a'dan z'ye düşünmek nigel warburton c s

8/16/2019 A'Dan Z'Ye Düşünmek Nigel Warburton c s

1/151


2/151

!d y şm

ige Wrburtn

Open Univrsity'de lsef okuan Nige Warbuon,ee§ire dü§ünce alanında yaptığı apamlı çaı§maaın

yanı ıra Phisphy: T Bic ve Phiophy of t Csic

ba§ı yapaıya da anınyo. Bu çaı§maaın yaynılıfaiytiy d dtyn Wabuton Rouldgn

yayımadığı Philoophy: Bai Radng iininditöüğünü yapyo

D


3/151

S Ça�kan

Di ve Taih-Caa Fatei Ameia K ve Edebiat Böm'de öemgöd ODTÜ Yabac Die Eitimi Bömde pofeö vaa eme odtara Ba§e Üiveitei Ameia Kt ve Edebiat Böm' ba§aa

getiridi ve hae b göevi o Di t ve edebiat zee pe ço azba Ça§a, Word Liıerıure Tody ad degie T edebiat zeie atmaza azmatad

Wau�on, Nigeldo Z'ye Düşmek

ISBN Tkçesi; Sevd Çlışkn o Kbevi YyılıOc Akaa 149 say/o.

Etre şüe-Fef


4/151

A Z'YE DÜŞÜMEK

Ngl Wabuton


5/151

ISB -

A ı

IGEL WARBURTO

© ie Wabton

Bu kitabın Türkçe yayı haklaDt KtbYayıa' t.

Bici , Oak r

İcçie d Çal§kn

Y =n Gün�

K Rau MuTk H�. Mhme D· D h

BvC Pei e Ld. Ş.Mha§ Cd No / yI

Dsı iYnMU 37/4, Yehir420, Aral (0312) 43593 70 F: 0312) 435 7902

wdsayi.com • bi@syaycm


6/151

İçikir

Ööz 7

Teşekkür

Yayncnn No

Grş 1 7

Adan Zye Düşünmek 2


7/151

Ö öz

Siysetçiler trtı§ml nsıl kznır Dlysız srulr dlysız yntlrvermeyerek Sysetçi yntı gerçeğin tmmn söylememen br türüdür

"Mick Jgger le ben yn kkul gttk Mick Jgger çk ünlü lduöyeyse ben de cğm Bu neden br ynıltmcdır

Geveleme ne demektr Bknız jrgn, sözde derinlk ve sis perdesi.

yle kötü usmlm öeklerni ve knuyu sptırm leleni göre-blmek, kendi görü§enze destek sğlr ve dü§ünme yeteneğinzi kes-kinle§ trr.

İknci bsksn yp§ ln bu k kitp iyi br tnıtı kötü birtnttn yırt etmey öğretiyr. gel Wrburtn lginç ve gündemden knurdn örneklerle, neyn ynlı§ izn rdındn sürüklemek veneyn yl sım duğunu nlmnız yrdm ediyr

Bu yen bskd lk bskı güncelle§tildi ve kitb rlnd §ğıdkimddelern de bulunduğu brçk yen mdde eklendi

çıkı§ lmyn durumkr§ıt öekdmin etks

kmın utursıprdksSkrtes ynıltmı

bu br değer yrgıı'tözü gerçeğikurlın itinı


8/151


9/151

Br düncey ne olaak söyleyemyosan onu kendn deanlamyosunu demek

Jn Sere


10/151


11/151

Mattwun ansna 195893


12/151


13/151

Te�eür

Ktbmın çe§ti bölümlerne yptklı yrumlr içn brçk k§ye te§ek-kür rçuyum Özelike Jmes rgle Simn stms, Mice rkSrley ulsn, Jntn Hugn, Rbn Pidevn Jntn we,tte Mtz lx Orenstein, Tm Stnem, nne Tmsn, JennirTrusted Jmie Wyte ve dn veremeyeeğim sysz kr te§ekkürler.Krm nnnın özenl ele§trleri de bu ktbın d iyi bir ç§mlmsın ktkıd buundu

igel Wrburtn


14/151


15/151

Yayının Notu

!n Z ünmk aşlk ka g g kaı a

alasıa l g kaaksğ kka alaak g l

haç ş a kaşılık g kavasa kıav aak şkçs aı aıa sak kaak ç gs çaa v ağ, kaa aaç akaası l , ı "!, , " alkasa ışı kaası g kaçııla sç ğş. Dğ klaa

Ds Kav Yaıa


16/151


17/151

Gi

Bu kitp ele§tre dü§ünmeye bir gir§ nitelğindedir Herngi bir knud net br §eklde dü§ünmey sğlyn temel rçlrı tntr nltıln knur ve teknkler net dü§ünmey gerektren erng bir lnd kulnbr; kdemk nrn epsnde dğrudn uygundkr gbi, ytın er lnınd ki§ilerin vrdıkrı snuçlr destekemek için nedenler ve kntlr öne sürdükler er durumd kullnlbir

Mddeler dört n grub ndirgenebilir Bunlrdn ilki, tnıtlmdyygn rk kunn suç rtkğ mesi trz bindk meerdir İkinci grupt, bğnt ile nedenin kr§tırılms ve Vn Gg yntmcs gbi ynltıcı uslmlm yn§rını içeren mddeer buunmktdr Üçüncü grupt rnd vrsymlr üzerine knu§mylmmles ile sysetçi ynıt gbi mddeern bulunduğu ikn ve trt§mdn kçınm tekniker vrdır Sn grupt se m yck gb netdü§ünmeye enge n pskjk etkenern nceendği mddeler bulunur Bütün mddeer bu ktegriere tm lrk turms d, çğu böye


18/151

1 8 Z DÜŞÜNMEK

sınılandııabli. He addenn aında kısa b açıkaa ve genellkeöekle blnakta Öek veilesinin neden bi hae a da tekniğin çok çeşit dada nasıl kllanılabldiğin göseek içnd

Aa en o hae kitatak önekleden geçek aşada kaşıaştığınıdaa aan geeken geçiş halesdi Kita bonca vgladığı gibi net düşünebilek için bi dn öel koşlaına ve bağlaına dalı oak geek

Bu kita nasıl kulnıllı?

Kabı edlgen b biçde öüsesen, büük olasııkla net düşüneeteneğni fa geşteesn; büün esee b ke en daa gaabekt. Kta baştan sona, baı addele seçleek, veaüende n süe düşünüeek oknabieceğ gib, bi kütühane andadanşa kitab oaak da ttabi Ancak sanı en i oka biçii, ilk olaak lgilendğni bi adde ie başlaı sona da b addningöndee atığı dğe addelei okaktı. Bölece kona aasndak bağıntılaı daha i göebisin

kii baskıya ilkin bir söz

İknc baskıa aşağıdak eni addee ekedi: Çıkışı_ oaan d,döngüsel tanı, koşl öneele ıtık, kaşıt önek, dono etks,beneelik, kalın istisnası, akabalık te hoe, çıkak/çıkaak, Ockhaın sası, aadoks Sokaes anıltacası, b b değe agısı ve atasöü geçeğ. Aıca addele aası göndeelei engneştidi, va olan baı addee enden göden geç düettve oka lstesne en ktala ekledi.

Oku listesi

Piasada eleşiel düşünei gelştdğin öne süen biçok an bnakta Ne ak ki bnlaın bçoğ alnıca kend aalaının sınılıeleştiel düşüne eteneğin otaa koo. Aa ne de ba çok değeli stisnala va B ktabı aaken çok aalandığı aşağıdak kiaaı okanı öne


19/151

' DŞNMEK 1 9

ving M Ci ve Car Chen, Introducton to Logc (X. askı, Newersey: Prentie Hal 1998) CDR ie irlikte satılan çk iyi iranık kitaı Sn deree net, ilginç ve kasalı çinde irçk değişik

nek var. Aslında tee arak içisel antık knusuna ir girişniteliğinde, aa içinde eni kitaıda ulaağını eeşirel dşnetarını ele ala çk neli ler var

Ale Fisher, The Logc o Real Arguments (Caridge Caridgeniversity Press, 1988).

Anhny Flew, Thnkng About Thnkng (Lndra Fntana, 975)Oswald Hanling, Uses and Abuses o Aruent (Miltn Keynes: Oen

niversity Press, 1978) Bu kita Oen niversiy Arts FundatinCurse, A'in ders kitalarından iriydi Kthanelerden alınailir

J L Makie Fallaies' aşıkı ansikledi addesi Paul Edwads(yay ha), The Encyclopedia o Phlosophy (Lndra Mailan, 1967)

Anne Thsn Crtcal Reasonng (Lndra Rutedge, 1996) Bukitataki alıştıralar eeştirel dşneyi geliştiek çısından çk yararlı. Bu yeteneğin ahlaki knulara uygulanasını grek için yine nunCrtcal Reasonng n Ethcs (Lndra: Rutedge, 1999) aşlıklı kiaınadanışailirsini.

R. H Thuless, Straght and Crooked Thnkng (gden geçiiliş yeniaskı, Lndra: Pan, 197 4)

Dugass N Waltn Inoal Logc (Caridge: Caridge niversiy Press, 1989)

Anthny Westn, A Rulebook r Aruments (ikini askı ndiana

lis Hakett, 1992)Çk yararlı ulduğu aa ira daha ileri dey ir kita da C L

Hainin Fallaces (Lndra Metuen, 1970) adlı kitaıFelseeye eraklıysanı, hiç elsee dersi alaış lanar için aır

ladığı Phlosophy the Bascs (çn askı, Lndra Rutledge 1999)ve nunla irlike kunası gereken Phlosophy Basc Readngs (LndraRuedge, 1999) ile Phlosophy the Classcs (Lndra Ruedge, 1998)

adı kialaı kuyailirsini. Her ç kiaa da ayrınıı larak nerilişkua listeleri uunakadır The Oen niversity, Adan yenekin ders kitaı larak ulanıldığı A21 Phlosophy and the Hu

an Stuaton gii içk uakan ğreti dersi açaktadır Bu ve eneriderslere ili§kin igi edinek için aşağıdaki adrese yaailirsini

Cenral Enuiy Servie Te Oen niversity PO x 200, MiltnKeynes, MK7 6YZ


20/151


21/151

Ekr

Bir hipotei (bk hipote) sonraan ortaa çkabieek eni gölem aa veriler ile umlu hale getimek için aplan eklemeler. Eğer hipoteini ortaa çkan eni bir geçeği açkaamorsa, b rma apabieeğini iki §e var Ya hipoteen vageçersini a a genel hipoteinie b eni rum açklaaakad c eklemele apasn Bi hipoee böle amaar apmak ba urmlara kabl eilebilse bile geneleii bi §e eğili. Öekere bakaak b rum aha ii anlaabiliri

Bir siasetçi, enginlerin aha a enginle§mesi eseklenirse bnan oksullan a aralanaağn, çnkü valğn enginleren okslara oğru akaağn öne sürebilir Sr antlama apmak ana be§ lk bir aa§tma aplğn ve böle bi ekinin sapanmağn kabeeim (bk kabul) B uuma b siasetçinin hipoteinen vageçmesini bekleri Anak eni kantn hipotei çrtmesine (bk. çtme)engel olmak için öel bi ek apmas a mmknr. Örneğin enihipote §öle olabilir: Eğe enginlerin aha a enginle§mesi esekenirse, bnan oksllar a aalanr; çnk valk engineen ok


22/151

22 ÜŞÜNMEK

sullaa doğu aka, ama b etki ilk eş ylda gözlenmez Eğ s konusulk b ktsad dugunluk a§osa, § b c kl alabil:ncak zenginlein daha da zenginleşmesine veilen desteğin etkileri iktisadi

duunluğun etkilei taandan gölgede braklailir.B bolog btn bağs canlan a tk hcl a da çok hcl olduğu hiotndn oa çkab Ancak a§kan k anta gbiga b havann vağ, bu hoin alanla v saht ikii ka§tkin kuuu oduğunu gst, çnk a§kan k ana, gli§inn lk a§aasnda bağs bi tk hcli ikn daha sona kndis gibiba§ka k hcl l bl§k çok hcli bi oganaa dn§

Bu bilgnin §ğnda, bolog ba§langçtak hotini"Yapşn küf man

ta haicindeki t bağs canlla a tk hcli a da çok hcdbçind dği§tibil Bu kabul dlbl b dğ§iklk, aa hotn daandğ kl ka§tlğ alanlaan a§kan k anta gb ba§kacan tlnin d otaa çkas duuunda ba§ka c kl dasa bu gn nandclğn it

Otaa çkan ni vil daanaak bi hiot anla katak b s stsna kli koaak gnllnin doğuuğundan ku§kuaatak aasnda çok inc b çg vad

Hamsi

"K§ nik anlana gn Latnc b didi. Ban ka§klğaol açan ik a anlada kulanl (bk. bislik) Ki§isl§ti

addsnd adğ v agn oaak kulanlan doabaçl bi tat§a hasn, an konuu sataak dikka slnn sdn, sslnn lgs b nn çk hasn i§at d B aanbiinn halsinn hominem oduğunu sk bi §td antat§acnn k§ğ v davan§lann tat§lan konu l lgsinn oadğ anlana gli

Öğn, ko§ann kaldaa sst ndk ouu kl

ind ça§an bi aa§acsnn buguann gvn oaaacağn, çnk bu aa§acnn kndisinin çok klou olduğunu v ko§aadğn il sk bl bi duudu Osa bu gçk, bu biliadann kantla dğnd sl ilgsidi (bk. konua gslik) . Eğ bu ki§inn aanc a da ts b aa§tac olduğu gstils o aan aa§tasnn sonuçlana l§kn ag dğ§bl.Aa onun alnca iksl duuunu gnd gtk k anadaki


23/151

Z ÜŞÜNMEK 23

hminem haesine önekir Bii aaına öneltien sçlaa, ikizllk ani kişinin aptğ ile söleiği şein frkı oası, sçlaasile karıştırılaaıı Masa aşna otaak çalşan ili aaı,

anızca aşkalana tlaka koşalar gerektiğini söerse ikizlkapış orİkinci anlaa hominem halesi, karş görş savnan kişinin

görşlerineki ttarsızlğın (kz ttasızık) segilenesiir Dei anaa ene olarak kanlr Bir artışa srasına karşı görş savnan kişinin keni görşn kenisine karşı kllana halesinin anlaa hominem oğ söeneiir. (B hae sen e' halesi, a

a

u quoque

haesi olarak a iini) Öeğin, eğer iri öeninahlaken anış olğn sölor aa ö cezasn savnorsa, ozaan (öl cezasnın öe olğn gösteek koşla, ki çok zor eğiir) karşılık oaak tatışaa ikinci anaaki hominemhalesini kllanailirsiniz Çnk insanın kenisile çelişeen (kz.çeişe) öenin ahaki oarak anlş olğn, hem ölrenin ir rnn ahaki oarak anlş olaığın savnası kneğiir. Bn söleiği zaan her trl ölrenin anlış olğnve her t örenin anış oaığını anı ana söleiş or Bnoktaa kişinin keni göşerini kenisine karş kanak savnğ şein anışğnı ortaa koar

B iki anaı iiinen aırak çok öneliir, çnk irinci anlaaki hominem içise oaan ir anıltaca, ikinci anaaki hominem ise, tatışaa klanıan ka gören ir arşa halesiir

Akbalık Te

Felseeci Lwig Wittgenstein'ın an için gerekli ve eteli koşllarsağaaan sözck ve kavralar için kllanığ ei (kz gerekli veeteli koşla).

Örneğin Wigenstein, ne kaar ğraşsanız a onaın asal nieliklerini, ani onarı aşka ir şe eği e on apan nitelikerin neleoğn asla laaacağnız öne sştr Eğer o, enis, sat-ranç, iskai fl Olipiat onları v gii irçok on ir araaşnseniz nlan hepsine ortak olan ve onları iğe etkinlikleen aan nieiklei lak çok zo Witgensein nn neeni-nin onn arıc ir niteliğinin olaası alnızca on eiğiiz


24/151


25/151

D Z DÜŞÜNMEK 25

Aslna, bir alana uzman olan kşler araştrmalar gösterior kigibi blanık bir söz kllanmazar; onlar ang araştaan söz eor-larsa, onn aını anarlar Bu zen ne zaman bu söz uarsanız ik-

katli olmanız gerekir. Bazı kişiler araştırmalarn gerçekten e kenşnklerşei göserğine inanailir Ama çoğnlukla b bir amaalclktir. Araştırmalarn gerçekten e onların şnğ şei gös-terği oraa çıkarsa bu urum konşmacnın bgl eğ, alnzcaşansı ouğunn göstergesiir (bkz köt neen antmacas)

Ardıl"Eğer . . se, o zaman r önermelern (bkz koşulu önerme) ikincksm Öeğn, Eğer bilgsaar ekranına uzun sre bakarsan gözlernorlr önermesinin arl gözlerin oruur kısmır

Bkz öncel, önceli evetleme, arıl evetleme öncel eğlleme, arleğileme

Ardılı Dee

Kalıbı aşağıaki gibi oan geçeri br tanıtama (bkz geçerlilik):

Eğer ise qq eğl

Ölese e eği

B anılama biçimi genellkle atnce aıla, ani d tolle olarakblnir. Aşağaki bir arıı eğilleme öeğir

Yağmur ağarsa slanırsnIslanmamşsn

Ölese ağm ağmıor

Ardılı Evete

Yzesel olarak geçerli (bkz. geçerllk) bir tantlama izlenim veren bi-çimsel br anıltmacar (bkz anltmaca) Kalıb şöleir:


26/151

26 D Z DÜŞÜNMEK

Eğe p ise o zaan qqÖlese p

Aşağaki iki anıtaa a buna öekt

Yeşi Katnz vasa Aeikaa asa oaak çalşabilisinzAeikaa asa olaak çalışabilosunuz.Ölese Yeşi Katınz va

Benzin btese aaba gitezAaba gtioÖese benzin bitti

Bu tantlaann ne anş oluğunu an biçe aanıış bibaşka antlaaa bakaak aha i anlaabiliiz

Eğe beni gizie sevio ve sevgiisinn bunu öğenesini isteiosaekuaa eva veezMekuaa eva veeÖese beni gizle sevio ve sevglisinn bunu öğenesni iste-io.

Bu tanıtaaak soun, ilk ik ön oğu oluğuna ble sonuun(bkz sonuç) utaka oğu olasnın geekeesii Bu zen bu,

gvenili bi engei eğili Sonuu zounu olaak vaılan eğ, nan sequitur b sonuçtu Buaa ektulaa eva veeişolası ben gize sevesnin ve sevgsnn öğenesni steeesi-nin eteli koşuu olaak göekei (bkz geekli ve etei koşulla) Osa ik önle ektuaa eva veeesinn ek neennin banaolan giz aşk oluğuna şkn bi şe söleneekte. Tanıtın geçelioabiesi için eğe sözğn alnıza eğe olaak okuak geeki

k, bço uua ik önl eva azaasnın ek oas açıklaasıoaak göek bi anılgıa a a ha haaliliğe şaet ee (bkz hahaallk) . Osa bu uuun biçok fklı açıkaası oabi (bkz fklıaçklaaa) Mektulaan ahasız ouşu bana esaet veeksteiou a a onla hç açaış Anı zaana, beni gizi-e sevğine ve sevgiisi anlaasn ie ektulaı evalaağına,m etula evaaaı§ oasnın ulaka beni gzie sev


27/151

D Z DÜŞÜNMEK 27

dğ alaa geleebleceğe aak aasda bi ttasık ok- (bk. ttalılık)

Başka b öek: ADS hastaa soğk alglğa çabk akaa

gecele çok tele B belte sde de vasa taka AIDS hastasıoaı geeke B alca olaslıklada bidi ve Eğe AIDS hasta-ssaı soğk alglğa çabk akalaı ve gecelei çok telesiiöcüüü aksal soc değldi B soca vaablek ç AIDS hastalaı soğk alglğıa çabk akalaı gece çok ele-iklee aaı geeki ki b elbete doğ değd.

Bia aha abatılı b öek b ta tatlaaı e güveii

oladğıı daha ii otaa koacaktı Ye bi aaba alısa ükü bbaka boc oacağı doğ B aa ge ve bakaa üklü biboc olabil aa b d biçok fklı açklaası oabl Öeğ aıcı hacaalaı kaşlaacak kada ei ücet veo-d Bakaa boc odğ geçeğde ola çıkaak tlaka aabaaş ola geekğ soca vaaa B çok saça ol Böleaçıkça saça ola b taıı kllaaak a kalıla biçeş bee

aıtla saçaığıı gösteek aaı b şedi. Bölece bae çeküüde göde kaça aı otaa çıkatş o Eğe taı geçe-sse doğ soca laştsa be güveli ola çükü laştığı soçöcüllede atıksal olaak vaıla b soç değild (bk köü e-de altacas)

Adlı evetlee aıltacasıı çekcliği öce evetlee (dus) deile geçel b taıtlaa tekğe üese olaak çok bee-eside gel

Eğe p se o aa qpÖlese q

B kabı klaa b aı şöe b şed

Eğe eekte soa bbeğ geğtise delks Yeekte soa bebeğ geğttiÖese deks acak

B kalta eğe öcüe doğ se soç da laka doğ olacakt.Aı taıaa aıltc bç se şöled


28/151

28 DI Z DÜŞÜNMEK

Eğer yemekten snr bebeğ geğrtirseniz deks uyurBebek deiksiz uyuyr.Öyleyse nu geğirtm§ mlsnız

Oys, önceki örneklerde de görüldüğü gb öncüler dğru ls bile,rdıı evetlemek sl dğru snucu grntemez

Bu ynncyı sptmk çğu zmn kly ls d öncülerin çıkçsöylenmeyp im eddiği durumlrd usmlmdk ynlı§lık zr frkedlebir

Aö

Bkz tsözü gerçeğ.

Aö Gerçe

Dü§ünme yerine bilinen drbımeseere be bğlm tsıtsözlerinin br çğund dğruuk pyı bulunur ve bzılr gerçek

ten de çk engin bir bilgelik içerir, m güvenir bir bgi kynğ değildrer ve ynıtıcı birer Öeğin "ğç y§ken eğilir sözünü l Bu söz, ne büün ğçr ç dğrudur ne de bütün snr için (bkzbzıüün k§klığı), çünkü yetenekerinde kökü sçrmr ypb-en bir sürü y§lı insn vrdır Y§lndıkç yeni dvrn§ biçmler gei§

tirmenn zr duğu kbc dğru s d, bunun erkes çin er bkm-dn dğru duğu söylenemez Oys bu drbmesede y§ erlemi§ br-ne çbr k§uld yen br §ey öğretmenn mümkün lmdğı söylenmektedir k bu cee ypmı§ bir genelemedir ve tbi k yn§tır (bkz. zlıgeneleme)

yle görünü§te bilgece n sözler bir yetkii ğız rlünü ynrs(bkz yetk ğız gerçeğ) ee§tire dü§ünceye yer klmz Derinlk izlen

m yrtmk gerçek nlmd derink le ynı §ey değldir, bu yüzden tr-tı§md tnıtm ypmk yerine özlü sözlere b§vurn ki§ere k§ı uynkmn gerekir Edeki knu kkınd dü§ünmek yerine bien b t-sözünü nmk dğru değdir m snk bütün tsözlerinde yüzylrnbirkm n engn bir bgelk vn§ gibi trtı§my sn nktyı kymk için bu çk sk ypılr Böyle br söz kullnn ki§ en zndn kullndğı sözün trt§ıln knuy nsıl uyrnbileceğini göstermeldir


29/151

Bağıntı i Nen Katılı

Bi bağıntıyı ğan neensel l§knn kesin kantı saymak ataski layın aasna aalana neense br ili§ki lmaksın b bağınt

blnabili {yan bi lğna geneike tekinn e ması r-m) İki §ey brikte blnma eğim gsteriyr ye bnarın arasınaneensel br il§k lması geekme Yne e brçk kiş bağnty ne-enselliğin kesn kantı sayar Oysa byle br bağıntı e iki layın artak neeni lan bir ba§ka §ey yüünen ya a rastantısa larak rtayaçıkı§ labil ya a ayn kantla neenselk şna fk b ptegel§timek çn e kllanılablr (bk frklı açıklamalar) Bağıntının

neenselk aa§tmalana kn §ı lğn syemym aksi-ne neensellik yargıaı genekle bağıntı üene krlr Ama neen-ler üeine ü§ünürken yapıan baı yaygın ataarn frkna makgeeki

Rastantıyla açıklanamayacak kaar sstematk lan ama neense-ik ii§kisine kant larak gstermenn çk saçma acağı bağınt eklei bmak r eğir. Öneğin bi kimsenn ayakkabı nmarası le


30/151

3 D DÜŞÜNMEK

söcük blgisi arasıa üksek oraa br bağ varr Aakkabı aras büük olalar söcük bilgis e far Aa e aağ büükolası sa söcük bgsi arasıa nen olu, e e fla söcük

bilek aağı büüese B bağıı eei belir: Çockaraaklar e§kilerike küçük olr ve çocklar söcük bilgieribüüükçe ge§ğe geele aağ küçük ola isaları söcükbgleri e fla olaasıa §a§lacak br §e okr Br ba§ka ei§le, aakar le söcük blgis arasıak bağıı sa çocklka ei§kiliğe kaar ola ge§ sürec kee as öellikleri le açıklaabr. Her iki olg a ee br

Bağııar eesellik erie rasaıara a kaaklaabir Br öellike varıla soca gerekçe ol§ra öeker saıca a oğa sö kosr Öreği, bo§ açları ola bir araar, e aağrl üüğüü aksa ğ akı aç kaağı, üüğü aka ğ aalara se kabeği göeebilr Bo§ açlarıolğ ç ba üüğü br bçe akıı kaaasıa nenouğu soc çkarablr (bk. soç) Osa b r, b araarıe br ı boca, ğ akı perorası e kesi üükakası arasıaki l§ki göeesi soca keisi e koacafrk eebleceği gb, üüle rasasar B bo§ iaçl araarıakl ürüeseki haa brçok sa koaca ü§üğü ve post hcergo propter hc ("B arıa oraa çıkğa göre, eek k büe oraa çıkıor alaıa gee Lace ei) ie ble brsaaa aasıır

Olgar eeeri alaaa çaı§ırke a eile ee le

soç arasıaki l§k alıca k aı olalır çükü, er rabr ee öel bir soc sl oğrğ a akı bir bçieaçıkaas gerekr. Varlığı gölee bir bağıı üere krl eesellk ialarıa k§k ak sagıeğer br avırır, aa b a çokabarıaaır.

Öeğ seçk br bl aaı, sigara çe e akcğer kaseri arasıa eese br ili§ki oğ iler süre çok aık bir poee

kar§ çk§ır B kar§ı çk§ eei karıa eğile açıkaaara birr ai, aralarıa bağı ola k olg br ğeriee oasa çok, er kis e orak bir ba§ka eee kaaklaa olasğ. Sigara iraks olakla ileri a§lara akciğer kasereakalaak arasıak üksek bağıa ve p bii b l§kiiasıl o§ğ kosaki arcı bgara kar§ b bl aakaıları bir ba§ka §ei göserğ öe sürü§ür. Ba göre, akcğer


31/151

'D DÜŞÜNMEK 31

kaserie geetik atkığı oa isalara aı zaaa sigara içee e bir atklk buluaktaır Bu eele, akciğer kaserieee ola §e sigara çe eği, ki§ii e akiğer kaserie he

e sigara içee atkı biri ouğu gerçeğiir. Bu uru sigara içe ileakiğer kaseri arasıa gözlee bağıtıı açıklar Bu bii aaıı,alıza iğer bili aaları sigara içe kousua aa oğru ü§elerii sağlaak içi §eta avukatlığıı aıor olas a üküür (bkz §etaı avukaı) Aa eğer uru böe eğise, bu frkhiotez e açıkaa gücü ve ögörü eteeği bakıa eğereirieliir

Baaner

Bkz "erkes böle aıor, "iç zarar görei ağa bürüeve ha aailik.

Bazı/Bütün Karı§ıklığı

"Bazı a a "büü sözükleri kulaılaığı içi agisii kasteiliği belli olaa urulara oğa bir tür belirsizlik.

reği "Keieri kuruklar varır tüesi frklı biçiere ala§ılabilir Bu tüe "Büü keileri kurukları varr alaa gele

bilir ki bu urua aı§ olur, ükü Ma keilerii kurukar oktur "Çoğu keii kuruğu varr alaıa a gelebilir ve o zaaoğru our Ya a "Keieri geelikle kurukları olur alaıa gelirki bu a oğru olur

Çoğu urua ala bağlaa çıkar Aa her zaa böle oaz.Hagi alaı kasteiliğii bilek öeliir, çükü "bütüsözüğüle ba§laa öereleri öreği "bütü tbolular zieir

öeresii tek bir kar§ıt örek vererek çürütek üküür. Osa"Bazı tbolular zieir, "Çoğu tbolu zieir ve "Futbolulargeeike zieir gibi öereleri çürütek o kaar kola olaz (bkzçürüe)

Kii zaa a, "bazı ve "bütü sözükleri, öe sürül görü§üoluğua aa sağla görüesii sağlaak içi, özelikle kullaılaz Öeği, a§ağaki taıta bakıız:


32/151

32 DJ Z DÜŞÜNMEK

Kaına beensel oarak ekekleen gçsz.Sen bi kaınsın.Öyleyse beense olarak benen gçszsn çnk ben ekeğim.

Buna sost deni İlk nc ancak "Çoğu kan, çoğu erkekten beense oarak gçsz ya a "Kana genelikle beensel oaak ekekeen aha gçszr biçimine anla§lsa, içine oğruluk pay oabili, yoksa kesinlike Bütün kana beensel olaak ütün ekekleen aha gçszr anlamna gelmez, çnk bu açıkça yanl§tı. Oysa,tanıtama yapan ki§i, sz bu anlama kuanmaktaır, çnk buraaki

nclleren varıan sonucun çıkması için bu anlama gelmesi gerekiyoksa sequitur olur

Belirsizlik

Belirsiz bir sz ya a eymin iki ya a aha çok anlamı va. Belirsizikbuanklık ie kar§trmamalır Bulankk ie netlik omağı zamanotaya çıkar; beirsizlik ise bir sz ya a eyimin frkı biçimlere anla§ılmas mmkn oluğuna Üç tip beirsizlik varır Bunar sözcük anlamın ilişkin sözün göndergesine ilişkin ve söz dizimine ilişkin belirsizikerir

Sözcük anlamın ilişkin elisizlik biren fzla anamı olan bir szckiçine yer ağı eyim ya a tmcenin frkı biçimlere anla§ılmasına yoaçacak §ekie kulanlığı zaman otaya çıkar Öeğin, Tanrıça Efsanesiba§lı b kitap bei bi esaneye ili§kin e oabilir, tanrça iye bir §eyinvarlığına uyulan inanca bir sal a olabilir. Bunun neeni "esaneszcğnn bibiyle bağantl ama fkl iki anla biren ta§masıırnzer bi biçime yımcılık a bi kitabın yalnzca aına bakaak, "rkayırmcılığı gibi, topumaki bazı grupara uygulanan ayrımclık hakkna mı yoksa "uzman gzel bir aymcılık eği sergei tmcesineoluğu gibi ince bi zevki yanstan estetik yagılara buunabilme yeteneği akkına mı oluğunu syleyebilmek olanaksızr• Tabii bu iki ba§ıkta

a aslına szck oyunu yaplıyor olabilir Szck oyunar szcğn anlamna ili§kin beirsizlik zene kuuluu D Jonson, evleinin kapılarnan bağıaak birbiriyle tartı§an iki kan gnce "nokta szcğzeine bir oyun yapaak bu kanlarn asla ana§amayacaklarnı çnkkonuya "frkı noktaaran baktklan sylemi§ Oysa asna, frklı

• İngilizcedeki 'discrimination (ayımcılık) sözcüğü her ki anlama da geli. (ç.n)


33/151

'D Z DÜŞÜNMEK 33

ncle (yani fkl başlangç nktala) bir tantaayı aynı snca laş-tıabilr aa snca ulaşa ylaı frkl lr (bkz anıt/tanıtlaa;snuç)

Sözün gönergesine iişkin beirsizik bi szcğn birkaç frk şeye bir-den gndere yapablesnin kn ldğ dada rtaya çkaÖeğin, bir dada ad n an ki kiş vasa, n'a elen var gbbr cle kak çbi şey ifde etez. Ancak drda ang nnkasedildğ açksa (eğin, bn syleken kastedilen na baklab-ir) bu, anla açk bi sz lr. B gb beirsizlikler ve na gbzailen kulanldğı dada sklıkla taya çıkar Sltana• taba-

ğıdan layp çatan altına gd, ben de n kadrd tcesinde,kaldrdğı şeyn sltana , çata ı, yksa, daa kçk bir laslık l-akla bilkte, tabak ı duğu açık değildi (Aslnda sltana szcğanı sltan anlana da geir aa, buradaki bağla, szck anlanaişkn bye bir belrsizliğin luşasına zin veyr)

Bazen amphiboy de denilen, söz dizimine i4kin beirsizik se szckle-rn dzşnin fkl anlalara yl açası nedenyle lşr Örneğn,kçk balık pakelee fbikası ya fbrkada paketlenen baıklaın yada içinde balık paketlenen fbrikann kçk lduğu anana gelebliBuadak bersizlik kçk szcğnden nce ya da snra b szc-ğnn eklenesye rtadan kaldrlabilr, aa baz başka duladaaçklaa yapak gerekir Dn şte ne yaptığın dyd cesinnanlaı iki kee beliszdr Ya senn işyerinde yapğın şey dyd yada senn yapğn şeyi ben kendi şyerdeyken duydu anana gee-br İknc belisizlik ise dn szcğne ilşkndr Ya ben senin yapt-ğnı dn duydu ya da senn dn ne yapğını dyd anl vard

Dil belrszlklerden tyle aındırak çk zd, aa cdd bkaf kaışıklğna neden lan dulada deek sediğinizi açkça syle-eye çalşak için çaba gsteeniz gerekr (bkz. çkanallktanyaarlana) Eğe ukk bir belge azlaıyrsanz, szlerinzin siznkastettiğinizn dşndaki btn analan yk eeye çalşanz bt teeratçıık lur.

Beneri Benerle rşı

Bkz beneşi tanıtı ve benzeşezlk

• İnglzcd kdkz ku üzü (ç.n)


34/151

34 D Z DÜŞÜNMEK

Benzeşim Tanıtı

Bbine benzediği d§nlen §elen ka§ıla§ılası oua apıan

anıtlaa Benze§i tan §U ke zene kuuudu Eğe iki §e bazbakıadan bbne benzosa, açıkça gzleneese ble aaaındaba§ka bakıladan da benze§e bulunu. Tevaı zeine kuuuoan bu ilke genelke alnızca bazı o sonuçlaa gt; tatı§aszbi kan sunaaz, çnk baz bakıladan benzek, he zaan hebakıdan benzeğ gsteez Bunun tek istsnas, sz konusu benze-iğn len anık biçiinde oasıdı Eğe b tanıt geçeli se

(bkz. geçelilk), o zaan anı antık bçiin kullanan diğe btntanıla da geçelid.Benze§ tanıtlaasının ilk bakı§a kesnke gven b usla-

laa biç olduğu sanılabl. Öe a, eğe bulguaıızı benze aaen duuaa aktaaaacaksak deneileizden nası bi §e ğe-neceğiz? Aa benze§ tantı anızca konula ilgili bi benzelk szkonusu olduğunda gveni olabli ve ne azık ki lgili benzeliği nes-nel olaak sapaann b ou oktu

Benze§ tanı uguaasının en nllenden b, tanının va-lığını bu olla kanıtaa çabası oan Tasaı Tanııdı. En bast bçi-le bu §le bi anıtı: İnsan apısı §elee doğa nesnee aasındagzle gl bi benzelk bulunduğuna ge (eğn nsan gz lekaea aasında) , ikisinn de benze b zeka taandan aaldığı sonucuna vaabiliz B ba§ka de§e, bu ki t §e aasndak benzelik,ksnn kanağının da benze, an zek b tasacı oduğu konusundagveni b pucu olaak değelendi İnsan gz asaı olaak ka-eaa ge çok daha gei§§ olduğundan gzn tasacsının kae-anın tasaıcısından çok daha zeki olduğu sonucuna vaabiliiz B-ece Tasa T anıtınn sonucu insan gznn zek ve gçl tasaıcı-sının anı olduğudu

Osa bçok elseecin de belttği gibi, insan gz ile kaea aasın-dak bu beelk odukça zat Bazı bakıladan benzeelene ka§ın

(eğn ksnde de ecek vad) biçok ba§ka bakdan da ç benze-ezle (eğin gz, canlı b oganzadı, kaea se b akne) Tasa-ı Tanıı be za bi benze§e zeine kuuusa (bkz benze§ezlk) ,o zaan doğa nesnelein asaının kanağı konusunda vadığı sonuçda anı §ekilde zaı deek Zaten bu konuda fklı b açıklaa davadı (bkz fklı açıklaala) Chaes Dawn'in doğal seçe olulaevi kuaı Tasa Tanı tek ba§na tannn valğnı kanlaak


35/151

'D DÜŞÜNMK 35

an zakr çnk he zerine krl oldğ enze§e zaır he deona rakip oan ve organik dnan asanın çevre ve kaıı aran-dan içilendidiğii öne sren ona rakip i kra vardır

Felseei dih Jarvis Thoson krajın ahlaken doğrlğ zerineazdığı bir azısında ir eninin de haklar oldğ aa b hakların irkadının kendi edeni zerindeki haklarından daha önei olaaaağıgör§n savnrken ir enzee kanr (bkz kir inasiği) Bazıgeelikleri ir saah anp n ir keannın haai organarnızabağlanı§ oldğn ve size k ir edense rahasızlk veren dr-n dokz a sresi gerekiğini aksi akdirde keanının öleeğini

öğrendiğiniz haali ir senaroa enzeir Gerçekle§e olasığı çokd§k olan öle ir enzeei kllanasının nedeni enin haklaarı§asında nelerin gözden çıkarldğını açıkça oraa koak isee-sidir Keanı ölesin die on edenine ağlı an ki§inin kararınasagı dsak da keanının a§aa hakknn insann kendi edenizerindeki haklarından daha önei odğn söeek doğr değildirElee b arı§al ir enzeedir ve nak az geelik biçilerineenzer (çoğz için de kir inasiğinin ekisi edeniize ağla-nan nl keanının km oldğn ileize bağlıdr) Anak ine deThoson'ın 971 ında aılaı§ oldğ bir akalede klandğ enzerlik kraj anlısı ve kraj kar§ arı§alarda neleri kon§a-z gerekiğine dikkai çekesi akından i§e araı§ ve o gnden ana arı§alarn çıkı§ nokası ol§r.

Havan hakları savnları da havanlara kar§ı darlı olaızıiserken insanlarn ve haanların a çeke içileri arasında açkça

söleneen aa varlığ ka edilen ir enze§eden ola çıkarlarİnsanların aıı hisseiğini ve çok aı veren drlarda n a§aak-ansa her §ei apaileeklerini iliorz §kene zden çok ekiliir önedir Meeliler irçok akıdan insanlara enzer Arazdageneik akraalık vardır ve edensel aıa onlar da enzer zolojikepkiler verirler onlar da izi gii a veren drlardan kaçınakiserler ve azen izi aı çekiğiiz drlarda çıkarığız seslere

enzeen ve zden de aı çekiklerini d§ndren sesler çıkarırlarİnsanlar ile eeiler arasındaki enzerliklere daanarak eelile-rin de azı r alar hisseiklerini d§nek anıkl gii görnek-edir İnsanlar ile eeliler arasnda azı frkllkla oldğ doğr-dr Öeğin az §epanze rleri dı§ında diğer eeliler dil kllana-azlar Aa frkllklar konla ilgili değildir Öe andan öeklerinsana eelilerden çok daha az enzerler onn için öeklerin ve


36/151

36 D DÜŞÜNMK

insanaın acıı hssee bçieindeki benelkten ola çıkaak vaıla-cak bi sonuç aı bi sonuç ou.

Bi öeğe daha baka Ba k§ie Aeika Bile§ik Devetle'nde

biese slahlananın asaklanasınn §iddet çeen suçlaı aaltakene attacağn söei§edi Bu savn aandıldığı geçek, İçkYasağı dönende alkol içki saı§nn apı ve tketiinin asakan-ası ile, asad§ akole bağl suç oanndak atı§ aasındaki bağntd(bk. bağnt ile nedenin ka§ılas) Bene biçide, silah satı§ınnasaklanasnın silah kaçakçğna ve bunun da suçlulan silahlaa dahakoa ua§asna ol açacağına değneked Suçulaın silahlaa daha

koa ula§ablesnn sonucu se bu silaaın aha çok kuanas oa-cak. Bu tataa, İçk Yasağ öneinde akoln asaanası le gn-de sah satı§ının asaklanas aasnda konula lgil bi benelkolduğu inancı ene kuuludu Aca ba§ka vasaıaa da aald.Öeğn suçlulaın elnde siah olusa, bu silahla kulanacaklaı ve (has-n a bk oasılka siahlı oacağndan) ate§ edesen vuula ehl-kesinn oas nedene besel sahlananın bu uua §e aaaa-cağ gb vasaıaa Aa atı§ann teeni b benelk ou§tuu.Osa bu ik uu aasına çok öne fkkla olduğundan, sö konusu beneliğn çok a bi beelk olduğunu göek o değd Öe-ğin silah kullanldğı aan tketilen bi §e eğili, osa akol tketlen bi added İki duuun öne ölçde fkl oduğu göseise,beelkten ola çkaak valacak sonucun bağs kanıtlala esteklenesi geek Ta§a doğu sonuca ua§sa da (bk. kö neden anıltaca-sı) alnca benelik eine kuulu bi tanıt kesn sonuca göee.

Bene§i, bi etoik teknğidi Öeğin He, İngteenn bonu-nu bi tavuk bonu gbi kopatacağın söeken Nai Alanası'nıngcne, İnglteenin se çaesliğne vugu apak se§i Alan-ann İngtee le l§ks, b çitçnn kesek ee olduğu tavuk le§kisne benetili§ti Chuchl se n "Aa ne tavuk aa neboun söeie ikisi aasınak beneliğin Hlein sandğndan çokdaha a oduğunu belti§ ve Htlein İngiee e Mttekei kola

lıkla eneceği agsınn desteksi bi agı oduğuna §ae eti§tiAa He de Chuchll de bu sonuçaa nas vadıkaın gösteentanıla kuana§ı.

Bk beneikle sö konusu olduğunda, tat§anın sağla bi e-ne otuduğu söenebii Ancak, gön§te bk beneliğin oduğu du-uada ble ana pa vad Manala e §apkalı antala gön§oaak bibieine çok benee ve akn akabadla, aa antala


37/151

' E ÜŞÜNMEK 37

eirs, §apka manarar se eirlidr Bu nedenle, k §e arasndakibk bir benerikten bir sonuç çkaak, bu sonucun ar§mas doğruolduğunu d§ndrmemelidir. abi bu, art§malarda bene§im tant

kullanlama anlamna gememelidir Yalnca dkkali kullanlma vemmkn oan erlerde bağıı kantlarla destekenmeldir. Bir bene§imin r bn doğru olmasn bekemek gerçekç oma ama br tantamann anam olabilmesi içn bu k §e arasnda konula ll bakmardan bi bene§im omadr Konula nein lgi nen lgs oduğu genel olarak bağlam tarandan bellenr Ele§tire d§nce ugulamaannçoğunda olduğu gb bu konuda da edeki konunun kendne has öellkle-

rne duarl olmak gerekr ki, bu ua brçok kitapta er ama

Benzeşmezlik

Br bene§imde brbirile kar§la§tran k §e arasndaki frkklar(bk. bene§ im tan) Arada cdd br bene§melik varsa bu durumbene§im tantn eksle§rr.

Öeğin, biri se eron kuanmann ara sra bir bardak §arap çmekten çok da frkl bir §e olmadğn sölerse bu kar§la§rmadaki baciddi bene§melikleri göstererek bu gör§ kar ve an çrebilirsni (bk çrtme) Önceke, §arap içmenin de sağlğa ararlar olmasna kar§n bu ararlar bağmllk aratan bir uu§turucunun doğuracağararlarn annda önemsi kalr. knci oarak §arap içmek asaldr,uu§turucu kullanmak ise asa d§ Bu nedenle eroin kullanmann doğuracağ oumsu topumsal sonuçlar, alko kulanmann sonuçlarndançok daha cdd ve saca çok daha fadr. Yalnca bu ki bene§mekbie eron ile §arap tketm arasndaki bene§me etksie§tirmee vebu bene§me olua varlan sonucu geçers klmaa eter.

Kar§la§tlan k §e arasndaki bene§meliklere i§are ederken enor §e nein konula ll bir bene§mek olduğuna karar veekir,çnk herhangi ik §e arasnda br sr bene§meik bulunabr İg

s bene§meliklern bulunmas bene§im tantlarn eksile§rme(bk konula lgisilk).

Biçiel Olayan Yanıla

Bçmsel antmaca d§ndak her trl kusurlu ve gveniir omaan


38/151

38 0 Z DÜŞÜNMEK

taıt. Biçise olaa alacala atıksal apıarı akııdagae geçer taı rlei oalr Bu kitapta ulaa igi rçok öeker alakta Öeğ, etiooik aıtaca geçersz taıt tr değl

dir alzca r sözcğ alaı, köke elrer g aı§ r öclzerie kurulu i tattı. Kitapta taı aıtaca olduğuu söledğide aıltacaı içsel oksa içse oaa ir aıltaca t oduğuu da er seide eltti "Biçise olaaaltaca ee a§ka r kar§ıık uarak esizkte kaçıaird aa u kiapta alatla aıt tei zae erle§i§ adaıva ulara e ad verek "altaca deekte daa k kaı§klk aatalrdi

Glk kuladak "altaca sözcğ ise azca "sasata aaıdadır aa sözcğ u alada kuaaka kaçıak gerekrÖreği, §szğ tle ok edeileceğii söleek ir aıacadır tcesde sözck u aada kuaılı§ ve aızca erkes i§ii olaieceğ doğu oadığı söleekted. Yaıacaasıl apıdığı göstee ir uslaaa kalı a da tekğ saaaakta, alızca ka§ı gö§ ile ala§azlık dle getileked "Yaılt

aca sözcğ u alada i retok oaak da kullal ai altaca sözcğ çağ§ıarıda araraa r tartı§acı, kar§ıt gö§uslalaasıda kusur olduğu zleii aatı osa aptığı §e azca a krde oadğı eltektr (kz çok aalılıka aarlaa ve "u ataca)

Biçiel YalaGeçesiz r aı iç, a, öcler (kz öclle) doğu olaileaa soucu (kz souç) zorulu oarak doğru olaalecek at (kz sequur) Geçeli aıtları aksie (kz. geçelilik) çsel alacalar doğrulaa vadaz ular apısı doğru öcllede utaka doğu soucu çkası garaleez Souç doğu olsa leu souca gveili i ötele ula§ılı§ oaz.

Bçse altacaı çok ie r öeği cad avıda göelr Öreğ cadıları artasda kag dua i §öle taıtlaaapal

Bt cadıa kara kedlei vadr.Ko§uu kaa kedsi varÖlese ko§u da cad olal.


39/151

'D DÜŞÜNMEK 39

B anlc ir slaaad çnk tann aps geçersizdir İlk öncldoğr olsa ie, koşnn kaa kedisinin oas onn cad oldğngösterez İk öncln sölediği şe kara kedisi olan herkesin cad ol-

dğ değil, tn cadan kara kedisinin oldğdr B ikisi an şedeğidir Soncn önclerden çkailesi için ilk önclde cadlarnhepsinin aa yalızca oları kara kedilerinin oldğnn söenesigerekir aksi akdide kara kedisi olan az kişilein cad olaaileceği, zden koşnn da cad olaaileceği olaslğna er açlş olrBöe açklannca anaki hata kolaca görlor aa ilk akşa anltacadaki salaa doğr gii görneir "Yanlaca erii

geniş anlaa her rl haa salaa için de kllanr (kz içise olaan anaca ve " ir anlaca)

Bile§ik Sor

Kanaşk sorlarn diğer ad

Bilsizlik

Bkz dei eersizliği

"Bu Bir Değer Yargısı

Söleen kişinin, ileri srlen görşe karş anlş olarak ir nakav angii kllandğ söz Tartşa sonlandrak için kllanlan söznardnda açkça aklc atşaada değer argarnn ei oaaacağvasa lnaktadr

Öeğin, i okln edatnda er alacak azarlan tartşldği patda öğeenlerden iri "Medata Kral n nasnn nedeni çok gzel i on olas dieilir Bna karşk oarak

"B i değer args iiraz kseleilir Osa "çok gzel i on tanlaasn apan kişi ir değer args elirtiğinin fkndadr; zaen zden söleişir Bna iiraz eden kişi dile geirien değer agsnnanlş oldğn dşnorsa, iddiasn desekleen geekçeler las gerekir Yalnzca ir değer argsnn elirtidiğini söleek o argnnanlş oldğ anlana geez An içide Kral n "çok gze iron oldğn ileri sren kişi de göşn kantala destekleelidir


40/151

D Z DÜŞÜNMK

Üzernde tarı§ığız konu aaızın ang alann lgendrseglendrsn utlaka azı değerlerle kar§ır§ oduğundan değerargsnda ulunulaası gerekğ görü§ü kola savunulaecek r

görü§ değdr ğzıdan çıkan er sözde gzl r değer args vardı.Bu üzden değer argıarnı asakaaı ak göek ükün değdr. "Bu r değer args sözünün kends le r değer args elrtr;una göre, sölenen §e r değe argıs elrtğ çn değeszdr Br§en değersz olduğunu söleek r değer argsı elrtektr Buüzden u göü§ kend kendn çürüür (kz çürüte)

"Bu Bir Yanıla

Haksız r çde n anaca kulanakla suçaa anevrası(kz çse anılaca ve çsel olaan anıltaca) Son deecezarar olalecek r reork çdr Göü§ünüzü açklarken rssöledğnz §elerde r sürü anıltaca kuandığınzı ler sürerse geradı atı sze saldran k§nn ku§kuu r duru aratasna edanverelrsnz. Osa anıcı r uslalaa aıldğı suçlaasını aank§ ne öe r suçaa aığın açklaak duruundadır; aks akdde suçaas avada kar (kz uanklık) Üsek "anılaca sözcüğünün anandak eszk duruu daa da kaa§ıka§ır çünküu sözcük e geçersz uslalaa e güven olaan anılaa anana geeeceğ g e de az ağlalarda "göü§ünüze kaııoru deenn ksa olu oarak kulanr Bu son kullanıdan ükün

olduğunca kaçınıladır çünkü r sözün an§ olasa r anlaann anılacalı olas arasndak önel frk oradan kadır.

Br anltaca kullandğnz suçlaasına kar§ı aaeceğnz en savuna, u suçaa aan k§nn açklaasın steekr

Bu Yüzn

Bkz kna sözcükle ve anılıcı "ölese ve antc "u üzden.

Bulanıklık

çıklık olaas Bulanıkık r sözcük a da den an anda rden


41/151

D Z DÜÜNMEK 41

fza anlaa gees dr oan belrszlk le ka§tırılaaldır. B-anklk bağlaa bağlı olan br §edr; br bağlada blank oan brfde br ba§ka bağlada açk olablr

Örneğn pasaport aak çn doldrdğnz ba§vr rndaka§ hanesne 8'den bk azanız doğr olaz çnk bnn anla- çok blanktır. Osa br ba§ka bağada öeğn seçlerde o k-anıp kllanaaacağınızın belrlenebles çn a§ınız sorldğnda8den bk deenzn anla çok açık or Kendsne ndra Ka-esnn er sorlan br "Thaes Nehrnn kze kıısında br erdederse b sözerden çok blanık br ana çkar Brada söz kons oan

§e belrszk değ kaee ta olarak nası gdeceğnn net olaraksöene§ olasıdır. Aa br gene bg arı§asında ThaesNehrnn kzende fdes doğr ant salablr.

Anla buanıklğ etkl let§ engeler Bazen herhang br ko-nuda kendlern bağaak steeen k§ler br hle olarak banklğaa§ vrrlar Öeğn kendsne ka sektörnde nası tasarr apacağı soran br sasetç bn aparken klanıacak herhang br önele kendn bağaaak çn gene ve banık fdelerle sektördeetknlğn artrılası gereğnden söz edebr. br gazetec böe brdrda etknğn ta oarak nasl artrlacağnı sorarak sasetçskı§tırr ve aratan buanıkık perdesn dağtaa çalı§ır Benzer brbçde oda drup çk çtğ çn randevsna geç kalan br bnsöeeek çn Ör der geckt oda apa gereken br §evardı ve braz zn srd derken geckesnn nedenn özellkle bla-nk brakıor ve gerçeğn taaın söeor deektr (bkz gerçeğnaanı söleeek)

Bütün ve Bazı

Bkz bazıtn karı§ıkığ.


42/151

Çeli§ki

Biri iğer ersi söleği iç ksi bre oğr olmas mmkolmaa k fe. Öreği, New York'a hem gğm em e gmeğm sölersem kemle çeişmiş om; çk b oraa giiğm

em kabl em e ikr eğim alamıa gelr Heragi br ife, ame olmsz apıaak çelşk br ale geirleblr (bkz. arlılık vereduco absudum) Br fe aı zamaa em oğr em eaış olamaaağı, çelişmezk kes olarak a bile emel br maıkkesr.

Çeli§ezlik İlkesiBkz. çelşk.

Çım

Bkz. çkmak/çıkamak.


43/151

'D DÜŞÜNMEK 43

Çıkı§ı Olayan m (Cah-22)

Büü kuallarda bir bşuk luke bu çğees ükü aya

br kuraldır. Ad Jsep Helleri savaş pilla telkel uçuşlaryapaak iç uçuşta ua utulaya çaşala alata Cah-22ad rada alışr Rada pltla de laar duruuda uçuş alaayacakara şk br kural vadı. Ba ptla uçaak içi del dukaı söyerler. Aa bir pl uçuş i ptal serse, bu u akll duğuu gösterges saylr çükü, savaşakaçak iseye bii dei laa te yada uçakta la piltar kes

likle dedr Bu, çıkışı aya br duudur Aslıda iç kseuçakta kaçaayacağı aaıa gelir. Heller rada şöyle der: "Brek tuak vardı ve bu da çıkışı laya br durudu . [plt] eğer uçuyrsa deli deekt ve bu duruda uças gerekyrdu; aa eğer uçayısteese ak deek ve bu duruda uçak rudaydı

Arık "çkş laya duu deyi daa geel alada, eagib tuakl duru içi kullalyr. Aa Heller alatğıa beerduuar iç kullaılas daa uygu ur

Öeğ, aşağıda aala duru a br çkışı laya duu öeği saylabilir. Yayıcılık düyasıda br ş bulabie iç daa öcebr yayıevde çalşış lduğuuu gösererek işe uyguuğuuu kalaaı gerek Böyle bir iş deeyi yksa sile iş görüşes yapaar. Böyle br deeyi ediei ek ylu se yalıca deeyilkşee rsat aya b eleede geçş laı lduğua göre, burada çıkş laya bir duula kaş karşıya kalış lursuu Yay

clık alaıda bi iş bulabieii tek kşulu daa öce bu aadadeeyi edş laıdır, aa deeyili ak ate bu alada işbula ö kşuludur Bu yüde yayclık alaıda çalşa aaksı lur

Çıkak/Çıkaak

Ki aa karşıla ysa brbrde çk frkl biçlede kulala k söcük Eğer br suç aıksa larak öcüller lyrsa öcülerde suç çı (bk. öcüller) Aa öcüllei kedier çımyapalar Bu öcüllerde bu sucu çın salard Öeğbi kadı la ve büü kadla ölüü lduğu geçeğde side ölülü lduğuu sucuu çkarablr. "Bütü kadlar ölülü


44/151

-DI DÜŞÜNMK

dr ve Siz bi kdınsnz öncerinden b sonç ıkar b soncıra ki§i ise ben olm

Çoğunluk u

Bkz demokrsi ynltmcsı ve oybiiği geçeği

Çonmlılıkn Yararlanma

Ayn sözck y d deyimin bir tntt (bkz tnt/tnıtm) iki y dd fzl fkı nlmd klnılmsı ie orty çıkn ve sözck nlmınii§kin bi tr beisizik Çoknlmııktn yrnn ki§i sözckerinfrkı klnmlı snki ynı nlm geiyorm§ gibi dvrnr

Örneğin §ğdki nl tmdengelin tnıtnın deği§tiilmi§ biçimine bklm:

Btn insnl ömdrPe bir insndr.Am Pe ömszdrÖyeyse ölmsz on en zındn bi insn vrdır

Y d §U öeğe bkım

Btn insnoğı ölmldr.Bodicc insnoğ değidiÖyleyse Bodiccnın ömsz oms mmknd.

İlk öekte Pe'nin em bi insn (doyısy ölm) em de ömszodğ nsı doğr obiir? B ynı zmnd Pel ömld ve Pelömszdr demekle yn §ey yni çık bir çei§kidi Sornn ynıt

öm ve "ölmsz sözerinin kf krı§tc bir biçimde klnk ynı insn için d bi çei§ki olmdn er ikisini de mmknkılmsnddı Bdki "öml sözcğ ölecek nmndd oysölmsz sözcğ bedense ömn geçekle§meyeceği nlmn gelmez ylnızc nleri kendieri öldkten son d srecek on insnli§et ede. Böye knıldğınd bir insnn em ölecek oms emde ömsz oms sınd bir çei§ki yoktr


45/151

' E ÜŞÜNMEK 45

İkini öek e bi başka çokanlaııkan aalana öneğii Buef fklı anlaaa kulanılan sözk "insanoğlu sözğ: İlkönle çoğul olaak kullanılan sözğn anlaı apaçık "insan; ikin-

i öne ise "ekek insen insan anlaına kullanış. Bu ikiöek e biaz abaıı; çnk kasen bi paaoks aaıo ve geekanlaa bi kaf kaışıkığına neen oluo

Aa biaz aha geçekçi olan şu öneğe bakalı

Bi insanı bieek kanıak asla hakı göseleez.Ölese kisenin insanaı bileek kanıaa hakkı oku.

Biini önle "haklı sözğ "ahlaken oğu anlaına kulanılışı, osa ikinisine kullanılan "hak yasa hakı Bu iki kavaaasına ilişki olsa a sonuça anı şe eğilie Biliouz ki ahlakenanlş olan biçok şe asala aaınan asakanaışı. Öneğinzalie önelele eiliş eei eek ahlaken oğu eğii, aabugnk uua, eğe eek isiosanız bu elei eek asa hak-

kınızı Ahaken oğu olanan asal hakkınızın ne oluğuna apılanböle bi geçiş, çokanlalılıkan aalanakı Bu çokanalılıkla bazen ikkasizliken kanakanı aa çoğu uua apılan, kasibi anlış anlaaı (bkz haali hası)

Öeğin "eşiliği siasi bi aaç oaak savunan bi kise için eşiliğin "bi öekik anlana gelesi şnleez. Eşilik alebi ava-nşa eşilik, sagınlıka eşiik gç ele eee eşilik ve ısa eşiiği

alebii Aaı a içineki insanlaın neeese bibiinin aısıoluğu bi na aaak eğili Osa eşilikçiliği eleşienle "eşilikkavaını kii zaan ukaıa anıanığı gibi, kii zaan ise "biöekik olaak agılaa

Eşilik isiosunuz (avanışa gç ele eee, salaa, vb)Eşilik (bi öeklik anlaına) iseneen ve ulaşılası olanaks

olan bi aaçı.Ölese iseneen ve uaşası olanaksız bi şe isiosunuz

Böle oaa konuğu zaan bu eleşinin "eşilik sözğnn çokan-lalılığınan aalanğını göek zo eğili Böle bi beisizlikuaka bileek aaıış olaabii. Aa eğe bileek apılışsa,bunun aına soslik aha oğusu ha haalilik eni


46/151

lDI Z DÜŞÜNMEK

Çoklu Sr

Kana§k sorlarn a§ka a

Çü

B fe, a a a sçlaanın oğ olaığını kanılaa. B, kaleee le ka§rılaalıır, çnk fe kal eeek alnzca onn oğr olaığın sleekr Öeğn, Sophnin 'nn azarı olan Josen Gaarer g ek r kar§ı rnek gsereek hçksenn lse kalar azarak zengn olağ savn çrek kola Kal eeek kan a a anılaa geekez çrek segeek. Ne azık k, çoğ nsan çre szn kal eee lee§ anlalı g kllanakaı Öneğn, saseçle sıklıkla aklenn gr§len çklern a eeler, osa ek akları o gr§noğr olğn kal eeekr Çre szcğn anlaakllanak ha haalclken (kz ha haalclk) kanaklanor ola

l an k§e kar§ gr§ alnzca kal eeerek al eğn §nek ho§ gelelr Osa asıl anlala kllanlığına çre alnızca kal eeeen çok aha k r çaa geekrr


47/151

Dalkavukluk

Bk. secee vaak, ekl ağı geçeğ ve he konua uanık

Darbımeseller

Bk aasö geçeğ

Delil Yetersizliği

B nanca ka§ı kanıtlaın olaası uuuna o nancın oğu olu

ğunu kabul eek anaına gelen ve bçsel oaan b anılacaB göü§e ka§ı kanı oaası, böle kantlaın bulunaaacağı anlaına gele, olaısıla bu uu o göü§ çn alnıca olalı b esek sağa

Öneğn, elevona §e çeen ogala leenn çocuklaak §et eğllen aıığı kesn olaak kanıtlanaı§tı Bu ek


48/151

D DÜŞÜNMK

ölçrke dikkate alıas gereke o kadar çok değşke vardır k, buiki şey arasıda ede souç lşks oduğua dar kesi bir kat sağaaaş oası doğaldr (bk bağıtı le ede karşırılası) Kaıt

oaas duruuda, se televyodaki şddet, çocukar şddeeğilileii artaz soucuu çıkarak br hata olur Buu ye hataolduğuu alaak kolaydır, çk ayı duuda karş görşe de varabr se eevyodak şiddet çocukar şddet eğlei artırOysa bu souçlar kisi de sequitur souçlardır

Hç kse ölde sora hayatı oadğıa dair kesi kat göstereeişse de, buu, öyle olduğua dar br kesilk olarak göek çok

aceleci davraak our Ay ekiği kullaarak öldke sora hekes ebedi işkeceye abi uulacağı ya da herkesi böcek olarak yede dyaya geleceğii de katlayabliri

Del yeterslği sağla bir kat oluşurduğua aaı ede baı ahkeelerde saığı suçu kaıtlaaa kadar suçsu sayılas kes oabilr. Ya bir kşi suçuu kaıtaya dell yoksa, o kşahkee göde suç işleeşir Oysa birçok suçluu s buike edeiye serbest brakldğ byou Bu edee, bu ke gerçekalada bir suçsuluk ka değil yalca asu isaları yalşıklaahku ediles egelleeye yöelk bi öledir.

Dr Lk Yuk

Vageçey göe alaadğı ilkeer yde tats souçla kabu

etek oruda kaak. Bu hale, öellkle hası görş çrttğ (bk çrte) sadğı bir ada yaplırsa çok ca skıc olabilr Geellkle bekleedik bir haledir ve ta da s karş göşvarableceği saça ya da savuulaa baı souçları gösterdiği aa ortaya çıkar (bk saça souç halesi ve reductio absurdum)Hasıı gösedğii souçlaı otaya çkacağıı kabul eder bu souçara katlaıableceği söylerse artık tartşa b aa

kala çk araıda teel varsayıları açısıda br uçuruouşu (bk. varsayı) Deir loka yua e aşı öreği hasıı çelişkie kabulleekte çekiedğ duularda otaya çka.Böye kişierle atkı bi arışa yapıaa Aa der loka yutak ouda kalaarı çoğu iş bu oktaya geie

Öeği, koyu yararc, yai, herhag br duuda ahlake doğruoa şey e fla sayıda kişye e byk ululuğu getirecek ola şey


49/151

'D DÜÜNMEK 49

duğuna nanan b suçsuz b ksenn ezalandıasının ahlakendğuuğu knusunda z b kaa veek duuunda kaı. eel aaı lkenn snuçlandan b §udu Eğe baz duuada suçsuz b

ksenn ezalandıaınn kn lan en bk utuuğu sağlaaağ kantlanısa (öeğn alkın çğunluğunun bu ki§inin suçlu duğuna nandğ ve ezalandııasından utlu aağı bi duuda) zaan bu suçsuz insanın ezaandılas ahaken dğu lu Çğuuziçn bu, aa lsenn tatsız b snuudu ve bçk k§nn baseindigen§ bu aaı kenn dğuluğundan ku§kua d§eek a lkeigözden geçes (bkz c ekleele) a da aaılıktan tle

vazgeçes çn ee b geekçe u§tuu. Osa, ku aaı bi bude lka utaa az u Evet, ben kuaıdan bu snuççka aa ben bunu kabu etee hazn; ani baz duulada suçsuzb insanı ezalandıak ahaken dğudu diebil

Ya da §öle bi öeğe baka Bi kise anak haatında hiçbikual çiğneei§ an kiseen agçlk aas geekiğ ilkesnibeniseebii k bak§ta bu aku b önle gibi gönse de, zeindebiaz dü§nlne, eğe bu ilke benisense §U anda agçık aakta lan een hekesin eseken en edilesini geekieeği, çnkagıçlan bk çğunluğunun hz iitini a§ak a da ugunsuz akeek gbi tak suçla ie aklanda su§ua açıla§ lsa ble,ufk teek ba§ka suçla i§lei§ lduklaın göebiliz naçı bi ine dede ka utaı ve va an bn agçla göevden aaıgeektien bu ilke savunaı südebl

Dkrasi Yaltası

Oaa snuunda aa çıkan çğunluk göü§nü r knuda geçeğin kanağı ve gvenili bi ele klavuzu laak göen ve gvenl aan b uslalaa önte Btn bçsel laaan anltaadı (bkz anıltaca) Siasi anlada dekasi, gen§ sas katılıı

sağlaası ve zbalık hevesllene engel las bakndan stenenb §ed Anak haata atacak adlaın ne las geektğn sataak içn laaa a§vuanın hç de ugun aaağ bçk fklıalan vad Dekas anıltaasına kalan k§le kn lduğunda he tülü kaaı laaa sunak htia hssedele Bunu aakensaça aann hehang b knuda geçeği aa kaağına nanıa a da bunun antkl kaala veeblek çn en i stae lduğu


50/151

5 D Z DÜŞÜNMEK

i dş Oysa, oy v kişi oyaa yaa kouda yk çd igiss, u duu vdiki oyaa da otaya çka

Öğ kt ava ko§ua yd aci iiş yaı yaaa ka

aı vk ouda kaa i iou kouyu yocuaı oyua suası k akca oa; çk, çoğuuğu kaa ousa osu, u,duuu çdği tik y aaşıas v dğds soucuda vii§ kaa oaa Üstik u duu iotu kaavk kaçıak içi souuukaıı yadsıası aaıa da gi Gik kouyu oya sua kişi, vdik kaaa souuuğuda kaçıak içi u dokatik y kuaıa; ya u

dokatik yt oa iaçaı asıda i t a ayacki(k a hayaciik), çk k souuu kd oaasıiş gi. Gçkt s dokas yaıca a ağaada dğ şyd, dğd s so dc uygusudu Gd is §yçoğuuk oyu dğ, bigiirimiş çoğuuğu oyudu.

Deneysel

Dy ya da g kuuu oa. Bs aaştıaa dysdi ya g youya d di v oi (k iot) doğuaak ya da çtk içi (k çt) kuaıa kata kuuudu. Öği uyku acıı uykusuuk çk astaaa yigi gdiğii ğk isy i aaştac u kiy dyyaaak sıa Bu dy youya, iac kuaış oa çok sayıdakiasa i aç kuaaış oa ayı saydaki asaı uyku dkaşıaştıai

(Bk yaşaş k, va v aaşıaa gstiyo ki )

Devi Etkisi

Bk doio tkisi

Domino Etkisi

Eğ i şyi oasa i vs, ıkı i doo aşı dvidğid ou soaki ou da i soaki dvk c


51/151

'D DÜŞÜNMEK 5 1

olayla diisine neden olas gibi, bnn ardı sıra isteneyen birçokba§ka olay da tetikleni§ olr. B eğretilee genellikle bir reorik biçi-i olaak kllanlır Vietna Sava§ı srasında Aerikal siyasetçiler b

retoiği kendi lkelerinin dahalesini haklı çıkarak içinkullan§lardr yani, eğer bir devlein konist olasna iin verilir-se, b du bir doino etkisi yarataak art arda ba§ka devletlein dekonist olasına yol açar deni§tir

Oysa, bna çok yakın bir §ey olan kaygan yaaç tanıı gibi doinoetkisi eğretileesi de ancak baı drlara uygundur. Kaçnla so-nçlar tartı§a kons olan olgnun kendisinden doğar, ona yaı§t-

lan yaadan değil Yine de bu eğretilee belli bir eylein kaçnılabir sonc olacağını d§neyen ki§iler için inandırc olur. Oysa "do-ino etkisi deyiinin kullanıldğı birçok yerde, b yalnıca bir iknatekniği olarak kullanılır ve kanıt gösteeye ya da tantlaaya (bktant/tantlaa gerek dyla Doino etkisi gerçek doinolar ara-snda bile her aan kaçınla olarak ortaya çka, çigiden acıksaa incirlee olay engelleyerek ba doinolarn devrileesineyol açar.

Bene§elerde oldğ gibi (bk bene§i tanıt iki olg arasndavarolduğu ia edilen her trl ko§tlka da yanık olanı ve kar§ıla§-rılan §eyler arasnda gerçekten konyla ilgili bir benerlik blunubulnadğın ara§tıranı gerekir (bk bene§elik

Del Tanım

B dur, tanlanan §ey (num) tanın (n) içinde yeraldığında ortaya çkar Tan yaann aacı bir eriin anlanıaçklaaktır Eğe an anlaak için o teriin kendisini aten bi-liyor olan gerekiyorsa doğal olarak b ba§arılama Dolayısıyla döng-sel anlar tanı yaaa

Öeğin, "elsee eiinin "elseecilerin yatğı §ey olarak tan-

lanas eğer elseecilen elsee yaan ki§iler olalar dı§ında ne old-ğun açıklayan ba§ka bir §ey yoksa döngsel bi tan olr. "Stressöcğn "stresli durlar ka§sında velen yoloik ve sikoloikbi teki olarak açklaak da döngsel bir tanıdır Çnk stresli bidurn ne olduğ ancak stres yaratasıyla açıklanı§tr, aa tanagereksini duyan ki§i aten "sesin ne anlaa geldiğini anlaayaçal§aktadı ve tanda b anlaı bildiği varsayılaalıd


52/151


53/151

D DÜŞÜNMEK 53

teva kedisii kllaarak öekleek olr öle ir şei a-ak teva gveilir ir öte oldğ iliorsak apailiriz

Dögsel tatlar geçersiz değidir ir aşka deişle, atksal dş

e açsda akldğda tevar kediside ir sor oktrAa ksr dögsel olrsa hiçir koda ilgi verez

Duyal Dil

Geelike koşa ir kişii, gr a da eei oalap oaaa-

dğ elite ve dgla haekete geçie di Böle ir dili adrdğ dgar geelikle ee ve haak, aa daha çok eettirÖeği, öl ezas oaaaa ii ezaa "iaet die

ilir B ir reorikir (kz retorik) , aa da aşkalar da asal öldrei kal edileez i şe olaak göeeii, a da e azda öde içiie tepki dalar sağlaaktr Dgsal ir sözkoa iae sözğ kllaa koşa, sözğ vahşet vekötk çağrşlada araraarak kişilei öl ezasa da asadş öldrelee gösterdikei epkileri as veelerii sağlaaa çalşr B koşa öe dglara sesleerek öl ezas lehi-de ve alehide geliştirieileek ola tatlar (kz a/tatlaa)eeştirel ir içide ieleesii egeler

Evsizere topl krala deek olara aklk dak alaa gelir ve dileeleri aa dglar harekete geçirir Osa akişilerde otlakçlar die söz etek hoştszlk ifdesidir ve kişi

lee kaş eet dlas sağar.Siasal aaçla ğra şiddet klaalara terörist i "özglk

savaşçs deileeği le kişileri aaç ve eleleii oalap oalaadğza, ai olar dost olarak oksa dşa olarak gördğze ağldr. Üstelik talaa alza sizi e dşdğz ortaa koaz, a zaada sözleriizi da a da oka kiselerde de ezer dglar adrr Siasal aaçla gerçek

leştiek içi şiddete aşvralar elelei talaa tarasz irsözk okr. B da şaşrt ir şe değildi çk pek azz davaağra kesip içee, öldee ve ölee hazr isalar eleleikarşsda araz kalailiz B gii drlarda argla olaair dil kllaak ahlaki darszlğ ve rahatlğ göstegesi salr.

Aa karş görşl isala aasda akl ir tartşa apa vezlaşa olaağ varsa, k oldğa dgsal dil kllada


54/151

54 fDI Z DÜŞÜNMEK

kaçnak gerekir çnk dugusa dide sorguaaı geekiren duuar vardr (bkz sorguaa gerekirmek) ve hasan daa da fzabienesine o aça. Arıca eğer açkça sleni§ osa an§ğın gs

erenin kn oacağı aa s kapa ir biçide sezdirdiği içinikna gc ksek olan varsalara (bkz varsa) daalıdıDugusa di kuanı alak agıarınn ne agar oduğunu

ara§ıran bi ese kuraı oan tivi ie karı§laald


55/151

Eiltil Öüller

Bkz vasaı ve enthye: eksl assa çıka

enhymeme: Eiltili Tasıal Çıam

Bi önc (kz önce) ekslti§ anı. B a§ka de§le de geiiei§ i vasaıdan ola çıkan ve vasaı oladan sonuc (kzsonç) n sequitur olan anıt

A§ağıdaki öneğe akalı

B gazete apaçk alan azo zden kapatıası geek.

B söz söleen k§ sal gö§ ilei sek eine (kz savlaa)asında i tantlaa apıo olaili çnk sözle, çinde dle geilei§ i öncl aındıakadı ve öncln valığı onla dengele (kz dengeli) dön§ Bu anı açık çile§öedi


56/151

56 Z ÜŞÜNMEK

paçk aan azan he gazee kapalaıBu gazee apaçık aan azıoÖlese bu gazeenn kapaıası geek

Elbee he anı çpakığa böle oaa koak çok sıkıc vegeeksz bi şe olabili ve çoğu uua a eksilliş olan öncln neoluğunu anlaak olukça kola. a çoğu uua vasalaaçıkça oaa konazsa bi besizlik ouşab Öeğn bi çıkıp a

okanalaa sgaa çles sigaa içeene içn hoş b şe eğ

onun çin asaklanası geekese buaak ekslş öncn ne ouğu pek açık olaz Bu önc,"Kausal alanaa bazı kişei aasz een ekinlikle asaklan-aıı şekline bi önee olabili (k bu, eğe ciie alnacak ousakişise özglken bk öçe kısanas gib ehlkeli bi sonucagö, bkz suç oaklğ hales) a a "Kausal alanlaa çok saıakişi ahasız een eknlke asakanalı önees olabil(ine bu a, b s başka uua uaanığına, kşsel özgkenc b biçe sınılanası sonucunu oğuu) Belk e buaa sö-eneiş olan vasaı, pas sgaa çiciliğinin blinen ekeenelşkn b vasaıı ve alnzca lokanalaa sgaa çenn asaklan-asla lgil öze b konula sınılıı a vasaılan ilkenin (aş veuguanası çok zo bi lke olan) ise öze isese kausal alanaolsun, başkalana ahasızlk veen he l eknğin asaklanas

geekiği ilkes oas a kn. Konuşan kise çoğunukla eksl-ş öncln ne ouğu konusunu neeşez. Bu gib uuaa"bu zen ve "ölese gib sözlen kullanlası anlıcı olu (bkzanıcı "ölese ve anlcı "bu zen).

Etimolojik Yanılta

B sözcğn başangçaki anaınan şk anlaına gvenl ola-an ve anılcı b sçaa apak.

Genek anacasnn (bkz geneik anacası) bi oaneook anıaca biçse olaan bi anılaca Eooisözcklen kökenin aaşan bi b al Böle bi sıçaa ba-zen blgilenc osa a gvenii oaz; çnk b sözck a a e


57/151

'D Z DÜŞÜNMEK 57

bir amana bir anlama gelirdu die, anlamın ·söükte beki debinlere ıl sna ve bamba§ka bağlamlada, çğunuka ik anlamı hiçbiinmeden kulanıldığında da bulunaağı varsaımı (bk varsaım) ile

apıı. Çağda§ anamları anlamakta etimljik ineeme alnıa azanamlı lur, ksa bir söük eskiden bir anama gelirdu die heraman ilk anamı, a da na akın bir anlamı ta§ıaak die bir rnluluk ktur. Eski dileri ara§tıran ki§iler etimjik anıltmaaı çkçekii bulur ve geneike bu anıgıa dü§eer Osa etimlji, alnagerçekten adınlatıı lduğu durumlarda kullanımaıdır. Buradaki srun, söükerin, ilk anlamarından iler ta§ımaka birikte, tümüe kö

kenleri tarandan beilenmemi§ masıdır Bi söüğün anamına ii§kin en adınlatıı §e nun gediği er değil, §imdiki amanda nasıkullanıldığıdır (bk. sölük tanımla ve k§ulu tanım)

Örneğin İngiliedeki psthumus söüğü Latine'de snraost) ve tprak (humus) anlamına gelen ve tprağa gömülmei anı§tıan iki söüğün birle§mesinden u§mU§tur. Psthums söüğügünümüde babası öldükten snra dünaa gelen bir çuğa, a da dahaagın arak, aarı öldükten snra aımanan bir kitaba göndermeapmak istediğimide kuanılır. Yani, temel anamı ölümden snadır.Anak, etimljik anıltmaa apan biri psthumus söüğünün denide öen a da küleri akılan birinin çuğuna a da kitabına gönderme aparken kulanıamaaağını, çünkü bu ki§ierin tprağa gömümemi§ lduğunu söleebiir. Buna terruatçıık denir Bu anı amandadilin dğası hakkında hiçbir §e biinmediğinin göstergesidir

Paç söüğü eskiden (agda) fhi§e anamına geirdi Osa, günümüde biri, bir kadının paç lduğunu sölerse, bu nun mesleğihakkında değil, anıa giim taı hakkında bigi veren bir ifde lurİngiiedeki hr (krku) söüğü, krkudan tüeri diken dikenlmak anlamına gelen Latine bir söükten gelir. Bu etimjik gerçekilginçti ve söüğün bugünkü kuanımıa büük ölçüde örtü§ür çünküöeğin bi krku lmi tülerinii diken diken etmek için tasarlanmı§bir lm türüdür Ama bu etimljik gerçek söüğün anamını deği§me

bir biçimde belirleme.Etimjik anıltmaa baen bi etik biçimi larak siasi knu§

maada da kullanılır Böe knu§maları aanlar knu§mada geçen biranahtar söüğün etimljisini ara§tırırlar Daha snra buadan amaçlarına gun anlamar çıkartırlar Örneğin, İngili Parlamentsundapartier arası tartı§maarın daha çk apılması gerektiğini savunan biri,paament söüğünün Fansıa den geldiğine ve bunun


58/151

8 Z DÜŞÜNMEK

da kon§a anlaına geldiğine dkka çekebir ve b yüzn (yanltc "b yzden eği) Parlaeno' da konlarn daa zn sre tart§lası gerektğn ler sreblr (bkz kt neden yanıltacası) Oysa,

Parlaento szcğnn ana yalnızca bna ndirgeneez ilk anlandan izler ta§sa da b szck gnzde Brle§k Kraık'n en styasaa organ anaında kanlaktadr


59/151


60/151

6 D DÜÜNMK

bano edie§tr a da toğra çekerken objektn kapağın açaunutu§ olabisini

İk §e arasındak bağıntıdan neden/sonuç i§kisne atandığı aan

frklı açklaalar koaca gden kaçırılablir (bk bağıntı le nedeninkar§tılası) Öeğin ik eteneğinin kaısal bir §e olduğunu gs-erek iseen bir bi adaı etenekl isenlern çocukların incele-p bunarn eenekerni isen ailelerden geleen çocuklaınkilekar§ıa§tırablr Be br ara§tırada eenek bir sen olaklaanne e babadan brnin a da ksinn biden sen oası arasındagç br bağnı buunas §a§rtcı oa. Aa s konusu b adaı

bu duruu ik eteneğininkalsal

ou§unun kesn kanı oarak grrse iç de gvenir olaan br sonuca ula§ı§ olur çnk isenençocukar dğer çocuklara gre çok daha erken a§ta bir k alei çala-ı ğrenire Bir ba§ka dei§e bu bili adaı anı duruun frklı açık-aalarını g ard etektedr. Asnda erhalde en doğu açıklaa -k eteneğinn ortaa çkasnda e kaıtsal e de çevresel etenle-rn rol adğın sleek our k bu sonuç geere tuars oa

Br ba§ka gaaksiden ualarn sk sık dnaa geldikerine aradasırada insan kaçırarak ererinde bbi deneler apklarına ve ploarasinaller gnderdkene inananar genellke bu olaarın kant olarak grdklei §elen frklı açıklaalar oabileceğn g ard edererÖeğn baı arlaarda garp §ekillern bulunduğu doğu olasına kar§ınbunarın kesilikle ualar tarandan apı§ olas gereke Bu-nun d§nda çok daha akla atkn oan br sr ba§ka açklaa buluna-blir Öeğin bunları ba §akacı insana apı§ olabilr a da ba

gap ava ko§ular nedene kendiiğnden olu§U§ olabilirler Bunla-rın ualar taraından apılı§ olabileceği oasılığndan mulaka onlartaraından apıl§tır kesnliğine varabek çin kocaan ve duru-un hiç de gerektirediği br adı aak gerekr Bu sonuca varadannce ualıların dnaa geli§ olasnn kn olan tek açıkaaa da en aından en akla akn açkaa oduğunu kanılaanı gere-kir Yalnıca dğer btn olasılıkar sa d§ı bırakdğında bu ha

erinde durulablr. Aa o aan bie unun bir a haacilik olabile-ceğini d§nei gerekir

Falasıyla Bite İrg

Bk. siabea d§nek ve aali ası


61/151

'D Z DÜŞÜNMEK 61

Fikir Cimtiği

Bi noktay açkaak için kuanlan ve geçekle§e olaslğ çok d§k

oan hayai duu.Öeğin, elseeci Robet Noick, hayatda geçekten neye değevediğiii otaya çkaak için §U ki cinastiğini yapa öne-i§ti Bi an için bi sanal geçeklik akinesine bağlandğn ve buakinenin sie geçekten ya§you§sunu ilenii vediğini aa buya§ada yaptğn ya da ba§na gelen he §eyi ho§ göstediğini hayaledin Geçek ya§ada ho§unua giden ne vasa, bu akinede evk kat-

saysn ataak ya§ayabiisin Bu akineye bağannca bu evkli §ey-ein geçekten olduğunu sanacaksn Önn sonuna kada buakineye bağl olaak ya§ak iste isini Eğe çoğunluğun yantgibi siin yantn da hay ise, deek ki evkli bi ya§adan daha çokdeğe vediğini ba§ka bi §ey va aa bu ki cinastiğini yapadanönce öyle oduğunu biliyodunu

Sanal ya§ant akinesi ebette oayacak bi §ey biein ya§a sesi

içinde böyle bi akinenin yaplas da pek olaslk dahilinde değilAa önei oan bu değil Bu ki cinastiğinin aac, evk konusun-daki geçek d§nceii otaya çkaakt Dolaysyla, bunu olaya-cak bi §ey oaak d§neyi eddetek eseenin ön kavayaa§oak deekti Buada tat§lan konu geçekten böyle bi akineyebağanp bağanayacağ deği, hayatta en değe vediğii §eyinevk olup oladğn anaaya ça§akt Bu ki cinastiği sayesin-de bu konudaki segileiin doğuluğunu sna§ ouu (bk ko§uluöneele ve vasayla eine konu§aya haesi).


62/151

Geçerlilik

Tdengeli tanıtaınn (bkz tan/anıtlaa) doğla otaa koa özellği Geçeli tanıla önclleinin (bkz. öncle) doğ oasıkoşlla doğ sonçla gaantie (bkz. sonç) Aa bi a da dahafzla öncl anlış olan geçeli tantlan sonçlaının doğ olasgaanti değidi. Geçi doğ da olabili aa bndan anzca anıtngeçeli oası geekçesile ein oaazsınz Geçelilik doğlk ieanı şe değildi. Geçeliik tanılan asna ilişkin bi nitelikti doğlk ise öneelein ve tcelein Tanıla asla doğ a da anışolaaz tcele de geçeli a da geçesiz (Aa bazı gnlk konşa

lada geçeli ve geçesiz sözcklei doğ ve anış anaındakllanıl Öeğin, Başbakanın vegilein çok ksek odğ konsndaki bean geçelidi tcesinde oldğ gibi) Yalnızca tdengelitana geçei a da geçesiz olabili

Öeğin aşağıdaki tanıa bakalı

Yangın alaı çalasa hekesin en akn çkışa gitesi geeki


63/151

D Z DÜŞÜNMEK 63

Yangın ala çaloÖlese hekesin en akn çkşa gitesi geekio.

Bu tantn kalb şölediEğe p ise o aan qpÖese q

Buada p ie q halei tantnda kuanak istediğin şeein eine

geçişti Onlan eine ne koasanı koun, tantın geçeliliği boula; ani eğe öncleini doğu ise sonuç utaka doğu olu. Anıkalıbn kullanıldğ bi başka tanılaa biçii oan öncei evetlee(Latince adı olan dus olaak da bilini) şöledi

Yasalaı çiğnediği saptanan hekes cealandıılı.Senin asaa çiğnediğin saptandıÖese cealandılacaksın

Buada da önclein doğu oası duuunda sonuç ulaka doğudu

Aşağıdaki ise geçesi bi tant öeğidi:

Btn insanla ödFed ölld

Ölese Fed bi insand

Bu anıt esel oaak aşağıdaki geçei tanıt kalbına bene:

Bn insanla ölld.Fed bi insandÖlese Fed ölld.

Osa aadaki fk, ilk öekte Fedin insan olduğu sonucunun gaantileneesidi; ani iki öncl de doğu olabili aa ine de Fed bi kediolabii Aa ikinci öekte btn insanan öll olduğu ve Fedinbi insan olduğu doğusa Fedin öl olduğunun doğuuğundanein oabilii Geçesi anıın diğe ad da biçisel anıltacadı(geçi "anltaca söcğ daha geniş anada he tl kö tanıta


64/151

DI Z DÜŞÜNMEK

a ya da yanl§ inanç için de klanlakadr bkz biçise yanlaca biçise olayan yanltaca ve "b bir yanltaca)

Geçersizlik

Bkz. geçerlilik ve biçisel yanıtaca

Genel eeler

Bkz. zl geneeeler.

Genelleme

Bkz ta§rallık ve ızlı genelee

Getik Yaltı

"x, 'den trediğine göre ile aralarnda orak özelikler oas gerekir diye açkça söyleneyen aa ia edien bir saaa olaraközetenebilecek biçisel oayan yanıltaca. B gveniir bir sala-a yöntei değildir çnk çoğ zaan bir §ey ile kendisinden treyen-

ler arasındaki tek bağ genetik bir bağdr Bir §ey bir ba§ka §eyden tryordiye kaynağyla arasında bndan ba§ka önei bir oraklık olas gerekez

B slalaa biçiindeki sorn görebilek için abartlı öekle-re bakak gerekir. Öeğin civcivler yrtadan çkarlar aa b ger-çek avklarn da yra gibi d§nce krlan ve oletin teel alzeesi olan §eyler oldğ anana gelez kitalar bir zaanlar ağaç

olan alzeeye baslr aa b onlan da sanası ve bdanası gerek-tiği anlaına gelez.

Felseeci Friedric Nietzscenin de kın S Küüü Üsü adlkitabnda b yanltacayı kandığnı söyeyenler ol§tr. B kitata Nietzse bazı öneli alaki kavralarn kaynağnn kızgınk vekendinden neet dygları odğn gösereye ve diğerk dyg-ları tarise kökenlerine bağlayarak Hristiyan alakında onlara verili§


65/151

D DÜŞÜNMEK 65

olan ye yeden ndmeye çaşmşt Oysa Netzshe bu kavamlançkş noktas konusunda hakysa be, bu onlan, s bu nedenle,gnmzde daha az öneml şeye oduğu anamna gelmez

Chaes Dawnn evm kuamna kaş çkaken, etok b etkyaatmak çn Pskopos Wbee da genetk yanltmaasn kul-lanmşt Dan'n dşneen savunan homas Huxley e yaptğhalka açk b tatşmada, Huxey'ye anne taandan m, yoksa babataandan m maymundan gedğn somuştu Buada ma ettğ şeyşudu Eğe Huxey maymundan emşse o zaman anne ya da babataanda, ya da he ksnde bden maymun özellk taşyan ataa

buunaakt. Gönşe göe bu, saçma sonuç hamles kuanaak tant(bkz. tant/tantlama) çtme çabasd Oysa en azndan k bakmdanyantd B kee bu, Dan'n göşenn kakatleşmş bhad (bkz. hayal hasm) çnk Dawn nsann en yakn aasnnmaymuna değ, maymunumsu yaatka oduğunu söyemşt ayaevm senn çok uzun oduğunu ve evmn bkaç kuşakta değ,bnee yda geçekleştğn beltmşt Ama Wlbeoeun knve daha öneml hatas, maymunladan teyen he şeyn maymunsuözelkle aşyaağ hakkndak vasaymd Bunun doğu olup olma-mas temenn ne bağld

Sözklen şmdk anlaman saptamak çn kökenlen nee-mek de yaygn b genetk yantmaas td (bkz etmolojk yan-maa) Bu ve benze genetk yanltmaalanda köken e ondan te-yenle aasnda öneml b şk bulunabl ama k şey aasnda bgenetk bağ buunmas böyle b şk oaağnn gaants değd

Gerçen Taa Sk

Aldatmak amayla baz bgle sakl tutmak Kme, kenden suçuduuma dşeek b şey söylememenn açkça yalan söyemekten (bkzyalan söylemek) daha y b şey oduğunu dşn Bu nedenle, doğu

omayan b şey söyememek çn byk çaba haaken geçeğn ta-mamn söylemeyp nsanla yanltmakta b sakna gömezle Oysabu yalnza onan ham hayağd (bkz ham hayallk) Yaannköt b şey olmasnn neden yanza nsanlan doğu omayan şeyleenanmasn sağamas değl, ayn zamanda beek aldatmak anamnagelmes ve kö sonuçaa yo açmasd Geçeğn tamamn söyeme-mek de beek adatmad ve yaan gb o da stenmeyen sonuçaa yol


66/151

66 D E DÜŞÜNMEK

açabili B yzden, b iki aldatma bçm aasnda ahaki b aym yapmann nası bi mazeeti oableceğini anlamak zod Aadaki tek fkyaan otaya çkamanın geçeğin tamamınn söylenmem§ oldğn

kantamakan daha koay olmasdı.Öeğin, gece geç vak polis aabanızı ddp o gece çk içpçmediğinz soasa ve siz de "hayı bi ydm bie içmedm dye yanıtveisen, btn öğleden sona çki çm§ oldğnz hade (ama geceçmemi§ oldğnz çn) yalan söyemem§ yalnızca pos adatm§ olsnz "Bana hç sadakatszik ettn m? diye soan e§ine "Yemin edem b ba§ka kadna seks yapmadm dye yanıt veen b ekek, eğe

bi ba§ka ekeke seks yapm§sa yaan söyemi§ omaz ama geçeğin tamamın söylememi§ ve dmn saklamaya çal§mı§ o.Geçeğin tamamı söylememek ntkanlktan çok fkı bi §eydi

İlkinde yanltmak çin bilinçli b çaba söz konsd kincsnde iseblnçalnda b yanıtma isteğ blnsa ble b stek ve onn kendniee vei§ bçm yznden ki§i sçanamaz.

Gere ve Yeter Kour

Geekli ko§l, önko§l oan §eydi öeğin b kitab anlamanızn geekli ko§lnn okmay blmenz omas gibi B yee ko§ değildiçnk okmay blebisinz ama yine de kitab anlayamayacağnz kada soyt babisniz Okmay bilmeniz kitabı anlayacağnzn gaantisi değid; ama okyamyosanz anlayamayacağnz kesindi Yeteli

ko§, ka§ıanması dmnda, eangi bi i§n yapıabimesin gaanti eden ko§d Ye§l Kat saib omanızn Ameikada yasal olaak çalı§ablmenzn yetel ko§l olması gb (B, geek ko§l değld, çnk Ameikan vatanda§lann ça§mak içn Ye§i Kata geeksnim yokt; yan, Ameikan vatanda§ omak, Amekada yasa olaakçalı§abmenin b ba§ka yetel ko§d)

Kmi eseece, b §eyin sanat sayabimesinin geeki ko§nn

o §eyin bi stalık n olması odğn öne sm§led b sanatesei saymann yete ko§ oamaz, çnk, öeğn baçemdek kameiye gibi, staık n oan biçok §ey, sanat esei değdi Kim eseecile se, bi nesnenin b sanat gaeisnde ye almasnn ve estetiközeike nedeniye beğenimesinin sana ese saymas içn yetelko§l oldğn söyee yani, b açıkamaya göe böye oan e §eysanatt (bkz. akabak temi ve Sokaes yanımacas)


67/151

D DÜŞÜNMEK 6 7

Gevee

Bkz jagon sözde denk ve ss pedes.

Gergesel Belirsizlik

Bkz beszk

GülüleştieBkz ames kşiseeştme ve aa hasım.


68/151

Hr

Bkz mles ve k§sele§trme

am ayailik

Br §eyn dğru ms güze lcğ çn nun dğru lms gerektğnennmk Bu dü§ünce bçm dukç yygndır ve çk çekcdr çünkükbu edmes zr n gerçekerden kçmmzı sğl §ı llerndebr kendn kndrm bçmdr nde se nedensz br ymserk

rk kr§mz çkr Km nsnrın m yclkern yk edecekknıtlrl yüzle§memek çn yptkr §eyler ve kundk mntğbürüme yöntemer §§ırtıc byutr u§br

eğn günde be§ tre br çen b kendsn bunun sğğ üzern-de çbr etksnn mdğn nndrblr Bu yptğ m ycktrçünkü bu mktr dktrln nyldğı tüketm srnn çk üzede-dr Brnn sğlğı üzernde lumsuz b etksnn lmdğ nncındn


69/151

Z' DÜŞÜNMK 69

vzgeçmek istemeyen bu kş çe§t belirtier görmezden gelir y d n-l b§k nedenere bğlr § tre br içtkten snr eve dönerkenklün §rlüğünü etkiemedğni dü§ünür, çünkü eve rby gtmek

tksye binmekten d çk işine gemektedr. Bu d b m yclkt,çünkü knnd mktrd lk bulunms mutk reekslerni, krd-nsynunu ve krr verme yeteneğini etkier. Bu m ylcik künetkisiye de peki§ir, çünkü lkl mntksl dü§ünme süreçlen dumuruğrtr ve bu ki§inin dvrn§nn snuçn göesni engeleyereklklü rb klnmy ysklyn ys kendsine uygulnmyc-ğn dü§ünmesini sğlr Bu sn öekte görüldüğü gbi m ylcik

gerçeke rmz br perde çektğnden çk telikel bir §ey bilir.

Haya Hm

Hsmn görü§ünü l§ğ edebmek çin görü§ün kktürle§tirm§bir biçimn yrtmk Trt§md yli sm yrtmk §eytnn vuktğn ypmnn tersidr (b §eytnn vukt) Km zmn binçlibir e r kulnr ve iç de § kr§lnmyn br retrk bçm-dir m çğunlukl kesinike ktlmdğn br görü§ün svunucusu-nun zek y d nce dü§ünce yeteneğne sp lduğun nnmk steme-menzden kynknn bir tü m yclk içerr Kendi görü§ünüzeçk fzl güvenmenz, kr§t görü§leri kly edeer lrk görmeneyl çblir, ys bu görü§er bst sldrlrl çürütülemeyecek kdrkrm§k ve dirençl lbilrler

Öeğn, vnt bçelernin yi m kötü mü lduğu trt§lrkenbiris yvnt bçeernin nesi tükenmek üzere ln yvnl krum görev yptğn söyeyeblir Hyvnt bçelerne kr§ ln birki§ ise, bu nkty snki yvnt bçelernde ylnc nesl tüken-mek üzere n yvnlr tutuml denm§ gbi ele biir D snrd bu görü§ün sçm lduğunu, çünkü zmn bundn böye br telkee kr§ kr§y lmyn bütün yvnlr özgür brkmmz gerektiğ

snucunun çkcğn idd edebiir slnd yvnt bçeerni svu-nn ki§i bell k bu öeği ylnzc görü§üne br destek lrk rtytm§tr, yks yvnt bçelernin slt bu nedenle çk tutulmsgerektiğni söylemem§tir. m rkb nun görü§ünü çrptrrk klybr ede line getirm§tr

Dr. Jnsn d Piskps rkeleynn idelst eseesne benzer brbiçimde sld§tr (bu eseeye göre nesnelern zinden b§k çbir


70/151

7 D DÜŞÜNMEK

ede valdğndan emin amaz) Ün tanıtında D. hnsn bikaaa tekme atmş ve b göş "İşte bl çtm demişti Bnnla apmak istediği şe, b kada set bi nesnenin alnızca dşnce

laak vaamaacağnı kantamaktı Ama eğe hnsn, Bekeleningeçekten de aağnın set kaaa çamasnı açıklaamaacağın dşnmşse, anımışt Böle bi şe ancak Bekele'nin dşncesi kaikatleştiilise mmkn l. nsn bada kendsne haali b hasmaatmştı Böle ka alt edlecek aal hasımla aatmak işimizegelse de bnn eeştie dşncede ei kt

Her K Uk

B kndaki eteiiğn tme igisiz bi başka knda da etelilikaak değeendiilmesi B aann zmanla genellikle hakknda çkdaha az şe bildklei başka alanada da k tle Hakn dkkatsiz kesimi ise b kişiein bi aanda etkii dkaı çn başka b knda da an etkile göş öne sebileceği vasamında bnabili(bkz. vasam etk ağz geçeği) Osa, bi kmsenn he knda zman dğ vasam kesnlikle anlştı B aanda zman lan bikmsenin alanla lgisi maan başka alanlada bi etkl dğ vasaımı da genelke anlışt. zmanaa gvenmemizin nedeni naınanzca zmanlk alanlanda knşmaladı

Öneğin, Albet Einsteinn bk b izkç ldğ s götmezOnn zik ve izğe akın alanla akkda sölediği şelei çk cddie

almamız geek. Ama bi zik dehas dğ çin tplm zeine söediği şeei anı etkle söledğini dşnmemiz çn neden kt.Fzk alanında çalşmakla nsan tpmlaı zene çalışmak aasındaaçık bi bağlant kt. Elbette Einsten çk zek bi adamd ama insan öm kada kısadı ki, çk zek insanaın ble bi s kndaancak zesel bi bilg ednmesne etecek kada zaman vad Özellkle big aktamı değil de aıntlı bi bilgi geektien knlada b

çk önemlidi He knnn zmanı lmak kesinike mmkn değil-di (bkz secdee vamak)

Herkes Böyle apyor

Sç taklğı amlesinden (b sç taklığ hamesi) kanaklanan ve


71/151


72/151

72 D DÜŞÜNMEK

Hzl G

Yetesi kana daa gene bi ifde (bk gerçek a§a kant ve ta§a

k).Öneğin tek bi taksi §r ie aığ kon§adan t taksi§reinin kçılık ka§t odğ soncna varsa bi genelee a§ olr. An taksi §irkeine bağ §oerin esinden biröneke ol§trsa bile b ine de bütü aksi §oreinin ıkçıkkar§tı odğ soncna vardacak bi kant oa Bi kee önekeein bn taksi §orerini tesi ettiğinden ein oa gerekir son

ra taksi §orerini kçık ka§ıtı oaa öneten bi neden oldğnainana geekir; a da en andan b ikisi arasnda bie bir bağntoldğn oaa çkaa geeki Daası böe bir sonca varabie için bk olaskla vadığ sonc aatacak oan baı kar§törnekei gö ard ete gereki (bk kanıt öek}; çnk aatıbonca tek bir ırkç taksi §r ie bie kar§a§sa b dr böe bigeneeei çrek için eteri oacaktı (bk çrte)

Oiiat Onanda doing kanan tek bi ngii atleti oasından btn ngii Oliiat takının doing kllandığı soncnçkaa da an biçide l bi geneee or Tak anrenönnbtn atleere doing kllanaa için bask aas gibi ba§ka birinandıc açklaa oksa b geneee eldeki kantladan valı§ birsonç ola

"H Zarar Göm

Sevisi bir glaa savnak için endieinin b gaadanköt etkienedikeini söeen insanan atğ ı geneeeninçok agın ve sinir boc bir biçii (bk genellee} Bnn altnda atan anı kalıb §öle bi §edi:

Fian lan gaanın aa odğn söeerek kadasınıistiosn.B gaa bana da aıld aa içbi aran göediDeek ki aarl bir gaa odğ soncna vadacak eterlineden ok

Öeğin oğlnn okda daak eesine ka§ çkan bir babaa okl


73/151

' Z ÜÜNMK 73

d kendsn de okuda daak edğn aa bundan ç köt etkenedğn söeeek ant veeblr Bu ant, tle a§an§ b örneğe daaı olasnn (bkz a§an§ öek) ve tek b vakadan genel

eee gtesnn anı sra, daağa neden kar§ çkdğn ç anaa§bnn antdr Daağn genelde çocuklan pskolojk gel§ açsndan zaral olasla, baz durularda daak en çocuklan daaktanç etkenees arasnda br çel§k oktur zaten kse daak ene çocuğun pskolojsnn bozulacağnı öne sreekedr Okulladadaağa ka§ çklasnn neden, çocuklan çoğunda cdd pskolojksounaa ve bazen de cdd zksel zedeenelee neden olableceğ

geçeğd. Okul dnn zaannda daak e§ aa bundan çetkene§ olas daağ ak gösteez. A§ı duularda bu taztanıtlaa a aaclğ destekleen br koltuk değneğ görev görr(bkz a aalck).

Bu taz tantlaa br ba§ka tr a aalclk le de lgl olablr;genellkle ç zararn göed ddas alandır Bu söz çok sk kulananlar an zaanda çok srarc tpledr Srekl ç zaa göredklen söleele aslında a tersn d§ndklenn pskolojk kantdr; an zaar gör§lerdr, oksa göedkle konusunda ne bu kadar srac olsunla? Baz duulada se kendle b zoluk a§a§olanlar ba§kalann da an zoruğu a§aala geektğn d§nle.Öneğn, k zounlu askek ap§ oan b ba§kalarn askerlkapann değerne kna etee çal§ken ç zaraın göed alesn kulanr aa asl deek sedğ §Udu Ben buna katanak zounda kald, sz neden katlanaasnz?

Hiz

Kantlala ve ka§t örnekle (bkz. kar§ıt öek) doğruanan a da çtlen br önere Hpotez, doğulanak a da aananak zee otaaatlı§ b §e olası bakından salt savlaadan frkdr (bkz savla

a)Öneğn, b pskoog, eslek seç zendek çeve etklern ara§

a'dan z'ye düşünmek nigel warburton c s

Documents