เจดีย์เมืองสงขลาในสมัย ......พระเจด ย...

เจดยเมองสงขลาในสมยรตนโกสนทรตอนตน(รชกาลท 1-รชกาลท 5)

โดย

นายพชร เงนอราม

รหสประจาตว 03530116

การศกษาคนควาเฉพาะบคคลในประวตศาสตรศลปะ

เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปะศาสตรบณฑต

ภาควชาประวตศาสตรศลปะ คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2556

สำนกหอ

สมดกลาง

ก

หวขอสารนพนธ เจดยเมองสงขลาสมยรตนโกสนทรตอนตน(รชกาลท 1-รชกาลท 5)

ผศกษา นายพชร เงนอราม

อาจารยทปรกษา ศาสตราจารย ดร.ศกดชย สายสงห

สาขาวชา ประวตศาสตรศลปะ

ปการศกษา 2556

บทคดยอ

รายงานการคนควาเฉพาะบคคลนมจดมงหมายเพอศกษาเจดยเมองสงขลาในสมยรตนโกสนทร

ตอนตน(รชกาลท 1-รชกาลท 5) ในแงของรปแบบทางศลปกรรมและความสมพนธทางประวตศาสตร

ระหวางเมองสงขลากบรฐบาล(กรงเทพฯ) ซงจะนาไปสการกาหนดอายสมยของศลปกรรม และความ

สอดคลองทางบรบทของประวตศาสตร

เจดยเมองสงขลาในสมยรตนโกสนทรตอนตนนนถกสรางขนโดยเจาเมองสงขลาโดยสวนใหญ ทงน

เนองจากตองการทาใหบานเมองมความเจรญเปนทยอมรบจากรฐบาล(กรงเทพฯ) โดยการสรางงาน

ศลปกรรมเนองในพทธศาสนาใหมจานวนมาก รวมไปถงการบรณะวดเกา ในสวนของเจดยเมองสงขลานน

พบการสราง 4รปแบบ คอ เจดยทรงเครอง สรางขนโดยเจานายในสมยรชกาลท 3 และเจดยรปแบบผสม

และเจดยทรงระฆง พบในชวงรชกาลท 4 ลงมาและเจดยแบบทองถน ในสมยรชกาลท 5 อกยงยงสามารถ

แบงชวงระยะเวลาของการสรางเจดยไดตามรชสมชการปกครองของกษตรยกรงรตนโกสนทร เนองจาก

นโยบายในการพฒนาเมองสงขลาและความสมพนธกบเจาเมองสงขลาทาใหเจดยเมองสงขลานนนยม

สรางขนเปนจานวนมากในชวงรชกาลท 4 เพราะในชวงนเมองสงขลาปลอดสงครามและเจาเมอ งม

ความสามารถในการปกครองประกอบกบรฐบาลมนโยบายพฒนาเมองสงขลาและการเสดจประพาสของ

กษตรยหลายครงทาใหเกดแรงบลดาลใจในการสรางงานศลปกรรม

สำนกหอ


ข

กตตกรรมประกาศ

รายงานการศกษาเลมนจะไมสามารถสาเรจลลวงไปไดหากไมรบความชวยเหลอ เออเฟอ และ

ความกรณาจากคนหลายๆทาน ขอขอบพระคณศาสตราจารย ดร.ศกดชย สายสงห อาจารยทปรกษา

รายงานการคนควาเฉพาะบคคล ซงคอยใหคาปรกษา คาชแนะทมประโยชนอยางมากมายในการ

ทาการศกษารวมไปถงคาใชจายในการเดนทางไปกลบสงขลาเพอศกษาขอมล จนสามารถทางานศกษา

ครงนจนสาเรจลลวง ขอขอบคณอาจารยทกทานในภาควชาประวตศาสตรศลปะ ทสงสอนวชาความรตางๆ

ใหผศกษา ทาใหผศกษาไดนาความรและประสบการณในการศกษาประวตศาสตรศลปะตลอด 4 ปมาใช

ใหเกดประโยชน

ขอขอบคณนายอภวชร และนายพลวฒน เพอนจากมหาวทยาลยสงขลานครนทร ทเปนใหผศกษา

ซอนทายรถมอเตอรไซคทวเมองสงขลาเพอเกบขอมล ถายภาพ รวมไปถงทองเทยวไปดวยกน ขอขอบคณ

นายพพากษา เพอนจากจฬาลงกรณมหาวทยาลยทเออเฟอเอกสารจากสานกหอสมดจฬาฯเพอมา

ทาการศกษาในครงน ขอขอบคณเพอนทเปนเดกในอาจารยทปรกษาการคนควาสวนบคคลทคอยแจง

ขาวสารขาวคราวการสงรายงานการศกษาในครงน และเปนกาลงใจใหกนมาโดยตลอด ขอขอบคณเพอนๆ

ภาควชาประวตศาสตรศลปะทคอยทกทายถามไถเรองรายงานครงนและเปนเพอนเรยน โดด หลบ ปนงาน

กนมาตลอด 4 ป

ขอขอบคณพอ แม ญาตพนอง ทใหการสนบสนนสาคญในทกๆดานไมวาจะเปนกาลงใจ

คาปรกษา การเดนทาง คาใชจาย และขอขอบคณออม ทใหยมโนตบคทใชในการจดพมพรายงานการ

คนควา คอยเรงใหทางาน เปนกาลงใจสาคญอกสวนหนง และรบฟงการวเคราะหเนอหาในรายงาน

การศกษาเลมนจนเกบเอาไปฝน

สดทายขอขอบคณทกๆทานทไมไดกลาวถงทชวยเหลอจนผ ศกษาสามารถทางานทกอยางจน

สาเรจลลวงไปไดดวยด

สำนกหอ


ค

สารบญ

หนา

บทคดยอ ก

กตตกรรมประกาศ ข

สารบญ ค

สารบญภาพ ง

สารบญตาราง จ

บทท 1 บทนา 1

ความเปนมาและความสาคญของปญหา 3

วตถประสงคของการศกษา 3

สมมตฐานของการศกษา 3

ขอบเขตของการศกษา 3

ขนตอนการศกษา 3

แหลงขอมลทใชในการศกษา 4

บทท 2 ความเปนมาเมองสงขลาและความสมพนธระหวางเมองสงขลากบสวนกลาง

ในสมยรตนโกสนทรสมยรชกาลท 1-5 5

ประวตศาสตรโบราณคดและการตงถนฐานของชมชนโบราณกอนเมองสงขลา 7

ประวตศาสตรความสมพนธระหวางเมองสงขลากบสวนกลางสมยกอนรตนโกสนทร 10

ประวตศาสตรความสมพนธระหวางเมองสงขลากบสวนกลางสมยรชกาลท1

(พ.ศ.2325-2352) 13

สำนกหอ


ง

ประวตศาสตรความสมพนธระหวางเมองสงขลากบสวนกลางสมยรชกาลท 2

และรชกาลท 3 (พ.ศ.2352-2394) 14


(พ.ศ.2394-2411) 17


(พ.ศ.2411-2453) 20

บทท 3 เจดยเมองสงขลา : วเคราะหรปแบบทางศลปกรรม อทธพลทางศลปะเจดยเมองสงขลา

และวเคราะหบรบททางประวตศาสตร 22

กลมเจดยในเมองสงขลา 22

ระยะท 1 สมยรชกาลท 1 22

1.1ถะจนทวดสวรรณครและวดมชฌมาวาส 23


2.1 พระเจดยของสมเดจพระยาองคนอยและองคใหญบนยอดเขาคายมวง 25


3.1 พระเจดยบนยอดเขาเกาเสง 30

3.2 พระเจดยวดเกาะถา 33

3.3 พระเจดยหลวงบนยอดเขาตงกวน 35

3.4 พระเจดยวดทายยอ 39


4.1 พระเจดยวดชยมงคล 41

สำนกหอ


จ

พฒนาการทางดานรปแบบศลปกรรมของเจดยเมองสงขลา

กบความสมพนธทางประวตศาสตร 46




ระยะท 4 สมยรชกาลท5 49

บทท 4 บทสรปและขอเสนอแนะ 51

บรรณานกรม 53

สำนกหอ


ฉ

สารบญภาพ

ภาพท 1 แผนทจงหวดสงขลา 6

ภาพท 2 พระมาลกเจดย วดพะโคะ 8

ภาพท 3 แผนทแสดงลาดบการตงถนฐานของเมองสงขลา 9

ภาพท 4 แผนทเมองเกาสงขลาฝงบอยาง 9

ภาพท 5 ถะจนวดสวรรณคร 24

ภาพท 6 ถะจนวดมชฉมาวาส 24

ภาพท 7พระเจดยของพระยาองคนอยและองคใหญ 25

ภาพท 8 พระเจดยองคดา 29

ภาพท 9 พระเจดยองคขาว 29

ภาพท 10 เจดยรายวดพระเชตพนวมลมงคลาราม 29

ภาพท 11 พระเจดยบนเขาเกาเสง 32

ภาพท 12 พระเจดยบนเขาเกาเสง(2) 32

ภาพท 13 พระเจดยวดเกาะถา 34

ภาพท 14 พระเจดยวดเกาะถา(2) 34

ภาพท 15 พระเจดยหลวงบนเขาตงกวน 37

ภาพท 16 ภาพถายเกาพระเจดยหลวง 37

ภาพท 17 เจดยทอง วดพระศรรตนศาสดาราม 38

ภาพท 18 เจดยวดบรมนวาส 38

สำนกหอ


ช

ภาพท 19 พระเจดยบนเขาพระนครคร 38

ภาพท 20 พระสมทรเจดย จงหวดสมทรปราการ 38

ภาพท 21พระเจดยวดทายยอ 40

ภาพท 22ภาพถายเกาพระเจดยวดทายยอ 40

ภาพท 23กระเบองดนเผาฉลลายประดบระเบยงฐานพระเจดยวดทายยอ 40

ภาพท 24พระเจดยวดชยมงคล 44

ภาพท 25พระบรมมหาธาตนครศรธรรมราช 45

ภาพท 26มาลกเจดย วดพะโคะ(2) 45

ภาพท 27พระเวยนพระบรมมหาธาตนครศรธรรมราช 45

ภาพท 28มาลกเจดยวดพะโคะ 45

สำนกหอ


ซ

สารบญตาราง

ตาราง 1 ตารางแสดงลาดบการปกครองเมองสงขลากบกษตรยแหงกรงรตนโกสนทร 12

สำนกหอ


1

บทท 1

บทน า

ความเปนมาและความส าคญของปญหา

จงหวดสงขลา เปนจงหวดหนงทมประวตศาสตรความเปนมาทยาวนาน หลกฐานและการสารวจ

ทางโบราณคดไดแสดงใหเหนวาพนทในจงหวดสงขลาเปนเมองสาคญทมพฒนาการมาหลายยคสมย โดย

สามารถยอนไดถงวฒนธรรมกอนประวตศาสตรบรเวณรมทะเลสาบสงขลาฝงตะวนออก ซงจะพบเมอง

โบราณกระจายตวกนอยตลอดสบมาจนถงวฒนธรรมสมยประวตศาสตรซงสวนใหไดรบวฒนธรรมพทธ

ศาสนาแลว1 เมองสงขลาเปนเมองสาคญเมองหนงในสมยกลมวฒนธรรมสมยประวตศาสตรทไดรบ

การศกษาแลวพบวามความสาคญทางประวตศาสตรในฐานะเมองทาการคาทสาคญเมองหนง อยบรเวณ

ปากอาวไทยกบทะเลสาบสงขลา พบหลกฐานทงโบราณสถาน โบราณวตถ และหลกฐานทเปนลายลกษณ

อกษร2

เมองสงขลาไดปรากฏการเรยกชดเจนในสมยอยธยาตอนตน เนองจากปรากฏหลกฐานในพระราช

พงศาวดารอยธยาสมยพระเจาอทอง โดยกลาวถงเมองสงขลาวาเปนเมองประเทศราชเมองหนงในบรรดา

เมองประเทศราชทงหมด 16 เมอง3และมความสมพนธกบอยธยาตอเนองจนอยธยาเสยกรงครงท 2

พทธศกราช 2310 บรรดาเมองตางๆตงตนเปนอสระ เมองสงขลานนไปรวมกบกลมชมนมนครศรธรรมราช

ซงเปนชมนมใหญทางภาคใต พทธศกราช 2312 สมเดจพระเจาตากสนมพระราชดารทจะรวบรวมไพรพล

และกอตงบานเมองใหมจงไดยกกองทพมาปราบชมนมนครศรธรรมราชไดในทสดและแตงตงชาวสงขลา

นามวา โยม เปนเจาเมองสงขลา และตอมาไดแตงตงชาวจน นามวา หลวงอนทครสมบต(เหยยง) เปนพระ

สงขลา เจาเมองสงขลาตอจากนายโยม

จนกระทงเมอเขาสการปกครองของรชกาลท 1 ปฐมกษตรยแหงกรงรตนโกสนทร จงไดมนโยบายท

จะพฒนาหวเมองสงขลาอยางจรงจงโดยเรมจากการแตงตง เจาพระยาอนทคร(บญหย) เปนเจาเมอง

1

สงบ สงเมอง, “ประวตศาสตรโบราณคดเมองสงขลา : พรมแดนแหงความร,” ใน เอกสารการสมมนาทางวชาการ สงขลาศกษา : ประวตศาสตรและโบราณคดเมองสงขลา (สงขลา: สถาบนทกษณคดศกษา, 2535), 36.

2เรองเดยวกน, 36.

3ธระยทธ สวลกษณ. “พระอโบสถในเมองสงขลาสมยการปกครองของเจาเมองตระกล ณ สงขลา พ.ศ.2318-2444.”(

วทยานพนธปรญญามหาบณฑต บณฑตวทยาลย สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม มหาวทยาลยศลปากร), 2554. 22

สำนกหอ


2

สงขลาคนท 2 แทนเจาเมองคนแรก ซงยอมสวามภกดตอพระราชอานาจใหมและไดประกาศแยกเมอง

สงขลาออกจากการปกครองโดยนครศรธรรมราชมาเปนสวนกลางทงนเพอใหเมองสงขลาเตบโตเปน

ศนยกลางทางเศรษฐกจแทนเมองปตตาน เพอเปนฐานทมงคงในการควบคมหวเมองมลายและถวงดล

อานาจกบเมองนครศรธรรมราช ดวยเหตผลดงกลาวจงทาใหเมองสงขลามอานาจและความมงคงท าง

การเมองรวมไปถงเศรษฐกจมากขน แตเมอมการผลดเปลยนเจาเมองสงขลาคนท 3และ4 ดวยการทเมอง

สงขลาแขงแรงจงแขงเมอง ทาใหมปญหากบสวนกลางซงตรงกบรชสมยการปกครองของรชกาลท 2 และ

รชกาลท 3 ตอนตน เมองสงขลาจงไมไดรบการสนบสนนโดยสวนกลาง ทาใหบานเมองเสอมโทรม จนเมอ

เจาเมองคนท 3 ถงแกอนจกรรม พระยาสวรรณคร(บญสงข) เปนเจาเมองสงขลาคนท 4 ไดเคยถวายตวเปน

มหาดเลกสวนกลาง ทาใหความสมพนธกบสวนกลางดขน ประกอบกบความใกลชดกบราชสานกทาให

อทธพลตางๆจากสวนกลางเขามาสเมองสงขลา นอกเหนอจากนยงเปนชวงเวลาแหงการฟนฟและ

บรณปฏสงขรณวดวาอารามตางๆทมแบบแผนตามยคสมยการปกครองสวนกลาง ตวอยางเชน การสราง

พระเจดยบนเขาตงกวนซงเปนเจดยทรงระฆง และพลบพลาทประทบบรเวณใกลเคยงกบสมยรชกาลท 4

ซงเปนรปแบบตามพระราชนยม ซงตรงกบรชสมยของรชกาลท 3 ตอนปลาย-รชกาลท 4 ตอมาในรชสมย

ของรชการท 5 ไดมเหตการณสาคญคอ พระองคเสดจกลบจากประภาพอนเดย โดยไดเสดจขนทเมองไทร

บรมาตามถนนเพอประทบลงเรอทเมองสงขลากลบสพระนคร นบเปนเหตการณทกษตรยเสดจขามแหลม

มลายเปนครงแรก4 และตาแหนงเจาเมองสงขลาไดมการสบทอดตอเนองจนถงเจาเมองสงขลาคนท 8 พระ

ยาวเชยรคร(ชม) เปนคนสดทาย

จากลกษณะความสมพนธดงกลาวทปรากฏ ทาใหเหนความสมพนธของทงสองเมองเปนไปในทาง

ทงดและไมดในแตละชวงสมย และความความสมพนธนเองทาใหเกดการแลกเปลยนทางวฒนธรรมจาก

สวนกลางเขาสเมองสงขลา ตวอยางเชน วดมชฉมมาวาส ปรากฏสถาปตยกรรมแบบสวนกลาง คอ อโบสถ

และมงานจตรกรรมภายในเชนกน และไดมการพบหลกฐานเจดยทสรางขนและบรณปฏสงขรณภายใต

อทธพลทางดานศลปกรรมจากสวนกลางคอ กรงเทพฯ ปรากฏอยทวบรเวณเมองสงขลา แตถงอยางไรก

ตามกยงคงรปแบบของศลปกรรมทองถนไวดวย จงเปนทนาสนใจทจะศกษาและตดตามหารปแบบและ

มลเหตในการสรางเจดยเหลานขนในเมองสงขลา โดยการสารวจและศกษารปแบบทางศลปกรรมของเจดย

และศลปกรรมอนๆทเกยวของ เนองจากจะเปนหลกฐานซงสามารถชใหเหนถงความสมพนธระหวางเมอง

4

ธระยทธ สวลกษณ. “พระอโบสถในเมองสงขลาสมยการปกครองของเจาเมองตระกล ณ สงขลา พ.ศ.2318-2444.”, 46.

สำนกหอ


3

สงขลาและสวนกลางรตนโกสนทร อนเปนองคความรทยงไมไดรบการศกษาอยางจรงจง รวมทงการศกษา

ในครงนอาจไดขอมลหรอหลกฐานหรอขอสนนษฐานเพมเตมในการศกษาความสมพนธระหวางเมอง

สงขลากบสวนกลางรตนโกสนทรตอไปในภายภาคหนา

3.ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา

1.เพอศกษารปแบบและกาหนดอายสมยเจดยในเมองสงขลาทสรางขนในสมยรตนโกสนทร

ตอนตน

2.เพอศกษาความสมพนธระหวางเมองสงขลากบสวนกลาง(กรงเทพฯ)ในสมยรตนโกสนทรตอนตน

ผานการศกษาทางประวตศาสตรศลปะ

4.สมมตฐานของการศกษา

เจดยในเมองสงขลาสวนใหญสรางและปฏสงขรณในสมยรตนโกสนทรตอนตนและพบมากในชวง

รชกาลท 3ตอนปลาย (กลมเจดยทรงเครอง) - รชกาลท 4 (กลมเจดยทรงระฆง) โดยไดรบแรงบลดาลใจ

ดานรปแบบศลปกรรมจากสวนกลางแตยงคงมรปแบบศลปกรรมทองถนผสมอยดวย

5.ขอบเขตของการศกษา

ศกษารปแบบกลมเจดยสาคญทมประวตการสราง-บรณปฏสงขรณชดเจนหรอพอทจะศกษาไดวา

อยในชวงรตนโกสนทรตอนตน(รชกาลท1-5) ในพนทเมองสงขลา (อาเภอสงหนครและอาเภอเมองจงหวด

สงขลา)

6.ขนตอนการศกษา

1.เกบรวบรวมและศกษาขอมลทางเอกสาร โดยรวบรวมขอมลจากหลกฐานตางๆทเกยวของและ

เปนประโยชนตอการศกษาคนควา เชน หนงสอ บทความ สารนพนธทเกยวของ ภาพถาย

2.สารวจและเกบขอมลภาคสนาม และถายภาพงานศลปกรรมทเกยวของ

3.วเคราะหขอมลโดยการใชหลกฐานขอมลทงหลกฐานทเปนเอกสารและการเกบขอมลภาคสนาม

4.สรปผลการศกษาทไดจากการวเคราะหขอมล

สำนกหอ


4

5.นาเสนอขอมลทไดจากการศกษา

7.แหลงขอมลทใชในการศกษา

1.หอสมดกลาง มหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตวงทาพระ

2.สถาบนทกษณคดสงขลาและหอสมดสถาบนทกษณคด

3.หองสมด ศ.มจ.สภทรดศดศกล

4.หองวารสารมหาวทยาลยศลปากรวทยาเขตวงทาพระ

5.ขอมลจากภาคสนามในพนทจงหวดสงขลา

สำนกหอ


5

บทท 2

ความเปนมาเมองสงขลาและความสมพนธระหวางเมองสงขลากบ

สวนกลางในสมยรตนโกสนทรสมยรชกาลท 1-5

เมองสงขลา หรอจงหวดสงขลา เปนเมองเกาแกทตงอยบรเวณทเรยกวา ปากอาวทะเลสาบ ซงเปน

ปากทางเขาออกของทะเลสาบสงขลา คขนานกบเมองพทลง โดยมทะเลสาบสงขลาขนกลางระหวางทง

สอง เปนพนททเหมาะสมแกการตงถนฐานมาแตอดต ดงปรากฏในรายงานของบาทหลวงเดอซว ซ ฑต

ฝรงเศสทเดนทางเขามาในสมยสมเดจพระนารายณมหาราช

“เมองสงขลาน...เปนท าเลทเหมาะมาก และภมประเทศกเปนทก าบงแกขาศกอยในตวแลว ถาจะ

ท าทารออยางดทเมองนกท าไดงายโดยไมตองลงทนเทาไหรนก เพราะเรอขนาดกลางกเขาออกไดสบาย

และเมอเขาไปจอดแลวกอยในก าลงคลนลมทกฤดเวนแตฤดทลมพดมาจากทศตะวนออกเฉยงเหนอจะจอด

เรอในทนไมได แตกไมประหลาดอะไร เพราะเมอถงฤดลมพดมาจากทศนแลว เรอตางๆกจะถอยไปจอดท

เมองนครศรธรรมราชกเปนทาเรอทดพนอนตรายทกอยางดวย”

ปจจบนจงหวดสงขลาประกอบดวย 16 อาเภอไดแก อ.เมองสงขลา หาดใหญ คลองหอยโขง

สะเดา นาทว ระโนด สทงพระ จะนะ เทพา สะบายอย รตภม สงหนคร ควนเนยง กระแสสนธ นาหมอม

บางกลา5

5คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหตในคณะกรรมการอานวยการ จดงานเฉลมพระเกยรต

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว, วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณและภมปญญา จงหวดสงขลา , กรงเทพฯ : คณะกรรมการ, 2545, 19.

สำนกหอ


6

ภาพท 1 แผนทจงหวดสงขลาในปจจบน

ทมา : http://www.panteethai.com/maps/province/Songkhla.jpg

7

ประวตศาสตรโบราณคดและการตงถนฐานของชมชนโบราณกอนเมองสงขลา

หลกฐานทางโบราณคดทพบในพนทจงหวดสงขลาพบวามการตงถนฐานการอยอาศยของมนษย

มาตงแตสมยกอนประวตศาสตรประมาณ 6,000-1,500 ปมาแลว จากหลกฐานทางการเปรยบเทยบ

รปแบบภาชนะดนเผาลายคาดเชอกสดา ทพบทเขาลกชาง ตาบลทงหมอ อาเภอสะเดา โดยเฉพาะอยางยง

การพบขวานหนขดบรเวณแผนดนบรเวณคาบสมทรสทงพระซงเคยเปนทดอนเมอประมาณกวา 6,000 กวา

ปมาแลว6 แสดงใหเหนวา มการตงถนฐานของคนโบราณทใชชวตแบบนายพราน เขาปา ลาสตว รมลานา

และทะเลทางตอนเหนอของจงหวด

ตวอยางชมชนโบราณกอนการสรางเมองสงขลาไดแก

1. ชมชนโบราณสทงพระ เมอเขาสยคประวตศาสตรเมองสงขลากเปนเมองทมพฒนาการหลายยค

สมย โดยบรเวณอาณาเขตของเมองนนตงอยบรเวณทราบดานเหนอของหวเขาแดงใกลกบชายฝงทะเล

ดานตะวนออก เปนเมองทมความมงคงแขงแรง

2.ชมชนโบราณสหยง ตงอยบรเวณวดสหยง ต.บอตร อ.ระโนด พบหลกฐานซากของสถปกอดวย

อฐฐานสเหลยมจตรส ชนฐานเปนหนปะการง ดงอยบนเนนดน นอกเหนอจากนในบรเวณใกลเคยงยงพบ

โบราณวตถจาพวกเศษภาชนะดนเผาและประตมากรรมสารด ทาใหสนนษฐานไดวา บรเวณวดสหยงนเอง

เปนชมชนโบราณแหลงหนงทสาคญ ซงนกวชาการหลายทานไดใหความเหนวาอาจมอายอยใชวงสมยของ

ศรวชยราวพทธศตวรรษท 13-18 อกทงภายในพระอโบสถวดสหยงยงพบพระพทธรปสมยอยธยาและศาลา

เครองไมชนสงแบบสมยรตนโกสนทร แสดงใหเหนความสาคญของพนทและการอยอาศยใชงานอยาง

ตอเนอง

3.ชมชนโบราณรมคลองปะโอ ตงอยบรเวณ ต.วดขนน และ ต.มวงงาม อ.สงหนคร มอายสมยราว

พทธศตวรรษท 16-17 เดมคลองปะโอนนเปนคลองเสนหนงทใชสญจรระหวางทะเลสาบสงขลาและทะเล

อาวไทย พบโบราณสถานประเภทเตาเผา เรยกวา เตาโคกไฟ และเตาหมอ 1 2 37

6อนสรณในงานพระราชทานเพลงศพ พนเอก พรอมศกด ณ สงขลา,พระราชพงศาวดารเมองสงขลาและ

โบราณคดและประวตศาสตรเมองสงขลา, กรงเทพฯ: พ.เพรส, 2553, 120. 7ธระยทธสวลกษณ. “พระอโบสถในเมองสงขลาสมยการปกครองของเจาเมองตระกลณสงขลาพ.ศ.2318-

2444.”(วทยานพนธปรญญามหาบณฑตบณฑตวทยาลยสาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรมมหาวทยาลยศลปากร ), 2554, 16-19.

8

จากชมชนโบราณทงสามชมชนจะเหนไดวามการใชพนทบรเวณฝงตะวนออกของทะเลสาบสงขลา

ทางตอนเหนอมาตงแตสมยกอนประวตศาสตร อกทงพนทดงกลาวยงไดมการตดตอสมพนธกบชมชนอนๆ

ทงทางภาคกลางของประเทศและชมชนทตดตอกนทางทะเล ดวยความสะดวกในการคมนาคมดงกลาวจง

ทาใหชมชนในพนทดงกลาวสามารถพฒนาเปนเมองสาคญขนมาได ซงเมองดงกลาวคอ เมองพทลงท

พะโคะ ตงอยบรเวณวดพะโคะ อ.สทงพระปจจบน เมองพทลงทพะโคะปรากฏชออยในเอกสารสมยอยธยา

รชสมยของพระบรมไตรโลกนาถราวพ.ศ. 1998 ซงกลาวถงหวเ มองเอก โท ตร ทางภาคใต คอ

นครศรธรรมราชเปนเมองเอก พทลง ไชยาและชมพร เปนเมองตร ขนตรงตออยธยาเมองพทลงทพะโคะเปน

เมองสาคญซงเปนศนยกลางของการเดนเรอการเกษตร รวมไปถงศนยทางทางศาสนา โดยศาสนสถานท

สาคญคอ วดราประดษฐาน(ภาพท2) ซงเปนวดหลวงกลางเมอง มพระเจดยเปนประธานของวด

ภาพท 2 พระมาลกเจดยศรมหาธาต วดพะโคะ จงหวดสงขลา

ประวตศาสตรของเมองสงขลาไดเรมขนอยางจรงจงประมาณพทธศตวรรษท 22 โดยมศนยกลาง

การปกครองทเคยตงเปนเมองสงขลาทงหมด 3 แหง พฒนาตามลาดบไดแก เมองสงขลาฝงหวเขาแดง

เมองสงขลาฝงแหลมสน และเมองสงขลาฝงบอยางในปจจบน

9

ภาพท 4แผนทเมองสงขลาเกา(ฝงบอยาง)

ภ า พ ท 3แ ผ น ท แ ส ด ง ล า ด บ ก า ร ต ง ถ น ฐ า น ข อ ง เ ม อ ง ส ง ข ล า

ทมา : http://www.bloggang.com/viewdiary.php?id=daynight&month=09

10

ประวตศาสตรความสมพนธระหวางเมองสงขลากบสวนกลางสมยกอนรตนโกสนทร

ตงแตสมยธนบร รฐบาลกลางมเปาหมายทตองการพฒนาหวเมองทางภาคใต โดยเฉพาะเมอง

สงขลาใหเปนเมองทาศนยกลางทางการคาดงเชนในสมยอยธยา ภายหลงจากสมเดจพระเจาตากสนตงตน

ขนเปนกษตรยเมอพ.ศ.2310 จงเรมนโยบายในการพฒนาเมองสงขลาและหวเมองภาคใตอนๆ 3 ประการ

คอ

ประการแรกทรงตงใหญาตพนองและบรวารทไวใจไดของพระองคไปปกครองอย ตามหวเมอง

ภาคใต ทงนเพอกระชบความสมพนธระหวางหวเมองกบรฐบาลกลางใหมความใกลชดมากขน ในสวนของ

เมองสงขลานนพระเจาตากสนไดทรงแตงตงจนเหยยง นายอากรรงนกทมความสวามภกดตอพระองคเปน

หลวงสวรรณครสมบต เจาเมองสงขลาในปพ.ศ.23188

ประการทสอง ทรงวางนโยบายทจะรกษาความสงบเรยบรอยใหกบหวเมองทางภาคใต ไมใหเกด

สงครามใดๆเพอสรางความมงคงทางการคา

ประการสดทายคอ ทรงมนโยบายทจะพฒนาหวเมองสงขลาใหเปนเมองทาทสาคญ โดยทรงตดสน

พระทยในการเปลยนแปลงกลมบคคลทเปนกลมปกครองปกครองเดมคอชาวพนเมองและคนไทยซงม

ความชานานในดานการคา การทานาทาไร มาเปนกลมชาวจนทชานาญดานการคาขายและการเดนเรอ

การตงจนเหยยงเปนเจาเมองสงขลาในครงนน ถอวาเปนนโยบายทสาคญในการพยายามทจะพฒนาเมอง

สงขลาใหเปนเมองทาการคาทสาคญ ทงนเพราะกลมบคคลทจะสามารถพฒนาหวเมองใหเปนเมองทานน

กจะมแตกลมทเปนพอคาในการปกครอง ดงตวอยางของเมองสงขลาในสมยอยธยาในระยะทแขกมาลาย

เปนผ ปกครองเมองสงขลา หวเมองสงขลากเจรญเตบโตเปนเมองทาขนาดใหญในระยะเวลาไมก ป

เนองจากพวกมาเลยมความชานาญในการคาขายและการเดนเรอ แตในชวงเวลาทเจาเมองสงขลาปกครอง

โดยคนพนทกจการการคาและการเดนเรอกซบเซาลง

ถงแมในสมยธนบรจะมนโยบายในการพฒนาหวเมองสงขลาอยางชดเจนแตกตองประสพกบภย

สงครามรวบรวมอาณาจกรและการฟนฟพระราชอานาจของพระเจากรงธนบร รฐบาลจงไมสามารถใหการ

8อนสรณในงาพระราชทานเพลงศพ พนเอก พรอมศกด ณ สงขลา,พระราชพงศาวดารเมองสงขลาและโบราณคด

และประวตศาสตรเมองสงขลา, 53.

สำนกหอ


11

สนบสนนการพฒนาเมองสงขลาไดเพยงพอ การพฒนาหวเมองสงขลาจงเปนของเจาเมองกรมการเมอง

ดาเนนการโดยลาพงเพยงเทานน

ภายหลงจากสมยธนบร นโยบายการพฒนาหวเมองสงขลานนจะดาเนนการตอมาอยางตอเนอง

ทาใหเมองสงขลากลายเปนเมองสาคญทางภาคใต แตทงนนโยบายการพฒนาเมองสงขลานนกขนอยกบ

กษตรยแตละพระองความแผนในวางนโยบายอยางไร รวมไปถงสถานการณจากภายนอกทมผลอยางมาก

ในการพฒนาเมองสงขลา นอกเหนอจากนยงมอกปจจยหนงทสงผลตอการพฒนาเมองสงขลาคอ

ความสมพนธระหวางเจาเมองสงขลากบกษตรยแหงกรงรตนโกสนทรแตละพระองค

สำนกหอ


12

ตารางท 1ตารางแสดงลาดบกษตรยแหงกรงรตนโกสนทรกบลาดบการปกครองเมองสงขลาโดยเจาเมองสงขลา

ลาดบกษตรยรตนโกสนทร ลาดบเจาเมองสงขลา

สมยธนบร หลวงสวรรณครสมบต(เหยยง แซเฮา) (พ.ศ.2318-2327)

สมยรชกาลท 1 (พ.ศ.2325-2352)

เจาพระยาอนทครสมบต(บญหย ณ สงขลา) (พ.ศ.2327-2355)


พระยาวเศษภกด(เถยนเจง ณ สงขลา) (พ.ศ.2355-2360)

พระยาวเชยรคร(เถยนเสง ณ สงขลา) (พ.ศ.2360-2390)


เจาพระยาวเชยรบร(บญสงข ณ สงขลา) (พ.ศ.2390-2408)


เจาพระยาวเชยรบร(เมน ณ สงขลา) (พ.ศ.2408-2427)


เจาพระยาวเชยรบร(ชม ณ สงขลา) (พ.ศ.2427-2431)

พระยาวเชยรบร(ชม ณ สงขลา)(พ.ศ.2431-2447)

สำนกหอ


13

ประวตศาสตรความสมพนธระหวางเมองสงขลากบสวนกลางสมยรชกาลท 1(พ.ศ.2325-2352)

สมยของพระเจาตากสนเปนระยะของการวางพนฐานทจะพฒนาหวเมองสงขลา ดงนนในสมย

รชกาลท 1 หลงจากครองราชยได 2 ป(พ.ศ.2327)จงเรมดาเนนการตามนโยบายพฒนาหวเมองสงขลา

อยางจรงจง โดยรฐบาลของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกไดทรงเรมนโยบายตงแตปพ.ศ.2327

เปนตนมา แตทรงมการปรบเปลยนนโยบายตางจากสมยของพระเจ ากรงธนบร กลาวคอ รฐบาลได

เปลยนตวเจาเมองสงขลากอนเปนอนดบแรก เนองจากพระองคเหนวา พระยาสงขลาเหยยงเปนคนสนท

ของพระเจากรงธนบร ทงนเพอขจดปญหายงยากดงกลาวทอาจตามมาจงนาตวเจาเมองคนเกามาคมขงท

กรงเทพฯ แลวแตงตงบตรของพระยาสงขลา(เหยยง) นายบญหย ซงมความสมพนธทดกบรฐบาลกลาง

เปนเจาพระยาอนทคร เจาเมองสงขลาลาดบท 2 พ.ศ.23279

หากลองวเคราะหการปรบเปลยนตวเจาเมองเปนการยาใหเหนวารฐบาลตองการทจะพฒนาหว

เมองสงขลาโดยอาศยกลมชาวจนอพยพตอจากนโยบายของพระเจาตากสน แตเมอมการผลดเปลยน

แผนดนจงเกดการไมวางใจเจาเมองซงใกลชดกบพระเจาตากสน ซงเมองนครศรธรรมราชกเกดเหตการณ

เปลยนตวเจาเมองลกษณะนเชนเดยวกน ภายหลงจากไดขจดกลมอานาจเกาแลวนน จงเรมดาเนน

นโยบายพฒนาเมองสงขลาตอไป

ภายหลงจากการปรบเปลยนตาแหนงเจาเมองสงขลาเสรจสนแลวนนในพ.ศ.2334 รฐบาลกเรม

ดาเนนการพฒนาเมองสงขลา

รฐบาลไดใหความสาคญกบเมองสงขลามากยงขนโดยยกเมองสงขลาขนเปนเมองโททงๆทเมอง

สงขลาในขณะนนเปนเมองทมขนาดเลก(เมองสงขลาฝงแหลมสน) เพมบรรดาศกดและศกดนาของเมอง

ยกฐานะเจาเมองสงขลาจากผ วาราชการเปนผ สาเรจราชการ เทยบเทยมกบเมองนครศรธรรมราช 10

นอกเหนอจากนยงแยกเมองสงขลาออกจากเมองนครศรธรรมราชใหมาขนตรงกบกรงเทพฯ ทงนการดาเนน

นโยบายดงกลาวเปนเหมอนเครองชใหเหนถงความตองการใหเมองสงขลาพฒนาเปนหวเมองขนาดใหญ

9อนสรณในงาพระราชทานเพลงศพ พนเอก พรอมศกด ณ สงขลา,พระราชพงศาวดารเมองสงขลาและโบราณคด

และประวตศาสตรเมองสงขลา, 56. 10สงบ สงเมอง, การพฒนาหวเมองสงขลา ในสมยกรงธนบรและสมยรตนโกสนทรตอนตน (พ.ศ. 2310-2445),

สงขลา : ฝายวชาการ มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ สงขลา, 2523, 165.

สำนกหอ


14

และกลายเปนเมองทาคาขายทสาคญ โดยพจารณาจากการมอบหมายใหเมองสงขลาเปนผ กากบดแลหว

เมองมลายดานอาวไทยดวย11

ผลจากการดาเนนนโยบายพฒนาเมองสงขลาในสมยรชการท 1 ทาใหเมองสงขลาเจรญเตบโตเปน

หวเมองขนาดใหญ มความมงคงทางดานเศรษฐกจและกองกาลง กลาวคอ เมองสงขลาสามารถปองกน

ตวเองจากกรรกรานของโจรสลด และในพ.ศ.2353-2354 เมองสงขลาสามารถปองการการโจมตจากเมอง

ปตตานไดอยางปลอดภย แตผลเสยทเปนผลจากการพฒนาเมองคอ เมองสงขลากลายเปนเมองคแขงกบ

เมองนครศรธรรมราชและเมองปตตานในฐานะคแขงทางการคา และอกประการหนงคอ ตาแหนงเจาเมอง

สงขลา ไดเปนตาแหนงสบถอดทางสายโลหต และกลายเปนตระกลทมอานาจสงสดโดยปราศจากคแขง

จากตระกลอนๆ ทงนทาใหตระกล ณ สงขลา สามารถใชอานาจหนาทในฐานะเจาเมองสรางความมงคง

และอทธพลแกคนในตระกลไดอยางมาก

ประวตศาสตรความสมพนธระหวางเมองสงขลากบสวนกลางสมยรชกาลท 2 และรชกาลท 3(

พ.ศ.2352-2394)

ตงแตตอนตนของสมยรชกาลท 2 รฐบาลเรมมการเปลยนแปลงนโยบายการพฒนาหวเมอง

สงขลาและหวเมองภาคใตโดยสวนรวม ซงเหตการณสาคญทเกดขนในรชกาลท 2 คอการแบงหวเมอง

ปตตานออกเปน 7 หวเมอง12สาเหตททรงประสงคทจะแบงเมองปตตานม 2 ประการดวยกนคอ ประการ

แรกเมองปตตานเปนเมองใหญทมกาลงเขมแขง หากรวมกนแขงเมองขนมาจะสามารถปราบปรามไดยาก

ซงเมองสงขลาททาหนาทดแลเมองปตตานนนกไมสามารถจดการไดโดยลาพง ในพ.ศ.2334 เมองปตตาน

ยกมาตเมองสงขลา เจาเมองกรมการไมสามารถตานทานทพของเมองปตตานได จงพาครอบครวอพยพหน

ไปอยแขวงเมองพทลง ถงแมทายสดกองทพของเมองสงขลาและนครศรธรรมราชจะสามารถปราบทพของ

เมองปตตานได แตแสดงใหเหนความเขมแขงของกาลงทหารทมมากได จงมความจาเปนอยางมากในกร

ลดหรอขจดอานาจของเมองปตตาน สาเหตประการตอมาคอ พระองคทรงเลงเหนวาเจาเมองปตตานม

11เรองเดยวกน , 165. 12เพยงแข พงษศ รบญญต , “นโยบายการปกครองเมองสงขลาในสมยรตนโกสนทร ฑ.ศ. 2325-2439”

(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2522),65.

สำนกหอ


15

อานาจเพยงผ เดยวไมสามารถแกไขปญหาทเกดขนในบานเมองของตนเองได กลาวคอ ไมสามารถแกไข

ปญหาโจร ผ รายทกอจลาจลได13

พระบรมราโชบายอนๆทวไปนนมความคลายคลงกบรชกาลกอนหนา รวมไปถงการวางนโยบาย

โดยอาศยตวบคคลเปนหลก ทงนจะเหนไดจากความไมแนนอนของการวางนโยบายการควบคมหวเมอง

ภาคใต ทมการเปลยนแปลงตลอดเวลา เชน เมองตรง เมองสตล และเมองละง มการเปลยนแปลงการ

ควบคมทงจาก กรงเทพฯ นครศรธรรมราช และสงขลา ลวนเปนนโยบายทเปลยนแปลงมาโดยตลอด เมอง

ตรงนนเดมอยในความปกครองของนครศรธรรมราช ตอมาเมอพ.ศ.2347 เมองตรงไดมาอยกบทาง

กรงเทพฯเอง ดวยปญหาความขดแยงของเมองนครศรธรรมราช และตอมาในสมยพระบาทสมเดจพระพทธ

เลศหลานภาลย เมองตรงไดกลบเขามาอยในการปกครองของเมองสงขลาแทน เนองดวยเหตผลสาคญทวา

เมองตรงอยหางไกลจากกรงเทพฯมาก จงโปรดใหมาขนกบเมองสงขลาแทน แมไมทราบปทเมองสงขลา

ปกครองเมองตรงอยางชดเจน แตภายหลงจากเจาพระยาสงขลา(บญหย)ถงแกอนจกรรม เมองตรงกมาอย

ในความควบคมของเมองนครศรธรรมราชในพ.ศ.2354

จะเหนไดวา เหตผลในการยกเมองตรงใหขนกบเมองนครศรธรรมราชวา ตองการใหเมอง

นครศรธรรมราชเปนเมองสาคญทางชายฝงตะวนตก แตนโยบายทนอกเหนอกวานนคอ เมอเจาพระยา

สงขลา(บญหย)ถงแกอนจกรรม เมองสงขลาลดความสาคญลง และเมองนครศรธรรมราชามบทบาทและ

ความสาคญมากขน แตถงอยางไรกตามกไมไดลดความสาคญขอ งเมองสงขลาทงหมด ตอมา

พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทรงไดแตงตงใหพระวเศษสมทร(เถยนเจง) เปนพระยาวเศษภกด

เจาเมองสงขลาคนท 3 (พ.ศ.2355)14

การดาเนนนโยบายตอมาคอ ขยายอานาจลงไปทางเมองไทรบรและเปรค มผลกระทบตอนโยบาย

พฒนาหวเมองสงขลาอยางจรงจง กลาวคอรฐบาลไดเลกดาเนนการเพอพฒนาหวเมองสงขลาไปชวคราว

เพราะตองเขาไปชวยเหลอเมองนครศรธรรมราช บทบาทของเมองสงขลาในแผนนโยบายใหมมนอยมาก

เมอเทยบกบนครศรธรรมราช กลาวคอสงขลากลายเปนเพยงฝายสนบสนกดานกาลงไพรพลเพยงเทานน

13สงบ สงเมอง, การพฒนาหวเมองสงขลา ในสมยกรงธนบรและสมยรตนโกสนทรตอนตน (พ.ศ. 2310 -

2445),167. 14อนสรณในงาพระราชทานเพลงศพ พนเอก พรอมศกด ณ สงขลา,พระราชพงศาวดารเมองสงขลาและ

โบราณคดและประวตศาสตรเมองสงขลา,

สำนกหอ


16

อกทงความสมพนธระหวางเมองสงขลากบนครศรธรรมราชนนไมคอยดนก เมอมการของเกณฑไพรพลไป

พฒนาเมองนครศรธรรมราชนนเมองสงขลาจงไมคอยใหความรวมมอ จงเปนเหตใหรฐบาลไมพอใจเจา

เมองสงขลา ระยะเวลาดงกลาวสงผลใหเมองสงขลาอยในภาวะเสอมโทรม ฐานะของเมองสงขลาตาลงไป

มาจนอยในฐานะดอยเกยรต จะเหนไดจากเจาเมองสงขลา 2 คนในระยะดงกลาว เจาพระยาวเศษภกด

(เถยนเจง) และ เจาพระยาวเชยรคร(เถยนเสง)เจาเมองสงขลาคนท 4 จะไดรบความโปรดปรานและ

บรรดาศกดเพยงพระยา ถอศกดนา 5,000 ไรเทานน เมอเทยบกบเจาเมองสงขลาคนแรกในสมยรชกาลท 1

และเจาเมองเองนครศรธรรมราชในระยะเดยวกนทมฐานะเปน เจาพระยา และถอศกดนา 10,000 ไร

แตถงเมองสงขลาจะถกลดบทบาทและความสาคญลงไปมากนน รฐบาลกไมไดเพกเฉยตอปญหา

ภายในเมองสงขลา รฐบาลยงใหคมครองอยางเชนการใหความคมครองหวเมองภาคใตอยางทเคยปฏบต

มา ตวอยางเหตการณเชน เมอพ.ศ.2374 และ พ.ศ.2381 หวเมองมลายกอกบฏ รฐบาลไดสงกองทพหลวง

ออกมาชวยเมองสงขลา และปราบปรามถงสองครง และไดไดการชวยเหลอพฒนาระบบปองกนตวเองแก

เมองสงขลา กลาวคอ ชวยสรางกาแพงเมองสงขลา เมองใหมทต.บอยาง และสรางปอมปองกนเมองทเขา

คายมวง ใกลกบปากอาวของทะเลสาบสงขลาฝงตะวนตก15

ตงแตตอนปลายของรชกาลท 3 หวเมองสงขลาพฒนาตวเองจนกระทงมความรงเรองมาก ทงนม

ผลจากนโยบายการสลายหวเมองทงเจดออกจากปตตาน ทาใหหวเมองดงกลาวเขามาอยในความดแล

อยางใกลชดในฐานะเมองบรวารของสงขลา เจาเมองสงขลาไดรบผลประโยชนอยางมากจากหวเมอง

เหลานนในฐานะผบงคบบญชา ทาใหฐานะทางเศรษฐกจของเจาเมองสงขลาดยงขน ผนวกกบประเทศจน

ประสบปญหาความไมสงบภายในประเทศทาใหชาวจนเปนจานวนมากอพยพเขามาตงถนฐานในเมอง

สงขลา หวเมองสงขลาจงเปนเมองทาคาขายขนาดใหญ รฐบาลจงมคาสงใหเจาเมองสงขลายายมาสราง

เมองขนใหมในต.บอยางเดมจากฝงบานแหลมสนในปพ.ศ.238516

นโยบายการยายเมองในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวนนถอวาเปนนโยบายท

เปนจดเรมตนของการกลบมาพฒนาหวเมองสงขลาอครงหนงหลงจากไดระงบไวเปนเวลาถง 30 ป ซงจะ

สามารถวเคราะหถงสาเหตในการยายเมองสงขลาสาคญๆได 3 ประการดวยกน

15สงบ สงเมอง, การพฒนาหวเมองสงขลา ในสมยกรงธนบรและสมยรตนโกสนทรตอนตน (พ.ศ. 2310 -2445)

,169. 16เรองเดยวกน, 170.

สำนกหอ


17

ประการแรกเมองสงขลาทแหลมสนนนมลกษณะทางภมศาสตรทเปนทราบแคบๆ มลกษณะเปน

แหลมยนไปในทะเลสาบ เหมาะสาหรบเปนปอมปราการแตไมสามารถพฒนาเปนเมองทาขนาดใหญดงทม

พระประสงคได

ประการทสอง เนองจากมประชากรเพมมากขนเปนจานวนมากทาใหความตองการนาจดไม

เพยงพอ

ประการสดทายคอ เมองสงขลาฝงต.บอยางมลกษณะเปนพนทรายราบเรยบกวางขวางมาก

สามารถสรางบานเรอนใหเปนกลมกอนเดยวกนได มทาเรอนาลกธรรมชาตเปนจานวนมาก สะดวกตอ

การคาขายและการคมนาคม แตถงอยางไรกตามเมองสงขลาฝงแหลมสนนนกไมถกปลอยใหทงราง ยงคงม

ประชากรอาศยอยทงสองฝง

จากนโยบายพฒนาเมองสงขลาในชวงรชกาลท 2 และรชกาลท 3 ตอนตนจะเหนไดวารฐบาลไดลด

บทบาทและความสาคญของเมองสงขลาลงเนองจากไดมการปรบเปลยนนโยบายพฒนาหวเมองภาคใต

ใหม ประกอบกบความสมพนธเจาเมองสงขลาและกษตรยแหงกรงรตนโกสนทรไมส ดนก จนถงชวงปลาย

รชกาลท 3 เมองสงขลาสามารถพฒนาตนเองใหมความเขมแขงไดโดยลาพง และภายหลงจากยายเมอง

สงขลามาอยทฝงบอยางมการปรบเปลยนเจาเมองจากพระยาวเชยรคร(เถยนเสง) เปน เจาพระยาวเชยรคร

(บญสงข) พ.ศ.239017ซงเคยรบราชการเปนมหาเลกอยในราชสานกมากอนและมสมพนธอนดกบทาง

รฐบาล เมองสงขลาจงกลบมาเจรญรงเรองมากขนและไดรบความสนใจจากรฐบาลอกครงหนง


หลงจากเจาพระยานคร(นอย) เจาเมองนครศรธรรมราช ถงแกอนจกรรมในปพ.ศ.2382 รฐบาลได

ลมเลกแผนทจะขยายอานาจไปทางหวเมองมลายอยางสนเชง แมแตเมองไทรบรเอง อกทงยงไดทาการแบง

เมองไทรบรออกเปนหวเมองขนาดเลก 4 เมองคอ ไทรบร สตล ปะลส และกะบงปาส เพอลดความเขมขน

ทางการเมองและกาลงทหาร การเปลยนแปลงนโยบายดงกลาวสงผลกระทบตอนโยบายพฒนาหวเมอง

17อนสรณในงาพระราชทานเพลงศพ พนเอก พรอมศกด ณ สงขลา,พระราชพงศาวดารเมองสงขลาและ

โบราณคดและประวตศาสตรเมองสงขลา, 106.

สำนกหอ


18

สงขลาโดยตรง18 กลาวคอรฐบาลไดกลบมาสนใจและหนกลบมาวางแผนนโยบายพฒนาเมองสงขลาอก

ครงหนงซงเรมดาเนนการมาตงแตชวงปลายของรชกาลท 3 ทยายเมองสงขลามาอยบรเวณต.บอยาง

สาหรบนโยบายพฒนาหวเมองสงขลาในสมยรชกาลท 4 และ รชกาลท 5 ตอนตนนนสามารถสรป

ไดหลายประการดงน

ประการแรกไดมความพยายามทจะฟนฟความสมพนธระหวางเมองสงขลาและหวเมองใกลเคยง

โดยเฉพาะเมองพทลง นครศรธรรมราชและไทรบร

ประการทสองโปรดยกเมองสตลซงแยกออกมาจากเมองไทรบรใหขนกบเมองสงขลาในพ.ศ.2384

เพอใหสงขลามพนททะเลชายฝงทางทศตะวนตกเชนเดยวกบเมองนครศรธรรมราช ซงจะทาใหสามารถ

พฒนาดานการคาใหดกวาเดม

ประการทสาม พฒนาระบบการปองกนเมอง การกอสรางกาแพงเมองใหมอยางแขงแรงสรางปอม

ปนบรเวณปากนาทแหลมทราย และเขาคายมวง อกทงยงเกณฑคนตอเรอกาปนขนาดใหญเพอรกษาความ

ปลอดภยจากโจรสลด 2 ลา คอ กาปนวเชยรคร และ มณกลอกสมทร

ประการทส สงเสรมอาชพใหมในสงขลา เชน อตสาหกรรมและหตถกรรม การทาอฐทากระเบอง

ทาเครองถม ทอผา ทาเครองปนดนเผา ทาเครองโลหะ ตลอดจนสนบสนนการทาประมง โดยรฐบาลไดสง

ทาสนคาจาพวก กระเบอง เครองถม และผายก

ประการทหา มการสรางเสนทางการคมนาคม จากเมองสงขลาไปไทรบรและเกาะปนงเพอเปน

เสนทางการคา

ประการทหก พนฟความสมพนธระหวางสงขลาและรฐบาล จากในสมยรชกาลท 2 และ 3

ความสมพนธระหวางทง 2 ไมคอยส ดนก เนองจากนโยบายทหนไปสนบสนนเมองนครศรธรรมราชและ

ความเพกเฉยตอคาสงในการดาเนนนโยบายของรฐบาลในการขยายอานาจลงไปทางหวเมองมลาย ซงเมอ

มการเปลยนตวเจาเมองสงขลาคนใหมคอ เจาพระยาสงขลา(บญสงข)(พ.ศ.2320-2307) เปนผ ทไดรบการ

อบรมจากกรงเทพฯและมความสนทสนมกบราชสานก เชนเดยวกบเจาเมองคนตอมาคอ เจาพระยาสงขลา

18สงบ สงเมอง, การพฒนาหวเมองสงขลา ในสมยกรงธนบรและสมยรตนโกสนทรตอนตน (พ.ศ. 2310 -2445),

170.

สำนกหอ


19

(เมน)(พ.ศ.2407-2427)19 ซงเคยรบราชการในกรงเทพฯนานถง 10 ป ดงนนความสมพนธของรฐบาลและ

เมองสงขลาจงดขนในสมยรชกาลท 3 ตอนปลายเปนตนมา

ประการสดทายคอ คนฐานะและเกยตรยศใหกบเมองสงขลา โปรดเลอนใหตาแหนงเจาเมองจาก

เจาเมอง เปน เจาพระยา และถอศกดนา 10,000 ไรและใหเจาเมองสงขลามอานาจไดวากลาวสทธขาดใน

ราชการทงปวงตลอดแขวงเมองสงขลาและเมองขนสงขลา

เมอศกษาการดาเนนนโยบายของเมองสงขลาทกลาวมาขางตนจะเหนไดวา ชวงระยะเวลา

ดงกลาวเปนชวงแหงการพฒนาเมองสงขลาอยางจรงจงและแทจรง ความพเศษของการพฒนาเมองสงขลา

คอเปนเมองทเตบโตดวยการคาขาย อตสาหกรรมและเปนเมองทางเศรษฐกจตางจากเมองอนๆทพฒนาใน

ระบบเกาคอ ระบบไพรหรอระบบศกดนา ทสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม ซงเกดจากชาวจนอพยพท

เขามาเปนจานวนมาก ทาลายระบบไพรในสวนของการเกณฑแรงงาน รฐบาลจงตองปรบเปลยนเปนการ

เกบเงนจากชาวจนแทนการเกณฑแรงงานซงนบเปนการละทงระบบแบบเกาไปดวย

การพฒนาเมองสงขลาดงกลาวเมอศกษาจากหลกฐานสงกอสรางทยงหลงเหลออยจะเหนไดวา

เปนรปแบบทรบอทธพลจากกรงเทพฯผสมผสานกบจนทมากบชาวจนอพยพ ผนวกกบเจาเมองสงขลา

ตระกล ณ สงขลา ทงหมดเปนชาวจนอพยพดวย สงกอสรางตางๆสวนใหญรวมไปถงวดมอทธพลของ

ศลปะจน ตวอยางเชน วดดอนแย มรปรางคลายศาลเจาจน เปนตน แตถงจะมชาวจนอพยพมามากแต

ชาวบานธรรมดายงเปนคนไทยอยมาก อกทงชาวจนทเขามาไดกลายหรอปรบเปลยนวถชวตใหเขา กบ

ทองถน แตมาวฒนธรรมตะวนตกไดเขามามากขนสงผลใหอทธพลเขามามาทงสวนกลางกรงเทพฯและ

สงขลากลวนไดรบอทธพลเชนกน จงนบไดวาในสมยรชกาลท 4 และรชกาลท 5 ตอนตน เปนระยะทเมอง

สงขลามความเจรญถงขดสด แตในขณะเดยวกนระบบเจาเมองสงขลาเรมเสอมอานาจพรอมกบระบบเกา

ทงนเพราะรฐบาลเรมเปลยนแปลงนโยบายพฒนาเมองสงขลามาใชแนวความคดใหมของรฐบาลปฏรปใน

สมยรชกาลท 5

นอกเหนอจากนในสมยรชกาลท 4 ถอเปนยคของของเมองสงขลา กลาวคอ ในชวงเจาพระยา

วเชยรคร(บญสงข) เมองสงขลาอยในภาวะปรกตไมมสงคราม อกทงเจาพระยาวเชยรคร(บญสงข)เปนผ

19อนสรณในงาพระราชทานเพลงศพ พนเอก พรอมศกด ณ สงขลา,พระราชพงศาวดารเมองสงขลาและ

โบราณคดและประวตศาสตรเมองสงขลา,109.

สำนกหอ


20

ฝกใฝในพทธศาสนา ดงนนเมองสงขลาในชวงดงกลาวจงเปนชวงแหงการฟนฟพทธศาสนา วดหลายแหง

ถกสรางและบรณะขนในสมยนตวอยางเชน การบรณะอโบสถ วดโพธปฐมาวาส วดสวรรณคร เปนตน20

ตอมาสมยเจาเมองสงขลาคนตอมาคอ พระยาวเชยรคร(เมน) เจาเมองสงขลาคนท 6 พ.ศ.240821ซงเคยรบ

ราชกาลอยกรงเทพฯมากอนเชนกนกยงคงบารงบานเมองเชนเดยวกบเจาเมองคนกอนอกทงเปนแมกอง

บรณะพระเจดยบนเขาตงกวนเมอพ.ศ.240922


พ.ศ.2414 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ภายหลงจากเสดจฯกลบจากประพาส

อนเดย ไดเสดจขนทเมองไทรบรมาตามถนนเพอประทบลงเรอทเมองสงขลากลบเขาสกรงเทพฯ โดยพระยา

วเชยรคร(เมน)ไดรบเสดจดวย ตอมาในพ.ศ.2415 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงโปรดเกลา

ฯใหเลอนขนเปน เจาพระยาวเชยรคร ซงถอเปนเจาเมองสงขลาทไดเลอนขนเปนเจาพระยาคนท 3 และคน

สดทายของตระกลเจาเมองสงขลา(ณ สงขลา) เพราะตอจากนรฐบาลจะมนโยบายทเปลยนไปตอการ

พฒนาเมองสงขลา

ในสมยรชกาลท 4 และตนรชกาลท 5 นบไดวาเปนชวงทรฐบาลมเจตนาทจะพฒนาเมองสงขลา

อยางจรงจง และสงเสรมใหเจาเมองสงขลามอทธพลในเมองสงขลาอยางจรงจง แตรฐบาลกมเจตนาทจะ

ลดบาทของตระกลเจาเมองสงขลาลงดวยนโยบายปฏรปประเทศเพอใหกาวทนชาตตะวนตก โดย

ตอนกลางของรชกาลท 5 พ.ศ.2427-2444 รฐบาลไดดาเนนนโยบายอยางนอย 2 ประการหลกๆคอ

ประการแรก ลดบทบาทของตระกลเจาเมองสงขลา และขนนางทองถนทพยายามรกษาระบบเกาและไม

เหนดวยกบการดาเนนนโยบายปฏรปประเทศของรชกาลท 5 ประการทสองคอ ดาเนนการปฏรปประเทศ

ตามแบบตะวนตก เพอปองกนจากการรกรานของชาตตะวนตกทงนพระองคประสงคจะเปลยนระบบการ

ปกครองเปนระบบเทศาภบาล กลาวคอ รวมอานาจเขาสศนยกลาง แตถงอยางไรกตามยงคงมนโยบาย

พฒนาเมองขลาขลาโดยสวนใหญในเรองของระบบสาธารณปโภค เชน โปรดเกลาใหพระยาวเชยรคร(ชม)

20ธระยทธ สวลกษณ. “พระอโบสถในเมองสงขลาสมยการปกครองของเจาเมองตระกล ณ สงขลาพ.ศ.2318-

2444.”, 45. 21อนสรณในงาพระราชทานเพลงศพ พนเอก พรอมศกด ณ สงขลา,พระราชพงศาวดารเมองสงขลาและ

โบราณคดและประวตศาสตรเมองสงขลา, 109. 22ธระยทธ สวลกษณ. “พระอโบสถในเมองสงขลาสมยการปกครองของเจาเมองตระกล ณ สงขลาพ.ศ.2318-

2444.”, 46.

สำนกหอ


21

เจาเมองสงขลาคนท 8 พ.ศ.2431 จดการซอมบารงเมอง คอลาดปนประสมเทคอนกรตตามถนนในเมอง

โปรดเกลาใหเปนแมกองสรางศาลาวหารบนเขาตงกวน เปนตกผนงฉาบปนสแดง23 เปนตน

จากประวตศาสตรความสมพนธระหวางเมองสงขลาและรฐบาลหรอกรงเทพฯ โดยทาง

รฐบาลมความพยายามทจะพฒนาเมองสงขลาใหเปนเมองทาท มความส าคญเทยบเทากบ

นครศรธรรมราชหรอแทนท ท าใหเมองสงขลาไดรบนโยบายตางๆทเกยวของกบการพฒนาเมอง

ใหมความเจรญ ดวยเหตนเองจงเปนเหตใหเกดการถายทอดรปแบบศลปกรรมจากกรงเทพฯส

เมองสงขลา อกทงเจาเมองสงขลาบางคนมความสนทหรอเคยรบราชการอยในกรงเทพฯมากอน

ท าใหเกดความเคยชนกบรปแบบศลปกรรมแบบกรงเทพฯและอาจมการน าชางจากกรงเทพฯมา

สรางงานทเมองสงขลา ดงนนปจจยดานรปแบบทางศลปกรรมของเมองสงขลาจงมความ

สอดคลองกบรปแบบศลปกรรมแบบกรงเทพฯหรองานชางหลวงดวย

23อนสรณในงาพระราชทานเพลงศพ พนเอก พรอมศกด ณ สงขลา,พระราชพงศาวดารเมองสงขลาและโบราณคดและประวตศาสตรเมองสงขลา, 116.

สำนกหอ


22

บทท 3

เจดยเมองสงขลา : วเคราะหรปแบบทางศลปกรรมอทธพลทางศลปะและบรบททาง

ประวตศาสตร

จากบทท 2 ไดกลาวประวตศาสตรความสมพนธของเมองสงขลาและรฐบาลกลางหรอกรงเทพฯใน

แตละสมยการปกครองของกษตรยแหงกรงรตนโกสนทร ซงจะเหนถงความสมพนธในรปแบบของการ

พยายามพฒนาเมองสงขลาใหเปนหวเมองทางการคาทสาคญ การวางนโยบายการพฒนาเมองสงขลาจง

ใหเมองสงขลาและกรงเทพฯไดการตดตอกนมาโดยตลอด ประกอบกบเจาเมองสงขลาไดเคยไดรบการ

เรยนรและรบราชการจากกรงเทพฯ ทาใหมความคนเคยกบรปแบบศลปกรรมแบบชางหลวง ในบทท 3 จะ

ทาการศกษาและวเคราะหรปแบบศลปกรรมดงกลาวโดยเลอกศกษาเฉพาะเจดยทสรางขนในสมย

รตนโกสนทรตอนตน(รชกาลท 1-5)

กลมเจดยในเมองสงขลา

จากการสารวจประวตการสรางของเจดยในจงหวดสงขลา รวมไปถงการบรณปฏสงขรณ พบวา

สามารถแบงรปแบบเจดยได 4รปแบบใหญๆคอ เจดยทรงเครอง เจดยทรงระฆง เจดยแบบผสม และ

เจดยพนบาน โดยสามารถอธบายพฒนาการดานรปแบบของเจดยเมองสงขลาในสมยรตนโกสนทร

ตอนตนไดตามชวงระยะเวลาและอายสมยไดตามรชสมยการปกครองของกษตรยกรงรตนโกสนทร(รชกาล

ท 1 – รชกาลท 5)แบงได 4 ระยะ คอ


ระยะเวลาดงกลาวเปนชวงเวลาทเมองสงขลาตงอย ท ฝงบานแหลมสน 24 ภายหลงจาก

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกสถาปนาตนขนเปนกษตรยแหงกรงรตนโกสนทรไดทรงมนโยบาย

ในการพฒนาหวเมองสงขลาตอจากรชสมยของสมเดจพระเจาตากสนทตองการใหเมองสงขลาเปนเมอง

ทาทางการคาทสาคญ25 จงแตงตงชาวจนเปนเจาเมองสงขลาเนองจากมความชานาญในดานการคาและ

24ดเพมเตมในบทท 2 25ธระยทธ สวลกษณ. “พระอโบสถในเมองสงขลาสมยการปกครองของเจาเมองตระกล ณ สงขลา พ.ศ.2318 -

2444.”,162.

สำนกหอ


23

การเดนเรอ ดวยเหตนเองจงทาใหงานศลปกรรมของเมองสงขลาในชวงเวลาดงกลาวมอทธพลของศลปะ

จนของมาผสมผสาน โดยในสวนของเจดยนนพบรปแบบของเจดยแบบจน “ถะ” โดยมตวอยางสาคญคอ

ถะจนทวดสวรรณคร(ภาพท3)และวดมชฌมาวาส(ภาพท4)

ถะจนทวดสวรรณครตงอยบรเวณลานดานหนาของอโบสถ เปนเจดยหนแกรนต รปทรงหกเหลยม

ม 7 ชน มคาจารกภาษาจนและภาษาไทยในชนท ๓ ของเจดยหนวา “กระหมอมฉนเจาพระยาสงขลา...

(บญฮย) นอมเกลาถวายไว กอสรางปมะเสง สาเรจปมะเมย วนท 29 มนาคม พ.ศ.2341”26รปแบบเจดย

ดงกลาวคลายกบเจดยจนทประดษฐาน ณ วดมชฌมาวาสวรวหาร ซงตงอยบรเวณหนาวหาร สรางขนโดย

เจาพระยาอนทรคร(บญหย) ผวาราชการเมองสงขลา เมอพ.ศ. 2341 เชนกน27

รปแบบของถะจนทง 2 องค คอ

เปนเปนเจดยหนในผงหกเหลยมซอนลดหลนกน 7 ชน โดยแตละชนขนดวยชนหลงคาแบบจน ใน

แตละดานของเจดยในแตละชนมการสลกลวดลาย แตคอนขางเสยหาย แตสวนทสาคญทสดคอ พบจารก

กลาวถง เจาพระยาอนทรคร(บญหย)เปนผสราง ทาใหสามารถทราบไดวาถะจนทง 2 องคดงกลาวไดส ราง

ขนในเมองสงขลา โดยไดรบแรงบลดาลใจจากจน ซงเปนเชอสายของเจาเมองสงขลา

26ชยวฒ พยะกล, “วดสวรรณคร”, สารานกรมวฒนธรรมไทยภาคใต เลม 17. (กรงเทพฯ : ธนาคารไทยพาณชย,

2542), 8143. 27วไลรตน ยงรอด , พทธศลปในดนแดนภาคใต = Buddhist art in the South, (กรงเทพฯ : แปลน รดเดอรส),

2546, 19.

สำนกหอ


24

ภาพท 5 ถะจนวดสวรรณคร ภาพท 6 ถะจนวดมชฉมาวาส

25


ชวงเวลาดงกลาวเมองสงขลาไดกลบมามบทบาทอกครงในฐานะหวเมองทางใตทได รบการ

สนบสนนจากสวนกลางหลงจากสมยเจาเมองสงขลาคนท 3 พระยาวเศษภกด และพระยาวเชยรคร ไมเปน

ทโปรดปรานจากสวนกลางกรงเทพฯ แตถงอยางไรกตาม เมอเกดปญหาความขดแยงรฐบาลกสงกองกาลง

มาชวยเมองสงขลาถงสองครง เหตการณดงกลาวจงทาใหเกดรปแบบเจดยทรงเครองขน โดยมตวอยาง

เจดยทสาคญคอ

พระเจดยของสมเดจพระยาองคนอยและองคใหญบนยอดเขาคายมวง(ภาพท 7)

ภาพท 7 พระเจดยของสมเดจพระยาองคนอยและองคใหญ

พระเจดยบนยอดเขาคายมวงนนเปนเจดยทรงเครอง ตงอยบนยอดเขาแดง (หรอเขาคายมวง) ม

เจดยทรงเครองทงหมด 2 องค เรยกวา องคขาว(ภาพท 8)และองคดา(ภาพท 9) สรางขนเพออนสรณแหง

ชยชนะในการรกษาขอบขณฑสมาในเขตเมองชายแดนภาคใต ซงมาชมนมทพบรเวณเชงเขาแดง โดยการ

นาทพครงแรกของพระยาพระคลง เมอ พ.ศ. 2376 (เจดยองคดา) ดงปรากฏขอความในพงศาวดารเมอง

สงขลาความวา

26

“.เสรจราชการแลว ฯพณฯแมทพใหญกลบเขามา ณ เมองสงขลา จดแจงกอพระเจดยไวทเขาเมอง

สงขลาองคหนง กบท าเกงไวรมน าชาย ทเลคายมวงไวแหงหนง เสรจแลวกบเขาไปกรงเทพฯ...”28

สวนเจดยองคขาวสรางโดยพระยาศรพพฒนรตนราชโกษา เมอยกทพมารบทปตตานและไทรบร

ในพ.ศ. 2382 ปรากฏขอความในพงศาวดารเมองสงขลากลาววาราวจลศกราช 1200 (ประมาณ พ.ศ.

2381) ตนกหมด สะวะ หลานของเจาพระยาไทรบร ยกทพมาตไทรบรคน ครนเมอตมาถงจะนะ เทพา และ

หนองจก แขกในเมองนกสมคบคดรวมกน ตเมองสงขลากองทพของพระยาศรพพฒน รตนราชโกษา ใช

เวลาปราบปรามถง 2 ป เมอปราบกบฏไดจงสรางพระเจดยขน ดงปรากฏขอความวา

“พระยาศรพพฒนแมทพจดราชการอยทเมองสงขลา 2 ป และไดสถาปนาพระเจดยไวบนเขาเมอง

สงขลาองคหนงเสรจแลว จงไดยกทพกลบเขาไป ณ กรงเทพฯ”29

เมอครงพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเสดจพระราชดาเนนบนยอดเขาตงกวนไดตรสถาม

ถงพระเจดยบนยอดเขาคายมวงไวความวา

“...ตงแตเขาแดงเขาคายมวงเขาแหลมสนเขาเกาะยอเขาอายเหลาจนกระทงถงเขาเกาเสง แลว

ถามถงในก าแพงเมองแลจวนเจาคณผส าเรจราชการเมองสงขลา แลวดเทพชมนม พระสนทรนรกษ ผชวย

ราชการเมองสงขลา ทลถวายชอจนสนตามตรสถาม แลวตรสวาบานเมองมราษจ าเรญสนกสนาน ผคนมง

คงแนนหนา เขาแลคลองน าดดเหมอนเขยนในฉากกระจก แลวถามถงพระเจดยทเขาคายมวง องความมา

แตโบราณฤๅ พระสนทรนรกษทลวาพระเจดยขางอดรของสมเดจองคใหญ เจดยขางทกษณของสมเดจองค

นอย ปอมทรมน าเขาคายมวงสมเดจองคใหญท าพรอมกบพระเจดยบนเขา แตปอมทเขาแดงมมาแตกอน

...”30

28วเชยรคร (บญสงข), เจาพระยา “พงศาวดารเมองสงขลา” ประชมพงศาวดาร ภาคท 53 (กรงเทพฯ: พระโสภณอกษรกจ พมพแจกในงานพระราชทานเพลงศพพระพทกษสาครเกษตร (หยวกลละบตร) วนท 18 พฤษภาคม 2476 ,โสภณพพรรฒธนากร,2476.

29อนสรณในงาพระราชทานเพลงศพ พนเอก พรอมศกด ณ สงขลา, พระราชพงศาวดารเมองสงขลาและโบราณคดและประวตศาสตรเมองสงขลา, 100.

30วเชยรคร (บญสงข), เจาพระยา “พงศาวดารเมองสงขลา” ประชมพงศาวดาร ภาคท 53 (กรงเทพฯ: พระโสภณอกษรกจ พมพแจกในงานพระราชทานเพลงศพพระพทกษสาครเกษตร (หยวกลละบตร) วนท 18 พฤษภาคม 2476 ,โสภณพพรรฒธนากร,2476

27

ลกษณะทางศลปกรรม

เจดยบนยอดเขาคายมวงมลกษณะทางศลปกรรมดงน

สวนฐาน : องคขาว ฐานลางเปนฐานเขยงสเหลยมซอนลดหลนกน 2 ชน ถดขนไปเปนชดฐานสงห

ซอนลดหลนกน 2 ชนครง อยในผงเพมมมไมสบสองโดยทกมมมขนานเทากน ยงคงเหนปนประดบลวดลาย

องคดา มลกษณะเชนเดยวกบองคขาว แตชารดมากกวา แตยงคงมองเหนไดวาเปนชด

ฐานสงหเชนเดยวกน

สวนกลาง :องคขาวเหนอชดฐานสงหเปนบวทรงคลมในผงเพมมมรบกบสวนฐาน ตอดวยชน

รดประคดขนกอนถงองคระฆงในผงเพมมมไมสบสองเชนเดยวกน

องคดา มลกษณะเชนเดยวกน แตอยในสภาพทชารดไมเหลอปนฉาบเชนองคขาว

สวยยอด : องคขาว บลลงกในผงเพมมม ซงเปนลกษณะของกลมเจดยทรงเครอง รองรบสวน

ยอดคอบวทรงคลมเถา ตอดวยปลและปลยอดตามลาดบ

องคดา สวนยอดเหนอบลลงกไดเสยหายไปแตสามารถสนนษฐานไดวามลกษณะท

เหมอนหรอใกลเคยงกบองคขาว

จากรปแบบทางศลปกรรมดงกลาวพบวา สวนฐานทประกอบดวยชดฐานสงหซอนลดหลนกน 2

ชนครงนนเปนองคประกอบทพบโดยทวไปของเจดยทรงเครองในสมยรตนโกสนทร ซงสามารถพบไดทง 2

หรอ 3 ชนตามสดสวนของเจดย ลกษณะตอมาทแสดงถงรปแบบศลปกรรมเจดยทรงเครองสมย

รตนโกสนทร คอ การยอมมตงแตฐานลางไปจนถงบลลงก31 สวนกลางมการยอมมเพอรบกบสวนฐาน และ

บลลงก สดทายคอสวนยอดของเจดยเปนบวทรงคลมเถา อนเปนลกษณะพเศษของกลมเจดยทรงเครอง ม

การพฒนามาจากปลองไฉน ถดขนไปเปนปลและปลยอด ซงเปนลกษณะเฉพาะของเจดยทรงเครองสมย

รตนโกสนทรตอนตนเชนกน แตกมในสวนของรดประคดซงเปนสวนทอยระหวางบวทรงคลมกบองคระฆง

นนมการทาใหยดสงขนจนสามารถเหนไดชด ซงเปนสวนทแตกตางจากเจดยทรงเครองทวไปในกลมทม

รดประคดเพอทาใหจงหวะในการตอกนของบวทรงคลมและองคระฆงรบกนพอด ทงนเมอมการทาให

รดประคดยดสง สงผลใหองคระฆงมขนานทเลกและแคบลง

31ศกดชย สายสงห, พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดทปรบเปลยน, 64.

28

เจดยทรงเครองถอเปนรปแบบเฉพาะอยางหนงของเจดยในสมยรตนโกสนทรตอนตน และสามารถ

กาหนดอายไดอยางชดเจนคอ สมยรชกาลท 1-3 และมรปแบบทางศลปกรรมทใกลเคยงกนมาก ดงนนการ

กาหนดอายสมยของเจดยทรงเครองนนตองตรวจสอบจากประวตการกอสรางควบคไปดวย 32 เมอศกษา

ประวตการกอสรางของพระเจดยบนเขาคายมวง ไดมการระบวาสรางขนโดยเจานายจากกรงเทพฯทมาชวย

เมองสงขลาปราบกบฏ ดงนนรปแบบทางศลปกรรมของพระเจดยทงสองจงสอดคลองกบประวตของการกอ

พระเจดย สามารถกาหนดอายไดในชวงสมยรชกาลท 3

ตวอยางเจดยทรงเครองทมรปแบบและสรางขนในสมยรชกาลท 3 ไดแก เจดยทรงเครองบรวารวด

พระเชตพนวมลมงคลาราม(ภาพท 10) ซงมองคประกอบทางสถาปตยกรรมทคลายคลงกน ซงจาก

การศกษาประวตการสรางทาใหทราบวาสรางโดยขนนาง ซงพระบาทสมเดจพระนงเกลาโปรดใหสรางขน

ทาใหสามารถสรปไดวา เจดยทรงเครองในสมยรชกาลท 3 ในเมองสงขลานน ถกสรางขนโดยเจานายจาก

กรงเทพฯ ซงนารปแบบทางศลปกรรมทตนคนเคยมาสรางพระเจดยขนทเมองสงขลา

32เรองเดยวกน, 62.

29

ภาพท 8 พระเจดยองคขาว ภาพท 9 พระเจดยองคดา

ภาพท 10 เจดยรายในวดพระเชตพลวมลมงคลาราม

30


ในสมยรชกาลท 4 สงคมเกดการเปลยนแปลงทสาคญๆในหลายๆดาน รวมไปถงดานศาสนา โดย

การเกดนกายธรรมยตซงพระองคสถาปนาขน การเปลยนแปลงทางศลปกรรมซงเกดจากพระราชนยม

กลาวคอ พระองคทรงหนกลบไปนยมงานชางแบบประเพณนยมทมมาแตเดม ซงตวอยางทปรากฏชดเจน

ทสดคอ เจดยทรงระฆง ซงมรปแบบเดยวกบเจดยทรงระฆงสมยอยธยาทกประการ33

เมองสงขลาในระยะเวลาดงกลาวไดกลบมามความสาคญขนอกครงและไดยายเมองมาอยฝงบอ

ยางแลวตงแตปลายรชกาลท 3 ประกอบกบเจาเมองสงขลา เจาพระยาวเชยรบร(บญสงข) และเจาพระยา

วเชยรบร(เมน) เคยรบราชการเปนมหาดเลกในกรงเทพฯมากกอน34 จงเปนทโปรดปรานของรชกาลท 4 ทา

ใหรปแบบของเจดยในชวงระยะเวลาดงกลาวไดมการเปลยนแปลงตามสวนกลางไปดวย เจดยทสรางขนใน

สมยรชกาลท 4 ในเมองสงขลาแบงได 2 รปแบบคอ แบบเจดยผสม และ เจดยทรงระฆงตามแบบแผน

อยางรชกาลท 4 โดยระยะนมตวอยางทสาคญเจดย ไดแก

พระเจดยบนยอดเขาเกาเสง(ภาพท 11,12)

พระยาวเชยรคร (บญสงข) สรางขนในปพ.ศ.2327 ดงปรากฏขอความในพงศาวดารเมองสงขลา

เมอครงพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไดเสดจพระราชดาเนนทอดพระเนตรพระเจดยบนเขาเกา

เสงเมอวนท ๒๕ สงหาคม ๒๔๐๒ ความวา

“ณ วนพฤหศบดเดอนเกาแรมสองค าเพลาเชา เสดจออก ทองพระโรง ... จดใหหลวงเทพนรนทร

อนทรเดชะยกรบตรน าทางชลมารค ทอดเรอชวงตอเนองกนไปจนถงเขาเกาเสงสบล า เพลาบายสองโมง

เศษเสดจลงเรอพระทนงก าปนสยามอรสมพลกลไฟกบก าปนมณเมขลาไปทอดพระเนตรเขาเกาเสงถงเขา

แลวประทบเรอพระทนงทฉนวน เสดจพระราชด าเนนขนบนเขาเกาเสง แลวเลยไปทอดพระเนตรพระเจดย

บนยอดเขาดไปทงสทศแลวเสดจลงมาประทบในพลบพลาทหลวงเทพสรนทรเสนาจามหาดไทย ท าไวรบ

33เรองเดยวกน, 90. 34 อนสรณในงาพระราชทานเพลงศพ พนเอก พรอมศกด ณ สงขลา, พระราชพงศาวดารเมองสงขลาและ


31

เสดจทบนเขา ตรสถามเจาคณผส าเรจราชการเมองสงขลา วาเจดยใครท าเมอใด เจาคณผส าเรจราชการ

เมองสงขลากราบบงคมทลวา เกลากระหมอมไดจดแจงซอศลามาแตเมองแฮมย ท าไวไดสามสบปแลว”35

บรเวณพนทเขาเกาเสงและเขารปชางเปนพนทยทธศาสตรทางการทหารทสาคญ พงศาวดารเมอง

สงขลา กลาวถงเหตการณในสมยรชกาลพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ฯ เมอตนกมดสาอด หลาน

เจาพระยาไทร ไดซองสมกอกบฏ ยดเอาเมองตางๆ พระยาสงขลา ในขณะนน คอ พระยาวเชยรคร (เถย

นเสง) จงไดสงใหหลวงยกกระบตรคมไพรไปตงคายไวทเขาเกาเสง สวนพระยาสายไดตงทมนบนเขารปชาง

และพระยาตานและพระยายะหรง ไดตงทมนทเขาเกาเสง เหตการณตอจากนพระยาวเชยรคร (เถยนเสง)

ไดทาการปราบกบฏแขกไทรไดสาเรจทพแขกแตกหนไปคนละทศคนละทาง


พระเจดยบนยอดเขาเกาเสงเปนเจดยหนแกรนตขนาดเลก มองคประกอบทางสถาปตยกรรมท

สาคญ คอ

สวนลางฐานลางเปนฐานเขยงในผงแปดเหลยมซอนลดหลนกน 3 ชน สามารถแยกชนสวน

ประกอบได

สวนกลางองคระฆงขนาดเลกในผงแปดเหลยมเชนเดยวกนสวนฐาน

สวนยอดไมมบลลงก มสวนยอดลกษณะคลายบวคลมเถา สวนปลายหกหายไป

จากรปแบบทางศลปกรรมขององคเจดยดงกลาวจะเหนไดวาเจดยบนยอดเขาเกาเสงนนเปนเจดย

ทสรางขนโดยฝมอชางทองถน กลาวคอรปแบบการทาเจดยหนแกรนตขนาดเลกนนไมพบการทามากอนใน

กรงเทพฯ ประการหนง ในสวนกลางของเจดยในผงแปดเหลยมนนกไมปรากฏการสรางเชนกน แตถง

อยางไรกตามยงพบการหยบยมรปแบบบางประการของเจดยรปแบบอนคอ ลกษณะของสวนยอดทมการ

ทาเปนบวทรงคลมนนสนนษฐานวาเปนการนารปแบบสวนยอดของเจดยทรงเครอง ซงเคยไดมเจานายจาก

กรงเทพฯมาสรางไวคอ พระเจดยของสมเดจพระยาองคนอยและองคใหญบนยอดเขาคายมวง มาประกอบ

35วเชยรคร (บญสงข), เจาพระยา “พงศาวดารเมองสงขลา” ประชมพงศาวดาร ภาคท 53 (กรงเทพฯ: พระโสภณอกษรกจ พมพ

แจกในงานพระราชทานเพลงศพพระพทกษสาครเกษตร (หยวกลละบตร) วนท 18 พฤษภาคม 2476,โสภณพพรรฒธนากร, 2476.

32

กนกบเจดยทรงระฆง แลวเพมเหลยมเปนแปดเหลยม ทาใหมรปแบบทางสถาปตยกรรมทเปนแบบผสม

เพยงองคเดยว

ภาพท 11 พระเจดยบนยอดเขาเกาเสง ภาพท 12 พระเจดยบนยอดเขาเกาเสง(ถายจากดานขาง)

33

พระเจดยวดเกาะถ า(ภาพท 13,14)

วดเกาะถา สรางขน ใน พ.ศ.2357 เดมตงอยบนทราบมชอวา"วดสะพานยาว" ครงเมอเมองสงขลา

ถกขาศกยกทพมาโจมต บรเวณเกาะถานไดเปนสถานทยกทพมาตอสและใชกลอบายทาใหขาศกถอยทพ

ไป ทาใหทพไทยชนะขาศกได ตอมาพระยาวเชยรคร(บญสงข ณ สงขลา)ไดสรางรอยพระพทธบาทจาลอง

บนหน ประดษฐานไวบนภเขาแลวใหยายวดสะพานยาวทตงอยบนทราบไปสรางบนภเขา และใหมนามวด

เกาะถา36 สวนพระเจดยนนสนนฐานวาสรางขนพรอมกบศาลา ราว พ.ศ.2390-240837


เจดยวดเกาะถาเปนเจดยหนทรงระฆง โดยมองคประกอบทางสถาปตยกรรมทสาคญ คอ

สวนฐานฐานลางของเจดยใชภเขาหนเปนฐานลาง ไมมฐานบวหรอฐานเขยง

สวนกลางถดขนมาจากฐานลางเปนสวนรองรบองคระฆงเปนมาลยเถา ถดขนไปเปนองคระฆงใน

ผงกลม ประดบดวยจานโบราณ

สวนยอดเหนอองคระฆงเปนบลลงกสเหลยม ถดขนไปเปนบวคลมเถา ปล ปลยอดและเมดนาคาง

ตามลาดบ

จากรปแบบทางศลปกรรมจะเหนไดวาเจดยวดเกาะถานนเปนเจดยหนขนาดเลกตาแหนงทตงของ

พระเจดยนนตงอยบนภเขาหน ในสวนยอดขององคเจดยมลกษณะเปนบวคลมเถา ซงอาจเปนรปแบบ

เฉพาะทนาลกษณะสวนยอดของเจดยทรงเครองมาผสมกบทรงระฆงเชนเดยวกบพระเจดยบนเขาเกาเสง

จากประวตการกอสรางพระเจดยพบวาสรางขนในสมยการปกครองของเจาเมองสงขลา คอ เจาพระยา

วเชยรบร (บญสงข) ในสวนขององคระฆงมความใกลเคยงกบองคระฆงแบบเจดยในสมยรชกาลท 4

กลาวคอ มการพยายามสรางพระเจดยใหเปนทรงระฆงในฝงกลม และสวนรองรบองคระฆงแบบมาลยเถา

สนนษฐานวานาจะไดรบแรงบนดาลในจากความนยมในการสรางเจดยทรงระฆงในกรงเทพฯเนองจากเจา

เมองสงขลากมความคนเคยกบศลปกรรมในกรงเทพฯเชนกน

36กระทรวงศกษาธการ, กรมพระศาสนา, ประวตวดทวราชอาณาจกร เลม 3, (กรงเทพฯ: โรงพมพการศาสนา,

2532), 352-353. 37อนสรณในงาพระราชทานเพลงศพ พนเอก พรอมศกด ณ สงขลา, พระราชพงศาวดารเมองสงขลาและ


34

ภาพท 13 พระเจดยวดเกาะถา

ทมา: http://www.gis.finearts.go.th/gisweb/slideshow

ภาพท 14 จานโบราณประดบองคเจดย

ทมา :http://www.gis.finearts.go.th/gisweb/slideshow.

35

พระเจดยหลวงบนยอดเขาตงกวน(ภาพท15)

พระเจดยหลวงเปนพระเจดยโบราณทสาคญแหงหนงของเมองสงขลา ไมปรากฏหลกฐานการสราง

เจดยทแนชด ปรากฏหลกฐานวาเปนพระเจดยเกาทมอยแลว ปรากฏหลกฐานการบรณปฏสงขรณทชดเจน

ในเอกสารพงศาวดารเมองสงขลาเมอครงพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวฯเสดจพระราชดาเนนบน

เขาตงกวน ความวา

“ณ วนจนทรเดอนเกาแรมเกาค าเพลาเชา เสดจทรงสถตยอยในพระราชวงแหลมซาย พวกจน

ลกคาชาวตลาดเมองสงขลาทลถวายหมเปดไกแลหมากพลผลไมตาง ๆ รอยโตะทรงปราไสกบพวกจน

ถวายของแลว พระราชทานสราดวยพระหดถใหพวกจนรบพระราชทานคนละจอกเสรจแลวเสดจขน เพลา

บาย 4 โมงเศษทรงทอดพระเนตรแกะแลโคชนกนแลว ทรงลครฝรงอยครหนง เสดจทรงพระยานมาศกบ

พระเจาหนอ 6 องค เสดจไปตนเขาตงกวนลงจากพระยานมาศแลว เสดจพระราชด าเนนดวยพระบาทขน

บนเขาถงเสาธงทเสมอ ขนทรงพระยานมาศกบพระเจาหนอ 6 องคอก ไปถงทจะขนบนพระเจดย เสดจลง

ทรงพระด าเนนดวยพระบาทขนไปพระเจดยแลวเสดจทประทบทพลบพลาหลวงเทพมฌเฑยรนาวงท าไวรบ

เสดจขางอดรพระเจดย”

เมอพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวฯเสดจนวตถงพระมหานครแลว ตอมาไดมพระบรมราช

โองการโปรดเกลาฯ พระราชทานเงนหลวงใหพระยาวเชยรคร( เมน) ผ สาเรจราชการเมองสงขลา

บรณปฏสงขรณพระเจดยขนไวสงใหญกวาพระเจดยองคเดม สวนคฤหทางดานทศเหนอและดานทศใตกบ

ฐานพระเจดยกบเกงสมมทกาแพงแกว พระยาวเชยรครฯ ทาทลเกลาทลกระหมอมถวายเขาในพระเจดย

หลวง การนเสรจในป พ.ศ. 2409

คฤหทางดานทศใตผนงภายในเหนอแทนบชา เปนทประดษฐานศลาจารกเกยวกบการบรณะพระ

เจดยหลวง ความวา

“พระเจดยหลวงในแผนดนพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว มพระบรมราชโองการโปรด

เกลาโปรดกระหมอม พระราชทานเงนหลวงใหพระยาวเชยรคร ผส าเรจราชการเมองสงขลาทหาปนะ

ปฏสงขรณขนไวสงใหญกวาของเกา สนเงนหลวงสามสบเจดชงสต ามลง แตคฤหสองคฤหกบเกงสมม

ก าแพงแกว เปนของพระยาวเชยรครฯ ผส าเรจราชการเมองสงขลาน าทลเกลาทลกระหมอมถวายเขาใน

36

พระเจดยหลวง คดเปนเงนสบเอดชงสามต ามลงรวมทงเงนหลวงท าพระเจดยและเงนท าคฤหท าเกงเปนเงน

สสบแปดชงเจดต ามลง การทงนส าเรจในปขาลจลศกราชพนสองรอยยสบแปดป”

พระเจดยหลวง เปนพระเจดยคบานคเมองของสงขลา จงมการบรณะซอมแซมมาโดยตลอด ในป

พ.ศ. 2539 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงพระราชกรณาโปรดเกลาพระราชทานพระบรมสารรกธาต

และเครองสกการะบชาประดษฐานไว ณ พระเจดยหลวง เพอไวเปนทสกการะบชาของชาวสงขลาสบไป

โดยมพธบรรจพระบรมสารรกธาตเมอวนท 23 ธนวาคม 253938

ในภาพถายเกา(ภาพท 16)ราวปพ.ศ.2472 ปรากฏภาพพระเจดยบนเขาตงกวนทปรากฏลวดลาย

ปนปนประดบหนาบนของคฤหดานทศเหนออยดวยแตไมสามารถศกษารปแบบลวดลายไดชดเจนปรากฏ

เปนภาพชางประทบยนอยบนฐานลอมรอบดวยลายกนก ภายในซ มประดบดวยชอฟา ใบระกา และหาง

หงส และจนตอมาเมอครงทมการบรณะพระเจดยในปพ.ศ.2525 ปนปนดงกลาวคงกะเทาะหลดจนหมดจง

ไมสามารถอนรกษลวดลายปนปนดงกลาวได


พระเจดยบนยอดเขาตงกวนเปนเจดยทรงระฆง มองคประกอบทางสถาปตยกรรมทสาคญ คอ

สวนฐานองคเจดยตงอยบนลานประทกษณแผนผงสเหลยมขนาดกวาง มคฤหดานทศเหนอและ

ทศใตเพอสกการะพระเจดยฐานลางประกอบดวยฐานเขยง ถดขนมาเปนฐานบวบวควาบวหงาย

สวนกลางสวนรองรบองคระฆงมาลยเถา ถดขนมามลกแกวอกไกคาดตรงกลาง องคระฆงขนาด

ใหญ

สวนยอด เหนอองคระฆงเปนบลลงกสเหลยม ตอดวนกานฉตร ประดบเสาหาร ปลองไฉน ปล

และฉตร ตามลาดบ

จากรปแบบศลปกรรมของพระเจดยหลวงพบวาในสวนฐานของเจดยนนเปนฐานประทกษณยกพน

สง ถดขนมาเปนฐานเขยงรองรบฐานบวควาบวหงาย ตอดวยมาลยเถา ซงเปนลกษณะเดยวกบลกษณะ

ทางศลปกรรมของเจดยสมยอยธยาซงรชกาล 4 โปรดเกลาฯใหไปลอกแบบจากเจดยทรงระฆงสมยอยธยา

38อมรา ศรสชาต,ทระลกในพธเปดหอสมดแหงชาตกาญจนาภเษก สงขลา วนพธท 19 มนาคม 2540 (กรงเทพฯ:บรษทอมรนทรพรนตง,2540),150.

37

มาเพอสรางรปแบบเจดยในรชกาลท 4 รวมไปถงสวนองคระฆงนนเปนทรงกลม ขนาดใหญ บลลงกในผง

สเหลยมทบ และทกานฉตรมเสาหาร ถดไปเปนบวฝาละมปลองไฉนและปลตามลาดบ กลวนแตเปน

รปแบบเจดยทรงระฆงสมยอยธยา ในสวนของประเดนความแตกตางทางรปแบบนนมเพยงสดสวนของบล

ลงกพระเจดยหลวงทมลกษณะยดสงกวาเพยงเทานน ซงอาจเกดจากการใชชางทองถนกอพระเจดย จง

อาจทาใหสดสวนมความคลาดเคลอน นอกเหนอจากนนมลกษณะทเหมอนกนทกประการ

จากรปแบบทางศลปกรรมของพระเจดยจดอยในกลมเจดยทรงระฆงแบบพระราชนยมในรชกาลท

4 ซงเจดยตนแบบของกลมเจดยทรงระฆงสมยรชกาลท 4 คอ พระเจดยประธานวดบวรนเวศวหาร(ภาพ ท

17) ทมองคประกอบทางสถาปตยกรรมเชนเดยวกน ซงนบวาเปนเจดยทรงระฆงองคแรกของรชกาลท 4 จง

เปนตนแบบใหกบเจดยองคระฆงองคอนๆ

นอกเหนอจากนยงมเจดยทรงระฆงทมลกษณะรวมกนและเปนเจดยองคสาคญของกรงเทพฯคอ

พระศรรตนเจดย วดพระศรรตนมหาธาต(ภาพท 18)เปนตนและในตางจงหวดยงมการสรางเจดยทรงระฆง

อกหลายแหง ซงลวนเปนวดทสถาปนาในสมยรชการท 4 หรอโปรดเกลาใหบรณปฏสงขรณขน เชน พระ

เจดยบนเขาพระนครคร จงหวดเพชรบร(ภาพท 19) และพระสมทรเจดย จงหวดสมทรปราการ(ภาพท 20)

เปนตน

ภาพท 15พระเจดยหลวงบนยอดเขาตงกวน ภาพท 16ภาพถายเกาพระเจดยหลวง

38

ภาพท 17 พระศรรตนเจดย วดพระศรรตนมหาธาต ภาพท 18พระเจดยวดบวรนเวศ

ภาพท 19 พระเจดยบนเขาพระนครคร จ.เพชรบร

(ถายโดย ทศพร ทองคา)

ภาพท 20พระสมทรเจดย จ.สมทรปราการ

ทมา : http://www.l3nr.org/posts/163792

39

พระเจดยวดทายยอ(ภาพท 21,22)

วดทายยอตงขนราวพ.ศ.2311 ชอเดม วดคงคาวด แตชาวบานเรยกวาวดทายเสาะ ตามชอหมบาน

ตอมาเรยกวา วดทายยอ ตามชอเกาะ39พระเจดยบนยอดเขา ตงอยบนยอดเขาพหาร ซงสนนษฐานวาเดม

คงเปนทตงของอโบสถ ตอมาในราวกลางพทธศตวรรษท 25 อโบสถมสภาพชารดทรดโทรม จงไดมการรอ

อโบสถและทาการกอสรางพระเจดยครอบทบพระประธานของอโบสถเกา ลกษณะเปนเจดยกออฐถอปน

ทรงลงกา ตอนลางเปนฐานสเหลยมขนาดกวางประมาณ 9 เมตร ยาวประมาณ 11 เมตร มลานประทกษณ

ระเบยงลกกรงกรดวยกระเบองปรลายจน มการตกแตงดวยลายปนปน


พระเจดยวดทายยอมลกษณะทางสถาปตยกรรมสาคญดงน

สวนฐานฐานลางประกอบดวยฐานประทกษณสเหลยมจตรสรองรบเจดย ระเบยงประดบดวย

กระเบองปรลายจน มการตกแตงดวยลายปนปน(ภาพท 23) ถดขนมาเปนฐานเขยง ฐานบวควาบวหงาย

ตามลาดบ

สวนกลางมาลยเถาเปนสวนรองรบองคระฆง องคระฆงมรปทรงเตยและปอม ถดขนไปเปนบว

ปากระฆงและองคระฆงตามลาดบ

สวนยอดเหนอองคระฆงเปนบลลงกในผงสเหลยม แกนปลองไฉนประดบเสาหารและชองประดบ

พระพทธรป ปลองไฉน ปล เมดนาคางตามลาดบ

จากรปแบบทางศลปกรรมของพระเจดยวดทายยอจะสงเกตไดวา มลกษณะแบบแผนเจดยท

ใกลเคยงกนกบพระเจดยหลวง กลาวคอ มฐานประทกษณ เจดยทรงระฆง ทาใหสามารถสนนษฐานถงการ

สรางทมระยะเวลาไลเลยกน แตสดสวนนนพระเจดยวดทายยอจะมลกษณะทเตยปอมมากกวาพระเจดย

หลวงทมสดสวนทสงและใหญกวา ในสวนลายละเอยดของฐานประทกษณของพระเจดยวดทายยอนนก

ยงคงยดถอรปแบบทางศลปกรรมทเหมอนเดมคอ มฐานประทกษณ ระเบยงมการประดบกระเบองดนเผา

ฉลลายสเขยว รวมไปถงซมหนาตางประดบฐานลานประทกษณทมลกษณะเปนซมอทธพลตะวนตก ทงน

39กรมศาสนา, กรม. ประวตทวราชอาณาจกร เลม 3, 461

40

อาจเปนเพราะพระเจดยวดทายยอสรางขนโดยเลยนแบบพระเจดยหลวง โดยเจาเมองสงขลาตาม

ประวตศาสตรคอ เจาพระยาวเชยรบร(เมน) ซงเปนแมกองในการกอพระเจดยหลวงดวยเชนกน

ภาพท21 พระเจดยทรงระฆงวดทายยอ

ทมา :http://www.siamfreestyle.com/photos/songkhla/

ภาพท 22 ภาพถายเกาพระเจดยวดทายยอ ภาพท 23 ซมและกระเบองดนเผาบรเวณฐานของพระเจดย

41


ในสมยรชกาลท 5 เมองสงขลายงคงมความมนคงเชนเดยวกบรชกาลกอนหนา แตนโยบายการ

พฒนาเมองสงขลาไดมการปรบเปลยนไปโดยสนเชง รฐบาลและเมองสงขลาไดหนไปพฒนาเมองดาน

ความสะดวกสบาย สรางสะพานและถนนแทน

ตวอยางเจดยสาคญในระยะดงกลาว คอ

พระเจดยวดชยมงคล(ภาพท24)

วดชยมงคลตงอยบนถนนชยมงคล พนทตงวดเปนทดอน เดมพนทดงกลาวเปนปาไมเสมดมาก

เดมชาวบานเรยกกนวาวดโคกเสมด เนองจากมตนเสมดเยอะ โบราณสถานสาคญคอ พระเจดยบรรจพระ

บรมสารรธาต สรางเมอพ.ศ.2437 40

ภายในวดนประดษฐานองคกระเจดยบรรจพระบรมสารรกธาต เปนทเคารพสกการะของ

พทธศาสนกชนทวไปวดชยมงคล จะสรางขนเมอใดไมปรากฏหลกฐานแนชด ตามคาบอกเลาของคนร น

กอน ๆ และคณคณศรแสงรตน (อดตพระครประภสสรวนยกจ อดตเจาอาวาสวดชยมงคล) ไดความวาวดน

พระอาจารยชย พระภกษชาว กลนตนเปนผสรางขนเ มอราวปลายรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหว ประมาณป พ.ศ. 2394 โดยคณคณศร แสงรตน เลาวา

เมอป พ.ศ. 2494 สมยททานยงเปนเจาอาวาสวดนอยไดเดนทางไปจงหวดนราธวาส เผอญไดพบ

กบพระครพนจสมณการ อดตเจาคณะจงหวดนราธวาส ซงขณะนนพระครพนจสมณการมอายได 83 ป

แลว ไดสนทนากนถงประวตวดชยมงคล พระครพนจสมณการบอกวาทานทราบประวตน ดพอสมควร

เพราะเมอครงททานยงเปนเดกอายได 13 ป ไดถวายตวเปนศษยศกษาอกขระสมยอยกบอาจารยชยในปท

อาจารยชยกลบจากสงขลาไปอยกลนตน พระครพนจสมณการเลาถงประวตของวดชยมงคลวา วดนสราง

ขนมาพรอมกบวดเพชรมงคล (ซงอยทางทศใตของวดชยมงคล ไมไกลจากวดชยมงคลมากนก อยในเขต

ตาบลบอยาง อาเภอเมองสงขลา เชนเดยวกน) โดยพระอาจารยชยเปนผสรางวดชยมงคล และพระอาจารย

เพชรเปนผ สรางวดเพชรมงคล พระภกษทง 2 รปน เปนเพอนสนทกน และเปนชาวกลนตนดวยกน

(สมยกลนตนยงเปนหวเมองในราชอาณาจกรไทย)

40กรมศาสนา, กรม. ประวตทวราชอาณาจกร เลม 3, 420.

42

ในเอกสารประวตวดชยมงคล ซงเปนเอกสารพมพดดสาเนา ไดกลาวถงประวตการสรางพระเจดย

หรอพระบรมธาตวดชยมงคล ซงบอกไววาอางมาจาก “หนงสอประวตพระบรมธาต” แตงโดยคณหมออม

ศษยของอาจารยนะ ตสสโร โดยกลาววา อาจารยนะ ตสสโร มความศรทธาอยางแรงกลา ทจะไดพระบรม

สารรกธาตมาไวเปนทสกการบชาของชาวเมองสงขลา จงไดเดนทางไปถงประเทศลงกา เพอแสวงหาพระ

บรมสารรกธาต ไดโดยสารเรอกลไฟไปเปนเวลา 15 วน 15 คน จงถงประเทศลงกา ทานไดไปพกอาศยอย

กบสมเดจพระสงฆราชวดถปารามตลอดเวลา 3 เดอน ทอยทประเทศลงกา ไดถอโอกาสไปนมสการปชนย

สถานทวประเทศ และทานไดทราบจากสมเดจพระสงฆราชวดถปารามวา ทบานเศรษฐมจตศรทธาทาน

หนงมพระธาตอยหลายผอบ หากอาจารยนะไปแจงความประสงคตอเศรษฐผนนเขาคงให เพราะนอกจาก

เศรษฐผ มจตศรทธาในพทธศาสนาแลวยงรจกและมความนยมนบถอทานอาจารยนะอยแลวดวย อาจารย

นะทราบขาวกดใจรบไปหาเศรษฐผนน แจงความประสงคใหทราบวาการมาประเทศลงกาครงน นอกจาก

มานมสการปชนยสถานแลว ยงมความประสงคทสาคญมาก คอเพอตองการแสวงหาพระบรมสารรกธาต

ไปประดษฐานไวเปนทสกการบชาของพทธศาสนกชน

ทานเศรษฐไดฟงดงนน กบอกวาพระธาตของตนมอย 4 ผอบ คอ พระบรมสารรกธาต 1 ผอบ พระ

ธาตพระโคคลาน 1 ผอบ พระธาตพระสารบตร 1 ผอบ และพระธาตพระอานนท 1 ผอบ จะถวายอาจารย

นะไปสก 1 ผอบ แตใหอาจารยนะ ไดตงจตอธษฐานถงบารมพระพทธองค และในทสดกจบไดผอบพระบรม

สารรกธาตสมความปรารถนา ฝายทานเศรษฐเมอเหนวาทานอาจารยนะ จบถกผอบพระบรมสารรกธาต

เกดความเสยดายจนนาตารวงพรออกมาอยางไมรตว เนองจากเปนมรดกประจาสกลตกทอดมาหลายชว

อายคน ประกอบกบทานเศรษฐมความเคารพหนกแนน ตอพระบรมสารรกธาตมาก ยอมมความอาลย

เสยดายเปนธรรมดา เมออาจารยนะเหนวาทานเศรษฐรองไหจงบอกวา เมอโยมยงมความอาลยอยอาตมา

กจะไมขอเอาไปขอคนกลบใหตามเดม ทานเศรษฐจงพดวาขอพระคณเจาจงอญเชญไปเมองไทยเถอะ พระ

บรมสารรกธาตปรารถนาจะเสดจไปกบทานแลว พรอมกบสงวา เมอทานกลบไปถงเมองไทยแลว ขอให

สรางพระสถปเจดยเปนแบบถปารามสาหรบบรรจ เพราะพระบรมธาตนไดมากจากพระเจดยถปารามเมอ

ครงทาการปฏสงขรณใหม พรอมกบมอบภาพพระเจดยถปารามใหมาดวย และสงวาใหสรางพระพทธ

ไสยาสนไวทางทศตะวนตกของพระเจดยดวย เมอทานอาจารยนะไดพระบรมสารรกธาตสมควรตงใจแลว

ไดกราบลาสมเดจพระสงฆราชและลาทานเศรษฐอญเชญพระบรมสารรกธาตพรอมดวยตนโพธทอง 3 ตน

เดนทางกลบประเทศไทย โดยทานเศรษฐฝากใหโดยสารมากบเรอสนคาของชาวฝรงเศสเรอมาแวะขนถาย

สนคาทเมองทาสงคโปรเปนเวลาหลายวน พอดอาจารยนะไดพบกบพอคาคนจนซงไปตดตอซอสนคาจาก

43

เรอ ททานโดยสารมา สอบถามไดความวาชอ เสง เปนจนฮกเกยน อย ทอาเภอปากพนง จงหวด

นครศรธรรมราช อาจารยนะจงไดขอโดยสารเรอมาขนทเมองสงขลา ถงเมองสงขลาเมอวนท 29 พฤษภาคม

พ.ศ. 2439 และขนจากเรอถงวดชยมงคล จงชกชวนพทธศาสนกชนทงหลายชวยกนทาการกอสรางพระ

สถปเจดยสาหรบบรรจพระบรมสารรกธาตเปนทรงลงกา แบบถปารามตามคาทานเศรษฐสงทกประการ

และไดทาพธบรรจพระบรมสารรกธาต เมอวนวสาขบชา ปมะเมย ตรงกบวนท 29 พฤษภาคม พ.ศ. 2437


พระเจดยวดชยมงคลมองคประกอบทางสถาปตยกรรมดงตอไปน

สวนฐาน พระเจดยตงอยในระเบยงคด ฐานลางประกอบดวยฐานเขยงซอนลดหลนกน

สวนกลาง สวนรองรบองคระฆงมลกษณะเปนชดฐานบวรองรบ สวนองคระฆงอยในผงกลม

สวนยอด บงลงกสเหลยมขนาดใหญรองรบ กานฉตรทบหนาประดบดวยพระเวยน ตอดวยปลอง

ไฉนขนาดใหญ

จากรปแบบทางศลปกรรมของพระเจดยวดชยมงคล มลกษณะทนาสนใจคอ มความพยายามสราง

รปแบบพระเจดยใหมลกษณะใกลเคยงกบพระบรมหาธาตนครศรธรรมราช(ภาพท 25) โดยการใช

ประโยชนเปนพระเจดยทใชบรรจบรมสารรกธาต หรออาจเปนการเลยนแบบรปแบบทางศลปกรรมของพระ

มาลกเจดย วดราชประดษฐ(ภาพท 26) ซงเปนแนวคดในการจาลองปชนยสถานศกดสทธไปสทอนๆ ซง

แนวคดดงกลาว เหนไดชดเจนในการจาลองพระบรมธาตนครศรธรรมราช(ภาพท 25) พระธาตศกดสทธ

นบตงแตพทธศตวรรษท 18 ซงถกจาลองรปแบบไปตามวดในภาคใตดงตวอยางทวดราชประดษฐเปนตน

นอกเหนอจากนในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวยงไดจาลองรปแบบดงกลาวมาสราง

จาลองไวทลานประทกษณดานทศใตทวดพระปฐมเจดยดวย

โดยรปแบบทคลายคลงระหวางพระเจดยวดชยมงคล วดมหาธาตนครศรธรรมราชและมาลกเจดย

ศรมหาธาต วดราชประดษฐ คอ เปนเจดยทรงระฆง ขนาดใหญและการทาพระเวยนบนแกนปลองไฉน

(ภาพท 27,28)ตอดวยปลองไฉนขนาดใหญ

44

ภาพท24 พระเจดยวดชยมงคล

ทมา: http://www.hoteldirect.in.th

45

ภาพท 25 พระบรมมหาธาตนครศรธรรมราช ภาพท 26 พระมาลกเจดยศรมหาธาต วดพะโคะ

ภาพท 28 พระเวยนประดบแกนปลองไฉนพระ

มาลกเจดยศรมหาธาต

ภาพท 27 พระเวยนประดบแกนปลองไฉนพระบรม

มหาธาตนครศรธรรมราช

46

พฒนาการทางดานรปแบบเจดยเมองสงขลากบความสมพนธทางประวตศาสตร

จากการศกษาและวเคราะหรปแบบทางศลปกรรมของเจดยเมองสงขลาเชอวารปแบบทาง

ศลปกรรมเจดยเมองสงขลากบประวตศาสตรความสมพนธระหวางเมองสงขลากบกรงเทพฯมความ

สอดคลองกน กลาวคอ ภายหลงจากพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกเสดจขนครองราชยเปนปฐม

กษตรยแหงกรงรตนโกสนทร พระองคทรงมนโยบายในการพฒนาหวเมองภาคใตใหมความเจรญกาวหนา

มากขน โดยเมองสงขลาในขณะนนเปนเพยงเมองเลกๆ แตมปจจยทางดานภมศาสตรทดเออตอการพฒนา

เปนเมองทาคาขายทสาคญได ทางรฐบาลจงมนโยบายในการพฒนาเมองสงขลา จากสาเหตนเองทเปนผล

ใหมการถายทอดรปแบบและแนวคดในการสรางงานศลปกรรมจากกรงเทพฯมาสเมองสงขลา โดย

รปแบบศลปกรรมของเจดยในเมองสงขลาทง 4 ระยะ มความสอดคลองและสมพนธทางพฒนาการกบ

ประวตศาสตร ดงตอไปน

รชกาลท 1

ชวงเวลาดงกลาวเปนระยะแรกทรฐบาลกลางไดมความตองการทจะพฒนาหวเมองสงขลาอยาง

จรงจง เจาเมองสงขลาแมจะมเชอสายจนบรรพบรษเคยอบรมใหบตรหลานของตนเปนพลเมองทด ตาม

แบบจนโดยนบถอลทธขงจอ41 แตถงอยางไรกตามเจาเมองสงขลาในระยะนกเขาใจความหมายของการ

สรางวดในวฒนธรรมของชาวพทธ ตวอยางเชนวดทมประวตสรางขนในสมยรชกาลท 1 ภายใตการ

ปกครองเมองสงขลาโดยหลวงสวรรณครสมบต(บญหย) ราวพ.ศ.2318 เปนวดประจาตระกล ในระยะท

บานเมองยงตงอยทบานแหลมสน ทงนศลปกรรมสวนใหญภายในวดสวรรณครนนไดรบการบรณะอยาง

ตอเนอง เนองจากเปนวดสาคญ ทาใหรปแบบทางศลปกรรมแรกเรมนนไมสามารถศกษาได แตถงอยางไรก

ตามยงคงมงานศลปกรรมทไดมประวตการสรางขนในสมยหลวงสวรรณคร(บญหย)คอ ถะจน และอกท

หนงคอ ถะจน หนาพระวหารวดมชฉมาวาสเชนกน นอกเหนอจากนไมพบหลกฐานการสรางงานศลปกรรม

มากนกในระยะแรกของเมองสงขลา โดยเฉพาะเจาเมองสงขลาในสมยของ พระยาสงขลา(เหยยง)

เจาพระยาอนทรครสมบต(บญหย) และพระยาวเศษภกด(เถยนเจง) สามสมยดงกลาวเกอบไมทราบถง

ประวตการทานบารงบานเมอง แตสามารถสนนษฐานไดวา เปนระยะเวลาพนฟบานเมองใหทดเทยมกบ

เมองนครศรธรรมราช ซงจากงานศลปกรรมดงกลาวสามารถใหเราสามารถมองบรบททางประวตศาสตร

41สงบ สงเมอง, การพฒนาหวเมองสงขลา ในสมยกรงธนบรและสมยรตนโกสนทรตอนตน (พ.ศ. 2310 -2445),

192.

สำนกหอ


47

ของเมองสงขลาในระยะแรกของการพฒนาเมองสงขลามรปแบบศลปะทไดรบอทธพลจากศลปะจน ตาม

สญชาตของเจาเมองสงขลา

รชกาลท 2-3

ชวงระยะเวลานในชวงรชกาลท 2 จนถงกลางรชกาลท 3ความสมพนธระหวางเมองสงขลากบ

กรงเทพฯไมคอยราบรน เนองจากทางรฐบาลไดมความตองการทจะขยายอานาจไปทางเมองไทรบร

และเปรคแทน ทาใหมการหยดแผนพฒนาเมองสงขลาลงไปชวคราว อกทงเมองสงขลาสมยเจาเมอง

สงขลาในสมยรชกาลท 2 และ ชวงกลางของรชกาลท 3 คอ พระยาวเศษภกด(เถยนเจง)และพระยาวเชยร

คร(เถยนเสง) เปนชวงเวลาทเมองสงขลาตกตาในดานของฐานะของเมองและความสาคญ ทาใหเจาเมอง

ไมสามารถรกษาความสงบของหวเมองในการปกครองได ทาใหหวเมองแขกกอกบฏ เหตการณดงกลาว

นเองทเปนจดททาใหเกดการสรางพระเจดยขนในเมองสงขลา กลาวคอ เมอพระยาพระคลงทมาจาก

กรงเทพฯมาชวยปราบกบฏแขกในพ.ศ.2376 ไดกอพระเจดยขนบนยอดเขาคายมวงและสรางปอมปน และ

อกหนงองคสรางโดยพระยาศรพพฒน ราวพ.ศ.2382 ขางพระเจดยองคแรก

ดงนนเจดยในระยะนเปนเจดยทถกสรางขนโดยขนนางจากกรงเทพฯ รปแบบเจดยในชวง

ระยะเวลาดงกลาวนนจงเปนแบบทนยมสรางมากในสมยรชกาลท 3 :แพรหลายในกรงเทพฯ คอเจดย

ทรงเครอง พระเจดยแหงชยชนะบนยอดเขาคายมวงจงนบวาเปนเจดยทสรางขนในสมยรตนโกสนทรองค

แรกในเมองสงขลา แตถงอยางไรกตามกในสมยรชกาลท 3 ถอวาการสรางพระเจดยดงกลาวเปนการสราง

แบบเฉพาะกจเทานน เนองจากไมไดมการสรางอยางตอเนองและแพรหลายในเมองสงขลา


ระยะเวลานนบวาเปนยคทองของเมองสงขลา กลาวคอ ภายหลงจากการหยดนโยบายพฒนาเมอง

สงขลาจากรฐบาลเปนเวลากวา 30 ป รฐบาลกไดหนกลบมาวางนโยบายพฒนาเมองสงขลาอกครง42

ในชวงตนของรชกาลท 4 เจาเมองสงขลายงคงเปนเจาพระยาวเชยรบร(บญสงข) ซงมบทบาทโดดเดนทง

42ธระยทธ สวลกษณ. “พระอโบสถในเมองสงขลาสมยการปกครองของเจาเมองตระกล ณ สงขลา พ.ศ.2318 -2444.”43.

สำนกหอ


48

การเมองการปกครองและการทานบารงบานเมอง ในสมยการปกครองของเจาพระยาวเชยรบ ร(บญสงข)

สามารถดแลหวเมองมลายยดวยความเรยบรอย มความรบผดชอบในการสงสวยใหกบทางกรงเทพฯ ทาให

เมองสงขลาในระยะเวลาดงกลาวปกตสข ไมมสงคราม มการทานบารงบานเมองมากมายทงระบบ

สาธารณปโภค ถนน เชน ถนนไทรบร เปนตน นอกเหนอจากนเจาพระยาวเชยรบรยงฝกใฝในพทธศาสนา

หมนทาบญเปนประจา ดงปรากฏในพงศาวดารสงขลาความวา

“เจาคณทส าเรจราชการเมองสงขลาทประพฤตซงการทงปวง แตลวนใหประโยชนแกตนและผอน

แลวจงท าและอสาหชกน ากระท าสงเคราะหแกญาตและกรมชาวบานชาวเมองทงปวง ใหชกชวนกนท าบญ

ใหทาน และชวยกนท านบ ารงพระบวรพทธศาสนา”43

ทงนทาใหชวงเวลาการปกครองเมองสงขลาโดยเจาพระยาวเชยรบร(บญสงข)ระยะเวลา 18 ปจงม

การสรางและทานบารงวดเปนจานวนมาก ตวอยางเชน การบรณะพระอโบสถและพระวหารวดโพธปฐม

วาส44 เปนตน

ดงนนเราจงพบมการสรางพระเจดยขนเองโดยเจาเมองสงขลา รปแบบเจดยเมองสงขลาใน

ระยะแรกของรชกาลท 4 (เจาพระยาวเชยรบร(บญสงข) นนคอนขางมรปแบบทผสมระหวางเจดยทรงเครอง

และ เจดยทรงระฆง กลาวคอ นยมนาสวนยอดของเจดยทรงเครอง(บวคลมเถา ปล และปล ยอด) ทงน

สนนษฐานวาอาจนารปแบบมาจากพระเจดยของสมเดจพระยาองคนอยและองคใหญบนยอดเขาคายมวง

ซงสรางโดยเจานายจากกรงเทพฯ

สบเนองตอมาในสมยเจาพระยาวเชยรบร(เมน) กยงคงเปนชวงเวลาทเมองสงขลามความมงคง

เชนเดยวกน เหตการณสาคญในระยะดงกลาวคอ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเสดจฯสงขลาใน

พ.ศ.2402 และไดมพระบรมราชองคการใหเจาพระยาวเชยรบรเปนแมกองสรางพระเจดยไวบนยอดเขาตง

กวน และรปแบบของพระเจดยบนยอดเขาดงกวนนเองจะรบอทธพลทางรปแบบศลปกรรมแบบกรงเทพฯ

อยางชดเจน คอ เจดยทรงระฆง ซงเปนพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงโปรดเจดยทรงดงกลาว

จากการสรางพระเจดยบนยอดเขาตงกวนแสดงใหเหนถงการมการตดตอสมพนธระหวางเมองสงขลาและ

43พระยาวเชยรคร(ชม), พงศาวดารเมองสงขลา, (กรงเทพฯ : ส.การพมพ), 245. 44กณกนนท อาไพ. “จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดโพธปฐมมาวาสจงหวดสงขลา : ภาพสะทอนสงคมและ

วฒนธรรมในชมชนสงขลาสมยตนรตนโกสนทร.(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร), 2548, 9.

สำนกหอ


49

กรงเทพฯอยางชดเจนทสด เนองจากเปนพระเจดยททรงโปรดเกลาใหสรางขนยงแสดงใหเหนถงการให

ความสาคญของเมองสงขลา ดงเชนพบรปแบบเจดยทรงระฆงในเมองสาคญอนๆ เชน ลพบร อยธยา สมทร

ปาการ และเพชรบร เปนตน ทงนเนองจากการสรางพระเจดยนอกจากจะเปนสญลกษณของศนยรวมจตใจ

ของคนในชมชนหรอบานเมอง พระเจดยยงเปนสญลกษณแหงพระบารมของพระมหากษตรย ดงในอดต

พระเจดยถกสรางขนโดยใชเปนสญลกษณของขอบเขตทพระราชอานาจของกษตรยไปถง

แตทวารปแบบของเจดยแบบพระราชนยมของรชกาลท 4 นน เมอสนรชกาลของพระองค รปแบบ

ดงกลาวกไดยตไปดวยเชนกน จงพบพระเจดยหลวงเพยงแหงเดยวทเปนการสรางพระเจดยตามแบบอยาง

กรงเทพฯ แมภายหลงเจาพระยาวเชยรบร(เมน) ไดสรางพระเจดยวดทายยอเปนเจดยทรงระฆงเชนเดยวกน

และพยายามรกษารปแบบของพระเจดยแบบพระราชนยมแตสดสวนกยงคงผดเพยนไปจากเดม


ในระยะเวลาดงกลาวนนรฐบาลไดมนโยบายทจะลดความสาคญของเมองสงขลาลงเนองจาก

นโยบายปฏรปประเทศของสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ภายหลงจากเจาพระยาวเชยรบร(เมน)ถงแก

กรรม เจาพระยาวเชยรบร(ชม)กเปนเจาเมองสงขลาตอ เมองสงขลาประสพปญหาความแตกแยกภายใน

ตระกล ทาใหสถานภาพความมงคงของเมองสงขลานนไมปกต ประกอบกบความตองการใหเกดความ

แตกแยกของรฐบาล แตถงอยางไรกตามในระยะเวลาดงกลาวเมองสงขลายงคงมการทานบารงบานเมอง

อยางตอเนองโดยเนนไปพฒนาดานสาธารณปโภคมากกวาพทธศาสนา ประกอบกบในสมยรชกาลท 5 นน

ความนยมในการสรางวด ทงนรวมไปถงการสรางพระเจดยในกรงเทพฯไดหมดความนยมลง 45 ดงนนการ

สรางพระเจดยในเมองสงขลาในระยะดงกลาวจงเปนการสรางพระเจดยเปนการเฉพาะเนองในโอกาสพเศษ

ตางจากประเพณนยมทสบทอดตอกนมา

ดวยเหตนจงทาใหไมมรปแบบทางศลปกรรมของเจดยจากกรงเทพฯปรากฏขนในเมองสงขลา แต

จะเปนการเลยนแบบรปแบบทางศลปกรรมของเจดยองคสาคญๆแทน ซงตวอยางเจดยทสรางขนโดยการ

เลยนแบบสาคญคอ พระเจดยวดชยมงคล ไดเลยนแบบรปแบบพระมาลกเจดยศรมหาธาต วด ราช

45ศกดชย สายสงห, พทธศลปสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดทปรบเปลยน, 112.

สำนกหอ


50

ประดษฐ จงหวดสงขลาทเปนมหาธาตทเปนทศกดการะของประชาชนมายาวนาน จงเกดเจดยทเปนแบบ

ทองถนขนแทนทเจดยทเปนงานชางหลวงแบบกรงเทพฯ

จากการวเคราะหพฒนาการรปแบบเจดยเมองสงขลาและประวตศาสตรเมองสงขลาสามารถกลาว

โดยสรปไดวา การสรางเจดยเมองสงขลาในสมยรตนโกสนทรชวงรชกาลท 1-รชกาลท 5 นน เจดยนนยงไม

เปนทนยมสรางมากนก เมอเปรยบเทยบการกอสรางพระอโบสถหรอวหาร ซงสงเกตจากงานสถาปตยกรรม

ประเภทโบสถ วหารทมเปนจานวนมากในเมองสงขลา ซงสวนใหญเรมมการทานบารงบานเมองและบารง

พทธศาสนาในสมยชวงกลางของรชกาลท 3 เหนไดจากการกอสรางอาคารทรงไทยประเพณผสมกบแบบ

จนประเพณ ซงเปนระยะเวลาทชาวจนเขามาอาศยในเมองสงขลาจานวนมากและพระราชนยมของ

พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว และสบเนองตอมาในสมยรชกาลท 5 ซงรปแบบทางสถาปตยกรรม

นนไดรบอทธพลจากตะวนตก รปแบบทางศลปกรรมจงไดมการปรบเปลยนไป

ถงอยางไรกตามการสรางเจดยของเมองสงขลานนกสามารถสะทอนบรบททางประวตศาสตรบาง

ประการของเมองสงขลาได กลาวคอ .ในระยะแรกนน(ระยะท 1-3) เจดยยงไมเปนทนยมในเมองสงขลา

เนองจากไมพบประวตการกอสรางทชดเจนทกลาวถงเจาเมองสงขลาหรอกษตรยไดสรางเจดย ซงพบเพยง

ถะจนเทานน สวนพระเจดยของสมเดจพระยาองคนอยและองคใหญบนเขาคายมวงนนเปนการสรางเฉพาะ

กจ ถกสรางขนโดยเจานายจากกรงเทพฯสรางไวเพอเปนอนสรณมากกวาความเสอมใสทางพทธศาสนา

ตอมาเมอเขาสรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ซงพระองคทรงมความเลอมใสในพทธ

ศาสนามาก ทงนจงเปนทนาสงเกตถงการพยายามสรางพระเจดยเปนจานวนมากของเมองสงขลาใน

ระยะเวลาดงกลาว(เจาพระยาวเชยรบร(บญสงข) วาเปนการสรางเพอเอาใจทางกรงเทพฯ เพอฟนฟ

ความสมพนธซงไมดในชวงเวลากอนหนาน แตรปแบบทางสถาปตยกรรมของเจดยนนเปนลกษณะผสม

เจดยมขนาดเลก และมจานวนนอยองค จงสามารถสรปไดวาเปนงานสรางเฉพาะกจเชนเดยวกน ทงน

เนองจากเจาเมองสงขลาในระยะหลงนนสวนใหญเคยรบราชการในกรงเทพฯมากอนแลวทงสน อกทงศกด

นาของเจาเมองตงแตเจาพระยาวเชยรบร(บญสงข,เมน,ชม) ลวนไดยศเปนเจาพระยา ทงสน ดงนนพทธ

ศาสนาจงอาจถกใชเปนเครองมอในการสรางความเจรญใหกบบานเมอง และยกฐานะของเจาเมองสงขลา

ใหมากยงขนเนองจากเปนทโปรดปรานของรฐบาลกลาง

สำนกหอ


51

บทท 4

บทสรปและขอเสนอแนะ

จากการศกษาเจดยเมองสงขลาสมยรตนโกสนทรตอนตน(รชกาลท 1- รชการท 5) พบวารปแบบ

ของเจดยเมองสงขลานนมดวยกน 4รปแบบคอ เจดยทรงเครอง เจดยทรงระฆง เจดยแบบผสม และเจดย

พนบาน ซงเปนงานศลปกรรมทไดรบแรงบลดาลใจในการสรางจากกรงเทพฯ แตถงอยางไรกตามยงคงม

รปแบบทเปนทองถนปรากฏอย ความนยมการสรางพระเจดยนนในระยะแรกของกรงรตนโกสนทร(รชกาลท

1-รชกาลท 3) ยงไมมเปนทนยมมากนก เนองจากสาเหตดงตอไปน

1.ภายหลงจากสมเดจพระเจาตากสนสถาปนากรงธนบรและมนโยบายทจะรวบรวมบานเมองให

เปนปกแผนดงเดม โดยหวเมองทางใตเปนเสมอนเมองทาการคาทสาคญ ดงนนจงไดมนโยบายทจะพฒนา

หวเมองภาคใต โดยขณะนนเมองสงขลากไดอยในแผนการเชนกน โดยไดทรงแตงตงนายเหยยงเปนเจา

เมองสงขลา และภายหลงจากนนเมองสงขลากปกครองโดยเจาเมองสงขลาทมเชอสายของนายเหยยงสบ

ตอมา แตถงอยางไรกยงไมไดลงมอพฒนาเมองสงขลาอยางจรงจง เพราะในชวงระยะเวลาดงกลาวเม อง

สงขลายงตองเผชญกบการกอกบฏมากมายและปญหากบเมองนครศรธรรมราชมาตลอดจนความสมพนธ

ระหวางเจาเมองสงขลากบกษตรยไมลงรอยกนจนถงตอนปลายของรชกาลท 3

2.ในชวงระยะเวลาดงกลาวเจาเมองสงขลามเชอสายจนและยดมนในขนบธรรมเนยม ทาใหงาน

ศลปกรรมสวนใหญเนนไปในการสรางอโบสถ โบสถ ศาลเจา ซงมรปแบบทเปนไทยประเพณผสมกบศลปะ

จนมากกวาการสรางพระเจดย

ในชวงเวลาตอมาตงแตปลายรชกาลท 3 เปนตนมาจนถงรชกาลท 5 สถานการณบานเมองในเมอง

สงขลานนเรยบรอยมากขน อกทงไดมการยายเมองมาตงอยฝงบอยางซงมพนทกวางขวางทาใหตองมการ

สรางบานเมองใหม ซงในชวงเวลานซงตรงกบสมยของเจาพระยาวเชยรบร(บญสงข)เปนเจาเมองสงขลา ซง

เคยรบราชการอยในกรงเทพฯและมความคนเคยกบขนบธรรมเนยม มความสนทสนมกบกษตรยคอรชกาล

ท 4 พระเจดยถกสรางขนเปนจานวนหนง และตอเนองมาจนถงรชกาลท 5 ซงสามารถกลาวโดยสรปไดดงน

สำนกหอ


52

1.เจาเมองสงขลาในระยะหลงนนทงหมดลวนแตเคยเขารบราชการ มความคนเคยกบกรงเทพฯ

และมความสามารถในการปกครองบานเมองมากขน ดงนนจงอาจนาแนวคดในการสรางพระเจดยและชาง

จากกรงเทพฯมาเพอทานบารงบานเมองใหคลายกบกรงเทพฯประกอบกบบานเมองสงบสข จงทาให

สามารถพบรปแบบงานศลปกรรมแบบงานชางหลวงผสมกบงานแบบทองถนและมจานวนมาก

2.จากชวงระยะแรกซงความสมพนธระหวางเจาเมองสงขลากบกษตรยไมดทาใหเมองสงขลาถก

ลดความสาคญลง เจาเมองสงขลาจงตองมการปรบตวเพอกศกดศรของเมองขนมาใหม โดยการทานบารง

บานเมองใหเจรญ ซงศาสนาถกใชเปนเครองวดความเจรญสวนหนง ดงนนการสรางงานศลปกรรมเนองใน

ศาสนาระยะดงกลาวอาจเปนการกระทาเพอสรางความเจรญใหกบบานเมองซงสามารถก ศกดศรใหกบ

เมองสงขลากเปนได

3.กษตรยแหงกรงรตนโกสนทรกมบทบาทสาคญในการทานบารงเมองสงขลา กลาวคอ ไดมการ

เสดจประพาสเมองสงขลาบอยครง ซงแตละครงจะพระราชทานเงนเพอใหเจาเมองสงขลาไปทานบารง

บานเมองทงนรวมไปถงการกอพระเจดยดวยเชนกน ซงเจดยองคสาคญทเปนสญลกษณของความสมพนธ

ระหวางกรงเทพฯและเมองสงขลาคอ พระเจดยหลวงบนยอดเขาตงกวน เปนเจดยทรงระฆง ซงรชกาลท 4

โปรดใหเจาเมองสงขลา(เมน)เปนแมกองกอสรางขน

ปจจบนเมองสงขลาเปนเมองเศรษฐกจทส าคญเมองหนงของภาคใต เปนผลมาจากการ

พยายามวางนโยบายพฒนาเมองสงขลามาต งแตสมยกรงธนบร ท งน แสดงใหเหนถง

ประวตศาสตรความสมพนธระหวางสงขลาของเมองสงขลากบกรงเทพฯ ท าใหเมองสงขลาเตมไป

ดวยงานศลปกรรมทมรปแบบผสมผสานตงแตวฒนธรรมแบบจนแบบความนยมของเจาเมอง

สงขลาซงเปนชาวจน แบบอทธพลทางศลปกรรมจากกรงเทพฯหรองานชางหลวง ตลอดไปถงงาน

ชางทองถน ซงทงหมดนไดสะทอนผานองคประกอบทางสถาปตยกรรมของเจดยเมองสงขลา

เปนอนสรณสถานแสดงความสมพนธทางประวตศาสตรสบเนองมาจนถงปจจบน

ขอเสนอแนะ

เจดยเมองสงขลาสวนใหญเปนการสรางแบบเฉพาะกจ และมจานวนนอย จงไมสามารถจดกลม

รปแบบทางศลปกรรมไดอยางชดเจนเพยงแตสามารถสรปรปแบบและพฒนาการไดดงทไดวเคราะหมาแลว

ขางตน ดงนนในการศกษาประวตศาสตรเมองสงขลาผานการศกษาทางประวตศาสตรศลปะจงควรศกษา

งานศลปกรรมอนๆควบคไปดวย เพอสรางความเขาใจมากขน

สำนกหอ


53

บรรณานกรม

กระทรวงศกษาธการ, กรมพระศาสนา. ประวตวดท วราชอาณาจกร เลม 3. กรงเทพฯ: โรงพมพการ

ศาสนา, 2532.

คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหตในคณะกรรมการอานวยการ จดงานเฉลมพระเกยรต

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว, วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณและ

ภมปญญา จงหวดสงขลา, กรงเทพฯ : คณะกรรมการ, 2545.

ผาสก อนทราวธ. “ความสมพนธทางดานศานสนาและความเชอของเมองสงขลากบหวเมองตางๆและ

ดนแดนภายนอก.” สงขลาศกษา: ประวตศาสตรและโบราณคดเมองสงขลา . สงขลา:

สถาบนทกษณคดศกษา, 2535.

วเชยรคร (บญสงข), เจาพระยา. “พงศาวดารเมองสงขลา” ประชมพงศาวดาร ภาคท 53.กรงเทพฯ:

พระโสภณอกษรกจ พมพแจกในงานพระราชทานเพลงศพพระพทกษสาครเกษตร (หยวกลละ

บตร) วนท 18 พฤษภาคม 2476,โสภณพพรรฒธนากร,2476.

วไลรตน ยงรอด , พทธศลปในดนแดนภาคใต = Buddhist art in the South. กรงเทพฯ : แปลน รด

เดอร. 2546.

สกรรจ จนทรตน, สงบ สงเมอง.การเรมตนและพฒนาการทางประวตศาสตรโบราณคดเมองสงขลา

เกา. กรงเทพฯ: กองโบราณคด กรมศลปากร, 2533.

สงบ สงเมอง.การพฒนาหวเมองสงขลา ในสมยกรงธนบรและสมยรตนโกสนทรตอนตน (พ.ศ.

2310-2445). สงขลา : ฝายวชาการ มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ สงขลา, 2523.

ศกดชย สายสงห. พทธศลปะสมยรตนโกสนทร พฒนาการของงานชางและแนวคดทปรบเปลยน.

กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2556.

อนสรณในงานพระราชทานเพลงศพ พนเอก พรอมศกด ณ สงขลา, พระราชพงศาวดารเมองสงขลาและ

โบราณคดและประวตศาสตรเมองสงขลา, กรงเทพฯ: พ.เพรส, 2553.

สำนกหอ


54

อมรา ศรสชาต,ทระลกในพธเปดหอสมดแหงชาตกาญจนาภเษก สงขลา วนพธท 19 มนาคม

2540. กรงเทพฯ:บรษทอมรนทรพรนตง,2540.

วทยานพนธ

กณกนนท อาไพ. “จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดโพธปฐมมาวาส จงหวดสงขลา : ภาพสะทอนสงคม

และวฒนธรรมในชมชนสงขลาสมยตนรตนโกสนทร .” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต

สาขาวชาประวตศาสตรศลปะบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2548.

ธระยทธ สวลกษณ.“พระอโบสถในเมองสงขลาสมยการปกครองของเจาเมองตระกล ณ สงขลา พ.ศ.2318-

2444.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต บณฑตวทยาลย สาขาวชาประวตศาสตร

สถาปตยกรรม มหาวทยาลยศลปากร, 2554.

เพยงแข พงษศรบญญต, “นโยบายการปกครองเมองสงขลาในสมยรตนโกสนทร ฑ.ศ.2325-2439”

วทยานพนธปรญญามหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2522.

สำนกหอ


เจดีย์เมืองสงขลาในสมัย ......พระเจด ย...

Documents