควบคกบการพฒนากจการวสาหกจชมชนจงตองด าเนนการในขนตอนตางๆ ดวยตนเอง โดยเจาหนาทท าหนาทเปนพเลยง ผอ านวยความสะดวก สงเสรม สนบสนน และชวยประสาน เชอมโยงกบทกฝายทเกยวของ ขนตอนดงกลาว ไดแก ขนตอนท ๑ วสาหกจชมชน จดทะเบยน ณ ส านกงานเกษตรอ าเภอซงเปนส านกงานรบจดทะเบยน ขนตอนท ๒ วสาหกจชมชนคนหาศกยภาพ ซงเปนการเรยนร เ พอใหรจกตวเอง และใช "แบบประเมนศกยภาพวสาหกจชมชน” เปนเครองมอ โดยวสาหกจชมชนท าการประเมนตนเอง เจาหนาทท าหนาทเปนพเลยง ผลจากการประเมนจะท าใหวสาหกจชมชนทราบระดบศกยภาพ วา อยในเกณฑด ปานกลางหรอวาตองปรบปรง

19

ขนตอนท ๓ วสาหกจชมชนเรยนรเพมเตมจากแหลงเรยนรภายนอกในประเดนท จะตองปรบปรง ขนตอนท ๔ วสาหกจชมชนก าหนดแผนพฒนาตามศกยภาพและความพรอม ขนตอนท ๕ วสาหกจชมชนด าเนนการตามแผน หากเรองใดไมสามารถด าเนนการเองได ใหขอรบการสงเสรม สนบสนนจากคณะกรรมการฯ และหนวยงานทเกยวของ ขนตอนท ๖ วสาหกจชมชนประเมนศกยภาพอยางตอเนองเพอปรบปรง และพฒนาการด าเนนงาน ขนตอนท ๗ การรายงานผลการด าเนนการสงเสรมสนบสนนวสาหกจชมชน ตอนท 1.๓ ความหมาย ความส าคญ และความรเกยวกบเครอขาย เรองท 1.3.1 ความหมายและความส าคญของเครอขาย ความหมายของเครอขาย “เครอขาย (Network)” หมายถง รปแบบของความสมพนธหรอความเชอมโยงกนระหวางกลม หรอองคกร หรอชมชน เพอแลกเปลยนเรยนร ชวยเหลอพงพาซงกนและกน และเสรมสรางพลงในการพฒนาหรอแกไขปญหารวมกน โดยแตละกลมทเชอมโยงกนจะมความเปนอสระตอกน ความส าคญของเครอขาย เครอขาย เปนกลไกประสานผลประโยชนและชวยเหลอเกอกลกนของคน กลมคน และองคกรตางๆ ทอยรวมกนในสงคม เนองจากเครอขายมบทบาทส าคญ ดงน 1. เปนชองทางทส าคญในการสรางกระบวนการเรยนร และการแลกเปลยนประสบการณซ งกนและกน ๒. เปนแหลงรวบรวม เผยแพรขอมลขาวสาร และรบการสนบสนนจากภาคสวนตางๆ 3. เปนเวทของการปฏบตงานรวมกนระหวางองคกรทรวมกนเปนเครอขาย ๔. ท าใหเกดการเสรมพลงในการท ากจกรรมตางๆ เปนการเสรมสรางจดแขงใหกบองคกรทรวมกนเปนเครอขาย เรองท 1.3.2 ความรเกยวกบเครอขาย ประเภทของเครอขาย เครอขายแบงไดหลายลกษณะ ดงน 1. เครอขายแบงตามลกษณะความสมพนธ ม 2 ประเภท ไดแก 1.1 เครอขายแบบแนวนอน (Horizontal network) เปนเครอขายทเกดจากบคคล กลมคนหรอองคกรทอยในระดบเดยวกน มอาชพเดยวกนหรอมความสนใจรวมกนมาประสานสมพนธ เชอมโยงกนเปนเครอขาย เชน เครอขายเกษตรกร เครอขายนกวจย เครอขายวสาหกจชมชน เปนตน 1.2 เครอขายแบบแนวตง (Vertical network) เปนเครอขายทเกดขนในลกษณะความสมพนธระหวางหนวยงานของรฐกบชาวบาน องคกรพฒนากบชาวบาน หรอนายจางกบลกจาง เพอใหเกดความเขาใจและความรวมมอกน 2. เครอขายแบงตามขอบเขตของชมชนหรอพนท ม 2 ประเภท ไดแก 2.1 เครอขายภายในชมชน เปนการจดความสมพนธภายในชมชนของกลมกจกรรมทท า เรองประเภทเดยวกน มารวมมอกน เชน พฒนาความร พฒนาผลตภณฑ พฒนาทกษะใหแกสมาชก 2.2 เครอขายภายนอกชมชน เปนการรวมตวกนของกลมทท ากจกรรมคนละอยาง มารวมมอกนเพอหนนเสรมซงกนและกน

20

3. เครอขายแบงตามลกษณะเชงพนทและเชงประเดนกจกรรม ม 3 แบบ ไดแก

3.1 เครอขายระดบหมบาน เปนการสรางเครอขายของกลมกจกรรมตางๆทมอยในหมบาน เพอความสะดวกในการประสานงาน และการจดสรรทรพยากรในพนท 3.2 เครอขายระดบต าบล เปนการเชอมโยงเครอขายกลมทท ากจกรรมเหมอนกน ระหวางหมบานเขาดวยกน เพอใหเกดการแลกเปลยนเรยนรและสรางอ านาจตอรองทางดานการตลอด 3.3 เครอขายระดบอ าเภอและจงหวด เปนการเชอมโยงกลมกจกรรม ทงระดบอ าเภอ และจงหวดไดแลกเปลยนความร ประสบการณ และรวมหาแนวทางแกไขปญหาเพอชวยเหลอซงกนและกน องคประกอบของเครอขาย ในการเกดขนของเครอขาย จะตองประกอบดวยองคประกอบทส าคญ ดงน 1. สมาชกของเครอขาย คอหนวยทมาปฏสมพนธกน เชน วสาหกจชมชนผลตปยอนทรยบานดอกรก มาเชอมโยงเปนเครอขายวสาหกจชมชนเกษตรอนทรยกบวสาหกจชมชนท าสวนผกบานดอกบวบ ในกรณน วสาหกจชมชนผลตปยอนทรยบานดอกรก และวสาหกจชมชนท าสวนผกบานดอกบวบ ถอวาเปนสมาชกของเครอขายเกษตรอนทรย 2. จดมงหมายรวม การรวมตวเปนเครอขายจะตองมจดมงหมายรวมกน เชน เครอขายวสาหกจชมชนเกษตรอนทรย มจดมงหมายรวมกน คอ ลดการใชสารเคมในการผลตทางการเกษตร 3. การปฏบตหนาทอยางมจตส านกตอสวนรวม เพอยดโยงความเปนเครอขายเอาไว 4. การมสวนรวมในกจกรรม เพอเปนปจจยหนนเสรมในการแลกเปลยนเรยนร และการเสรมสรางพลงของเครอขาย 5. ระบบความสมพนธและการสอสาร กระบวนการสอสาร ๒ ทาง จะท าใหสมาชกของเครอขายไดแลกเปลยนขอมลขาวสารซงกนและกน 6. ระบบความเทาเทยมกน สมาชกของเครอขายตองยดหลกความเทาเทยมกน ไมใชลกษณะนายจางกบลกจาง แตเปนพนธมตรทเทาเทยมกน 7. การแบงปนผลประโยชนทเกดจากการท างานรวมกน

21

บทท 2

แนวคด หลกการ และกระบวนการพฒนา

ตอนท 2.1 แนวคดและหลกการในการพฒนาองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เรองท 2.1.1 หลกการเรยนร

เรองท 2.1.2 หลกการมสวนรวม เรองท 2.1.3 หลกการพงพาตนเอง

ตอนท 2.2 กระบวนการพฒนาองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เรองท 2.2.1 การศกษา การวเคราะหขอมลและการประเมนสถานการณ เรองท 2.2.2 การก าหนดเปาหมาย เรองท 2.2.3 การวางแผนพฒนา เรองท 2.2.4 การน าแผนไปสการปฏบต เรองท 2.2.5 การประเมนผล

22

บทท 2 แนวคด หลกการและกระบวนการพฒนา

ตอนท 2.1 แนวคดและหลกการในการพฒนาองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เรองท 2.1.1 หลกการเรยนร แนวคดเกยวกบการเรยนร การพฒนาองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขายจะผกตดกบการน าเขาปจจยตางๆจากภายนอกขาดการใหความส าคญตอการสนบสนนการวจยดวยตนเอง และพฒนาถายทอดความรภมปญญาทองถนทมอยแลว การถายทอดยงเปนการสอสารทางเดยว ขาดการชแนะเพอการคด วเคราะห และตดสนใจ ท าใหการพฒนาไมประสบผลส าเรจเทาทควร โดยเฉพาะการแกปญหาในระดบชมชนเพราะไมไดมการพฒนาองคกรเกษตรกรและวสาหกจชมชนใหมขดความสามารถในการบรหารจดการในองคกรของตนเอง ดงนนการเรยนรจงมความส าคญตอบคคลและองคกร การเรยนรเปนกระบวนการทเกดขนกบมนษยตลอดชวต “การเรยนร” คอ การเปลยนแปลงศกยภาพแหงพฤตกรรมทคอนขางถาวรซงเปนผลมาจากการฝกหรอการปฏบตทไดรบ ปจจยส าคญของการเรยนร ในสงคมแหงการเปลยนแปลงททวโลกเตมไปดวยขาวสารและขอมลตางๆ ทลวนสงผลกระทบตอการด ารงชวตและการตดสนใจของผคนอยางหลกเลยงไมได ผทสามารถเขาถงและมความแมนตรงของขาวสารและขอมลมากกวายอมตดสนใจในสงตางๆ ไดอยางเหมาะสมและถกตอง การเรยนรการเปลยนแปลงตางๆ จงมความส าคญ ปจจยส าคญของการเรยนร คอ 1. ตวผเรยน (Learner) หมายถง องคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย จะตองไมปดตวเองส าหรบการเรยนรในดานตางๆ เพอน ามาสการพฒนาสมาชกและองคกร ซงกลมและองคกรจะตองก าหนดใหชดเจนวาจะเรยนรอะไร มเปาหมายเพออะไร แหลง เรยนร วธการเรยนร และวธการประเมนความกาวหนาการเรยนรของกลมและองคกร ซงสามารถท าไดดวยตนเองหรอขอความรวมมอชวยเหลอจากผอน 2. สงเราหรอสถานการณทเปนตวกระตน (Stimulus Situation) หมายถง สงแวดลอมตางๆ ทเขามากระทบและท าใหเกดการอยากเรยนรซงอาจเปนสถานการณทพบเหนหรอไดรบรเทคโนโลยทเปนประโยชนหรอน ามาปรบประยกตใชกบกจกรรมทท าอย ตลอดจนความเปลยนแปลงของสถานการณตางๆ 3. ปฏกรยาตอบสนอง (Response) หมายถง ปฏกรยาของกลมหรอองคกรทไดจากการเรยนรจากประสบการณทเปนรปธรรมจนท าใหเกดการพฒนาองคความรและประสบการณเดมเพอสรางเปนองคความรใหมหรอสงใหมๆ ใหกบกลมหรอองคกร ประเภทของการเรยนร การเรยนรขององคกรจะท าใหองคกรเกดการเปลยนแปลงและพฒนาไปในทางทดขนทงในดานของตวสมาชกและภาพรวม ซงสามารถเรยนรไปไดพรอมๆ กน ประเภทของการเรยนรขององคกรม 3 ประการ คอ 1. การเรยนรเชงปรบตว เกดขนเมอตวบคคล ทมหรอองคกร ไดเรยนรจากประสบการณทกระท าไปโดยอาศยผลลพธทเกดขนเปนหลกน าไปสการประเมนผลและสการพจารณาไตรตรองเพอจดการกบปญหาความยากล าบาก

23

2. การเรยนรเชงคาดการณ เกดขนเมอองคกรคาดการณถงอนาคตในหลากหลายรปแบบ โดยพยายามหลกเลยงผลลพธและประสบการณในทางลบดวยการระบโอกาสทดทสดในอนาคตพรอมๆ กบการคนหาหนทางทจะบรรลผลส าเรจใหได ท าใหเราสามารถรบมอกบสถานการณทจะเกดขนในอนาคตได ซงเปนการเรยนรเชงรกและสรางสรรค

3. การเรยนรเชงปฏบตการ เกดขนเกยวของกบการแกปญหาจรงๆ เนนไปทแสวงหาความรจรงและด าเนนการตามหนทางของการแกปญหาใหเกดผลส าเรจ ซงเปนวธเชงการเรยนรวธหนงท าใหคนและองคกรสามารถเรยนรไดดขน ทงยงสามารถประเมนและแกปญหายากๆ ไดเปนอยางด โดยน าเอาการสรางและการตงค าถามใหมๆ เกยวกบความรทมอยและการพจารณาไตรตรองเกยวกบการกระท าทเกดขนทงระหวางหนาและหลงการแกปญหามารวมเขาดวยกน เรองท 2.1.2 หลกการมสวนรวม การมสวนรวม คอ การทประชาชนชมชนหรอกลมคนเขาไปมสวนรวมในการคดตดสนใจในการก าหนดนโยบายหรอแนวทางพฒนาและมสวนรวมในการรบประโยชนจากการบรการ รวมทงมสวนรวมในการควบคมประเมนผล แผนงาน โครงการตางๆ ของกลมหรอองคกร การมสวนรวมในการคนหาปญหาและสาเหตของปญหา การมสวนรวมในการคนหาปญหาและสาเหตของปญหา เพอคนหาปญหาและสาเหตของปญหาขององคกรหรอกลม ถาไมทราบถงปญหาและเขาใจถงสาเหตของปญหาจะท าใหการแกไขไรประโยชน การมสวนรวมในการวางแผนด าเนนกจกรรม

การวางแผนจะชวยใหองคกรหรอกลมรจกวธคดการตดสนใจอยางมเหตผล รจกการน าเอาปจจยขาวสารขอมลตางๆ มาใชในการวางแผน การมสวนรวมในการลงทนและการปฏบตงาน

สมาชกขององคกรหรอกลมอาจมฐานะทแตกตางกน แตอาจมแรงงานของตนทสามารถใชเขารวมได การรวมลงทนและปฏบตงานจะท าใหองคกรหรอกลมสามารถคดตนทนด าเนนงานไดดวยตนเอง ท าใหไดเรยนรการด าเนนกจกรรมอยางใกลชด การมสวนรวมในการตดตามและประเมนผลงาน ในการตดตามและประเมนผลงานเปนสวนส าคญในการพฒนาองคกรหรอกลม ถาหากการตดตามประเมนผลขาดการมสวนรวมจะท าใหไมทราบดวยตนเองวางานทท าเปนอยางไร ไดรบผลดหรอไดรบผลประโยชนหรอไมอยางไร การด าเนนกจกรรมอยางเดยวกนในโอกาสตอไปจงอาจจะประสบความยากล าบาก เรองท 2.1.3 หลกการพงพาตนเอง การพงพาตนเอง หมายถง ความสามารถในการด ารงอยไดอยางอสระ มนคง สมบรณ ซงการพงพาตนเองไดนนมทงในกบบคคลและชมชน การพงตนเองตองสามารถผนเปลยนไปตามเวลาไดเพอใหเกดความเหมาะสม สอคลอง และสมดล ซงการพงพาตนเองและการพฒนาทชวยในการขบเคลอนมปจจยส าคญ 5ดาน หรอ TERMS ซงประกอบดวย Technology, Economic, Resouser, Mental และ Social-Culture 1. การพงพาตนเองไดทางเทคโนโลย (Technology Self-reliance : T) หมายถง การมปรมาณและคณภาพของเทคโนโลยทางวตถ เชน เครองไมเครองมอ เครองจกรกล และเทคโนโลยทางสงคม เชน การจดวางโครงการ การจดการ เปนตน การรจกใชอยางมประสทธภาพ รวมทงการน า ภมปญญาชาวบานมาใชหรอประยกตใชใหเหมาะสม

24

2. การพงตนเองไดทางเศรษฐกจ (Economic Self-reliance : E) หมายถง ความสามารถในการท ามาหากนเลยงชพทมความมนคงสมบรณพนสขพอสมควรหรออยางมสมดล 3. การพงตนเองไดทางทรพยากรธรรมชาต (Natural Resouser Self-reliance : R) หมายถง ความสามารถในการใชทรพยากรธรรมชาตทมอยใหเกดประโยชนสงสด และความสามารถในการรกษาทรพยากรธรรมชาตใหด ารงอยไมใหเสอมเสยไปจนหมดสน หรอไมใหเสยสมดลธรรมชาต 4. การพงตนเองไดทางจตใจ (Mental Self-reliance : M) หมายถง การมสภาพจตใจทกลาแขง เพอทสามารถตอสกบปญหาอปสรรคตางๆ ทงการหาเลยงชพ การพฒนาชวตใหเจรญกาวหนา การยดมนปฏบตตนตามหลกทางสายกลาง หรอมชฌมาปฏปทา 5. การพงตนเองไดทางสงคม (Social-Culture Self-reliance : S) หมายถง การทคน กลมหนงมความเปนปกแผนเหนยวแนนมผน าทมประสทธภาพ สามารถน ากลมคนเหลานใหด าเนนการใดๆ เพอบรรลเปาหมายดวยตนเองหรอสามารถหาความชวยเหลอจากภายนอกเขามาชวยท าใหชมชนชวยตนเองได ตอนท 2.2 กระบวนการพฒนาองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เรองท 2.2.1 การศกษา การวเคราะหขอมลและการประเมนสถานการณ การศกษาขอมล ขอมลเปนขอเทจจรงหรอเรองราวทเกยวของกบสงตางๆ เชน คน สตว สงของ สถานทโดยอยในรปแบบตางๆ ทเหมาะสมตอการสอสารการแปลความหมายและการประมวลผล ซงขอมลอาจจะไดมาจากการสงเกต การรวบรวม การวด ขอมลเปนไดทงขอมลตวเลขหรอสญลกษณใดๆ ทส าคญจะตองมความเปนจรงและตอเนอง ขอมลทควรศกษาเกยวกบการพฒนาองคกรเกษตรกรวสาหกจชมชนและเครอขาย ควรเปนการศกษาหาความรเกยวกบกลมซงอาจไดจากการศกษาเอกสารจะท าใหทราบถงขอมลพนฐาน ความเปนมา วตถประสงค และเปาหมายขอบเขตและแผนปฏบตงาน กจกรรมขนตอนหรอแนวทางปฏบตของกลมวาเปนอยางไร หรอกลมมการวเคราะหตนเองบางหรอไม การวเคราะหขอมล การวเคราะหขอมลเพอการพฒนาองคกรเปนการวเคราะหเพอการปรบปรงและเปลยนแปลงกระบวนการท างานขององคกรใหเหมาะสมกบสถานการณและสภาพแวดลอมและทส าคญ คอ ท าใหบรรลเปาประสงคขององคกร ซงสามารถท าไดหลายวธแตในทนจะกลาวถงการวเคราะหดวยวธ SWOT SWOT เปนตวยอทมความหมาย คอ S = Strengths คอ จดแขง หมายถง ความสามารถและสถานการณภายในองคกรท เปนทางบวก ซงสามารถน ามาใชใหเกดประโยชนในการด าเนนงาน W = Weakness คอ จดออน หมายถง สถานการณภายในองคกรทเปนดานลบและ ดอยความสามารถ ซงไมสามารถน ามาใชใหเกดประโยชนได O = Opportunity คอ โอกาส หมายถง ปจจยและสถานการณภายนอกทเอออ านวยในการท างานขององคกรบรรลวตถประสงค T = Threats คอ อปสรรค หมายถง ปจจยหรอสถานการณภายนอกทขดขวางการท างานขององคกรไมใหบรรลวตถประสงค หลกการส าคญของ SWOT คอการวเคราะหโดยการส ารวจจากสถานการณ 2 ดาน คอ สถานการณภายในและสถานการณภายนอก จงเรยกไดวาเปนการวเคราะหสภาพการซงเปนการวเคราะหจดแขง จดออน เพอใหรตวเอง รจกสภาพแวดลอมชดเจน และวเคราะหโอกาสและอปสรรค การวเคราะหปจจยตางๆ ทงภายในและภายนอกองคกรจะชวยใหทราบถงการเปลยนแปลงตางๆ ทเกดขนภายนอกองคกร ทงสงทเกดขนแลวและ

25

แนวโนมการเปลยนแปลงในอนาคต รวมทงผลกระทบของการเปลยนแปลงเหลานทมตอองคกรจะมผลท าใหสามารถพฒนาองคกรไปในทางทเหมาะสม การประเมนสถานการณ การประเมนสถานการณเปนการเรยนรและคนหาศกยภาพของกลม องคกรหรอชมชน โดยการส ารวจขอมลในเรองจดแขงหรอขอด เพอใหตระหนกถงคณคาของดทมอย เกดความภาคภมใจและรกหวงแหนพรอมจะพฒนาจากพนฐานทมใหเกดการพฒนาในดานตางๆ เชน 1. ดานการพงพาตนเอง 2. ดานเกยวกบผน า 3. ดานเกยวกบสมาชก 4. ดานทเกยวกบการพฒนากระบวนการเรยนร 5. ดานเกยวกบวฒนธรรม และกฎระเบยบตางๆ 6. ดานเกยวกบการบรหารจดการกลม/เครอขาย 7. ดานเกยวกบผลผลต ผลงาน 8. ดานการยอมรบของบคคลภายนอก 9. ดานสาธารณะประโยชนการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เรองท 2.2.2 การก าหนดเปาหมาย หลกการก าหนดเปาหมาย การก าหนดเปาหมายเพอใหไดผลลพธทเฉพาะเจาะจงมตวชวดทสามารถวดไดและเพอประเมนความส าเรจได องคกรตองมองวาเปาหมายตองสามารถบรรลไดจรง และตองมทรพยากรทจ า เปนในการบรรลเปาหมายการก าหนดเปาหมายในการพฒนาองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ตองพจารณาวาองคกรตองการพฒนาอะไรโดยพจาณาจากตวองคกรเปนจดเรมตน เชน การก าหนดเปาหมายดานการผลต, ดานการตลาดและดานการเรยนรขององคกร หลกการก าหนดเปาหมายโดยทวไปจะใชหลกการของ SMART คอ 1. เฉพาะเจาะจง (Specific) ควรชวดวาเปนการวดอะไร ทไหน โดยเฉพาะเจาะจง ไมใชเปนไปโดยกวางๆ การไมเจาะจงท าใหมค าถามตามมามากมายและไมรวาตองแกไขหรอปรบปรงทไหน 2. สามารถวดได (Measurable) เมอสามารถวดผลไดท าใหตดตามผลงานไดและเกดความโปรงใสขน 3. บรรลไดจรง (Achievable) เพราะจะกระตนใหเกดก าลงใจในการท า แตตองทาทายความสามารถดวย 4. มทรพยากรรองรบ (Resourced) ตองค านงถงความสอดคลองกบทรพยากรทมอยหรอสามารถหามาสนบสนนได 5. มกรอบเวลาทชดเจน (Time Bound) ขอนส าคญมากเนองจากตวชวดทไมก าหนดเวลาในการบรรลผลลพธทตองการจะขาดการดแลเอาใจใสตดตาม ซงท าใหตววดไมสามารถผลกดนผลส าเรจ วธการก าหนดเปาหมาย การก าหนดเปาหมายเปนกระบวนการทมประสทธภาพส าหรบการวางแผนอนาคต และชวยใหเราสามารถก าหนดทศทางขององคกรวาจะไปในทศทางใด นอกจากนการก าหนดเปาหมายอยางเหมาะสมจะชวยกระตนใหเราเกดความพยายามและความทมเทเพอใหองคกรสามารถไปสเปาหมายทก าหนดไว การก าหนดเปาหมายขององคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ควรค านงถง เชน

26

1. จะท าอะไร 2. เพออะไร 4. ท าอยางไร 5. ใครท า 6. ท าทไหน 7. ท าเทาไหร 8. ตองลงทนอะไร 9. จะหาทนจากไหน 10. บรหารจดการอยางไร เรองท 2.2.3 การวางแผนพฒนา หลกการวางแผน การวางแผนพฒนาองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ตองมขอมลจากการวเคราะหขอมลและประเมนสถานการณแลวน ามาวางแผนในการพฒนาแตไมใชขอมลทเปนเพยงปญหา และความตองการ แตรวมถงขอมลเกยวกบกลม องคกร หรอชมชน และสถานการณโลกทมผลกระทบตอการพฒนา การวางแผนพฒนาควรมาจากทกภาคสวนมสวนรวมในการวางแผนพฒนา โดยใชเปนแผนยทธศาสตรทสามารถคาดไดวา เราตองการอะไร จะพฒนาอยางไร โดยเปนการท าอยางเปนระบบเพอการตดสนใจเลอกแนวทางปฏบตทดทสดส าหรบอนาคตเพอใหองคกรบรรลผลทปรารถนา หลกการวางแผนทดควรค านงถง

1. มความคลองตว (Flexibility) ลกษณะของแผนทดตองมความคลองตวสง สามารถเปลยนแปลงใหสอดคลองกบสถานการณและสภาวะแวดลอมตลอดจนโอกาสใหมๆ ทเกดขนได

2. มความครอบคลม (Comprehensiveness) ลกษณะของแผนมทงทเฉพาะเจาะจงและแผนรวมกจกรรมทงมวลในองคกร ดงนนแผนหลกหรอแผนระยะยาวควรเปนทรวมกจกรรมยอยๆ ทงหลายในองคกรหรอแผนระยะสนทงหมดเขาไวโดยมงใหบรรลเปาหมายหรอวตถประสงคหลกขององคกร

3. ระยะเวลาแผน (Time Spam) แผนทดควรก าหนดระยะเวลาการเรมตนและการสนสดของแผนไวอยางชดเจนวาจะท าอะไร เมอไร และจะสนสดกจกรรมนนเมอไร 4. มความคมคา (Cost Effectiveness) แผนทดควรมตนทนต ากวาผลทจะไดรบจากการใช แผนนน โดยยดหลกการประหยดและกอใหเกดประโยชนสงสด

5. มความชดเจน (Celerity or Specificity) แผนทดตองก าหนดไวอยางชดเจนวา ใครจะเปนผรบผดชอบ ท าอะไร ท าเมอไร ท าทไหน ท าอยางไร และท าเพออะไรอยางละเอยดเพอใหการวางแผนไปใชปฏบตสามารถกระท าไดประสานสอดคลองอยางตอเนอง

6. เปนรปแบบตามพธการ (Formality) แผนทดตองจดวางขนโดยผานขนตอนกระบวนการตางๆ อยางครบถวนซงจะท าใหเปนทยอมรบของคนในองคกร

7. มเหตมผล (Rationality) แผนทดจะตองถกก าหนดขนอยางมเหตผลเปนทยอมรบของบคลากรทกคนในองคกร และสามารถปฏบตใหบรรลวตถประสงคไดจรง

8. มความสอดคลอง (Relevance) แผนทดจะตองอยในกรอบของวตถประสงคและนโยบายทก าหนดไว

9. มลกษณะเนนอนาคต (Future Oriented) เพราะวาการวางแผนคอกระบวนการตางๆ ในการตดสนใจในปจจบน เพอการปฏบตการในอนาคต ดงนนแผนทดจงตองมงเนนการตอบสนองการปฏบตภายใตสถานการณตางๆ ในอนาคตอยางมประสทธภาพ

27

10. มความตอเนอง (Continuous Process) แผนทดตองมงเนนการปฏบตอยางตอเนองตลอดจนการตอเนองของแผน และการบรหารเพอใหองคกรกาวไปขางหนาอยางมประสทธภาพ

11. ตดตามประเมนผล (Evaluation) ตองสามารถตดตามประเมนผลไดทกระยะและตลอดเวลา ประเภทของแผนพฒนากลม องคกร การพฒนาองคกรเกษตร วสาหกจชมชนและเครอขายตองมการพฒนาอยางเปนระบบและตอเนอง ซงสามารถก าหนดได 3 ประเภท 1. แผนระยะยาว เปนการวางแผนในระดบกลยทธโดยมเปาหมายเพอเชอมโยงการบรหารและการปฏบตการภายในองคกรเขากบสภาพแวดลอมปกต การวางแผนระยะยาวจะค านงถงอนาคตขางหนาไมต ากวา 5 ปขนไป 2. การวางแผนระยะปานกลาง แผนระยะปานกลางจะท าหนาทเปนสอกลางประสานระหวางแผนระยะยาวกบแผนระยะสน เพอใหการปฏบตงานภายในองคกรเปนไปตามยทธวธ 3. แผนระยะสน เปนการวางแผนเพอใหครอบคลมและเปนไปตามเปาหมาย แผนระยะสนจะตองสอดคลองและเปนไปในทศทางเดยวกบแผนระยะยาว แผนระยะสนจะชวยใหการบรหารการปฏบตงานประจ าวนเปนไปดวยความราบรน องคประกอบของแผนพฒนา ในการวางแผนพฒนากลมองคกรตองเปนไปอยางมระบบ เพอท าใหแผนมความสมบรณและมประสทธภาพ ควรประกอบดวย 1. นโยบาย 2. หลกการเหตผล 3. วตถประสงค 4. เปาหมาย 5. ขนตอนการปฏบต 6. วธการปฏบต 7. ระยะเวลา 8. งบประมาณ 9. ผรบผดชอบ ขอควรค านงในการวางแผนพฒนา การวางแผนเปนการหาทางเลอกทดทสดในการปฏบตงานโดยใชปจจยตางๆ และมเหตผลเพอใหการด าเนนงานของกลมองคกรเปนไปอยางเรยบรอยและมประสทธภาพ การวางแผนทดและมประสทธภาพ ควรค านงถง 1. ขอมลตองแมนย าและเชอถอได 2. การวางแผนตองมองไปถงอนาคตและสามารถเกดขนไดจรง 3. เวลาและคาใชจาย 4. ความเขมงวดของการด าเนนงาน 5. การตอตานการเปลยนแปลงของสมาชก 6. ปจจยภายนอกทมผลตอการวางแผน 7. ความสอดคลองกบวตถประสงค เปาหมาย และวฒนธรรมขององคกร เรองท 2.2.4 การน าแผนไปสการปฏบต

28

หลกการน าแผนสการปฏบต การด าเนนการเมอแผนผานมาจากความเหนชอบของสวนรวมแลวตองพรอมและสามารถปฏบต

ไดทนท เนองจากเปนแผนแบบพงพาตนเองด าเนนการตามศกยภาพของตนเองเทาทจะด าเนนการไดกอนขอรบการสนบสนนจากแหลงทนและปจจยภายนอก ภายใตการสนบสนนและเปนพเลยงจากเจาหนาทและหนวยงานตางๆทงในดานวชาการ ความรและทกษะเพอปฏบตงานตามแผนรวมทงการบรหารจดการ การน าแผนไปสการปฏบตเปนการน าโครงการ/กจกรรมทไดก าหนดไวในแผนไปด าเนนการใหบรรลเปาหมายซงมแนวปฏบต คอ

1. ท าตารางการปฏบตงาน 2. ก าหนดบคคลรบผดชอบ 3. ก าหนดมาตรฐานการปฏบตงาน 4. การปรบปรงแกไขใหเหมาะสมกบสถานการณ 5. ก าหนดวธด าเนนการใหชดเจน 6. ก าหนดกรอบการตดตามและประเมนผลอยางเปนระบบ

ความร ทกษะ เพอปฏบตงานตามแผน แผนถอวากรอบแนวทางหรอแมบทในการปฏบตงานของกลมองคกรทจะท าใหโครงการ/กจกรรมทก าหนดไวประสบผลส าเรจ ซงตองอาศยความรและทกษะ คอ 1. การท าความเขาใจกบสวนประกอบตางๆ ของแผน 2. การจดเตรยมบคคลผปฏบตใหเหมาะสม 3. การเตรยมการด าเนนการตามแผน 4. การประสานงาน 5. การแปลความหมายของแผน 6. การชแจงรายละเอยดเกยวกบแผน 7. การรวบรวมขอมล 8. การตรวจสอบและประเมนขอมล 9. การปรบปรงแผนใหเหมาะสม 10. การแกไขปญหา 11. การรายงานผลการปฏบตงานตามแผนจนสนสดแผน การบรหารจดการแผน เปนการก าหนดทศทางในการใชทรพยากรทงหลายอยางมประสทธภาพและประสทธผล เพอใหบรรลเปาหมายขององคกร โดยค านงถง

คน ทมสวนรวมในการด าเนนการตามแผน งาน แผนงานทก าหนดตามแผน งบประมาณ ความเหมาะสมของงบประมาณทใชในการด าเนนงานตามแผน

ซงตองมการควบคมก ากบ ดแล และตดตามประเมนผลอยางเปนระบบ

29

เรองท 2.2.5 การประเมนผล ประเดนท 1 หลกการและแนวคดประเมนผลกลม องคกร

การด าเนนงานของกลม องคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย จ าเปนตองมการตดตามนเทศและประเมนผล โดยพงพาตนเองเปนหลกรวมกบหนวยงานท เกยวของเพอรบทราบความกาวหนา ปญหา อปสรรค และหาทางแกไข การตดตามและประเมนผลเปนกระบวนการทส าคญกระบวนการหนงของกระบวนการจดการองคกร ซงการตดตามประเมนผลเปนกระบวนการส าหรบการประสานและบรณาการการใชทรพยากรเพอการบรรลเปาหมายขององคกรดวยการใชคน ซงคนจะใชเทคนคและขาวสารในโครงสรางขององคกร การประเมนผลทมประสทธภาพจะใหขอมลทถกตอง เทยงตรง และเชอถอได ส าหรบการตดสนใจเพอน ามาปรบแนวทางการจดการองคกรใหสอดคลองกบสภาพตามความเปนจรงทพบ การประเมนผลเปนการตรวจสอบความกาวหนาของแผนงาน/โครงการ ตลอดจนการพจารณาผลสมฤทธของแผนงาน/โครงการนนๆ วามมากนอยเพยงใด เมอเปรยบเทยบกบเกณฑทก าหนดขนจงเปนกระบวนการบงชถงคณคาของแผนงาน/โครงการวาไดผลตามวตถประสงคของแผนงาน/โครงการนนหรอไมเพยงใด สามารถด าเนนการไดตงแตกอนตดสนใจจดท าแผนงาน/โครงการ ขณะด าเนนงานในจดตางๆ และเมอสนสดแผน หรอแผนงาน/โครงการด าเนนการแลวเสรจ สามารถด าเนนการได คอ 1. ตดตาม นเทศ ตามแผนปฏบต

2. ตดตาม นเทศ อยางสม าเสมอ 3. ด าเนนการประเมนผลแบบมสวนรวม 4. ก าหนดใหมการรายงานความกาวหนา ปญหาอปสรรคในการด าเนนงานใหกบหนวยงานและ

องคกรทเกยวของไดรบทราบ การใชประโยชนจากผลการประเมน

1. ท าใหทราบปญหาและความตองการทแทจรง สามารถจดล าดบความส าคญของปญหาและแกไขปญหาทนท เพอน าไปสการพฒนาขององคกร

2. ท าใหวางแผน/โครงการไดตรงเปาหมาย แกปญหาไดถกจด และพฒนาไดตรงตามนโยบาย 3. ชวยใหด าเนนการตามแผนไดราบรนสามารถปรบปรงแกไขปญหาอปสรรคอยางไดผลหรอปรบ

แผนใหเหมาะสมมากขน 4. ท าใหทราบผลการด าเนนงานตามแผนงานและโครงการอยางชดเจน อะไรประสบผลส าเรจแลว

สงใดยงตองท าตอไป จ านวนเทาไรอนจะเปนขอมลไปสการตดสนใจไปสสภาพปจจบนปญหาความตองการซงเปนการวนครบวงจร

30

บทท 3 การสรางเครอขาย

ตอนท 3.1 การเตรยมการของนกสงเสรมการเกษตรเพอสรางเครอขาย เรองท 3.1.1 การศกษาและวเคราะหสถานการณ ตอนท 3.2 การเกดเครอขาย เรองท 3.2.1 การสรางความเขาใจและเปาหมายรวมกน เรองท 3.2.2 การเชอมโยงใหเกดเครอขาย ตอนท 3.3 การพฒนาเครอขาย เรองท 3.3.1 การบรหารจดการเครอขาย เรองท 3.3.๒ พระราชบญญตสงเสรมวสาหกจชมชน พ.ศ. ๒๕๔๘ กบการพฒนาเครอขาย ตอนท 3.๔ รปแบบการสรางและพฒนาเครอขายองคกรเกษตรกรและวสาหกจชมชน และกรณ ตวอยาง เรองท ๓.๔.๑ รปแบบการสรางและพฒนาเครอขายแบบแนวราบ เรองท ๓.๔.๒ รปแบบการสรางและพฒนาเครอขายแบบแนวตง

31

บทท ๓

การสรางเครอขาย

ตอนท ๓.๑ การเตรยมการของนกสงเสรมการเกษตรเพอสรางเครอขาย เรองท ๓.๑.๑ การศกษาและวเคราะหสถานการณ สงทตองท าความเขาใจเกยวกบเครอขาย ในการสงเสรมองคกรเกษตรกรและวสาหกจชมชน การสรางเครอขายเปนเครองมอหนงในการขบเคลอนการพฒนาใหบรรลเปาหมาย เครอขายไมเพยงแตเปนเครองมอในการเชอมโยงองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนใหเกดการเชอมโยงกนไมโดดเดยวในการขบเคลอนการพฒนาตนเองเทานน แตเครอขายยงสรางพลงอ านาจการตอรองระหวางเครอขายกบกลมภายนอก ท าใหเกดการแลกเปลยนเรยนร เกดการท างานรวมกน การเตรยมการในการสรางเครอขายตองศกษาท าความเขาใจความหมาย ความส าคญของเครอขาย แนวคดทฤษฎการเกดเครอขาย ตองเรยนรและเขาใจพฒนาการของเครอขายระยะตางๆ ซงประกอบดวย ระยะเตรยมการ/กอเกด ระยะกอตง ระยะการด าเนนกจกรรม ระยะขยายเครอขาย ระยะการปรบตวของเครอขาย นอกจากความเขาใจเกยวกบเครอขายเองแลว ในการเตรยมการเพอสรางเครอขาย ยงตองศกษาขอมลสถานการณทเกยวของ การสงเสรมการเกดเครอขาย รวมไปถงเทคนคการท างานกบเครอขายตามระยะของพฒนาการดวยเพอใหมความเขาใจอยางครบถวน สามารถสงเสรมการเกดเครอขายและท างานกบเครอขายไดอยางมประสทธภาพ

ตอนท ๓.๒ การเกดเครอขาย เรองท ๓.๒.๑ การสรางความเขาใจและเปาหมายรวมกน แนวคดทฤษฎการเกดเครอขาย ในการสรางและพฒนาเครอขายองคกรเกษตรกรและวสาหกจชมชนใหประสบผลส าเ รจ ตองเขาใจแนวคด ทฤษฎเกยวกบการเกดเครอขาย หลกการสรางและพฒนาเครอขาย เทคนค การสงเสรมการเกดเครอขายและการท างานกบเครอขายแตละชวง ระยะของพฒนาการ เพอชวยเปนตวเชอมหรอผกระตนใหเครอขายด าเนนงานไปไดอยางมนคง จากการวเคราะหทมาและอธบายการเกดเครอขายของ นฤมล นราการ (๒๕๔๓) ไดเสนอทฤษฎและแนวคดในการสรางเครอขายไว ๓ แนวคด คอ 1. ทฤษฎการแลกเปลยน (exchange theory) อธบายถง เหตผลหลกทจะท าใหเกดเครอขาย เรองของ “การแลกเปลยนผลประโยชนระหวางกน” แตละฝายจะตองมองเหนประโยชนทตนจะไดรบจากการเขารวมเครอขาย ท าใหมความเตมใจทจะประสานหรอรวมเปนเครอขาย 2. แนวคดการรวมพลง (synergy) การรวมพลงในลกษณะนจะเกดผลทไดรบในลกษณะ “ทวคณ” กอใหเกดความเขมแขงมากกวาแตละองคกรจะท างานโดดเดยว แลวเอาผลงานมารวมกน แตผลของเครอขายในลกษณะการรวมพลงนจะมคาทวคณ มากกวา ๑+๑ = ๒ องคกรเกษตรกรและวสาหกจชมชนทเขาใจหลกการน จงจะมความสนใจทจะสราง ประสานเครอขายเพอประโยชนขององคกร

32

3. แนวคดเกยวกบการตดตอสอสาร (communication) เครอขายจะชวยใหองคกรเกษตรกรและวสาหกจชมชน มโอกาสแลกเปลยนเรยนร เกดการสอสารระหวางสมาชก องคกร ภาคเครอขาย เปนสงทจะชวยรกษาสมพนธภาพระหวางกน ขอมล สถานการณทควรศกษาเพอเตรยมการสรางเครอขาย ขอมลและสถานการณทควรใหความส าคญในการศกษา วเคราะห ม ๓ สวน คอ ๑) สถานการณของกลม (ปจจยภายใน) ไดแก ทรพยากร ศกยภาพของกลม ซงหมายถงจดออน จดแขง ขอดทม หรอปญหาทพบ ปญหาใดไมสามารถจดการไดในระดบกลม ปญหาใดตองการแนวรวมชวยจดการ ความตองการหรอแนวทางพฒนาของกลมทจะผลกดนใหเกดขนไดโดยเครอขาย ๒) สภาพแวดลอมโดยทวไปทเกยวของกบกลม (ปจจยภายนอก) คอสภาพหรอสถานการณภายนอกทมผลกระทบตอการขบเคลอนการด าเนนงานของกลม เชน ผน าชมชน หนวยงานทเขามาสงเสรม สนบสนน ๓) แนวรวม หมายถงกลมเปาหมายทมความสนใจรวมกน เชน กลมองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนอนๆ ภาคทเกยวของ สถาบนตางๆ ในหมบาน เพอวเคราะหปญหาความตองการรวม น าไปสการสราง เชอมโยงเครอขาย ขอก าหนดหรอเงอนไขเบองตนในการสรางและพฒนาเครอขาย ๑. กลม/องคกรทจะสรางเครอขายจะตองพดคยวเคราะหรวมกนเพอใหเขาใจและเกดส านกอยางจรงจงวา

ท าไมเราจงอยตามล าพงไมได เหตใดจงตองเชอมโยงกบองคกรอน เพอพงพาอาศยกน

สมาชกตองเหนความส าคญหรอความจ าเปน เกดส านกขนจากการวเคราะหดวยตนเอง หร อการชวยกระตนของนกสงเสรมการเกษตร แตไมใชการขอรองหรอบงคบ (โดยประธาน/คนในกลม หรอคนนอกกลม) ใหเชอมโยงเครอขาย ๒. สมาชกตองเขาใจเปาหมายของการรวมกลมและการประสานงานอยางชดเจน ๓. มการจดระบบในรปแบบขององคกรเพอการประสานงานทแนนอนในระดบหนง หากไมมการจดระบบ การสรางเครอขายจะเปนไปไมได ๔. ตองกระตนใหมการเคลอนไหวหรอมกจกรรมอยเสมออยางตอเนอง เพราะเครอขายจะมความเปนโครงสราง (structured) นอยกวากลมหรอองคกรและอาจจะเกดจากการรวมตวของกลมทอยหางไกลกน หากไมมกจกรรม การเคลอนไหวอยางตอเนอง อาจจะเกดการถดถอย อยางรวดเรว เรองท ๓.๒.๒ การเชอมโยงใหเกดเครอขาย แนวทางการเชอมโยงเครอขาย เมอมการสรางความเขาใจ ทงนกสงเสรมการเกษตร องคกรเกษตรกรและวสาหกจชมชน ในเรองของพฒนา ทฤษฎแนวคด ความส าคญ เงอนไขของการเกดเครอขาย และองคกรเกษตรกรและวสาหกจชมชน ไดก าหนดเปาหมายรวมกนในการทจะสรางพฒนาเครอขาย เพอใหเกดการประสานพลงในการพฒนาองคกรเกษตรกรและวสาหกจชมชนสความยงยนแลว ตองศกษาใหเขาใจถงหลกการส าคญทจะยดถอเปนแนวทางในการเชอมโยงใหเกดเครอขาย ดงน

33

๑. การศกษาชมชนและสภาพการณภายในชมชน ๒. การคนหาผน ากลมยอยๆ เพอปรกษาหารอแนวทางการท างานรวมกน เพอสรางเครอขาย ๓. การกระตนหรอจดเวทใหองคกรเกษตรกร และวสาหกจชมชน มการสอสารพดคยท าความเขาใจถงความจ าเปนทตองมการเชอมโยงเปนเครอขาย ๔. พฒนากจกรรมและยกระดบความสมพนธ ๕. พฒนาระบบขอมล ขาวสาร เพอใหเกดการตดตอสอสารอยางตอเนอง ภายหลงการสรางเวทพบปะ ๖. สงเสรมกระบวนการเรยนรขององคกรเกษตรกรและวสาหกจชมชนในการสรางเครอขาย ๗. สรปบทเรยนและขยายกระบวนการเครอขาย ตอนท ๓.๓ การพฒนาเครอขาย เรองท ๓.๓.๑ การบรหารจดการเครอขาย แนวคดในการจดการเครอขาย การเกดเครอขาย เปนการรวมกลมทท าใหองคกรทเคยเปนคแขงกนใหหนหนาเขาหากน ผนวกความรวมมอ จนเปนพนธมตรทเออประโยชนกนในทางธรกจ ยดจดหมายรวมและการจดสรรผลประโยชนระหวางกน ดงนนในการจดการเครอขายมแนวคดอย ๖ ประการ คอ ๑. จดมงหมายรวม การท างานเครอขายจะเกดประสทธภาพสงถาทกฝายสามารถก าหนดจดหมายรวมกนได ๒. จตส านกรวม บคคลทเกยวของตองมจตส านกรวมกนทจะชวยพฒนาเครอขาย มสวนรวมในกระบวนการท างาน รวมทงไดรบผลประโยชนจากความเปนสมาชกในเครอขาย ๓. การเชอมโยง การท างานของเครอขายตองมยทธศาสตรการเชอมโยงทเหมาะสม อาจเชอมโยงผานกจกรรมตางๆ ภายใตศนยประสานงาน หรอเชอมตอเทคโนโลย ๔. การสรางความรสกรวม หลงจากการเขารวมเปนเครอขายแลว ทกฝายจะตองมความรสกรวมกบกระบวนการท างานของเครอขาย เพอใหเกดพลงผลกดน ๕. การพฒนาระบบทโปรงใส ตรวจสอบได ระบบการท างานของเครอขายตองเปนระบบบรหารจดการทโปรงใส ตรวจสอบไดจากทกฝายสรางความรสกทดตอผทรวมเปนเครอขาย หลกการบรหารจดการเครอขายองคกรเกษตรกรและวสาหกจชมชน การบรหารจดการเครอขายเปนจดกอใหเกดความรวมมอของความเปน เครอขาย การบรหารจดการตองพฒนาใหเกดขนทงภายในและภายนอกเครอขาย เครอขายองคกรเกษตรกรและวสาหกจชมชน นบเปนเครอขายในระดบชมชน การบรหารจดการจงตองด าเนนการภายใตหลกการ ๓ ขอ คอ 1. การจดการตองอยบนพนฐานของกระบวนการเรยนรของคนในชมชน 2. เปนการจดการทสอดคลองกบวถชวตและวฒนธรรมของชมชน 3. เปนการจดการทเหมาะสมกบบรบทและสถานการณทเกดขนในระดบชมชน ๖. การจดการระบบขอมลขาวสาร ระบบตดตอสอสารและสารสนเทศ เปนสงส าคญยงตอความยงยนของเครอขาย เพราะจะชวยใหเกดการแลกเปลยนเรยนร และทราบถงความเคลอนไหวของเครอขาย แนวคดการจดการเครอขายทง ๖ ประการ สามารถน ามาเปนเปาหมายของการท างานในเชงรก ของเครอขายได

34

ขนตอนการบรหารจดการเครอขาย เมอท าความเขาใจในหลกการบรหารจดการและแนวคดในการบรหารจดการเครอขายแลว การด าเนนการสามารถด าเนนการอยางเปนขนตอนเพอใหเกดความสะดวกในการบรหารจดการ การวางแผนด าเนนงานจะเปนไปอยางมระบบ ขนตอนการบรหารจดการเครอขายมขนตอนหลกอย ๗ ขนตอนดงน

1. การก าหนดวตถประสงคและขอตกลงรวม 2. การก าหนดบทบาทหนาทและการวางผงเครอขาย 3. การเสรมสรางและพฒนาผน า 4. การจดระบบการตดตอสอสาร 5. การสงเสรมกระบวนการเรยนรทตอเนอง 6. การตดตามและประเมนผลแบบมสวนรวม 7. การรกษาผลประโยชนและรกษาความสมพนธทดตอกน

เรองท ๓.๓.๒ พระราชบญญตสงเสรมวสาหกจชมชน พ.ศ.๒๕๔๘ กบการพฒนาเครอขาย การพฒนาเครอขายในพระราชบญญตสงเสรมวสาหกจชมชน พ.ศ.๒๕๔๘ พระราชบญญตสงเสรมวสาหกจชมชน พ.ศ.๒๕๔๘ ใหความส าคญกบการสงเสรมความเขมแขงของวสาหกจชมชนโดยการใชกระบวนการเครอขายเปนเครองมอหนง มการก าหนดประเดนทเกยวของไว ดงน ๑. ใหมการจดทะเบยนเครอขายวสาหกจชมชน ซงตองประกอบดวยวสาหกจชมชนตงแต ๒ วสาหกจชมชนขนไปมารวมตวกน มวตถประสงคเพอท ากจกรรมทเปนประโยชนตอวสาหกจชมชน โดยอาจมบคคลภายนอกทมความสามารถใหความร ชวยเหลอ สนบสนน หรอท าประโยชนตอวสาหกจชมชนมารวมดวย ๒. บทบาทของเครอขายวสาหกจชมชน คอใหค าแนะน าชวยเหลอวสาหกจชมชนในดานตางๆ คอ

กจกรรมภายใน ชวยเหลอในการจดตง ศกษาวจย ใหความร ฝกอบรม ปรบปรงพฒนาการผลต บรการ การบรหารจดการ การหาทน การตลาด

กจกรรมภายนอก คอ เปนคนกลางตดตอสวนราชการ องคกรของรฐ เอกชน เพอสงเสรมสนบสนนวสาหกจชมชน ประสานกบเครอขายอน เพอแลกเปลยนเรยนร ๓. เครอขายวสาหกจชมชน เปนศนยกลางในการสงเสรมความสามคคและชวยเหลอเกอกลกน ๔. เครอขายสามารถเสนอความเหนตอคณะกรรมการสงเสรมวสาหกจชมชน เกยวกบนโยบายหรอมาตรการในการสงเสรมวสาหกจชมชน

ตอนท ๓.๔ รปแบบการสรางและพฒนาเครอขายองคกรเกษตรกรและวสาหกจชมชน และกรณตวอยาง เรองท ๓.๔.๑ รปแบบการสรางและพฒนาเครอขายแบบแนวราบ ลกษณะเครอขายแบบแนวราบ เครอขายแนวราบเปนการประสานบคคลทอยในระดบเดยวกน อาชพเดยวกน ใหมาเชอมโยงประสานเปนเครอขายกน เชน เครอขายเกษตรกร เครอขายนกพฒนา เครอขายนกวจย รปแบบของการกอเกด คงอย และขยายตวของเครอขาย แบบแนวราบ มอย ๓ ลกษณะ คอ

35

1. การพฒนาเครอขายจากกลมกจกรรมยอยหลายกลมเชอมโยงกนเปนเครอขาย การพฒนาเครอขายจากกลมกจกรรมยอยหลายกลม เชอมโยงกนเปนเครอขายเปนการสรางและพฒนาการเครอขายทเกดจากการทกลมกจกรรมยอยๆ ทท ากจกรรมทแตกตางกน แตมบางอยางทตองพงพา แลกเปลยนกน ท าใหกลมยอยตองมาประสานเชอมโยงกน โดยมกลมทเปนตวเชอมหรอเปนแกนกลางในการบรหารจดการ หรอใชกจกรรมของกลมแกนกลางเปนตวรอยใหเกดการเชอมประสาน เชน การพฒนาเครอขายธนาคารชมชนสรางถอนอย อ าเภอหวตะพาน จงหวดอ านาจเจรญ ทเกดจากกลมกจกรรมยอยๆ ตางๆ ในต าบลสรางถอนอย ไดแก กลมเลยงโค กลมโรงสขาวชมชน กลมเจยรไนพลอย กลมทอผาไหม กลมทองเทยว กลมโฮมสเตย กลมจกสาน กลมเกษตรอนทรย ซงบางสวนเปนกลมยอยๆ ทประสานเชอมโยงกนอยแลว และสวนใหญประสบปญหาในการท ากจกรรมในเรองของหนสน มหนสนรวมกนประมาณถง ๕๙ ลานบาท สมาชกกลมกจกรรมตางๆ จมปลกอยในภาวะหนสน ธกส.รวมกบสวนงานทเกยวของ จงรวมกนชกจงใหประธานกลมกจกรรมตางๆ ปรกษาหารอกน เพอหาหนทางแกปญหาโดยการประสานพลงสรางเครอขาย โดยรวมกนจดตงธนาคารชมชนขน เปนแกนกลางในการประสานและขยายผลของกจกรรมจากธนาคารชมชน เปนกลมกจกรรมเพมเตม เพอเปนตวรอยใหการเชอมประสานเกดความมนคง ยงยน แสดงใหเขาใจงายๆ ตามแผนภาพ

36

๒. การพฒนาเครอขายจากกลมใหญแยกเปนกลมกจกรรมยอยๆ และเชอมโยงกน การพฒนาเครอขายจากกลมใหญแยกเปนกลมกจกรรมยอยๆ และเชอมโยงกนเปนการพฒนาทแยกกจกรรมยอยๆ จากกลมใหญ เนองจากกลมมปญหาในการท ากจกรรม จงมการตงกลมยอยเขามาชวยแกปญหา โดยกลมยอยจะมแกนน าซงแยกตวจากกลมใหญ เปนผน าในการบรหารจดการและเปนแกนหลกในการประสานเชอมโยงกบกลมใหญ หรอกลมอนๆ ในเครอขาย การพฒนาเครอขายในล กษณะน ตวอยางเชน กลมวสาหกจชมชน ลอดชองบางคนท ต าบลกระดงงา อ าเภอบางคนท จงหวดสมทรสงคราม จากเดมเปนกลมแมบานเกษตรกรวดไทรสรางสรรค รวมตวกนของสมาชกเรมแรก ๑๕-๑๘ คน ท ากจกรรมอาหารแปรรปเลกนอย เปนรายไดเสรม จ าหนายในชมชน ตอมากลมสามารถด าเนนการผลตสนคาไดอยางมคณภาพ เรยนรระบบบญชรบ-จาย ระบบกลมออมทรพย และระบบตลาด สามารถหาตลาดรบซอสนคาทแนนอนได จนถงมชองทางขยายสตลาดภายนอก จงขยายกจการขน และเพมชนดกจกรรมเพมรายไดตวท ๒

กลมทองเทยว โฮมสเตย

กลมทอผา

กลมเกษตรอนทรย

กลมเลยงโค กลมโรงสขาวชมชน

กลมเจยรไนพลอย

กลมจกสาน

ศนยรวม ขาวกลอง

รานคาชมชน

ธนาคาร ชมชน

สวสดการชมชน

ธกส.

กลมผลตดอกไมจนทและพวงหรด

กลมผลตตะกรา

ของขวญ

ต าบลสรางถอนอย

แผนภาพ : แสดงการเชอมโยงเครอขายธนาคารชมชนสรางถอนอย อ าเภอหวตะพาน จงหวดอ านาจเจรญ

37

ท ๓ ขนเรอย กจกรรมทด าเนนการคอการท าหอมเจยว ตอมาเพมการผลตลอดชองสงคโปรอบแหง และซาหรมอบแหง เมอสามารถผลกดนกจกรรมสตลาดตางประเทศได ปรมาณการผลตมากขน ก าลงการผลต ไมเพยงพอ จงขยายเครอขายไปสกลมสมาชกในหมบาน เปนกลมกจกรรมยอยๆ เชน กลมผปอกหอม กล มรานคาชมชน เพอท าการตลาด ปจจบนมสมาชกในหมบานตางๆ เปนเครอขายของกจกรรมตางๆ รวมทงสน ๙๖ คน รวม ๔๕ ครวเรอน แตละกจกรรมจะมกองทนหมนเวยนในแตละกจกรรม มการบรหารจดการโดยมคณะกรรมการยอยในแตละกจกรรม แสดงโครงสรางการเชอมโยงในแผนภาพ

๓. การพฒนาเครอขายแบบผสม การพฒนาเครอขายแบบผสม มการพฒนาเครอขายทง ๒ รปแบบ คอ จากกลมเลกทมอยในชมชนโยงกนเปนกลมใหญ และจากกลมใหญแยกกจกรรมออกเปนกลมยอยตามสภาพปญหาของกลม ตวอยางการพฒนาเครอขายน ไดแก กลมเพาะเหดบานไมยา ต าบลไมยา อ าเภอพญาเมงราย จงหวดเชยงราย เปนหนงในสมาชกของเครอขายกลมเพาะเหดต าบลไมยา ซงชาวบานในต าบลมการเพาะเหดจ าหนายกนอยางแพรหลาย สามารถสรางรายไดแกต าบลในแตละปมมลคาหลายลานบาท

วสาหกจชมชนลอดชองบางคนท

กจกรรมใหบรการร ากลองยาวยอนยค

กจกรรมผลตซาหรม รวมมตรอบแหง

กจกรรมลอดชองสงคโปรอบแหง

กจกรรมผลต หอมเจยว

กลมจดการบรรจภณฑและ

ขนสง

กลมปอกหอม

กลม เจยวหอม

แผนภาพ : แสดงการเชอมโยงเครอขายวสาหกจชมชนลอดชองบางคนท ต าบลกระดงงา อ าเภอบางคนท จงหวดสมทรสงคราม

38

จดเรมแรกของการรวมกลมการเพาะเหดจนเปนอาชพเกดจากการทชาวบานคนหนงในหมบานดงกลาว เคยท างานกบฟารมเหดอรญญก และในป ๒๕๔๐ ไดกลบมาอยบาน จงไดน าความรมาเพาะเหดขายในหมบาน ไดรบความนยมบรโภคในชมชนมาก เรมจากเหดนางฟา เหดนางรม เปนอนดบแรก ตอมาป ๒๕๔๒ ผน าในหมบานเหนความส าคญ จงปรกษาหารอกนในการสงเสรมอยางจรงจง มการจดท าแผนเสนอของบประมาณจากองคการบรหารสวนต าบลในกรจดหาวสด อปกรณ เครองจกรทจ าเปนมาใหบรการสมาชก กลมเพาะเหดบานไมยา หมท ๒ จงถกกอตงขนจากการรวมตวกนของชาวบาน เปนกลมหลกโดยมสมาชกจากหลายหมบานในต าบลไมยาเปนศนยกลางในการประสานงานการใชเครองจกรและเทคโนโลยตางๆ ทงการคนหาวธเพาะเชอ การแปรรปเหด ตอมาสมาชกทหมอนไมสะดวกในการมารวมกจกรรม จงไดไปตงกลมในหมของตน ขยายเครอขายเปนกลมเพาะเหดยอยๆ ในหมตางๆ เพอรองรบการสนบสนนเครองจกร วสดอปกรณ และเงนทนจากทองถนทใหการสนบสนนวสาหกจในชมชน เงนทนหลกๆ ทไดรบคอ งบประมาณกระตนเศรษฐกจจาก อ าเภอเมงราย ผานองคการบรหารสวนต าบลไมยา ในขณะเดยวกน ชมชนในหมบานโดยรอบมความสนใจจงมการจดตงกลมเพาะเหดขน และเขามาเปนสมาชกเครอขาย เพอเชอมโยงดานขาวสาร ความร แสดงภาพการเชอมโยงตามแผนภาพ

กลมเพาะเหด บานไมยา หม ๒

กลมเพาะเหดหวยเดอ หม ๑

กลมเพาะเหดหวยกาง หม ๑๒

กลมเพาะเหดหวยกางกลาง หม ๑๙

กลมเพาะเหดหวยกาง หม ๘

กลมเพาะเหด บานไมยา สนโคง

หม ๗

กลมเพาะเหด บานไมยา หม ๙

กลมเพาะเหด บานไมยา สนโคง

หม ๑๒

: กลมยอยทขยายจากกลมใหญ เนองจากปญหาความไมสะดวกในการท ากจกรรม

: กลมยอยทตงขนใหม และมาเชอมโยงเครอขาย

: มการเชอมโยงดานขาวสาร ความร และเปนเครอขายดานการผลต

: มการเชอมโยงดานขาวสาร ความร

แผนภาพ : แสดงการเชอมโยงเครอขายของกลมเพาะเหดบานไมยา อ าเภอพญาเมงราย จงหวดเชยงราย

39

เรองท ๓.๔.๒ รปแบบการสรางและพฒนาเครอขายแบบแนวตง รปแบบการสรางเครอขายแบบแนวตง เนองจากสถานการณโลกเปลยนแปลงรวดเรวจนองคกรเกษตรกรหรอวสาหกจชมชน ไมสามารถอยรอดไดอยางโดดเดยว ตองมการปรบตวเพอความอยรอด โดยหาพนธมตรในการด าเนนกจกรรมรวมกน การสรางเครอขายในแนวตง เปนการประสานเชอมโยงทกภาคสวนทเกยวของ ทงการผลตวตถดบ การแปรรป หรอการผลตใหเปนสนคา การจ าหนาย ไปจนถงการสงออกไปจ าหนายตางประเทศ การจดรปแบบเครอขายแนวตง จะจดรปแบบใดกได โดยการเชอมโยงผคนจากหลากหลายอาชพมาเปนเคร อขายกน เชน เกษตรกร นกวชาการ นกวจย นกพฒนา นกธรกจ นกการเมอง องคกรชมชน ตวอยางการเชอมโยงเครอขายแบบแนวตงทเหนไดเดนชดคอการพฒนาเครอขายวสาหกจชมชน สหกรณ ชมรมชาวสวนมะมวง จงหวด ฉะเชงเทรา ดงแสดงการเชอมโยงตามแผนภาพ

ตวอยางการพฒนารปแบบการสรางเครอขายแบบแนวตง

บทท 4 การปฏบตงานกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย

เครอขายการผลต

วสาหกจชมชนผผลตมะมวง อ าเภอตางๆ ของจงหวด

ฉะเชงเทรา

เกษตรกร ผผลตมะมวง

กลม/องคกรเกษตรกร ผผลตมะมวง องคกรชมชน

เครอขายวสาหกจชมชนสหกรณชมรม

ชาวสวนมะมวง จงหวดฉะเชงเทรา

เครอขายวชาการ

เครอขาย การตลาด

นกวชาการ

หนวยงานของรฐ นกวจย

ตลาด ทองถน/ชมชน

ซปเปอรมารเกต ในประเทศ

บรษทสงออก ตางประเทศ

แผนภาพ : แสดงการเชอมโยงเครอขายของวสาหกจชมชนสหกรณชมรมชาวสวนมะมวงจงหวดฉะเชงเทรา

เอกชน(บรษทสงออก) สนบสนนปจจยการผลตและเทคโนโลยเพอใหไดคณภาพ

ไปรษณย (รบ Orderมะมวงและสง)

40

ตอนท 4.1 หลกการปฏบตงานของนกสงเสรมการเกษตร เรองท 4.1.1 แนวคดการปฏบตงานของนกสงเสรมการเกษตร เรองท 4.1.2 วธการปฏบตงานของนกสงเสรมการเกษตร

ตอนท 4.2 หลกการปฏบตงานกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เรองท 4.๒.๑ หลกและวธการปฏบตงานกบกลมพนฐาน เรองท 4.2.๒ หลกและวธการปฏบตงานกบกลมกาวหนา เรองท 4.2.3 หลกและวธการปฏบตงานกบเครอขาย

41

บทท 4

การท างานกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย

ตอนท 4.1 หลกการท างานของนกสงเสรมการเกษตร เรองท 4.1.1 แนวคดการท างานของนกสงเสรมการเกษตร แนวคดในการท างาน การปฏบตงานไมวาจะเปนการปฏบตงานกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชน หรอเครอขายตางๆ นกสงเสรมการเกษตรควรเรยนรหลก 2 ประการ คอ

1. หลกการท างานแบบมสวนรวม โดยหลกการแลวนกสงเสรมการเกษตรควรไดเรยนรถงวธการท างานพนฐานทเหมอนกนใน

การเขาไปมสวนรวมกบหนวยตางๆ ไมวาจะเปนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชน หรอเครอขาย เพยงแตเมอมความแตกตางของหนวยองคกร ซงอาจมลกษณะทแตกตางกนออกไปตามแตจดมงหมาย หรอจดประสงคของการรวมตวเพอใหเปนองคกรเกษตรกร ในรปแบบตางๆ เชน กลมแมบานเกษตรกร กลมสงเสรมอาชพการเกษตร กลมยวเกษตรกร กลมเกษตรกร หรออาจรวมตวกนประกอบกจการในรปแบบของวสาหกจชมชน จนถงการสรางเครอขายไมวาจะเปนเครอขายการเรยนร เครอขายการผลต เครอขายการตลาด

2. การเรยนรกลมทจะเขาท างาน นอกจากนกสงเสรมการเกษตร ตองเรยนรหลกการมสวนรวมกบ กลมแลวสงส าคญอก สงหนง คอ ตองเรยนรกลมทจะเขาไปรวมท างานดวย โดยตองศกษากลมทจะเขาไปท างาน และจ าเปนตองมองคความรเพมขนในการท างานรวมกบกลมในระดบตางๆ ซงหลกการท างานกบกลมตางๆในทนจะแบงออกเปน 3 ระดบ คอ กลมพนฐาน กลมกาวหนา และเครอขาย โดยจะกลาวถงในตอนตอๆ ไป เรองท 4.1.2 วธการปฏบตงานของนกสงเสรมการเกษตร วธการในการปฏบตงาน เพอใหเกดเปนมาตรฐานและมวธการปฏบตทเปนกลางในการเรมท างานกบหนวยตางๆทกลาวมาขางตนสงทส าคญ คอ การเรยนรทจะเขาไปท างาน การสรางความสมพนธทเปนมตร ตลอดจนการใหค าแนะน าพนฐานส าหรบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชน และเครอขายไดอยางมประสทธภาพ โดยบทบาทหนาทของนกสงเสรมการเกษตรสามารถแบงไดใน 2 สถานะ คอ 1. วธการท างานในฐานะผเขาไปมสวนรวมกบกลม มวธการท างานพนฐาน ดงน 1.1 ศกษาพนฐานของกลมทตองการเขาไปมสวนรวมและปฏบตงาน 1.2 ขอพบบคคลทมความส าคญของกลมองคกรนนๆ เชน ประธานกลม เปนตน 1.3 แนะน าตว บอกวตถประสงคในการท างานและขอค าแนะน าเบองตนในการท างานกบกลม 1.4 น าขอแนะน าไปวเคราะหถงแนวทางการเขาไปมสวนรวมกบกลม 1.5 การแสดงความจรงใจในการตดตอสอสารกบกลม

1.6 ยมเสมอแมเจอกบปญหาหรอขอวพากษวจารณ 1.7 การออนนอมถอมตน อดทนตอสถานการณทเปลยนแปลง 1.8 ท างานดวยการเอาใจเขามาใสใจเราเพอความเขาใจและเพอทราบขอจ ากดในการปฏบตงาน

42

2. วธการท างานในฐานะผใหค าแนะน าปรกษา จ าเปนตองมเทคนคในการใหค าปรกษา ซงเจาหนาทควรมลกษณะ ดงน 2.1 สรางบคลกภาพทนาเชอถอ 2.2 มความรจรงในเรองทจะใหค าปรกษา หรอสามารถหาแนวทางเพอใหค าปรกษาได 2.3 รบคลกภาพ ฐานะทางเศรษฐกจ สงคม ความเชอของผทรบค าปรกษา 2.4 เปนผรบฟงทดเกยวกบปญหาทมผน ามาปรกษา 2.5 เปนผรวมวเคราะหปญหารวมกบกลม หรอองคกรทเขามาปรกษาเพอหาแนวทางแกไข 2.6 ใหค าแนะน าสมาชกเพอการแกไขปญหาโดยเสนอแนวทางและใหกลมตดสนใจ 2.7 มความสม าเสมอในการตดตามผลการใหค าแนะน าเปนระยะ

ตอนท 4.2 หลกการท างานกบองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เรองท 4.2.1 หลกและวธการการท างานกบกลมพนฐาน หลกการและแนวคดในการท างานกบกลมพนฐาน กลมพนฐานในทนเปนไปตามนยามของค าวากลมในระดบพนฐาน ซง ไมวาจะเปนกลมแมบานเกษตรกร กลมยวเกษตรกร กลมสงเสรมอาชพ วสาหกจชมชนทเรมการท ากจกรรม หรอประกอบการ ในระดบพนฐานสงทจ าเปนทควรเปนพนฐานในการปฏบตงานของนกสงเสรมการเกษตรตอกลมระดบพนฐาน เพอใหกลม หรอวสาหกจชมชนเกดความเขมแขงในระดบการพงพาตนเองได มหลกการใหญๆ อย 2 เรอง คอ 1. หลกการพงพาตนเอง การพงพาตนเองมไดหมายถง การมเพยงแคการพออยพอกนไมกระตอรอรนขวนขวาย แตการพงพาตนเองหมายถงลดการพงพาจากภายนอกไมวาจะเปนองคกรเกษตรกร หรอวสาหกจชมชนยอมใชหลกการเชนเดยวกน นนหมายถง นกสงเสรมการเกษตรตองมสวนรวมในการเขาไปสรางแนวคดส าหรบกลมพนฐานใหกลมไดเรยนรในการพงพาตนเอง ลดรายจาย เพมรายได อนเปนพนฐานของการอยรอดขององคกร ตองสามารถอยรอดไดโดยทไมตองพงพงปจจยภายนอกหรอองคกรอน โดยอาศยความรวมมอของสมาชกในการวเคราะหตนเอง ความชวยเหลอภายในกลม การแบงปนระหวางสมาชก ทงน เบองลกของกระบวนการมสวนรวมตองเกดจากความพรอมทางครอบครวของสมาชก และแบงปนสภายนอกในลกษณะการมสวนรวมของกลมหรอองคกร ตองสรางความเขาใจใหกบสมาชกในการลดรายจายทไมจ าเปนและการออมในหมสมาชก ซงการพงพาตนเองมไดหลายระดบทงระดบบคคลและชมชน สามารถผนเปลยนไดตามความเหมาะสมตามทไดศกษามาแลวในบทท 2 2. หลกการสรางกระบวนการเรยนร ส าหรบนกสงเสรมการเกษตรแลวการทจะใหกลมตางๆเกดความเขมแขงจ าเปนตองเรยนรในเรองการสรางกระบวนการเรยนรส าหรบกลม องคกรทจะเขาไปมสวนรวม การสรางกระบวนการเรยนรมหลายวธการ แตสวนใหญส าหรบนกสงเสรมการเกษตรแลวจะใชวธการสรางกระบวนการเรยนรหลกๆ 3 วธ คอ 2.1 การจดเวทแลกเปลยนเรยนรของเกษตรกร ไมวาจะเปนการจดประชมกลมยอย จดประชมสมมนา หรอจดเวทเปดการเรยนร 2.2 การพาเกษตรกรไปศกษาดงานกลม หรอองคกรทประสบผลส าเรจ 2.3 การจดการฝกอบรมใหตามความสนใจของเกษตรกร วธการท างานกบกลมพนฐาน วธการปฏบตงานกบกลมพนฐานนกสงเสรมการเกษตรตองมความร ความเขาใจเปนพนฐานในลกษณะของกลมทด าเนนการ โดยปกตแลวควรมวธการปฏบต ดงน

43

1. นกสงเสรมการเกษตรควรไดท าการศกษาวจยรวมกบกลมพนฐานในการเกยวกบการน าวตถดบ ทรพยากร หรอภมปญญาของชมชนมาใชใหเหมาะสมกบกจกรรมขององคกร กจการวสาหกจชมชนและสภาพทองถนนน ๆ 2. การใหความรเกยวกบขบวนการผลตและการบรหารจดการในเบองตน 3. การจดหาแหลงทน หรอประสานดานการตลาด และหนวยงานตางๆ ทเกยวของ ทงน เปนไปเพอใหกจกรรม หรอกจการของกลมนนๆ มความเขมแขงและพงพาตนเองได เรองท 4.2.2 หลกและวธการการท างานกบกลมกาวหนา หลกการและแนวคดในการท างานกบกลมกาวหนา กลมกาวหนาในทนหมายถงองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชน ทมความเขมแขงและสามารถพงพาตนเองไดในระดบหนงแลวสามารถกาวหนาไปในระดบการพฒนาทสามารถเขาสระบบการแขงขนได โดยมแนวคดและหลกการ พนฐานส าหรบการท างานกบกลมกาวหนา ดงน 1. หลกการพงพาตนเอง เชนเดยวกบกลมพนฐาน 2. หลกการสรางกระบวนการเรยนร 3. หลกการประสานงาน โดยหลกการประสานงานนมความจ าเปน ส าหรบการทจะเปนแรงหนนน าหรอสงเสรมการท างานกบกลมกาวหนา เพอใหกลมทพฒนาสระดบการแขงขนสามารถประสานประโยชนกบคคาได ศลปะการเจรจาตอรอง การเสรมสรางประสบการณในการประสานกบหนวยงานตางๆ จ าเปนทนกสงเสรมการเกษตรตองมเพอประโยชนในการสงเสรมส าหรบกลมกาวหนา 4. หลกการทางวชาการ ดานการสรางมลคาเพมส าหรบสนคาทางการเกษตร เนองจากนอกคณภาพของสนคาแลวรปลกษณภายนอกของสนคาหรอทเรยกวาบรรจภณฑ เปนสงส าคญในการสรางมลคาเพมใหกบสนคาดวย การใหความรหรอการใหหลกทางวชาการนไมจ าเปนทนกสงเสรมการเกษตรตองเปนผรเอง แตสามารถใชหลกการประสานงานกบหนวยงานตางๆ เพอเสรมสรางความรทางวชาการใหกบเกษตรกรได เชน การประสานงานกบกระทรวงอตสาหกรรม เพอใหความรเรองการพฒนาผลตภณฑ เปนตน 5. หลกการสรางองคความรเพมเตมใหกบกลม องคกร วสาหกจชมชน โดยเฉพาะองคความรดานการเพมประสทธภาพการแขงขน นกสงเสรมการเกษตรจ าเปนตองเพมองคความรใหกบตนเองและกลมในระดบกาวหนา โดยเฉพาะอยางยง การเพมประสทธภาพการแขงขน ในปจจบนผทไดเปรยบในการแขงขนจงจะสามารถอยในระบบการแขงขนทางการคาไดโดยเฉพาะอยางยงการเปดตลาดการคาเสรอาเซยนท าใหกลมสนคาดานการเกษตรไดรบความสนใจเปนพเศษ ศกยภาพในการแขงขนเปนสงส าคญทจะน ามาซงความอยรอดของกลมองคกรในระบบการแขงขนทางการคา หากกลมหรอองคกรขาดศกยภาพหรอศกยภาพทางการแขงขนไมเพยงพอจะท าใหกลมหรอองคกรไมสามารถเขาสระบบการแขงขนทางการคาไดอยางมประสทธภาพการใหความส าคญตอการเชอมโยงเศรษฐกจภายในประเทศและภายนอกประเทศอยางมประสทธภาพและรเทาทน มการปรบโครงสรางการผลต โดยใชเทคโนโลยและวทยาการสมยใหมเพอเพมผลผลตแทนการเพมการใชปจจยการผลต กอใหเกดการเชอมโยงกจกรรมในภาคเกษตร อตสาหกรรมและบรการ เพอสรางมลคาเพมของภาคการผลตและบรการทตรงกบความตองการของตลาดภายในและภายนอกประเทศตลอดจนสรางความแปลกใหม การใชทรพยากรธรรมชาตอยางมประสทธภาพและยงยน ใหความส าคญกบการเพมผลผลต และการสรางมลคาเพมของสนคา ทมงเนนการพฒนาในเชงคณภาพควบคไปกบการกระจายผลประโยชนอยางทวถง ซงลวนแตเปนองคความรทเจาหนาทตองเสาะแสวงหาเพอรวมกบกลมในการพฒนาศกยภาพของกลมใหอยในระดบแขงขนได

44

วธการท างานกบกลมกาวหนา นอกจากแนวคดและวธการท างานกบกลมพนฐานแลวนกสงเสรมการเกษตรจ าเปนตองมวธการทตองปฏบตงานกบกลมกาวหนาเพอใหการพฒนากลมเขาสระบบการแขงขนไดอยางมประสทธภาพ ดงน 1. นกสงเสรมการเกษตรตองใหความรอยางตอเนอง และใหการสนบสนนในการท ากจกรรม หรอประกอบกจการของกลมกาวหนาตามความพรอม และความตองการของกลม เชน สงเสรมและพฒนาผลตภณฑใหทนสมยตรงความตองการของตลาด เปนตน 2. ใหความรวมมอ และรวมศกษาวจยเพอพฒนาเทคโนโลยทเหมาะสมในดานตางๆ ท งดาน

คณภาพ การผลต การจดการ และการตลาด ในแตละประเภทของกจการกลม 3. สรางความพรอมใหกบกลมกาวหนาในทกดาน ดวยการเพมเตมองคความรใหมๆ การประสานงานกบหนวยงานตางๆ ไมวาดวยการสงผแทนกลม องคกร วสาหกจชมชน เขารวมการอบรมเพมเตมความร การพฒนาทางดานเทคโนโลยเพอการผลตสนคาทมคณภาพหรออนๆ เพอน าสตลาดการแขงขนในระดบสากล 4. สงเสรม สนบสนน หรอใหค าปรกษา เกยวกบการรกษาคณภาพสนคา ผลตภณฑ การรบรองเกยวกบแหลงก าเนด การจดทะเบยนสทธบตร เพอใหกจการของกลมกาวหนาเปนทนาเชอถอ ส าหรบผบรโภคหรอผใชบรการ เรองท 4.2.3 หลกและวธการท างานกบเครอขาย หลกการและแนวคดในการท างานกบเครอขาย การท างานกบเครอขาย ไมวาจะเปนเครอขายองคกรเกษตรกร หรอเครอขายวสาหกจชมชนโดยหลกการสรางเครอขายในบทท 3 ซงพฒนาการของเครอขายแบงเปน 4 ระยะ นกสงเสรมการเกษตร คอ ระยะเตรยมการ/กอเกด ระยะกอตงเปนเครอขาย ระยะด าเนนการ และระยะการขยายเครอขาย ซงแตระยะนกสงเสรมการเกษตรนอกจากตองทราบขอมลพนฐานขององคกรทจะเปนเครอขาย หาจดรวมของการเกดเครอขายทราบวตถประสงคและขอตกลงรวมกนของเครอขาย ระบบการตดตอสอสารระหวางสมาชกเครอขาย การจดกจกรรมรวมกนของเครอขาย การบรหารจดการขอมลเครอขายเพอใหสามารถเขาไปมสวนรวมในการสนบสนนเครอขายในการท ากจกรรม หรอประกอบกจการรวมกน แลวยงมวธการปฏบตอนๆทจ าเปนตอการท างานของนกสงเสรมการเกษตรดวยซงจะกลาวถงในประเดนตอไป วธการท างานกบกลมเครอขาย การท างานรวมกบกลมเครอขายซงเปนกลมทเกดจากการเชอมโยงกนในลกษณะเครอขายทงแนวตงและแนวนอน การท างานของเจาหนาทสงเสรมการเกษตรจงควรมแนวทางปฏบตงาน ดงน 1. ระยะเตรยมการ/กอเกด นกสงเสรมการเกษตรควรมวธการปฏบตงาน ดงน 1.1 ตองศกษาขอมลกลม องคกร ทจะเขารวมเปนเครอขาย 1.2 รวมคนหากลมเปาหมายทสนใจในวตถประสงคการสรางเครอขายเดยวกน 1.3 สงเสรมการประสานงานกนระหวางกลม องคกร เพอใหเกดการแลกเปลยนขอมลกอนการตดสนใจสรางเครอขาย

2. ระยะจดตงเครอขาย 2.1 ประสานงานเพอใหเกดการก าหนดวตถประสงคและขอตกลงรวมกน 2.2 รวมวางผงเครอขาย 2.3 สงเสรมการสรางและพฒนาผน าของเครอขาย 2.4 จดเวทแลกเปลยนเรยนรเพอใหเกดการพบปะกนระหวางเครอขาย

45

3. ระยะด าเนนการ นกสงเสรมการเกษตรควรมวธการปฏบตงาน ดงน 3.1 สงเสรมและสนบสนนการจดตงเครอขาย 3.2 การประสานงานเพอใหเกดความรวมมอระหวางเครอขาย 3.3 สงเสรมการรวมท ากจกรรมของเครอขายและการจดกจกรรมอยางตอเนอง 3.4 เสรมสรางกระบวนการเรยนรในทกระยะของการพฒนารปแบบกจกรรมเครอขาย 3.5 กระตนเพอสรางแรงจงใจระหวางเครอขาย

3.6 สงเสรมการบรหารจดการขอมลอยางตอเนอง 3.7 สงเสรมการสรางผน าอยางตอเนอง 4. ระยะขยายเครอขาย นกสงเสรมการเกษตรควรมวธการปฏบตงาน ดงน 4.1 ตองเปนผเชอมประสาน หรอสงเสรมการประสานความรวมมอระหวางเครอขาย 4.2 สงเสรมความสมพนธระหวางเครอขายใหเขมแขง 4.3 พฒนาตอยอดการสรางเครอขายทงแนวราบและแนวตง 4.4 มสวนรวมในการตดตามประเมนผลการพฒนาเครอขาย ทงน เครอขายไมจ าเปนตองเกดจากกลมพนฐานกบกลมพนฐาน กลมกาวหนากบกลมหนา กลมทประกอบกจการ หรอท ากจกรรมใกลเคยงกน แตเครอขายอาจเกดจากกล มในหลายๆระดบมารวมเปนเครอขายเกอหนนซงกนและกน กจการทตางกนทเกอหนนกนกสามารถเปนได ขนกบความตองการของสมาชกเครอขายซงนบเปนพนธมตรในการท ากจกรรมรวมกน ซงเจาหนาทสงเสรมการเกษตรจ าตองเขาใจในรปแบบการสรางเครอขายตางๆ เพอใหสามารถเขาไปมสวนรวมในการท างานรวมกบเครอขายไดอยางเหมาะสม

46

บทท 5 การประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย

ตอนท ๕.๑ แนวคดเกยวกบการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เรองท ๕.๑.๑ ความหมาย และความส าคญของการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ตอนท ๕.๒ ตวชวดเกยวกบการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เรองท ๕.๒.๑ ตวชวดการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เรองท ๕.๒.๒ เกณฑการประเมนและตวชวดความเขมแขงขององคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ตอนท ๕.๓ กระบวนการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย

เรองท ๕.๓.๑ ขนตอนการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เรองท ๕.๓.๒ วธการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย

47

บทท 5 การประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย

ตอนท ๕.๑ แนวคดเกยวกบการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เรองท ๕.๑.๑ ความหมาย และความส าคญการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ความหมายของการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย หมายถง กระบวนการเกบรวบรวมขอมล เพอตรวจสอบการท างานขององคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย และพจารณาผลสมฤทธ วามมากนอยเพยงใด เมอ เปรยบเทยบกบเกณฑทก าหนดขน แลวมการตดสนใจ ซงเปนกระบวนการทบงชถงคณคาวา องคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ด าเนนงานบรรลตามวตถประสงคทก าหนดไว หรอมประสทธภาพหรอไมเพยงใด สามารถเขยนเปนแผนภมงายๆ ดงน ความส าคญของการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย การประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เปนเครองมอหนงทจะชวยใหทราบถงประสทธภาพ และประสทธผลของระบบงานตางๆ วาอยในระดบทเหมาะสมสอดคลองกบสถานการณปจจบนเพยงใด ความส าคญของการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย สามารถกลาวเปนประเดนได ดงน ๑. เปนเครองมอลดความขดแยง เพราะการประเมนผลท าใหเกดการเรยนรรวมกน ๒. ท าใหรถงสถานะขององคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย วาอยจดไหน สถานการณเปนอยางไร ๓. ท าใหทราบปญหา หรอคาดการณปญหาทอาจจะเกดขนในอนาคต และทราบความตองการทแทจรง ๔. ท าใหกลมองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย วางแผนกลยทธไดชดเจน ๕. ชวยถายทอดเปาหมาย วสยทศน กลยทธใหกบสมาชกไดรบร ๖. ชวยใหการด าเนนงานตามแผนเปนไปอยางราบรน และแกไขปญหาไดทนทวงท ๗. ท าใหทราบผลสมฤทธการด าเนนงานของกลมองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ๘. เปนเครองมอหนงทใชในการรบรองคณภาพดานประสทธภาพ/ ความเขมแขงของกลมองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ๙. ชวยใหไดขอมลซงเปนสารสนเทศทมคณคาส าหรบหนวยงาน/บคคลทเกยวของ

เกณฑ/มาตรฐาน

งาน/ขอมล

การเปรยบเทยบ การตดสนใจ

48

ตอนท ๕.๒ ตวชวดเกยวกบการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและ เครอขาย ตวชวดและเกณฑในการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย มประโยชนในการชวยก าหนดขอมลทตองเกบรวบรวม ใหตรงกบวตถประสงค เปนเครองมอหรอเครองชวยในการวเคราะห การตดสนใจ วาผลไดหรอผลทเกดขนจรงเปนอยางไร เมอเปรยบเทยบกบเกณฑทตงไว เรองท ๕.๒.๑ ตวชวดการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ความหมายตวชวด หมายถง คณลกษณะยอยของสงทตองการวดตามเกณฑทก าหนดไว ซงสามารถวดและสงเกตได โดยมลกษณะส าคญดงน ๑. ตวชวดตองสามารถใหคา บอกคณลกษณะของสงทวดไดวามปรมาณหรอคณลกษณะอยางไร โดยเปรยบเทยบกบเกณฑหรอมาตรฐาน ๒. คาของตวชวด เปนคาชวคราวไมถาวร มการผนแปรไปตามเงอนไขของเวลา และสถานท ลกษณะของตวชวดทด ลกษณะทวไปของตวชวดทดมคณภาพ ควรมคณลกษณะทส าคญดงน ๑. มความทนสมย ทนเหตการณ เหมาะสมกบเวลาและสถานท ๒. ตรงกบความตองการและจดมงหมายของการใชงาน ๓. มความตรง (validity) ความเทยง ( reliability) ความเปนปรนย (objectivity) - ความตรง หมายถง ความสามารถวดในสงทควรวดไดอยางถกตอง ครบถวน ตรงประเดน - ความเทยงหรอความเชอมน หมายถง ความสามารถในการวดทใหคาทวดได มความนาเชอถอ แมนย าทงเชงปรมาณและคณภาพ การวดสงเดยวกนไมวาผวดจะเปนใครกตามจะวดซ า กครงกใหผลเชนเดม ไดคาตรงกนหรอใกลเคยงกน - ความเปนปรนย หมายถง มความถกตอง แนนอน ชดเจน ตความไดตรงกน ทงผทถกวดและผวด ๔. มความเปนไปไดในการวดและใชปฏบตไดจรง ๕. มเกณฑการวดทมความเปนกลาง มความเปนสากล ๖. มความไวสามารถแสดงความแตกตางได แมสถานการณทวดจะเปลยนแปลงไปเลกนอย ๗. ความเฉพาะเจาะจง จะเปลยนแปลงกเฉพาะสถานการณทเกยวของกบการวดโดยตรงเทานน ๘. มความสะดวกและงายตอการเกบขอมล เรองท ๕.๒. ๒ เกณฑการประเมนและตวชวดความเขมแขงขององคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ความหมายของเกณฑ (criteria) หมายถง มาตรฐาน กฎเกณฑ หรอขอทดสอบ เพอพจารณาตดสนเกยวกบบางสงบางอยาง หรอ เปนปจจยทใชเพอตดสนหรอพจารณาบางสงบางอยาง เชน อายเขาเกณฑ หรอ ถอความรเปนเกณฑ เปนตน

49

ตวชวดความเขมแขงในการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ในการประเมนความเขมแขงของการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขายจะมการก าหนดตวชวดและเกณฑ เพอชวยในการตดสนใจ อาจก าหนดตวชวดเปนเชงปรมาณ หรอเชงคณภาพกได ตอไปนจะน าเสนอตวอยาง ของกรมสงเสรมการเกษตร ทเปนตวชวดความเขมแขงของการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ตวอยาง ตวชวดความเขมแขงของการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย

ประเดนการประเมน ตวชวด

๑. แนวคดในการบรหารจดการ

๑.๑ มการก าหนดทศทาง ๑.๒ จ านวนการมสวนรวมของสมาชก ๑.๓ วธการแกไขปญหา

๒. ความสามารถในการบรหารจดการ

๒.๑ มกจกรรมและแผนงาน ทเสรมสรางและพฒนาอยางตอเนอง ๒.๒ มการก าหนดโครงสรางหนาทของกลม/เครอขายทชดเจน ๒.๓ มกฎระเบยบและกตกา ททกคนยอมรบ และถอปฏบต ๒.๔ จ านวนสมาชกรหนาท และท าหนาทดวยความรบผดชอบ ๒.๕ จ านวนกรรมการทมารวมประชม ๒.๖ ความถในการประชม

๓. การมสวนรวมของสมาชก ๓.๑ รอยละของกจกรรมทสมาชกมสวนรวม ในการตดสนใจ วางแผน ปฏบต และตดตาม ประเมนผลการด าเนนงาน

๔. ความสามารถในการแกปญหา ๔.๑ ความรวดเรวในการแกปญหา ๔.๒ ความสามารถในการจดการปญหาทหลากหลาย ๔.๓ ความชดเจน ความสอดคลอง ในการวเคราะหปญหา สาเหตทางเลอกในการแกไขปญหา

๕. การเสยสละตอชมชน ๕.๑ สวสดการแกชมชน เชน อาหารกลางวน ทนการศกษา ๕.๒ การสรางาน สรางอาชพแกชมชน

๖. การบรการสาธารณประโยชน ๖.๑ จ านวนกจกรรมทชวยเหลอสงคม ๖.๒ จ านวนกจกรรมทอนรกษสงแวดลอม ๖.๓ จ านวนเงนทจดสรรไวชวยเหลอสงคม

50

ตอนท ๕.๓ กระบวนการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เรองท ๕.๓.๑ ขนตอนการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ขนตอนการประเมน การประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย จ าเปนตองมการวางแผนไวลวงหนา มการออกแบบการวเคราะห การตดตาม การประเมนไววา จะเลอกใชแบบใดแลว จงด าเนนการจนกวาจะไดผลส าเรจ ซงการด าเนนไปในลกษณะกระบวนการ คอ เปนการกระท าทต อเนอง ในการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย สามารถท างานเปน ๗ ขนตอนตามล าดบ ดงน ๑. ศกษากลมองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เปนขนตอนการหาความรในเบองตน ท าใหผประเมนมองเหนภาพและแนวทางการประเมน ซงอาจไดจากการศกษาเอกสาร ท าใหทราบขอมลพนฐานความเปนมา วตถประสงค เปาหมาย ขอบเขต แผนการปฏบตงาน กจกรรม ขนตอนหรอแนวทางการปฏบตของกลมองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย วาเปนอยางไร ๒. ก าหนดวตถประสงคของการประเมน โดยทวไปการก าหนดวตถประสงคมกม ๒ นย คอ

๒.๑ ดความกาวหนาตามแผนทก าหนดไว มปญหาและอปสรรค ในการด าเนนงานเพยงใด และมแนวทางการแกไขอยางไร ๒.๒ กลมองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ประสบผลส าเรจ หรอมประสทธภาพหรอไมเพยงใด ๓. ก าหนดตวชวดและเกณฑ ท าการออกแบบการประเมน รวมทงก าหนดตวชวดและเกณฑการประเมน ใหครอบคลมประเดนการประเมนทก าหนดไว ตองมความสอดคลองกบวตถประสงคของการประเมนดวย ๔. ก าหนดเครองมอในการประเมน ท าการพจารณาวาจะใชขอมลอะไรบาง จะไดมาจากแหลงใด โดยวธใด ระดบการวดขอมลอยระดบใด เพอจะน ามาวเคราะหขอมลแลวสรางเครองมอในการประเมนใหเหมาะสม เชน แบบสอบถาม แบบสมภาษณ เปนตน ๕. ด าเนนการเกบรวบรวมขอมล โดยท าการจดเกบขอมลแตละประเภท เชน ขอมลปฐมภม ขอมลทตยภม ควรใชขอมลจากหลายๆแหลงเพอน ามาประกอบการพจารณา ๖. การวเคราะหขอมล น าขอมลทเกบรวบรวมมาได มาตรวจสอบ เรยบเรยง หรอประมวล และท าการวเคราะหขอมลเสยกอน ซงอาจใชเทคนคทางสถตเขามาชวยในการวเคราะหขอมล ทสามารถอานไดงาย เพอจะไดแปลความหมาย โดยเปรยบเทยบกบเกณฑและตวชวด ๗. จดท ารายงานการประเมน ในขนตอนสดทาย คอการน าผลทแปลไดมาจดท าเปนรายงาน เพอเสนอผลการประเมนใหผอนทราบ และน าไปใชประโยชน การเขยนรายงานอาจประกอบดวยหวขอหลกทส าคญๆ ดงน ๗.๑ หลกการเหตผล/ความจ าเปนในการประเมน ๗.๒ วตถประสงคในการประเมน ๗.๓ วธการประเมน ๗.๔ ผลการประเมน ๗.๕ สรปผลและขอเสนอแนะ เรองท ๕.๓.๒ วธการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย วธการประเมน

51

วธการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย มการพฒนาวธการมาอยางตอเนอง มความหลากหลายแตกตางกนไป การประเมนกลมองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย เลอกใชไดตามความเหมาะสมกบสภาพของกลม และวตถประสงค วธการบางอยางเปนการประเมนจากบคคลภายนอกกลม มาเกบขอมลสมาชกภายในกลม เชน วธการสงเกต การสมภาษณ การใชแบบสอบถาม ในขณะทวธการบางอยางเปนลกษณะทสมาชกภายในกลมท าการประเมนตนเอง ตวอยางเชน วธการวดแบบสงคมมต เปนวธการทใหสมาชกกลมบอกถงความสมพนธของตนเองทมตอบคคลอนภายในกลม ส าหรบวธการประเมนองคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย ทกรมสงเสรมการเกษตรนยมใช จะน าเสนอเพยง ๒ วธการ ดงน ๑. การศกษา/ประเมนตนเอง (self assessment) เปนวธการใหกลมท าการศกษา วเคราะห ประเมนตนเอง เปนกระบวนการเรยนรขององคกรเกษตรกร วสาหกจชมชนและเครอขาย วาไดปฏบตภารกจบรรลผลส าเรจมากนอยเพยงใด ทบทวนบทบาทหนาทของตนเองดวยตนเอง คนหาปญหาของตนเอง และหาแนวทางปรบปรงแกไข สมาชกทกคนจงตองมสวนรวมการประเมน ๒. การวเคราะห SWOT (SWOT Analysis) เปนวธการหรอเครองมอ ทใชในการวเคราะหกลม/องคกร เพอวางแผนกลยทธทรจกและนยมกนแพรหลาย หลกการส าคญของ SWOT คอ การวเคราะหโดยการส ารวจ จากสถานการณ ๒ดาน คอ สถานการณภายใน และสถานการณภายนอก จงเรยกไดวา เปนการวเคราะหสภาพการณ ซงเปนการวเคราะห จดแขง จดออน เพอใหรตวเอง รจกสภาพแวดลอมชดเจน วเคราะหโอกาสและอปสรรค การวเคราะหปจจยตางๆ ทงภายในและภายนอกองคกรจะชวยใหทราบถงการเปลยนแปลงตางๆทเกดขน ประกอบดวยการวเคราะหหลกๆ ดงน

S = Strengths คอ จดแขง หมายถง ความสามารถและสถานการณภายในองคกรทเปนทางบวก ซงสามารถน ามาใชใหเกดประโยชนในการด าเนนงาน W = Weakness คอ จดออน หมายถง สถานการณภายในองคกรทเปนดานลบและ ดอยความสามารถ ซงไมสามารถน ามาใชใหเกดประโยชนได O = Opportunity คอ โอกาส หมายถง ปจจยและสถานการณภายนอกท เอออ านวยในการท างานขององคกรบรรลวตถประสงค T = Threats คอ อปสรรค หมายถง ปจจยหรอสถานการณภายนอกทขดขวาง การท างานขององคกรไมใหบรรลวตถประสงค

52

บรรณานกรม

กรมสงเสรมการเกษตร. ม.ป.ป.. ขอควรรเกยวกบวสาหกจชมชน. ม.ป.ท.

คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. 2549. รอยแปดวสาหกจ(ใน)ชมชน. ม.ป.ท. : โรงพมพ

กดพรนท พรนทตง.

สาขาวชาสงเสรมการเกษตรและสหกรณ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. 2553. ประมวลสาระชดวชาการพฒนาชมชนเกษตร. นนทบร : ส านกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

สาขาวชาสงเสรมการเกษตรและสหกรณ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. 2554. ประมวลสาระชดวชา การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา หนวยท 11 - 12. นนทบร : ส านกพมพ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

สาขาวชาสงเสรมการเกษตรและสหกรณ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. 2554. เอกสารการสอนชดวชาการพฒนากลม สถาบน และองคกรการเกษตร. หนวยท 1 – 7 และหนวยท 8 – 15.นนทบร : ส านกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

เสร พงศพศ. ม.ป.ป.. คมอการท าวสาหกจชมชน. ม.ป.ท.

ส านกงานเลขานการคณะกรรมการสงเสรมวสาหกจชมชน กรมสงเสรมการเกษตร. ม.ป.ป.. พระราชบญญตสงเสรมวสาหกจชมชน พ.ศ. 2548. ม.ป.ท..