1

การผสมเทยม (Artificial Insemination) การจะปฏบตงานผสมเทยมโค จ าเปนตองมความรพนฐานเกยวกบกายวภาคและสรรวทยาระบบสบพนธโคเพศเมย และเทคนคการผสมเทยม เพอทจะปฏบตงานใหไดผลอยางมประสทธภาพ

ระบบสบพนธของโคเพศเมยเปนระบบทสลบซบซอน ไมเพยงแตท าหนาทผลตไข หรอเซลลสบพนธเพศเมย สรางฮอรโมนหลายชนดทส าคญทชวยใหวงจรการสบพนธเปนไปตามปกต และยงเปนทเจรญเตบโตและเปนแหลงอาหารของลกออนขณะตงทอง และเมอคลอกลก ระบบสบพนธของโคเพศเมย ถกควบคมโดยฮอรโมนจากตอมไรทอ (integrated endocrine system)

กายวภาคศาสตร (Anatomy)

วชากายวภาคศาสตร (Anatomy) เปนวชาเกาแกสาขาหนงของชววทยา เปนวชาทกลาวถงรปราง และโครงสราง (form and structure) ของสงมชวต วชากายวภาคศาสตรจะมความสมพนธใกลชดกบวชาสรรวทยา โดยวชากายวภาคศาสตรจะกลาวถงรปราง และโครงสรางของอวยวะตาง ๆ จากนนวชาสรรวทยาจะกลาวถงการท างานของโครงสรางนน ๆ ดงนน การทจะเรยนรและเขาใจถงวชาสรรวทยา โดยเฉพาะวชาสรรวทยาระบบสบพนธได จ าเปนตองรถงวชากายวภาค โดยเฉพาะวชากายวภาคระบบสบพนธกอนเสมอ

ค าวา กายวภาค หรอ Anatomy แยกออกตามรากศพทไดเปน Ana = up แปลวาเพม และ Tomy หรอ Tome = cutting แปลวาตด ดงนน Anatomy จงแปลไดวา การตดอก ซงหมายถงการช าแหละ หรอ ตดออกเปนสวน ๆ เพอศกษาถงรปรางหรอโครงสรางของอวยวะนนเอง

ประโยชนของวชากายวภาคศาสตร

1.เพอสามารถเรยกชออวยวะตาง ๆ ตามศพทเทคนคซงทวโลกยอมรบ เพอสามารถสอความหมายไดเขาใจกน

2.เพอรต าแหนงทตงของอวยวะตาง ๆ ในรางกาย

2

3.เพอรถงรปราง ลกษณะ และองคประกอบของอวยวะตาง ๆ ในรางกาย

4.เปนพนฐานของวชาสรรวทยา (Physiology)

5.เปนพนฐานของวชาอายรศาสตร (Medicine)

6.เปนพนฐานของวชาศลยศาสตร (Surgery)

7.เปนพนฐานของวชาสตศาสตรเธนเวชวทยาและวทยาการสบพนธ (Obsteric theriology and Gynecology)

8.เปนพนฐานของวชาพยาธวทยา (Pathology)

กายวภาคของระบบสบพนธโคเพศเมย (Anatomy of the cow reproductive system)

ความรเกยวกบกายวภาคระบบสบพนธของแมโค ต าแหนงทตง รปรางลกษณะ และองคประกอบ จะท าใหเกดความคนเคยและเขาใจ และน าไปสความส าเรจของการปฏบตเกยวกบวทยาการสบพนธตอไป อวยวะสบพนธของแมโคทส าคญประกอบดวย

1.รงไข (ovary)

2.ทอน าไข (oviduct)

3.มดลก (uterus)

4.ชองคลอด (vagina)

5.กระพงชองคลอด (vestibule)

6.ปากชองคลอด (vulva)

3

อวยวะสบพนธโคเพศเมย

1.รงไข (Ovary)

รงไข ของโคม 2 อน ขางซาย – ขวา มรปรางคอนขางกลมหรอร บางครงจะแบน ขนอยกบระยะของวงรอบการเปนสด หรอวาอยในระยะทม follicle หรอ corpusluteum (cl) ขนาดของรงไขในโคแตละตวจะแตกตางกนไป ปกตยาวประมาณ 3.2 – 4.2 cm. หนา 1.9-3.2 cm.กวาง 1.3- 1.9 cm. แตละขางหนกประมาณ 10-19 กรม follicle ทเจรญเตมทแลวมเสนผาศนยกลาง 8-11.9 mm.และ corpus luteum ทโตตมทมเสนผาศนยกลางตงแต 2.5- 3 cm.(Salisbury et al.,1978)

รงไขเปนอวยวะสบพนธพนฐานทส าคญของเพศเมย เนองจากท าหนาทผลตเซลลสบพนธและฮอรโมนเพศเมย ในสตวทคลอดลกครงละ 1 ตว เชน โค กระบอและมา มการตกไขครงละ 1 ใบในแตละรอบการเปนสด สวนในสตวทคลอดลกครงละหลายตว เชน สกร มการตกไขครงละ 10-25 ใบในแตละรอบการเปนสด รงไขจะแขวนลอยอยในชองทอง ในขณะทสตวยงเปนตวออน (embryo) ในมดลกรงไขจะมการเจรญเตบโตและมเซลลอยภายใน มการแบงตวเพมจ านวนของไขออน (ovum) โดยวธการไมโตซสจนไดไขออนจ านวนมากมาย ในระยะตอมาจะมการแบงตวแบบไมโอซสจนได oocyte จ านวนหลายลานใบ ตอมาหลงจากคลอดออกมา oocyte เหลานจะฝอและเหลอนอยลงและในชวงทจะเขาสวยเจรญพนธกจะเหลอนอยลงไปอก ท าใหเหลอ oocyte ทจะเจรญไปเปนไขสกทรงไขจ านวนไมมากนก แตกมากพอส าหรบการตกไขของสตวในชวงชวต เทยบกบในระยะแรกทม oocyte ออกมาเปนจ านวนลานใบ แตมการเจรญตอเพยง

4

ไมกรอยใบเทานน oocyte ทเจรญขนทรงไขจะถกหมดวยเซลลทเจรญมาจาก germinal epithelium cell เรยกวา follicular cell สวนเซลลอกชนดคอ endocrine cell ไดแก theca cell และ interstitial cell ท าหนาทสรางฮอรโมน เซลลเหลานเจรญมาจากชนกลางของรงไข

ในชวงทสตวเกด follicular cell จะมาลอมรอบ oocyte ไวท าใหเกดเปน primary follicle ซงจะกระจายอยทวรงไข เมอสตวเกดใหม ๆ primary follicle เหลานจะเรมจดตวโดยมาอยทบรเวณผวของรงไขซงมเสนเลอดมาเลยงมาก ท าใหสามารถแบงรงไขออกไดเปน ๒ สวน คอ ชนนอก (cortex) และชนใน (medulla) ชนนอกประกอบดวย primary follicle ซงจะเจรญไปเปน follicle ระยะตาง ๆ และเมอเกดการตกไขแลวจะเจรญเปน corpus luteum ตอไป ชนนอกสดของผนงชน cortex คอเยอพนผวและถดลงมาคอชนเนอเยอเกยวพน tunica albuginia ถดชนนลงไปจะเปนเนอของรงไข ซงเปนชนทท าหนาทส าคญ ๆ เพราะม follicle และ กลมเซลลทท าหนาทผลตฮอรโมน ชนในของรงไขประกอบดวยเนอเยอเกยวพนชนด fibroelastic เสนเลอด และเสนประสาทตาง ๆ ซงมาหลอเลยงรงไขไดโดยเขามาทางขวของรงไข

โครงสรางของรงไข

5

2.ทอน าไข (oviduct)

มลกษณะเปนทอม 1 ค แขวนลอยอยในชองทองโดยยดอยกลบ mesosalpinx ปลายทอมาเปดบรเวณใกลกบรงไข เพอรองรบไขทตกจากรงไขใหเดนทางเขาในทอน าไข และอกดานหนงจะตอกบปลายปกมดลก ทอน าไขมหนาทในการน าไขและตวอสจดวยในเวลาเดยวกน ซงการน าไขและตวอสจเปนการน าในทศทางตรงกนขาม นอกจากนนทอน าไขยงเปนต าแหนงทเกดการปฏสนธของไขและตวอสจ และเปนทใหตวออนแบงตวในระยะแรกกอนทจะเดนทางไปยงมดลก

ทอน าไขประกอบดวย ชนของเซลล 3 ชน คอ ชนนอกหรอ tunica serosa จะมเนอเยอเกยวพนอยมาก ชนกลางหรอ tunica muscularis ประกอบดวยกลามเนอเรยบ ชนในหรอ tunica mucosa ประกอบดวยเซลลบผวชนดทสรางสารคดหลงและเซลลชนดมขน (cilia) เซลลสรางสารคดหลงมหนาทสรางของเหลวหลงเขาในทอเพอน าไขและอสจ สวนพวกเซลลทมขนจะท าหนาทโบกพดใหไขหรอตวอสจเดนทางไปในทศทางทตองการ ทอน าไข เปนทอเลก ๆ ทคดเคยว มเสนผาศนยกลางประมาณ 2 mm. ยาวประมาณ 20- 35 cm.(Salisbury et al.,1978) ทอน าไขแบงไดเปน 3 สวน ไดแก

1.infundibulum เปนสวนทใกลกบรงไขโดยมสวนทเรยกวาปากแตร (fimbria) ลกษณะคลายนวมออยรอบ ๆ ปากทอทขยายใหญจะหอหมสวนหนงของรงไขไว เมอไขตก fimbria จะท าหนาทปดใหไขทตกเขาไปในชองทอน าไข

2.ampulla เปนสวนโปงของทอน าไขตอจาก infundibulum สวนของ ampulla จะยาวประมาณครงหนงของทอน าไขทงหมด มขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 3-5 mm. ภายในมหลบตามยาวอย 20-40 หลบ ท าใหภายในทอมพนทผวมากขน เซลลเยอบสวนใหญเปนเซลลทมขนและมบางเซลลผลตสารคดหลง เซลลขนจะชวยในการพดโบกไขใหเดนทางไปทมดลก

3.isthmus เปนสวนทคอดทสดและตอกบปกมดลก สวนตอของสวน isthmus กบ ampulla เปนต าแหนงทเกดการปฏสนธของไขและอสจ ซงบรเวณสวนตอนจะท าหนาทชะลอการเดนทางของไขทตกจากรงไขใหอยบรเวณนหลายชวโมง ท าใหมโอกาสในการปฏสนธมากขน ทอสวน isthmus มเสนผาศนยกลางประมาณ 0.5 – 1.5 mm. และมผนงกลามเนอเรยบหนากวา มหลบอยประมาณ 4-8 หลบ isthmus มลกษณะท

6

ส าคญคอมเซลลหลงสารคดหลงมากกวาเซลลขน เพอหลงสารคดหลงชวยในการเดนทางของไขและใชขนในการท าใหอสจหรอไขเดนทางไดนอย isthmus ท าหนาทน าอสจทเคลอนทไดไปยงต าแหนงปฏสนธ ขณะเดยวกนกกรองอสจทตายแลวไว

ทอน าไขสวนตาง ๆ

3.มดลก (uterus)

สตวโดยทวไปมมดลกยาวตงแต 35-60 cm. ในสกร แพะ แกะ มปกมดลกกนเนอทรอยละ 80-90 ของความยาวมดลกทงหมด สวนในมากนเนอทเพยงครงหนง มดลกท าหนาทส าคญในการใหอาหารแกตวออนและลกในครรภ กอนทตวออนจะฝงตวกบมดลก ตวออนไดรบอาหารจาก 1) ไขแดงในตวออนเอง 2) สารทหลงจากชนเยอเมอกของมดลก เมอตวออนฝงตวแลวทงอาหารและของเสยจะถกถายเทระหวางแมโดยผานทางรก มดลกประกอบดวย 3 สวนคอ

1.ปกมดลก (horn of uterus)

2.ตวมดลก (body of uterus)

7

3.คอมดลก (cervix)

มดลก มลกษณะเปนทอประกอบดวยเยอบภายในมดลก (endometrium) และชนนอกทเปนกลามเนอเรยบ (myometrium) ประกอบดวยกลามเนอเรยบบาง ๆ 2 ชน วางตวตามแนวยาวและกลามเนอเรยบชนทหนากวาจะกวางตวตามแนวขวาง ฮอรโมน estrogen มผลท าใหชน myometrium แขงตวขน (tone) สามารถคล าตรวจพบไดในขณะทโคเปนสด สวนฮอรโมน progesteroneจะมผลท าใหชนกลามเนอนออนตวลง สวนเยอบชนในสดเรยกวา endometrium ชนนมตอมตาง ๆ และทอตาง ๆ อยมาก ตอมและทอเหลานจะตอบสนองตอฮอรโมน estrogenและ progesterone โดยฮอรโมน estrogen ท าใหมเสนเลอดมาหลอเลยงชน endometrium มากขนท าใหชนนหนาตวขนและกระตนใหมการเจรญของตอมตาง ๆ ในบรเวณน สวนฮอรโมน progesterone ท าใหตอมตาง ๆ ทเจรญขนนนขดปนเกลยวแตกกงกานสาขามากขน ผลของฮอรโมนทงสองทท างานรวมกนท าใหมดลกพรอมทจะรบการฝงตวของไขทไดรบการปฏสนธแลว หลงจากนนตวออนจะมาฝงตวกบชน endometrium โดยการแนบชดระหวางผนงเยอบตวออนกบ endometrium เกดกระบวนการสรางรกขนเรยกวา placentation โดยตวออนจะไดรบอาหารทางรกและสามารถถายเทของเสยผานทางรกไดเชนกน

8

คอมดลก มดลก ปกมดลก

คอมดลก (Cervix)

เปนอวยวะทเชอมตอระหวางมดลกกบชองคลอด เปรยบเสมอนประตเขาไปสมดลกเปนทางผานของตวอสจเขาไปในมดลกเพอผสมกบไขทบรเวณทอน าไข และเปนทางผานของลกในขณะเกดการคลอด ลกษณะของคอมดลกมโครงสรางคลายหรด ผนงหนา มชองภายในทอเลกแคบ ในสกรชองภายในคอมดลกมลกษณะเปนเกลยวเพอรองรบใหพอดกบปลายอวยวะเพศพอสกรในขณะผสมพนธ ในสตวโดยทวไปมขนาดยาว 5-10 cm.เสนผาศนยกลาง 2-5 cm.

ตามปกตคอมดลกจะปดสนทเพอปองกนการตดเชอเขาในมดลก และจะเปดเมออขณะคลอดและในระยะการเปนสด มการหยอนคลายตวเลกนอยเพอใหอสจสามารถเคลอนผานเขาไปในตวมดลกได ลกษณะทอภายในคอมดลกของโค แพะและแกะ มลกษณะเปนหลบวงแหวนชวยในการปองกนการตดเชอจากภายนอก คอมดลกจะหลงเมอกออกมาในขณะเปนสด น าเมอกจากคอมดลกมลกษณะเฉพาะเปนรปใบ

9

เฟรนเมอตรวจดวยการ smear เมอกบนกระจกใส สองดวยกลองจลทรรศน เมอกมความยดหยน และมความเหนยว จะไมพบลกษณะใบเฟรนในเมอกทหลงออกมาในชวงทไมเปนสดหรอในชวงของการตงทองซงในชวงนมระดบฮอรโมน progesterone สง

เนอเยอชนนอกของคอมดลกเปนชน serosa สวนชนกลางเปนชนเนอเยอเกยวพนธมกลามเนอเรยบแทรกอย ท าใหคอมดลกมลกษณะคอนขางแขงไมมความยดหยน ชนในสดเปนชนเยอเมอกซงมเซลลในกลมทสรางสารคดหลงอยเปนสวนใหญ เมอestrogen ในเลอดสงขนจะท าใหคอมดลกเปดชวงของการเปนสด สวนในขณะทเกดการคลอดนน estrogen ท างานรวมกบ relaxin จะท าใหคอมดลกเปดกวางมากขนเพอสะดวกในการคลอด การทคดมดลกเปดจะท าใหโอกาสทเชอจะผานเขาไปในมดลกได แตคอมดลกกมการหลงเมอกทมฤทธในการฆาเชอโรคได ท าใหเปนการปองกนการตดเชออกทางหนง

คอมดลกท าหนาทส าคญคอ การน าตวอสจเขาไปยงมดลก โดยการหลงน าเมอกทเหมาะสมใหตวอสจสามารถแทรกผานเขาไปในมดลกได และเปนแหลงกกเกบตวอสจไวตามหลบแลวคอย ๆ ปลอยตวอสจเขาไปยงมดลก แตกมตวอสจบางสวนทตดอยภายในหลบ การทคอมดลกกกเกบตวอสจไวเพอปองกนไมใหตวอสจเดนทางไปยงต าแหนงทเกดการปฏสนธมากเกนไป และกกเกบตวอสจทมลกษณะไมสมบรณไมใหผานเขาไปในมดลกได

ในชวงทสตวตงทองเมอกจากคอมดลกจะเหนยวขนเปนลกษณะคลายสาคอดขวางทางเขาไวเปนการปองกนอนตรายอนอาจเกดขนหรอปองกนเชอโรค ถาหากน าเมอกนออกอาจท าใหเกดการแทงได

สวนปลายของคอมดลกจะเปดเขาสชองคลอด ดานทตดกบชองคลอด เรยกวา external os สวนดานทตดกบตวมดลก เรยก internal os คอมดลกเปนสวนส าคญส าหรบการผสมเทยม เพราะเปนจดทจะตองสอดปนผสมเทยมผานเขาไป

10

ลกษณะภายในคอมดลก

4.ชองคลอด (Vagina)

ชองคลอดเปนอวยวะทตอจากคอมดลก มลกษณะเปนทอผนงบางและมความยดหยน ชองคลอดในโคและมายาวประมาณ 25-30 cm. ในแพะ แกะและสกร ยาวประมาณ 10-15 cm. ผนงชองคลอดประกอบดวยชน serosa ชนกลามเนอและเยอบผว ในชนบผวประกอบไปดวยเยอบผวทมตอมตาง ๆ เลกนอย ลกษณะเซลลเปนรปสเหลยมดานเทาซอนกนหลายชน ยกเวนในโคซงมควมสเซลลปะปนอยบางในสวนตน ๆ ในบรเวณทตอมาจากสวนมดลกและมกไมซอนกนเปนชน ทงนอาจเนองจากมฮอรโมนestrogen มาเลยงบรเวณนปรมาณนอย ในชนกลามเนอมเสนเลอดมาหลอเลยงจ านวนมาก มเสนประสาทเจรญดและมทงเยอเกยวพนชนดหนาและหลวม ๆ ปนอย ชองคลอดเปนสวนส าคญทมบทบาทมากในขณะทสตวก าหลงผสมพนธ โดยเปนสวนทรองรบอวยวะเพศผ และเมอมการหลงน าเชอออกมา ชองคลอดกเปนสวนทเกบน าเชอนนรวมไวโดยมตวอสจสวนหนงเคลอนผานคอมดลกเขาไป และสวนทเหลอจะเปนสวนทชองคลอดเกบส ารองไว นอกจากนนชองคลอดยงท าหนาทเปนชองทางส าหรบใหลกสตวคลอดผานในขณะเกดการคลอดลก

11

ลกษณะภายในของชองคลอดโค

5.กระพงชองคลอด (Vestibule)

สวนทเปนกระพงชองคลอด (Vestibule) จะเปนสวนสน ๆ มความยาวเพยง 2-5 cm. ปลายดานในของสวนทเปนกระพง จะตอกบชองคลอด (Vagina) บรเวณทเปนรอยตอระหวางกระพงชองคลอด (Vestibule) และชองคลอด (Vagina) จะมรเปดของทอปสสาวะ ดงนน เวลาทสตวปสสาวะออกมา น าปสสาวะจะผานสวนทเปนกระพงชองคลอด (Vestibule) และออกจากรางกายแมโคทางปากชองคลอด (Vulva)

กระพงชองคลอด (Vestibule) จะมตอมผลตน าเมอกจ านวนมาก ตอมเหลาน จะท าหนาทผลตน าเมอก ซงมลกษณะเหนยวใส โดยจะหลงออกมาในขณะทโคแสดงอาการเปนสด สวนมมดานลางของกระพงชองคลอด จะมปม clitoris เปนปมทมเสนประสาทมาหลอเลยงมากท าใหไวตอการสมผส เมอเวลาโคผสมพนธอวยวะเพศเพศผ (penis) จะผานปมนท าใหมดลกโคมการบบตวเพอดดน าเชอเขาไป

12

กระพงชองคลอด

6.ปากชองคลอด (Vulva)

ปากชองคลอด (Vulva) เปนอวยวะสบพนธ ซงสามารถมองเหนไดจากภายนอกตวโค ประกอบดวยแคม (labia) ซงมลกษณะเปนกลบใหญ ๆ 2 กลบประกบกน โดยกลบทงสองจะเชอมกนทางดานบนและลาง กลบใหญดานนอกเรยกวา labia majora ในโคเพศเมยทโตเตมทจะยาวประมาณ 10 cm. ถาเปดขางนอกออกจะพบวามกลบเลกอก 2 กลบอยดานใน เรยกวา labia minora ปากชองคลอดจะเปนทางผานของอวยวะเพศผในขณะผสมพนธและเปนทางออกของน าปสสาวะ

ผวดานในของ labia majora มตอม sebaceous gland และตอม tubular gland จ านวนมากมไขมนแทรกอย มเนอเยอทยดหยนได มกลามเนอเรยบเปนชนบาง ๆ แทรกอย และมโครงสรางของพนผวภายนอกคลายกบโครงสรางของผวหนง สวน labia minora มเนอเยอเกยวพนคลายฟองน าและพนผวมตอม sebaceous gland อยเปนจ านวนมาก labia minora เปรยบไดกบหนงหมอวยวะสบพนธเพศผ สวน labia majora เทยบไดกบหนงหมอณฑะ

13

สรรวทยาของระบบสบพนธโคเพศเมย (Physiology of the cow reproductive system)

สรรวทยาของระบบสบพนธ (reproductive physiology) เปนวชาทวาดวยระบบกลไกการท างานของอวยวะสบพนธตาง ๆ สงทมความจ าเปนและส าคญ ทตองเรยนรและตองท าความเขาใจ คอ ระบบตอมไรทอ (endocrine gland) และ ฮอรโมน (hormone) เนองจากเปนพนฐานของกลไกการท างานของระบบสบพนธ

ตอมไรทอ (endocrine gland) คอ ตอมทไมมทอ ท าหนาทผลตฮอรโมนชนดตาง ๆ ไปมผลกระตน หรอยบย งใหอวยวะภายในรางกายท าหนาท หรอเปลยนแปลงหนาทตามชนดของฮอรโมนนน ๆ ตอมไรทอมอยหลายตอมทวรางกาย เชน ตอมใตสมอง (pituitary gland) ตอมหมวกไต (adrenal gland) ตอมธยรอยด (thyroid gland) เปนตน

ฮอรโมน (hormone) คอ สารทหลงออกมาจากตอมไรทอ และเดนทางไปยงอวยวะเปาหมายโดยทางกระแสเลอดหรอทางน าเหลอง กระตนใหอวยวะเปาหมายท าหนาทตามชนดของฮอรโมนนน ๆ ฮอรโมนของระบบสบพนธท าหนาทส าคญเกยวกบการควบคมวงรอบการเปนสด การตกไข การปฏสนธ การเตรยมมดลกเพอรองรบการฝงตว การรกษาสภาพการตงทอง การคลอด การเจรญของเตานมและการหลงน านม

ฮอรโมนจากตอมใตสมอง (pituitary gland )

ฮอรโมนจากตอมใตสมองแบงไดเปน 2 พวก คอ ฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนหนา (anterior pituitary gland) และฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนหลง (posterior pituitary gland ) ฮอรโมนจากทง 2 สวนเปนฮอรโมนทเกยวของกบระบบสบพนธและมฮอรโมนทท างานในระบบอน ๆ ปนอยดวย

14

hypothalamus และ pituitary gland

ฮอรโมนโกนาโดโทรปน (Gonadotropin hormone) คอฮอรโมนทมฤทธตอตอมเพศ ฮอรโมน gonadotropin ทมอยในตอมใตสมองสวนหนานนม 2 ชนด คอ

1.Luteinizing hormone (LH) มฤทธกระตนท าใหเกดการตกไขในเพศเมย ในเพศผจะมฤทธกระตน leydic cell หรอinterstitial cell ทอยในอณฑะ ดงนนจงไดชออกอยางหนงวา Interstitial cell stimulating hormone (ICSH)

2.Follicle stimulating hormone (FSH) มฤทธกระตนการเจรญของ follicle ท าให follicle เจรญเตบโตขนโดยมการขยายใหญของ follicle มฮอรโมน estrogen เกดขนในชองวางของ follicle ไขออนทอยใน follicle จะถกกระตนใหเจรญขนดวย และยงมสวนชวยกระตนใหเกดการตกไข เนองจากท าใหมการสะสมของ estrogen ในชองวางของ follicle ดนใหผนงของ follicle โปรงและบางมากจนแตกออกเกดการตกไข และยงชวยในการสราง corpus luteum และกระตนใหเกดการหลงฮอรโมนจาก corpusluteum ดวย

เมอสตวเจรญเตบโตไปถงขนหนง FSH จะกระตนให follicle ทรงไขคอย ๆ เจรญขน ซงมการเจรญ 2 แบบ คอ เจรญแลวฝอไปและเจรญแลวมการตกไข FSH จะกระตนการเจรญของ follicle ในระยะแรก ๆ และยงชวยใหเกดการสะสมของ estrogen ภายใน follicle ท าใหเกดการสรางตวรบ (recepter) ส าหรบ FSH และ LH ของ granulosa cell ทอยใน follicle ท าให FSH และ LH ทหลงออกมามทจบใน

15

follicle ดงนนจงท าให FSH และ LH ออกฤทธไดดขน ทง FSH และ LH จะชวยกระตน follicle ใหหลงestrogen ออกมา เมอ follicle เจรญขน มการสะสม estrogen ในชองวางของ follicle มากขนเรอย ๆ จนกระทงกอนทจะตกไขประมาณ 3 วน จะเกดการหลง LH จากตอมใตสมองออกมาและมผลตอ follicle ใหเกดการตกไขขน หลงจากตกไขแลว LH จะกระตน granulosa cell ใหเจรญเปน luteal cell ซงเปนสวนหนงของ corpusluteum การท granulosa cell กลายเปน corpus luteumเกดจากการท างานรวมกนของฮอรโมนหลายชนด ดงน

FSH และ Estrogen กระตนการเจรญของ granulosea cell ใหมมากพอเพอเจรญไปเปน corpus luteum ตอไป บรเวณนมความสามารถในการตอบสนองตอฮอรโมน LH ไดโดยการสรางตวรบ LH และตวรบ FSH ท granulosa cell ดงนนจงท าใหฮอรโมน FSH และ LH ออกฤทธไดเตมท และสามารถทจะสรางฮอรโมน progesterone ตอไปจากฤทธของ LH

LH นนนอกจากมผลในการกระตนใหเกดการตกไขแลว ยงชวยในการกระตนใหเกดการสรางสเตยรอยดฮอรโมนและยงกระตนใหไขเจรญเตบโตเตมท LH จะควบคมปรมาณเลอดทไปเลยงรงไขโดยพบวาเลอดทไปเลยงรงไขของแกะท corpus luteum เจรญอยนนมความสมพนธควบคไปกบระดบของ progesterone ในเลอด เมอใหซรมทมสารตอตาน LH เขาไปในตวสตวจะท าใหเลอดทไปเลยงรงไขลดลงและระดบของ progesterone ในเลอดลดลงดวย แตถาใหซรมทม LH อยกจะท าใหเลอดทไปเลยงรงไขมากขนและมระดบของ progesterone ในเลอดมากขน ดงนนเมอ LH ในรางกายมากกจะท าใหเลอดไปเลยงรงไขมากขน เปนการชวยใหcorpus luteum เจรญไดดขนและจะสราง progesterone ออกมาไดดขนนนเอง

ในสตวเพศผ จะไดรบอทธพลจาก gonadotropin ซงจะการกระตนใหเกดการสรางสเตยรอยดฮอรโมน การสรางอสจ และการสราง androgen binding protein หรอ ABP ฮอรโมน LH ทพบในสตวเพศผ มฤทธตอ leydic cell ทอยในอณฑะ กระตนใหเกดการหลง testosterone ออกมา สวน FSH นนยงไมทราบแนชดวามผลตอการสรางอสจหรอไม แตคาดวาจะเปนตวทจ าเปนในการเรมสรางตวอสจในขณะทก าลงเปนหนม

FSH ในสตวเพศผนนมบทบาททส าคญคอ จะไปมผลโดยตรงตอทอ semniferous tubule ทผลตอสจซง FSH จะกระตนsertori cell ใหหลง ABP ออกมา ABP นจะเปนโปรตนทมหนาทในการจบกบ testosterone ดงนนจงพบฮอรโมนตวนอยมากในทอseminiferous tubule นอกจากนนยงคาดกนวา FSH จะม

16

ผลตอการท าให spermatid หลดออกจาก sertori cell กลายเปนตวอสจอยในชองวางภายในของทอ seminiferous tubule

โปรแลกตน (prolactin) เปนฮอรโมนทมผลการท างานหลายดาน ดงนนจงจดอยในพวกฮอรโมนทเกยวกบกระบวนการเผาผลาญมากกวาทจดอยในพวก gonadotropin หนาทส าคญของ prolactin คอ หนาทเกยวกบการสบพนธ ชวยในการรกษาสภาพของ corpus luteum และชวยรกษาสภาพการใหนมเพอเลยงลกออน นอกจากนนยงสงเสรมการเจรญเตบโต ความสมดลของเกลอแร และมฤทธเสรมการท างานของสเตยรอยดฮอรโมน

ฮอรโมนอนจากตอมใตสมองสวนหนา (Anterior pituitary gland)

นอกจาก FSH ,LH และ Prolactin ทหลงจากตอมใตสมองสวนหนาแลว ฮอรโมนอกสวนหนงทมความส าคญอยางมากตอระบบสบพนธ คอ Growth hormone (GH) หรอ Somatotropin hormone ( STH) , Thyroid stimulating hormone (TSH) และ Adrenocorticotropic hormone ( ACTH)

Growth hormone (GH) หรอ Somatotropin hormone ( STH) เปนฮอรโมนทมผลกระทบตอระบบสบพนธเนองจากท าหนาทในการชวยใหรางกายเจรญเตบโต จงมผลตอระบบสบพนธโดยตรง GH ท าใหมการเจรญของเนอเยอสวนตาง ๆ ของรางกาย ชวยในกระบวนการเผาผลาญแปง ไขมน และโปรตน นอกจากนนยงชวยในการเจรญเตบโตของเตานม (mammary gland) ท าใหกระบวนการสรางน านมด าเนนไปอยางราบรน

Thyroid stimulating hormone (TSH) ท าหนาทกระตนใหตอมไทรอยดหลงฮอรโมน thyroxin และฮอรโมนtriiodothyronine ออกมา ฮอรโมนทง 2 ชนดนมผลในการควบคมอตราการเผาผลาญพลงงานโดยทวไปของรางกาย ดงนนจงมผลกระทบตอกระบวนการในการสบพนธดวย พบวาฮอรโมนจากตอมไทรอยดอาจมความส าคญตอระบบสบพนธมากโดยเฉพาะในขณะทสตวเพศเมยตงทอง และมการเจรญเตบโตของตวออน ทงนพบวาในแมแกะทตงทองนนเมอตดเอาตอมไทรอยดออกไปจะท าใหเกดความผดปกตอยางรนแรงตอลกออนในทอง

17

Adrenocorticotropic hormone ( ACTH) ท าหนาทกระตนตอมหมวกไตสวนนอก (adrenal cortex) ใหสรางและหลงฮอรโมน 2 ชนด คอ glucoocrticord และ mineralocorticoid ซงฮอรโมนทง 2 ชนดนท าหนาทควบคมการเผาผลาญน าตาลกลโคส และความสมดลออสโมตก (osmotic balance) และยงมบทบาทส าคญเกยวกบการคลอดในระยะแรกดวย

สเตยรอยดฮอรโมนจากอวยวะสบพนธ

ฮอรโมนทสรางจากอวยวะสบพนธ ทมไขมนเปนสวนประกอบ เรยกวา steroid การสรางฮอรโมนจากอวยวะสบพนธ เรมจากการเปลยนแปลงของ acetyl –CoA ไปเปน cholesterol และเปลยนไปเปน pregnenolone แลวเปลยนไปเปน progesterone ซง progesterone จะเปลยนไปเปน androgen และ androgen บางสวนเปลยนไปเปน estrogen ได

ในกระบวนการสรางฮอรโมนจากอวยวะเพศ มฮอรโมนทเกยวของ คอ LH และ FSH โดย LH กระตนสวน theca cell ในfollicle ใหหลง testosterone ออกมา และ testosterone จะเปลยนไปเปน estradiol ท granulosa cell โดยม FSH เปนตวกระตนเชนเดยวกนกบในเพศผซง LH ไปกระตนใหเกดการสราง testosterone ขนท leydic cell และ testosterone นจะเปลยนไปเปน estrogen ท sertori cell ทอยในทอ seminiferous tubule โดยม FSH เปนตวชวยกระตนเชนเดยวกน ปรากฏการณนเปนเหมอนกนทงเพศผและเพศเมย ตางกนแตอวยวะเพศเทานน ซงความจรงแลวอวยวะเหลานกมความสมพนธกนและมตนก าเนดมาคลายกน

หนาทของฮอรโมนจากอวยวะสบพนธ

Estrogen สรางขนท theca cell ใน follicle estrogen จะกระจายเขาสกระแสเลอดไปทวรางกาย ไปมผลตออวยวะหลายสวน โดยมหนาทหลกคอกระตนใหเกดการเปนสด และท าใหสตวแสดงพฤตกรรมตาง ๆ ในกระบวนการสบพนธออกมา

18

Estrogen มผลตอทอน าไข โดยกระตนใหมการเจรญเตบโตของเนอเยอตาง ๆ โดยเฉพาะตอมซงท าหนาทหลงสารอาหารส าหรบเลยงไขทตกออกมาและเดนทางมายงทอน าไขและยงกระตนใหเซลลขน (cilia) ท าหนาทพดโบกในทศทางจากปากแตรไปยงสวน isthmus การโบกพดนสวนทางกบการไหลของน าคดหลงในทอน าไขเนองจากน าคดหลงในทอน าไขจะไหลจากบรเวณททอน าไขตอกบปกมดลกไปยงสวนปากแตร และ estrogen ยงชวยกระตนใหทอน าไขเกดการบบตวชวยใหไขเดนทางไดสะดวกขน

Estrogen มผลกระตนมดลกใหมการเจรญของเยอบมดลกและกลามเนอมดลก ในชนเยอบมดลกจะเกดการเจรญของเซลลตาง ๆ มากขนโดยเฉพาะเซลลทเปนสวนประกอบของตอมชนดทอทเยอบมดลก สวนกลามเนอของมดลกนนจะมการสะสมโปรตนโดยเฉพาะ actin และ myosin ซงเปนสวนส าคญทใชในการหดตวของกลามเนอ สารเหลานเตรยมไวส าหรบการหดตวของกลามเนอเรยบทมดลก ท าใหการหดตวเปนไปอยางมประสทธภาพเมอไดรบการกระตน estrogen จงเปนเสมอนหนงตวทมอทธพลตอการเตรยมตวของมดลกเพอรองรบการฝงตวของตวออนทไดรบการผสมแลว หากไมไดรบการผสมเยอบมดลกทหนาตวขนกจะหลอกหลดออกไปภายหลง

Estrogen มผลตอคอมดลกท าใหเกดการหลงน าเมอกออกจากคอมดลกในขณะทเกดการเปนสด น าเมอกมลกษณะพเศษคอ เมอน ามาท า smear บนกระจกสไลดแลวสองดวยกลองจลทรรศนจะพบเมอกเปนลกษณะใบเฟรน ถาเปนของเหลวทหลงออกมาในชวงอน ๆ ของวงรอบการเปนสดหรอในชวงทไมไดรบอทธพลจาก estrogen ลกษณะเฉพาะนกจะหายไป ในโค กระบอ อาจพบน าเมอกนไดงายกวาสตวอนเนองจากมน าเมอกนไหลออกมาในปรมาณมาก ปกตจะออกมาสะสมกนอยในชองคลอด และมมากขนกจะไหลยอยออกมาจากชองคลอดเหนเปนสายทมความยดหยนเหนยวตวอยทบรเวณอวยวะสบพนธสวนนอก

Estrogen มผลตอชองคลอดโดยท าใหเกดการแบงเซลลของชนเยอบผวท าใหมความหนาตวมากขน และกระตนใหชองคลอดสะสมสารพวก glycogen ไวเปนจ านวนมาก สารเหลานตอมาจะถกเปลยนเปนกรดแลกตก ท าใหสภาพของชองคลอดมฤทธเปนกรด และม ph ระหวาง 4-5 ซงเปนขอดในการปองกนการตดเชอเขาไป ทบรเวณแคมของชองคลอดเมอไดรบอทธพลจาก estrogen จะท าใหมลกษณะหยอน บวมแดงขน อาการเหลานเราสามารถใชสงเกตในการตรวจการเปนสดซงในสกรจะสงเกตไดงายกวาในสตวอน ๆ

นอกจากนน estrogen ยงท าใหเอนเชงกราน (pelvic ligament) เกดการหยอนตวโดยเฉพาะในโคและแกะ ท าใหสะดวกในขณะคลอด สวนทเตานมกถกกระตนโดย estrogen เชนโดยจะท าใหมการสะสม

19

ไขมนบรเวณตอมน านม เรงการแบงเซลลท าใหมการเจรญมากขนโดยปกตถาม estrogen อยางเดยวจะกระตนใหมการเจรญของเซลลในเตานมมากขน ซงไมสมพนธกบเซลลสรางน านม ท าใหพนทส าหรบเซลลสรางน านมในการหลงน านมนอยลง แตถาม progesterone รวมดวยกจะท าใหการเจรญเตบโตดขน

นอกจากอวยวะดงกลาวแลว estrogen ยงมผลตอการสลายตวของ corpus luteam คาดวาอาจเนองจาก estrogen มผลชวยกระตนใหเกดการสราง prostaglandin จากมดลก และ prostaglandin นมผลให corpus luteum สลายตว กระบวนการนเกดขนในวงรอบการเปนสด ซงถาไขไมไดรบการผสม corpus luteum จะสลายตวไป นอกจาก estrogen จะมผลตออวยวะทเกยวกบทางการสบพนธแลว ยงมผลกระตนการเจรญของกระดก มการสะสมแคลเซยมทกระดกท าใหกระดกมการเจรญเตบโตขน มผลตอผวหนงโดยท าใหผวหนงออนนม มเสนเลอดแดงแตกแขนงหลอเลยงบรเวณผวหนงมากขน

Progesterone ท าหนาทควบคไปกบ estrogen ในหลาย ๆ ดาน สวนทส าคญคอ ท าหนาทตอจาก estrogen ในการเตรยมมดลกเพอรอรบการฝงตวจากไขทไดรบการผสมแลว โดยการท าใหเซลลตาง ๆ ในชนเยอบมดลกหนาตวขน มการสะสมอาหารและมการเจรญของตอมตาง ๆ มากขน นอกจากนนยงไปลดบทบาทของ estrogen ท าใหมดลกมการบบตวนอยลงเพอใหไขทไดรบการผสมแลวเกดการฝงตวในมดลกไดสะดวกยงขน เมอตวออนฝงตวแลว progesterone จะท าหนาทรกษาสภาพการตงทองใหคงอยไปจนถงการคลอดโดยในชวงแรกจะได progesterone จากรงไขและชวงหลงจะไดจากรกดวย นอกจากนนยงมอทธพลตอเตานมโดยมการกระตนใหมการแตกสาขาของระบบทอตาง ๆ ของเตานมและมการเพมจ านวนเซลลทผลตน านมท าใหมการสรางน านมไดดกวาชวงทไดรบ estrogen เพยงอยางเดยว

เมอมระดบ progesterone ในรางกายมาก ๆ เชน ในชวงทสตวตงทองกจะมผลควบคม estrogen ท าใหสตวไมมอาการเปนสด ไมมการเจรญของ follicle ซงเปนการควบคมวงรอบการเปนสดควบคไปกบ estrogen นนเอง

Androgen เปนฮอรโมนทส าคญในสตวเพศผ ท าหนาทเกยวกบเพศผโดยเฉพาะ โดยมการกระตนและรกษาสภาพของลกษณะทางเพศทเกดขนในระยะท 2 เชน การมขนขน นอกจากนนยงท าหนาทเกยวกบการกระตนการเจรญของอวยวะสบพนธเพศผตาง ๆ เชน กระตนการเจรญเตบโตของทอพกอสจ ลงค อณฑะ กระตนใหมการสรางตวอสจรวมไปถงตอมส ารองตาง ๆ ทพบในเพศผ นอกจากสวนตาง ๆ ดงกลาวแลวยงกระตนการเปลยนแปลงของรางกาย เชน กระตนใหมการขยายตวของกลองเสยง และกระตนใหแถบเสยง

20

(vocal cord) มการเจรญหนาตวขน ท าใหเสยงใหญขนและทมขน กระตนการเจรญเตบโตของกระดก กลามเนอ และกระตนใหเกดความอยากอาหารขน

Androgen เปนฮอรโมนส าคญทท าใหสตวเพศผมลกษณะและการแสดงออกของเพศผมพฤตกรรมทางเพศ มความสนใจเพศเมย และมความตองการในการผสมพนธ ท าใหสตวสามารถมพฤตกรรมทางเพศและมลกหลานเพอด ารงเผาพนธอยได

ฮอรโมนจากรก

ฮอรโมนจากรกทส าคญไดแก Pregnant mare serum gonadotropin (PMSG) , Human chorionic gonadotropin (hCG ) และ Placental lactogen

Pregnant mare serum gonadotropin (PMSG) หลงออกมาจาก endometrial cup ในมดลกของมา endometrial cup เกดจากตวออนทฝงตวอยในมดลก โดยเซลลจากลกแทรกเขาไปในเยอบมดลกของแมมา ดงนน PMSG จงสรางมาจากตวลกออนไมใชมาจากแมมาโดยตรงทเดยว ดวยเหตนตวลกออนจงมผลตอปรมาณการสราง PMSG โดยพบวาลกลอทอยในทองแมมา สรางไดในปรมาณต ากวาลกมาทอยในทองแมมา endometrial cup จะสรางขนในชวงประมาณสปดาหท 6 ของการตงทอง และจะคงอยจนถงประมาณสปดาหท ๑๒ ของการตงทอง พรอม ๆ กบท endometrial cup เจรญมากขน กจะคอย ๆ ม PMSG หลงออกมาไหลเวยนในกระแสเลอดเพมขนกวาปกต และ follicle ทเจรญเตบโตเกนกวาปกตจะเกดการตกไขและเจรญไปเปน corpus luteumส ารอง

PMSG สามารถแยกไดจากปสสาวะของแมมาทอง และมฤทธคลายกบ FSH และ LH ดงนนจงมผใช PMSG ในการกระตนให follicle เจรญเตบโตกอนทจะท าใหเกดการตกไขพรอมกนหลาย ๆ ใบ (superovulation) เพอใชในการยายฝากตวออนในสตวตาง ๆ นอกจากนนยงมผใช PMSG ในการกระตนใหมการเจรญของ follicle ในแกะซงอยในชวงทไมเปนสด (anestrus) สามารถท าให follicle เจรญเตบโตและมการตกไขเกดขนได

Human chorionic gonadotropin (hCG ) พบไดในปสสาวะผหญงทตงทอง ฮอรโมนนผลตขนจาก syncytiotrophoblastic cell ซงอยทรก ในคนสามารถพบ hCG ไดหลงจากตกไขประมาณ 8 วน ซงตรง

21

กบประมาณ 1 วนหลงจากการฝงตวของลกออน hCG เปลยน corpus luteum ทอยในชวงหลงจากการตกไขใหคงอยตอไปในชวงตงทองและโดยเหตท hCG นเกดขนเรวในคนทตงทองดงนนจงใชเปนตวตรวจการตงทองโดยวธทางอมมลวทยา

hCG มฤทธคลาย LH ในการท าใหเกดการตกไข ดงนนจงน ามาใชในการรกษาแมโคทเกดถงน าในรงไข (cyst) และใชกระตนใหเกดการตกไขในสภาพตาง ๆ กน นอกจากนนยงใชศกษาเกยวกบตวจบของ LH เพราะวา hCG จะแยงกนจบกบตวจบเดยวกน

ในสกรสามารถใช PMSG รวมกบ hCG ในการท าใหเกดการเจรญของ follicle จนแกตวและเกดการตกไขขน ในมาไมสามารถใช PMSG ในการกระตนมาทอยในระยะ anestrus ใหเกดการเปนสดและการเจรญของ follicle หรอการตกไขได สวนในแกะนนสามารถกระตนไดโดย PMSG หรอ hCG ตวใดตวหนงกได

Placental lactogen (PL) พบไดในสตวหลายชนด เชน คน หน แพะ แกะ และโค ผลตจากรกและมฤทธคลายกบ GH และ Prolactin กระบวนการทควคม GH และ Prolactin นนนาจะควบคม PL ดวย คาดวา PL ท าหนาททส าคญเกยวกบการเผาผลาญพลงงานของแม เพอเตรยมตวใหพรอมส าหรบน าอาหารไปใชและเพอท าใหลกออนในทองไดรบอาหารทมคณภาพและปรมาณทเพยงพอ เมอตรวจระดบของ PL ในรางกายพบวาในชวงเวลา 2 ใน 3 แรกของการตงทองนน มระดบ PL ต า และจะเพมสงขนอยางรวดเรวในชวง 1 ใน 3 หลงของการตงทองซงขณะนนเปนชวงทตวออนในทองเจรญเตบโตอยางรวดเรว

PL มบทบาทตอการผลตน านมดวยเชนกน พบวาในโคทผลตน านมไดมากมความโนมเอยงทจะมปรมาณ PL มากกวาโคทผลตน านมนอยกวา และในโคนมปรมาณ PL มากกวาในโคเนอถงเกอบ 2 เทา นนแสดงวา PL จะมบทบาทตอการผลตน านมไดเชนกน

Prostaglandin (PG) เปนสารทพบในน าเชอของคน ซงเปนสาร vasopressor material ท าหนาทกระตนกลามเนอเรยบ สารนมลกษณะพเศษคอ เปนสารทไมรวมอยทเนอเยอแหงใดแหงหนงโดยเฉพาะ และมฤทธโดยตรงตอบรเวณทผตขนมา จงไมคอยเหมอนฮอรโมนชนดอน ๆ ทผลตขนมาและล าเลยงออกไปยงอวยวะเปาหมายโดยทางเลอดหรอน าเหลอง ดงนนในบางครงจงไมจดไวในกลมฮอรโมน

22

Prostaglandin เปนสารทมฤทธหลายอยาง เชน มฤทธตอความดน การยอยไขมน การหลงน ายอยในกระเพาะอาหาร การแขงตวของเลอด และกระบวนการทางสรรวทยาตาง ๆ รวมถงกระบวนการทางไตและการหายใจ แมวาจะมฤทธมากมาย แตมกตรวจพบระดบของ prostaglandin ในเลอดในระดบต า แมวาจะเปนในขณะท protaglandin ก าลงออกฤทธกตาม ทงนอาจเปนเพราะวาถกเผาผลาญและลดปรมาณลงไดอยางรวดเรว ประกอบกบไมคอยไดไหลเวยนเขากระแสเลอดท าใหตรวจพบไดต า

Prostaglandin ทส าคญในกระบวนการสบพนธ คอ PGF2α และ PGE2 ซงสรางมาจากกรด arachidonic acid PGE2 เปนตวท าใหเกดการหลง LH ทงในหลอดทดลองและในสตวทดลอง สวน PGF2α ท าใหเกดการหลง LH ในสตวจรง

Prostaglandin มฤทธท าให corpus luteum สลายตวและฤทธเหมอนออกซโตซน PGF2α จะมฤทธทงสองอยางดงกลาว สวน PGE2 มฤทธเฉพาะเหมอนออกซโตซน กระบวนการท PGF2α ท าให corpus luteum ฝอสลายไปนนยงไมทราบแนชด แตคาดวาฤทธทท าใหการหดตวของเสนเลอดนนคงท าใหเกดการขาดออกซเจนและท าใหเกดการสลายตวของ corpus luteum ตามมาสวน PGE2 นนในการทดลองพบวาจะไปยบย งฤทธของ estrogen ในการท าให corpus luteum สลายในแกะ

ในขณะการคลอด prostaglandin ท าหนาทในการกระตนการหดตวของมดลกชวยใหเกดการคลอดได ในแกะททองพบวาการเพมของ estrogen,PGF2α และการบบตวของมดลกเปนไปพรอม ๆ กน สวนในโคนนจะมปรมาณ estrogen เพมขนอยางสม าเสมอในชวง 30 วนสดทายของการตงทอง สวน progesterone จะลดลงอยางรวดเรว ในชวง 2-3 วนสดทายของการตงทอง หลงจากนนจะมการหลง PGF2α ออกมาซงจะท าหนาทหลกในการเพมการหดตวของชนกลามเนอของมดลกและยงชวยใหการเพมการหลง oxytocin ออกมาดวย oxytocin นจะท าหนาทในการชวยใหเกดการหดตวของมดลกในชวงท 2 ของการคลอดลก

วงรอบการเปนสด

ชวงชวตของสตวนนเมอแบงตามการสบพนธแบงไดเปน 3 ระยะ คอ 1) ระยะชวงการเปนทารกในทองและแรกคลอด 2) ระยะทเขาสการเปนหนมสาว 3) ระยะทมความสมบรณพนธพรอมทจะสบพนธใหลกหลานได ในชวงทเปนทารกในทองนน ตวออนสามารถสรางฮอรโมน gonadotropin คอ FSH และ LH

23

ไดแลว ในโคและแกะสามารถสรางฮอรโมนเหลานได หลงจากทสามารถแยกเพศของตวออนไดไมนานนก และในสกรจะสามารถสรางฮอรโมนไดกอนคลอด ตอมาเมอใกลคลอดฮอรโมนเหลานจะมระดบลดลง เชน ในโคระดบฮอรโมนจะลดลงกอนคลอด 2 เดอน สกรจะลดลงกอนคลอด 1 เดอน เมอระดบฮอรโมนลดลงแลวกจะคงสภาพอยในระดบต าอยชวงระยะหนง ซงขนกบระยะทเขาในวยหนมสาว เชน ในหนมระยะเพยง 2-3 วน ในแกะและสกรใชเวลา 1 เดอน ในโค 3 เดอน เมอเขาสวยสมบรณพนธพรอมทสบพนธได ในสตวเพศเมยจะมฮอรโมนมาควบคมระบบสบพนธของรางกายใหเกดขนอยางสม าเสมอเปนชวง ท าใหเกดวงรอบการเปนสดขน มสงซงแสดงถงความเปนสาวโดยเรมมการแสดงความเปลยนแปลงทางเพศออกมาใหเหน เชนการเจรญของอวยวะเพศทงภายนอกและภายใน เรมมการท างานของอวยวะเพศเหลานน ในเพศเมยสงทแสดงถงความเปนสาวแลวคอ การเรมมวงรอบการเปนสดซงแสดงออกใหเหนโดยการเปนสด มการตกไข เปนตน วงรอบการเปนสดนแตกตางออกไปตามชนด พนธ และสงแวดลอมอน ๆ โดยปกตแลวสตวทมวงรอบการเปนสดปละครงจะตงทองและคลอดในฤดใบไมผล ซงเปนฤดทเหมาะสมส าหรบการรอดชวตของลก มอาหารเพยงพอส าหรบแม เพอการเลยงลกดขน มน านมเพยงพอ ในสตวบางชนดจะมวงรอบการเปนสดไดตลอดป และสามารถผสมตดใหลกไดในทก ๆ ชวงของป เชน โค กระบอ เปนตน สตวเลยงสวนใหญมฤดในการผสมพนธตามธรรมชาตอยแลว

วยเจรญพนธ (Puberty)

เมอสตวเขาสวยเจรยพนธ สตวเพศเมยจะเรมแสดงอาการเปนสดและมการตกไข วยเจรญพนธยงไมใชเวลาทระบบสบพนธเจรญเตมท ดงนนหากผสมสตวทเพงเขาสวยเจรญพนธกอาจเกดปญหาตามมาได แกะจะเรมเขาสวยเจรญพนธเมอน าหนกไดประมาณ 40-50 % ของตวเมอโตเตมวยและแนะน าใหเรมผสมเมอน าหนกตว 65 % ของน าหนกทโตเตมวย ในโคนมเรมเขาสวยเจรญพนธเมอน าหนกตวประมาณ 34-45 % ของน าหนกทโตเตมวยและแนะน าใหเรมผสมไดเมอน าหนกตว ประมาณ 55 % ของน าหนกทโตเตมวย

วยเจรญพนธจะเรมจากการสราง FSH และ LH ออกมาในปรมาณทมาก จนสามารถกระตนให follicle เกดการเจรญเตบโตจนเปน graafian follicle และมการตกไข สามารถพบการเจรญของ follicle ไดหลายเดอนกอนทสตวจะเขาสวยเจรญพนธเมอใกลวยเจรญพนธ สารกระตนการหลง gonadotropin จะ

24

ออกมาเปนระลอก ท าใหเกดการหลง gonadotropin ออกมาเรอย ๆ และจะกระตนให follicle เจรญมากขน ในชวงแรก ๆ นน follicle จะเจรญแลวฝอไปจนกระทงกระบวนการเกดซ าแลวซ าเลาจนถงระดบจงจะเกดการตกไข

ปจจยทมผลตออายทสตวเรมถงวยเจรญพนธนนมหลายประการ เชน พนธกรรมและสภาพแวดลอม พนธกรรมนนเราสามารถคดเลอกพนธได สวนสภาพแวดลอมเราตองจดเตรยมใหสตวอยในสภาวะทพรอมจะเขาสวยเจรยพนธ เมอทกสวนประกอบกนไดดกจะท าใหสตวมสขภาพสมบรณพรอมทจะเขาสวยเจรยพนธและมลกหลานสบไป

ระยะของวงรอบการเปนสด

ระยะเวลาของชวงตาง ๆ ของการเปนสดตางกนตามชนดของสตวและสามารถแบงเปนระยะตาง ๆ ไดดงน

Proestrus เปนระยะกอนทจะเกดการเปนสด corpus luteum เกดการสลายตวท าใหระดบของ progesterone ต าลงเกดการเรมของวงรอบการเปนสด ในระยะนจะมการเจรญและเกดความตนตวของอวยวะสบพนธขนอยางเหนไดชด เรมมการเจรญของ follicle อยางรวดเรว มดลกขยายตวขนในชนเยอเมอก (mucosa) เรมมเลอดมาคง (congestion) และมการบวมน า (edema) สวนชองคลอดมอาการบวมแดงขนทชนเยอเมอกมการหลงน าคดหลงมากขน

Estrus เปนระยะแสดงอาการเปนสด ในระยะนสตวจะยอมใหตวผขนทบและผสมพนธ ตอมตาง ๆ ทอยในสวนมดลก คอมดลก และชองคลอด จะหลงสารคดหลงออกมาเปนจ านวนมาก ชวงนสตวจะพยายามรองหรอแสดงอาการกระวนกระวาย และแสดงอาการยนนง (standing heat) ใหตวผขนผสม ในสวนคอมดลกจะมน าเมอกเยม และชองเปดของคอมดลกจะเปดเพอใหเปนทางผานของตวอสจหรอลงคแลวแตชนดสตว

Metestrus เปนระยะตอจากระยะเปนสด ในระยะนจะมการเจรญของ follicle ทตกไขแลวอยางรวดเรวเกดเปน corpus luteum ขน สวนทมดลกจะมการเจรญของตอมตาง ๆ และเสนเลอดตาง ๆ ในชนเยอ

25

เมอกอยางเหนไดชด เพอเตรยมตวรองรบการฝงตวของลกออน สวนทชองคลอดมน าเมอกทเกดขนลดนอยลงภายในน าเมอกนนจะมเซลลเมดเลอดขาวและเยอบผวปะปนอย

Diestrus ในระยะนจะมลกษณะเดนคอ ม corpus luteum เจรญดมการเจรญของตอมตาง ๆ ทมดลก กลามเนอมดลกหยอนตว สวนทคอมดลกมการหดตว

ระยะเวลาของชวงตาง ๆ ของวงรอบการเปนสด

โค แกะ สกร มา แพะ

วงรอบ (วน) 21 17 20 22 21

Metestrus 3-4 2-3 2-3 2-3 2-3

Diestrus 10-14 10-12 11-13 10-12 13-15

Proestrus 3-4 2-3 3-4 2-3 2-3

Estrus 12-18 ชม. 14-36 ชม. 48-72 ชม. 4-8 วน 30-40 ชม.

Ovulation 10-12 ชม.หลงเปนสด

ชวงทายการเปนสด

ชวงกลางการเปนสด

1-2 วนกอนสนสดการเปนสด

ชวงทายการเปนสด

กลไกของฮอรโมนทเกยวของกบวงรอบการเปนสด

วงรอบการเปนสดทเกดขนในสตวทกชนดจะถกควบคมโดยสวนส าคญ 3 สวน คอ ระบบประสาทสวนกลาง ฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนหนาและฮอรโมนจากรงไข

26

เรมจากสมองสวนไฮโปทาลามส (hypothalamus) จะสรางและหลงฮอรโมน GnRH ออกมาซงจะไปกระตนใหตอมใตสมองสวนหนา (anterior pituitary gland) สรางและหลงฮอร FSH และ LH ไปมผลตอรงไขโดยกระตนให follicle สก และมการผลตฮอรโมน estrogen ในระหวางวนท 16-18 ของวงรอบการเปนสดในโค และประมาณวนท 15 ในสกรและแกะ ระดบ progesterone ในกระแสเลอดจะลดลงพรอม ๆ กนนนระดบ estrogen ในกระแสเลอดกจะสงขน โดยการท างานผานทาง hypothalamus ซงจะมผลท าใหเกดการแสดงอาการเปนสดโดยผานทางระบบประสาท และเกด LH-surge ในขณะเรมการเปนสด ในโคจะอยชวง 25 ชวโมงกอนตกไข การเกด LH-surge จะผลไปกระตน granulosa cell ของ follicle ใหเจรญขนและผลต progesterone ออกมา ในชวงเวลาเดยวกนจะมเอนไซมยอยคอลลาเจนมผลตอผนงของ follicle ท าใหเกดการออนและเปาะบางมากขนงายตอการแตกของ follicle โดยแรงดนของของเหลวภายในกลไกนท าใหเกดการตกไข ในโคจะเกดการตกไขประมาณ 10-11 ชวโมงหลงหมดการเปนสด ในแกะประมาณ 24-30 ชวโมงหลงเรมการเปนสด ในสกรประมาณ 35-40 ชวโมงหลงจากเรมการเปนสดและในมาประมาณ 1-2 วนกอนหมดการเปนสด

เมอตกไขแลว รงไขสวนทเคยม follicle อยจะเปนแอง (ovulation depression) จากนนเซลลจะเปลยนเปน luteum cellแลวเจรญตอไปเปน corpus hemorrhagicum (CH) ซงเปนสเหลองแดง ตอมาเซลลนจะเจรญมากขนเรอย ๆ จนกลายเปน corpus luteum ประมาณวนท 5 หลงการตกไข corpus luteum จะสราง progesterone ซงเปนฮอรโมนทควบคมการตงทอง ถาไขทตกจากรงไขไดรบการผสมกบอสจ เรยกวาเกดการปฏสนธ (fertilization) ตวออนกจะฝงตวทปกมดลก เกดการตงทอง (pregnancy) เมอตวออนมการฝงตวทปกดมลก corpus luteum กจะคงอยตอไปเพอสราง progesterone ตลอดระยะการตงทองและ progesterone นจะไปยบย งการสรางและหลงฮอรโมน GnRH ท าใหไมมวงรอบการเปนสดรอบตอไปเกดขน

แตถาไขทตกลงไปททอน าไขไมไดรบการผสมหรอผสมไมตด ในประมาณวนท 16-18 ของวงรอบการเปนสด เยอบดานในของมดลกจะสรางฮอรโมน prostaglandin ไปสลาย corpus luteum ท าใหระดบฮอรโมน progesterone จะลดลง สมองสวน hypothalamus กจะสรางและหลง GnRH ออกมาใหมและมผลตอกระบวนการสรางและการตกไข ซงจะวนเปนวงรอบเชนนเรอยไป เรยกวา วงรอบการเปนสด (estrus cycle)

27

กลไกฮอรโมนทเกยวของกบวงรอบการเปนสด

ฮอรโมนทควบคมวงรอบการเปนสดและการตกไข

การเปนสดหลงจากการตงทอง

28

เมอสตวตงทองจะมโปรเจสเตอโรนมารกษาการตงทอง ใหคงอยจนครบก าหนดคลอด และโปรเจนเตอโรนยงไปยบย งการเกดการเปนสดและการตกไขไวดวย แตในสตวบางชนด เชน มา เมอตงทองไดประมาณ 2 เดอน กจะเกดมการตกไขขนอยางเรยบ ๆ และกลายเปนคอรปสลเทยมในเวลาตอมา คอรปสลเทยมนนกจะสรางโปรเจสเตอโรนออกมาชวยรกษาสภาพการตงทองอกดวย หลงจากตงทองจนครบก าหนดคลอด จนกระทงผานกระบวนการคลอด โปรเจสเตอโรนกจะลดระดบลงเรอย ๆ และมการเพมระดบของเอสโตเจนและ LH ท าใหเกดการเจรญของกระเปาะไขมากขนและเกดการตกไขในทสด

ระยะหลงคลอดจนถงการเปนสดครงแรกนนในสตวตางชนดกนจะตางกน ในสกรหลงคลอดประมาณ 48 ชม. กเกดการเปนสดขนเนองจากการเพมปรมาณเอสโตรเจนขนอยางรวดเรว แตการเปนสดในครงนไมมการตกไขเกดขน ในมาจะเกดการเปนสดหลงคลอดประมาณ 1-3 สปดาห การเปนสดในครงนสามารถผสมตดได ในโค แกะ และแพะจะมการตกไขอยางเงยบ ๆ เกดขนประมาณ 2-3 สปดาหหลงจากคลอด และตอมาจะเกดการเปนสด ซงสามารถผสมตดได ระยะเวลาทเกดการเปนสดทสามารถผสมตดไดนขนกบการใหนมดวย หากเปนสตวทใหนมจะเกดการเปนสดไดชากวาสตวทไมใหนม พบวาแกะททดลองใหผสมใหเกดการตงทองในฤดทไมเปนสดและใหเกดในฤดแหงการผสมพนธ แกะทหยานมลกแลวจะกลบมาเปนสดประมาณ ๑ เดอนหลงหยานม แตแกะทใหนมจะเปนสดชากวาหลายสปดาห การกลบมาเปนสดหลงจากคลอดนขนกบพนธของสตว และปจจยเฉพาะตวเชนกน

แตในโคหลงคลอดแลวจะมความสามารถในการผสมตด ในการเปนสดครงแรกต า โดยเฉพาะในโคทก าลงใหนม ความสามารถในการผสมตดจะคอย ๆ สงขน และจะสงถงระดบสงสดประมาณ 60-90 วนหลงคลอด สวนในสกรนนในขณะทแมสกรก าลงใหนมจะไมมความสามารถในการผสมตดเลย และภายหลงหยานมลกประมาณ 2-3 วนจงมการเปนสดและสามารถผสมตดได

พฤตกรรมการเปนสดในชวงฤดกาลตาง ๆ

การเปนสดในสตวปานนสวนใหญขนกบฤดกาล ในสตวเลยง เชน โค กระบอ สกร จะไมมฤดกาลผสมพนธ ในขณะทมา แพะ แกะ จะมฤดกาลผสมพนธ พบวาฤดกาลตาง ๆ ทมความยาวของชวงวนทตางกนนน มผลตอความสามารถในการผสมตดและพฤตกรรมทางเพศทแสดงออก

29

ในชวงฤดผสมพนธนน มกจะเกดวงรอบการเปนสดทมการตกไขเงยบ ขนในตอนตนและตอนปลายของฤดกาล ในlสตวบางชนดจะมวงรอบการเปนสดเงยบ เกดขนในชวงนอกของฤดผสมพนธ นอกจากนนในชวงนอกของฤดผสมพนธหากมพอแกะเขามาในฝง จะเกดการกระตนใหแมแกะเกดการเปนสดขนอกในนอกฤดผสมพนธไดเชนกน ในกรณทสตวเกดการตกไขโดยไมแสดงอาการเปนสดออกมานนอาจเปนไปไดวา พฤตกรรมทางเพศและโกนาโดโทรปนถกควบคมโดยสเตยรอยดฮอรโมน

ในแพะมฤดผสมพนธ เชน แพะพนธอลไพน จะมพฤตกรรมทางเพศเพยงเลกนอยในชวงเดอนกมภาพนธ ถงเดอนมนาคม และจะไมแสดงพฤตกรรมทางเพศเลยในเดอนเมษายน ถงเดอนกรกฎาคม ในชวงเดอนกนยายนนน จะแสดงพฤตกรรมทางเพศออกมาเปนจ านวนมาก ในแพะมการตกไขโดยไมมการแสดงการเปนสดนอยกวาในแกะ

ในโค กระบอ และสกรนน มการเปนสดและมวงรอบการเปนสดตลอดปและมความสามารถในการผสมตดไมคอยเปลยนแปลงนก แตเมอไดศกษาความสามารถในการผสมตดในโคในปรมาณมากทประเทศฝรงเศส พบวามชวงต าประมาณเดอนมถนายน และผสมตดสงสดในเดอนพฤศจกายน ซงคาดวาขนกบปรมาณแสงของชวงวนมากกวาทจะเปนอณหภมหรออาหาร ซงแปรเปลยนไปมาไมคอยแนนอนตลอดทงป สวนอตราการผสมตดและลกตอครอกในสกร ในชวงฤดรอนอยในระดบต ากวาชวงอน ๆ ของป

แหลงผลตและหนาทของฮอรโมนระบบสบพนธ

แหลงผลต ฮอรโมน หนาท

Hypothalamus gland GnRH

Sommatostertin

PIC

Oxytocin

-ท าใหเกดการหลง FSH และ LH จากตอมใตสมองสวนหนา

-ยบย งการหลง GH

-ยบย งการหลง Prolactin

-กระตนการบบตวของมดลก การคลอด การล าเลยงอสจและไข การหลงน านม

30

Anterior Pituitary gland FSH

LH

Prolactin

GH

TSH

-กระตนการเจรญของ follicle การสรางตวอสจ การหลง estrogen

-กระตนการตกไข การท าหนาทของ CL การหลง progesterone,estrogen,androsterone

-ท าใหหลงน านม กระตน CL การหลง Progesterone อาจยบย งการหลง estrogen

-ท าใหเกดการเจรญของเนอเยอและกระดก

-กระตนตอม Thyriod ใหหลง Thyroxin

Placenta hCG

PMSG

-ชวยเสรมฤทธ LH

-ชวยเสรมฤทธ LH กระตนการสราง CL มฤทธเหมอน GH

Ovary Estrogen -กระตนใหแสดงพฤตกรรมการเปนสด

31

การผสมพนธตามธรรมชาต

ในธรรมชาตนนแมโคทพรอมรบการผสมพนธจะแสดงอาการเปนสด โดยยอมยนนงใหพอพนธขนทบพอพนธจะหลงน าเชอในชองคลอด (Vagina) ซงการหลงน าเชอครงแรกจะมน าเชอประมาณ 6 ml. มอสจประมาณ 7,000 ลานตว พอพนธจะใชเวลาในการผสมตอครงประมาณ 20 วนาท พอพนธทมความสมบรณพนธด จะขนผสมแมโคและปลอยน าเชอประมาณ 3-5 ครง แตละครงหางกน 30 -90 นาท ความเขมขนของตวอสจจากน าเชอทหลงออกมาในการผสมครงหลง ๆ จะลดลง

การผสมพนธตามธรรมชาต

การเคลอนทของอสจ แบงไดเปน 2 ลกษณะ

1.ลกษณะเรว (rapid phase) ตวอสจจะเดนทางไปถงทอน าไขโดยใชเวลาเพยงไมกนาท

2.ลกษณะชา (prolong phase) ตวอสจเดนทางไปถงทอน าไขใชเวลาเปนชวโมงหรอหลาย ๆ ชวโมง

32

ลกษณะเรว (rapid phase) หลงจากการผสมพนธตามธรรมชาตหรอจากการผสมเทยม อสจจะใชเวลาเพยง 2-3 นาทเคลอนทไปถงทอน า อสจกลมนจะไมไดผสมกบไข จะเคลอนทผานออกทางปากแตร (fimbria) ของทอน าไขและตกลงไปในชองทอง

ลกษณะชา (prolong phase) อสจสวนใหญจะเคลอนทลกษณะชา จะใชเวลาเคลอนทไปถงทอน าไขเปนชวโมงหรอหลายชวโมง เนองจากอสจจะถกกกไวตามหลบ (fold) ของคอมดลก(Cervix) บรเวณรอยตอระหวางปกมดลกกบทอน าไขสวน isthmus (uterotubal-junction) และบรเวณรอยตอระหวางทอน าไขสวน isthmus กบ ampulla (ampullary-isthmic junction)

ประมาณชวโมงท 2 จะพบอสจบางสวนผานมาถงทตวมดลก และพบทบรเวณรอยตอระหวางปกมดลกกบทอน าไขสวน isthmus ประมาณชวโมงท 8 หลงการผสมพนธตามธรรมชาต

รอยตอระหวางปกมดลกกบทอน าไขสวน isthmus จะกกอสจสวนใหญไวและปลอยใหไปไดในปรมาณทพอเหมาะ และอสจจะถกกกไวทบรเวณรอยตอระหวางทอน าไขสวน isthmus กบ ampulla เพอลดปรมาณอสจทจะเคลอนทมาถงทอน าไขสวน ampulla ปกตจะพบอสจในทอน าไขสวน ampulla บรเวณทจะเกดการปฏสนธเพยงไมกรอยตวเทานน ประมาณชวโมงท 12 จะเรมพบอสจททอน าไขสวน ampulla และจะพบเปนจ านวนมาก ประมาณชวโมงท 22- 24 หลงการผสมพนธตามธรรมชาต

การผสมเทยมโค

การผสมเทยม เปนการปฏบตงานทคลายการท าหนาทของพอพนธตามธรรมชาต ตางกนเพยงปรมาณน าเชอทใชผสมเทยม นอยกวาปรมาณน าเชอจากการผสมพนธตามธรรมชาตมาก แตกเพยงพอทจะท าใหผสมตด ต าแหนงทปลอยน าเชอกตางกน พอพนธจะปลอยน าเชอทชองคลอด (Vagina) แตการผสมเทยมจะปลอยน าเชอทต าแหนงตวมดลก (body of uterus) เปนสวนใหญ

ประโยชนของการผสมเทยม

1.สามารถปรบปรงพนธสตวใหดขนไดอยางรวดเรว

2.ยนระยะเวลาในการพสจนพอพนธ

33

3.สามารถท าใหสตวคลอดลกไดตามฤดกาล

4.ลดปญหาในการเลยงดสตวพอพนธ

5.ลดปญหาในการขนสงสตวไปผสมพนธกน

6.สามารถผสมพนธสตวตางขนาดกนได

7.ปองกนโรคตดตอทเกดจากการผสมพนธกน

8.ปองกนโรคระบาดทเกดจากการเคลอนยายสตวไปผสมพนธกน

ขอเสยของการผสมเทยม

1.ถาพอพนธทใชผลตน าเชอ มลกษณะทไมด ลกษณะทไมดน จะแพรกระจายไดอยางรวดเรว

2.ถาผท าการผสมเทยมขาดความรและความช านาญหรอท าการผสมเทยมดวยความสกปรก อวยวะสบพนธของแมโคอาจเกดตดเชอหรอบาดเจบได

ระยะหางวงรอบการเปนสด

ระยะหางรอบการเปนสด (The length of estrus cycle) หมายถงระยะเวลาของแตละรอบของการเปนสด โคแตละตว จะมชวงหางของรอบการเปนสดไมเทากน โคสาวประมาณ 20.23 ± 2.33 วน แมโคประมาณ 21.22 ± 3.68 วน เฉลยประมาณ 21 วน

ภายในรอบการเปนสดจะเกดการเปลยนแปลงทางสรรวทยาตาง ๆ ทงทสงเกตไดจากภายนอกและจากการลวงตรวจทางทวารหนก เชน อวยวะเพศบวมแดง มเมอกไหลจากชองคลอด หรอ การเปลยนแปลงของรงไขเชน ม corpus luteum (CL) หรอ follicle บนรงไข ซงขนกบการเปลยนแปลงของระดบของฮอรโมน

การสงเกตอาการเปนสด (Heat Detection)

34

การเปนสด หมายถง การทโคเพศเมยยอมรบการผสมพนธ อาการเปนสด แบงไดเปน 2 อยาง คอ

1.อาการเสรม

2.อาการหลก

อาการเปนสด จะเรมจากอาการเสรมกอน เชน รองบอย ๆ กระวนกระวาย สนใจโคตวอน เลยและดมตวอน อวยวะเพศบวมแดง มเมอกใสไหลจากชองคลอด ปรมาณน านมลดลง กนอาหารลดลง ไลขตวอน อาการเสรมจะมความปรวนแปร ไมแนนอน บางอาการอาจเกดใหเหนได แตบางอาการอาจไมแสดงใหเหน แตสดทายโคจะตองแสดงอาการหลกออกมา

อาการหลกของการเปนสด คอ การยนนง (standing heat) เมอโคตวอนข การยนนงใหตวอนขจะสมพนธกบเวลาทเกดการตกไข และจะใชเปนเกณฑในการพจารณาเวลาทเหมาะสมในการผสมเทยม เพอใหอตราผสมตดสงทสด ระยะเวลาตงแตโคเรมยนนงใหตวอนข จนถงสนสดการยนนง จะนานประมาณ 6-18 ชวโมง

โคแสดงอาการเปนสดยนนงเมอตวอนปนทบ

การเปนสดเปนระยะท Follicle เจรญเตมท เรยกวา Graafian follicle เมอลวงตรวจผานทางทวารหนก จะพบวารงไขขางใดขางหนงม Graafian Follicle ในระยะนระดบของฮอรโมน Estrogen จะสงท าใหโคแสดงอาการเปนสดออกมาใหเหนโดยเรมจากอาการเสรมกอนและสดทายจะเปนอาการหลก

35

โคมกแสดงอาการเปนสดในชวงเชาตรและพลบค า การสงเกตอาการเปนสดจงควรสงเกตวนละไมนอยกวา 3 ครง ๆละไมนอยกวา 20 นาท สภาพแวดลอมมผลตอการแสดงอาการเปนสดของโค เชน โคทเลยงบนคอกพนดนจะแสดงอาการเปนสดชดกวาโคทเลยงบนคอกพนปน โคทเลยงปลอยฝงจะแสดงอาการเปนสดชดกวาโคทเลยงแบบผกยนโรง ในฤดหนาวโคจะแสดงอาการเปนสดชดกวาฤดรอน ชวงเวลากลางคนโคจะแสดงอาการเปนสดชดกวาชวงเวลากลางวน

การสงเกตการเปนสด เปนสงทส าคญมากในการผสมเทยม เนองจากชวงระยะเวลาทเหมาะสมในการผสมเทยมมเพยงไมกชวโมง ถาสงเกตการเปนสดผดพลาด จะท าใหผสมผดเวลา อตราการผสมตดต า หรอผสมไมตด ท าใหเสยคาใชจายในการเลยงแมโคทองวางไปอกหนงรอบการเปนสด ( 21วน) และเนองจากชวงอายขยของโคมจ ากด หากสงเกตการเปนสดพลาดหลาย ๆ รอบ โอกาสทจะผสมตดไดลกโคกลดลง บางทตลอดชวอายของแมโคอาจใหลกโคลดลง 1-2 ตวว

การตกไข (Ovulation)

การตกไข คอการท Follicle บนรงไขแตก ไขตกจาก Follicle เขาสปากแตร (fimbria) ของทอน าไข การตกไขจะเกดหลงจากอาการเปนสด โดยอทธพลของฮอรโมน LH ทสรางจากตอมใตสมองสวนหนา

Follicle บนรงไขซงมไขออน (oocyte) อยภายใน มการเจรญและฝอไปเปนกลม ๆ หรอเปนคลน (Follicular wave) แตละคลนใชเวลาตงแตเจรญจนถงฝอสลายไปประมาณ 9-10 วน เมอ follicle ของ follicular wave เกาฝอสลายไป จะม follicle ของ follicular wave ใหมเจรญขนมาแทนท ซงคลน follicle จะมแทบตลอดอายขยของแมโค รวมถงแมโคทตงทองดวย

ในทก ๆ follicular wave จะม follicle จ านวนมากเจรญขนมาและฝอไป แตจะม follicle จ านวน 1-2 ใบเทานน ทไมฝอไปในระยะตน พรอมทงสามารถเจรญขนเปน follicle ขนาดใหญ ทเรยกวา dominant follicle (DF)

Dominant follicle เปน follicle ซงพรอมจะเกดการตกไข หากไดรบการกระตนดวยฮอรโมน LHแตถาหากไมไดรบการกระตน dominant follicle กจะฝอสลายไปเชนกน

36

การตกไขจะเกดหลงจากโคเปนสดเรมยนนงยอมใหตวอนข ประมาณ 30 ชวโมง หรอหลงจากโคสนสดการยนนงประมาณ 10 ชวโมง

2 follicular wave 3 follicular wave

เวลาทเหมาะสมในการผสมเทยม

หลงจากฉดน าเชอเขาสตวมดลก (Body of Uterus) แลว อสจจะใชเวลาในการเดนทางไปถงทอน าไข เปน 2 ลกษณะ คอ ลกษณะเรว และลกษณะชา อสจทเคลอนทถงทอน าไขลกษณะเรว จะตายทงหมดและ

37

ถกขบออกทาง fimbria ของทอน าไขและตกลงชองทอง สวนอสจทเคลอนทถงทอน าไขลกษณะชา จะเปนอสจทเขาท าการปฏสนธ ซงจะเรมพบอสจทยงแขงแรงพรอมทจะท าการปฏสนธไดในทอน าไขสวน Ampulla ประมาณ 10 ชวโมง หลงผสมเทยมและพบมากทสดประมาณ 24 ชวโมงหลงผสมเทยม

ขณะทอสจ เดนทางผานมดลก ผานทอน าไข เพอเตรยมตวจะผสมกบไข ตวอสจจะพฒนาตวเองเกดปฏกรยา Capacitation เพอเตรยมพรอมผสมกบไข

ไขทตกลงสทอน าไข จะมชวตอยไดประมาณ 12-24 ชวโมง ถาภายในเวลา 12-24 ชวโมง ไขไมไดรบการผสมกบอสจ ไขกจะสลายไป หรอไขทตกลงมาในทอน าไขเปนเวลานาน จนเปนไขแกเมอไดรบการผสมกบอสจ ตวออนมกจะตายในระยะตน ๆ ดงนนเวลาทเหมาะสมในการผสมเทยมควรเปนเวลาทไขตกและไขจะพบกบตวอสจทนท เนองจากเปนชวงทไขยงแขงแรงและอสจกยงแขงแรง

ชวงเวลาทเหมาะสมในการผสมเทยม คอ ชวงหลงจากโคทเปนสดเรมยนนงใหตวอนข ในชวง 6-20 ชวโมง แตจากการทดลองในประเทศไทย หากผสมในชวง 12-18 ชวโมงหลงจากโคทเปนสดเรมยนนง จะมอตราการผสมตดสงทสด สวนในตางประเทศจะอยในชวง 10-13 ชวโมงหลงจากโคทเปนสดเรมยนนง

การผสมเทยมใหตรงกบชวงเวลาทเหมาะสมจรง ๆ ในทางปฏบตท าไดยาก ดงนน ทนยมปฏบตและไดผลมาก คอ หากพบวาโคเปนสดยนนงตอนเชา ท าการผสมเทยมตอนเยน หากแมโคเปนสดยนนงตอนเยน ผสมเทยมเชาวนรงขน

38

ต าแหนงทฉดน าเชอ

ในการผสมพนธตามธรรมชาตพอโคจะปลอยน าเชอทสวนของชองคลอด (Vagina) หนาคอมดลก (Cervix) แตในการผสมเทยม ปรมาณตวอสจทใชจะนอยกวาการผสมตามธรรมชาตมาก หากปลอยน าเชอทต าแหนงชองคลอดอาจท าใหผสมต า

ในการผสมเทยมต าแหนงทปลอยน าเชอ คอทตวมดลก (body of uterus) และภายในคอมดลก(cervix) โดยปลอยน าเชอปรมาณ 2 ใน 3 ทตวมดลก (Body of Uterus) เลยสวนของ internal os ประมาณ 1 cm. จากนนถอยปนฉดน าเชอออกมาใหปลายปนอยในคอมดลกและปลอยน าเชอทเหลออก 1 ใน 3 ของหลอดในสวนของคอมดลก (Cervix)

ต าแหนงฉดน าเชอ ในตวมดลก ในคอมดลก

น าเชอแชแขงทใชในการผสมเทยมโค

39

ปจจบนการผสมเทยมโคนยมผสมดวยน าเชอแชแขง เพราะสะดวกในการขนสงและเกบรกษา สามารถน าน าเชอไปท าการผสมเทยมไดทกแหง น าเชอแชแขงทผลตโดยกรมปศสตว หลอดน าเชอจะเปนหลอดขนาดเลก (Ministraw) ปรมาตร 0.25 ml. มตวอสจในหลอดประมาณ 20-30 ลานตว โดยหลงจากละลายน าเชอ(Thawing) แลวจะมอสจทยงมชวตไมนอยกวา 40 % หรอประมาณ 8-12 ลานตว ซงมากพอทจะเดนทางไปปฏสนธกบไขได น าเชอแชแขงจะเกบรกษาโดยแชในไนโตรเจนเหลวตลอดเวลา ไนโตรเจนเหลวจะมอณหภม -196 °C ในบางประเทศ เชน ประเทศญปน หลอดน าเชอจะเปนหลอดขนาดกลาง (Medium straw) ปรมาตร 0.5 ml.มตวอสจในหลอดประมาณ 20-30 ลานตว หลงจากละลายน าเชอแลวจะมอสจทยงมชวตไมนอยกวา 40 % หรอประมาณ 8-12 ลานตว เชนเดยวกน

การละลายน าเชอ(Thawing)

น าเชอแชแขงจะบรรจอยในหลอดพลาสตกขนาดเลก ซงมสตาง ๆ กนแลวแตพนธของพอโค ขางหลอดน าเชอจะพมพ รหสน าเชอ วนทผลต สถานทผลต ชอพอพนธหรอหมายเลขพอพนธ และระดบสายเลอดของพอพนธ เปนตน หลอดน าเชอจะแชอยในไนโตรเจนเหลวตลอดเวลา ดงนนกอนใชงานจะตองท าการละลาย (Thawing) กอนโดยใชปากคบ (Forceps) คบหลอดน าเชอทตองการออกจากถงและแชในน าอนทนท ชวงเวลาตงแตคบหลอดน าเชอออกจากถงจนแชลงในน าอน ไมควรเกน 3 วนาท น าอนทใชละลายน าเชอ ควรมอณหภม 35-37 °C และแชน าเชอในน าอนเปนเวลา 30 วนาท จากนนน าหลอดน าเชอขนมาจากน าอนแลวเชดใหแหงพรอมทจะใชงาน

40

วสดอปกรณผสมเทยม

ในการผสมเทยมตองมเครองมออปกรณตาง ๆ มากพอสมควร อปกรณแตละอยางหากบ ารงรกษาไมด หรอใชงานไมถกวธจะท าใหอายการใชงานของอปกรณนนสนลง หรออาจกอใหเกดปญหาผสมไมตดตามมาได ดงนนจงควรท าความเขาใจถงลกษณะวธใชและการบ ารงรกษาอปกรณตาง ๆ ใหเขาใจ

1.ถงเกบน าเชอและถงบรรจไนโตรเจนเหลว

ถงเกบน าเชอใชส าหรบเกบส ารองน าเชอแชแขง ถงบรรจไนโตรเจนใชส าหรบเกบส ารองไนโตรเจนเหลว เพอไวเตมถงน าเกบน าเชอ ถงเกบน าเชอและถงบรรจไนโตรเจน จะเปนถง 2 ชน ระหวางชนทงสอง จะบดวยวสดทเปนฉนวนความรอนอยางด(Super insulator) และเปนสญญากาศ เพอปองกนความรอนเขาไปภายใน ปองกนการสญเสยไนโตรเจนเหลว ถงน าเชอและถงไนโตรเจนมหลายขนาด ถงเกบน าเชอและถงบรรจไนโตรเจนเหลวจะคลายกนจะตางกนเพยงเลกนอย เชน

ปากของถงเกบน าเชอมกจะกวางกวาปากของถงบรรจไนโตรเจนเหลว

ปากของถงเกบน าเชอจะมรอยบากเปนรองส าหรบแขวนกาน Canister ถงน าเชอบางรนปากถงกไมมรอยบาก กาน Canister ทใชกบถงรนนจะเปนพลาสตกแบน

แกนของฝาถงเกบน าเชอและถงเกบไนโตรเจนเหลวสวนใหญจะท าดวยโฟม แกนของฝาถงเกบน าเชอจะเปนรองไวเพอบงคบกาน Canister ไมใหเคลอนท แตของฝาถงเกบไนโตรเจนเหลวจะไมเซาะรอง ฝาถงเกบน าเชอบางรนแกนของฝาถงกไมรองเนองจากใช Canister ทเปนพลาสตกแบน

วธสงเกตวาถงน าเชอช ารดหรอไม โดยสงเกตจากปรมาณไนโตรเจนเหลวลดลงเรวผดปกตหรอไม ถาลดลงเรว หมายถงถงเสอมคณภาพ และสงเกตจากหยดน าทเกาะขางถง ถามหยดน าเกาะขางถงแสดงวาถงเสอมคณภาพ

41

ถงน าเชอรนปากไมมรอยบาก แกนฝาถงน าเชอชนดมรอง ปากถงไมมรอยบาก แกนฝาถงมรอง

2.ถงสนาม

ถงสนามเปนถงน าเชอขนาดเลก ใชส าหรบใสน าเชอไปใชผสมเทยมในฟารม ถงสนามเปนถง 2 ชน ภายในระหวางผนงทงสอง กรดวยฉนวนปองกนความรอน บรเวณคอถงจะมรอยบากส าหรบแขวนกาน Canister และแกนฝาถงจะท าดวยโฟมและมรองส าหรบลอคกาน Canister วธการสงเกตวาถงสนามช ารดหรอไมใชวธเดยวกบถงเกบน าเชอ

ถงสนาม

42

3.กระเปาใสถงสนาม

กระเปาใสถงสนาม ใชส าหรบใสถงสนามและวสดผสมเทยมตาง ๆ กระเปามกท าดวยผา การใชงานควรระมดระวงใหด เพราะอาจขาดได นอกจากน ทก ๆ สปดาห ควรน ากระเปาไปซกท าความสะอาดและตากแดดใหแหง

กระเปาใสถงสนามและกระบอกบรรจปนผสมเทยม

4.ปนผสมเทยม

ปนผสมเทยม ท าดวย stainless steel ไมเปนสนม ประกอบดวย ตวปน กานปน หวจกและวงแหวนลอกพลาสตกชท

ตวปน เปนทรงกระบอกความยาว 44 cm. ปนบางรน รของปลายปนทงสองขางมขนาดไมเทากน ดานทรเลกใชกบหลอดน าเชอขนาด 0.25 ml. สวนดานทรใหญ ใชกบหลอดน าเชอขนาด 0.5 ml.

กานปน ปลายขางหนงจะเลกซงเปนสวนทสอดเขากบหลอดน าเชอ ปลายขางทใหญจะตอกบแปนวงกลมใชเปนทกดส าหรบปลอยน าเชอ กานปนจะยาวกวาตวปนเลกนอย ประมาณ 45 cm.

หวจก รปทรงกระบอก เปนสวนทครอบปลายขางหนงของตวปนไว ใชส าหรบถางปลายพลาสตกชท หวจกนจะยาวประมาณ 2.5 cm. ปนบางรนหวจกจะตดกบตวปนไมสามารถแยกจากกนได

43

วงแหวน มขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 1.5 cm.สวนรตรงกลางมเสนผาศนยกลางประมาณ 0.6 cm. ใชส าหรบลอกพลาสตกชทไวกบหวจก

ปญหาทพบสวนเสมอ คอ ปนสกปรก โดยเฉพาะในรของตวปนทสอดหลอดน าเชอ ปนผสมเทยมหลงจากใชงาน ควรถอดลาง ท าความสะอาด และใชผาสะอาดเชดใหแหง หากปนสกปรกมาก ควรตมท าความสะอาด

5.กระบอกเกบปนและพลาสตกชท

ท าจากอลมเนยมหรอท าดวยทอพวซ ตวกระบอกยาวประมาณ 47-50 cm. เสนผาศนยกลาง 5 cm. ปลายดานหนงตน ปลายอกดานหนงเปนฝาส าหรบเปด-ปด ใชส าหรบเกบพลาสตกชทหรอปนผสมเทยม

ปญหาทมกพบคอ ภายในกระบอกมกปรก หลงการปฏบตงานในแตละวนควรลาง ท าความสะอาด และคว าตากใหแหง หากทอนสกปรกจะท าใหปนผสมเทยมหรอพลาสตกชทสกปรกดวย ซงอาจสงผลท าใหผสมไมตดหรออาจถงกบท าใหมดลกของแมโคเปนหนองได

44

กระบอกเกบปนผสมเทยมและพลาสตกชท

6.กรรไกร

กรรไกร ใชส าหรบตดปลายหลอดน าเชอ ทใชอยท วไปมกเปนกรรไกรสแตนเลส ส าหรบศลยกรรมทวไป กอนใชตดหลอดน าเชอทกครงตองใชส าลชบแอลกอฮอลเชดฆาเชอโรคทอาจตดอยทกรรไกรเสยกอนและทกครงหลงใชงานควรใชผาสะอาดเชดใหแหง

กรรไกตดหลอดน าเชอ

7.ปากคบ (Forceps)

ปากคบ เปนอปกรณทใชคบหลอดน าเชอออกจากถง ปากคบมหลายแบบทงแบบปลายโคง ปลายตรง มหลายขนาดใหเลอกใช ปากคบอยางดจะท าดวย stainless steel ไมเปนสนม มความหนาแขงแรงทนทาน กอนใชงานควรใชส าลชบแอลกอฮอลเชดฆาเชอและทกครงหลงใชงานควรใชผาสะอาดเชดใหแหง

45

ปากคบหลอดน าเชอ

8.พลาสตกชท

พลาสตกชท เปนสวนทใชหมปนผสมเทยมและเปนสวนทจะผานเขาไปในตวมดลก ขนาดจะพอดกบขนาดของปนผสมเทยม ความยาวอาจยาวเทากบตวปนผสมเทยมหรอยาวกวาเลกนอย ดานในของพลาสตกชทจะมจกสเขยวส าหรบใชลอคยดหลอดน าเชอ

พลาสตกชททกอนจะผานกระบวนการฆาเชอโรคและบรรจในถงพลาสตก ถงละ 50 อน ดงนนหากจะน าพลาสตกชทไปใช ไมควรเปดปากถงกวางมากนกจะท าใหพลาสตกชททเหลอมโอกาสสกปรกไดงาย หากพบวาพลาสตคชทสกปรกจะตองเปลยนพลาสตกชทอนใหมทนท

plastic sheath

46

9.แซนนตารชท (Sanitary sheath)

แซนตารชท เปนถงพลาสตกแคบยาวใชสวมทบพลาสตกชทอกชนหนง ความยาวจะใกลเคยงกบความยาวของปนฉดน าเชอ แซนนตารชทใชส าหรบปองกนเชอโรคจากปากชองคลอดและชองคลอดเขาไปสตวมดลก

sanitary sheath

10.กระตกน ารอนหรอกระตกเทอรโมส

กระตกน ารอน ใชบรรจน าอนส าหรบละลายน าเชอแชแขง หลงใชงานในแตละวนจะตองลางท าความสะอาดและคว าตากใหแหง

กระตกเทอรโมส

47

11.เทอรโมมเตอร

เทอรโมมเตอร ใชส าหรบวดอณหภมน าอนเพอใชละลายน าเชอ น าอนทใชควรมอณหภม 35-37°C เทอรโมมเตอรทใชควรเปนชนดทสามารถวดอณหภมไดตงแต 0-100 °C

12.ถงมอลวง

ถงมอลวง ใชสวมทบมอและแขนของผลวงเพอปองกนอจาระโคเปรอะเปอน เปนถงมอพลาสตก ชนดมนวมอ 5 นว และมความยาวถงไหลเปนถงมอทใชครงเดยวทง หลงจากใชงานแลวควรมวนพนมดเปนกอนและทงถงขยะ

ถงมอลวง

13.รองเทาบท

รองเทาบท ใชส าหรบสวมขณะเขาฟารมเปนการปองกนการเปรอะเปอนจากมลโค และปองกนการบาดเจบหากถกโคเหยยบ กอนออกจากฟารมแตละฟารมตองลางรองเทาบทใหสะอาด เพอปองกนเชอโรค

48

จากฟารมหนงแพรไปสอกฟารมหนง นอกจากน ทก ๆ วนจะตองลางรองเทาและท าการฆาเชอโรคดวยน ายาฆาเชอและคว าตากใหแหง

รองเทาบท

14.ผากนเปอน

ผากนเปอน ใชปองกนมลโคกระเดนมาถกเสอผา ผากนเปอนมกท าดวยพลาสตก ขอบดานบนทงซายและขวาท าเปนหวง ส าหรบรอยเชอกคลองคอ ตรงกลางล าตวท าเปนหวงทงซายและขวา ส าหรบรอยเชอกเพอรดเอว หลงการผสมเทยมทกครงจะตองลางท าความสะอาดผากนเปอน เพอปองกนเชอโรคจากฟารมหนงแพรไปสอกฟารมหนง นอกจากน ทก ๆ วนจะตองซกลางผากนเปอนและท าการฆาเชอโรคดวยน ายาฆาเชอและตากใหแหง

49

15.แบบบนทกตางๆ

เมอปฏบตงานเสรจแลวแตละครง จะตองจดบนทกในแบบฟอรมท ในการบนทก สงทส าคญทตองอานใหไดจากหลอดน าเชอคอรหสพอพนธ

16.วสดประกอบอน ๆ

อปกรณอน ๆ ทเปนสวนประกอบในการปฏบตงาน เชน สบ ขนน า สามารถหาไดในฟารมของเกษตรกร

เทคนคการผสมเทยมโค

เมอไดเวลาทเหมาะสมส าหรบการผสมเทยม กอนท าการผสมเทยมตองตรวจดโคใหแนนอนกอนวามการเปนสดทแทจรง ซงแมโคทเปนสดจะตองยนนงใหตวอนปนทบ และมเมอกใสไหลจากชองคลอด เมอพบวาโคเปนสดจรงแลว ใหลวงตรวจระบบสบพนธผานทางทวารหนก เพอตรวจดสภาพของคอมดลก(Cervix) ตวมดลก(Body of Uterus) ปกมดลก(Horn of Uterus) และรงไข โดยคอมดลกควรแขง ตวมดลกและปกมดลกควรแขงตงมความหยนตวสง รงไขขางใดขางหนงควรพบ Graafian follicle หากผท าการผสมเทยมไมช านาญในการลวงคล ารงไขกไมควรไปคล า เนองจากจะท าใหปากแตรของทอน าไขทหมรงไขหลดออกจากรงไข สงผลใหไขตกลงไปในชองทองไมตกลงทอน าไข ท าใหผสมไมตด หรออาจเกดปญหา

50

ตงทองในชองทอง เมอลวงตรวจแลวลางบรเวณอวยวะเพศภายนอกดวยน าสะอาดและเชดใหแหง จงท าการละลายน าเชอ และเตรยมปนฉดน าเชอพรอมทจะผสมเทยมตอไป

ขนตอนการผสมเทยมโค

1.สงเกตอาการภายนอก โคทเปนสดจะยนนงใหตวอนปนทบ มเมอกใสไหลจากชองคลอด อวยวะเพศบวมแดง

เมอกใสไหลจากชองคลอด อวยวะเพศบวมแดง เยอเมอกชมพแดง

2.สวมถงมอผสมเทยม ใชสารหลอหลน เชนสบ ถถงมอแลวลวงผานทางทวารหนก ลวงอจจาระออกมาจากล าไสใหญสวนปลายใหหมด ตรวจคล าระบบสบพนธของแมโควา แมโคเปนสดจรงหรอไม

51

3.ลางบรเวณอวยวะเพศภายนอกของแมโคดวยน าใหสะอาดและเชดทงดานนอกดานในใหแหงดวยกระดาษทชช หรอกระดาษฟาง

4.ใชส าล ชบแอลกอฮอลเชดปากคบ (forceps) ใหสะอาดกอนใชคบหลอดน าเชอทตองการออกจากถงสนาม แลวแชน าเชอลงในน าอนทอณหภม 35-37 °C ทนทนานเปนเวลา 30 วนาท และเวลาตงแตคบหลอดน าเชอจนถงแชลงในน าอน ไมควรเกนกวา 3 วนาท

52

เชดปากคบน าเชอ คบน าเชอออกจากถงสนาม ละลายน าเชอในน าอน

5.เมอละลายน าเชอในน าอนครบ 30 วนาทแลวใชปากคบคบหลอดน าเชอขนมาเชดหลอดน าเชอดวยกระดาษทชชหรอส าลใหแหงอยาใหเหลอน าตดขางหลอด สะบดหลอดน าเชอใหฟองอากาศไปอยดานทตบ และตดดานทตบโดยตดระหวางฟองอากาศ สอดหลอดน าเชอดานทตดเขาไปในพลาสตกชท และดนตอเขาไปจนสด หลอดน าเชอจะลอกกบจกสเขยวในพลาสตกชท ดงกานปนออกมาจากตวปนประมาณ 1 คบแลวสวมพลาสตกชททมหลอดน าเชออยภายในครอบปนฉดน าเชอ ดนตวปนไปจนสดพลาสตคชท ใชวงแหวนลอคพลาสตคชทใหตดปน และลอคใหแนน

เชดหลอดน าเชอใหแหง ตดหลอดน าเชอดวยกรรไก ใสหลอดน าเชอในพลาสตกชท

53

สอดปนเขาในพลาสตกชท ลอกพลาสตกชทกบหวจกดวยวงแหวน

ปนผสมเทยมพรอมใชงาน

6.ทดสอบน าเชอโดยกดกานปน ใหน าเชอปรมออกมาทปลายหลอดเลกนอย เพอมนใจวาหากท าการผสมเทยม น าเชอจะไหลออกไปดานนอก ไมไหลยอนกลบเขาในพลาสตกชท สวมแซนนตาร ชทหมปนทงหมดอกชนหนง

54

7.สวมถงมอ ใชนวหวแมมอและนวช เปดถางอวยวะเพศแมโคใหกวางทสดและสอดปนผานเขาไปโดยสอดเฉยงดานบน 45 องศา เพอปองกนปลายปนเขาไปในรเปดของกระเพาะปสสาวะ เมอปนฉดน าเชอผานเขาไปแลว ใหสอดตอไปตามแนวระนาบ จากนนใชมอขางทสวมถงมอลวงผานทวารหนก ตามปนฉดน าเชอเขาไป และจบทคอมดลก (Cervix) ถาขณะสอดปนผานชองคลอด(Vagina) ปลายปนมกจะไปตดรอยยนบางสวนของชองคลอดและสอดปนตอไปไมได ใหใชมอทอยในชองล าไสใหญ ดงคอมดลกใหยดออกไปดานหนาของตวโค จะท าใหรอยยนทอยในสวนของชองคลอดยดออก ปนจะสอดผานเขาไปได จนถงหนาคอมดลก เมอปลายปนถงหนาคอมดลก ใหดงปลายอกขางหนงของแซนนตาร ชท จนปลายปนทะลแซนนตาร ชท

8.สอดปนเขาไปในคอมดลก วธการสอดปนผานคอมดลกท าไดโดย ใชมอขางทอยในล าไสใหญ จบปลายคอมดลกไวโดยจบระหวางสวนตอของคอมดลก(Cervix) กบชองคลอด (Vagina) ยกขนใหอยระดบเดยวกบปนฉดน าเชอ จากนนใชหวแมมอกดหาสวนทเปนรเปดของคอมดลก ซงจะเปนชองทางทจะสอดปน

55

ผานเขาไปในคอมดลก เมอพบแลวใหสอดปลายปนฉดน าเชอไปจนชนนวหวแมมอ จากนนหลบหวแมมอออก ปลายปนจะผาน เขาไปในรของคอมดลก

9.เมอปนฉดน าเชอผานเขาไปในรของคอมดลกแลว เนองจากรของคอมดลกไมตรง มกจะคดไปมาและมหลบ ปลายปนมกจะตดสวนทเปนหลบภายในโพรงของคอมดลก ใหใชมอขางทอยในล าไสใหญคอย ๆ ขยบหรอดดคอมดลก ซายขวา บนลาง และสวมเขาในปน ซงผท าการผสมเทยมจะรสกไดวาปลายปนผานเขาไปในคอมดลกทละเปลาะ ๆ ซงตองคอย ๆ สอดผานไป จนผานทะลคอมดลก ขณะก าลงสอดปนผานคอมดลก ผสอดปนจะตองทราบเสมอวา ขณะนนปลายปนอยทต าแหนงใด

10.ขณะทปลายปนก าลงจะผานทะลคอมดลก ใหสอดปนอยางชา ๆ และระมดระวง อยาใหปลายปนเลยเขาไปถงตวมดลก(Body of Uterus) มากนก เพราะอาจไปครดกบผนงตวมดลก เมอปลายปนฉดน าเชอทะลคอมดลกแลว ใหสอดปลายปนเขาไปอกประมาณ 1 cm. โดยท าการคล าระหวางรอยตอของคอมดลกกบตวมดลกทางดานลาง ถาพบเพยงปลายปนฉดน าเชอ หมายถงปลายปนผานทะลคอมดลกเขาไปในตวมดลกเปนระยะ 1 cm.ถกตองแลว หากคล ารอยตอระหวางคอมดลกและตวมดลกพบกานปนฉดน าเชอ แสดงวาปลายปนเขาลกเกนไปใหดงปนฉดน าเชอถอยออกมาอยางระมดระวง

56

ปลายปนผานคอมดลกเขาตวมดลก 1 cm.

11.ท าการบบกานปนฉดน าเชอ ประมาณ 2 ใน 3 ของความยาว เพอปลอยน าเชอ 2 ใน 3 ของหลอดภายในตวมดลก ใหปลอยน าเชอชา ๆ ใชเวลาปลอยน าเชอประมาณ 8 วนาท จากนน ถอยปนออกมาจนปลายปนอยกลางคอมดลก (Cervix) ปลอยน าเชอทเหลอกลางคอมดลก (Cervix)

ต าแหนงปลอยน าเชอในตวมดลก ต าแหนงปลอยน าเชอในคอมดลก

12. ถอดถงมอแลวมวนถงทงในถงขยะ ลางรองเทาบทและผากนเปอนใหสะอาด บนทกรายละเอยดการผสมเทยมลงในแบบบนทกตาง ๆ

57

เมอตองผสมซ าจะท าอยางไร

แมโคบางตวแมขณะตงทองกยงแสดงอาการเปนสดได และแสดงอาการเปนสดไดในทก ๆ ระยะของการตงทองและการตงทองชวงตน ๆ อาจพบอาการเปนสดตรงรอบ จงเปนปญหาส าหรบการผสมเทยมวาเมอพบแมโคทมประวตการผสมแลวและแสดงการเปนสดใหเหน แมโคตวนนอาจจะก าลงตงทองอยหรอไมตงทองกได

การทจะทราบวาแมโค ผสมตดตงทองหรอไม วธทสะดวกทสดคอ การลวงตรวจการตงทองโดยลวงผานทางทวารหนก ผมความช านาญ สามารถตรวจตงแต 45 วนหลงผสม โดยทวไปการลวงตรวจการตงทองจะลวงตรวจท 60 วนหลงผสมเทยม

ถาหากจะผสมเทยมซ า ควรซกประวตใหแนนอนวาแมโคทเปนสดทตองผสมซ านน แสดงอาการยนนงใหตวอนขใหเหนหรอไม นอกจากน กอนท าการผสมเทยมควรลวงตรวจการตงทองกอนเสมอ แตถาอยในชวงทไมสามารถลวงเพอตรวจการตงทองได เชน ชวงเวลาหางจากผสมครงทผานมาเพยงแค 21-45 วน และตองผสมซ า กควรปลอยน าเชอในคอมดลก อยาสอดปนทะลคอมดลก นอกจากนน าเชอทใชควรเปน

58

น าเชอจากพอพนธตวเดยวกบการผสมครงทผานมา เพอปองกนการสบสนในการท าทะเบยนประวตลกเกดกรณแมโคคลอดกอนก าหนด

ตารางแสดงชวงเวลาทเหมาะสมในการผสม

59