abn amro - relevant
DESCRIPTION
ABN AMRO Relevant, banking magazineTRANSCRIPT
Hoe was uw jaar?
“Voor een arbeidsrechtadvocaat zijn
het dynamische tijden. Mijn rol om mee
te denken over praktische oplossingen
en op strategisch niveau is groter
geworden. Mijn cliënten zijn overwe-
gend ondernemingen en hebben juist
nu behoefte aan ondersteuning van
HR-beleid op de lange termijn. Dit geldt
voor de kruidenier op de hoek tot aan
de beursgenoteerde ondernemingen.
Het is voor veel ondernemingen en
werknemers een zware tijd, maar
ook een tijd van reflectie, bezinning
en mogelijkheden. Dit leidt op het
arbeidsrechtterrein tot een ontwikkeling
die de verhouding tussen werkgever en
werknemer meer in balans brengt.’’
Dorothé Smits (42) arbeidsrechtadvocaat bij SmitsDeLange te Amsterdam
klantportret
tekst Michiel Mastenbroek
beeld Merlijn Doomernik
KOBA1668_cover-2portr-back.indd 4 10-8-09 16:51
Met trots presenteren wij het magazine Relevant. Ons ‘Groot Eco-
nomisch Tijdschrift’ gaat in op actuele fi nanciële en economische
thema’s.
Deze éénmalige uitgave is speciaal samengesteld voor u, als
gewaardeerde relatie, met medewerking van het Investment
Advisory Center (IAC) en het Economisch Bureau. Het magazine
maakt onderdeel uit van het programma Relevant. Doel van dit programma is
om u zo goed mogelijk te informeren over actuele gebeurtenissen in de fi nan-
ciële en economische wereld en de standpunten die ABN AMRO daarbij
inneemt. In dit magazine geeft Gerrit Zalm zijn visie op de toekomst van
ABN AMRO. Ook gaan onze deskundigen uitgebreid in op de kredietcrisis: van
de ontstaansgeschiedenis tot de huidige stand van zaken en de te verwachten
ontwikkelingen. Hierbij komen de (internationale) beurzen, fi nanciële markten
en woningmarkten aan de orde.
Graag wil ik u attenderen op het feit dat we naast het tijdschrift wekelijks de
digitale nieuwsbrief Relevant uitbrengen waarin we ingaan op de actuele ont-
wikkelingen. U kunt zich hiervoor inschrijven op www.abnamro.nl/relevant. Tot
slot organiseren wij in de komende periode een achttal seminars onder de titel
Meeting the Experts, waar u de mogelijkheid heeft om uw vragen rechtstreeks
te stellen aan deskundigen van binnen en buiten de bank. Meldt u aan voor
Meeting the Experts door middel van de in dit magazine bijgesloten antwoord-
coupon, of kijk op www.abnamro.nl/seminars.
Uiteraard staan wij open voor uw reacties en suggesties. Deze kunt u mailen
naar [email protected]. Ik wens u veel leesplezier toe.
Drs. J. de Ruiter
Directeur Preferred Banking Nederland
Geachte lezer
Han de Ruiter is
Directeur Preferred
Banking Nederland bij
ABN AMRO, waar hij
sinds 1985 werkzaam is.
HAN DE RUITER
voorwoord
bee
ld R
og
er D
ah
me
n/H
olla
nd
se H
oo
gte
3
3-AA-Relevant_p3-Col-de Ruiter.indd 3 21-8-09 13:38
Relevant magazine Eenmalige uitgave van ABN AMRO voor Preferred Banking-relaties, september 2009. Bladmanagement en coördinatie onder verantwoordelijkheid van de afdeling Preferred Banking.
colofon RedactieadresABN AMRORedactie RelevantPostbus 283 (AA 2324)1000 EZ [email protected]
Concept en realisatieMediaPartners LoyaliteitsCommunicatie, Amstelveen
HoofdredactieMike Cooper
RedactieMarko Cortel, John Edwards, Anja Koelstra (beeldredactie), Coraline Krak, Remmy Visser
ArtdirectionNora Vrba
InhoudMannen malaise
“Met feminisme heeft dit niets
te maken.” Esther-Mirjam Sent
pleit voor gebalanceerde
invulling van topposities.
pagina 24
Hoe was uw jaar? Vijf Preferred Banking-klanten vertellen.
pagina 2,17,47,60,75
colofon
Wat doe ik met mijn geld?De crisis heeft geleid tot grote verliezen bij
beleggers. Wat moet u nu met uw geld?
Toch weer beleggen? En waarin dan?
Of een paar jaar sparen?
pagina 32
4
4-AA-Relevant_p4-5 inhoud_vs3.indd 4 21-8-09 15:26
VormgevingMartijn de Kruijf
Met dank aanEconomisch Bureau ABN AMRO, Investment Advisory Center ABN AMRO, Askar Autodemontage, Astrid Timmer (visagie)
© 2009 ABN AMRO/MediaPartners. Het is niet toegestaan om de inhoud van deze uitgave (of gedeelten daarvan) in welke vorm en op welke wijze dan ook over te nemen, te vermenigvuldigen, te distribueren of openbaar te maken zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ABN AMRO. Ondanks het feit dat aan de samenstelling van Relevant de grootst mogelijke zorg is besteed, kunnen ABN AMRO en MediaPartners niet instaan voor de juistheid, volledigheid en actualiteit van de geboden informatie en diensten. Wanneer u zonder verifi catie of nader advies gebruikmaakt van de geboden informatie en diensten van Relevant, doet u dat voor eigen rekening en risico. ABN AMRO en MediaPartners aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid.
Klantportret 2
W E L K O M 3
I N T E R V I E W G E R R I T Z A L M 6
Grote getallen 10
Twee jaar zwaar weer 12
Klantportret 17
Land inzicht Nederland 18
Volop in beweging 20
Column Evert Waterlander 23
I N T E R V I E W E S T H E R - M I R J A M S E N T 24
Boekrecensies 28
Land inzicht Duitsland 30
WAT D O E I K M E T M I J N G E L D ? 32
Beeldverhaal Tot op de bodem 37
Kansen zien 44
Klantportret 47
Land inzicht Eurozone 48
Oost, west, thuis best? 50
Column Han de Jong 54
E E N A N D E R E K I J K O P S TA AT S S T E U N 55
Land inzicht Verenigde Staten 58
Klantportret 60
Angelsaksisch of Rijnlands model 61
I N T E R V I E W O N N O M A AT H U I S 64
Land inzicht China 68
Welkefl atie? 70
Economische begrippenlijst 73
Klantportret 75
Land inzichtVijf economische regio’s ingezoomd
pagina 18,30,48,58,68
Tot op de bodemErnstige mannen op persconferenties. Opgepakte zwendelaars
bij een gerechtsgebouw. Lege kantoorpanden. Te koopborden
op huizen. Het aanzien van de crisis was niet vrolijkmakend.
Een beeldverslag. pagina 37
5
4-AA-Relevant_p4-5 inhoud_vs3.indd 5 21-8-09 15:26
6
5-AA-Relevant_p6-9-zalm-v3.indd 6 21-8-09 12:59
“Toen ik begon, rekende ik erop dat het een zware en uitdagende klus zou
worden, maar dat spreekt mij altijd wel aan. Ik ben nog nooit een uitdaging uit
de weg gegaan. In eerste instantie gaat het om het ontvlechten van de ‘oude’
ABN AMRO. Verder willen we een nieuwe, sterke onderneming neerzetten,
waarin de klant centraal staat. Een bank die dienstbaar is aan haar klanten, die
zich richt op activiteiten waar we echt toegevoegde waarde kunnen leveren en
waarbij afspraak, afspraak is.”
tekst Brigitte Seegers (ABN AMRO)beeld Guus Dubbelman/Hollandse Hoogte
interview
E I N D 2 0 0 8 B E G O N H I J A A N D E Z E M O N S T E R K L U S : T W E E B A N K E N
S A M E N S M E LT E N T O T E E N ‘ T O P B A N K ’ , M I D D E N I N E E N E C O N O M I S C H E
C R I S I S . G E R R I T Z A L M I S V O O R Z I T T E R VA N D E R A A D VA N B E S T U U R VA N
A B N A M R O E N B E O O G D V O O R Z I T T E R VA N D I E N I E U W E B A N K . I N M I D D E L S
T E K E N E N D E C O N T O U R E N VA N D E N I E U W E B A N K Z I C H A F.
nog niet“We zijnklaar”
7
5-AA-Relevant_p6-9-zalm-v3.indd 7 21-8-09 12:59
Op de vraag hoe ‘de klant centraal stellen’ zich verhoudt tot winstgevendheid,
zegt Gerrit Zalm: “Als je de klanten excellent en effi ciënt bedient met bekwaam
en gemotiveerd personeel, komt het ook met de winst goed.”
P E R S O O N L I J K C O N TA C T
Wat zijn de eerste wapenfeiten van Gerrit Zalm? “Ik ben mijn taak begonnen
met het vormen van een sterk team aan de top. Dat is van cruciaal belang voor
het bereiken van ons doel: een bank met ambitie, zonder pretenties. Want we
willen een ondernemende bank neerzetten, maar ook een bank die geen risico’s
neemt, die we zelf niet begrijpen. Een bank waarbij iedereen zijn of haar verant-
woordelijkheid neemt, integer handelen vooropstaat en de leiders het goede
voorbeeld geven. Mijn collega-leden van de Raad van Bestuur en ik gaan dan
ook met regelmaat ‘het land in’.”
Want bij de nieuwe ABN AMRO ligt, volgens Zalm, de focus op persoonlijk
contact voor de lange termijn. “Daarom probeer ik regelmatig bijeenkomsten
met klanten bij te wonen en daar ook te praten met klanten. Het valt me op dat
er veel sympathie is voor de nieuwe bank. Soms is men zo enthousiast over wat
er de laatste tijd allemaal gebeurd is, dat ik me genoodzaakt voel wat dieper
in te gaan op het proces en de complicaties die daarbij nog kunnen optreden.
Toch doet dit vertrouwen mij echt goed, het geeft me positieve energie.”
S E PA R AT I E E N I N T E G R AT I E
“Waar we nu mee bezig zijn, is het separatieproces, het afsplitsen van de ver-
schillende onderdelen die nu in de RFS Holding zitten. De verwachting is dat
dit proces tot eind van het jaar 2009 duurt. Mits wij toestemming hebben van
alle relevante toezichthouders, begint daarna de daadwerkelijke integratie van
het staatsdeel van ABN AMRO en Fortis Bank Nederland, en krijgt de nieuwe
bank defi nitief vorm. Ook verdwijnen door de afsplitsing sommige functies
naar RBS. Deze zullen deels binnen ABN AMRO opnieuw opgebouwd worden.
Daar zijn we al ver mee. We denken nu dat de volledige integratie in 2012 zal
zijn afgerond. Dan spreken we over de ‘achterkant’. Aan de ‘voorkant’ die de
klant ziet, is 2010 haalbaar.”
Op de vraag waarom ABN AMRO 2,5 miljard euro kapitaal nodig heeft,
reageert Zalm: “Ik vind het belangrijk om hier uit te leggen dat het niet gaat
“ Ik ben nog nooit een uitdaging uit de weg gegaan”
8
5-AA-Relevant_p6-9-zalm-v3.indd 8 21-8-09 12:59
interview om ‘weer’ steun, zoals ik vaak lees en hoor. ABN AMRO heeft
nog geen enkele steun ontvangen. De Staat heeft, inclusief de
verzekeringspoot, 16,8 miljard euro betaald voor de overname,
maar dat geld is naar de verkoper, Fortis Bank België, gegaan.
Het bedrag van ongeveer 2,5 miljard euro is noodzakelijk om de
kapitaalpositie in de komende separatiefase te laten voldoen aan
de eisen van De Nederlandsche Bank. Als de drie aandeelhouders
zich uit ABN AMRO terugtrekken, nemen zij ook hun deel van het
kapitaal mee.”
D E T O E K O M S T
Hoe ziet de bank er straks uit? “We zijn er voor al onze particuliere
klanten, maar willen specifi ek groeien in het klantsegment van de
meer welgestelde particulier. Samen met Fortis Bank Nederland
zijn we een sterke partij. Ook hebben we de ambitie om hier de
zakenbank te zijn. Niet als huisbankier van de Unilevers en Shells, maar wel van
het gehele bedrijfsleven daaronder. Wij willen aan MKB en Corporate Clients
het complete pakket van fi nanciële diensten leveren: betalingsverkeer, kredieten,
advies op het gebied van overname, beursgang, bedrijfsoverdracht et cetera.”
Over wat dit betekent voor het aantal kantoren, zegt Zalm: “Er zijn kantoren
waar in verhouding tot het aantal medewerkers te weinig klanten komen.
Ook is er op sommige plekken overlap in de kantoren van ABN AMRO en
Fortis. Het ligt in de lijn der verwachtingen dat er kantoren gaan sluiten. Waar
kan ik u nu nog niet zeggen. Dat is een volgende stap in het proces. Waar het
om gaat, is dat we een landelijk dekkend netwerk dichtbij de klant hebben en
houden. Als we tegelijkertijd ervoor kunnen zorgen dat we de klanten be-
houden, is dat een win-winsituatie.”
W E R E L D W I J D
Internationaal heeft ABN AMRO ook ambitie. “Maar we willen niet, zoals
vroeger, overal alles zijn voor iedereen. Met ABN AMRO Private Banking en
Fortis Mees Pierson zijn we vertegenwoordigd in zestien landen. Daar komt het
netwerk van de zakenbank van Fortis in veertien landen bij. Onze klanten doen
80 tot 90 procent van hun zaken in de ons omringende landen, namelijk België,
Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. In deze landen gaat de nieuwe
bank dienstverlening neerzetten met producten passend bij de doelgroep.
Ook hier wordt het lean and mean. Aanvullend hierop hebben we partnerships
afgesloten met andere banken om klanten wereldwijd te kunnen bedienen.”
En daarna? “Wat de Nederlandse Staat in de toekomst voor plannen heeft, of er
bijvoorbeeld een beursgang komt, is aan de minister van Financiën. Minister
Bos heeft gezegd dat de Staat zich op zijn vroegst in 2011 terug kan trekken. Ik
denk dat het best later kan zijn, in 2012, 2013 of 2014. Het zal ook afhangen van
de ontwikkelingen in de fi nanciële sector als geheel en die van de economie.”
Gerrit Zalm is sinds 28 februari
2009 als voorzitter van de Raad
van Bestuur verantwoordelijk
voor alle door de Nederlandse
staat overgenomen ABN AMRO-
activiteiten. Hij is tevens de
beoogde bestuursvoorzitter van
de te vormen bankcombinatie
uit ABN AMRO en Fortis Bank
Nederland. Zalm studeerde
algemene economie aan de
Vrije Universiteit en was minister
van Financiën in het eerste en
tweede kabinet-Kok en minister
van Financiën en vice-premier
in het tweede en derde kabinet-
Balkenende. Tot januari 2009
was hij CFO bij DSB Bank.
9
5-AA-Relevant_p6-9-zalm-v3.indd 9 21-8-09 12:59
6
%De prijzen van eengezinswoningen in
de Verenigde Staten daalden in augus-
tus 2008 met 16,6 procent ten opzichte
van een jaar
eerder. De
Amerikaanse
huizenprijzen
staan enorm onder druk door een
groot aanbod aan onverkochte wonin-
gen, strengere hypotheekeisen en een
recordaantal gedwongen verkopen.
Steeds meer huizenbezitters kunnen
niet meer aan hun hypotheekverplich-
tingen voldoen
en moeten
gedwongen hun
huis uit. De sterk
dalende huizenprijzen zorgen dan al
wel voor dat de verkoop van wonin-
gen in de Verenigde Staten aantrekt.
-16,6%
Grote getallen
É É N D I N G I S Z E K E R A A N D E F I N A N C I Ë L E
C R I S I S : D E C I J F E R S Z I J N , H O E D R A M AT I S C H
O O K , I N D R U K W E K K E N D E N O N G E K E N D.
tekst Paul Groothengel
Dat is de schade van de krediet-
crisis volgens het Internationaal
Monetair Fonds (IMF). Van die
$ 4.000 miljard is nu naar schatting
(pas) $ 1.500 miljard afgeschre-
ven. Van de resterende $ 2.500
miljard komt $ 750 miljard voor
rekening van Europese banken,
voorspelt het IMF. Een schatting die
door ECB-president Claude Trichet
overigens wordt betwijfeld.
Begin 2007 kostte een vat olie $ 51, op 11 juli 2008 $ 147,27.
Oorzaken zijn een stijgende vraag, de dalende dollarkoers, spe-
culaties op de GTM en politieke spanningen rond Irak en Iran.
Marktvorsers voorspellen prijsstijgingen tot $ 200 per vat. De
gevolgen van de stijgende energieprijzen voor de wereldwijde
economie zijn immens. Zelfs de globalisering zou kunnen wor-
den teruggeworpen, doordat het (overzeese) transport steeds
duurder wordt. Producten
van eigen bodem beleven
een revival. $ 51,00 $ 147,27
crisis in cijfers
10
6-AA-Relevant_p10-11-cijfersV7.indd 10 21-8-09 13:50
5%De waarde van de AEX halveert ruim gedurende 2008. De stand
begin januari is 515 punten. De AEX eindigt in 2008 op een stand van
246. Aanleiding voor de accelererende koersdalingen is met name
het onverwachte omvallen van Lehman Brothers, half september
2008. De Amerikaanse staat weigerde voor het eerst een fi nancial te
steunen. En dat slaat de laatste bodem weg onder
het toch al broze vertrouwen van beleggers. In
2009 dalen de koersen nog verder: het voor-
lopig dieptepunt wordt bereikt op 199,25.
Daarna herstellen de koersen.
De Amerikaanse regering presenteerde op 19
september 2008 een ongekend reddingsplan voor
de fi nanciële sector ter waarde van $ 700 miljard.
Het plan werd opgesteld door de Amerikaanse
minister van Financiën Henry Paulson. Kern van het
plan: het opkopen van rommelhypotheken van de
in nood verkerende Amerikaanse banken, waardoor
deze af zijn van hun verplichtingen waaraan ze niet
meer kunnen voldoen. Het plan is de opmaat voor
een kettingreactie, in Europa, in Nederland. Als één
staatsinterventie over de dam is, volgen er meer.
65 miljard USDVoor dit bedrag fraudeerde Bernard Madoff, wat hem 150 jaar celstraf opleverde.
85miljard
-4,7
5%
De Nederlandse economie
krimpt in 2009 volgens het
Centraal Planbureau (CPB)
met liefst 4,75 procent.
Begin december 2008
werd nog gerekend op een
teruggang van 0,75 pro-
cent. CPB-directeur Coen
Teulings verwacht voor
2009 een begrotingstekort
van vier procent van het
bruto binnenlands product,
volgend jaar oplopend tot
6,3 procent. De werkloos-
heid stijgt in 2010 naar acht
procent van de beroeps-
bevolking.
De Federal Reserve verstrekte in
augustus 2008 een astronomisch hoog
noodkrediet aan het Amerikaanse AIG.
In ruil hiervoor kreeg de overheid een
belang van 79,9 procent. Pikant, want
vlak daarvoor weigerde de Amerikaanse
overheid de zakenbank Lehman Brothers
te redden. Een eventuele ondergang van
AIG, de grootste verzekeringsmaatschap-
pij ter wereld, zou enorme gevolgen heb-
ben gehad voor het complete fi nanciële
systeem. De Amerikaanse overheid kreeg
het recht de uitkering van dividenden te
verbieden. Daarmee worden de aan-
deelhouders van AIG, die al bijna tachtig
procent van hun investering in rook
zagen opgaan, nog zwaarder getroffen.
Een analist van UBS omschreef de red-
ding van AIG door de Fed als een enor-
me opluchting. “Niemand weet eigenlijk
wat het precies zou hebben betekend als
ze AIG failliet hadden laten gaan.”
-53
$ 700.000.000.000
11
6-AA-Relevant_p10-11-cijfersV7.indd 11 21-8-09 13:50
01/2008 02/2008 03/2008 historie
Het begrip ‘kredietcrisis’ is snel
ingeburgerd. Maar wat verstaan
we er eigenlijk precies onder? Als
kredietnemers op zo’n grote schaal
niet aan hun verplichtingen kunnen
voldoen, dat fi nanciële instellingen
hier ook door in de problemen komen,
dan spreken we van een kredietcri-
sis. Een van de hoofdoorzaken van
de huidige crisis is het feit dat met
name in de VS de rente erg lang erg
laag was. Wat goedkoop is, trekt nu
eenmaal extra vraag aan. Dat geldt
ook voor geld: de lage rente droeg bij
aan meer vraag naar geld en leidde tot
een al te uitbundige kredietverlening.
Uiteindelijk is daarbij veel vermogen
in rook opgegaan, maar de schulden
bleven gewoon bestaan. Het epicen-
trum van deze zeepbel is de Ameri-
kaanse huizenmarkt. Toen in 2006 de
Amerikaanse huizenprijzen begonnen
D E K R E D I E T C R I S I S : H E T E R G S T E L I J K T A C H T E R D E R U G , M A A R W A N N E E R
B E G I N T E E N N I E U W E E C O N O M I S C H E L E N T E ? E N Z U L L E N W E O O I T W E E R
D E Z E L F D E F O U T E N M A K E N ? O M D A A R A C H T E R T E K O M E N , M O E T E N W E
N A A R D E O O R Z A K E N E N G E V O L G E N K I J K E N .
Twee jaar zwaar weertekst Ruben van Leeuwen (Economisch Bureau – ABN AMRO)
25 juni 2007Bear Stearns in de problemen.
12 november 2007Noodfonds Amerikaanse banken.
31 augustus 2007Noodplan huizenbezitters van Bush.
18 januari 2008 Economisch noodplan Bush.
24 januari 2008 De Franse bank Société Générale ontdekt dat handelaar Jérôme Kerviel door frauduleus handelen bijna EUR 5 miljard heeft verspeeld.
17 februari 2008 De Britse overheid natio-naliseert de in fi nanciële problemen geraakte bank Northern Rock.
17 maart 2008Bear Stearns
verliest in een weekend
90% van haar beurswaarde.
Overname door JP Morgan.
12
8-AA-Relevant_p12-16-geschiedenis_v3.indd 12 21-8-09 14:01
04/2008 05/2008 06/2008 07/2008
te dalen, leidde dat binnen een jaar tot
problemen bij een aantal hypotheek-
banken in de VS - met verstrekkende
gevolgen. Het was niet duidelijk welke
fi nanciële instellingen en beleggers,
zowel in de VS als daarbuiten, precies
in deze markt hadden geïnvesteerd
en in welke mate. Deze ondoorzich-
tigheid leidde vervolgens tot een
complete vertrouwenscrisis tussen
fi nanciële instellingen onderling en
daarmee tot ‘de kredietcrisis’.
E C O N O M I S C H E Z E E P B E L L E N
We spreken van een economische
zeepbel wanneer er wordt gehandeld
in zaken waarvan de toegekende
waarde in het handelsverkeer niet in
verhouding staat tot de intrinsieke
waarde. De subprime-crisis is een dui-
delijk voorbeeld. Maar hoe ontstaat
zoiets? Het begint simpel: de vraag
naar een product is groter dan het
aanbod. Dus stijgen de prijzen. Daarin
ziet menigeen een teken dat prijzen
opnieuw zullen oplopen. Dit stimu-
leert de vraag verder. Er wordt geld
geleend om nieuwe aankopen te fi -
nancieren. Het vliegwiel begint steeds
harder te draaien. Er ontstaat euforie.
De zeepbel groeit. Tot er twijfel in de
markt sluipt: hoe terecht is de euforie?
Het proces keert en de zeepbel knapt.
Met name partijen die met geleend
geld hebben gespeculeerd, zijn de
sigaar. Door de globalisering en de
enorme groei van het internationale
kapitaal verspreiden groeiende zeep-
bellen zich ook nog eens razendsnel.
Zeepbellen kennen geen grenzen,
letterlijk en fi guurlijk.
R I S I C O O N D E R G E W A A R D E E R D
Is de kredietcrisis alleen het gevolg van
de instorting van de Amerikaanse hui-
zenmarkt? Nee. Dat was misschien wel
de aanleiding, maar niet de oorzaak.
De kredietcrisis is ontstaan doordat
de kredietverlening wereldwijd vaak
te scheutig is geweest. Er kwam
steeds meer lucht in de Amerikaanse
hypotheekmarkt. Toen de situatie op
V U U R T J EHet rare van zeepbellen is dat ze niet alleen lastig zijn te voorspellen, maar dat bovendien vrijwel niemand weet wanneer ze uiteenspat-ten. In de economie ontstaan die zeepbellen ogenschijnlijk heel gemakkelijk. Zo liep de prijs van ruwe olie in de eerste helft van 2008 op van bijna 90 dollar naar 147 dollar, om daarna te dalen naar ruim 30 dollar. Andere grondstofprijzen en sommige aandelenkoer-sen vertoonden een vergelijkbaar patroon. Deze enorme prijsfl uctuatie had niet alleen te maken met zorgen over de beschikbaarheid van olie, maar vooral doordat het vuurtje werd opgestookt door analisten die riepen dat de olieprijs weleens boven de 200 dollar zou kun-nen uitkomen.
16 april 2008Financiële sector onder de loep in Nederland. Minister Wouter Bos bepleit nieuwe regels voor de fi nanciële sector.
26 juli 2008Het Amerikaanse Con-
gres steunt een wetsont-werp ter ondersteuning
van de huizenmarkt. Honderdduizenden zijn inmiddels gedwongen
hun huizen te verkopen.
14 juli 2008 Amerikaanse overheid
schiet hypotheekver-strekkers te hulp.
11 juli 2008 Olieprijs stijgt naar een recordhoogte van $147,27 per vat ruwe Amerikaanse olie.
24 juni 2008 Kapitaalinjectie EUR 35 miljard van de ECB.
12 juli 2008 IndyMac valt om.
13
8-AA-Relevant_p12-16-geschiedenis_v3.indd 13 21-8-09 14:01
09/2008 10/2008 11/2008 historie
8 september 2008 De Amerikaanse overheid nationaliseert de hypo-theekbanken Fannie Mae en Freddie Mac om ze van een ondergang te redden.
de Amerikaanse huizenmarkt begon te
verslechteren, barstte de kredietcrisis
in alle hevigheid los. Maar hoe kon
het vervolgens dan zó fout gaan op de
fi nanciële markten? Dat is een complex
verhaal. Kern van het probleem: de
prijs van risico was gedurende een lan-
ge periode structureel ondergewaar-
deerd. Die lage vergoeding zette aan
tot een hogere risicobereidheid. Mede
doordat de centrale banken de rente
achteraf gezien te lang te laag hebben
gehouden na het knappen van de
ICT-zeepbel in 2000. Pas in 2004, toen
de economie alweer krachtig groeide,
begon de Amerikaanse centrale bank
met renteverhogingen. Tot diep in 2007
waren de macro-economische omstan-
digheden bijzonder gunstig. Stevige
mondiale groei en toch een beschei-
den infl atie. Door de robuuste vraag
kende het bedrijfsleven een gezonde
winstgevendheid. Dit zorgde voor een
goed klimaat op de fi nanciële markten.
Het vertrouwen groeide dat de we-
reldeconomie in een nieuwe fase was
aanbeland: een van stabiele, duurzame
groei. Gevolg: speculatie in grondstof-
fen, aandelen en zelfs obligaties. Totdat
het optimisme ongegrond bleek.
H Y P O T H E E K L A S T E N
S T E R K G E S T E G E N
De eerste markt waar de scheuren
in het optimisme zichtbaar werden,
was de Amerikaanse huizenmarkt
en vooral de markt voor subprime
hypotheken, de zogenaamde rommel-
hypotheken. Tot 2005 stegen de
Amerikaanse huizenprijzen veel
harder dan de inkomens. Door de
lage rente, en daarmee dalende
hypotheeklasten, konden steeds meer
Amerikanen steeds duurdere huizen
kopen. Extra gestimuleerd door inno-
vaties op de hypotheekmarkt, zoals de
subprime-hypotheken, waardoor veel
meer mensen in aanmerking kwamen
voor een hypothecaire lening. Maar
toen de rente (dan eindelijk) ging
stijgen, vanaf 2005, konden veel
Amerikanen hun hypotheeklasten niet
15 september 2008 Zakenbank Lehman Brothers
kan niet meer aan zijn verplich-tingen voldoen en de koers is
ingestort. Branchegenoot Merrill Lynch wordt overgeno-
men door Bank of America.
29 september 2008 - ‘Black Monday’De aandelenkoersen kelderen wereld-wijd na afwijzing van het Amerikaanse reddingsplan in het Huis van Afgevaar-
digden. De AEX verliest 8,8%. In New York daalt de Dow-Jonesindex
777 punten, de scherpste puntendaling op een dag ooit.
8 oktober 2008 Icesave kan fi nanciële verplich-tingen niet meer nakomen.
9 oktober 2008 Spaartegoeden IceSave gegarandeerd door minister van Financiën Bos.
9 oktober 2008De gemiddelde
huizenprijs in Nederland is in het derde kwar-
taal van 2008 volgens de
NVM voor het eerst in achttien
jaar gedaald.
19 september 2008 De Amerikaanse regering presenteert een reddings-
plan voor de fi nanciële sector ter waarde van $700 miljard. Het plan wordt opgesteld door minister
van Financiën Henry Paulson.
21 november 2008 Fusie ABN Amro en
Fortis. Gerrit Zalm zal CEO worden.
17 oktober 2008Het vertrouwen van de Amerikaanse consument in de economie is het sterkst afge-nomen sinds met metingen is begonnen in de jaren vijftig.
13 oktober 2008Akkoord reddingsplan Eurozone.
R E C E S S I E , C R I S I S , D E P R E S S I EDeze termen worden vaak verward. We spreken van ‘economische recessie’ wanneer de economische activiteit op een relatief lange termijn verlaagd is. Meestal gebruikt men deze term wanneer het bruto binnenlands product (bbp) van een land tijdens twee achtereenvol-gende kwartalen is afgenomen. Een ‘economi-sche depressie’ is een ergere, langere toestand dan een recessie. Het gaat hierbij om een soms jarenlange vermindering van de produc-tie en de consumptie. Als we spreken over een ‘economische crisis’, gaat het om de economi-sche verslechtering die leidt tot een recessie of depressie. Vaak gaat zo’n economische crisis samen met een ineenstorting van de beurs en met faillissementen van bedrijven.
3 oktober 2008 DNB-president
Wellink, premier Balkenende en mi-
nister van Financiën Bos vertellen dat de Nederlandse
overheid honderd procent eigenaar is geworden van Fortis Nederland, inclusief van ABN AMRO-deel
van Fortis.
14
8-AA-Relevant_p12-16-geschiedenis_v3.indd 14 21-8-09 14:01
12/2008 01/2009 02/2009 03/2009
langer opbrengen.
Het aantal te koop staande wonin-
gen steeg, in de regel een voorbode
van een correctie. Die kwam dan
ook. Beleggers in hypotheekschuld
kregen last van de wanbetalingen.
Ze liepen veel grotere risico’s dan
ze voor mogelijk hadden gehouden.
Opeens wist niemand meer hoe groot
het risico van hypotheekbeleggingen
daadwerkelijk was. Gevolg: beleggers
in rommelhypotheken konden deze
investeringen niet meer van de hand
doen. Bizar is dat sindsdien niemand
de waarde van deze schuldtitels goed
kan vaststellen nu de handel hierin
compleet is stilgevallen.
I N G R I J P E N
VA N H O G E R H A N D
Door het toenemende gebrek aan
vertrouwen tussen banken onderling
ontstonden problemen op de geld-
markt. Dat zorgde voor een abnormale
situatie: het rentetarief op de geld-
markt kwam door een stijgende risico-
opslag veel hoger te liggen dan de
beleidsrente van de centrale banken.
Banken leenden elkaar steeds minder.
De geldmarkt viel grotendeels stil en
daarmee uiteindelijk het totale fi nanci-
ele systeem. Centrale banken grepen
in door meer kortetermijnleningen
beschikbaar te stellen aan banken.
Het achterliggende idee: meer aan-
bod, lagere rente. Het terugbrengen
van de rentetarieven naar ‘normale’
niveaus duurde even maar blijkt
inmiddels successvol. Over de rol van
de overheden is veel gediscussieerd.
Ze weten doorgaans wat er met
een vastgelopen economie moet
gebeuren: de rente moet omlaag en
als gezinnen en bedrijven minder
uitgeven, moeten zij tijdelijk wat meer
uitgeven. Ben Bernanke, de President
van de Federal Reserve Board (Fed),
zei ooit dat je desnoods kunt besluiten
vanuit een helikopter bankbiljet-
ten over het land uit te strooien... bij
wijze van spreken dan. Hij bedoelde
dat je als overheid in noodsituaties
altijd nog geld in de economie kunt
pompen. Maar hoeveel precies? Dat is
lastig te bepalen. Overheden namen
veel maatregelen tegelijk: banken en
verzekeraars kregen vers kapitaal,
garanties op spaartegoeden werden
uitgebreid, banken konden onderling
zakendoen met overheidsgarantie.
Gezien de hardnekkige terugkeer van
crises, kun je je afvragen: horen kre-
dietcrises bij het leven? De geschie-
denis wijst uit dat crises op fi nanciële
markten met een zekere regelmaat
terugkomen. Maar het wonderlijke
is, dat het collectieve geheugen over
crises tekortschiet. Wie een forse
crisis heeft meegemaakt, heeft de
schrik fl ink te pakken. Maar als de
beurskoersen weer stijgen en de
kredietkranen weer helemaal open-
staan, vervaagt de herinnering. En
kan de geschiedenis zich toch weer
herhalen. Voor banken is het daarom
belangrijk dat ze niet alleen in hun
organisatiestructuur, maar vooral in
hun genen een sterk risicobewustzijn
hebben verankerd.
11 februari 2009Economisch plan VS goedgekeurd. 6 maart 2009
AEX onder grens 200 punten.
23 maart 2009 VS koopt slechte
leningen van banken op.
30 maart 2009 Bos sluit herenakkoord met
bankiers over bonussen.19 december 2008 Het Huis van Afgevaardigden stemt in met reddingsplan van $17,4 miljard voor drie auto-fabrikanten
17 februari 2009CPB-directeur Coen Teu-lings verwacht voor 2009 een begrotingstekort van 3% van het bbp, volgend jaar oplopend tot 5,5%.
27 februari 2009Werkloosheid eurozone 8,2%.
T U L P E N B O L & N A C H T WA C H T De moeder aller crises is de tulpenmanie in de zeventiende eeuw. De meest gewilde tulp was destijds de ‘Semper Augustus’, een witte tulp met rode vlammen en gekartelde bloem-blaadjes. In 1636, op het hoogtepunt van deze crisis, werd er voor deze tulpenbol 10.000 gulden betaald. Ter vergelijking: Rembrandt verkocht zijn ‘Nachtwacht’ twee jaar later voor 1.200 gulden!
15
8-AA-Relevant_p12-16-geschiedenis_v3.indd 15 21-8-09 14:01
05/2009 06/2009 07/2009 historie
V E E R K R A C H T E N H E R S T E L
Het Economisch Bureau van ABN AMRO
gaat ervan uit dat kredietcrises
helaas nooit geheel zijn uit te bannen.
Toch zijn er enorme stappen vooruit
gemaakt in mondiaal bankenland.
Denk maar aan de eerste gezamenlijke
solvabiliteitsvoorschriften van een
groep toezichthouders (‘Bazel I’), die
in 1988 werden gelanceerd; aanleiding
was de crisis van begin jaren tachtig.
De huidige recessie lijkt vooral op die
in het begin van de jaren dertig van
de vorige eeuw. Die crisis duurde vijf
jaar en de VS hadden daarna een bbp-
cijfer (bruto binnenlands product) dat
maar liefst 45% lager was dan vóór de
crisis. Dat stemt pessimistisch.
G R O E N E S C H E U T E N
Maar er zijn ook verschillen. Waar
destijds de agrarische en industriële
sectoren domineerden, voert nu de
dienstensector de boventoon. Die is
minder kapitaalintensief en hebben
daarom bij vraaguitval minder te stel-
len met een loden last van vaste kos-
ten. We zijn nu dus minder kwetsbaar
dan toen. In de jaren dertig gingen
banken failliet. Nu worden ze over-
eind gehouden. Toen was de overheid
de boekhouder die ook in barre tijden
haar boekhouding sluitend wilde
hebben. Nu is het ‘de tegenpartij’
die zich manifesteert als de private
sector het laat afweten. Er zijn steeds
meer ‘groene scheuten’ zichtbaar, die
duiden op herstel.
Het producentenvertrouwen neemt
overal toe. Ook de industriële produc-
tie trekt hier en daar weer wat aan en
datzelfde geldt voor de internationale
handel. Ook de stijgende beurskoer-
sen stemmen optimistisch: je ziet vaak
dat aandelenbeurzen zes tot negen
maanden op economisch herstel voor-
uitlopen. De mondiale economie lijkt
gezien haar veerkracht sterk genoeg
om deze kredietcrisis te overleven.
16 juli 2009Fed optimistischer over Amerikaanse
economie.
22 juli 2009IMF: Chinese economie herstelt.
16 juni 2009CPB: 4,75% krimp,
werkloosheid 9,5%.
28 april 2009Banken VS falen stresstest.
13 juni 2009 G8 voorziet stabilisatie wereldeconomie.
15 juni 2009 IMF positief over herstel VS.
6 mei 2009Nieuwe beloningsregels opgesteld door AFM en DNB.
11 mei 2009 Dekkingsgraad ABP op-gekrikt door lichte stijging aandelenbeurzen.
26 april 2009 Wereldbank spreekt reserves aan.
Z W A R T E D A G De wereld kende eerder fi nanciële crises. Bij-voorbeeld Black Tuesday op Wall Street in 1929, die de grote depressie van de jaren dertig van de vorige eeuw inluidde. Midden jaren tachtig van de 20ste eeuw ging een aantal Ameri-kaanse banken op de fl es. Gevolg was Black Monday: op 19 oktober 1987 daalde de Dow Jones-index in één dag met ruim 22%. Weer knapte een zeepbel. En rond de eeuwwisseling hadden we de internetzeepbel. Beleggers wa-ren euforisch geworden over internetbedrijven. Op een gegeven moment realiseerden zij zich dat hun optimisme niets meer met de realiteit te maken had. Beurskoersen van internetbedrij-ven stortten volledig in.
29 juni 2009Megafraudeur Bernard Madoff krijgt 150 jaar cel.
6 juli 2009De rechter verleent toestemming om het grootste deel van General Motors te verkopen aan een door de Amerikaanse overheid gefi nan-cierde rechtspersoon: New GM. Sinds 2008 raakte het bedrijf in grote problemen en werden er nog am-per auto’s verkocht.
2 juni 2009Werkloosheid Eurozone loopt op: 9,2%.
16
8-AA-Relevant_p12-16-geschiedenis_v3.indd 16 24-8-09 12:24
Hoe was uw jaar?
“Het afgelopen half jaar zijn we met 20
procent gegroeid in vergelijking met de
eerste helft van het vorige jaar. Ik was
wel een beetje verrast dat we de groei-
cijfers van de laatste jaren hebben kun-
nen vasthouden. Wij zijn een innovatief,
jong bedrijf met jonge werknemers.
Onze klanten zijn overheden. Wij onder-
steunen politiek-bestuurlijke processen.
We doen onder meer doelmatig-
heids- en doeltreffendheidsonderzoek
voor overheden. Door alle negatieve
verhalen in verband met de crisis doen
wij er juist nog een schepje bovenop.
Wij merken wel dat bedrijven die in de
profi tsector zitten zich nu meer op de
overheid gaan richten. De concurrentie
neemt toe. We zijn nu trouwens wel be-
drijfsauto’s aan het vervangen. Je kunt
nu goede deals maken!”
Roel Freeke (37) directeur-eigenaar van
onderzoeksbureau Jacques Necker te Maarssen
klantportret
tekst Michiel Mastenbroek
beeld Merlijn Doomernik 17
2-AA-Relevant_3portretten_V4.indd 17 21-8-09 13:31
De particuliere consumptie zal blijven dalen in 2009 en waar-
schijnlijk ook in 2010. Men voorziet een fl inke toename van de
werkloosheid. Dat zal het besteedbaar inkomen en het consumen-
tenvertrouwen aantasten. Ook is bij bedrijven de bezettingsgraad
dramatisch gedaald en de winstgevendheid verslechterd.
Bedrijven beginnen echter weer voorraden op te bouwen en dat
zorgt dan voor een impuls voor de groei. Enige verlichting voor
de economie kan in de tweede helft van het jaar komen uit het
buitenland. Maar de zwakke vooruitzichten voor de binnen- en
buitenlandse afzet vormen geen stimulans voor de investeringen.
B O U W P R O D U C T I E
In 2009 daalt de bouwproductie met 7,5% en in 2010 met 10%,
aldus het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid.
In 2011 is er nog altijd geen sprake van herstel. Voor dat jaar
wordt een kleine krimp van 2% verwacht. De enorme terugval is
te wijten aan het lage consumentenvertrouwen. De baanzeker-
heid staat onder druk, waardoor de bereidheid tot consumeren
en investeren afneemt.
D E N E D E R L A N D S E P R O D U C T I E C I J F E R S Z I J N I E T S M I N D E R S L E C H T D A N D I E
VA N D E E U R O Z O N E . M A A R D E V O O R L O P E N D E I N D I C AT O R E N W I J Z E N N O G
N I E T O P E E N S P O E D I G H E R S T E L V O O R D E E C O N O M I E .
Nederlandbeeld Information Design Studio
18
9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 18 21-8-09 14:07
19
9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 19 21-8-09 14:07
De Nederlandse pensioenfondsen
hebben het niet makkelijk. Ze hadden
in de achterliggende maanden vaak
veel minder vlees op de botten dan
toezichthouder De Nederlandsche
Bank (DNB) voorschrijft.
De gemiddelde dekkingsgraad van
pensioenfondsen lag hier en daar dan
ook fl ink onder het vereiste niveau.
Inmiddels is de situatie weer verbe-
terd en zitten de meeste fondsen weer
op het gewenste niveau. Maar hoe is
het tekort eigenlijk ontstaan?
B U F F E R S
Om hun huidige en toekomstige pen-
sioenuitkeringen te kunnen dekken,
bouwen pensioenfondsen vermo-
gen op. Daarnaast eist DNB dat de
pensioenfondsen buffers aanhouden
om tegenvallers te kunnen opvangen.
Maar door de gedaalde koersen zijn
deze reserves eerder dit jaar geslon-
ken. Overigens konden de fondsen
toch makkelijk aan hun huidige beta-
lingsverplichtingen voldoen. Maar ze
voldeden begin dit jaar niet aan de ei-
sen van DNB. Ook belegden pensioen-
fondsen, net als verzekeraars en hedge
funds, op grote schaal in hypotheken.
En worden zij dus direct geraakt door
alle problemen op de huizenmarkt.
L A G E D E K K I N G S G R A A D
Wanneer de pensioenverplichtingen
van een fonds gelijk zijn aan zijn bezit-
tingen, spreken we van een dekkings-
graad van 100 procent. De meeste
pensioenfondsen zitten momenteel
rond dit niveau. De wetgever eist een
dekkingsgraad van ten minste 105
procent, oftewel een buffer van vijf
procent. Maar in de praktijk wordt
verwacht dat een fonds plannen
maakt om zijn reserves op orde te
krijgen zodra de dekkingsgraad onder
de 125 procent komt. Door de combi-
natie van de genoemde factoren was
de dekkingsgraad van de pensioen-
fondsen in sommige gevallen zo laag,
E E N L O G I S C H G E V O L G VA N D E H U I D I G E C R I S I S I S H E T F E I T
D AT I E D E R E E N Z I C H N U Z O R G E N L I J K T T E M A K E N O V E R L AT E R .
W E L K E G E V O L G E N K U N N E N D E H U I D I G E E C O N O M I S C H E
O M S TA N D I G H E D E N H E B B E N V O O R U W O U D E D A G S V O O R Z I E N I N G ?
tekst Nico Klene (Economisch Bureau – ABN AMRO)
beeld Rhonald Blommestijn
dat de toezichthouder maatregelen
heeft geëist. Daarom verhogen som-
mige pensioenfondsen de premies
om hun vermogen weer op peil te
brengen. Inkomsten uit de (verhoogde)
premies zijn echter relatief laag in
vergelijking met de bedragen die een
pensioenfonds in kas hoort te hebben.
Bovendien is een dergelijke verhoging
nadelig voor de economische groei,
omdat werkenden hierdoor minder
overhouden om nu uit te geven.
I N H A A L I N D E X AT I E
Veel fondsen indexeren pensioenuit-
keringen gedurende een aantal jaren
niet. De pensioenuitkering wordt
Volop in beweging
20
29-AA-Relevant_p20-22-inkomenszekerheid_v1.indd 20 21-8-09 15:20
achtergrond
dan niet - of slechts gedeeltelijk -
aangepast aan de loonstijging of de
infl atie. Dat betekent dus verlies aan
koopkracht voor gepensioneerden,
maar doordat de infl atie voorlopig
laag blijft, zal dit verlies meevallen
- althans, waar wordt geïndexeerd
met de infl atie. Het niet indexeren
van pensioenuitkeringen heeft óók
gevolgen voor de werkenden, omdat
hun pensioenaanspraken eveneens
niet worden geïndexeerd. Echter,
als er in betere tijden een zogeheten
inhaalindexatie plaatsvindt, hoeven
hun pensioenen uiteindelijk niet lager
uit te vallen dan verwacht.
B E P E R K T E F F E C T
De pensioenfondsen zijn volop in
beweging en volledig herstel zal nog
even op zich laten wachten. Dit is
ook afhankelijk van eventueel nog
aan te kondigen maatregelen. Zo zou
de leeftijd waarop men begint met
pensioenopbouw verlaagd kunnen
worden. Maar naast een hopelijk
kortdurend koopkrachtverlies voor
gepensioneerden en hogere premies
voor werkenden lijkt het effect van de
crisis op het gebied van de pensioe-
nen vooralsnog beperkt.
21
29-AA-Relevant_p20-22-inkomenszekerheid_v1.indd 21 21-8-09 15:20
achtergrond
In verband met de recente dekkings-
vraagproblematiek is besloten dat
pensioenfondsen langer de tijd krijgen
om hun reserves op peil te brengen.
De wettelijke hersteltermijn van drie
jaar is verlengd naar maximaal vijf
jaar. Het kabinet wil hiermee voorko-
men dat pensioenfondsen overhaast
en onnodig de pensioenuitkering zou-
den moeten verlagen. Gunstige be-
richten, maar welke maatregelen kunt
u aanvullend nemen om een gezonde
oude dag wat veiliger te stellen?
Investeren in wonen
Een eigen huis wordt regelmatig
beschouwd als een aanvullende
of volledige oudedagsvoorziening.
Door een hypotheek te vestigen op een
hypotheekvrij huis, komt vermogen dat
vast zit in het huis vrij voor consump-
tieve doeleinden, maar de hypotheek-
renteaftrek is niet van toepassing
indien de opgenomen gelden worden
aangewend voor consumptie (de
‘opeet-hypotheek’). Echter, de huidige
situatie op de huizenmarkt maakt wel
duidelijk dat er ook op dit vlak geen
garanties bestaan.
Pensioensverzekering
Velen verkeren in de ver-
onderstelling dat hun
pensioen in combinatie met AOW zal
uitkomen op 70 procent van hun laatst
genoten brutoloon. Maar iedereen die
enkele keren van baan is veranderd,
parttime heeft gewerkt, in het buiten-
land heeft gewoond, is gescheiden
of een variabel inkomen heeft, riskeert
een zogenaamd pensioengat. Dit
pensioengat dichten met een pen-
sioensverzekering is dan aan te beve-
len. Zij die starten bij een nieuwe werk-
gever, die aangesloten is bij een andere
pensioeninstelling, kunnen in sommige
gevallen tijdelijk hun opgebouwde
pensioen niet overhevelen naar het
pensioenfonds van hun nieuwe werk-
gever. Het is dus aan te raden om te
sparen voor later.
Sparen voor later
Doordat DNB hoge eisen
stelt aan de vermogens-
posities van banken en verzekeraars
waaraan ze een vergunning verstrekt,
lopen spaartegoeden op dit moment
geen grote risico’s. Mocht een van
deze banken onverhoopt niet langer
aan haar fi nanciële verplichtingen
kunnen voldoen, dan treedt het depo-
sitogarantiestelsel in werking. Dit stelsel
garandeert nu een bedrag van
€ 100.000 per rekeninghouder, per
bankinstelling. Sparen in eigen beheer
is daardoor ook een goede manier om
te sparen voor aanvullend pensioen.
Beleggen
Succesvol beleggen
hangt vaak samen
met een lange ‘beleg-
gingshorizon’, waarbij geld dat men
niet direct nodig heeft gedurende
langere tijd in een portefeuille wordt
geïnvesteerd. Beperken van het risico,
door goede spreiding, is van groot
belang omdat het hier gaat om een
oudedagsvoorziening. Door aanvan-
kelijk vooral in aandelen te gaan zitten
en met het verstrijken der jaren steeds
meer op beleggingsfondsen en later
op obligaties over te stappen, zou u
uw risico kunnen beperken. Beleggen
moet echter niet het hoofdbestand-
deel van uw pensioen vormen, maar
samenhangen met andere voorzienin-
gen, zoals lijfrente en sparen.
23
41
Alternatieve oudedagsvoorzieningen
22
29-AA-Relevant_p20-22-inkomenszekerheid_v1.indd 22 21-8-09 15:20
column
Mijn oma was fan van de rentmeestergedachte: je moet het familie-
vermogen zo goed mogelijk beheren voor de volgende generatie.
Daarom vond zij het ook belangrijk dat ik al jong de kneepjes van
beleggen ging leren. Op mijn achttiende verjaardag zei ze: “Hier
heb je driehonderd gulden en ik wil dat je ermee gaat beleggen.” Ik
studeerde net economie, dus dat varkentje zou ik wel even wassen.
Meteen zag ik allerlei kansen. Ik liet bij de bankbalie een orderbriefje
uitschrijven, om voor honderd gulden drie aandelen Internatio
Müller (tegenwoordig Imtech) te kopen. De koers was onverwachts ingestort en ik
hoopte op winst door een spoedig herstel. Maar toen kreeg ik de effectennota. Op
kleine aandelenorders bedroegen de minimale transactiekosten dertig gulden. Ik
schrok: dat zou ik op de korte termijn nooit goed kunnen maken!
Inderdaad verkocht ik de aandelen na een tijdje met verlies. Maar ik had meteen
een belangrijke les geleerd: als belegger moet je je vooraf goed informeren, maar
ook keuzes maken. Beleg je voor de lange termijn of korte termijn?
Ik koos voor de korte termijn. Met het resterende geld beproefde ik mijn geluk op
de optiebeurs, indertijd de poor-man’s-beurs genoemd, omdat je er met weinig
geld toch terecht kon. Mijn eerste call-optie pakte goed uit. Vanaf dat moment was
ik verslingerd. Ik zat bovenop het nieuws. Een plan voor het samenstellen van een
beleggingsportefeuille ontbrak. Voor ik het wist, had ik een bonte verzameling van
beleggingen en moest ik regelmatig ad hoc beslissingen nemen. Dat is leuk voor
een korte tijd. Ook leerde ik dat mijn beleggingsresultaat erg afhankelijk was van
incidentele successen en verliezen, en dat mijn (fi nanciële) leven bepaald werd
door de waan van de dag.
Gaandeweg groeide het besef dat je voor het opbouwen van vermogen niet per se
een fi nanciële hoogvlieger hoeft te zijn. Het is ook van belang een doelstelling te
formuleren en een richting te kiezen; een fi nancieel plan.
Dat geeft een gedegen overzicht hoe u er nu en in de toekomst voor denkt te
kunnen staan. Op die manier kunt u uw beleggingen optimaal laten aansluiten
bij reeds bestaande fi nanciële producten: bijvoorbeeld (levens)verzekeringen en
spaar- en fi scale beleggingsproducten zoals banksparen. Vanaf dat moment voert
u de regie over uw vermogen door te denken in risico en rendement. U laat zich
minder snel meeslepen door alarmerende krantenberichten en de emoties van de
dag. U handelt vanuit een lange visie. Precies zoals oma het wilde.
De HorizonHet belang van de langetermijnvisie
Evert Waterlander is hoofd
Beleggingsstrategie van
ABN AMRO. Hij schrijft
columns voor diverse
vakbladen, verschijnt in
radio- en tv-programma’s
en geeft regelmatig
presentaties en trainingen
over beleggen.
EVERT WATERLANDER
bee
ld S
jaa
k Ra
ma
kers
23
3-AA-Relevant_p23-Col de Waterlander.indd 23 21-8-09 13:43
24
27-AA-Relevant_p24-27-art Ester MirjamV4.indd 24 21-8-09 15:07
interview Om nu te zeggen dat het machogedrag van mannen de oorzaak
van de algehele economische malaise is, gaat wel wat ver, vindt
Esther-Mirjam Sent, hoogleraar Economische Theorie en Eco-
nomisch Beleid aan de Radboud Universiteit Nijmegen. “Maar
gedragskenmerken zoals hebzucht, extreem risico nemen, onre-
alistisch optimisme en gebrek aan vertrouwen zijn wel gedrags-
kenmerken die we eerder bij mannen vinden dan bij vrouwen. En
dit zijn kenmerken die een belangrijke rol hebben gespeeld bij het
ontstaan van de kredietcrisis”, meent Sent.
Zij pleit daarom voor een meer evenwichtige verdeling qua man
en vrouw in de top van het bedrijfsleven. Gezien de huidige
opbouw van het topmanagement in Nederland komt dit neer op
meer vrouwen in de top. De reacties van vooral mannen op deze
stelling zijn, zacht gezegd, onvriendelijk. Feministische prietpraat.
N I E T U I T F E M I N I S T I S C H , M A A R U I T B E D R I J F S -
E C O N O M I S C H O O G P U N T P L E I T H O O G L E R A A R
E S T H E R - M I R J A M S E N T V O O R E E N E V E N W I C H T I G E R
M A N - V R O U W V E R D E L I N G I N D E B E D R I J F S T O P.
Mannen malaise
tekst Herman Kleintjesbeeld Martijn Steiner Lovisa
25
27-AA-Relevant_p24-27-art Ester MirjamV4.indd 25 21-8-09 15:07
Sent kon er wel om lachen: “Natuurlijk kom ik voor de
vrouw op, maar met feminisme heeft dit niets te maken.
Wel met harde bedrijfseconomische resultaten.”
C U LT U U R V E R A N D E R I N G
Die bedrijfseconomische resultaten waarop Sent doelt, ko-
men terug in verschillende onderzoeken. De Amerikaanse
organisatie Catalyst toonde onlangs in een onderzoek aan
dat Fortune 500-bedrijven met meer vrouwen in de top het
over een periode van vier jaar zo’n 50 procent beter doen
dan bedrijven met minder vrouwen in de top. In Europa
worden deze cijfers bevestigd door McKinsey.
Uit onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam blijkt
dat bedrijven met een vrouw in het bestuur gemiddeld 23,3
procent rendement op het eigen vermogen behalen, tegen
13,7 procent voor ondernemingen met louter mannen in de
top. Dat zijn cijfers waarover mannelijke ondernemers zich
toch even achter de oren mogen krabben.
De discussie over meer vrouwen in de top is natuurlijk niet
nieuw. Af en toe steekt deze discussie de kop op, om weer
moedeloos op de achtergrond te geraken. Moedeloos,
omdat er maar weinig beweging in komt. Ligt dat aan de
vrouwen zelf? Ligt dat aan de mannen? Of ligt dat aan onze
maatschappij? Sent: “Het is een cultuur en een geschiede-
nis waarin we zijn opgegroeid. Wat nodig is, is een cultuur-
verandering bij bedrijven, bij mannen, bij vrouwen en in de
maatschappij. Pas als dat helemaal samenkomt, verandert
er iets. Persoonlijk denk ik dat we niet meer om vrouwen
in het bedrijfsleven heen kunnen, en dat er langzaam maar
zeker veranderingen in de bedrijfstop zullen komen.” Sent
concludeert dit onder meer uit de studentenpopulatie van
universiteiten. Er komen steeds meer vrouwelijke studen-
ten die het sneller en beter doen dan hun mannelijke mede-
studenten. Dat gaat zich volgens Sent ongetwijfeld vertalen
in het bedrijfsleven.
D U W T J E I N D E R U G
Een krachtige mening, maar stel eens dat bedrijven vol-
ledig door vrouwen worden gerund? “Nee, dat werkt niet”,
zegt Sent gedecideerd. “Uit onderzoek blijkt dat in stress-
situaties vrouwen risico’s beter inschatten en zonder stress
kunnen mannen risico’s beter inschatten. De les zou dus
moeten zijn, dat we juist in stressvolle economische tijden
de invloed van vrouwen in de top zouden willen zien. En in
stabiele tijden zouden we juist van de positieve invloeden
van de mannen kunnen profi teren. Al met al wil je dan
dus gewoon continu een goede balans tussen mannelijk-
heid en vrouwelijkheid in de top van de samenleving. Het
is dus absoluut geen pleidooi voor louter vrouwen aan de
macht, daar redden we het ook niet mee. Juist de balans is
belangrijk.”
“Wat ik echter vaak tegengeworpen krijg,” vervolgt Sent,
“is dat we toch Nina Brink en Silvia Toth hebben. En wat
te denken van Blythe Masters, topvrouw bij J.P. Morgan,
die de credit default swap heeft ontwikkeld, het fi nanciële
instrument waardoor het uiteindelijk allemaal misging in
de fi nanciële wereld. Over vrouwelijke invloed gespro-
ken! Maar dan zeg ik: dat zijn vrouwen die aan de top zijn
gekomen in een mannelijke wereld en daardoor zijn ze nog
mannelijker dan hun mannelijke collega’s om te overleven
in de mannenwereld. Van vrouwelijke invloeden is dan
geen sprake meer. Het is dus noodzakelijk de nuance in te
brengen dat mannen niet noodzakelijk mannelijk zijn en
vrouwen niet noodzakelijk vrouwelijk.”
“ Eén excuustruus zet geen zoden aan de dijk”
26
27-AA-Relevant_p24-27-art Ester MirjamV4.indd 26 21-8-09 15:07
interview
E X C U U S T R U U S
Daarom heeft het volgens Sent geen zin om een enkele
vrouw in je raad van bestuur of raad van commissarissen
op te nemen. “Eén excuustruus zet geen zoden aan de dijk”,
zegt Sent. “Zelfs twee zullen nog vaak afstand bewaren
om hun samenwerking niet op een samenzwering te laten
lijken. Onderzoek toont aan dat drie het minimum is.
Procentueel komt dat erop neer dat je ongeveer 35 procent
vrouwen in de top moet hebben om de vrouwelijke invloed
een rol te laten spelen en tegelijk om de mannen de gele-
genheid te geven hun vrouwelijke kant te laten zien.”
Maar, zoals al gezegd, de ingesleten vooroordelen over
vrouwen aan de top helpen niet bij de verbetering van de
situatie. Zo zouden ze vaak teleurstellen. Maait dit vooroor-
deel het gras voor de voeten van de discussie weg? “Nee,
juist niet. Dit is helemaal niet verwonderlijk. Onlangs zag
je dat bij ING topvrouwen massaal afhaakten door de kille,
mannelijke cultuur. Vrouwen die zich aanpassen aan die
cultuur, worden als onaardig, vijandig en bitchy gezien.
Vrouwen die zich niet aanpassen aan die cultuur, worden
als niet-competent gezien. Dit probleem staat bekend als
het cats and dogs-dilemma: hoe gedraag je je als kat te mid-
den van honden? Als je jezelf blijft, val je uit de toon. Als je
je gedrag aanpast, vinden de honden je maar een vreemd
beest. Hier komt dus duidelijk de eerdere 35 procent aan
vrouwen in een team weer om de hoek kijken. Dan kunnen
vrouwen pas zichzelf zijn.”
PA N N E N K O E K M O D E L
De kredietcrisis is veroorzaakt door een complex van
factoren en daarom zal er volgens Sent ook een complex
van factoren voor nodig zijn om er weer uit te komen. Een
betere gender balance, vooral in de fi nanciële sector, is vol-
gens haar maar een van de factoren die het bedrijfsleven
uit het slop kan trekken. Sent maakt zich op dit moment
meer zorgen over de aandachtsverlegging van kredietcrisis
naar economische crisis. Sent: “We pakken nu de effecten
aan, maar niet de oorsprong. Ook maak ik mij zorgen over
het feit dat we nu een tweede golf krijgen van bedrijven die
failliet gaan. Hierdoor zullen de balansen van de banken
weer verder verzwakken.”
Op bedrijfsmatig gebied ziet Sent heil in het verlaten van
het piramidemodel en het overgaan naar het pannenkoek-
model. Sent: “Plattere organisaties dus, waarbinnen we ons
bewuster zijn van onze rol binnen de organisatie en waar-
binnen we beter beseffen wat de rol van de organisatie is
in de maatschappij. We moeten naar een integriteitbenade-
ring in aanvulling op een compliance-benadering. Als we
duurzaam de toekomst in willen gaan, zullen we daarvoor
onze ondernemingen anders moeten inrichten. Het is dus
een prachtig moment om de discussie over de gender
balance nieuw leven in te blazen en om bij het herinrichten
van de ondernemingen ook deze koe bij de hoorns te vat-
ten. Immers, de kredietcrisis valt in het niet bij problemen
als de bevolkingscrisis, energiecrisis en klimaatcrisis.”
Esther-Mirjam Sent is hoogleraar
Economische Theorie en Econo-
misch Beleid aan de Radboud
Universiteit Nijmegen. Ze studeerde
in 1989 af aan de Universiteit van
Amsterdam en haalde in 1994 een
graad aan Stanford University.
In 1999 doceerde ze aan de London
School of Economics.
27
27-AA-Relevant_p24-27-art Ester MirjamV4.indd 27 21-8-09 15:07
W AT L I G T E R O P H E T N A C H T K A S T J E VA N D E M E D E W E R K E R S
VA N H E T E C O N O M I S C H B U R E A U VA N A B N A M R O ?
UitgelezenBidden is niet genoeg Tegendraadse meningen
over de crisis
Auteur Diverse auteurs,
samengesteld door Mark van Baal
Uitgever Maarten Muntinga b.v.
ISBN 9789041707871/NUR 401
Omvang 126 pagina’s
Een bonte verzameling bijdragen over
de kredietcrisis vanuit diverse invals-
hoeken. Bijdragen zijn afkomstig van
economen, politici, wetenschappers en
ondernemers met een duidelijke, eigen
visie op de crisis.
“ De hoofdstukken variëren van een brede
analyse vanuit het perspectief van een
zelfkritische bankier – ondergetekende -
tot de kritisch–politieke benadering van
Femke Halsema. Alles wat daar tussen
zit, en zelfs wat daar buiten valt, komt
in dit boekje aan bod. Er worden sterk
uiteenlopende meningen gepresenteerd
en het boek levert veel verrassingen op.”
Han de Jong
(Economisch Bureau – ABN AMRO)
The Subprime SolutionHow Today’s Global Financial Crisis
Happened, and What to Do about It Auteur Robert J. Schiller
Uitgever Princeton University Press
ISBN 9780691139296
Omvang 208 pagina’s
In dit boek maakt Schiller op een
soepele manier een ingewikkeld
onderwerp inzichtelijk. Bovendien
etaleert hij zich als een originele denker
met prikkelende oplossingen om
de huidige crisis te bestrijden en
de volgende te voorkomen.
“ Schiller staat boven de stof. Zowel de
technologiezeepbel als de daling van
de Amerikaanse huizenprijzen heeft hij
vroegtijdig zien aankomen.”
Philip Bokeloh
(Economisch Bureau – ABN AMRO)
28
18-AA-Relevant_p28-29_bibliotheek-v4.indd 28 21-8-09 14:42
The Two Trillion Dollar MeltdownEasy Money, High Rollers, and the Great
Credit Crash Auteur Charles R Morris
Uitgever PublicAffairs
ISBN 9781586486914
Omvang 240 pagina’s
Charles Morris, Amerikaans schrijver
van enkele economische bestsellers,
plaatst de crisis in historisch perspectief
en legt uit hoe bepaalde instrumenten,
snelle marktontwikkelingen en beleids-
beslissingen uiteindelijk tot grote
instabiliteit hebben geleid.
“Aanrader!”
Hein Schotsman
(Economisch Bureau – ABN AMRO)
De KredietcrisisEn hoe we er weer sterker uit
kunnen komen
Auteur Willem Vermeend
Uitgever Lebowski publishers
ISBN 9789048801923
Omvang 144 pagina’s
In dit boek geeft Willem Vermeend,
oud-minister van Sociale Zaken, staats-
secretaris van Financiën, een overzicht
van de oorzaken van de crisis en de
gevolgen voor het dagelijks leven.
“ Om De Kredietcrisis te lezen hoef je geen
kenner te zijn. Het boek geeft op een toe -
gankelijke manier inzicht in de crisis.
Bovendien legt de auteur goed uit hoe een
‘slimme’ overheid van de nood een deugd
kan maken: investeer in duurzaam heid.”
Hein Schotsman
(Economisch Bureau – ABN AMRO)
The Ascent of MoneyA Financial History of the World Auteur Niall Ferguson
Uitgever Penguin
ISBN 9781846141065
Omvang 442 pagina’s
In volle vaart leidt Ferguson de lezer
langs de geschiedenis van het geld.
Behalve over fi nanciën, gaat dit boek
ook over het menselijk tekort.
“ Financiële crises zijn van alle tijden, zo
wordt allengs duidelijk. Vaak liggen
er overdreven verwachtingen aan ten
grondslag. Soms ook list en bedrog. Met
Brits gevoel voor ironie geschreven.
Smullen geblazen, deze page turner.”
Philip Bokeloh
(Economisch Bureau – ABN AMRO)
De KredietcrisisDe implosie op de fi nanciële markten
van binnenuit bekeken Auteur Jac. Kragt
Uitgever Eburon Academic Publishers
ISBN 9789059722576
Omvang 118 pagina’s
Met behulp van handige diagram-
men legt Kragt de architectuur van
de sector bloot. Ook gaat hij in op de
complexe fi nanciële diensten die de
laatste jaren zijn ontstaan.
“ Jac Kragt heeft geen boek geschreven
om op het nachtkastje te leggen. Dit
boek vereist de nodige concentratie.
De lezer wordt dan wel getrakteerd op
een stapsgewijze rondleiding door de
fi nanciële sector.”
Philip Bokeloh
(Economisch Bureau – ABN AMRO)
29
boekrecensies
18-AA-Relevant_p28-29_bibliotheek-v4.indd 29 21-8-09 14:43
De recessie is in Duitsland dieper dan in veel andere lan-
den en de oplopende werkloosheid en daaraan verbonden
onzekerheid zullen de consumptie drukken. Ook zullen de
zeer lage bezettingsgraad en de sterk verslechterde winst-
gevendheid ten nadele werken van de investeringen.
Maar de cijfers van de afgelopen maanden zien er wat
minder slecht uit. Aan de daling van de industriële
productie lijkt een einde te zijn gekomen. De voorraad-
vorming zou in het tweede halfjaar een positieve bijdrage
kunnen leveren aan de BBP-groei. Diverse voorlopende
indicatoren laten al weer enkele maanden achtereen een
stijging zien.
E X P O R T
De uitvoer is de motor geweest van de Duitse groei in de
afgelopen jaren. Dit was te danken aan de aanzienlijke
verbetering van de Duitse concurrentiepositie na een
aantal jaren van herstructurering. Bovendien werkte in die
jaren de samenstelling van het exportpakket, met het naar
verhouding grote aandeel van kapitaalgoederen, in het
voordeel van Duitsland. Maar nu heeft Duitsland meer dan
gemiddeld te lijden van de zeer zwakke mondiale vraag.
D E R E C E S S I E I S H A R D A A N G E K O M E N I N D U I T S L A N D, M A A R E R I S R E D E N T O T G E M AT I G D
O P T I M I S M E . H E T W A C H T E N I S E C H T E R O P H E T A A N T R E K K E N VA N D E E X P O R T.
Duitslandbeeld Information Design Studio
30
9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 30 21-8-09 14:07
31
9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 31 21-8-09 14:07
32
hoofdartikel
7-AA-Relevant_p32-36-wat doe ikV7.indd 32 21-8-09 13:53
A L S R E A C T I E O P D E K R E D I E T C R I S I S N A M E N S O M M I G E N H U N
S PA A R G E L D O P, G I N G E N A N D E R E N J U I S T S PA R E N E N M A A K T E N
W E E R A N D E R E N H U N B E L E G G I N G S P O R T E F E U I L L E S T E G E L D E .
N U Z I J N W E E E N J A A R V E R D E R . W E L K E M O G E L I J K H E D E N B I E D E N
S PA R E N , B E L E G G E N O F A LT E R N AT I E V E N A L S O B L I G AT I E S O F
G R O N D S T O F F E N VA N D A A G D E D A G ?
tekst Hein Schotsman (Economisch Bureau – ABN AMRO) beeld Jim Frazier/Corbis
Wat doe ik met mijn geld
33
7-AA-Relevant_p32-36-wat doe ikV7.indd 33 21-8-09 13:53
hoofdartikel
Historische dieptepunten op de beurs, verdwenen
spaartegoeden, failliete banken, dalende prijzen van
grondstoffen en onroerend goed... Recente gebeur-
tenissen hebben ons er weer eens aan herinnerd dat
absolute zekerheden niet bestaan. Iedereen kent wel
iemand die zijn of haar vermogen heeft zien krim-
pen, tevergeefs een huis probeert te verkopen of
zich zorgen maakt over aangekondigde ontslagen.
In economisch onzekere tijden kiezen veel mensen
sparen boven beleggen. Aan sparen is immers rela-
tief weinig risico verbonden - althans in vergelijking
met beleggingsvormen. De ingelegde hoofdsom ligt
immers vast, terwijl bij aandelen of onroerend goed
de waarde van het bezit kan dalen. Deze waarde
kan natuurlijk ook stijgen, maar veel spaarders zijn
al tevreden als hun inleg gelijke tred houdt met de
infl atie en zij streven niet in de eerste plaats naar
maximaal rendement.
Dankzij het depositogarantiestelsel is het spaargeld
ook nog eens tot een bepaald bedrag gegarandeerd.
Mocht een bank omvallen, dan krijgt de spaarder
toch (een deel van) de ingelegde som terug. Begin
oktober 2008 werd dit bedrag in Europees verband
tot december 2010 verhoogd naar € 100.000,- per
persoon, per instelling. Bij een en/of-rekening van
twee personen geldt dit bedrag per persoon.
Wie zijn of haar spaargeld langere tijd kan missen,
kan het gedurende een vastgelegde periode vast-
zetten tegen een vast tarief. We spreken dan van
een (termijn)deposito. De rente op zo’n deposito
is vaak hoger dan die op rekeningen waar minder
beperkingen gelden. Mochten de marktrentes
tijdens de spaarperiode dalen, dan blijft de spaar-
rente gelijk. Aan de andere kant: bij economische
voorspoed gaat deze rente dus ook niet omhoog.
A A N D E L E N
Wie graag volop wil profi teren van een mogelijke
opwaartse beweging in verschillende sectoren, is
nog steeds aangewezen op beleggen. Echter, in het
huidige onzekere klimaat lijkt beleggen op korte
termijn een minder voor de hand liggende keuze.
De fi nanciële markten houden er rekening mee dat
de recessie nog ernstiger kan uitpakken dan nu al
wordt aangenomen. De kans dat de aandelenkoer-
sen verder wegzakken, is dan ook aanwezig. In de
gerealiseerde daling van de koers zit echter ook de
verwachting verwerkt dat er in de VS en Europa een
diepere recessie komt. Dat zou kunnen betekenen
dat de aandelenkoersen de bodem zijn gepas-
seerd. Als dat klopt, dan zou het de moeite waard
zijn om op ‘aandelenkoopjes’ te gaan jagen. Maar
zoals altijd zal een verstandige belegger zijn of haar
beleggingen goed spreiden, trouw blijven aan een
visie en vooral naar de langetermijnhorizon blijven
kijken. Als iemand zijn of haar geld wil beleggen in
aandelen - vooruitlopend op een eventueel herstel
van de aandelenkoersen - moet hij of zij dat wel voor
een langere periode kunnen doen. Het is immers nog
onzeker of de beurs over heel 2009 herstel laat zien.
S TA AT S O B L I G AT I E S
In tijden van onzekerheid staan staatsobligaties
meer in de belangstelling als ‘veilige haven’. Er
is een kans dat de rente verder daalt door nieuwe
“ Het is verstandig beleggingen te spreiden, trouw te blijven aan een visie en vooral naar de lange termijn te blijven kijken”
34
7-AA-Relevant_p32-36-wat doe ikV7.indd 34 21-8-09 13:53
ingrepen van centrale banken. Wanneer de rente
daalt, gaan de obligatiekoersen omhoog, aangezien
de toekomstige kasstromen gelijk blijven maar
tegen een hogere rente worden verdisconteerd*.
Maar of de rente inderdaad verder omlaag gaat, is
twijfelachtig. Infl atiegelinkte obligaties, die beter
renderen naarmate de infl atie stijgt, staan momen-
teel in de belangstelling, maar het is voorlopig zeker
niet ondenkbaar dat een defl atiescenario meer voor
de hand ligt.
B E D R I J F S O B L I G AT I E S
Bedrijfsobligaties zitten wat veiligheid betreft tussen
aandelen en staatsobligaties in. Aandelen kunnen in
waarde dalen, maar kennen geen lange, van tevoren
vastgelegde looptijd. Bij staatsobligaties staat de
uitgevende overheid garant voor het uitkeren van
rente en terugbetaling. Maar bij bedrijfsobligaties
bestaat er een kans dat het bedrijf in kwestie de
rente niet meer kan betalen. En bij een failissement,
bijvoorbeeld, wordt de lening helemaal niet meer
terugbetaald. Om toch te kunnen profi teren van de
hogere rente is het verstandig om beleggingen in
bedrijfsobligaties goed te spreiden over meerdere
ondernemingen.
P L A N B E N V E R D E R
In roerige tijden stappen sommige beleggers uit
aandelen en zoeken hun heil bij andere beleggings-
categorieën, zoals grondstoffen, onroerend goed
of kunst. Bieden deze categorieën een goed
alternatief voor aandelen en obligaties? Of
kleven er meer risico’s aan dan men zou
vermoeden?
G R O N D S T O F F E N
Na de enorme correcties op de grondstofmarkten
gedurende de tweede helft van 2008 zagen we in
het eerste kwartaal van 2009 meer stabiliteit. Deze
recente ontwikkeling wil nog niet zeggen dat de
weg naar boven nu weer volledig open ligt, maar
geeft wel aan dat de heftigste neerwaartse bewe-
gingen waarschijnlijk achter ons liggen. Toch zijn
er nog enkele grondstoffen waarbij wel degelijk
neerwaartse risico’s aanwezig zijn. De grondstof-
markt is een relatief kleine markt. Dit houdt in dat de
volatiliteit of ‘levendigheid’ van de onderliggende
grondstoffen zeer hoog kan zijn op momenten van
toegenomen handelsactiviteiten. Daarnaast zijn bij
veel van deze grondstoffen de traditionele spel-
regels van de wereldeconomie nog van toepassing.
Waar bijvoorbeeld valuta’s door allerlei factoren
kunnen worden beïnvloed, wordt de prijs van
grondstoffen veelal bepaald door vraag en aanbod.
* Verdisconteren: bewerking die wordt uitge-voerd om te bepalen welk bedrag er op een bepaald moment moet worden belegd om op een specifi eke einddatum een bepaald streef-bedrag te kunnen ontvangen.
35
7-AA-Relevant_p32-36-wat doe ikV7.indd 35 21-8-09 13:53
hoofdartikel
Voor zowel de landbouwgrondstoffen als de ba-
sismetalen wordt de vraag uit China als redmiddel
gezien. De toegenomen vraag uit China kan ervoor
zorgen dat de neerwaartse trend wordt doorbroken.
Dat is in feite ook al zichtbaar bij de meeste van deze
grondstoffen. Een fors herstel moet echter komen
van een toename van de wereldvraag. Maar met
de eurozone en de Verenigde Staten nog in een
recessie, zal zo’n herstel nog wel even uitblijven.
Een goed voorbeeld van een grondstof die nog
wel neerwaartse risico’s kent, is goud. In tijden van
paniek en recessie werd goud traditioneel gezien als
een veilige haven. Toch is de gemiddelde belegger
ook voorzichtig geweest ten opzichte van goud.
Beleggen in goud betekent dat je speculeert op het
falen van de fi nanciële markt. Maar een dergelijk
doemscenario lijkt sterk overdreven. Het kopen van
goud als hedge tegen oplopende infl atie lijkt op dit
moment weinig zinvol, aangezien de infl atie de
komende twee jaar niet fors zal stijgen. Ook heeft het
Internationaal Monetair Fonds van de Amerikaanse
overheid toestemming gekregen om 400 ton goud te
verkopen ten behoeve van economische steun. Dit
vergroot de druk op de goudprijs.
K U N S T E N S T E N E N
In 2008 leverden kunstbeleggingen een rendement
op dat dicht tegen dat van de AEX lag, en zelfs hoger
uitviel dan dat op de wereldwijde aandelenmarkt.
Beleggen in kunst of antiek kan goed uitpakken,
maar is wel risicovoller dan beleggen in aandelen.
Kunst is namelijk minder liquide dan aandelen en
grondige kennis van de markt is een vereiste. En
onroerend goed dan? Risico en rendement van
onroerend goed zijn vergelijkbaar met die van
obligaties en aandelen. Maar ook hier is voorzichtig-
heid geboden: direct investeren in projecten of objec-
ten is voor de meesten niet weggegelegd. Onroerend
goed blijft wel een goede manier om de risico-
rendementverhouding van de beleggingsportefeuille
te optimaliseren. Als we kunst kopen omdat we het
mooi vinden, of investeren in een huis of vakantiewo-
ning voor eigen gebruik, dan is het mooi meegeno-
men als de waarde boven verwachting groeit, maar
dat is niet essentieel. Net als grondstoffen kunnen
kunst en onroerend goed zorgen voor een betere
spreiding, maar het succesvol beleggen in een enkele
categorie is slechts voor experts weggelegd.
W AT W E L T E D O E N ?
Sparen is verstandig, maar dan wel bij voorkeur op
een termijndeposito en in elk geval bij een instel-
ling die onder het depositogarantiestelsel van De
Nederlandsche Bank valt. En beleggen met beleid
kan hierop een uitstekende aanvulling beiden.
Hoe dan ook: het blijft zonde om jarenlang geld in
huis te verstoppen, waar het steeds minder waard
wordt door de infl atie. Het kan zelfs nog erger.
Vraag het maar aan mevrouw
Anat in Tel Aviv, die deze
zomer haar moeder met
een mooie nieuwe
matras wilde verras-
sen. De verbazing
bleek groter dan
gedacht: moeder
had namelijk in haar
oude, versleten matras - die
inmiddels op de vuilnishoop lag -
een miljoen dollar bijeen gespaard.
36
7-AA-Relevant_p32-36-wat doe ikV7.indd 36 21-8-09 13:53
bodemD E C R I S I S WA S E N I S N I E T VA N D E S C H E R M E N T E S L A A N .
VA N A F D E I N E E N S T O R T I N G VA N D E A M E R I K A A N S E
Z A K E N B A N K B E A R S T E A R N S , H E T O F F I C I E U Z E S TA R T S C H O T
VA N D E C R I S I S , T O T O P H E D E N S P E L E N Z I C H G R O T E E N
K L E I N E D R A M A’ S A F. E N W I J Z I J N E R O O G G E T U I G E N VA N .
crisis in beeld Tot op de
17 maart 2008 Bear Stearns verliest
in een weekend negentig procent
van haar beurswaarde.
beeld ANP Photo / Getty Images / Hollandse Hoogte
37
12-AA-Relevant_p37-43-18 maanden-V8.indd 37 21-8-09 14:30
26 juli 2008 Het Amerikaanse Congres steunt een
wetsontwerp ter ondersteuning van de huizenmarkt.
Honderdduizenden Amerikanen zijn met hun hypo-
theken in de fi nanciële problemen geraakt.
17 februari 2008 - De Britse overheid nationaliseert de in problemen geraakte bank Northern Rock. Spaarders proberen hun geld te krijgen.
24 januari 2008 De Franse bank Société Générale ontdekt
dat Jérôme Kerviel door frauduleus handelen bijna € 5 miljard
heeft verspeeld. Het komt uiteindelijk niet tot een veroordeling.
11 juli 2008 De olieprijs
staat op een nieuw record:
$147,27 per vat ruwe Ame-
rikaanse olie. Dat is aan de
pomp te merken.
38
12-AA-Relevant_p37-43-18 maanden-V8.indd 38 21-8-09 14:30
crisis in beeld
15 september 2008
Zakenbank Lehman
Brothers vraagt uitstel
van betaling aan.
De koers stort in, ontsla-
gen volgen.
19 september 2008 Voorzitter van de Federale
Reserve Bernanke, president Bush en minister van
Financiën Paulson presenteren een reddingsplan voor
de fi nanciële sector ter waarde van $700 miljard.
39
12-AA-Relevant_p37-43-18 maanden-V8.indd 39 21-8-09 14:30
29 september 2008
Zwarte Maandag,
nadat het Huis van
Afgevaardigden het
reddingsplan afstemt.
Wereldwijd storten
de koersen in. De AEX
-8,8%, de New Yorkse
Dow Jones met -777
punten, de scherpste
daling op één dag
ooit.
40
12-AA-Relevant_p37-43-18 maanden-V8.indd 40 21-8-09 14:30
3 oktober 2008 DNB-president
Wellink, premier Balkenende en
minister van Financiën Bos vertellen
dat de Nederlandse overheid hon-
derd procent eigenaar is geworden
van Fortis Nederland, inclusief het
Fortis-deel van ABN AMRO.
crisis in beeld
8 oktober 2008 Internetspaarbank Icesave kan haar
verplichtingen niet meer nakomen. Snel daarna ligt het
Nederlandse kantoor van Icesave er verlaten bij.
41
12-AA-Relevant_p37-43-18 maanden-V8.indd 41 21-8-09 14:30
9 oktober 2008 De gemiddelde huizenprijs in Neder-
land is in het derde kwartaal van 2008 volgens de NVM
voor het eerst in achttien jaar gedaald.
29 juni 2009 De schade in Nederland als gevolg
van de piramidefraude van Bernard Madoff wordt
geschat op € 1,9 miljard, aldus DNB en de AFM.
Madoff krijgt 150 jaar gevangenisstraf.
17 oktober 2008
Het vertrouwen van de
Amerikaanse consument
in de economie is het
sterkst afgenomen sinds
dit vertrouwen voor het
eerst werd gemeten in de
jaren vijftig.
8 juli 2009 De rechter verleent toestemming om het grootste deel van General Motors te
verkopen aan een door de Amerikaanse overheid gefi nancierde rechtspersoon: New GM.
Sinds 2008 raakte het bedrijf in grote problemen en werden er nog amper auto’s verkocht.42
12-AA-Relevant_p37-43-18 maanden-V8.indd 42 21-8-09 14:30
crisis in beeld
43
12-AA-Relevant_p37-43-18 maanden-V8.indd 43 21-8-09 14:30
opinie
Kansen zienHuizenprijzen dalen, het consumentenvertrouwen
neemt af, er vallen steeds meer ontslagen, winsten in het
bedrijfsleven zijn geminimaliseerd of geheel verdwenen
en echt licht aan het eind van de tunnel durft niemand te
voorspellen. Toch meldde emeritus hoogleraar Arnold
Heertje in mei 2009 op een bijeenkomst van werkgevers in
Amsterdam dat de crisis een godsgeschenk was. Heertje
onderbouwde deze uitspraak met de hoopvolle gedachte
dat iedereen door de crisis zou gaan nadenken. Dat er een
verschuiving zou komen van kwantiteit naar kwaliteit.
“Als je vanuit kwaliteit voorziet in de behoeften van de
consument, dan gaan de fi nanciële resultaten omhoog en
is de winst de uitkomst van het proces.”
Heertje vindt dat we niet moeten wachten tot het
weer wat beter gaat en dan overgaan tot de
orde van de dag. De essentie is verande-
ring. Nu. De fi nanciële problemen van
deze crisis noemt hij een ‘lachertje’
vergeleken met vraagstukken zoals
klimaatverandering, drinkwater
en duurzame energie. Heertje:
“Deze elementen zijn van funda-
mentele betekenis voor de algemene leefbaarheid. En het
hoopvolle is: door de crisis zijn die onderwerpen sneller
op de agenda gekomen.”
H E R B E Z I N N I N G
Een uitgelezen gelegenheid tot herbezinning, vindt ook
Esther-Mirjam Sent, hoogleraar Economische Theorie en
Economisch Beleid aan de Radboud Universiteit Nijme-
gen. Er zijn meer crises die nu aangepakt moeten worden.
Sent: “Voor bijvoorbeeld bevolkingscrises, zoals vergrij-
zing en de verschuiving van het gewicht van de wereldbe-
volking van het Westen naar het Oosten en de milieucrisis,
de echte grote langetermijn-issues waar de mens-
heid mee te maken heeft, zie ik nu wel kansen
H E T E I N D E L I J K T Z I C H N O G N I E T A A N T E D I E N E N . O P T I M I S M E O V E R E E N
C R I S I S D I E M E T E E N S I S S E R A F L O O P T, I S E R N I E T, M A A R H O O P I S E R W E L .
B I J V O O R B E E L D O V E R D E K A N S E N D I E D E Z E C R I S I S B I E D T. K A N S E N O P
H E R B E Z I N N I N G . D E K U N S T I S Z E T E Z I E N .
tekst Herman Kleintjes
De uitdaging is nu dat er lessen worden geleerd, dat er meer gekeken wordt naar de lange termijn Esther-Mirjam Sent
44
25-AA-Relevant_p44-46-goede crisis-v6.indd 44 21-8-09 15:04
om ze aan te pakken. Ik kan helaas alleen maar hopen
dat het ook echt gebeurt. Bij de meer kortetermijn-issues
zie je al verbetering optreden. Verbetering op het gebied
van de balans tussen People, Planet, Profi t, leiderschap,
balans tussen compliance en integriteit binnen bedrijven
- daar werd al naar gekeken vóór de economische crisis.
Maar nu zie je dat dankzij de huidige crisis op dit gebied
meer wordt nagedacht en dat er wordt doorgepakt en op
nieuwe inzichten wordt voortgeborduurd.”
Volgens Sent wordt het besef dat groei niet zaligmakend
is, nu nieuw leven ingeblazen. Sent: “Dat is mooi, omdat
uit wetenschappelijk onderzoek keihard blijkt dat, na alle
groei die wij hebben gezien, het geluksgevoel van de Ne-
derlanders vanaf 1973 tot nu gelijk is gebleven.”
De vraag is echter of het besef van nu
PPPPblijvend is. Sent: “We hebben
allemaal last van rampenbijziendheid.
Als er een vliegtuig neerstort, zijn veel mensen huive-
rig om te gaan vliegen. Na een tijdje gaan we gewoon
weer allemaal. De uitdaging is nu dat er lessen worden
geleerd, dat er meer gekeken wordt naar de lange ter-
mijn en dat we niet na een tijdje gewoon doorgaan met
business as usual.”
O O G O P D E T O E K O M S T
In juist dat langetermijndenken ziet Rick van der Ploeg,
hoogleraar Economie in Oxford, een omslag. Hij ziet die
omslag bij de studenten die intekenen. Van der Ploeg: “Zag
je eerder een stormloop op studies waarmee een afgestu-
deerde in de arbeidsmarkt kon instappen met perspectief
op een beloning van 400.000 pond, nu wordt er gekozen
voor andere studies. Men kiest weer wat eerder voor saai-
heid, oftewel degelijkheid, met het oog op de toekomst.
Het is een omslag die wordt ingegeven door de crisis. En
dat is een lichtpuntje. Het is daarom te hopen dat de trend
die ik nu al zie onder Engelse studenten, doorzet bij deze
generatie. Dat geeft hoop voor de toekomst.”
Van der Ploeg kan alleen maar hopen op radicale omwen-
telingen aangaande de grote crises. Over het streven naar
meer wereldwijde duurzaamheid bijvoorbeeld: “In decem-
ber 2009 wordt er over deze duurzaamheid beslist. China,
India en de VS spelen dan een belangrijke rol. Tot nu toe
zie ik weinig vooruitgang, geen grote projecten
voor duurzaamheid. Er gebeurt te weinig, terwijl
er juist gehandeld moet worden.”
V E R R I J K I N G S G E D R A G
“Er moet inderdaad nu gehandeld worden, maar
dingen gebeuren nu eenmaal niet vanzelf. Helaas is
het streven naar een collectief belang nog steeds niet
echt ingedaald bij mensen. Het zal dus van overheden
moeten komen in de vorm van ferme voorschriften of
verboden”, zegt econoom en publicist Jaap van Duijn. Hij
ziet door de fi nanciële crisis echter wel kansen ontstaan
om belangrijke maatschappelijke issues te veranderen. Van
Duijn: “De crisis biedt bijvoorbeeld de mogelijkheid de
zakenwereld eindelijk in het gareel
te krijgen. Vooral doordat deze
crisis zich onderscheidt van
andere crises. Er zijn nu
grotere bewegingen,
excessen in de
woningen-
sfeer, bij
banken en
semi-overheid, zoals woningcor-
poraties. Daar hebben mensen genoeg van. Het verrij-
kingsgedrag wordt niet meer gepikt. Misschien komt daar
nu een eind aan door de woede van de mensen.”
Onderwerpen alsklimaatverandering
en duurzame energie zijn sneller op de agenda gekomen Arnold Heertje
Men kiest weer voor saaiheid, degelijkheid, met het oog op de toekomst Rick van der Ploeg
Iedereen is weer wat nuchterder en opgeruimder. De jeugd komt op Jacob Gelt Dekker
45
25-AA-Relevant_p44-46-goede crisis-v6.indd 45 21-8-09 15:04
“Het nastreven van hoge groei heeft heel veel be-
drijven in moeilijkheden gebracht. Kijk naar Fortis”,
vervolgt Van Duijn. “De komende jaren zullen men-
sen en bedrijven inzien dat dit niet langer kan. Am-
bities zullen worden bijgesteld. Getalsmatige groei
zal een mindere rol gaan spelen dan kwaliteitsgroei.
Tenminste, dat hoop ik.”
V E R A D E M I N G
Dat ambities worden bijgesteld, wordt in de praktijk
bewezen volgens Jacob Gelt Dekker. Deze praktijkgerichte
en self-made zakenman die een fortuin vergaarde met de
verkoop van zijn ketens OneHour Super Photo, woont
weer met plezier in New York. Dekker: “Bankiers praten
weer met je. Je ziet de generatie van tussen de twintig en
veertig weer opleven. De venture capitalist-visie: verkopen
binnen twee jaar, is weg en maakt
weer plaats voor de lange-
termijnvisie. Iedereen is
weer wat nuchterder en
opgeruimder. De jeugd
komt op. Dat is mooi,
want de gehele genera-
tie vijftig- à zestigjari-
gen droeg niets meer
bij. Die zaten alleen
maar centen te tellen
en bonussen binnen
te halen, en er kwam
niets creatiefs meer uit.
De oude garde wilde al-
lemaal wel veranderingen, maar wel zo dat alles hetzelfde
bleef. Wonend in New York, zie ik nu al dat de vruchten
worden geplukt die voortkomen uit deze crisis.”
Dekker is ervan overtuigd dat ook in Nederland deze
nieuwe nuchterheid zal doordringen. Maar door de
meer stroperige overheid, het andere politieke veld en het
sociale vangnet zal dat even duren.
O V E R S H O O T & C O L L A P S E
Het is dus waarschijnlijk nog even wachten op nieuwe
nuchterheid in Nederland volgens Jacob Gelt Dekker.
Er zijn echter ook positieve
gevolgen van deze crisis die
direct voelbaar zijn, zegt Wouter van
Dieren. Van Dieren, directeur van het
Instituut voor Milieu- en Systeemanalyse
(IMSA), bekleder van wereldwijd ruim veertig
functies zoals maatschaplid van de Club van Rome en
auteur van vele boeken waaronder De natuur telt ook mee
en recentelijk New Green Deal, de fi nanciële crisis voorbij,
roept al jaren dat we afstevenen op een overshoot & col-
lapse voor alle systemen.
Van Dieren: “De hele zaak draait al jaren door op alle
vlakken. Overcapaciteit, overinvestering, overrisico en
een enorme toegenomen versnelling in het uitputten van
natuurlijke middelen zoals biodiversiteit, hout, leegvissen
van zeeën - dat alles stuurt rechtstreeks aan op een totale
systeemcrash. Door de huidige crisis kun je
echter hopen op correcties op de aankomende
overshoot & collapse.”
De uitstoot van CO2
gaat nu omlaag, het
gebruik van tropisch
hardhout stagneert,
evenals de uitputting
van de biodiversiteit.
Emissies worden
minder, overcapaciteit
in de productie wordt
gecorrigeerd. Zo wint de
mensheid tijd om de boel
op orde te brengen.
Van Dieren: “Door de correctie
die nu optreedt, winnen we twin-
tig jaar extra tijd om de klimaatproblemen op te lossen.
Alle aspecten die aansturen op een algehele systeem-
crash, die al decennia worden genegeerd door de markt-
ideologen die alleen oog hadden voor winst, ondergaan
door de recessie een correctie, oftewel reconstructie. De
extra tijd die daardoor ontstaat om in te grijpen voor het
te laat is, is zeer kostbaar. Het is daarom te hopen dat we
na deze crisis niet gewoon weer terugkeren naar de oude
economie. Want dan is de wereld reddeloos verloren.”
De crisis biedt de mogelijkheid het verrijkingsgedrag in de zakenwereld in het gareel te krijgen Jaap van Duijn
Door de correctie die nu optreedt, winnen we twintig jaar extra tijd om de klimaat- problemen op te lossen. Wouter van Dieren
opinie
46
25-AA-Relevant_p44-46-goede crisis-v6.indd 46 21-8-09 15:04
Hoe was uw jaar?
“Ik werkte elf jaar bij een bedrijf in Den
Bosch dat antiek koopt en verkoopt
en restaureert. Daarnaast ben ik sinds
zes jaar een dag in de week aan het
werk als zelfstandig meubelrestaurateur,
gespecialiseerd in houtwerk, zoals
fi neren, houtdraaien en op kleur
brengen. Mijn opdrachtgevers zijn
vooral particulieren. Dat gaat heel
behoorlijk. Sterker nog, in juli dit jaar ben
ik naar Voorburg verhuisd en nu wil ik
mijn eigen werkzaamheden uitbreiden.
Ik heb mijn baan opgezegd en ga de
uitdaging aan. Of het me gaat lukken
om fulltime aan het werk te komen
als restaurateur is afwachten. Om de
rustigere periodes op te vangen werk
ik ook wel eens in loondienst in een
andere branche.”
Jessica Melis (34) antiekrestaurateur en eigenares van Atelier 1312 te Voorburg
klantportret
tekst Michiel Mastenbroek
beeld Merlijn Doomernik 47
2-AA-Relevant_3portretten_V4.indd 47 21-8-09 13:31
Afgezien van de overheidsbestedingen lieten alle bestedingscom-
ponenten in het eerste kwartaal een afname zien. Dat gold vooral
voor de bruto-investeringen en de export. Anderzijds nam ook
de import fl ink af. Bovendien daalden de voorraden, nadat deze
eind 2008 nog waren opgelopen. De forse afname van de export
weerspiegelt de dramatische terugval van de wereldhandel.
Dalende investeringen kunnen worden toegeschreven aan de
enorme terugval in de industriële productie, die heeft geleid tot
een ongekende daling van de bezettingsgraad.
C O N S U M E N T E N V E R T R O U W E N
Het consumentenvertrouwen is weliswaar de laatste maanden
wat verbeterd, maar het niveau is nog altijd laag. Bovendien zul-
len de loonstijgingen afnemen en zal de werkloosheid verder op
lopen. Dat is niet goed voor de consumptie, die naar verwachting
dan ook verder zal dalen. Het herstel van de eurozone kan echter
wel uit het buitenland komen als de Amerikaanse economie weer
wat aantrekt. En hopelijk kan Europa ook profi teren van het
herstel in China.
V E E L O V E R H E D E N P R O B E R E N H U N E C O N O M I E T E S T I M U L E R E N , M A A R D E F I S C A L E
M A AT R E G E L E N I N D E E U R O Z O N E Z I J N B E S C H E I D E N I N V E R G E L I J K I N G M E T
B I J V O O R B E E L D D E V S . M A A R K A N H E T H E R S T E L O O K VA N E L D E R S K O M E N ?
Eurozonebeeld Information Design Studio
48
9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 48 21-8-09 14:07
49
9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 49 21-8-09 14:07
D E H U I Z E N P R I J Z E N I N N E D E R L A N D B L I J V E N V O O R L O P I G D A L E N .
Z E L F S A L S D E W A A R D E L A G E R W O R D T D A N D E H Y P O T H E E K S C H U L D
H O E F T D AT G E E N P R O B L E M E N T E G E V E N . Z O L A N G J E M A A R A A N J E
B E TA L I N G S V E R P L I C H T I N G E N K U N T V O L D O E N .
In de halfjaarlijkse Financial Stability Review die de Europese
Centrale Bank (ECB) in juni 2009 publiceerde, blijkt dat de
huizenprijzen in Nederland in het eerste kwartaal met 0,3%
zijn gedaald. In vergelijking met andere eurolanden is dit een
kleine daling. Zo zakten de prijzen in Frankrijk, Spanje en
Ierland tussen 6,6% en 9,8%. In juni lag de gemiddelde prijs
van een woning 5% lager dan in augustus 2009, toen de hui-
zenprijzen op hun hoogste punt stonden. Ook nam het aantal
woningverkopen fl ink af, waardoor er steeds meer woningen
langere tijd te koop blijven staan.
G E E N G E V O L G E N
De huizenprijzen blijven naar verwachting voorlopig
dalen. Echter, de gevolgen daarvan hoeven voor de meeste
individuele huizenbezitters niet ernstig te zijn. Mocht de
daling fors toenemen, dan kan de waarde van een huis
natuurlijk in theorie lager uitkomen dan het hypotheekbedrag.
tekst Philip Bokeloh (Economisch Bureau – ABN AMRO)beeld Bombo / Shop Around
Oost, westthuis best?
50
23-AA-Relevant_p50-53-visie op wonenV1.indd 50 21-8-09 14:51
achtergrond
51
23-AA-Relevant_p50-53-visie op wonenV1.indd 51 21-8-09 14:51
Maar zolang de huiseigenaar zijn of haar verplichtingen
- het betalen van rente en/of afl ossing - nakomt, zullen
er verder geen gevolgen zijn. Er ontstaat echter wél
een probleem als iemand moet verhuizen, bijvoorbeeld
vanwege een andere baan of echtscheiding, en het huis
verkoopt. Stel, de opbrengst van het huis is lager dan de
hypotheekschuld. Dan wordt het moeilijk een nieuw huis
gefi nancierd te krijgen. Er is dan immers een (aanzienlijk)
grotere lening nodig dan de waarde van het nieuwe
huis. Banken zijn doorgaans niet bereid dat te doen. Een
forse waardedaling van het huis betekent wel dat het
vermogen van de huiseigenaar duidelijk afneemt. Dat
kan ertoe leiden dat hij de bestedingen terugschroeft.
Daardoor wordt de economische groei afgeremd.
Bovendien zullen waarschijnlijk minder nieuwe woningen
worden gebouwd dan al het geval was. Ook dat drukt de
economische groei.
M I N D E R M A K K E L I J K
Veel starters, en mensen die naar een grotere woning op
zoek zijn, vragen zich af of zij nog wel in aanmerking
komen voor een hypotheek. Uit enquêtes blijkt dat
banken terughoudender zijn geworden. Vanwege de
kredietcrisis moeten de banken hun balans op orde
brengen. Daardoor hebben ze minder ruimte om krediet
te verstrekken. Dat betekent dat ze de voorwaarden
waartegen ze geld uitlenen, aanscherpen. Verder worden
ook de risico-opslagen verhoogd. Immers, het risico dat
een bank haar uitgeleende geld niet terugkrijgt, is ook
toegenomen, omdat de partij die het geld wil lenen, met
zwaarder weer te maken heeft. Banken werken daarom
met hogere risico-opslagen vanwege de toegenomen
kans op faillissementen. Geld lenen is dus minder gemak-
kelijk en voordelig. Dit is één kant van het verhaal. Aan
de andere kant is er ook minder behoefte aan krediet bij
bedrijven en gezinnen. Door de verslechterde econo-
mische omstandigheden denken consumenten nog wel
een keer na voordat ze besluiten om een (ander) huis te
kopen of een andere dure aankoop te doen. Dat de kre-
dietverlening minder groeit, komt dus van twee kanten.
Het bovenstaande heeft niet alleen met de kredietcrisis te
maken. Bij elke conjuncturele teruggang zien we de groei
van het aanbod van en de vraag naar krediet teruglopen.
N I E U W V E R T R O U W E N
Een andere veelgehoorde vraag is: hoe gaat de hypotheek-
rente zich ontwikkelen? Is het verstandig om nu een
hypotheek af te sluiten, of loont het de moeite te wach-
ten? De rente die u betaalt als u geld bij een bank leent, is
afhankelijk van een aantal zaken. Vaak – niet altijd – speelt
het rentetarief van de ECB een rol. Deze is in de afgelopen
maanden verlaagd, maar zal als de rust terugkeert weer
omhooggaan. Ook de rentetarieven die banken elkaar in
rekening brengen, zijn van belang. Als het wantrouwen
tussen banken onderling wegebt, zullen zij elkaar mak-
kelijker geld lenen. Door een grotere liquiditeit daalt de
risicopremie, wat de voorbode is voor lagere rente. Banken
hanteren ook een risico-opslag die te maken heeft met het
vertrouwen van de bank in de kredietnemer. Het ligt voor
de hand dat als de economie zich herstelt, deze risico-
opslag zal zakken. Voorts zal aanscherping van regelgeving
“ Centrale banken doen er alles aan om de rente laag te houden”
52
23-AA-Relevant_p50-53-visie op wonenV1.indd 52 21-8-09 14:51
en van het toezicht op de banken de dienstverlening door
die banken duurder maken. Er is dus sprake van krachten
die tegengestelde effecten hebben op de rente die de
kredietnemer betaalt.
A M E R I K A A N S E T O E S TA N D E N
Banken hebben in elk geval geleerd dat het niet verstandig
is om hypotheken te verstrekken aan mensen die het zich
eigenlijk maar moeilijk kunnen veroorloven, zoals in de
VS is gebeurd. De instorting van de Amerikaanse huizen-
markt wordt gezien als de trigger voor de huidige crisis.
Wat gebeurt er als de huizenprijzen in de VS zo blijven
dalen? Allereerst wordt de bouw van nieuwe woningen
verder ontmoedigd. De malaise in de bouw in de VS houdt
dan nog langer aan. Ook de problemen op de fi nanciële
markten worden verergerd. De fi nanciële crisis is immers
aangestoken door de waardedaling van hypotheek-
portefeuilles. Vanwege de nieuwe fi nanciële producten is
bovendien niet bekend welke fi nanciële instellingen deze
probleemportefeuilles bezitten. Als de huizenprijzen in de
VS nog verder wegzakken, daalt de waarde van fi nanciële
producten die zijn gebaseerd op die hypotheken, eveneens
verder. Dat verhoogt de kans dat fi nanciële instellingen
méér afschrijvingen moeten doen en nog minder armslag
hebben om geld uit te lenen. Bovendien lijden Ameri-
kaanse huiseigenaren nog meer verliezen door de verdere
daling. Zij passen hun bestedingspatroon aan, wat ook niet
bevorderlijk is voor de economische groei.
I N F L AT I E B E S T R I J D I N G
Centrale banken zullen er voorlopig alles aan blijven doen
om de rente laag te houden. Centrale bankiers zijn zich
ervan bewust dat de huidige situatie uitzonderlijk is. Als
de rust is teruggekeerd, zullen zij weer verder gaan op de
manier die ze gewend waren. Dat houdt in dat de ECB zich
weer in de eerste plaats gaat richten op de bestrijding van
de infl atie. Dat zal ongetwijfeld betekenen dat haar rente-
tarieven omhoog gaan.
Op dit moment worden er in Nederland tientallen procen-
ten minder woningen verkocht. Om twijfelende kopers een
handreiking te bieden, besloot het kabinet de Nationale
Hypotheekgarantie te verhogen. De tijdelijke verhoging
van deze garantieregeling ging op 1 juli 2009 in en blijft tot
eind 2010 gehandhaafd. Veel mensen maken zich zorgen
of zij in de toekomst kunnen voldoen aan hun fi nanciële
verplichtingen. De verhoging van de hypotheekgarantie
van 265.000 euro naar 350.000 euro moet uitkomst bieden.
Een huis kopen met een hypotheekgarantie geeft
woningkopers de mogelijkheid een lagere rente te betalen.
Het kabinet heeft negen miljoen euro gereserveerd voor
de maatregel.
Natuurlijk is het ook zo dat prijzen over de gehele linie
dalen. Hoewel huizen op papier minder waard zijn, blijft
de waarde ten opzichte van andere huizen, relatief gezien,
gehandhaafd. Dat biedt, samen met de toegenomen onder-
handelingsruimte, weer voordelen voor eenieder die op
zoek is naar een (nieuwe) koopwoning.
achtergrond
53
23-AA-Relevant_p50-53-visie op wonenV1.indd 53 21-8-09 14:51
column
De economische en fi nanciële crisis heeft hard toegeslagen.
Beleidsmakers doen er alles aan om de economie weer vlot te
trekken. Ook wordt nagedacht hoe we een dergelijke crisis in de
toekomst kunnen voorkomen. Sommigen staan een veel strengere
regulering in de fi nanciële sector voor. Begrijpelijk, want daar is
het nodige misgegaan. Toch is deze benadering mijns inziens veel
te eenzijdig.
De deregulering die in de economie als geheel en ook zeker in de fi nanciële
sector heeft plaatsgevonden vanaf het begin van de jaren tachtig, heeft niet
alleen omstandigheden gecreëerd waarin de crisis zich kon voordoen, het heeft
ook bijgedragen aan een enorme economische vooruitgang. Dat geldt voor
Westerse economieën, maar ook zeker voor opkomende economieën. Alle reden
om daar zuinig op te zijn.
De geschiedenis staat bol van fi nanciële crises, wat de vraag opwerpt of ze wel
te vermijden zijn. De Amerikaanse econoom Hyman Minsky heeft betoogd
dat stabiliteit leidt tot instabiliteit. Een langdurige periode van stabiliteit doet
velen vermoeden dat risico’s beperkt zijn. Men neemt dan steeds meer risico:
er worden speculatieve zeepbellen gevormd tot de bom barst. Dit gaat gepaard
met een herkenbaar patroon, dat ook de laatste jaren zichtbaar was: excessieve
kredietverlening, snelle stijging van schuld en snelle stijging van de prijzen van
bepaalde vermogenstitels. En gewaarschuwd is er zeker. Economen van de
Bank voor Internationale Betalingen (nota bene de centrale bank van de centrale
banken), bijvoorbeeld, hebben jarenlang betoogd dat er sprake was van een
gevaarlijke opbouw van een fi nanciële hefboom. Maar er werd niet geluisterd.
Toch biedt het vroegtijdig herkennen van zeepbellen en het voorkomen van
excessieve schuldopbouw de beste kans om toekomstige crises te voorkomen.
Met een heel stringente regulering in de fi nanciële sector dreigen we het kind
met het badwater weg te gooien.
Voorkomen en genezen
Han de Jong is
Chief Economist van
ABN AMRO. Samen met
zijn collega’s van het
Economisch Bureau
is hij verantwoordelijk
voor de ontwikkeling,
coördinatie en produc-
tie van economische
en fi nanciële analyses
bij ABN AMRO.
HAN DE JONG
bee
ld J
iri B
ülle
r
54
3-AA-Relevant_p54-Col Han de Jong_v2.indd 54 21-8-09 13:46
opinie
tekst Harry van Vermaas
Een andere kijk op staatssteun
E R I S B I J D E O V E R H E D E N N O G N O O I T Z O M A S S A A L A A N G E K L O P T V O O R
S TA AT S S T E U N . M A A R D E V E R A N D E R E N D E V O O R W A A R D E N Z O R G E N I N D E Z E
C R I S I S T I J D V O O R D E N O D I G E D I S C U S S I E S .
In de Verenigde Staten en in Europa is
niet eerder op zo’n grote schaal fi nancieel
ingegrepen door de nationale overheden. De
kredietcrisis heeft ervoor gezorgd dat vooral
de banken fl inke klappen kregen. Overheden
zagen zich genoodzaakt deze banken te
redden door ze volledig over te nemen, door
kapitaalinjecties toe te dienen of door zich
garant te stellen.
55
11-AA-Relevant_p55-57-de redding-v3.indd 55 21-8-09 14:22
In minder dan een jaar moest Neelie
Kroes, Eurocommissaris voor mede-
dinging en verantwoordelijk voor
toezicht op staatssteun, beslissen over
meer dan zeventig staatssteunaan-
vragen voor banken. Een ongekende
situatie, waardoor veel van de regels
aangaande staatssteun, zoals vast-
gelegd in art. 87 van het Verdrag tot
oprichting van de Europese Gemeen-
schap, moesten worden versoepeld.
Als de bestaande regels zonder
aanpassing zouden zijn gehanteerd,
zouden de Europese auto-industrie
en een groot deel van de Europese
bancaire sector inmiddels misschien
op de fl es zijn gegaan. Ondertussen
hadden hun concurrenten in niet-
Europese landen wel kunnen rekenen
op fl inke bedragen aan staatssteun.
S PA G A AT H O U D I N G
De Europese Commissie verkeert dus
enigszins in een spagaathouding. Aan
de ene kant mag de fi nanciële steun
van overheden niet uit de klauwen
lopen en mag de verstrekte fi nanciële
hulp binnen Europa niet tot oneerlijke
concurrentie leiden. Maar tegelijker-
tijd dient de Europese Unie te worden
behoed voor het faillissement van hele
industrieën en sectoren, terwijl andere
werelddelen ondertussen hun concur-
rentiepositie versterken.
A C T U E L E A A N PA S S I N G E N
Indien een voorstel om staatssteun te
verstrekken aan alle criteria voldoet
(zie kader links), dienen overhe den
deze plannen bij de Europese
Commissie aan te melden en om
goedkeuring te vragen. De afweging
tot staatssteun wordt dus niet meer
overgelaten aan lidstaten van de EU,
maar de Europese Commissie beslist.
Deze gang naar de Commissie kan
echter worden omzeild, bijvoorbeeld
wanneer overheden ruime subsidies
toekennen voor research of milieu-
verbeterende maatregelen die gehele
sectoren ten goede komen.
Om in te spelen op de bijzondere om-
“ De EC heeft het makkelijker gemaakt om garanties en leningen af te geven”
D E F I N I T I E E N V O O R W A A R D E NIn principe is economische hulp van de over-heid op de Europese markt verboden. Soms kan deze hulp echter verenigbaar zijn met de belangen van de gemeenschappelijke markt. Om te bepalen wanneer de overheid staats-steun mag verlenen, heeft het Europees Hof van Justitie een aantal voorwaarden gesteld. ‘Klassieke’ subsidies, renteloze leningen of premie vrije garanties die de overheid aan bedrijven biedt, vallen volgens de Europese Commissie onder de noemer staatssteun wanneer zij aan de volgende criteria voldoen: • De hulp wordt door de overheid verstrekt of
uit overheidsmiddelen bekostigd. Aangezien belastingvrijstelling uiteindelijk ook door de staatskas wordt betaald, wordt dit ook gere-kend tot staatssteun.
• De steun dient een economisch voordeel aan de onderneming te verschaffen die zij via commerciële weg niet zou hebben ge-had. Straffen of beperkende maatregelen vallen hier dus buiten.
• Het voordeel moet selectief zijn en mag alleen bepaalde ondernemingen ten goede komen.
• Het voordeel mag de mededinging niet ver-valsen of dreigen te vervalsen.
• De steun mag handel tussen lidstaten niet negatief beïnvloeden.
56
11-AA-Relevant_p55-57-de redding-v3.indd 56 21-8-09 14:22
opinie
V E R A N D E R E N D E V I S I EDe geschiedenis van economische staats-hulp in Nederland begint eind achttiende, begin negentiende eeuw als Koning Willem I het initiatief neemt tot de oprichting van de Nederlandsche Handel-Maatschappij (NHM) en de Algemeene Nederlandsche Maat-schappij (ANM). De NHM speelde namens de staat een be-langrijke rol in de handel tussen Nederland en Nederlands Indië en begon later zwaar te investeren in de industrie. De ANM speelde een soortgelijke rol in België. Staatssteun was in die tijd een normaal ver-schijnsel, er leek geen breed gedragen afkeer te bestaan, en Nederland voer er goed bij. An-ders werd het in de twintigste eeuw. Handels-verdragen en interne afspraken tussen landen veranderde de visie op staatshulp. Dit resulteer-de in de jaren vijftig van de vorige eeuw in een systeem van Europees toezicht, dat uitging van de basisbepalingen in het EG-Verdrag.
standigheden tijdens de crisis heeft
de Commissie de regels voor staats-
steun tot en met 2010 versoepeld.
Zo is bijvoorbeeld de ondergrens
voor het vragen van goedkeuring,
de ‘minimisgrens’, die normaal ge-
sproken geldt voor alle voordelen die
lager zijn dan 200.000 euro, tijdelijk
opgetrokken tot 500.000 euro. De
Europese Commissie heeft het ook
voor overheden makkelijker gemaakt
om garanties en leningen af te
geven. Dit is vooral bedoeld voor
projecten die banken op dit moment
niet willen fi nancieren, omdat ze de
hand op de knip houden.
O M VA L L E N
Maar de meest in het oog sprin-
gende maatregel is vermoedelijk
toch de vereenvoudigde aanmelding
van staatssteun. Commissaris Kroes
heeft aangegeven dat aanvragen van
overheden vanaf nu binnen 24 uur of
in het weekeinde beoordeeld zullen
worden. Dit terwijl hier normaal
zo’n negentig dagen voor staat. Dat
van de meer dan zeventig aanvra-
gen voor bancaire instellingen door
Kroes er geen is afgewezen, geeft
aan dat er heel soepel met de aan-
vragen wordt omgegaan. In Brussel
realiseert men zich dat het onder de
huidige omstandigheden niet anders
kan. De Europese Commissie maakt
gebruik van een subregel in artikel 87,
namelijk de bepaling dat er steun
gegeven mag worden aan een sector
of aan ondernemingen die op omval-
len staan, en die de gehele economie
binnen een lidstaat of gebied mee
zou kunnen trekken. In het geval van
de bancaire sector is daar duidelijk
sprake van.
A C H T E R D E H A N D
De door de Europese Commissie ge-
steunde banken krijgen vijf jaar de tijd
om orde op zaken te stellen en dienen
daarna weer zonder steun verder te
kunnen. Bij velen leeft de vraag: waar
gebruiken de banken het geld voor de
komende jaren? De staatssteun wordt
deels geïnvesteerd in het gezond
maken van de bank, maar het
beschik baar gemaakte kapitaal wordt
ook weer uitgeleend aan bedrijven.
Hoewel het fenomeen staatssteun uit-
gesproken voor- en tegenstanders
kent, maakt het al meer dan een eeuw
deel uit van onze economie en past het
zich − met succes − telkens aan de om-
standigheden aan. Achteraf kun je ook
zeggen dat het aan het optreden van
overheden is te danken dat de banken-
sector in het laatste kwartaal van vorig
jaar niet in een groot gat is gevallen.
Banken zijn gered en markten die stil-
vielen, zijn weer op gang gebracht.
Die ingrepen verdienen alle lof.
57
11-AA-Relevant_p55-57-de redding-v3.indd 57 21-8-09 14:22
beeld Information Design Studiobeeld Information Design Studio
D E M E E S T E V E R T R O U W E N S I N D I C AT O R E N G E V E N N O G G E E N G R O E I A A N , M A A R L A N G Z A L D I T
N I E T M E E R D U R E N . H E T C O N J U N C T U U R B E E L D W O R D T I N E E N S N E L T E M P O M I N D E R N E G AT I E F.
Verenigde StatenHet is geen toeval dat fi nanciële markten gelijktijdig minder nega-
tieve ontwikkelingen laten zien. Het einde van de problemen in de
fi nanciële sector is nog lang niet nabij, maar de situatie lijkt wel over-
zichtelijker en controleerbaar. Dit is ook positief voor het niet-fi nan-
ciële bedrijfsleven. Doordat leningen met een korte looptijd vrijwel
niet meer verstrekt konden worden, hebben bedrijven in de afgelo-
pen kwartalen massaal bezuinigd. Investeringen werden uitgesteld
en er vielen ontslagen. Beide ontwikkelingen lijken achteraf bezien te
ver doorgeschoten. Men hield rekening met een depressie, maar die
lijkt er niet te komen. Nu zien we een opwaartse reactie. Bedrijven
hebben te weinig geïnvesteerd en zijn bezig met een inhaalslag. Een
vrij uitbundig herstel is in aantocht op korte termijn.
C O N S U M E N T E N V E R T R O U W E N
Op lange termijn blijft het wel oppassen. Amerikaanse huishoudens,
de grootste aanjagers van de economische vraag, blijven voorlopig
langs de zijlijn staan. Ze moeten nog steeds hun fi nanciële huishou-
ding herstructureren door hun schulden af te lossen. Dit is geen
gemakkelijke taak, maar het is ook niet onmogelijk. Als het herstel
van het bedrijfsleven in de komende kwartalen gepaard gaat met
banengroei, is er best een opwaartse dynamiek mogelijk. Toch zal
het afl ossen van schulden wel doorwerken als een forse rem op de
groei. Maar de kans op een nieuwe recessie volgend jaar is wel fors
afgenomen.
58
9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 58 24-8-09 14:14
59
9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 59 24-8-09 14:14
Hoe was uw jaar?
“Het is een erg hectische tijd voor
ons. Het enorme succes van zanger
Alain Clark geeft een hoop extra werk.
Ik heb mensen moeten aannemen,
onder meer een offi cemanager. Ook
andere artiesten uit mijn stal beginnen
succes te krijgen. De band Hype
bijvoorbeeld. Ik begeleid artiesten
vaak jaren. Investeer echt in ze. Dat
heeft zich al eerder ‘uitbetaald’, er
hangen hier 25 gouden platen aan
de muur van artiesten die ik begeleid
heb. Wij staan onze artiesten in veel
zaken bij, onder meer optredens en
copyrights. We zijn nu bezig de carrière
van Alain Clark in het buitenland
verder uit te bouwen. Wij merken dus
niets van de crisis. Integendeel.”
Daan van Rijsbergen (47)eigenaar van artiestenmanagementbureau B2Music te Haarlem
klantportret
tekst Michiel Mastenbroek
beeld Merlijn Doomernik
60
2-AA-Relevant_3portretten_V4.indd 60 21-8-09 13:31
dilemma
Het zogeheten Rijnlands Model is de afgelo-
pen decennia opgehemeld, verguisd, afge-
stoft, geëvalueerd en weer verguisd, maar
wint nu opnieuw voorzichtig aan krediet.
Niet onlogisch, want het Angelsaksisch Mo-
del heeft volgens velen zo opzichtig gefaald,
dat de gehele wereld hier nu de dupe van is.
Maar past het Rijnlandse overlegmodel nog
wel in deze tijd? Het gold tenslotte al jaren
als ’ouderwets’. In Nederland wordt heftig
over dit onderwerp gediscussieerd.
CDA en VVD staan in deze discussie lijn-
recht tegenover elkaar. Terwijl premier
Jan Peter Balkenende (CDA) voor een
vernieuwd ‘Rijndeltamodel’ pleit, noemt
Mark Rutte (VVD) dit pleidooi ’oude wijn in
nieuwe zakken’, waarin de scheiding tussen
overheid en markt niet helder genoeg is
afgebakend.
A N G E L S A K S I S C H M O D E L
Om de discussie ten volle te kunnen volgen,
is het goed om allereerst de twee modellen
naast elkaar te leggen en te vergelijken. Het
tekst Herman Kleintjes
I N E L K E D I S C U S S I E O V E R H E T O N T S TA A N VA N D E K R E D I E T C R I S I S
K O M T T E L K E N S D E Z E L F D E V R A A G V O O R B I J : I S D E C R I S I S A A N E E N
B E PA A L D E C O N O M I S C H M O D E L T E W I J T E N ?
Angelsaksisch of Rijnlands Model: een onbesliste strijd?
61
15-AA-Relevant_p61-63-omgaan risico-v2.indd 61 21-8-09 14:37
Angelsaksisch Model draait geheel om het
marktmechanisme. Het model gaat ervan uit
dat door marktwerking zaken beter worden
geregeld dan door bemoeienis van de over-
heid. Kortom, zo min mogelijk overheid, dus
deregulering, verlaging van belastingen en
zoveel mogelijk privatiseren. Volgens het
model zorgt een ongereguleerde markt voor
de grootste economische groei. De welvaart
die hieruit voortkomt, sijpelt door van boven
naar beneden en komt uiteindelijk iedereen ten
goede; de zogenaamde trickle down-theorie.
In deze fl exibele markten, zoals in Groot-
Brittannië en de Verenigde Staten, worden
vraag en aanbod snel op elkaar afgestemd en
mede dankzij een soepel ontslagrecht wordt
de arbeidsmobiliteit bevorderd. Werknemers
worden hierdoor gedwongen om scherp te
blijven en continu om zich heen te kijken naar
nieuwe kansen. Werkgevers zijn hierdoor op
hun beurt niet huiverig om mensen aan te
nemen. Ontslag hoort er gewoon bij. Deze
soepele werking van de arbeidsmarkt draagt
bij aan een hoge participatiegraad van zowel
mannen als vrouwen en is een stimulans voor
de binnenlandse economie.
Het Nederlandse bedrijfsleven keek in de
jaren negentig van de vorige eeuw met enige
afgunst naar dit Britse en Amerikaanse groei-
model. Er werd gepleit voor een meer
Angelsaksische insteek. Maar ondertussen
richtte Nederland zich eigenlijk al steeds
meer op de Anglo-Amerikaanse wereld. De
grote inkomensverschillen, de kortetermijnfo-
cus op aandeelhouderswaarde en exorbitante
bonussen werden langzaam maar zeker ook
gemeengoed binnen het Nederlandse be-
drijfsleven, terwijl aan de andere kant door de
overheid een verzorgingsstaat in stand werd
gehouden. In Nederland, met haar ooit zo
geroemde poldermodel, was het al jaren voor
de uitbraak van de kredietcrisis ‘Angelsaksisch
doen’ en ‘Rijnlands praten’.
R I J N L A N D S M O D E L
Angelsaksisch doen en Rijnlands praten, dat
bijt. Want in het Rijnlands Model wordt de
lange termijn van de maatschappij belang-
rijker gevonden dan de korte termijn van
het aandeelhouderskapitalisme. De onder-
neming wordt gezien als een knooppunt van
allerlei belanghebbenden, ofwel stake-
holders. Dus niet alleen maar shareholders,
maar ook werknemers, de omwonenden van
een bedrijf, het milieu en de politiek. In het
Rijnlands Model is het voor de leiding van
een onderneming de taak om een balans te
zoeken tussen alle bij het bedrijf betrokken
partijen. Het werd in Nederland wel
gepredikt, maar de verstrengeling met
de Amerikaanse economie – door fusies,
samenwerkingsverbanden en gezamen-
“ Het is tijd om de pijnpunten van beide modellen te elimineren”
62
15-AA-Relevant_p61-63-omgaan risico-v2.indd 62 21-8-09 14:37
dilem
ma
lijke belangen – was te groot om een echt
Rijnlands Model in het bedrijfsleven in
stand te houden. Het terugkeren naar een
Rijnlands Model, ook al noemt premier
Balkenende het een ’vernieuwd’ plan, is dus
niet zo makkelijk. Zekerheden die al decen-
nialang echt zekerheden zijn die de overheid
aan de burger biedt, zijn nu niet meer zo
vanzelfsprekend als twintig jaar geleden. De
overheid heeft steeds meer marktwerking in
haar beleid geïntegreerd en sociale zeker-
heden voor de burger zijn met het oog op
de toekomst minder vanzelfsprekend dan in
het verleden. Gewoonweg omdat de het de
vraag is of dat in de toekomst nog wel op te
brengen is binnen het huidige economische
model. Ook het gehele bedrijfsleven, dat al
jaren neigt naar het Angelsaksisch Model,
zal weer terug moeten in het keurslijf van het
overlegmodel. Ga daar maar eens aan staan.
T E R U G K E E R
De overheid staat dus voor een dilemma.
Het Angelsaksisch Model heeft een enorme
nederlaag geleden. Dat nu de overheid
te hulp moest schieten om de banken te
redden, raakt elke zenuw van het ooit zo
dynamische model. De aantrekkingskracht
van het Angelsaksische Model, dat liet zien
dat je snel rijk kon worden, lijkt door de
crisis in één keer te zijn weggevaagd. Aan
de andere kant voorspellen economen nu al
dat Rijnlandse economieën, met Duitsland
voorop, meer moeite zullen hebben dan de
Angelsaksische economieën om uit de reces-
sie te komen. Dit doordat het Angelsaksische
Model meer dynamiek en veerkracht heeft.
Het biedt volgens velen meer prikkels en is
daarom vitaler. Maar intussen legt de crisis
ook de vele gevaren bloot van de Ameri-
kaanse economie. De crisis is een enorme
klap voor de zwakkeren in de Amerikaanse
samenleving, die door de overheid amper
wordt ondervangen. Wel worden enorme
bedragen in het bedrijfsleven gepompt, dat
natuurlijk lijnrecht tegenover het Angelsak-
sische denken staat. Velen prediken nu een
strengere terugkeer naar het Rijnlands
Model in Nederland. Niet alleen maar
Rijnlands praten, maar vooral Rijnlands
doen. Dat vergt een strakkere aanpak van
de overheid. Meer overheid is echter niet de
oplossing, wel een effi ciëntere overheid.
L E E R E F F E C T
De overheid zal echter bij de realisatie van
het Rijnlands Model stevig in haar schoenen
moeten staan. De oplossing van de proble-
men waarmee het Westen nu kampt, vereist
een totale ommezwaai van onze mentaliteit.
Misschien is enig cynisme inderdaad op z’n
plaats. Maar feit is dat de economische crisis
de pijnpunten in beide systemen opzichtig
heeft blootgelegd. In het Anglo-Amerikaan-
se systeem heeft deregulering het falen van
het systeem ingeleid, maar in Europa, waar
voldoende regulering is en was, faalden de
coördinatie en de effi ciëntie van de regu-
lering. Het huidige Rijnlands Model is dus
allesbehalve zaligmakend. De huidige crisis
wijst op de gebreken bij de bedrijven, maar
ook op die bij de overheid. Voor beide mo-
dellen geldt dat er goede en minder goede
kanten aan kleven en gezien de verstren-
geling van het Angelsaksisch Model en
Rijnlands Model in de huidige economische
tijd, lijkt het verstandig om de beide model-
len naast elkaar te leggen en alle pijnpunten
van beide te elimineren of te verbeteren. Een
beter moment om spijkers met koppen te
slaan aangaande de toekomst, is er niet.
63
15-AA-Relevant_p61-63-omgaan risico-v2.indd 63 21-8-09 14:37
64
10-AA-Relevant_p64-67-int imagoschadeV3.indd 64 21-8-09 14:17
interview
Uitdeuken &oppoetsen
H E T I M A G O VA N D E F I N A N C I Ë L E S E C T O R H E E F T E E N
F L I N K E D E U K O P G E L O P E N . D E S E C T O R S TA AT N U V O O R D E
U I T D A G I N G O M H E T V E R T R O U W E N VA N D E C O N S U M E N T
T E H E R W I N N E N E N D E R E P U TAT I E O P T E P O E T S E N .
Dr. Onno Maathuis is naar eigen zeggen een ‘merkenpassionado’.
Hij studeerde Bedrijfskunde en promoveerde in 1999 op een
onderzoek naar de waarde van een corporate merk voor klanten,
medewerkers en andere stakeholders. We vroegen Maathuis hoe
de Nederlandse fi nanciële sector de geleden reputatie- en imago-
schade kan aanpakken.
Wat is de indruk van het Nederlandse publiek van de
fi nanciële sector momenteel?
Maathuis: “Stereotypering heeft de beeldvorming overgenomen.
De fi nanciële sector deed het drie jaar geleden erg goed in Neder-
land. De sector behoorde tot de top 10 van meest gewilde werk-
gevers, werd als groeisector gezien waar innovatie plaatsvond.
Misschien stond de sector er zelfs wel té positief op. De sfeer van
geld, succes, internationaal zakendoen was meeslepend voor veel
mensen. En nu, it goes without saying: die gunstige reputatie is ver
te zoeken.”
Zijn beelden van sectoren niet altijd stereotyperingen?
“Nee hoor. Mensen hebben vaak wel een redelijk afgewogen
beeld van een sector. Ik heb de afgelopen tijd gewerkt voor de
tekst Michiel Mastenbroekbeeld Martijn Steiner Lovisa
65
10-AA-Relevant_p64-67-int imagoschadeV3.indd 65 21-8-09 14:17
gezondheidszorg. Daarmee hebben mensen vaak goede er-
varingen. Tegelijkertijd lezen ze ook wel wat over manage-
mentperikelen. Mensen laten uiteindelijk hun ervaringen
én de wat minder positieve publiciteit meewegen in hun
oordeel. Energiebedrijven gaan in reputatie-rankings
omhoog. Het grote publiek weet dat er veel geïnvesteerd is
door de energiesector en dat energiebedrijven klantvrien-
delijker worden. De perceptie is dat nog niet alles goed is,
maar snel beter wordt. Als je kwalitatief onderzoek doet,
blijken Nederlanders doorgaans helemaal niet in stereo-
typen te denken.”
Geldt het huidige negatieve imago voor de gehele
Nederlandse fi nanciële sector?
“Nee. Je kan hier spreken van wat wij in de wetenschap
‘categorisatie’ en ‘subcategorisatie’ noemen: wanneer
wordt de beeldvorming van een bedrijf bepaald door het
geheel en wanneer wordt een bedrijf op de eigen ver-
diensten beoordeeld? Het streven voor iedere organisatie
is beoordeeld te worden op eigen merites. Triodos Bank
bijvoorbeeld, is goed aan de stereotypering van de branche
ontsnapt. Dat komt doordat ze als duurzame bank bekend-
staat. Rabobank wordt, anders dan Triodos, deels gezien
als onderdeel van die ‘vermaledijde’ fi nanciële sector. Maar
deels ook in veel gunstiger daglicht beschouwd als bank
op coöperatieve grondslag. In de huidige omstandigheden
zijn de waarden die nu met Triodos Bank en Rabobank
verbonden zijn, beter passend.
Twee jaar geleden toonde onderzoek onder personeel van
ABN AMRO aan dat medewerkers waarden als ‘uitdaging’,
‘winnen’, ‘prestatie’, ‘vooruitgang’ en ‘leiderschap’ bij hen
vonden passen. Bij ABN AMRO zouden de beste bankiers
werken. Daar werden de nieuwe dingen bedacht. Dat was
niet alleen de interne beeldvorming, maar ook extern bleek
het zo gezien en gevoeld te worden. Mensen die de genoem-
de waarden hoog in het vaandel hadden staan, voelden zich
aangetrokken tot ABN AMRO. Ik raad ABN AMRO aan
vooral níet te marchanderen met deze waarden, die een tijd
geleden nog erg positief beoordeeld werden. Je moet die
waarden nu wel nieuwe relevantie geven.’’
Bij het grote publiek hebben banken die ‘innovatieve
producten construeren, die niemand begrijpt’ nu geen
goede naam…
“Innoveren is niet iets ingewikkeld maken, maar inge-
wikkelde dingen combineren zodat ze goed hanteerbaar
worden.
Philips bijvoorbeeld was altijd buitengewoon goed in tech-
nische innovatie. Door hun slogan Sense and Simplicity
serieus te nemen, zijn ze veel beter gaan kijken naar wat
de klant wil. Terwijl ze nog steeds veel innovatie in hun
producten stoppen. Ook ABN AMRO moet haar eigenheid
opnieuw waarde geven. Het ergste dat ABN AMRO nu
zou kunnen gebeuren, is het gedrag van Rabobank of ING
kopiëren. Drie jaar geleden deden we een opdracht voor
ABN AMRO Public, actief in onder meer ziekenhuis- en
schoolfi nanciering. De bestuurders van deze instellingen
zeiden dat ze soms een Rabobank nodig hadden, maar dat
ze ook regelmatig mensen nodig hadden die hen hielpen
innovatief te zijn. Dan zochten ze uitdrukkelijk een bank als
ABN AMRO.
In iedere markt is behoefte aan een partij die innovatief
leiderschap toont. Dat zo’n partij met een zekere ar-
rogantie wordt geassocieerd, hoort erbij. In het huidige
tijdsgewricht waarin mensen behoefte hebben aan rust
en beheersing, moet je dat beteugelen. Maar als de weg
omhoog wordt gevonden, gaan mensen weer op zoek naar
een bank die daar goed bij past. Want rust en beheersing
zijn geen toekomstwaarden.
In de afgelopen jaren sloegen gretigheid en assertiviteit
door in agressiviteit en hebberigheid. In een normale
context vinden wij gretigheid en assertiviteit goede eigen-
schappen. Het zou doodzonde zijn als we nu gretigheid en
assertiviteit onder het tapijt schuiven. We moeten alleen
tegenkrachten organiseren. Het organiseren van diversiteit
en variëteit binnen je bedrijf.”
“ Er is behoefte aan een partij die leiderschap toont”
66
10-AA-Relevant_p64-67-int imagoschadeV3.indd 66 21-8-09 14:17
interview
Moet je dan bijvoorbeeld ook net afgestudeerde aca-
demici van allerlei studierichtingen en kunstenaars bin-
nenhalen, zoals de politie in Amsterdam heeft gedaan?
“Ik bedoel meer dat je midden tussen je stakeholders staat.
Veel contact hebben met je klanten. Bankiers die met
bedrijfsfi nancieringen te maken hebben, stonden al volop
‘tussen’ hun klanten. Aan de top van de banken waren de
contacten met het werkveld misschien wat ‘losgezongen’.
Daarnaast gaat het ook om andere wezenlijke zaken. Waak
ervoor dat compliance niet alleen maar een aparte afdeling
wordt, maar onderdeel is van de totale bedrijfsvoering.
Compliance is niet meer dan een aantal regels waaraan je
moet voldoen in termen van transparantie en integriteit.
Als je dat uitsluitend belegt in een afdeling, staat het los van
de organisatie. Terwijl het een cultuurkenmerk dient te zijn.
Iedereen in de organisatie moet zich er bewust van zijn.
Hetzelfde geldt voor servicegerichtheid en reputatie. Ieder-
een die bij een bank werkt, moet daarvan doordrongen zijn.
Niet alleen de afdeling die daarvoor het budget beheert.’’
Welke doelen moet de sector zich nu stellen?
“Nu hoor je het meest: herstel van vertrouwen. Ik zie
veel investeringen en communicatie-uitingen die daarop
gericht zijn. Bij ING organiseren ze nu fi nanciële avonden
om mensen te informeren. De topmensen beginnen een
andere taal te spreken. De hele markt is open en infor-
matief. Maar veel relevanter is dat men het belang van de
fi nanciële sector voor Nederland duidelijker maakt. Een sa-
menleving en economie kunnen alleen varen als er sprake
is van vooruitgang. Hiervoor is een actieve fi nanciële sector
nodig. De Nederlandse economie is een exporteconomie
en diensteneconomie. Die kan alleen maar gezond zijn als
de fi nanciële sector goed draait. Waardoor op hun beurt
andere bedrijfssectoren kunnen fl oreren. We hebben kapi-
taal nodig om te exporteren, te produceren, te investeren
en te innoveren. Dus hoe langer de Nederlandse samen-
leving nu zegt: ‘Het is allemaal de schuld van de fi nanciële
sector’, hoe minder productief dat voor ons allemaal is. De
samenleving, de bankensector voorop, moet als de wiede-
weerga het vizier weer op vitaliseren zien te krijgen.”
Hoe moet de sector dit aan het grote publiek uitleggen?
“Eerst moeten de raden van bestuur van banken een visie
formuleren hoe het verder moet. Een mooi voorbeeld zijn
de oliemaatschappijen die zich de laatste jaren geherpositi-
oneerd hebben tot allround energiemaatschappijen. Shell
praat nu in termen van ‘duurzame oplossingen’. Shell en
ook de andere maatschappijen hebben zichzelf opnieuw
uitgevonden en richten zich op energie voor de toekomst.
Welvaart vraagt immers om energie en dat snappen steeds
meer mensen. Iets soortgelijks zou bij de banken moeten
gebeuren. Welvaart: daarbij hoort een vitale fi nanciële
sector en een investeringsagenda.”
Bent u optimistisch?
“Als mensen tegenwind hebben gehad, worden ze daar
vaak beter en leuker van. Dat geldt vaak ook voor mer-
ken. ABN AMRO en ook ING kunnen als merken sterker
worden als het goed gemanaged wordt. En als ze maar niet
hun eigenheid gaan verliezen. Ik ben een merkenpassio-
nado. Ik vind ABN AMRO een een icoon en was verdrietig
toen ABN AMRO dreigde te worden overgenomen. Juist
doordat de bank bij particulieren en bedrijven én interna-
tionaal steeds zichtbaarder werd. Ik ben blij dat het merk
niet verdwenen is.”
Dr. Onno Maathuis adviseert
bedrijven op het gebied van merken
en reputaties. Daarnaast gaat hij
binnenkort bij de Erasmus Universiteit
Rotterdam onderzoek doen naar
reputaties en merkenkracht van
organisaties. Maathuis is daarnaast lid
van het Reputation Institute.
67
10-AA-Relevant_p64-67-int imagoschadeV3.indd 67 21-8-09 14:17
D E C H I N E S E O V E R H E I D G E E F T D E E C O N O M I E D E L A AT S T E M A A N D E N E E N F L I N K E
F I S C A L E D U W I N D E R U G . M A A R I S H E T S T I M U L E R I N G S B E L E I D E N D E H U I D I G E
O P L E V I N G VA N D E E C O N O M I E H O U D B A A R ?
Chinabeeld Information Design Studio
D E C H I N E S E O V E R H E I D G E E F T D E E C O N O M I E D E L A AT S T E M A A N D E N E E N F L I N K E
F I S C A L E D U W I N D E R U G . M A A R I S H E T S T I M U L E R I N G S B E L E I D E N D E H U I D I G E
O P L E V I N G VA N D E E C O N O M I E H O U D B A A R ?
beeld Information Design Studio
Overheidsinspanningen hebben gezorgd voor een forse stijging
van de investeringen en steun aan de noodlijdende industrie,
die de vraag op de mondiale markt zag terugvallen. De laatste
maanden laten de detailhandelsverkopen een bemoedigende
opleving zien. Ook deze ontwikkeling is terug te voeren op het
overheidsbeleid; zo zijn de belastingen verlaagd om de con-
sumptie te stimuleren.
De overheid zou voldoende middelen, bijvoorbeeld in de vorm
deviezenreserves, moeten bezitten om de economie lange tijd een
duw in de rug te geven. Als we deze verwachting koppelen aan
onze mondiale visie - een voorzichtig herstel, en dus een herstel-
lende vraag naar Chinese producten - komen we tot de conclusie
dat de huidige opleving houdbaar is.
A U T O I N D U S T R I E
In juni 2009 werden in China 872.900 personenauto’s en kleine
bedrijfswagens verkocht. Dit betekent een stijging van 48% jaar-
op-jaar, mede te danken aan de stimuleringsmaatregelen van de
overheid. Het lijkt erop dat de Chinese automarkt de Amerikaan-
se wel eens permanent voorbij zou kunnen streven.
68
9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 68 21-8-09 14:07
69
9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 69 21-8-09 14:07
achtergrond
tekst Han de Jong (Economisch Bureau – ABN AMRO) beeld Martijn de Kruijf
Welkeflatie?
D E B E G R I P P E N ‘ R E C E S S I E ’ , ‘ C R I S I S ’ E N ‘ I N F L AT I E ’ W O R D E N N I E T Z E L D E N I N É É N
A D E M G E N O E M D. E I G E N L I J K M E R K W A A R D I G , W A N T I N R E C E S S I E S W O R D T I N F L AT I E
D O O R G A A N S J U I S T T E R U G G E D R O N G E N . H O E K A N H E T D AT V E L E N I N D E Z E Z W A R E
R E C E S S I E T O C H O O K B E V R E E S D Z I J N V O O R I N F L AT I E ? E N I S D AT T E R E C H T ? H O E Z I T
D AT M E T D E F L AT I E E N S TA G F L AT I E ?
70
20-AA-Relevant_p70-72-welkeflatiev4.indd 70 21-8-09 14:47
De meest praktische defi nitie voor infl atie is een aan-
houdende stijging van het algemene prijspeil. Infl atie is
schadelijk voor de economie. De waarde van je spaargeld
wordt erdoor uitgehold. Bovendien verhoogt infl atie
onzekerheid en frustreert het daardoor de werking van het
prijsmechanisme dat in onze markteconomie nu eenmaal
een sleutelrol speelt. In de jaren zeventig presteerde de
economie slecht toen de infl atie in ons land opliep naar wel
tien procent en diverse minder ontwikkelde economieën
hebben soms te maken met gierende infl atie die vaak tot
een complete ontwrichting van economie en samenleving
leidt. Er zijn natuurlijk best wel partijen die belang hebben
bij infl atie. Vooral degenen die schulden hebben, vinden
het niet onplezierig als infl atie de werkelijke last van die
schulden vermindert.
I N F L AT I E
Infl atie kan verschillende oorzaken hebben. Als de eco-
nomie harder groeit dan eigenlijk kan, is snel sprake van
oververhitting die zich uit in een overspannen arbeids-
markt en een versnelling van de infl atie. Ook wanneer
teveel geld in omloop wordt gebracht, kan infl atie ont-
staan. De bekende Amerikaanse econoom en Nobelprijs-
winnaar Milton Friedman wordt met die relatie in verband
gebracht. Hij zei eens: “infl ation is always and everywhere
a monetary phenomenon”. Daarmee bedoelde hij dat aan-
houdende infl atie alleen maar mogelijk is als beleidsmakers
een te snelle groei van de geldhoeveelheid toestaan.
D E F L AT I E
Maar ook het omgekeerde van infl atie doet zich soms voor:
defl atie, een aanhoudende daling van het algemene prijs-
peil. Als defl atie ontstaat doordat we goederen goedkoper
kunnen maken door technologische ontwikkelingen, is het
niet erg. Sterker nog, dat is plezierig. Maar als defl atie zich
voordoet doordat de totale vraag in de economie tekort-
schiet, is er een probleem. Het is een zichzelf versterkend
negatief proces. Als je verwacht dat prijzen blijven dalen,
stel je aankopen uit. Dat vermindert de bedrijvigheid nog
verder. Erger nog, als prijzen en inkomens dalen, wordt
de last van uitstaande schulden, bijvoorbeeld hypotheek-
schuld, feitelijk steeds zwaarder. Een lawine aan faillis-
sementen van bedrijven en gezinnen kan het gevolg zijn.
In de jaren dertig hebben we de verwoestende invloed van
defl atie ervaren.
I N F L AT I E V R E E S
We hebben momenteel te maken met de ernstigste crisis
sinds die tijd. De beleidsmakers reageren heel krachtig.
Eigenlijk is er een situatie van ongekende problemen en
ongekend agressieve beleidsinitiatieven. Het is heel moei-
lijk in te schatten wat daarvan de uitkomsten precies zullen
zijn. Tegen deze achtergrond is er bij velen infl atievrees
ontstaan. De overheid doet er alles aan om de economie
vlot te trekken. Daarbij lopen de begrotingstekorten van
overheden heel scherp op. Het gevolg is natuurlijk dat ook
de overheidsschuld snel groeit. Je zou kunnen stellen dat
de overheden daardoor er steeds meer belang bij hebben
dat er infl atie komt. Dat zou bovendien niet alleen de feite-
71
20-AA-Relevant_p70-72-welkeflatiev4.indd 71 21-8-09 14:47
lijke schuldenlast van de overheid, maar ook die van veel
bedrijven verminderen.
De centrale banken voeren eveneens een gewaagd
beleid. De offi ciële rentetarieven zijn snel tot vlakbij nul
verlaagd. Maar dat vinden de centrale bankiers nog niet
genoeg. Er wordt een beleid gevoerd dat wordt aan-
geduid met de term kwantitatieve verruiming. Feitelijk
hebben de centrale banken de geldpers in een hogere
versnelling gezet. Ook dat wakkert de infl atievrees aan.
O N V O L D O E N D E M A C H T
In onze optiek is de toename van de infl atievrees buiten-
gewoon onterecht. De economische krimp is ongekend
en de werkloosheid loopt overal sterk op. In een derge-
lijke situatie heeft bijna niemand voldoende macht in de
markt om prijzen te verhogen.
Wie dat doet, ziet klanten direct naar de concurrent gaan.
Ook voor werknemers zal het moeilijk blijken hogere
looneisen ingewilligd te krijgen. Je mag al blij zijn als je
je baan houdt. De ervaring leert onmiskenbaar dat diepe
recessies gepaard gaan met terugvallende infl atie of zelfs
defl atie. Overal is de infl atie het laatste jaar dan ook fors
gedaald en in diverse landen is de infl atie op dit moment
zelfs licht negatief. Al komt dit ten dele doordat de olie-
prijzen een stuk lager zijn dan een jaar geleden.
G E L D S C H E P P E N
Over de gevolgen van het beleid van centrale banken
bestaat veel onduidelijkheid. Het is waar dat zij de
geldpersen harder laten draaien. Maar wat uit die persen
komt, is slechts een fractie van de totale geldhoeveelheid
in onze economie. Naast de centrale bank creëren ook de
geldscheppende fi nanciële instellingen, dat zijn vooral
de banken, geld via het proces van kredietverlening. De
totale geldhoeveelheid in onze economie is wel acht keer
zo groot als de hoeveelheid geld die door centrale banken
wordt gemaakt.
Onder normale omstandigheden leidt elke euro die door
de ECB wordt gecreëerd tot een stijging van de totale
geldhoeveelheid van zo’n acht euro. Maar het bank-
wezen is beschadigd en het kredietmechanisme werkt
niet normaal. De groei van de totale geldhoeveelheid en
het uitstaande krediet is al langere tijd dalend. Sinds de
crisis in september 2008 is verhevigd, is de daling van
de krediet- en geldgroei nog versneld. Dus ondanks dat
centrale banken de geldpers harder laten draaien, groeit
de totale geldhoeveelheid juist steeds trager. Dit zou eer-
der defl atieangst moeten aanwakkeren dan infl atieangst.
Het gevoerde beleid houdt natuurlijk wel infl atierisico’s
op langere termijn in, laten we zeggen de periode vanaf
2012. Maar of het dan al dan niet tot een behoorlijke
stijging van infl atie komt, hangt ervan af of de beleids-
makers op tijd zullen tegensturen. Voorlopig is infl atie
echter helemaal niet aan de orde.
A G R E S S I E F
Degenen die hun infl atievrees baseren op de inzich-
ten van Milton Friedman, slaan de plank mis. In 1963
publiceerde Friedman met Anna Schwartz A Monetary
History of the United States, een standaardwerk in de eco-
nomische wetenschap. Dat boek behandelt onder andere
de depressie van de jaren dertig. Volgens Friedman en
Schwartz was deze depressie grotendeels te wijten aan
de Fed, de Amerikaanse centrale bank, die toestond dat
de geldhoeveelheid ineenschrompelde. Het kredietkanaal
raakte verstopt (zoals nu), de omloopsnelheid van het
geld daalde (zoals nu) en de Fed stuurde onvoldoende bij.
Pas in 1932 ging het beleid om.
De huidige baas van de Fed, Ben Bernanke, heeft in zijn
tijd als wetenschapper uitgebreid studie gemaakt van
de depressie. Toen Friedman in 2002 90 jaar werd, gaf
Bernanke, destijds bestuurslid van de Fed, een toespraak
die hij besloot met deze woorden: “Regarding the Great
Depression. You’re right, we did it. We’re very sorry. But
thanks to you, we won’t do it again.” Het agressieve beleid
dat de centrale banken nu voeren, is inderdaad geheel in
lijn met de aanbevelingen van Friedman. In weerwil van
de vrees die lijkt te leven onder het brede publiek, is het
gevaar van defl atie de komende tijd veel groter dan het
gevaar van infl atie.
achtergrond
72
20-AA-Relevant_p70-72-welkeflatiev4.indd 72 21-8-09 14:47
Economische begrippenlijst
H I E R O N D E R E E N O V E R Z I C H T VA N E N K E L E V E E L G E B R U I K T E T E R M E N
D I E B E T R E K K I N G H E B B E N O P D E K R E D I E T C R I S I S E N D E R E C E S S I E .
tekst Michiel Mastenbroek
lexicon
Asset Backed Securities
Bij Asset Backed
Securities gaat het
inzake de crisis om obligatie-
leningen met als onderpand een
portefeuille met aan particulieren
verstrekte hypotheken. Uit de af-
lossing van de hypotheek, kreeg
de houder van de obligatie zijn
rente vergoed. Toen particulie-
ren in problemen kwamen met
afl ossen van de hypotheek, kon
de rente op de lening niet meer
worden betaald en daalde de
koers van de obligatie. Instel-
lingen met grote posities in
Asset Backed Securities (in de
volksmond: rommelportefeuilles)
moesten daardoor fors afschrij-
ven op hun eigen vermogen,
omdat de koers van die ‘obliga-
tiebezittingen’ aanzienlijk daalde.
Bad BankBank speciaal
opgericht voor het
opkopen van rom-
melportefeuiles (zie A). Door
continue waardedaling van de
rommelportefeuilles moeten
overheden bijspringen om het
eigen vermogen van banken
op peil te houden. De Bad Bank
neemt de rommelportefeuilles
over, zodat het eigen vermogen
van de bank niet meer aan de
grillige koersontwikkeling van de
rommelportefeuilles blootstaat.
Crisis
De overgang
naar een econo-
mische recessie
vindt doorgaans plaats via een
economische crisis. Het gaat dan
om een plotse verslechtering van
de economische toestand en de
perspectieven van de recessie.
Vaak, maar niet altijd, gaat dit
vergezeld van een sterke daling
van de waarde van beursgeno-
teerde bedrijven.
Defl atie Het verschijnsel
dat het algemeen
prijsniveau daalt.
Dit betekent in de praktijk dat
– bij wijze van voorbeeld – een
product dat op een gegeven
moment € 1,- kost, na een jaar
bijvoorbeeld € 0,95 kost.
DepressieDepressie is een
nog ernstigere
toestand dan de
recessie (zie bij R), die enkel
een kortstondige fase is van de
73
28 AA R l t 73 74 l i 3 i dd 73 24 8 09 14 02
lexicon
economische cyclus. Bij een
economische depressie gaat het
om een belangrijke en langdu-
rige (vaak jarenlange) vermin-
dering van de productie en de
consumptie.
Europese Centrale Bank (ECB)Sinds 1 januari 1999 is
de ECB de centrale bank
voor de gemeenschappelijke
Europese munt. Door het hand-
haven van de koopkracht van de
euro zorgt de ECB voor prijssta-
biliteit in het eurogebied.
Federal Reserve (FED)De grote Amerikaanse
verzekeraar AIG kreeg
in september 2008, om een totale
ineenstorting van het fi nanciële
systeem te voorkomen, een
lening van $ 85 miljard van de
Federal Reserve, de Amerikaanse
centrale bank. De Amerikaanse
overheid kreeg 79,9 procent van
de aandelen.
Infl atie Infl atie wordt meestal
omschreven als geldont-
waarding of waardevermin-
dering van het geld. Eenvoudig
gezegd, betekent infl atie dat je na
verloop van tijd steeds minder
kunt kopen met hetzelfde aantal
euro’s.
Krediet-beoordelaars Instellingen die
een oordeel geven
over de kredietwaardigheid
van fi nanciële producten. Bij de
verstrekking van leningen wordt
vaak afgegaan op rapportages
van de kredietbeoordelaars.
Vanwege kritiek op deze orga-
nisaties (ze zouden te laat hun
beoordelingen van hypotheek-
banken neerwaarts hebben
bijgesteld) heeft de Europese
Commissie een voorstel gedaan
met strengere regels voor de
kredietbeoordelaars.
ObligatieSchuldbewijs
voor een lening
die door een
overheidsinstelling, een onder-
neming of een instelling is
aangegaan; leningen door een
land uitgegeven, heten staats-
leningen.
Q1, Q2, Q3 en Q4Aanduiding
voor kwartaal in
fi nanciële rapportages van onder
meer beursgenoteerde bedrijven.
Recessie Voortdurend horen
we dat de wereld
nu ‘in een recessie’
verkeert. Maar wat is de defi nitie
van een recessie? Van een reces-
sie wordt gesproken als de groei
van het bruto nationaal product
(bnp) – dus de waarde van de
totale productie aan goederen
en diensten van de inwoners
van een land – gedurende twee
opeenvolgende kwartalen
negatief is.
Subprime-hypotheken Taalkundigen van de
American Dialect Soci-
ety verkozen subprime, (minder
dan ideaal), tot woord van het
jaar 2007. Subprime hypotheken,
die aan Amerikaanse, weinig
kredietwaardige huizenkopers
(de subprimes) werden verstrekt,
waren een belangrijke oorzaak
van de kredietcrisis.
Zwarte MaandagDe eerste Zwarte
Maandag zorgde op
19 oktober 1987 wereld-
wijd voor chaos op de aande-
lenbeurs en was de zwaarste
beurskrach sinds 1929. Na de
kapitaalinjectie die minister Bos
van Financiën op een zondag
voor Fortis presenteerde, was
de maandag erop, 29 september
2008, wereldwijd sprake van een
nieuwe Zwarte Maandag. Steeds
meer banken moesten net als
Fortis door de overheid wor-
den gered. Wereldwijd gingen
beurzen onderuit. Het ging om
de grootste daling op de beurzen
in één dag.
74
28-AA-Relevant_p73-74_lexicon-v3.indd 74 21-8-09 15:17
Hoe was uw jaar?
“De afgelopen twaalf maanden
waren echt moeilijk voor het
bedrijf. We kampen met een sterk
teruglopende omzet. De woning-
markt zit op slot. Hier in Brabant
merken we de moeilijkheden die
bedrijven als Philips, DAF en ASML
nu ondervinden. Ook de toeleve-
ranciers hebben het moeilijk. Dat
heeft zijn weerslag op de woning-
markt, hoewel het nu voorzichtig
een beetje aantrekt. Wij proberen
de omzetdaling op te vangen
door verzekeringen en hypotheken
aan derden te verkopen. Dat gaat
redelijk. We gaan dus moedig
voorwaarts.”
Anton van Limpt (44) makelaar te Bladel
klantportret
tekst Michiel Mastenbroek
beeld Merlijn Doomernik75
KOBA1668_cover-2portr-back.indd 75 10-8-09 16:51
De huidige economische veranderingen roepen bij veel
ABNAMRO_Financiele_update_215x275.indd 1 7-8-09 14:18