สุขใจ...
TRANSCRIPT
พอแมทกคนตองอาน...เพอรวมมอกนเปนหนสวนชวต
สขใจ ไดเปนพอ
พอแมทกคนตองอาน...เพอรวมมอกนเปนหนสวนชวต
สขใจ ไดเปนพอ
คำนำ กรมอนามยโดยกองอนามยการเจรญพนธและกองทนประชากรแหงสหประชาชาตรวม
กนดำเนนการโครงการเพมประสทธภาพการเขาถง และการใชบรการทางขอมล ขาวสาร
การใหคำปรกษา และบรการดานอนามยการเจรญพนธ (Strengthen Access to and
UtilisationofReproductiveHealthInformation,CounsellingandServices:TheRH
PlusProject)ระหวางเดอนมถนายน2550จนถงเดอนธนวาคม2554ทำการทดลองรป
แบบการใหบรการดานอนามยแมและเดกโดยสงเสรมใหผชายเขามาม สวนรวมในการดแล
สขภาพมารดา และไดจดทำชดคมอใหความรสำหรบหญงตงครรภ สาม และญาต เปน
จำนวน5เลมไดแก
1. คมอความรการตรวจเลอดพอแมเพอดแลลกในครรภ
2. สขใจไดเปนแม
3. สขใจไดเปนพอ
4. คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก
5. คมอการมสวนรวมของสามหรอญาตในการเฝาคลอด
เพอเปนขอมลทใหความรตงแตเรมตงครรภ การปฏบตตวระหวางตงครรภ ระยะคลอดบตร
หลงคลอด และดแลสขภาพเดก อนไดแก การรบประทานอาหาร การออกกำลงกาย
การแตงกาย อาการผดปกตทตองมาพบแพทย การเลยงลกดวยนมแม 6 เดอน การวาง
แผนครอบครว การเลยงดบตร และพฒนาการเดก เปนตน เพอใหลกทเกดมามสขภาพท
สมบรณแขงแรงทงรางกายและจตใจ รวมทงสงเสรมใหสามไดมบทบาทในการชวยเหลอ
ดแลภรรยาและลก อกทงยงเปนการสงเสรมบทบาทผชายในฐานะสามและพอไดเปนอยางด
อกดวย
กรมอนามยหวงเปนอยางยงวาชดคมอใหความรนจะเปนประโยชนสำหรบหญง
ตงครรภและสาม หากมคำแนะนำเพอการปรบปรงคมอนใหดยงขน สามารถสงมา ไดท
กองอนามยการเจรญพนธ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข ถนนตวานนท อำเภอเมอง
จงหวดนนทบร11000โทร.0-2590-4244-5
(นายแพทยณรงคศกดองคะสวพลา)
อธบดกรมอนามย
สารบญ
ชวยคณแมอยางไร...ระยะตงครรภ 4
เดอนท 1 เดอนแหงการปรบตว 7 การเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ
เดอนท 2 แมเรมแพทองมากขน 9 การเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ
เดอนท 3 รสกรอนผดปกต และหงดหงดงาย 11 การเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ
เดอนท 4 อาการแพทองลดลงแลว...แตวา 12 การเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ
เดอนท 5 นำหนกเพมขน.....บวมหรออวน 16 การเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ
เดอนท 6 ปวดหลง และกงวลกบรปราง 18 การเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ
เดอนท 7 เตรยมตวฝกคลอดอยางสบายใจ 20 การเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ
เดอนท 8 คลายความอดอดแตปสสาวะบอยจง 21 การเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ
เดอนท 9 สญญาณวาจะคลอด 22
เมอคณแมมาคลอด 25
ชวยคณแมอยางไร...ระยะหลงคลอด 28
4 สขใจ ไดเปนพอ
คสามภรรยาสวนมากรอวนทจะมลกเพอเตมเตมชวตครอบครวใหสมบรณ ครนทราบวา
ภรรยาตงครรภ นอกจากความยนดแลว ความกงวลในหลายเรองกอาจเขามารบกวนจตใจ
คณพอ วาจะตองมการเตรยมตวหรอปฏบตอยางไร เพอใหการตงครรภครงน ราบรน
สมบรณปลอดภยทงตวคณแมและลกนอยทกำลงเตบโตอยในครรภ
5สขใจ ไดเปนพอ
ในชวงตงครรภคณแมเองกตองเผชญ
กบความเปลยนแปลงอยางมากทงทาง
รางกายและจตใจ รวมทงตองปรบเปลยน
วถชวตประจำวนดวย ความเปลยนแปลง
หลายอยางมผลตอคนรอบขางโดยเฉพาะ
สาม ซงกมสวนสำคญอยางมากทจะลด
ความกงวลสรางความสบายใจ และชวย
อำนวยความสะดวกแกคณแมตงครรภ
แตการทคณพอจะทำหนาทนไดดจำเปน
ตองเขาใจในความเปลยนแปลงตางๆ
รวมทงแนวปฏบต ดงทจะแนะนำในคมอ
เลมน
เมอทราบวาภรรยาตงครรภ สงแรก
ทควรทำคอแสดงความรกความยนดตอ
การมเจาตวนอยและเตรยมตวพาภรรยา
ไปฝากครรภกบแพทย หรอ เจาหนาท
สาธารณสข ซ งในการพาภรรยาไป
ฝากครรภคณพอบานสามารถรวมฟง
คำแนะนำในการปฏบตตนและการดแล
ครรภโดยอาจชวยซกถามขอสงสย และ
จดจำขอมลเพอนำมาปฏบตอยางถกตอง
ความเปลยนแปลงท เกดขนกบแม
ตงครรภ เชน อาการแพทอง อารมณ
หงดหงดงาย เศราซม เครยด หรอ
วตกกงวลโดยไมทราบสาเหต การปรบ
6 สขใจ ไดเปนพอ
เปลยนชวตประจำวนเชนการทำงานหนกทมผลตอลกในครรภการงดกจกรรมกฬารนแรง
คณพอเองตองเขาใจ ใหอภย ใหความรก ความอบอน ตอภรรยามากขน รวมทงตอง
ปรบเปลยนพฤตกรรมหลายอยาง เชนตองชวยรบภาระงานบานบางสวนงดสบบหรเพราะ
ควนบหรเปนผลรายตอทารกในครรภ งดการดมสรา และสงเสพตดทงหลายเพราะทำให
ขาดสตจนเกดอนตรายตอภรรยาและทารกในครรภได
นอกจากนควรหมนหาความรเกยวกบการดแลครรภ และการคลอดบาง เพอนำมา
พดคยสรางความเขาใจรวมกนกบภรรยา และใหทราบวาสงใดทควรปฏบตสงใดทควรละเวน
โดยเฉพาะเรองของการรวมเพศ วาสามารถดำเนนกจกรรมไดมากนอยแคไหนจงเพยงพอ
ใหชวตมความสขไดและไมเกดอนตรายตอทารกในครรภ
พงระลกเสมอวา แพทย หรอ เจาหนาทสาธารณสขทดแลการฝากครรภจะใหความร
เพอนำไปปฏบตตอกนดวยความเขาใจ
7สขใจ ไดเปนพอ
เดอนท 1 เดอนแหงการปรบตวการเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ หลงจากไขและอสจผสมกนแลว จะแบงเซลลเพมจำนวน เคลอนมาฝงในโพรงมดลก
เตบโตเปนตวออน และสรางสวนตางๆของรางกายตลอดเวลา ในเดอนแรกนทารกมขนาด
ประมาณ 2 ซม. ศรษะโตมากเมอเทยบกบลำตว มระบบประสาทสวนกลาง คอ สมอง
และไขสนหลงระบบไหลเวยนเลอดเรมมแขนขาและตา
รางกายทเปลยนแปลงของคณแม
คณแมจะรสกออนเพลย คลนไส อาเจยนคดเตานมและอารมณแปรปรวนงาย คลาย
ภาวะกอนมประจำเดอน เชน หงดหงดรองไหโดยไมมสาเหต รสกสบสนปะปนกนระหวาง
ความกลว ตนเตน และความสข ซงอาการตางๆ เหลานจะเปนมากหรอนอยไมเทากน
ในแตละคน
8 สขใจ ไดเปนพอ
คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร
คณพอควรหากจกรรมใหคณแมรสกผอนคลาย เชน พาออกกำลงกายเบาๆ ดแลให
พกผอนมากขน จดหาอาหารทคณแมชอบ และหลกเลยงอาหารทคณแมบอกวาเหมน
หรอแพ
ใหรบประทานครงละนอยๆ แตบอยครง อาจหาขนมปงกรอบใหรบประทานระหวางมอ
อาหารบางเพอลดการแพทอง รวมทงผลไมทมรสเปรยว ดมนำเพมและบอยขน แตไมควร
ดมในปรมาณมากๆหลงอาหารทนทเพราะทำใหเกดอาการแนนทอง
ชวงเดอนแรกคณแมอาจมอาการคลนไสทกครงทแปรงฟนจนทำใหละเลยหรอหลกเลยง
ทจะแปรงฟน ดงนนควรหานำเกลออนๆ ใหบวนปาก และแนะนำใหแปรงฟนบางเทาท
จะทำได
คณแมตงครรภบางคนอาจมอาการแพทองแปลกๆเชนเหมนกลนตวสามจงเขาใจและ
ใหอภยพรอมทำหนาทสามทดตอไป
คำแนะนำเพมเตม
คณพอควรพาคณแมมาฝากครรภทนทททราบวาตงครรภและรบการตรวจเลอดพรอม
คณแม เพอความปลอดภยของเจาตวนอยในครรภ คณพอควรเขารวมรบฟงความรตางๆ
ตามทเจาหนาทสาธารณสขจดให
9สขใจ ไดเปนพอ
คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร
คณพอควรหากจกรรมใหคณแมรสกผอนคลาย เชน พาออกกำลงกายเบาๆ ดแลให
พกผอนมากขน จดหาอาหารทคณแมชอบ และหลกเลยงอาหารทคณแมบอกวาเหมน
หรอแพ
ใหรบประทานครงละนอยๆ แตบอยครง อาจหาขนมปงกรอบใหรบประทานระหวางมอ
อาหารบางเพอลดการแพทอง รวมทงผลไมทมรสเปรยว ดมนำเพมและบอยขน แตไมควร
ดมในปรมาณมากๆหลงอาหารทนทเพราะทำใหเกดอาการแนนทอง
ชวงเดอนแรกคณแมอาจมอาการคลนไสทกครงทแปรงฟนจนทำใหละเลยหรอหลกเลยง
ทจะแปรงฟน ดงนนควรหานำเกลออนๆ ใหบวนปาก และแนะนำใหแปรงฟนบางเทาท
จะทำได
คณแมตงครรภบางคนอาจมอาการแพทองแปลกๆเชนเหมนกลนตวสามจงเขาใจและ
ใหอภยพรอมทำหนาทสามทดตอไป
คำแนะนำเพมเตม
คณพอควรพาคณแมมาฝากครรภทนทททราบวาตงครรภและรบการตรวจเลอดพรอม
คณแม เพอความปลอดภยของเจาตวนอยในครรภ คณพอควรเขารวมรบฟงความรตางๆ
ตามทเจาหนาทสาธารณสขจดให
เดอนท 2 แมเรมแพทองมากขนการเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ ลกนอยมลำตวยาว4ซม. หนก1กรมศรษะโตขนมใบหนาตงหชนนอกนวมอนวเทา
กระดกเรมสรางขยบแขนขามการเคลอนไหวและระบบประสาทสมผสเรมทำงาน
รางกายทเปลยนแปลง
คณแมจะรสกเหนอยออนเพลยและใชเวลานอนมากขนปสสาวะบอยคลนไสอาเจยน
เวยนศรษะ เปนลมบอยๆ ทองผก ทองอดเฟอ เตานมขยายใหญและตง คด หวนมขยาย
และมสคลำขนอารมณยงคงแปรปรวนงาย
คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร
คณพอควรจดอาหารใหครบ5หมอาหารพวกแปงนำตาลแตควรลดอาหารพวกไขมน
ลงเพราะจะทำใหคณแมทองอดแนนอดอดไดสวนอาหารทตองเพมขนคอ
10 สขใจ ไดเปนพอ
โปรตน เชน เนอสตว ไข ถว นม ซงมความ
จำเปนมากตอการเตบโตของทารก โดยเฉพาะ
นม มแคลเซยมสง ชวยบำรงกระดกและฟน
เจาตวเลกควรจดใหดมวนละ2-3แกว
ชวงนแมตงครรภอาจมการปสสาวะบอยบาง
ควรดแลใหดมนำสะอาด งดเครองดมประเภท
ชา กาแฟเพราะมฤทธขบปสสาวะ ถาตองเดน
ทางไกลอาจตองแวะหองนำบอยกอยารำคาญ
ควรเหนใจ เพราะถากล นปสสาวะจะทำให
กระเพาะปสสาวะอกเสบหรอถาใหดคณพออาจ
เตรยมโถสำหรบปสสาวะไวในรถบางกด
ชวงเดอนทสองนคณแมอาจแพทองจน
ทำอะไรไมได คณพอคงตองรบหนาทงานบาน
แทนบาง เชน การจดเตรยมอาหาร ซกผา
ลางจาน ดแลพนอยาใหมสงทอาจทำใหภรรยา
ลนหกลมได
คำแนะนำเพมเตม
คณพออยาลมลบสมผสหนาทองคณแมเพอ
การสงเสรมพฒนาการเจาตวนอยในครรภ
11สขใจ ไดเปนพอ
เดอนท 3 รสกรอนผดปกต และหงดหงดงายการเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ ลกนอยมลำตวยาว9ซม.หนก14กรมสามารถเคลอนไหวไดดแตเบามากจนคณแม
ไมรสกถงการเคลอนไหวมเปลอกตาบางๆและเรมเหนอวยวะเพศแตไมชดเจน
รางกายทเปลยนแปลง
ชวงนเสนเลอดทเตานมทอง ขา ของคณแมจะเรมขยายหวบอยและกนจ ทองผก
อาการแพทองจะทเลาลงบางแตยงคงหงดหงดออนไหวงายเหงอออกมากกวาปกตเพราะ
ระบบการเผาผลาญในรางกายสงขน
12 สขใจ ไดเปนพอ
คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร
อาการแพทองอาจจะลดลง แตยงคง
มใหเหน แตอาจมเสยงบนเร องคนตาม
ผวหนง หรอขรอนผดปกต คณพออาจชวย
นวดตามขา เพอใหระบบโลหตไหลเวยน
ดขน นวดบาไหลและศรษะเพอคลายความ
เครยด อาจพาเดนเลอกซอของใช หรอ
ออกกำลงกายเบาๆได
ดแลเรองอาหารใหด ควรเพมผกผลไม
และใหดมนำบอยเพอชวยลดอาการทองผก
หากคณพอตองไปทำงานหมนโทรสอบถาม
อาการและใหกำลงใจเสมอพยายามลดงาน
เลยงสงสรรคลงและกลบบานใหตรงเวลา
เพอความอบอนใจ และคลายความกงวล
ของคณแม
เดอนท 4 อาการแพทองลดลงแลว...แตวาการเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ ลกนอยมลำตวยาว16ซม.หนก100กรมหเรมเปนรปเปนรางมผมขนตาขนคว
เลบเรมงอกทารกเรมรบรสไดจะดดนวมอและหยบจบสายสะดอผวหนงบางใสจนเหนเสน
เลอดขางใตไดชดเจนแยกเพศไดชดเจน
13สขใจ ไดเปนพอ
รางกายทเปลยนแปลง
คณแมจะหวบอยตามครรภทแกขน อาการปสสาวะบอยและคดเตานมจะลดลง แตยงม
อาการแนนทองรวมกบทองผกหลงเทาบวมเลกนอยและเกดเสนเลอดขอดทขาหรอเปน
รดสดวงทวารได การลกนงตองระวง เพราะอาจเปนลมหนามดงายขน อารมณยงออนไหว
แปรปรวน
คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร
หาอาหารทคณแมชอบและเปลยนรายการอาหารอยาใหจำเจ แตตองใหครบ5 หม
ใหดมนมและรบประทานปลาตวเลกตวนอยหรอกงแหงเพอเสรมแคลเซยมแกลกในครรภ
14 สขใจ ไดเปนพอ
จดผลไม หรออาหารทมกากใยเพอชวยลดการทองผกของคณแม อยาลมใหรบประทาน
วตามนเสรมททางสาธารณสขจดให
ในแตละชวงของวนควรนวดขาและหลงใหคณแมดวย ซงตอไปนคอทานวดงายๆ ทสาม
อาจนำไปใชนวดใหคณแมตงครรภเพอสรางความผกพนอนด
การนวดหลง
บรเวณหลงเปนตำแหนงทแมตงครรภสวนใหญมกจะบนปวดเมอยเพราะตองรบนำหนก
จากทารกและมดลกทใหญขน
วธการปฏบตไดแกใหใชมอขางหนงจบสะโพกของภรรยาไวอกขางกดทกระดกสนหลง
โดยเคลอนมอเปนวงกลมไปตามแนวทรสกปวดเมอย นำหนกทกดลงขนอยกบความพอด
และความสบายของภรรยา
15สขใจ ไดเปนพอ
คำแนะนำเพมเตม
คณพอควรชวยนวดใหคณแมเพราะการนวดชวยใหรบมอกบการเจบทอง
คลอดไดดขน อกทงยงเปนการแสดงความรกทมตอกน เพราะคณแมอาจจะ
กงวลเกยวกบรปรางทเปลยนแปลงไป สงสำคญทคณพอไมควรมองขาม คอ
การดแลสขภาพปากและฟนใหสะอาดและพาคณแมไปพบทนตแพทย
การนวดตนขา
ตนขาสองขางนนเปนอกบรเวณทตองคอยรองรบนำหนกของทารกทใหญขนทกวน
แมตงครรภสวนใหญจงมกปวดเมอยตนขาเปนประจำ
วธการปฏบต ไดแก วางมอทงสองขางไวบรเวณหวเขา แลวนวดเปนจงหวะไลจาก
หวเขาไปถงขาหนบ
16 สขใจ ไดเปนพอ
เดอนท 5 นำหนกเพมขน...บวมหรออวนการเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ ลกนอยมลำตวยาว25ซม.หนก300กรมคณแมจะรสกวาลกดนแลวระบบประสาท
สวนกลางและระบบประสาทการไดยนสรางเสรจสมบรณ ทารกสามารถไดยนเสยงและม
ปฏกรยาตอเสยงดนตรหรอเสยงดงๆได การเคลอนไหวและระบบประสาทสมผสทำงานได
แลวเชนกน
รางกายทเปลยนแปลง
คณแมอาจจะมตกขาวเกดขนทองผกมแกสในลำไสมากขนอาจเปนตะครวทขาบวม
ทตาตมและเทา บางครงมอและหนากบวมดวย ชพจรเตนเรวขน ปวดหลง อาจมนำนมใส
ไหลจากเตานมใหซบออกแตไมควรบบทงเพราะจะกระตนใหมนำนมไหลเพมขน อารมณ
แปรปรวนเรมลดลงแลวแตอาจเกดขนไดเปนครงคราว
17สขใจ ไดเปนพอ
คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร
คณพอควรพาคณแมไปเทยวพกผอนเพอความเพลดเพลนบาง แตไมควรเดนทางไกล
เพราะทำใหคณแมเมอยหลงมากขน ระหวางทางอาจเปดเพลงเบาใหเจาตวนอยในครรภ
ฟงดวยอาจพดคยกนเรองการดนของลกหรอปฏกรยาระหวางทฟงเพลงคณพออาจสมผส
หนาทองและคยกบลกในครรภบาง
ดแลภรรยาอยาใหใชหลงมากเกนไป ควรสวมรองเทาสนเตย และหากมอาการเปนลม
หรอเวยนศรษะบอยๆควรแจงแพทยผดแลทราบเพราะอาจตองตรวจหาสาเหตอนดวยเชน
ภาวะเลอดจาง ควบคมนำหนกใหอยในเกณฑทกำหนด หลกเลยงการยนนานๆ สวมเสอท
ใสสบายและสามารถเคลอนไหวไดสะดวกรวมทงชดชนในกไมควรรดตงจนเกนไป
18 สขใจ ไดเปนพอ
ลดของหวานและควรรบประทานอาหารทมแคลเซยมตามปรมาณทกำหนดไดแกนมจด
ปลาเลกปลานอย
ชวงนคณแมตงครรภอาจมคราบคลายขไคลขนตามซอกคอ รกแร และขอพบได
แมจะดไมสวยบางควรเขาใจไมจำเปนตองไปขดถเพราะจะจางและหายไปเองหลงคลอด
ในเวลากลางคนหมนหมผาใหความอบอนชวงขาและปลายเทามากเปนพเศษ เพอลด
อาการเปนตะครว แตหากมตะครวบาง ควรชวยนวดบรเวณนองและดดปลายเทาใหงอขน
จะชวยบรรเทาได
เดอนท 6 ปวดหลง และกงวลกบรปรางการเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ ลกนอยมลำตวยาว30ซม.หนก600-700กรมสมองมการขยายขนาดมากขนไขมน
ใตผวหนงยงมนอยกลามเนอแขนทำงานไดดมการกลนและสะอกเปนบางครง
19สขใจ ไดเปนพอ
รางกายทเปลยนแปลง
นำหนกตวอาจเพมขนเรวมาก ในเดอนนอาจจะมความรสกปวดถวงทองนอย ทองผก
มากขน จกแนนทยอดอก เนองจากอาหารไมยอย เลอดออกตามไรฟน บวมทหนา เทา
และมอหลอดเลอดขอดทขารดสดวงทวารคนผวหนงหนาทองปวดหลงเตานมขยายใหญ
มเหงอมากรสกรอนอารมณไมคงท เรมเบอหนายตอการตงครรภวตกกงวลเกยวกบสงท
จะเกดขนในอนาคต
คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร
คณพอควรใหคณแมนอนพกผอนใหเพยงพอในทานอนทเหมาะสมคอนอนตะแคงขาง
ไมควรนอนหงายไมควรนงหรอยนทาเดยวเปนเวลาตดตอกนนานๆสามารถออกกำลงกาย
เบาๆ ไดอย แตควรฝกหดการผอนคลายและการฝกหายใจบาง เพอเตรยมคลอดบาง
โดยพาคณแมไปพบปะกบกลมหญงตงครรภ
ดวยกนทสาธารณสขจดขนเพอแลกเปลยน
ความคดเหนและขอมลตางๆ ในการลด
ความกงวลเร องการเจบคลอด กจกรรม
เหลานคณพอกสามารถมสวนรวมได
20 สขใจ ไดเปนพอ
เดอนท 7 เตรยมตวฝกคลอดอยางสบายใจการเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ ลกนอยมลำตวยาว35 ซม. หนก1,000 กรม มไขมนสะสมใตผวหนงมากขน ลมตา
หลบตาไดแลว สมองสวนทใชคดกำลงเจรญเตบโตอยางรวดเรว ทารกสามารถแยกเสยงได
และมตอมรบรสเพมมากขนรบรรสตางๆไดดขนและสามารถแยกกลนได
รางกายทเปลยนแปลง
คณแมจะรสกไดวาลกนอยนนดนแรงและสมำเสมอมากขน ตกขาวเพมขน ปวดถวง
ทองนอย ทองผก มลมในกระเพาะอาหาร เลอดออกตามไรฟน เปนตะครวทขา ปวดหลง
บวมทขอเทา และหลงเทา หายใจลำบาก นอนไมหลบ อยอาย เสยงตอการหกลมไดงาย
อาจมนำนมสเหลองไหลซมออกทางหวนมคณแมมจนตนาการเกยวกบลกในทองมากขน
คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร
คณพอควรใหคณแมพกผอนใหเพยงพอในเวลากลางวน และเขานอนตงแตหวคำ รวม
ทงสนใจสอบถามเกยวกบความรสกของคณแมในระยะน รวมทงคณพอชวยเตอนคณแมให
สงเกตการดนของเจาตวนอยในครรภอยางนอยวนละ1ครง ในแตละวนควรชวยนวดผอน
คลายและทบทวนการฝกลมหายใจเพอเตรยมตวคลอด
21สขใจ ไดเปนพอ
เดอนท 8 คลายความอดอดแตปสสาวะบอยจงการเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ ลกนอยมลำตวยาว40 ซม. หนก1.5 กก. มองคประกอบครบทกสวน ทารกสามารถ
รบรไดทกระบบทงการไดยนการมองเหนการรบรสกลนการสมผสและการเคลอนไหว
รางกายทเปลยนแปลง
ชวงนคณแมจะสญเสยการทรงตวและอยอายมากขนอาจมนำนมสเหลองซมเปอนออก
ทางหวนม สะดอจะถกดนจนราบหรอจนในบางราย แตไมตองกงวลจะกลบเหมอนเดมหลง
คลอด กระดกเชงกรานจะเรมขยายบรเวณขอตางๆ เพอเตรยมสำหรบการคลอด ซงอาจ
ทำใหรสกไมคอยสบายไดการนงทาเอนกงนอนจะชวยบรรเทาความอดอดได
22 สขใจ ไดเปนพอ
คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร
คณพอเปดโอกาสใหคณแมไดพกผอนมากๆ อยางนอย 9-10 ชวโมง คณพอมสวน
สำคญมากทจะชวยแบงเบาภาระการทำงานบาน เชนทำความสะอาดบานซกผาลางจาน
เพอใหคณแมไดพกผอนมากขน และอยาลมหาเวลาพาคณแมไปพกผอนเพอรบอากาศท
บรสทธบาง
เดอนท 9 สญญาณวาจะคลอดการเตบโตและพฒนาการของลกนอยในครรภ ลกนอยมลำตวยาว45 ซม. หนก2.2 กก. และยาวประมาณ50 ซม. หนกประมาณ
3 กก. เมอคลอดระบบประสาทและการทำงานของอวยวะทกอยางสมบรณครบถวน ทารก
เจรญเตบโตเตมท ผวหนงเตงตงขนเพราะมไขมนใตผวหนง ชวงนลกเจรญเตบโตเรวทสด
ทารกจะเรมเคลอนตวลงตำเตรยมพรอมทจะคลอดตามธรรมชาต
ลกจะดนลดลง เนองจากความจำกดของพนทมดลก ตกขาวเพมมากขนและมลกษณะ
เปนมกขนมอาการปวดแสบยอดอก เปนตะครวทขาเวลากลางคนปวดหลงรนแรงขนแต
จะรสกวาหายใจสะดวกมากขน เนองจากทารกในครรภกลบหวลงมาอยในเชงกราน แตจะ
มการปวดปสสาวะบอยขนเนองจากกระเพาะปสสาวะถกกดจากศรษะของทารก จนตองตน
บอยบางครงอาจนอนไมหลบหรอหลบไมไดนาน
23สขใจ ไดเปนพอ
คณพอจะมวธการชวยคณแมอยางไร
ชวงนการเคลอนไหวของทารกถกจำกดมากจนอาจดเหมอนไมมการเคลอนไหวคณพอ
คอยเตอนใหคณแมสงเกตการเคลอนไหวของเจาตวนอยในครรภอยางสมำเสมอทกวน
เตรยมตวไปคลอด
ทารกใกลวนคลอดแลว ชวงนความกงวลของคณแมเพมมากขนตองมนคอยใหกำลงใจ
เตรยมเอกสารเชนบตรประชาชนบตรประกนสงคมใหพรอมรวมทงอาจเตรยมเครองใช
สวนตวทจำเปน เชนแปรงสฟนผาเชดตวผาอนามย ใสกระเปาไวใหหยบไดสะดวกเมอ
สญญาณในการคลอดมาถง
ในวนคลอดกำลงใจจากสามเปนสงทตองการมากทสด ความอบอนดแลใหกำลงใจเปน
สงทคณพอจะใหไดรวมทงภายหลงคลอดแลวควรคอยดแลอยางตอเนอง
การมเพศสมพนธขณะตงครรภและขอหาม
ถาคณแมมสขภาพแขงแรงด สามารถมเพศสมพนธไดเรอยๆ เทาทยงรสกไมอดอด
ในชวงเดอนแรก ผหญงขณะตงครรภจะมอาการแพทอง คลนไสอาเจยน ปวดหว ทำให
ความตองการทางเพศลดลง คณอาจใชทารวมเพศทาใดกไดทคณทงสองเลอกดวยความ
ออนโยนควรเลอกทาทไมกระทบกระเทอนหลกเลยงทาทมการสอดใสลกเกนไปเชนไมรวม
ในทาทนอนหงายกรณทคณแมมปญหาหรอมประวตแทงบอยควรงดการมเพศสมพนธใน
3เดอนแรก
24 สขใจ ไดเปนพอ
นอกจากน ควรงดเวนการมเพศสมพนธในเดอนท9 ซงขนาดมดลกโตมาก ดงนนควร
งดเวนการมเพศสมพนธใน2ชวงเวลาคอ
ระยะทหนง คอ ชวงเวลาระหวางการตงครรภได 1-3 เดอนแรก เพราะการปฏสนธ
กำลงเรมตนกอตวและยงอยในภาวะทออนแอ การรวมเพศในระยะนเปนสงทควรละเวนเสย
เพอหลกเลยงการแทง
ระยะทสอง คอ หนงเดอนกอนครบกำหนดคลอดเพราะระยะนปากมดลกออนตวมาก
และมกเปดไดบางเลกนอยในรายทเคยมบตรแลวหากมการรวมเพศอาจไปกระตนใหเกดการ
เจบครรภกอนกำหนดจรงได เพราะฉะนน จงควรงดการรวมเพศเพอถนอมสขภาพแมและ
ทารกในครรภ
งดยาเสพตด
ยาเสพตดทำใหมผลเสยทงรางกายและสภาพจตใจ เพราะจะไปกดระบบประสาทสวน
กลางของคณแมและของทารกในครรภดวย ถาคณแมตดยาลกทคลอดจะมอาการตดยาดวย
เชนกนคณแมตองงดการสบบหรและใหอยไกลจากควนบหรของคนขางเคยงเพราะบหรซง
มทารหรอนำมนดบ นโคตนหรอคารบอนมอนออกไซด ลวนทำใหหลอดเลอดตบลง ทำให
เลอดทผานรกไปยงทารกนอยลงกวาปกต การขนสงอาหารและกาซลดลง ทำใหเดกม
25สขใจ ไดเปนพอ
พฒนาการชาลงโดยเฉพาะในชวงทสำคญ คอ อายครรภ 2 เดอน อาจทำใหแทงบตร
คลอดกอนกำหนด และทารกตายระหวางคลอดสงขน ทางทดมารดาหรอบคคลในบานควร
เลกสบบหรกอนการตงครรภอยางนอย6เดอนและตลอดระยะเวลาทตงครรภ
เมอคณแมมาคลอดการเตรยมตวมา...โรงพยาบาล
ใกลกำหนดคลอดแลว...จะตองทำอยางไรบางหนอ
มาเตรยมตวกอนคลอดกนเถอะ...เจบครรภคลอด
เปนอยางไร...
เจบครรภเตอน
1. เมอใกลกำหนดคลอดมดลกจะมการแขงตว
ระยะสนๆ ไมสมำเสมอ ยงไมมอาการเจบครรภ แตจะรสกแนนๆ หนวงๆ มกมอาการ
ในตอนกลางคนเวลาพลกตวพยงตวลกขนนงแตเมอนอนพกอาการจะคอยๆหายไป
2. ไมมมกเลอดหรอนำใสๆคลายปสสาวะออกทางชองคลอด
3. บางรายจะมการแขงตวของมดลกและมอาการเจบครรภซงลกษณะการเจบจะเจบ
จากหนาทองราวไปบนเอวดานหลง
เจบครรภจรง
1. มดลกจะแขงตวบอยครงเปนจงหวะสมำเสมอประมาณ 10 นาท จะเจบอยางนอย
1ครงและเจบมากขนบอยขนทก3-5นาท เจบแตละครงนาน35-45วนาทบางคน
จะราวไปทขา
2. อาการเจบจะไมหายไปถงจะนอนหรอนงพกแลวกยงเจบเปนจงหวะสมำเสมอ
3. ลกษณะการเจบจะเจบจากบนเอวดานหลงราวมาหนาทอง
4. อาจจะมมกเลอดหรอนำใสๆคลายปสสาวะออกจากชองคลอดเรยกวานำเดน
26 สขใจ ไดเปนพอ
คณพอสามารถชวยสงเกตอาการเจบครรภของคณแมไดโดยจบเวลาความถของการเจบ
ครรภของคณแมเปนระยะๆหากคณแมมอาการเหลานกอนกำหนดคลอดคณพอตองรบพา
คณแมมาโรงพยาบาลทนท
1.เลอดออกทางชองคลอด
2.ปวดศรษะตาพรามวจกแนนใตลนปบวมทขามอและใบหนา
3.เดกดนนอยลง
เตรยมอะไรบาง...การเตรยมความพรอมของคณแม
- เตรยมรางกายและจตใจทำจตใจใหสบายอยาตนเตน
มากเกนไปเพราะจะทำใหเกดความเครยดกบตวคณแมได
- ถายงเจบไมมากนกอาจจะอาบนำสระผมกอน
- ในรายทมนำเดนควรใสผาอนามยไว
- เตรยมสมดฝากครรภ และบตรประจำตวคณแมของโรงพยาบาล บตรสทธ และ
บตรประชาชนทะเบยนบานทงของคณแมและคณพอ
- เตรยมของใชสวนตว เชน สบ แปง แปรงสฟน ผาเชดตวผนเลก ผาอนามย
แบบมหวง
*ของใชของลกใหญาตนำมาภายหลงเมอคลอดแลว หรอถาไมไดนำมาทางโรงพยาบาล
มเตรยมไวใหคะ
*ของมคาใหถอดเกบไวไมควรนำตดตวมาโรงพยาบาล
การเตรยมความพรอมของคณพอ..
การเตรยมรางกายและจตใจ
- แตงกายสะอาดสภาพ
- รางกายมความพรอมไมเจบปวยไมเมาสรา
- ผานการเขารวมกจกรรมโรงเรยนพอแมทแผนกฝากครรภและไดเขาเยยมชมหองคลอด
27สขใจ ไดเปนพอ
จะคลอดแลวทำอยางไรบาง...
+ เจาหนาทจะนำคณแมไปยงหองรบใหม ซกประวต ตรวจรางกาย ตรวจสขภาพของ
ลกในครรภ
+ ทำความสะอาดอวยวะสบพนธภายนอก(หรอตามนโยบายของแตละโรงพยาบาล)
+ ตรวจภายในเพอประเมนการคลอด
+ สวนอจจาระให เพอไมใหมอจจาระคางอยในทวารหนก เวลาเบงจะไดไมมอจจาระ
ออกมาทำใหสกปรกเกดการตดเชอได(หรอตามนโยบายของแตละโรงพยาบาล)
+เปลยนเสอผาเปนชดของโรงพยาบาลและนอนพกรอเวลาคลอด
นานแค ไหนเจาตวเลกจะออกมา...
ขนอยกบการหดรดตวของมดลกทจะทำใหปากมดลกยดขยายออก โดยปากมดลกจะ
ขยายไดประมาณ 1-1.5 เซนตเมตรตอชวโมง รวมระยะเวลาทใชในครรภแรกประมาณ
8-24ชวโมง(เฉลย12ชวโมง)ครรภหลง4-12ชวโมง(เฉลย5ชวโมง)
คณแมจะอยในหองคลอดตงแต ระยะรอคลอดจนกระทงคลอด และหลงคลอดแลว 2
ชวโมงถาไมมอาการผดปกตจงจะสงคณแมไปหองพกหลงคลอดหรอสงคณแมไปหองพเศษ
ในกรณทแจงความจำนงไว
การแจงเกด...
เตรยมเอกสารดงน
1. สำเนาบตรประชาชนของคณแมและคณพออยางละ2ใบ
2. สำเนาทะเบยนบาน ของคณแมและคณพออยางละ2 ใบ และสำเนานทะเบยนบาน
ฉบบเจาบาน
3. หนงสอรบรองการเกดในสมดบนทกสขภาพแมและเดก
28 สขใจ ไดเปนพอ
ระยะหลงคลอด ในระยะหลงคลอด อวยวะตางๆ ของคณแมทเปลยนแปลงไป จากผลของการตงครรภ
จะคอยๆ กลบคนสภาพมาเหมอนเมอยงไมตงครรภ แตกคงเปลยนแปลงเหมอนเดมไมได
หมด เชน ทองลายทเกดขนตอนตงครรภ ภายหลงคลอดจะจางลง ทรวดทรงองคเอวท
เคยบอบบางหรอคอดกวกจะหนาขน อวนขน สวนมากการเปลยนแปลงหลงคลอดใชเวลา
ประมาณ 6 สปดาห ซงในชวงนคณแมหลายคนจะมความวตกกงวล ฮอรโมนทเปลยน
แปลง อาจสงผลใหมอารมณซมเศราหลงคลอดได คณพอจงเปนบคคลทมความสำคญทสด
ทจะคอยชวยเหลอคณแมในระยะหลงคลอดไดดงน
1. การชวยคณแมอาบนำลก คณพอควรเรยนรและเขารบการแนะนำจากเจาหนาทใน
การอาบนำลกนอยอยางถกวธ ซงคณพอสามารถอาบนำลกนอยไดด เนองจากขอมอของ
คณพอแขงแรงองมอใหญและมความมนคงจงทำใหลกนอยรสกอบอนและปลอดภย
2. ชวยทำงานบาน คณแมสามารถทำงานเบาๆ ได แตงานหนกๆ เชน ทำความ
สะอาดบานยกของคณพอจะสามารถชวยผอนแรงคณแมไดเปนอยางด
3. การจดหาอาหารทมประโยชนคณแมสามารถรบประทานอาหารไดทกอยางยกเวน
ของหมกดอง เครองดมทมคาเฟอนและแอลกอฮอลคณพอควรจดหาอาหารทมประโยชน
ตอรางกายใหครบ5หมเพอใหคณแมแขงแรงและมนำนมเพยงพอสำหรบลกนอย
29สขใจ ไดเปนพอ
4. สนบสนนใหคณแมบรหารรางกายหลงคลอด การบรหารรางกายจะชวยใหกลามเนอ
หนาทองกลบคนสภาพเดมโดยเรวปกตจะกลบคนสสภาพเดมภายใน2สปดาห
5. สงเสรมพฒนาการของลกคณพอควรพดคยกบลกเบาๆรองเพลงหรอเลานทานให
ลกฟงจะชวยสงเสรมพฒนาการของลกเปนอยางด
6. ดแลสขภาพทวไปของคณแม
- นำคาวปลา วนแรกๆ หลงคลอดคณแมจะมนำคาวปลา มลกษณะเปนเลอดสด
แลวเปลยนเปนเลอดเกาตอมาสจะจางลงเปนนำคาวปลาใสๆถาเกน2สปดาหนำคาวปลา
ยงเปนสแดงอยหรอมกลนเหมนควรรบไปปรกษาคณหมอเพราะมดลกอาจอกเสบหรอม
เศษรกคางในมดลกไดนำคาวปลาควรจะลดลงและหมดไปภายใน4-6สปดาหหลงคลอด
- แผลฝเยบ หรอแผลผาตดคลอด คณแมอาจมอาการปวดบรเวณแผลฝเยบหรอ
แผลผาตดคลอด อาจจะปวดมากวนแรกๆ หลงคลอด และจะหายเปนปกตในระยะเวลา
5-7 วน ในชวงนคณพอควรชวยเหลอคณแมในเรองตางๆ และพยายามใหคณแมพกผอน
มากๆ ในกรณผาตดคลอดคณพออาจชวยเชดตวคณแม และระวงไมใหแผลผาตดเปยกนำ
เปนระยะเวลา 7 วน เพอชวยปองกนการตดเชอและแผลแหงเรวยงขน หลงจากตดไหม
2วนจงอาบนำตามปกตและไมควรแกะสะเกดแผลออก
- การขบถาย ในระยะแรกหลงคลอด คณแมอาจถายปสสาวะลำบากรวมทงอาจ
ไมถายอจจาระเนองจากไมกลาเบงถาย คณพอควรชวยดแลและจดหาอาหารทมกากเพอ
ปองกนอาการทองผก แตโดยทวไปหลงคลอด ระบบทางเดนอาหารจะกลบสสภาพปกตใน
ไมชา
30 สขใจ ไดเปนพอ
7. ควรงดมเพศสมพนธจนกวาจะไดรบการตรวจหลงคลอด 4-6 สปดาห เพอความ
ปลอดภยของมารดาหลงคลอด แตถาหลกเลยงไมได กรณจะมเพศสมพนธตองใสถงยาง
อนามยทกครง ผลเสยของการมเพศสมพนธเรวเกนไป คอแผลฝเยบฉกขาด เสยงตอการ
ตดเชอภายในโพรงมดลกและอาจเกดการตงครรภได
8. การตรวจหลงคลอด คณพอควรพาคณแมไปตรวจหลงคลอดตามนด เพอตรวจด
การคนสสภาพของมดลกและอวยวะในองเชงกราน คณแมจะไดรบการตรวจหามะเรงปาก
มดลกตลอดจนการตรวจหาความผดปกตทอาจเกดขน
9. การวางแผนครอบครวคณพอควรจะมสวนรวมในการรบคำปรกษาในการวางแผน
ครอบครวพรอมกบคณแม และตดสนใจเลอกวธคมกำเนดรวมกน ซงการคมกำเนดมวธทง
แบบชวคราวและถาวรโดยสามารถขอคำแนะนำจากเจาหนาทในสถานบรการสาธารณสข
10.สนบสนนและชวยใหคณแมเลยงลกดวยนมแม
บนได10ขนทคณพอควรทำเพอชวยคณแมในการเลยงลกดวยนมแม
1. ใหกำลงใจคณแมขณะใหนมลกเพอใหคณแมมความมนใจและอบอน
2. ใหลกไดอยกบคณแมมากทสดคณพอตองยอมรบวาในระยะนเวลาทคณแมจะ
มใหคณพอนอยลง
3. มสวนรวมในการใหนมลกขณะคณแมกำลงใหลกดดนมคณพอควรหาโอกาส
อยรวมดวยพดคยใหกำลงใจสมผสชวยประคบประคองลกซงจะทำใหความ
31สขใจ ไดเปนพอ
ผกพนพอแมลกแนนแฟนขน
4. มความอดทนและเขาใจ บานอาจจะไมเรยบรอย อาหารอาจจะไมอรอย
เนองจากคณแมใหเวลาสวนใหญแกลกมากกวา
5. ชวยทำงานบาน จายตลาด จดอาหารและเครองดม เชน นำ นม ใหคณแม
ขณะทใหลกดดนมชวยเปลยนผาออมชวยอาบนำแตงตวใหลก
6. ทำใจใหสงบเยอกเยนถาขณะนนคณแมเครยด
เหนอยหงดหงดใหคณพอชวยนวดคณแมเบาๆบรเวณคอ
ไหลและหลงขณะกำลงใหนมลกหรอเมอคณแมรสกเครยด
ทำใหมนำนมไหลมากขน
7. ชวยอมลกในทาตางๆภายหลงดดนมเชนการอมเรอหรอการปลอบลก
8. แสดงความรกแกแมอยางตอเนองอยางทเคยทำ
9. ตอบสนองความตองการทางจตใจของคณแม ตลอดระยะของการเลยงลกดวย
นมแม
10.หามซอขวดนมหวนมปลอมหรอนมผสมเขาบานเดดขาด
11.การใหภมคมกนโรคแกลกนอยคณพอควรพาลกมารบวคซนตามนดทโรงพยาบาล
หรอสถานอนามยกำหนด
ทปรกษานายแพทยกตตพงศแซเจง กองอนามยการเจรญพนธ
แพทยหญงสวนตยสรางศรวงศ กองอนามยการเจรญพนธ
นายสธนปญญาดลก กองอนามยการเจรญพนธ
นายแพทยทวทรพยศรประภาศร กองทนประชากรแหงสหประชาชาต
คณะผจดทำนางเรณชนล กองอนามยการเจรญพนธ
นางสกนยาทองธำรง กองทนประชากรแหงสหประชาชาต
น.ส.พชราโกศนานนท สำนกงานความรวมมอเพอการพฒนาระหวางประเทศ
นางตองจตตกาญจโนมย ศนยอนามยท1กรงเทพฯ
นางบญปลกสทธผล ศนยอนามยท4ราชบร
นางผองศรแสนไชยสรยา ศนยอนามยท6ขอนแกน
นางกญญนทสสนต ศนยอนามยท7อบลราชธาน
น.ส.รชนปวตตานนท ศนยอนามยท8นครสวรรค
นางศศชลหงสไทย ศนยอนามยท8นครสวรรค
น.ส.เมทนสทธพนธ ศนยอนามยท10เชยงใหม
นายเกรยงศกดพงษพนธ ทนตแพทย8หวหนากลมงานทนตกรรมโรงพยาบาลลำปาง
นางแคทรยาสนพาณทนตแพทย7โรงพยาบาลลำปาง
นางวรรณาปนทะเลศ เจาพนกงานทนตสาธารณสข6โรงพยาบาลลำปาง
บรรณานกรม... สขใจ ท ไดเปนพอ
ปณวตรนมมานเหมนทร,ทรก...คณจะไดเปนคณแมมอใหมแลว,
พมพครงท2,สำนกพมพดด:กรงเทพฯ.
เอกสารประกอบการสอนผรบบรการ,คณพอคอคนสำคญ,
ศนยอนามยท1,กรงเทพฯ;2546
สรนจวรยเวชช,เพศศกษา:เรองนาร,พมพครงท1,
บรษทสำนกพมพปาเจราจำกด,กรงเทพฯ:2550
ฐานวดปญญานธ,คมอารตงครรภPregrantHomeBook,พมพครงท7,
สำนกพมพคำแกว,กรงเทพฯ.
“ จะดเพยงไร ถาผชายจะคอยปกปอง
หวงใย ในยามทผหญงคนหนงหวนไหว วาวน
หวใจของฉน หวใจของคณ รกของเรา
และอกชวตทเกดขนจากเลอดเนอ
และจตวญญาณของเรา
ทรก...นคอความผกพน
ทเราจะครองค อยรวมกนตลอดไป ”