การวเคราะหทนทางสงคมและการมสวนรวมของชมชน

กรณศกษา การทองเทยวโดยชมชนบานผาหมอน

อทยานแหงชาตดอยอนทนนท จงหวดเชยงใหมAn Analysis of Social Capital and Community

ParticipationCase Study: Community-based Tourism at Pha

Mon Village, Doi Inthanon National Park, Chiang Mai

Provinceจกรกฤษณ เจรญสทธ1, ปญจรศม สามนเสน 2, ชลธชา พนธสวาง 2, นารรตน

ธนะเกษม 3 และ พทร อมรวทวส 3* Jakkrit Charoensit, Panjarat Samanasena, Chonticha

Pansawang, Nareerat Thanakasem and Pitoon Amornwitthawat

1 ภาควชาภาษาตะวนตก คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร

2 สาขาวชาการทองเทยวและการโรงแรม คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยราชภฎหมบานจอมบง

3 สาขาวชาอทยาน นนทนาการ และการทองเทยว คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

*ผนพนธประสานงาน E-mail: pit_rspgcu@hotmail.com

บทคดยอ

1

การวเคราะหทนทางสงคมและการมสวนรวมของชมชน กรณศกษา การทองเทยวโดยชมชนบานผาหมอน อทยานแหงชาตดอยอนทนนท จงหวดเชยงใหม มวตถประสงคเพอศกษาระดบทนทางสงคมและการมสวนรวมของชมชนบานผาหมอน และเสนอแนวทางดานการจดการการทองเทยวโดยชมชน เกบขอมลจากวธสนทนากลมและสมภาษณเชงลก โดยผใหขอมลเปนคณะกรรมการการทองเทยวโดยชมชนบานผาหมอนและผมสวนเกยวของในการดำาเนนงานการทองเทยวโดยชมชน จำานวนทงหมด 15 คน ทำาการบนทกขอมลเปนทงแบบลายลกษณอกษรและเทปเสยง และเกบรวบรวมขอมลระหวางเดอนตลาคม พฤศจกายน – 2559 โดยใชการวเคราะหขอมลดวยวธวเคราะหแกนสาระ (Themetic Analysis) ควบคไปกบการวเคราะหเชงเนอหา (Content Analysis)

ผลการศกษาพบวาชมชนบานผาหมอนมระดบทนทางสงคมทด (Social and Economic Well-being from Tourism Development) มความสมพนธในเชงเครอขายกบองคกรภายนอกสง มความพรอมในการพฒนาการทองเทยวโดยไมจำาเปนตองอาศยความชวยเหลอจากองคกรภายนอกมากนก สำาหรบการมสวนรวมของชมชนในการจดการการทองเทยวโดยชมชนมความรวมมออยในระดบรวมดำาเนนการ (Partnership) คอ ชมชนและผมอำานาจในโครงการรวมกนในดานการวางแผนและตดสนใจเพอใหบรรลตามวตถประสงคทวางไว สำาหรบขอเสนอแนะในการพฒนาการทองเทยวโดยชมชนบานผาหมอน ควรใหความสำาคญกบการถายทอดองคความรดานภมปญญาทองถนใหกบคณะกรรมการกลมเยาวชนบานผาหมอนผสบทอด และสรางเครอขายความรวมมอระหวางชมชนในอทยานแหงชาตดอยอนทนนท เพอปองกนปญหาอนเกดจากนกทองเทยว

2

คำาสำาคญ ทนทางสงคม การมสวนรวมของชมชน การทองเทยวโดยชมชน บานผาหมอน

ABSTRACT

The purposes of this research were to study the level of social capital and community participation at Pha Mon village for proposing the recommendations of community-based tourism management. The methods of collecting data were focus group, individual and group interviews from 15 community-based tourism committees and key figures in the community-based tourism development. Keeping formal writing and electronic records were used to collect data. Data was collected between October and November 2016. Data were analyzed using thematic and content analysis.

The results indicated that the level of social capital in Pha Mon village was at the high level (social and economic well-being from tourism development). The local community has a good relationship with related organizations, and ready to develop its own tourism. The level of community participation was at the partnership level, meaning that the local community and authorities were working as the collaborative planner and committee to achieve goals together. The recommendations for tourism development concern 1) educating and communicating clearly local knowledge to senior leaders and 2) creating cooperative networks with

3

the neighboring villages around Doi Inthanon national park for preventing the negative impacts from tourists.

Keywords: social capital, community participation, community-based tourism, Pha Mon Village

บทนำาการทองเทยวโดยชมชน (Community-based Tourism)

เปนรปแบบการทองเทยวทมหลกการสำาคญอยบนพนฐานของ การม“สวนรวมของชมชน กลาวคอ เปนการกระจายอำานาจใหชมชนมสวน”รวมดานการบรหาร การจดสรรทรพยากรและแหลงทองเทยวของชมชน รวมถงสรางการเรยนรดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม วฒนธรรม และวถชวตของคนในทองถนแกนกทองเทยว ประโยชนทชมชนจะไดรบจากการมสวนรวมในการจดการการทองเทยวโดยชมชน คอ การสนบสนนเศรษฐกจและคณภาพชวตของคนในทองถน สทธในการจดการทรพยากรธรรมชาตโดยชมชน ฟ นฟวฒนธรรมทองถน และเปนการพฒนาศกยภาพของคนในชมชน ซงแนวทางการสงเสรมการมสวนรวมของชมชนนน จำาเปนตองอาศย ทนทางสงคม “ ” (Social Capital) ซงเปนเสมอนตวหลอลนทำาใหเกดการมสวนรวม การกระจายอำานาจ และความรวมมอของคนในชมชน (สถาบนพระปกเกลา, 2554)

ทนทางสงคมเปนแนวคดทนกวชาการแขนงวชาดานสงคมศาสตรและมนษยศาสตรนำามาประยกตใชในการศกษาวจยอยางแพรหลาย โดยเฉพาะอยางยงในบรบทของการทองเทยวโดยชมชน สำาหรบทนทางสงคม หมายถง สงทดทมอยในชมชน ประกอบดวย“ทรพยากรธรรมชาต บคลากร ปราชญชาวบาน เครอขายการรวมตวกน

4

ในรปแบบตาง ๆ ภายในประชาคม บรรทดฐาน และความไววางใจ ทนทางสงคมเปนสวนสำาคญทำาใหผมสวนรวมไดทำางานรวมกนอยางราบรนและบรรลถงจดมงหมาย สำาหรบแนวคดทนทางสงคมไดถกนำามา”ประยกตใชในมตของเครอขาย (Networks) เพอประเมนสถานะปจจบนของชมชนเรองการมสวนรวมในการทองเทยวโดยชมชน โดยกำาหนดลกษณะของทนทางสงคมทใชในการวเคราะหออกเปน 3 รปแบบ คอ

1) ความสมพนธภายในชมชนทรจกกน (Bonding Social Capital) เปนความสมพนธของคนในชมชนเดยวกน ระดบเครอญาต เพอนฝง เพอนบานใกลเคยง สมาชกเปนชนเผาเดยวกน มความใกลชดระดบบคคลสง ซงเครอขายของความสมพนธรปแบบน อาจมลกษณะเปนการจดตงคณะกรรมการบรหารและกรรมการการทองเทยวโดยชมชน เครอขายเยาวชนโดยการปฏบตกจกรรมสาธารณะประโยชน เชน การจดคายเยาวชน งานกฬาสมพนธ หรอกจกรรมพฒนาสงคม เปนตน

2) ความสมพนธระหวางชมชนกบองคกรอน ๆ ภายนอกชมชน (Bridging Social Capital) เปนความสมพนธกบกลมบคคลอนทมาเกยวของและหลากหลายมากขน เชน เพอนรวมธรกจ เพอนตางเผาพนธ หรอเพอนของเพอน เปนตน ซงเครอขายของความสมพนธรปแบบน อาจเปนความรวมมอในการจดตงองคกรเครอขายลมนำากลาง เพอจดการลมนำากลาง เปนการดแลทรพยากรนำารวมกน เปนตน

3) ความสมพนธกบหนวยงานราชการ (Linking Social Capital) ซงเปนความสมพนธทกอใหเกดความรวมมอระหวางชมชนกบหนวยงานราชการหลายหนวยงาน เชน องคการบรหารสวนตำาบล

5

หรอสำานกงานกองทนสนบสนนงานวจยในการทำาวจยเกยวกบการทองเทยวเชงนเวศ เปนตน

แบบจำาลองทนทางสงคมของการทองเทยวโดยชมชน สำาหรบการประเมนสถานะปจจบนของชมชนในเรองการมสวนรวมเพอนำาไปสการเสนอแนะแนวทางการพฒนาการทองเทยวโดยชมชนนน ไดกำาหนดใหความสมพนธภายในชมชนทรจกกน และความสมพนธกบหนวยงานราชการอยในแกนแนวตง เปนตวชวยใหเกดการมสวนรวมและกระจายอำานาจ สวนความสมพนธระหวางชมชนกบองคกรอน ๆ ภายนอกชมชนอยในแกนแนวนอน ซงเปนตวชวยใหเกดความรวมมอระหวางกน

ภาพท 1 แบบจำาลองทนทางสงคม สำาหรบการพฒนาการทองเทยวโดยชมชนทมา: Okazaki (2008)

โดยการประเมนสถานะปจจบนของชมชนในการมสวนรวมนน สามารถแบงไดออกเปน 4 ระดบ ไดแก

6

1) กลมท 1 กลมทมระดบความสมพนธทกดานอยในระดบสง เปนกลมทมทนทางสงคมทด มความรวมมอระหวางเครอขายทด เปนกลมทไมตองการความชวยเหลอจากองคกรภายนอก (Social and Economic Well-being from Tourism Development)

2) กลมท 2 กลมทมระดบความสมพนธกบหนวยงานราชการทด แตมความสมพนธระหวางองคกรภายนอกอน ๆ อยในระดบตำา ซงแสดงใหเหนวาอาจมความขดแยงซอนเรนอย จำาเปนอยางยงทจะตองมการกระจายอำานาจ รวมถงทรพยากรใหมความทวถงแกกลมบคคลทยงไมมสวนรวมหรอสวนไดสวนเสย (Exclusion)

3) กลมท 3 กลมทมระดบความสมพนธทกดานอยในระดบตำา แสดงใหเหนวาเกดความขดแยงในชมชนเปนอยางมาก จำาเปนตองไดรบความชวยเหลอจากองคกรภาครฐและตองสรางความสมพนธในลกษณะการเปนหนสวนกบสงคม (Conflict)

4) กลมท 4 กลมทมระดบความสมพนธระหวางองคกรภายนอกอน ๆ อยในระดบสง แตมความสมพนธทไมดกบหนวยงานราชการ ความสมพนธในกลมนกอใหเกดความตงเครยด ซงตองการการสนบสนนหรอความชวยเหลอจากภาครฐ (Coping)

สำาหรบการมสวนรวมของชมชนนน หมายถง การใหโอกาสแกคนในชมชนเปนผตดสนใจกำาหนดปญหาของตนเองเปนการเสรมสรางพลงใหกบชมชน กลมองคกรชมชน ใหสามารถระดมขดความสามารถในการจดการทรพยากร การตดสนใจ และการควบคมกจการตาง ๆ ในชมชน สามารถดำารงชวตอยไดดวยตนเอง มความเปนอยทดขนอยางมศกดศร ตลอดจนสามารถพฒนา ศกยภาพของประชาชนและชมชน ทงในดานภมปญญา ทกษาความร ความสามารถ และการจดการ รเทาทน

7

การเปลยนแปลงของโลก โดยทคนในชมชนตองเขามามสวนรวมในกระบวนการอยางอสระ ทำางานรวมกนในรปแบบของกลมหรอองคกรชมชนทมวตถประสงครวมกนอยางชดเจน สำาหรบการประเมนสถานะการมสวนรวมและการกระจายอำานาจของชมชนในการพฒนาการทองเทยวโดยชมชนนนสามารถแบงออกไดเปน 3 ระดบ ตามลกษณะทเปนแกนแนวตง (ภาพท 2) ไดแก

ภาพท 2 แบบจำาลองการมสวนรวมของชมชนในการจดการการทองเทยวโดยชมชนทมา: Okazaki (2008)

1) ระดบทชมชนยงไมมสวนรวม (Non-Participation)1.1) ระดบการมสวนรวมทมมมมองของการมสวน

รวมของชมชนวาโครงการจะประสบความสำาเรจหรอบรรลเปาหมายได เกดจากการสนบสนนโดยภาครฐและการวางแผนของเจาหนาทเทานน (Manipulation)

1.2) ระดบทชมชนยงไมมสวนรวม เปนเพยงการจดกจกรรมเพอใหขอมลหรอการศกษาแกผมสวนรวมเทานน (Therapy)

8

2) ระดบเรมตนของการมสวนรวมของชมชน (Degree of Tokenism)

2.1) ระดบการใหขอมล (Informing) เปนขนแรกของการมสวนรวม แตเปนการสอสารแบบทางเดยว กลาวคอ ภาครฐหรอเจาของโครงการใหขอมลทเกยวของกบประชาชนเมอกจกรรมหรอโครงการพฒนาตาง ๆ ไดถกคดรเรมแลว โดยชมชนมสทธเพยงการเขาถงขอมลขาวสารเทานน ไมมชองทางในการแสดงความคดเหนหรอเกยวของใดใดกบการตดสนใจ อยางไรกตามสามารถกลาวไดวาการมสวนรวมในระดบน เปนจดเรมตนของการเปดโอกาสใหคนในชมชนมสวนรวม ซงวธการใหขอมลมไดหลายเทคนคและวธการ เชน การประกาศผานหนงสอพมพ การแจกแผนพบ หรอการแสดงนทรรศการ เปนตน

2.2) ระดบการปรกษาหารอ (Consultation) เปนระดบทมการเปดโอกาสใหมการเจรจากนระหวางภาครฐหรอเจาของโครงการ ชมชนทไดรบผลกระทบ และสาธารณชน อาจจะเปนการสำารวจทศนคต การประชมเพอนบานหรอผมสวนเกยวของ หรอเปนการสอบถามจากเจาหนาทรฐ โดยมจดมงหมายสำาคญ เพอนำาขอมลและผลการศกษามาปรกษาหารอกบชมชนในประเดนปญหา ทางเลอก ทางแกไขทเกยวของกบนโยบายหรอโครงการทเกยวของกบการทองเทยวโดยชมชน เปดโอกาสใหประชาชนสามารถแสดงความคดเหนได แตไมมหลกประกนวาแนวคดเหลานนจะถกนำาเขาสกระบวนการพจารณาอยางเหมาะสมหรอมผลตอการตดสนใจ

2.3) ระดบการสรางความรวมมอและวางแผนรวมกน (Placation) เปนระดบทเปดโอกาสใหมการสอสารแบบสองทาง การอนญาตใหชมชนเขามาเปนสวนหนงของคณะกรรมการ อนญาตให

9

สามารถแสดงความคดเหนหรอขอแนะนำาเกยวกบผลกระทบทอาจจะเกดขนระหวางการดำาเนนโครงการ ลดปญหาความขดแยง แตอยางไรกตามอำานาจในการตดสนใจขนสดทายยงเปนของผมอำานาจโดยชอบตามกฎหมาย วธการมสวนรวมในระดบนอาจจะเปนการประชมวางแผนแบบมสวนรวมหรอกลมปรกษา เปนตน

3) ระดบทชมชนเขามามสวนรวมมาก (Degree of Citizen Power)

3.1) ระดบการรวมดำาเนนการ (Partnership) เปนการกระจายอำานาจผานการเจรจาตอรองระหวางชมชนและผมอำานาจ เปนระดบทผมอำานาจตดสนใจ ผดำาเนนนโยบายหรอโครงการ และประชาชนมสวนรบผดชอบดานการวางแผนและตดสนใจในการดำาเนนการโครงการรวมกน เพอใหบรรลวตถประสงคตามเปาหมายทวางไว

3.2) ระดบการรวมตดสนใจ ตดตามตรวจสอบ และประเมนผล (Delegated Power) เปนระดบทชมชนเขามาเปนคณะกรรมการหลกหรอเปนสวนใหญ ชมชนมสทธในการตดสนใจ เขารวมตรวจสอบและประเมนผลการดำาเนนโครงการหรอกจกรรมการทองเทยวโดยชมชน โดยเฉพาะอยางยงเรองผลกระทบตอสขภาพ ประชาชน สงคม และคณภาพสงแวดลอม

3.3) ระดบการควบคมโดยชมชน (Citizen Control) เปนระดบการมสวนรวมของชมชนขนสงสด โดยชมชนดำาเนนการดวยตนเองทงหมด ทงดานการวางแผน ทำาแผน ตดสนใจโดยไมมเจาหนาทของภาครฐหรอแหลงทนภายนอกเขามาเกยวของ แตอาจจะเปนเพยงผใหการสนบสนนการดำาเนนงานเทานน

10

สำาหรบกระบวนการความรวมมอระหวางกนของชมชน สามารถสรปไดทงหมด 5 กระบวนการทมความตอเนองกน ตามลกษณะของแกนแนวนอน ไดแก

1) การกำาหนดปญหาทเกดขนและสาเหตของปญหาเหลานน (Antecedents)

2) การเหนพองตองกนของผมสวนไดสวนเสยในปญหาทเกดขน ความสำาคญของปญหานนมมากพอทจะสามารถทำางานรวมกน เพอหาทางแกไขปญหาได (Problem Setting)

3) การสรางหลกเกณฑปฏบตของกลมและขอตกลงรวมกนระหวางผมสวนไดสวนเสย (Direction Setting)

4) การสรางความสมพนธอยางเปนทางการ การมอบหมายและอธบายบทบาทหนาทอยางละเอยด รวมถงการตรวจสอบ ควบคม และออกแบบระบบ (Structuring)

5) การแบงผลประโยชนหรอวเคราะหผลกระทบทเกดขน (Outcome)

ชมชนบานผาหมอนเปนหมบานขนาดกลางทตงอยใกลกบอทยานแหงชาตดอยอนทนนท จงหวดเชยงใหม เปนหมบานของกลมชนเผาปกาเกาะญอ มอาชพหลก คอ เกษตรกรรมทมระบบเศรษฐกจแบบเลยงตวเอง เพอการยงชพดวยการปลกขาวไร ทำานาขนบนไดตามหบเขา และปลกพชผกตาง ๆ สำาหรบการจดการการทองเทยวโดยชมชนนน ในหมบานไดมการสรางบานพกแบบสวนตว รสอรทชมชน ไดแก บานแบมบพงคเฮาทและบานองผาชมดาว สำาหรบบรการนกทองเทยว รปแบบการทองเทยวเปนการนำาเสนอวถชวตของตนเองในหลายแงมม เชน ประวตศาสตรชมชน การเกษตรชมชน วฒนธรรมชมชน ปานเวศนศกษาชมชน สมนไพร และหตถกรรมทองถน เปนตน (กนกวรรณ ช

11

ชาญ, 2552) แตดวยกระแสการทองเทยวทางธรรมชาตหรอการทองเทยวเชงนเวศกำาลงไดรบความนยมมากยงขน ทำาใหอทยานแหงชาตดอยอนทนนท รวมถงบานผาหมอนกลายเปนจดหมายปลายทางของนกทองเทยว ซงทำาใหมความเสยงในการเกดความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมซงเกดจากการประกอบกจกรรมนนทนาการและพฤตกรรมทไมเหมาะสมของนกทองเทยว เชน มลพษทางเสยงและอากาศจากยานพาหนะหรอการทงขยะ เปนตน รวมถงปญหาการใชการทองเทยวเปนเครองมอกอบโกยผลประโยชนของกลมคนบางคน มการกระจายรายไดไมทวถงใหแกคนในชมชนเหมอนกบแหลงทองเทยวทางธรรมชาตหลายแหงทกำาลงประสบปญหาเชนน เพราะฉะนนชมชนบานผาหมอนควรมการตงรบกบปญหาทอาจจะเกดขนในอนาคต ซงการวเคราะหทนทางสงคมและระดบการมสวนรวมของชมชนบานผาหมอนจะสามารถเสนอแนะแนวทางในการจดการการทองเทยวโดยชมชนอยางยงยน เพอใหเกดผลสำาเรจในการรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม สงคมและวฒนธรรมของคนในทองถน ตลอดจนสรางรายไดในการพฒนาคณภาพชวตทดขนใหแกคนในชมชน

วตถประสงคการวจย1) เพอศกษาระดบทนทางสงคมของการทองเทยวโดยชมชนบาน

ผาหมอน อทยานแหงชาตดอยอนทนนท จงหวดเชยงใหม2) เพอศกษาระดบการมสวนรวมของชมชนในการจดการการ

ทองเทยวเทยวโดยชมชนบานผาหมอน อทยานแหงชาตดอยอนทนนท จงหวดเชยงใหม

12

3) เพอเสนอแนะแนวทางในการจดการการทองเทยวโดยชมชนบานผาหมอน อทยานแหงชาตดอยอนทนนท จงหวดเชยงใหม

วธดำาเนนการวจยการวจยครงนเปนการวจยเชงคณภาพ (Quantitative

Research) โดยใชวธการสมภาษณทงแบบกลมและบคคล (Group and Individual Interview) และประชมเฉพาะกลม (Focus Group) (ศรพร จรวฒนกล, 2556) ดงสาระสงเขปดงตอไปน

1) พนทศกษา ศกษาทชมชนบานผาหมอน อทยานแหงชาตดอยอนทนนท จงหวดเชยงใหม ซงประชากรเปนชนเผาปกาเกาะญอ มวถชวตทเปนแบบชนบทเกษตรกรรม

2) ผใหขอมลหลก จำานวน 15 คน สวนหนงเปนคณะกรรมการการทองเทยวโดยชมชนบานผาหมอน คณะกรรมการกลมเยาวชนบานผาหมอน มคคเทศนทองถน เจาหนาทของอทยานแหงชาตดอยอนทนนท และผเชยวชาญในการทำาวจยเกยวกบการทองเทยวโดยชมชนในพนทศกษา

3) วธการเกบขอมล คณะผวจยไดดำาเนนการเกบขอมลในระหวางเดอนตลาคม-พฤศจกายน 2559 โดยใชวธสนทนากลมและสมภาษณเชงลก บนทกเปนลายลกษณอกษรและเทปเสยง

4) การวเคราะหขอมล ขอมลจากการบนทกลายลกษณอกษรและเทปเสยงใชวธการวเคราะหแกนสาระ (Thematic Analysis) ควบคไปกบการวเคราะหเชงเนอหา (Content Analysis) ตามขนตอนตอไปน

13

4.1) อานขอความทถอดไดจากการบนทกเปนลายลกษณอกษรและเทปเสยง จากการสนทนากลมและการสมภาษณอยางละเอยด

4.2) กำาหนดแนวทางการวเคราะหเบองตนโดยใชแนวคดทนทางสงคมและการมสวนรวมของชมชน

4.3) สรางดชนจากขอความโดยองแนวคดและวตถประสงคการวจย

4.4) จดประเภทและหมวดหมของขอมลจากดชนประมวลขอมล ทงนการประมวลประเดนขอคนพบจากการวเคราะหใชตารางแสดงผลและแผนทความคดชวย

4.5) ตความ เชอมโยงเนอหา และหมวดหมของขอมล หาความหมายของคำา เหตการณ หรอวาทกรรมทคนพบ

4.6) สรางขอสรปซงแกนสาระของขอคนพบจากงานวจย

ผลการวจย1) ระดบทนทางสงคมของบานผาหมอน สามารถพจารณาไดออก

เปน 3 ประเดน ดงตอไปน1.1) ความสมพนธภายในชมชนทรจกกน พบวาชมชนม

ความสมพนธในระดบเครอญาตทเนนแฟน มการจดตงคณะบรหารและคณะกรรมการการทองเทยวโดยชมชน กลมอาสาปองกนภยฝายพลเรอน (อปพร.) กลมอาสาสมครสาธารณสขประจำาหมบาน (อสม.) รวมถงการจดตงเครอขายเยาวชน เพอแสดงความสามคค ตอตานยาเสพตด โดยมผนำาเยาวชนเปนตนแบบ ปจจบนเครอขายจะประกอบไปดวยเยาวชนจาก 5 หมบาน มกจกรรมหลก คอ การจดคายเยาวชน งาน

14

กฬาสมพนธ และกจกรรมพฒนาสงคม เปนตน นอกจากนยงอาจพจารณาไดจากสถานทสำาคญในชมชนทแสดงใหเหนถงเครอขายความสมพนธของคนในชมชน เชน ศนยสงเคราะหราษฎรประจำาหมบาน หรอทเรยกกนวาศาลาประชาคม ศนยการเรยนรชมชน วดนยมไพรผาหมอน โบสถครสต โรงสขาวประจำาหมบาน ศนยอนามยชมชน ศนยพฒนาเดกเลกบานผาหมอน เปนตน

1.2) ความสมพนธระหวางชมชนกบองคกรอน ๆ ภายนอกชมชน พบวาชมชนมสวนรวมในการเปนสมาชกองคการบรหารสวนตำาบล มการจดตงองคกรเครอขายลมแมนำาแมกลางจากหนวยจดการตนนำาลมนำาแมกลาง รวมมอในการดแลทรพยากรแหลงนำาทใชรวมกน ในสวนของการบรหารจดการการทองเทยวโดยชมชนนนไดมความรวมมอกบบรษทท เอ สยาม ออเตรอมงท จำากด ซงเปนบรษทนำาเทยวจากประเทศฝรงเศส

1.3) ความสมพนธกบหนวยงานราชการ พบวาชมชนมความรวมมอกบหนวยงานราชการหลายหนวยงาน เชน ความรวมมอกบกองอำานวยการรกษาความมนคงภายในประเทศ (กอ.รมน.) อทยานแหงชาตดอยอนทนนท รวมถงโรงเรยนชางกอสรางดสตและองคการบรหารสวนจงหวดเชยงใหมในการกอสรางโรงเรยนนยมไพรผาหมอน ซงปจจบนสงกดสำานกงานคณะกรรมการการประถมศกษาแหงชาต สำาหรบความรวมมอในการสงเสรมการจดการการทองเทยวเชงอนรกษ ชมชนไดรบการสนบสนนและความรวมมอจากอทยานแหงชาตดอยอนทนนท สำานกอนรกษทรพยากรธรรมชาต กรมปาไม กระทรวงเกษตรและสหกรณ มลนธโครงการหลวง และฝายนนทนาการของกรมปาไม นอกจากนชมชนยงมความรวมมอกบสำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ฝายวจยทองถน ในการจดทำาการวจยเพอทองถนใน

15

โครงการ การทองเทยวเชงศกษานเวศและวฒนธรรมอยางยงยน โดย“ชมชนบานผาหมอน ดอยอนทนนท จงหวดเชยงใหม”

อยางไรกตามหากพจารณาทนทางสงคมในมตเชงวฒนธรรมหรอจตวญญาณ จะเหนไดวาบานผาหมอนมทนทางสงคมทเขมแขงและโดดเดน เชน มประวตศาสตรชมชน วฒนธรรม ศาสนา ภาษาทองถน องคความรดานสถาปตยกรรมทองถน รวมถงการทอผา การจกสาน และคตชน มภมปญญาจากบรรพบรษ เชน ภมปญญาในการแบงเขตปาตามความสำาคญเปน 5 เขต ภมปญญาในการทำาแนวปองกนไฟปา ความรความชำานาญในการหาสมนไพร นอกจากนยงมการปลกฝงความรดานปานเวศโดยแฝงความเชอผานพธกรรมการเกดและการตายใหผกพนกบปาทงชวต ทสำาคญคอชมชนมขนบธรรมเนยมประเพณและความเชอเปนเสมอนแมบท กฎกตกาของชมชน โดยผนำาประเพณและผนำาอยางเปนทางการเปนผควบคมความประพฤตของชนเผาใหอยรวมกนอยางเปนสข

เมอมทนทางสงคมในระดบสง จะทำาใหเกดความรวมมอและสรางความเขมแขงใหกบชมชนไดงายขน หากวเคราะหทนทางสงคมของบานผาหมอน จะเหนไดวาอยในระดบสงทกดาน ซงจดอยในกลมท 1 เปนกลมทมทนทางสงคมทด คอ ชมชนมหลกธรรมาภบาลทด มระดบความสมพนธในเชงเครอขายกบองคกรภายนอกสง และสามารถเชอมโยงชมชนกบรฐได มความพรอมในการพฒนาการทองเทยวโดยไมจำาเปนตองอาศยความชวยเหลอจากองคกรภายนอกมากนก

2) ระดบการมสวนรวมของชมชนบานผาหมอน สามารถพจารณาไดออกเปน 3 ประเดน ดงน

2.1) ระดบความรวมมอภายในชมชน (Level of Community Participation) ในชวงเรมตนของการจดการการ

16

ทองเทยวโดยชมชน เกดจากการรวมกลมของคนในทองถนกลมเลก โดยมการจดตงคณะกรรมการประจำาหมบานในการเปนผกำาหนดกฎเกณฑการปฏบตของนกทองเทยว การแตงกายทเหมาะสม การพกคางคนทโฮมสเตยทสรางแยกออกจากบานของชาวบานทองถน เพอไมใหขดแยงกบประเพณของชาวปกาเกาะญอ ซงชมชนมสวนในการเปนเจาของบานพกหรอโฮมสเตยจากการถอหนตอจำานวนตารางวา ซงความรวมมอกนนไดชวยสงเสรมใหเกดความสามคคกน และการทองเทยวโดยชมชนผาหมอนมจดแขงทระบบบรหารจดการ และองคกรดำาเนนการการทองเทยวมความเขมแขง อกทงชมชนผาหมอนเปนตนแบบในการจดการทองเทยวโดยชมชนอกดวย

2.2 การกระจายอำานาจใหม (Power of Redistribution) การทองเทยวโดยชมชนผาหมอนมแนวโนมทจะเกดความยงยน เนองจากมการสบทอดรนตอรน มการพฒนาระบบการบรหารจดการการทองเทยวโดยคนสองรน ถายทอดองคความรดานการบรหารจดการการทองเทยว กลมเยาวชนบานผาหมอนเขามารบชวงตอจากคนรนกอนในการจดกจกรรมการทองเทยว เชน โปรแกรมกจกรรมการเดนปา เพอใหนกทองเทยวไดเรยนรวฒนธรรม ภมปญญา และวถชวตชมชน เชน การเรยนรวธการทำาเกษตร การทำานาขนบนได การปลกพชเมองหนาว อาท มะเขอเทศ ผกผลไม ดอกกหลาบ รวมถงศลปหตถกรรม เชน การทอผา การทำาเครองจกรสาน ตลอดจนการทำาเครองดนตรพนฐานของชาวปกาเกาะญอ นอกจากนกลมเยาวชนยงจดทำาสอสงคมออนไลน ไดแก เฟซบค (Facebook) เพอประชาสมพนธการทองเทยวโดยชมชนบานผาหมอน ตลอดจนการระดมความคดในการสรางเสนทางทองเทยวสายใหม เพอเพมกลมนกทองเทยวชาวไทย เปนตน

17

2.3 กระบวนการความรวมมอ (Collaboration Process) คนในทองถนผาหมอนรวมมอในการกำาหนดปญหาของชมชนตงแตเรมตนจนไปถงการกระจายรายไดอยางเปนธรรม มระบบการถอหนบานพกและมเงนปนผลใหแกสมาชก ตลอดจนมการหกรายไดเขากองทนหมบาน เพอนำาไปพฒนาชมชนในดานตาง ๆ เชน สวสดการคารกษาพยาบาล ทนการศกษาสำาหรบบตรหลาน กจกรรมกฬาของเยาวชน หรอการพฒนาระบบปะปาของหมบาน เปนตน ซงสงผลใหคนในทองถนมคณภาพชวตทดขน

จากการวเคราะหระดบการมสวนรวมของชมชนในการจดการการทองเทยวโดยชมชนบานผาหมอนสามารถสรปไดวามความรวมมออยในระดบการรวมดำาเนนการ (Partnership)

อภปรายผลการวจยและขอเสนอแนะการศกษาผลการวเคราะหทนทางสงคมและการมสวนรวมของ

ชมชน กรณศกษาการทองเทยวโดยชมชนบานผาหมอน อทยานแหงชาตดอยอนทนนท จงหวดเชยงใหม สามารถสรปไดวามระดบทนทางสงคมอยในกลมท 1 คอ มความรวมมอระหวางเครอขายทด เปนกลมทไมตองการความชวยเหลอจากองคกรภายนอก และระดบการมสวนรวมของชมชนอยในระดบการรวมดำาเนนการ ซงเปนระดบทมความเหมาะสมกบชมชนบานผาหมอน คอ ชมชนและผมอำานาจในโครงการวมกนวางแผนและตดสนใจในการดำาเนนการโครงการรวมกน เพอใหบรรลวตถประสงคตามเปาหมายทวางไว จากสรปผลการศกษาทไดสามารถนำามาเสนอแนะแนวทางการพฒนาการทองเทยวโดยชมชน ไดดงน

1) ถงแมวาปจจบนบานผาหมอนเปนชมชนทเขมแขง มทนทางสงคมและการสรางภมคมกนใหตนเองตอกระแสการพฒนาการ

18

ทองเทยว มการคำานงถงขดความสามารถในการรองรบได (Carrying Capacity) เพอหลกเลยงการเกดผลกระทบดานตาง ๆ ทมตอชมชน ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ซงจากอดตทผานมาผนำาของชมชนสามารถนำาชมชนใหปรบตวอยรอดไดอยางสมดลและตอเนอง สงเหลานสะทอนใหเหนถงกระบวนการการจดการความรตามธรรมชาตของชนเผาและการมผนำาชมชนทเปนตนแบบในการสบทอดและถายทอดความร อยางไรกตามการสบทอดและการถายทอดลกษณะนยงเปนไปในลกษณะภมปญญาทองถน จากผนำาสผนำาชมชน จากผรสผอยากร หรอภายในครอบครวเอง ซงพบวาการถายทอดองคความรดานประวตศาสตร วฒนธรรม และภมปญญาทองถน มเนอหาความถกตองหายไป เนองจากบางครงกลมผสบทอดไมสามารถรบสารไดทงหมด ซงทำาใหในสวนการจดการและทศทางการทองเทยวโดยชมชนบานผาหมอน เรมมการตงคำาถามโดยผนำาชมชนเกยวกบการสบทอดวา ถาหมดรน“พะต (ผนำาชมชนรนอาวโส) แลว จะเปนอยางไร ?” ดงนนประเดนนจงนบวาเปนความทาทายอยางหนงของชมชนรวมไปถงนกวชาการทควรจะมแนวทางในการถายทอดองคความรใหแกเยาวชนรนใหมเกยวกบการจดการการทองเทยวโดยชมชน ซงแนวทางดงกลาวจะทำาใหชมชนเกดการพฒนาอยางยงยนในทสด

2) การหาแนวทางในการสรางเครอขายความรวมมอระหวางชมชนในอทยานแหงชาตดอยอนทนนทและปกาเกอะญอในหมบานอน ๆ เชน บานอางกานอย บานแมกลางหลวง และบานหนองหลม เพอทำาใหสามารถตงรบกบปญหาทอาจจะเกดขน โดยเฉพาะอยางยงปญหาของนกทองเทยวทมการประกอบกจกรรมนนทนาการและพฤตกรรมทไมเหมาะสม มการเขามาในบรเวณชมชนโดยไมมการประสานงานอยางถกตองตามกระบวนการ รวมทงการสรางความเขาใจ

19

แกนกทองเทยว การกำาหนดกฎเกณฑใหนกทองเทยวตองปฏบต ซงความรวมมอระหวางเครอขายชมชนนจะสามารถชวยลดผลกระทบทางลบจากนกทองเทยว ทงดานสงแวดลอม สงคม และวฒนธรรมซงเปนองคประกอบสำาคญของการทองเทยวโดยชมชนได

เอกสารอางอง

Okazaki, E. (2008). A community-based tourism model: Its conception and use. Journal of sustainable tourism, 16(5), 511-529.

กนกวรรณ ชชาญ. (2552). การจดการความรทางทรพยากรวฒนธรรมโดยผนำาชมชน เพอการ ทองเทยวชมชนบานผาหมอน ดอยอนทนนท จงหวดเชยงใหม. วทยานพนธศลปศาสตรมหา

บณฑต สาขาวชาการบรหารงานวฒนธรรม วทยาลยวฒนธรรม มหาวทยาลยธรรมศาสตร.สถาบนพระปกเกลา. (2554). การศกษาทนทางสงคมเพอการพฒนาชมชนอยางยงยน. กรงเทพฯ: ส เจรญการพมพ.ศรพร จรวฒนกล. (2556). วจยจากงานประจำา เรยนแบบทละขน. กรงเทพฯ: วทยพฒน.

20