aandoeningen van de mondholte - hoofdhalskanker.info · 262 hoofdstu 16 • aandoeningen van de...
TRANSCRIPT
Aandoeningen van de mondholte I. van der Waal en CR. Leemans
16.1 Inleiding - 2 6 2
van net — zoz
16.2.1 Doorbraakstoornissen -262
16.2.2 en de mogelijke gevolgen -262
van — zoz
16.3.1 Gingivitis en - 262
16.3.2 Zwellingen van het tandvlees - 263
16.4 Afwijkingen van het mondslijmvlies - 264
16.4.1 Ulceraties -264
16.4.2 Witte afwijkingen - 266
16.4.3 Rode afwijkingen - 267
16.4.4 -267
16.4.5 Zwellingen -268
16.5 Enkele tongaandoeningen - 270
16.5.1 Beslagen tong en haartong -270
16.5.2 Fissuurtong -271
16.5.3 'Harige' leukoplakie bij hiv-infectie/aids - 271
16.5.4 Landkaarttong (lingua geographica) - 271
16.5.5 Glossitis rhomboidea mediana -271
16.5.6 Glossodynie - 272
262 Hoofdstuk 16 • Aandoeningen van de mondholte
16.1 Inleiding
I n de m o n d k u n n e n z ich tal van aandoeningen voordoen , n ie t a l
leen aan het gebit o f het tandvlees, maar o o k aan het m o n d s l i j m
vlies en de tong. Zorgvuld ige inspectie v a n de m o n d vraagt een
goede l i ch tb ron , en essentieel is dat de p a t i ë n t ontspannen zi t .
H e t hoofd moe t goed w o r d e n gesteund, liefst m e t behulp van
een aan de stoel bevestigde hoofdsteun. Pa r t i ë l e o f volledige ge
b i tsprothesen moe ten worden u i tgenomen.
Bij het onderzoek kan het beste gebruik w o r d e n gemaakt
v a n é é n o f twee meta len tongspatels. Deze maken het moge l i j k
de wangen en l i ppen opzij te houden . H e t gebru ik van hou ten
spatels is v o o r de p a t i ë n t meestal He t dragen v a n
handschoenen is inmidde ls rou t ine geworden. O m een goed
onderzoek v a n de tong te k u n n e n ui tvoeren, m o e t de p a t i ë n t
de tong uitsteken. De onderzoeker k a n me t een gaasje de tong
p u n t vasthouden, waarna de p a t i ë n t de tong k a n ontspannen
figuur 16.1). Op deze wijze k u n n e n goede inspectie en palpatie
van de t o n g r u g en de tongranden en ten dele o o k v a n de m o n d -
b o d e m plaatsvinden.
Bi j de beknopte bespreking v a n de diverse aandoeningen van
de m o n d en de tong i n d i t hoofds tuk zal het accent l iggen op de
k l in ische aspecten.
16.2 Afwijkingen van het gebit
16.2.1 Doorbraakstoornissen
De t i j d van doorbraak is voor elk gebitselement v a n zowel de
t i jdel i jke als de bl i jvende denti t ie b i n n e n v r i j goed aan te geven
biologische ( leef) t i jden bekend. Doorbraakstoornissen k o m e n
v r i j w e l u i t s lu i t end i n het bl i jvende gebit voor ; het betreft v o o r a l
de verstandskiezen.
Een enkele maa l w o r d t al bi j de geboorte o f i n de eerste le
vensmaand, meestal i n het onderfront , een tandachtige struc
t u u r gezien resp. neonatal He t betreft meestal
een t i jde l i jk gebitselement dat door onbekende oorzaak te vroeg
is doorgebroken. Over het algemeen is er geen reden o m een
dergelijke geboorte tand te extraheren, tenzij er p rob l emen z i jn
bi j de bors tvoeding.
Wanneer een gebitselement door l i gg ing o f ru imtegebrek
slechts ten dele i n de m o n d k a n doorbreken, zoals dat
bi j verstandskiezen i n de onderkaak het geval k a n zi jn , k a n dat
leiden to t een onts teking r o n d de ten dele doorgebroken k r o o n ,
een per icoroni t i s . Soms le id t dat t o t zwel l ing van de w a n g en
bepe rk ing v a n de m o n d o p e n i n g ( t r ismus) . Over het algemeen
w o r d t een gebitselement waarvan volledige doorbraak rede l i j
kerwijs niet meer m a g w o r d e n verwacht , ve rwi jde rd , ook als er
geen klachten z i jn .
16.2.2 Cariës en de mogelijke gevolgen
C a r i ë s , tandbederf, ontstaat door i n w e r k i n g van zuren op het
g lazuuroppervlak. Deze zuren w o r d e n vr i jgemaakt door bacte
r i ë n u i t koo lhydra t en en suikers i n de tandplaque. Er z i jn diver
se bacteriesoorten bi j de zuurproduc t ie be t rokken. Bovendien
z i jn er b a c t e r i ë n , zoals Streptococcus die een kleverige
substantie produceren, waardoor de plaque sneller (uit)groeit .
Samenstelling v a n voedsel en ( f r is )drank en frequentie van ge
b r u i k bepalen, samen m e t het niveau van de m o n d h y g i ë n e , de
kans op het ontstaan van car i ë s .
Speeksel v o r m t een belangrijke beschermende factor tegen
het optreden v a n car i ë s . Bij verminderde o f v r i j w e l afwezige
speekselvloed - b i jvoorbeeld ten gevolge van bestral ing van
de speekselklieren - ontstaat ca r i ë s zeer snel en i n uitgebreide
v o r m . Erfe l i jkhe id speelt bij de c a r i ë s g e v o e l i g h e i d nauwelijks
een ro l . O o k zwangerschap heeft geen directe i nv loed op het
c a r i ë s p r o c e s , ondanks het oude gezegde 'elk k i n d kost een tand'.
De eerste zichtbare v o r m v a n car i ë s is een wi t t e v l ek ( 'white
spot') i n het glazuur. I n d i t s tad ium k a n de door het ca r i ë s p roces
veroorzaakte schade nog reversibel b l i jken , o f i n ieder geval to t
staan w o r d e n gebracht, b i j toepassing van fluorideapplicatie en
opt imale m o n d h y g i ë n e . I n d i e n onbehandeld zal de 'whi te
overgaan i n een beschadiging van het g lazuuroppervlak en zich
u i tb re iden to t i n het dentine. U i t e inde l i j k zal een onbehandeld
c a r i ë s p r o c e s i n de meeste gevallen le iden to t onts teking en ten
slotte to t afsterving, necrose, van het pulpaweefsel.
H e t c a r i ë s p r o c e s vo l t rek t z ich soms zonder veel p i jnklach-
ten. Pas wanneer er een ontsteking van de pulpa, pulpi t is , is
ontstaan, treedt meestal p i j n op. Doorda t de afweermogelijkhe-
den v a n pulpaweefsel be t rekkel i jk ger ing zi jn , zu l len de meeste
ontstekingsprocessen i n de pulpa to t necrose le iden. Zodra de
necrotische verander ingen de wor t e lpun t bereiken, ontstaat
meestal een chronische periapicale ontstekingsreactie i n het bo t
r o n d de wor t e lpun t figuur 16.2). Vanui t een periapicale ont
s teking ontstaat een enkele maa l een abces dat z ich u i tbre id t
t o t onder het monds l i jmvl ies (submuceus) o f to t onder de h u i d
(subcutaan). Wanneer een abces doorbreekt, ontstaat een fistel.
De behandel ing van een periapicale ontsteking bestaat bij
voorkeur i n een kanaalbehandeling. Een enkele maal is een
apexresectie o f extractie v a n het betreffende gebitselement de
beste oplossing. Wanneer sprake is van abcesvorming, bestaat de
behandel ing meestal p r i m a i r i n incisie en drainage. Bij u i tbre i
d i n g van een abces i n de loges o f bij een flegmoneuze ontsteking
is onders teuning m e t ant ibiot ica noodzakel i jk , bi j voorkeur op
geleide van het resultaat van de bacteriologische kweek.
16.3 Aandoeningen van het tandvlees
16.3.1 Gingivitis en parodontitis
Onder gingivi t is verstaat m e n een ontsteking v a n het tandvlees
zonder dat daarbij het onderl iggende alveolaire bo t is aangetast.
Ging iv i t i s is meestal chronisch van aard en w o r d t veroorzaakt
door b a c t e r i ë n i n de tandplaque. Slechts zelden berust gingivi t is
op een onderl iggende systemische aandoening, zoals een h iv -
infectie.
Onts tek ing van het tandvlees kan z ich u i t en i n zwell ing,
r o o d h e i d en snel b loeden bij aanraken. De onts teking kan zich
r o n d é é n o f meer gebitselementen voordoen ( B figuur 16.3).
Chronische g ingiv i t i s is meestal niet p i j n l i j k . I n l angdur ig aan-
16.3 • Aandoeningen van het tandvlees
16
Figuur16.1 Inspectie van tongrand.
D Figuur 16.2 beeld van periapicale ontsteking.
wezige tandplaque k u n n e n verkalk ingen optreden, waardoor
tandsteen ontstaat.
De behandel ing van gingivi t i s bestaat p r i m a i r i n het v e r w i j
deren van de infect iebron, i n casu de tandplaque, door het na
leven van een goede m o n d h y g i ë n e . Bij aanwezigheid van t and
steen is de h u l p van tandarts o f m o n d h y g i ë n i s t noodzakel i jk .
I n d i e n n ie t adequaat behandeld, zal g ingivi t is veelal le iden
to t geleideli jk verlies van het bo t van de tandkas. M e n spreekt i n
• Figuur 16.3 Gingivitis.
Figuur 16.4 Chronische parodontitis.
dat geval van parodont i t i s . K l i n i s c h is er dan sprake v a n pockets.
De sulcus gingivalis tussen tandvlees en gebitselement is daarbij
dieper dan de fysiologische diepte van 2-4 m m . Een enkele maal
v o r m t z ich i n een pocket een parodontaal abces. Bij sterk alveo
lair botverl ies is u i t e inde l i jk sprake van verhoogde m o b i l i t e i t en,
ten slotte, verlies van de gebitselementen ( • figuur 16.4). Vaker
dan bi j g ingiv i t i s het geval is, k a n parodont i t i s met foetor ex ore
(een slechte adem) gepaard gaan.
Evenals bij g ingivi t i s bestaat o o k bij parodont i t i s de be
hande l ing i n e l imina t ie van tandplaque en eventueel aanwezig
tandsteen. N a een in i t i ë l e , n ie t -chirurgische behandel ing is het
bij sommige p a t i ë n t e n noodzakel i jk het tandvlees langs ch i
rurgische weg te behandelen. H e t voornaamste doel daarvan is
ziek weefsel te ve rwi jde ren en pockets te e l imineren , waardoor
hern ieuwde p l aquevo rming k a n w o r d e n v o o r k o m e n . H e t een
maal ver loren gegane alveolaire steunweefsel kan zich niet meer
herstellen.
16.3.2 Zwellingen van het tandvlees
Een lokale zwel l ing van het tandvlees w o r d t een epulis genoemd.
Meestal betreft het een onschuldige a fwi jk ing die berust op een
lokale chronische ontsteking. Ti jdens de zwangerschap kan door
264 Hoofdstuk • Aandoeningen van de mondholte
• Figuur 16.5 van tandvlees.
hormona le verander ingen weieens een epulis g r av ida rum t o t
o n t w i k k e l i n g k o m e n ; deze v e r d w i j n t meestal weer na de beval
l i n g . Een epulis b l i j k t een enkele maa l te berusten op een neo-
van he t tandvlees o f het onderl iggende reden
w a a r o m al t i jd een r ö n t g e n f o t o ( tandfoto) moe t w o r d e n gemaakt
en w a a r o m eigenl i jk a l t i jd t o t een (excisie)biopsie w o r d t over
gegaan.
Bij een gegeneraliseerde bindweefseltoename van het t and
vlees w o r d t gesproken van fibromatose ( • figuur 16.5). F i b r o
matose van het tandvlees k a n erfeli jk z i jn en al op zeer jeugdige
leefti jd v o o r k o m e n . O o k het gebru ik van sommige
tica en immunosuppress iva k a n to t fibromatose leiden. De be
handel ing bestaat u i t eventuele vervanging van de oorzakeli jke
medic i jnen en zo n o d i g chirurgische correctie van het tandvlees.
16.4 Afwijkingen van het mondslijmvlies
16.4.1 Ulceraties
Aften Af ten z i jn p i jn l i jke recidiverende, solitaire o f mul t ipe le , meestal
slechts enkele mi l l ime te r s grote ( 'm ino r ' type) ulceraties van he t
monds l i jmvl ies . Sommigen gebruiken de t e r m stomati t is aph-
thosa. Een enkele maal k o m e n grote aften ( 'major' type) voor,
waarbij afmetingen k u n n e n v o o r k o m e n van meer dan 1 c m .
Af t en k o m e n b i j ongeveer 20% van de bevo lk ing voor, voo ra l
bi j jonge mensen. De oorzaak is onbekend. M o g e l i j k predispo
nerende factoren z i jn t rauma, overgevoeligheid v o o r bepaalde
ho rmona le verander ingen en stress. Af t en
k u n n e n op elke plaats i n de m o n d v o o r k o m e n . Een afte is
v r i j scherp begrensd en vlak; alleen bi j grote aften k a n bi j
t ie van de randen enige indura t ie w o r d e n gevoeld (D figuur 16.6).
Aften hebben meestal een wi tg r i j s aspect en w o r d e n voora l i n
het begins tad ium omgeven door een zone van hyperemisch
sli jmvlies.
Wanneer het optreden van mul t ipe le , op aften gelijkende
laesies gepaard gaat me t koorts , is v r i jwe l zeker sprake van een
infectie met het herpessimplexvirus. O o k k u n n e n afteachtige
laesies de eerste u i t ingen zi jn van de betrekkel i jk zeldzame ziekte
van
Figuur 16.6 Aften op het wangslijmvlies.
Wanneer het o m de gangbare, k le ine aften gaat, is geen aan
v u l l e n d diagnost isch onderzoek vereist. A l l een bi j grote aften
heeft m e n weieens behoefte aan een proefexcisie o m de moge
l i j k h e i d van een andere aandoening u i t te sluiten. He t his tolo-
gisch beeld van een afteus ulcus laat een niet-specifiek ontste
k ingsbeeld zien.
Kle ine aften genezen zonder zichtbare l i t t ekenvo rming b i n
nen ongeveer een week, d i t i n tegenstelling to t de grote aften die
le iden to t l i t t e k e n v o r m i n g en die een langere genezingsperiode
hebben. Er is helaas geen enkel genees-, aanstip- o f
waarvan bewezen is dat het effect heeft op de genezing o f het
v o o r k o m e n van aften. A l l een bi j p a t i ë n t e n die v r i j w e l noo i t v r i j
z i jn van aften en bi j p a t i ë n t e n met aften van het 'major ' type is
het z i n v o l lokale, en bij wijze van u i t zonder ing o o k weleenssys-
temische, c o r t i c o s t e r o ï d e n voor te schrijven.
Herpes simplex O p aften gelijkende ulceraties van het monds l i jmvl ies k u n n e n
berusten op infectie me t het herpessimplexvirus. Bij herpe t i for
m e ulceraties - sommigen spreken van herpet i forme stomatit is
- gaat het v o o r n a m e l i j k o m het herpessimplexvirus type 1. Be
smet t ing v ia het speeksel v i n d t vermoedel i jk bi j het merendeel
van de bevo lk ing al op de plaats.
Een p r i m a i r e herpet i forme infectie k a n zeer heft ig ver lo
p e n m e t koor t s en algemene malaise, maar het be loop k a n ook
subkl in i sch z i jn . Meestal is het hele mondsl i jmvl ies bezaaid met
gele blaasjes die snel stukgaan en pi jn l i jke ulceraties v o r m e n
( • f i g u u r 16.7)
D e secundaire, recidiverende laesies k o m e n voo ra l v o o r op
de l i ppen (herpes labialis). Factoren die een r o l spelen bij se
cundaire, recidiverende infecties met het herpessimplexvirus
z i j n onder andere t rauma, ve rmoe idhe id en b loots te l l ing aan
zonl icht .
D e diagnose w o r d t meestal gesteld op g r o n d van het k l i
n i sch beeld. Z o n o d i g kan gebru ik worden gemaakt van serolo-
cytologisch o f v i ro logisch onderzoek. Z o kan i n een vroeg
s t ad ium v a n de aandoening u i t een nog intact blaasje het her
pessimplexvirus w o r d e n ge ï s o l ee rd en k u n n e n bi j cytologisch
onderzoek v a n de i n h o u d van een intact blaasje soms de ken
merkende ' L i p s c h ü t z - b o d i e s ' w o r d e n gezien. Een v iervoudige
s t i jging van de ant is tof i n het se rum tussen het m o m e n t van de
16.4 • Afwijkingen van het mondslijmvlies
265 16
Figuur 16.7 Herpetiforme blaasjes op het gehemelte. Figuur 16.9 Pemphigus vulgaris van de tong.
• Figuur 16.8 van de tongrand.
actieve ziekte en het hers te lmoment , ongeveer na twee weken,
is eveneens bewijzend. De ulceraties genezen meestal b i n n e n
é é n t o t twee weken zonder zichtbare l i t t ekenvorming . Lokaal
geappliceerde ant ivirale midde len hebben alleen effect wanneer
ze i n een vroege fase van de ziekte w o r d e n gebruikt . Systemisch
toegediende ant ivirale m i d d e l e n w o r d e n over het algemeen al
leen voorgeschreven wanneer de afweer vers toord is.
Maligne ulcus Een ulcus van het monds l i jmvl ies k a n berusten op een m a l i g
ne proces; meestal betreft het een plaveiselcelcarcinoom. H e t
plaveiselcelcarcinoom k o m t voo rname l i j k voor bi j mensen van
middelbare en hoge leeftijd. He t is v o o r a l de indura t ie van een
ulcus die bi j de c l in icus ve rdenk ing op mal ign i te i t m o e t oproe
pen. Voorkeurslokalisat ies z i jn de tongranden en de
Bij ve rdenk ing op een plaveiselcelcarcinoom
dient een proefexcisie te w o r d e n ver r ich t . V r i j w e l a l t i jd zal w o r
den gekozen v o o r een incisiebiopsie. De behandel ing van het
plaveiselcelcarcinoom w o r d t elders i n d i t leerboek besproken.
I n zeldzame gevallen k a n een ulcus b l i jken te berusten op
een o f is sprake van secundaire ulceratie
bij een onder l iggend andersoort ig tumorproces .
Traumatisch ulcus Een ulcus van het monds l i jmvl ies kan berusten op een t r aumat i
sche, mechanische beschadiging, bi jvoorbeeld door een scherpe
rand van een carieus gebitselement o f een te lange r and van een
gebitsprothese. Soms is er automuti la t ie i n het spel. Een t rauma
t isch ulcus voelt meestal aan. Wanneer de oor
zakelijke factor is g e ë l i m i n e e r d , mag b innen een week volledige
genezing worden verwacht .
Ulceraties bij huid-slijmvliesaandoeningen Erythema exsudativum multiforme E r y t h e m a exsudat ivum m u l t i f o r m e ( E E M ) is een hu ida fwi jk ing
die vaak samengaat me t en soms voorafgegaan w o r d t door op
perv lakkige ulceraties van het mondsl i jmvl ies . De oorzaak is
onbekend. I n sommige gevallen b l i jk t sprake te z i jn geweest van
recent gebru ik v a n medic i jnen , voora l van sul fonamiden, peni -
c i l l i nen o f Er is meestal koor ts en algehele ma
laise. V o o r de symptomatische behandel ing van de mondlaesies
w o r d e n meestal lokale gebruikt . D e aandoe
n i n g k a n recidiveren.
Pemphigus vulgaris Pemphigus vulgaris is een hu ida fwi jk ing waarbij vaak ook
v o r m i g e verander ingen van de l i ppen en het op
t reden. Meestal betreft het p a t i ë n t e n van middelbare o f hogere
leefti jd, vaker v r o u w e n dan mannen . D e etiologie is onbekend.
D e i n de m o n d ontstane blaasjes gaan snel en veranderen
i n kleine, soms me t elkaar vervloeiende ulcera I n
veel gevallen is het tandvlees erbij be t rokken. K l i n i s c h k a n geen
du ide l i j k onderscheid w o r d e n gemaakt naar pemphigus vulgaris
en O p g r o n d van een proefexcisie van het
perilaesionale sl i jmvlies - een proefexcisie u i t het ulcererende
deel is n ie t z invo l vanwege het ontbreken van epitheel - kan de
diagnose meestal me t zekerheid worden gesteld. I m m u n o f l u o -
rescentieonderzoek is een belangrijke aanvul l ing op het rout ine
his tologisch onderzoek. He t weefsel dient daartoe ongefixeerd
aan de pa tho loog te w o r d e n aangeboden.
Bi j de behandel ing van pemphigus vulgaris w o r d e n meestal
systemisch toegediende c o r t i c o s t e r o ï d e n gebruikt .
266 Hoofdstuk 16 • Aandoeningen van de mondholte
Slijmvliespemfigoïd P e m f i g o ï d k a n als (bulleus) p e m f i g o ï d ' voor
k o m e n , maar ook als 'benigne i n het
monds l i jmvl ies tot u i t i n g k o m e n i n de v o r m van ulceraties. K l i
n isch k a n meestal geen du ide l i jk onderscheid w o r d e n gemaakt
naar s l i jmvl i e spemf igo ï d en pemphigus vulgaris . Bij h is to logisch
onderzoek b l i j k t de b l a a r v o r m i n g onder de basale membraan
op te treden en niet , zoals bi j pemphigus vulgaris , daarboven.
Evenals bij het vermoeden op pemphigus vulgaris dient bij ver
d e n k i n g op s l i jmvl i e spemf igo ï d de biopsie u i t k l i n i s ch in tact
sl i jmvlies naast de laesie te w o r d e n genomen. Immunof luo re s -
centieonderzoek is een belangrijke aanvul l ing op het rou t ine
histologisch onderzoek. Daartoe moe t het weefsel ongefixeerd
aan de pa tho loog w o r d e n aangeboden. Bij de behandel ing van
p e m f i g o ï d worden soms systemisch toegediende cort icostero
ï d e n gebruikt .
Overige ulceraties Een bloot l iggende wortelrest van een gebitselement kan bi j op
perv lakkige inspectie de i n d r u k wekken v a n een ulcus van het
sl i jmvlies van de kaakwal. Bi j b loedafwi jk ingen - b i jvoorbeeld
bi j leukemie en bi j het gebru ik van geneesmiddelen die een
remmende i n v l o e d hebben op het beenmerg, k u n n e n sol i ta i
re o f mul t ipe le ulcera van het monds l i jmvl ies o f het tandvlees
v o o r k o m e n . Een ulcus, veroorzaakt door een specifiek
organisme, zoals dat bij tuberculose en syfilis het geval is, k o m t
i n de m o n d zelden voor.
Een bet rekkel i jk zeldzame, maar vanwege de anamnese
meestal gemakkel i jk te diagnosticeren ulceratie is de ulceratie
die optreedt b i j temporal is , een onbegrepen granulo-
mateuze onts teking van de a r t e r i ë n . Wanneer de a.lingualis i n
het proces is be t rokken, kan een plotsel ing optredende, scherp
omschreven en n i e t - g e ï n d u r e e r d e enkelzijdige ulceratie van de
tong w o r d e n gezien. D i t fenomeen kan z ich o o k elders i n de
m o n d voordoen . De behandel ing bestaat u i t systemische toedie
n i n g v a n c o r t i c o s t e r o ï d e n .
O o k bij bestral ing i n o f r o n d de m o n d k u n n e n mul t ipe le ,
oppervlakkige ulceratieve verander ingen v a n het sl i jmvlies op
t reden. Meestal word t hier gesproken over mucosit is , bestra-
l ingsmucosi t is .
16.4.2 Witte afwijkingen
Candidose vorm) Bij ongeveer 40% van de bevo lk ing k a n Candida albicans i n de
m o n d f l o r a w o r d e n aangetoond. Er w o r d t pas van candidose
gesproken wanneer er een k l i n i s c h zichtbare a fwi jk ing van het
sl i jmvlies is. Candidose kan z ich manifesteren i n een pseudo
membraneuze en i n een erythemateuze v o r m .
D o o r diverse lokale en algemene factoren kan de groei v a n
de Candida albicans wo rden bevorderd en k u n n e n de
draden i n de bovenste lagen van het epitheel doord r ingen . L o
kale predisponerende factoren z i jn chronische i r r i ta t ie , slechte
m o n d h y g i ë n e , lokaal gebru ik van c o r t i c o s t e r o ï d e n , droge m o n d
en bestral ing van het mondhol tegebied. Roken l i j k t eveneens
als een lokale predisponerende factor v o o r candidose te moeten
• Figuur 16.10 Pseudomembraneuze candidose.
w o r d e n beschouwd. Algemene predisponerende factoren zi jn
afweerstoornissen, endocriene stoornissen, ondervoeding,
absorptie, b loedafwi jk ingen, ernstig algemeen l i jden en gebruik
van geneesmiddelen als c o r t i c o s t e r o ï d e n en cytostatica.
Bij de pseudomembraneuze v o r m - o o k wel sp ruw genoemd
- w o r d e n wi t te , gemakkel i jk afschraapbare plaques gezien met
een melkacht ig aspect figuur 16.10). Deze k o m e n bi jna al t i jd
symmet r i sch v o o r op voo ra l het wangsli jmvlies, de tongran-
den, het gehemelte en de orofarynx. Doorgaans z i jn er klachten
over een b rander ig gevoel van het sli jmvlies. De diagnose word t
meestal gesteld op g r o n d van het k l i n i s ch beeld. Z o n o d i g kan
de aanwezigheid van Candida albicans wo rden aangetoond door
m i d d e l van een schimmelkweek. Candida albicans kan tevens
w o r d e n aangetoond me t behulp van cytologisch onderzoek van
schraapsel van het opperv lak van de laesie.
De behandel ing bestaat, naast e l iminat ie van eventueel aan
wezige predisponerende factoren, i n en /of
lokale applicatie van ant ischimmelpreparaten. Slechts zelden is
systemische behandel ing g e ï n d i c e e r d .
Leukoplakie De t e r m leukoplakie w o r d t u i t s lu i tend i n kl inische z in gebruikt
voor een wi t t e a fwi jk ing die niet k a n worden he rkend als een an
dere wi t t e , definieerbare a fwi jk ing van het sli jmvlies, zoals l ichen
planus. Van alle l e u k o p l a k i e ë n i n de m o n d gaat ongeveer 2% per
jaar over i n een plaveiselcelcarcinoom. Aangezien d i t een sterk
verhoogde kans is ten opzichte van no rmaa l sli jmvlies, word t
h ie r gesproken van een premaligne, precancereuze o f potentieel
mal igne a fwi jk ing .
Leukoplakische verander ingen k o m e n voo ra l v o o r bij pa
t i ë n t e n ouder dan 40 jaar en b l i jken meestal door roken te zi jn
veroorzaakt. Voorkeurslokalisaties z i jn het wangsli jmvlies, de
tongranden en de m o n d b o d e m ( • figuur 16.11). Veelal gaat het
o m een solitaire leukoplakische verander ing. Soms is sprake
van mul t i focaa l v o o r k o m e n o f worden i n het gehele tong- en
monds l i jmvl iesopperv lak leukoplakische verander ingen aange
t roffen.
N a e l iminat ie van de vermoede oorzaak, zoals roken , o f na
het wegnemen van mechanische i r r i t a t ie b l i jken sommige, i n
eerste instantie als leukoplakie beoordeelde, wi t t e verander in
gen van het sli jmvlies b innen enkele weken to t maanden ge-
16.4 • Afwijkingen van het mondslijmvlies
• Figuur 16.11 Leukoplakie van de tong.
heel te ve rdwi jnen . Bij persisterende l e u k o p l a k i e ë n d ient een
proefexcisie te w o r d e n verr icht , aangezien k l i n i s ch n ie t a l t i jd
bet rouwbaar k a n worden ingeschat wat z ich op his tologisch n i
veau afspeelt. He t hangt voora l af van het histologische beeld o f
me t controle kan w o r d e n volstaan o f dat to t behandel ing moe t
worden overgegaan o m zo moge l i jk mal igne ontaarding te voor
k o m e n ; daarnaast spelen de omvang en precieze plaats een r o l .
Bij de behandel ing w o r d t meestal gebruikgemaakt van c h i r u r g i
sche v e r w i j d e r i n g o f Bij zeer uitgebreide
l e u k o p l a k i e ë n w o r d t soms fotodynamische therapie toegepast.
Lichen planus (reticulair type) Lichen planus is een onbegrepen ontstekingachtige a fwi jk ing
van de h u i d en /o f s l i jmvliezen, onder andere gekenmerkt door
het opt reden van huidpapels en /o f wi t te , streepvormige, r e t i -
culaire verhevenheden op de s l i jmvliezen. De a fwi jk ing k o m t
bi j ongeveer 0,5-2% van de bevo lk ing i n de m o n d voor, meestal
op middelbare leeftijd. Voorkeurslokalisaties i n de m o n d z i jn
het wangsl i jmvlies , de tong , de l i p p e n en het tandvlees. V r i j w e l
a l t i jd gaat het o m mul t ipe le laesies, vaak i n een m i n o f meer
symmet r i sch pa t roon . Behalve de v o r m die word t gekenmerkt
door fijne, l i c h t verheven lijntjes van - de
ret iculaire v o r m figuur 16.12) - k a n er sprake z i jn van een
erosieve v o r m . H e t is voo ra l de erosieve v o r m die me t klachten
gepaard gaat.
I n de meeste gevallen kan de diagnose l i chen planus op
g r o n d van het k l i n i s c h beeld w o r d e n gesteld en kan een proefex
cisie achterwege bl i jven. De mondlaesies z i jn over het algemeen
chronisch v a n aard en k u n n e n vele ja ren o f soms zelfs levenslang
aanwezig b l i jven . P a t i ë n t e n m e t k lachten b l i jken soms baat te
hebben bi j lokale applicatie van c o r t i c o s t e r o ï d e n . Bij afwezig
he id van klachten is geen behandel ing vereist. Chirurgische be
handel ing k o m t vanwege het uitgebreide, diffuse en bovendien
recidiverende karakter niet i n aanmerk ing . D i t geldt o o k v o o r
E r is discussie over de vraag o f orale l ichen planus als pre-
mal igne aandoening moe t w o r d e n beschouwd. U i t sommige
publicaties b l i j k t dat bij p a t i ë n t e n me t orale l i chen planus bij
ongeveer 0,5% per jaar een plaveiselcelcarcinoom ontstaat. Ze-
• Figuur 16.12 Lichen planus, reticulaire vorm.
kerheidshalve w o r d t aanbevolen o m p a t i ë n t e n met orale l ichen
planus ten minste eenmaal per jaar te controleren.
16.4.3 Rode afwijkingen
Bij rode verander ingen van het monds l i jmvl ies moe t allereerst
w o r d e n gedacht aan een ontsteking. Er z i jn diverse afwi jk ingen
v a n het monds l i jmvl ies waarbi j r o o d h e i d overheerst. D i t geldt
b i jvoorbeeld voor de erosieve v o r m van l i chen planus. Cand i
dose is reeds besproken bij de wi t t e s l i jmvl iesafwijkingen wa t
betreft de pseudomembraneuze v o r m . De v o r m
k o m t voo ra l voor op de t ong rug en op het gehemelte. H e t s l i jm
vlies heeft daarbij een glad, r o o d aspect en is meestal p i j n l i j k en
brander ig . Er k u n n e n o o k m e n g v o r m e n v o o r k o m e n . Bestaat er
r o o d h e i d van het gehemelteslijmvlies onder een gebitsprothese,
dan spreekt m e n van stomati t is prothetica.
Wanneer grote delen van het monds l i jmvl ies p i j n l i j k en r o o d
ontstoken z i jn , w o r d t gesproken v a n stomatit is . Aan een derge
l i j k ontstekingsbeeld k u n n e n vele lokale en systemische oorza
ken ten grondslag l iggen.
Wanneer een oorzakeli jke factor n ie t du ide l i j k aantoon
baar is, k a n voo ra l bi j een plaatselijk rode verander ing v a n het
sprake zi jn v a n een voo r s t ad ium van een plavei
selcelcarcinoom en is een proefexcisie g e ï n d i c e e r d . Veelal w o r d t
i n deze situatie de k l in ische t e r m gebruikt .
16.4.4 Pigmentaties
Pigmentaties van het monds l i jmvl ies k u n n e n berusten op d i
verse oorzaken, zowel van lokale als van systemische aard. Bij
b r u i n e en blauwe pigmentat ies is het soms m o e i l i j k o m k l i n i s c h
me t zekerheid vast te stellen o f het o m metaalpigment gaat -
b i jvoorbeeld van een amalgaamvul l ing: amalgaampigment
(D figuur 16.13) - o f o m melaninepigment . I n het laatste geval
kan het gaan o m een fysiologische v o r m v a n melan inep igmen-
tatie (raciale p igmentat ie) . Een enkele maal b l i jk t p igmenta t ie
van het monds l i jmvl ies te berusten op een b i jwe rk ing van ant i -
mala r iamidde len o f een u i t i n g te z i jn van de ziekte v a n A d d i s o n
268 Hoofdstuk 16 • Aandoeningen van de mondholte
WA
Figuur 16.13 Pigmentatie veroorzaakt door
• Figuur 16.14 Pigmentatie verdacht voor melanoom.
o f het s y n d r o o m v a n I n zeldzame gevallen k a n
melaninepigmenta t ie van het monds l i jmvl ies een voor loper z i jn
van een m e l a n o o m , voora l wanneer de pigmentat ie z i ch op het
gehemelte o f i n het tandvlees van boven- o f onderkaak bev ind t
figuur 16.14).
16.4.5 Zwellingen
Ontstekingen en ontstekingachtige afwijkingen Angio-oedeem Angio -oedeem figuur 16.15) is een acuut opt redend plaatseli jk
subcutaan o f submucosaal ' non -p i t t i ng ' oedeem. De oedemen
ontstaan bij voo rkeu r i n de h u i d van extremitei ten, aangezicht
en genitalia en i n de s l i jmvl iezen van de tractus gastro-intest i -
en i n die van mondho l t e , l a r y n x en farynx. Ang io -oedeem
k a n u ren to t dagen aanhouden. Luchtwegobstruct ie als gevolg
van oedeem i n l a r y n x en fa rynx kan levensbedreigend z i jn .
Ang io -oedeem kan ontstaan:
1. als b i j w e r k i n g v a n geneesmiddelen, i n het bi jzonder A C E
(angiotensine conver t ing enzyme)-remmers;
2. als gevolg van een allergische reactie, i n het op
voedingsmidde len zoals vis, schaal- en schelpdieren, noten ,
eieren, m e l k en en op geneesmiddelen, onder meer
ant ib io t ica en NSAID ' s (non-s teroidal an t i - i n f l ammato ry
drugs);
Figuur 16.15 Angio-oedeem van de tong.
3. als gevolg van een die aange
boren o f ve rworven kan z i jn .
Ang io -oedeem als b i jwe rk ing van ACE- remmers k o m t het
meest voor. ACE- remmers w o r d e n frequent toegepast bi j de
behandel ing van hypertensie en decompensatio cordis. He t pa-
thogenetisch mechanisme is te her le iden to t de farmacologische
w e r k i n g v a n ACE-remmers . A C E - r e m m e r s b lokkeren A C E (sy
n o n i e m : kininase I I ) , een enzym dat enerzijds een r o l speelt bij
de omze t t ing van angiotensine I i n het vasoactieve angiotensine
I I en anderzijds b radyk in ine inactiveert . D i t r emmende effect
van ACE- remmers op de afbraak van b radyk in ine l i j k t de ver
k l a r i n g v o o r het ontstaan van angio-oedeem, aangezien brady
k i n i n e niet alleen le idt tot vasodilatatie, maar o o k de vasculaire
permeabi l i te i t vergroot . Hoogstwaarschi jn l i jk ontstaat na een
lokaal t r auma (warme drank, tongbeet en dergelijke) een niet
goed gereguleerde ontstekingsreactie, m e t zwel l ing als gevolg.
Deze b i j w e r k i n g k o m t bi j 0,1-0,3% van ACE-gebruikers voor.
Bi j ongeveer 1% van de p a t i ë n t e n met angio-oedeem w o r d t
een t ekor t aan als onderl iggende oorzaak
gevonden. D i t is een r emmer die excessieve vasculaire permea
b i l i t e i t v o o r k o m t . Meestal gaat het o m een hereditaire v o r m , i n
enkele gevallen is het tekor t ve rworven . O o k h ie r z i jn t raumata
en ontstekingen predisponerende factoren.
Klinische presentatie
Angio -oedeem na gebru ik v a n ACE- remmers betreft meestal
een relat ief l i ch t oedeem van aangezicht, m o n d h o l t e en orofa-
r y n x . Bi j circa 20% van de p a t i ë n t e n is echter sprake van een
ernst ig progressief waarbi j zwe l l ing van de tong het op
vallendste s y m p t o o m is. Luchtwegobstruct ie als gevolg van oe
deem i n de l a r y n x kan i n zeer kor te t i j d optreden. Fatale afloop
is meermalen beschreven. Angio-oedeem op basis v a n heredi
taire heeft vaak een recidiverend
karakter. De eerste klachten ontstaan meestal i n de puberteit .
Larynxoedeem k a n op de v o o r g r o n d staan.
Diagnostiek
Een goede anamnese is het belangrijkste diagnostische in s t ru
ment . H ie rb i j m o e t onder andere aandacht worden besteed aan
het gebru ik van geneesmiddelen, aanwijzingen voor (voedsel)
a l l e rg i e ë n en familieanamnese. Bi j aanwijzingen voor sensi-
bil isatie k a n een allergietest w o r d e n aangevraagd. Bij jongere
16.4 • Afwijkingen van het mondslijmvlies
269 16
S Figuur 16.16 gesteeld, op wangslijmvlies. B Figuur16.17 Vasculaire malformatie van de tong.
p a t i ë n t e n bij wie n ie t direct een waarschi jnl i jke oorzaak w o r d t
gevonden en i n het bi jzonder bij rec idiverend angio-oedeem is
het van belang een tekor t aan u i t te slui ten.
Overigens k a n vaak geen oorzaak v o o r angio-oedeem w o r d e n
vastgesteld.
Behandeling
V o o r o p staat zorg voor een vr i je luchtweg. Opname met ade
quate observatie is i n het algemeen g e ï n d i c e e r d , omdat het oe
deem i n kor te t i j d dramat isch k a n toenemen. Bij snel progressief
angio-oedeem m e t dyspneu is in tubat ie i n een vroeg s t ad ium
aangewezen. He t beeld kan namel i jk i n kor te t i j d zodanig ver
slechteren dat in tuberen onmoge l i jk w o r d t en spoed-tracheoto-
dan we l con io tomie g e ï n d i c e e r d is.
Veelal w o r d t m e t medicamenteuze therapie gestart i n de
v o r m van ant ih is taminica , prednison en bi j een bedreigde luch t
weg epinefrine. M e n zij er z ich echter van bewust dat dergelijke
medicatie, gelet op het ontstaansmechanisme vaak geen effect
zal hebben. Wanneer het angio-oedeem door een A C E - r e m m e r
l i j k t te z i jn ontstaan, dient het gebru ik daarvan o n m i d d e l l i j k te
w o r d e n gestaakt en noo i t meer hervat te w o r d e n .
gezwellen en daarop gelijkende afwijkingen Fibroom Bij het fibroom v a n het monds l i jmvl ies gaat het v r i jwe l zon
der u i t zonde r ing o m hyperplasie van het bindweefsel (fibreuze
hyperplasie) , veroorzaakt door het me t enige regelmaat bi j ten
op he t sl i jmvlies Voorkeurslokalisat ies z i j n het
wangsli jmvlies en de tongpun t figuur 16.16). De k leu r v a n
een fibroom l i j k t meestal op die van het omgevende weefsel. De
a fwi jk ing is vaak gesteeld. D e consistentie kan v a r i ë r e n van week
to t vast elastisch. Een fibroom is eigenli jk n o o i t p i jn l i j k . Excisie
w o r d t alleen ui tgevoerd wanneer er tw i j f e l is aan de kl inische
diagnose o f wanneer de p a t i ë n t er last van heeft.
Hemangioom en hemangioomachtige afwijkingen Het merendeel van de hemangiomen i n de m o n d berust op een
vasculaire mal format ie . Deze kan van overwegend veneuze aard
z i jn , maar kan o o k een a r t e r i ë l e component bevatten. Een (ar-
Figuur 16.18 Flebectasieën op de tong.
terio)veneuze mal fo rmat ie presenteert z ich meestal als een al
vanaf de geboorte aanwezige vlaklce o f verheven afwi j ldng van
het sl i jmvlies m e t veelal een rode o f b lauwrode kleur. D e be
grenzing is vaak onscherp ( B figuur 16.17). K l i n i s c h k a n n ie t al
t i j d onderscheid w o r d e n gemaakt naar een h e m a n g i o o m en een
l y m f a n g i o o m . O o k k a n het k l i n i s c h beeld v a n een h e m a n g i o o m
soms niet te onderscheiden z i jn van een cyste o f een t u m o r van
speekselklier weefsel o f van blauwe o f blauwzwarte pigmentaties
van het monds l i jmvl ies .
Vasculaire malformat ies k u n n e n bij secundaire beschadi
g ing klachten veroorzaken. M o c h t behandel ing gewenst z i j n -
me t name o m cosmetische redenen - , dan k o m t h i e rvoor in t ra -
laesionale sclerosering o f - bi j een a r t e r i ë l e componen t - kunst
matige embolisatie i n aanmerking . Dergeli jke behandelingen
w o r d e n door een in te rvent ie rad io loog ui tgevoerd.
F l e b e c t a s i e ë n en varices i n de m o n d k o m e n voora l bi j ou
dere mensen v o o r en berusten op
v e r w i j d i n g van de kle ine venen figuur 16.18). Bij de kl inische
beoorde l ing van v o o r a l solitaire flebectasieën kan weieens ver
w a r r i n g ontstaan ten opzichte van een cyste o f t u m o r van speek
selklierweefsel o f een eventuele gepigmenteerde a fwi jk ing . I n
een dergeli jk twijfelgeval is een proefexcisie g e ï n d i c e e r d . Flebec
t a s i e ë n en o o k varices i n de m o n d behoeven geen behandeling.
270 Hoofdstuk 16 • Aandoeningen van de mondholte
Figuur 16.19 van tongrug.
Een l i p o o m is een benigne, u i t vetweefsel opgebouwde t u m o r
die bet rekkel i jk zelden i n de m o n d v o o r k o m t . K l i n i s c h pre
senteert het l i p o o m z ich als een langzaam groeiende zwel l ing
zonder ui tgesproken voorkeurslokalisaties. Bi j palpatie voel t de
a fwi jk ing week aan en zij schi jnt soms gelig door. De behande
l i n g bestaat u i t excisie.
Lymfangioom Evenals bi j een h e m a n g i o o m gaat het bi j een l y m f a n g i o o m
meestal o m een ontwikkel ingss toornis die al vanaf de geboorte
aanwezig is. De a fwi jk ing w o r d t gekenmerkt door k le ine blaas
jes. D e k l e u r is soms enigszins b lauwacht ig grijs figuur 16.19).
D o o r secundaire beschadiging treedt soms een rode o f b l auwro
de verander ing op, waardoor k l i n i s c h het beeld van een heman
g i o o m k a n ontstaan. De behandel ing kan , i n d i e n er k lachten
z i jn , bestaan i n chirurgische v e r w i j d e r i n g o f eventueel injectie
m e t een scleroserende vloeistof.
Een slijmcyste u i t z ich meestal als een solitaire zwel l ing van de
accessoire speekselkliertjes, voo ra l i n de onder l ip ( m u c o k è l e )
en de D e oorzaak is vermoedel i jk een
t raumatische beschadiging van de afvoergang van de betref
fende speekselkliertjes. K l i n i s c h betreft het een enigszins b lauw
doorschemerende, week aanvoelende zwel l ing me t een afme
t i n g van enkele mi l l ime te r s en soms meer dan een cent imeter
(D figuur 16.20). De behandel ing bestaat u i t excisie. V o o r a l i n de
m o n d b o d e m k a n een recidief optreden; dan kan het noodzake
l i j k z i jn de bi jbehorende gl.sublingualis te verwi jderen .
Speekselkliergezwel Bij gezwellen v a n de speekselklieren gaat het voo rname l i j k o m
epitheliale t umoren . D e oorzaak van het ontstaan is onbekend.
De gl.palatinae, gelegen op de overgang van het pa l a tum d u r u m
en het pa l a tum v o r m e n een predilectieplaats v o o r zowel
benigne als mal igne speekselkl iertumoren.
K l i n i s c h manifesteert een intraorale speekselkl ier tumor z ich
meestal als een pi jnloze, goed begrensde, langzaam groeiende
zwel l ing zonder ulceratie figuur 16.21). M u l t i p e l e t u m o r e n
Figuur16.20 Slijmcyste (mucokèle) op de onderlip.
Figuur 16.21 Zwelling palatum durum, verdacht voor speekselkliergezwel.
k o m e n een enkele maa l i n de bovenl ip voor. Behandel ing be
staat u i t chirurgische ve rwi jde r ing , op indicat ie gevolgd door
bestral ing.
16.5 tongaandoeningen
16.5.1 Beslagen tong en
De tong rug heeft voo ra l b i j oudere mensen vaak een enigszins
grijs, beslagen aspect. Een enkele maa l kan plaatseli jk o f diffuus
sprake z i jn v a n een ha r ig aspect o f l ingua vil losa)
( D figuur 16.22). De k leur k a n v a r i ë r e n van wi tg r i j s ( l ingua alba),
to t geel, b r u i n en zelfs zwar t ( l ingua n igra) .
D e oorzaak van het beslagen zi jn van de tong is meestal
niet duide l i jk . M o g e l i j k gaat het o m een veranderd fysiologisch
afsl i j tpatroon van de filiforme papi l len , veroorzaakt door ver
ander ing van het voedselpatroon, al o f n ie t i n relatie met de
aanwezigheid van een gebitsprothese.
Een beslagen t o n g o f een haar tong veroorzaakt meestal geen
k lachten en berust niet op een onderl iggende aandoening. Soms
heeft de p a t i ë n t last van een onaangenaam gevoel o f van een
16.5 • Enkele tongaandoeningen
Figuur16.22 Haartong.
• Figuur 16.23
onaangename smaak. Er z i jn geen bepaalde tests o m de d iag
nose haar tong te stellen. Een bacteriologische kweek heeft geen
praktische betekenis, o o k al zal i n veel gevallen Candida albicans
k u n n e n w o r d e n gekweekt. Vaak b l i j k t het enkele malen per dag
borstelen van de t o n g r u g me t een tandenborstel me t lauw water
to t een goed resultaat te leiden. Daarbij d ient de t o n g r u g v a n
achteren naar vo ren met enkele rustige bewegingen te w o r d e n
gereinigd.
16.5.2 Fissuurtong
Fissuurtong, l ingua fissurata, is de aanduid ing voor sterke groef-
v o r m i n g i n het sli jmvlies van de tongrug ( S figuur 16.23). H e t
gaat o m een ontwikkel ingss toornis die meestal pas op volwas
sen leefti jd to t u i t i n g k o m t . Een fissuurtong is een onschuldige
aandoening die slechts incidenteel k lachten veroorzaakt d o o r
retentie van voedsel i n de groefjes. N ie t zelden w o r d t bij een fis
suur tong het aspect van een landkaar t tong gezien. Bi j eventuele
k a n w o r d e n volstaan me t eenvoudige, door de p a t i ë n t
enkele malen per dag zelf u i t te voeren re in ig ing van het tongop
pe rv lak me t behulp van een zachte tandenborstel en l auw water.
De tong w o r d t dan van achteren naar voren geborsteld.
16
Figuur 16.24 Landkaarttong.
16.5.3 bij hiv-infectie/aids
Een van de meest kenmerkende monda fwi jk ingen van een h i v -
infectie - soms zelfs eerste u i t i n g - is de leukoplakie .
Deze manifesteert z ich als wi tgr i jze , niet-afschraapbare veran
der ingen, dubbelz i jd ig op de tongrand . V o o r een definitieve d i
agnose is een proefexcisie n o d i g , waarbij het epstein-barrvirus
( E B V ) moe t worden aangetoond.
16.5.4 Landkaarttong (lingua geographica)
Landkaar t tong , l ingua geographica, is een benigne afwij ldng. De
etiologie is onbekend. De aandoening veroorzaakt zelden k lach
t en en kan zowel bi j k inderen als bij volwassenen v o o r k o m e n .
H e t k l i n i s c h beeld w o r d t gekenmerkt door gladde, erythema-
teuze gebieden op de tongrug , die vaak worden begrensd door
een wi t t e zone van afschilferend epitheel. He t aspect van de tong
i n enkele weken vol led ig veranderen (D figuur 16.24). Een
landkaar t tong k o m t v r i j vaak v o o r i n combinat ie me t een fis
suur tong. He t beeld is meestal zo kenmerkend dat een
proefexcisie n ie t n o d i g is. Bij eventuele k lachten z i jn er geen be-
handelmogel i jkheden anders dan het advies o m scherpe spijzen
en d ranken te ve rmi jden .
16.5.5 Glossitis rhomboidea mediana
Glossitis rhomboidea mediana w o r d t gekenmerkt door een
r o o d , soms iets verheven en gelobd r u i t v o r m i g aspect van
het tongsl i jmvlies , ju i s t voor het fo ramen caecum linguae
( • figuur 16.25). Vermoede l i jk w o r d t de afwi j ldng veroorzaakt
door Candida albicans en gaat het o m een erythemateuze v o r m
v a n candidose. I n de meeste gevallen is de afwij ldng asympto-
mat isch. H e t is v r i j w e l al t i jd ve ran twoord de diagnose te stellen
alleen op g r o n d van het ld in i sch beeld, zonder nader bacter iolo
gisch o f his topathologisch onderzoek. Al leen wanneer er k lach
ten z i jn , k a n to t behandel ing w o r d e n overgegaan. D o o r lokale
applicatie van een an t i s ch immelmidde l en staken van eventuele
272 Hoofdstuk 16 • Aandoeningen van de mondholte
• Figuur 16.26 Normaal aspect van de tong bij glossodynie.
rookgewoonten verbetert het k l i n i s c h beeld van glossitis r h o m
boidea mediana meestal b innen enkele weken.
16.5.6 Glossodynie
Glossodynie ( ' tongbranden') is zeldzame klacht .
Soms b l i j k t er sprake van een du ide l i jk zichtbare ve rander ing
van het tongsli jmvlies en is de klacht daardoor verklaarbaar. Een
enkele maal heeft het tongsl i jmvlies echter een v o l k o m e n nor
maal aspect ( • figuur 16.26). Diagnostische onderzoeken, van
welke aard ook, b l i jken zelden o f noo i t te le iden tot bev ind ingen
waarmee de klachten k u n n e n w o r d e n verklaard.
Tongbranden - soms zi jn er o o k k lachten elders i n de m o n d
en spreekt m e n over m o n d b r a n d e n - k a n jarenlang b l i jven be
staan alvorens spontaan te ve rdwi jnen . Er z i jn helaas geen m o
geli jkheden o m het k lachtenpatroon te b e ï n v l o e d e n .