AEC, TPP VÀ CÁC FTA VỚI DOANH NGHIỆP VIỆT NAM

Diễn giả: Bà Phạm Chi Lan Chuyên gia kinh tế

LEAN MARATHON SUMMIT 2016“CHIẾN LƯỢC CHUYỂN ĐỔI DOANH NGHIỆP LEAN

NÂNG CAO NĂNG LỰC HỘI NHẬP QUỐC TẾ”

Hà Nội, ngày 19 tháng 04 năm 2016

Thách thức trước hết đến từ vị thế, năng lực còn thấp và những trởngại bên trong của nền kinh tế VN và doanh nghiệp VN

2

VN xếp hạng NLCT thấp nhất trong TPP

3

Xếp hạng cơ sở hạ tầng của VN

4

Xếp hạng về trình độ công nghệ

5

Xếp hạng mức độ phát triển hoạt động DN

6

Chỉ số môi trường KD của VN vẫn thấp

Chuyển biến trong hai năm gần đây (có NQ19)• Trong 10 tiêu chí, VN có cải thiện về Thành lập DN, Tiếp cận

điện năng, Vay vốn, Nộp thuế và Xử lý khi mất khả năng thanhtoán. Các mặt còn lại đứng yên hoặc tụt hạng.

• Cấp phép xây dựng được xếp cao nhất, thứ 12.• Các lĩnh vực thấp nhất: nộp thuế:168; xử lý mất khả năng

thanh toán:123; bảo vệ nhà đầu tư nhỏ: 122

Nguồn: Báo cáo môi trường kinh doanh của WB các năm

Chỉ số

MTKD

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Xếp hạng

tổng thể

104/

175

91/

178

92/

181

93/

183

90/

183

98/

183

99/

185

99/

189

93/

189

90/

189

7

Năng suất của khu vực DNNN vàtư nhân trong nước đều thấp

0

0.5

1

1.5

2

2.5

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Doanh thu trên tài sản

SOEs (China) Nonpublic sector (China)

SOEs (Vietnam) Nonpublic sector (Vietnam)

8

Những cản trở đối với sự phát triển vàNLCT của khu vực DN trong nước ở VN

• Tinh thần kinh doanh chưa cao

- Theo Chỉ sô KD toàn cầu GEM 2015, tỷ lệ người trưởng thành ởVN có ý định khởi sự KD trong 3 năm tới chỉ 22,3%, mặc dù 56,8%cho rằng có cơ hội và mình có năng lực KD. Tới 45,6% sợ thất bại.

- Số DN rút khỏi thị trường tăng liên tục từ 2010, riêng 2015: 83.000

• Trình độ quản trị thấp

Phần lớn DN là cty gia đình, nhân sự cao cấp chưa được đào tạovề quản trị KD; thiếu các chương trình đào tạo đồng bộ, liên tục

• Tình trạng công nghệ lạc hậu

Trung bình thiết bị-công nghệ ở VN lạc hậu 2-3 thế hệ. Tỷ lệ MSMEsử dụng máy móc vận hành bằng điện năm 2013 chỉ đạt 29%.

• Trình độ của lực lượng lao động thấp

Trong nhóm dân số từ 15 tuổi trở lên ở VN, chỉ có 4,4% tốt nghiệpđại học, cao đẳng, 8,9% đã qua trường lớp kỹ thuật, 86,7% khôngcó tay nghề.

9

Những cản trở về chính sách

• Về điều kiện khởi nghiệp.

- Chương trình giáo dục bậc phổ thông không có nội dung khuyếnkhích phát triển tinh thần kinh doanh cho học sinh

- Các dịch vụ hỗ trợ kinh doanh chưa phát triển tương xứng. Cơ sởhạ tầng, dịch vụ tài chính chưa đáp ứng được nhu cầu pt KD

• Về chính sách phát triển doanh nghiệp

- Hệ thống các giải pháp chính sách để nâng cao năng lực cạnhtranh và hỗ trợ phát triển DN, đặc biệt hỗ trợ DNNVV còn tản mát,quy mô chưa đủ lớn, thiếu trọng tâm, thiếu nhất quán

- Các thể chế hỗ trợ thị trường hoạt động kém hiệu quả, đặc biệt đốivới DNNVV. DN phải chịu nhiều áp lực của thủ tục hành chính phứctạp, tốn kém; chưa bình đẳng trong tiếp cận nguồn lực; hành langpháp lý kém an toàn

- Các hiệp hội DN chưa có hành lang pháp lý hoạt động nên chưaphát huy được vai trò trợ giúp, bảo vệ DN

10

Tính hiệu quả của một số chương trình

của Chính phủ về hỗ trợ doanh nghiệp

11

• Thiếu vắng các DN có quy mô vừa; còn DNNVV thiếu tính hiệu quảkinh tế theo qui mô để tham gia các chuỗi

• Vai trò của các cụm công nghiệp trong kết nối KD rất hạn chế.

• Rất ít mối liên kết giữa DN nhỏ và DN có qui mô lớn hơn

• Quá trình sản xuất của các DN VN ít gắn kết vào chuỗi giá trị. Hợptác kinh doanh ở VN tập trung chủ yếu ở khâu tiếp thị bán hàng(29,5%) và trong khâu sản xuất hàng hóa và dịch vụ (24,8%). Khâuphát triển sản phẩm mới ít có sự hợp tác nhất.

• Mối liên kết ngược và liên kết xuôi hạn chế, không tạo được hiệuứng lan toả của các DN FDI với DNVN. Tỷ lệ các sản phẩm đượcmua từ các nhà chế biến chế tạo trong nước chỉ chiếm khoảng26,6% tổng giá trị đầu vào của DN FDI, trong đó một phần lại muacủa DN FDI khác

Những cản trở liên quan đếnhiệu ứng lan tỏa

12

Quy mô nhỏ của DNVN dẫn đến khả năngtham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu hạn chế

• 96% DNVN có quy mô nhỏ và siêu nhỏ (70% siêu nhỏ)

• Chỉ có 36% DNVN tham gia vào mạng lưới sản xuất(bao gồm cả xuất khẩu trực tiếp và gián tiếp), so với60% ở Malaysia, Thái Lan.

• Chỉ có 21% DNNVV VN tham gia vào chuỗi giá trị toàncầu so với 30% của Thái Lan, 46% của Malaysia. Do đóDNNVV VN ít có khả năng hưởng lợi từ hiệu ứng lan tỏacủa FDI qua chuyển giao công nghệ, chuyển giao kiếnthức và nâng cao năng suất.

• Tỷ lệ xuất khẩu của DNNVV trong tổng kim ngạch xuấtkhẩu luôn thấp hơn DN lớn: ở VN chỉ 16,8% so với 83,2%; ở các nước khác là 23% so với 77%.

13

Năng lực HNQT của DNVN có hạn

• Tư duy và năng lực chủ động, sáng tạo, thích ứng trong HNQT củaDN chưa cao; thiếu tầm nhìn và chiến lược cạnh tranh

• Hiểu biết ít, không sâu về những cam kết HNQT của VN, luật phápchính sách của các nước bạn hàng, các tổ chức quốc tế liên quan;những cơ hội, thách thức cụ thể; các tiêu chuẩn, vấn đề kỹ thuật…

• Các nguồn lực cần thiết bị hạn chế: con người, tài chính, tổ chức vàkỹ năng KD quốc tế, công nghệ, hạ tầng TM, các dịch vụ KD, thôngtin-nghiên cứu-dự báo thị trường trong TM quốc tế…

• Liên kết nội bộ, liên kết với các đối tác ít và chưa bền chặt, chưatham gia các chuỗi cung ứng / mạng kinh doanh hữu hiệu

• Năng lực hạn chế của các hiệp hội trong việc đại diện cho lợi ích củaDN trong đối thoại / vận động chính sách, tham gia các tổ chức khuvực & quốc tế; trong hỗ trợ và liên kết DN, xúc tiến TM-đầu tư…

14

Thách thức từ môi trường kinh doanh

• Chưa có sân chơi bình đẳng. SOEs, FDI và một số DN tưnhân thân hữu được biệt đãi (tiếp cận các nguồn lực, quyềnkinh doanh, đầu tư công/mua sắm của chính phủ, bảo hộ đểtránh né cạnh tranh…). Do vậy đa số DNNVV ở vị thế rất bấtlợi, không lớn lên được và dễ bị đào thải.

• Luật, CS còn nhiều hạn chế về tính minh bạch, giải trình, dựliệu, đồng bộ, nhất quán. Thực thi kém và rất thiếu phối hợp.

• Chính sách cạnh tranh chưa tốt trên quy định và trong thựcthi (Luật cạnh tranh, CS thuế, CS pt ngành…). Do vậy DNthiên về chạy quan hệ hơn lo cải thiện NLCT để phát triển.

• Chi phí kinh doanh cao và có xu hướng tăng: chi phí tuân thủ,dịch vụ hành chính, dịch vụ công, hạ tầng; quá nhiều loạithuế, phí, quỹ và các đóng góp khác nhau; chi phí thời gianlớn; tham nhũng … Nhiều chi phí tăng lên tục, khó dự liệu.

15

Triển vọng / cơ hội nhiều, nhưngkhông dễ nắm bắt, và luôn đi cùngvới thách thức bên trong, bên ngoài

16

Triển vọng tăng trưởng của VN theo FTAs mới

17

Triển vọng thương mại VN – Hoa Kì

18

Cơ hội cho VN trong các FTA mới

o Cải cách thể chế , hoàn thiện thể chế KT thị trường

o Thực hiện tái cơ cấu KT, đổi mới mô hình tăng trưởng

o Mở rộng xuất khẩu

o Thu hút đầu tư, nâng chất lượng FDI

o Tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm

o Phát triển giáo dục đào tạo, văn hóa xã hội

o Hội nhập sâu hơn vào KT khu vực và toàn cầu; nângdần vị trí trong các chuỗi giá trị toàn cầu (GVC)

o Nâng cao vị thế của VN, tăng cường quan hệ với các đốitác quan trọng, điều chỉnh các mối quan hệ đối ngoạiphù hợp với lợi ích dài hạn của đất nước

19

Lợi ích của các FTA mới đối với DNVN (1)

Lợi ích từ hệ thống thương mại tự do o Xuất khẩu: dỡ bỏ rào cản thuế quan với hầu hết các mặt

hàngo Nhập khẩu: chi phí thấp hơn và nguồn cung đa dạng

hơn, đặc biệt là công nghệ, thiết bị và các sản phẩmtrung gian

o Thuận lợi hóa thương mại và kết nối trong khu vựco Mở rộng và tham gia ở vị trí tốt hơn trong GVCso Ứng dụng nhiều phương thức KD, hợp tác mới, đa dạngo Tận dụng tối đa các lợi thế cạnh tranh đã có và xây

dựng những lợi thế mới, chuyên môn hóa sâu hơno Cải thiện công nghệ và kỹ năng quản trị thông qua cạnh

tranh và hợp tác, học hỏi

20

Lợi ích của các FTA mới đối với DNVN (2)

Lợi ích từ môi trường kinh doanh thuận lợi hơn

o Đổi mới kinh tế sang hệ thống thị trường đầy đủ

o Sân chơi công bằng hơn ở thị trường trong & ngoài nước

o Cải thiện tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và dự liệucủa luật pháp, chính sách; thực thi LP, CS tốt hơn

o Phạm vi tự do hóa thương mại rộng hơn, bao gồm cảnhững lĩnh vực phi truyền thống

o Đổi mới DNNN, đặt DNNN vào kỷ luật thị trường

o Cải thiện chất lượng quản lý nhà nước và dịch vụ công

o Bảo hộ các nhà đầu tư tốt hơn

o Tạo động lực không ngừng tăng cường tính cạnh tranhcủa nhà nước và DN

21

Liệu VN có nắm bắt được cơ hội mới? (1)

• VN là nước trình độ phát triển thấp nhất trong TPP, cóthể có tốc độ tăng cao, nhưng điểm xuất phát thấp, nênnếu không thay đổi về chất lượng phát triển thì tổnglượng thu nhập nội địa và giá trị tăng thêm sẽ chỉ cóhạn, lợi thế so sánh dễ mất đi

• VN không dễ tăng cao xuất khẩu sang tất cả 57 nước cóFTA, do vậy có thể chuyển hướng thương mại là chính

• VN phải mở cửa thị trường cho tất cả 57 nước có FTA,tăng nguy cơ thua trên sân nhà và nhập siêu tăng cao.Mặt khác nguồn nhập khẩu “dễ dàng” sẽ gây khó khăncho phát triển một số ngành công nghiệp, nông nghiệpvà dịch vụ của VN (CN, dịch vụ hỗ trợ, chăn nuôi…)

22

Liệu VN có nắm bắt được cơ hội mới? (2)

• DN FDI đóng góp lớn nhất cho xuất khẩu và có tiềmnăng mạnh, nên có lợi thế hơn hẳn DN nội về khai tháccơ hội XK. Từ khi VN tham gia WTO, tỷ trọng của FDItrong xuất khẩu đã tăng từ 57% lên gần 70%

• Các bên cung cấp dịch vụ và công nghiệp phụ trợ (cảnhập khẩu & FDI) sẽ hưởng lợi nhiều hơn nếu DNVNkhông tăng khả năng cung cấp. Đây mới là phần có tỷtrọng lớn, vị trí vững chắc hơn và giá trị gia tăng cao hơntrong GVCs

• VN có thể mất thời cơ do chậm chuẩn bị, chậm thay đổitrong khi các nước đồng cấp khác có thể tham gia TPPhoặc ký FTA với các đối tác tương tự VN

Thách thức đối với VN trong các FTA mới

o Năng lực của nhà nước trong điều chỉnh luật pháp, chínhsách quốc gia, thực thi các cam kết và chuẩn mực cao,đáp ứng yêu cầu mới của đất nước, DN, người dân

o Tính dễ tổn thương của một số ngành công nghiệp, nôngnghiệp, dịch vụ trong nước

o Hạn chế về khả năng cạnh tranh của DN trong nước,đặc biệt MSME và nông dân

o Năng lực chuyển đổi KT, giải quyết các nút thắt về thểchế, nguồn nhân lực và hạ tầng trong khi sức ép cạnhtranh tăng nhanh và mạnh

o Hiểu biết và phối hợp việc thực hiện các FTA khác nhauvới những quy định, điều kiện vô cùng phức tạp

o VN cam kết nhiều nhưng thiếu sự chuẩn bị cho các FTA

24

Thách thức cạnh tranh tăng lên với DN

• Cạnh tranh trên thị trường nội địa ngày càng gay gắt.Khả năng bị lấn sân nhà tăng lên với số lớn DN, trên mọimảng thị trường, từ nhiều đối thủ (có FTA cũ và mới)

• Thị trường toàn cầu liên tục biến động; cạnh tranh quyếtliệt tại các thị trường xuất khẩu, nhiều hàng rào phi thuếvà kỹ thuật khó vượt qua, nhiều đối thủ mới nổi lên

• MNCs và FDI ít kết nối với DNVN, DNVN không dễ thamgia các clusters / GVCs do năng lực hạn chế

• DNVN ở thế bất lợi do năng lực cạnh tranh thấp, phụthuộc nặng vào nguồn cung đầu vào nhập khẩu; môitrường kinh doanh chậm cải thiện, bối cảnh KT vĩ môcòn khó khăn, KTVN chưa kết nối tốt với các nền KTkhác (về thể chế, con người, hạ tầng)

25

Nâng cao hiệu quả hội nhậpquốc tế trong bối cảnh mới

26

Tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng

• Cải cách DNNN, đặt DNNN vào kỷ luật thị trường

• Đổi mới hệ thống ưu đãi để thu hút FDI có chất lượng cao;tránh ưu đãi quá mức gây bất bình đẳng với DN nội

• Cải cách hệ thống chính sách và thể chế để tạo thuận lợi chosự phát triển của khu vực tư nhân

• Hỗ trợ DNNVV, DN khởi nghiệp

• Khuyến khích, hỗ trợ liên kết giữa các DN lớn và DN nhỏ;giữa các DN FDI và DN nội địa; DN nội địa tham gia GVCs.

• Khuyến khích phát triển các cụm công nghiệp (clusters)

• Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao

• Nâng cao vai trò của các hiệp hội DN

• Tăng cường nghiên cứu, thông tin, tư vấn hỗ trợ DN

27

• Tập trung hơn vào tăng cường năng lực khu vực kinh tế trongnướco Quan tâm hơn tới khả năng cạnh tranh và năng suất trong

các ngành công nghiệp xuất khẩu, các ngành dịch vụ,nông nghiệp; đặc biệt CN-DV hỗ trợ

o Phát triển mạnh một số lĩnh vực VN có lợi thế (nôngnghiệp-CN thực phẩm, công nghệ thông tin, du lịch…)

o Phân bổ các nguồn lực công bằng, theo hiệu quảo Nâng cao thu nhập trong nước, coi trọng thị trường trong

nước; nâng cao tính hiệu quả của đô thị hóao Tăng năng lực giáo dục-đào tạo, hạ tầng, sát với nhu cầu

của DN và nền KT• Chính sách cần theo chiều ngang nhiều hơn, đồng bộ, phối

hợp tốt hơn. Coi trọng sự tham gia của DN và người dântrong thiết kế và thực thi chính sách.

Điều chỉnh chính sách

28

Đẩy nhanh ứng dụng công nghệ

▪ Đẩy nhanh việc phát triển cơ sở hạ tầng băngthông rộng để hỗ trợ ứng dụng ICT

▪ Khắc phục điểm yếu do DNVVN thường đi sau vàhạn chế về khả năng tiếp cận và ứng dụng nhữngcông nghệ mới phù hợp với họ

▪ Chính phủ tiên phong trong ứng dụng công nghệ,như chuyển sang dịch vụ CP điện tử, công khai dữliệu của CP, và hỗ trợ những đơn vị, DN tiên phong

▪ Tổ chức đào tạo những kỹ năng mới mà thị trườngcần, đào tạo lại và hỗ trợ lực lượng lao động bị đàothải do công nghệ

Xây dựng cơ sởhạ tầng hữu hình

Hỗ trợ DNVVNáp dụng côngnghệ

Xây dựng kỹnăng

Đặt nền móng và đi tiên phong

29

Thúc đẩy tăng năng suất toàn diện

▪ Sản lượng đầu ra (hay giá trị gia tăng) trên mỗiđơn vị lao động

▪ Chuyển dịch lao động từ khu vực GTGT thấpsang khu vực GTGT cao

▪ Hiệu suất (và lãng phí) đầu vào sản xuất, nhưnguyên liệu thô, năng lượng, nước; (không baogồm lao động và vốn)

▪ Hiệu suất quản lý sự lãng phí

Năng suấtTài sản

(vốn)

▪ Mức độ sử dụng trang thiết bị, nhà xưởng▪ Lợi nhuận thu về từ vốn đầu tư ban đầu

(capex)

Năng suấtĐất

▪ Mức độ, cách thức sử dụng đất▪ Sản lượng đầu ra (hay giá trị gia tăng) trên mỗi

đơn vị diện tích đất

Năng suấtLao động

Năng suấtNguồn lực

30

Tận dụng các cơ hội từ TPP và các FTA

• TPP và các FTA tạo những cơ hội lớn và sức ép để VNcải cách và phát triển, nhưng tận dụng được hay khôngtùy thuộc vào chính VN.

• Ở trong nước, cơ hội và sức ép cho thay đổi cũng rấtlớn. Đường hướng cần thay đổi như thế nào đã khá rõ.Sự đồng thuận ủng hộ thay đổi rất cao.

• Không lo thiếu nguồn lực và năng lực, cái cần nhất là ýchí và hành động vì lợi ích phát triển của đất nước.

• Thời gian không chờ đợi ai, cơ hội sẽ sớm trôi qua trongmột thế giới thay đổi liên tục và nhanh chóng. Phải hànhđộng ngay.

31

Hỗ trợ nâng cao NLCT của DN (1)

1. Tiếp cận thông tin

• Thông tin đầy đủ, kịp thời về các cam kết trong các lĩnhvực liên quan, về thay đổi luật pháp, chính sách, về cácvấn đề kỹ thuật trong thực hiện TPP/FTAs ở VN và cácnước đối tác

• Nghiên cứu, đánh giá, dự báo về điều kiện và xu hướngthị trường cho các sản phẩm DN quan tâm

• Cập nhật thông tin về những biến động lớn (chính trị,kinh tế, quân sự, khí hậu, công nghệ,…) có thể tác độngđến thị trường

• Thông tin sâu (intelligence) cho các DN có nhu cầu tìmhiểu kỹ trước khi quyết định đầu tư/kinh doanh

32

Hỗ trợ nâng cao NLCT của DN (2)

2. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực

• Cải thiện chất lượng và mở rộng các chương trình đàotạo những kỹ năng cụ thể cho lao động trong từng lĩnhvực có tiềm năng tham gia hoặc nâng vị trí trong clusters/ GVCs

• Đào tạo đội ngũ quản trị chuyên nghiệp trong các lĩnhvực chuyên môn

• Đào tạo cho những người muốn khởi nghiệp những kỹnăng cơ bản về kinh doanh

• Nâng chất lượng các dịch vụ phục vụ kinh doanh, kể cảcác hoạt động xúc tiến thương mại, hoạt động hiệp hội.

33

Hỗ trợ nâng cao NLCT của DN (3)

3. Nâng cao năng lực liên kết, phát triển các clusters, thamgia GVCs hoặc cải thiện vị trí trong GVCs

• Có chương trình đào tạo, huấn luyện riêng về clusters/GVCs

• Xây dựng một số clusters điển hình, hướng dẫn, huấn luyệnkỹ càng cho các DN tham gia; từ đó phổ biến kinh nghiệmcho các DN khác tự học hỏi, áp dụng

• Nghiên cứu các GVCs có DN nội địa của VN tham gia, phổbiến các kinh nghiệm thành công và thất bại của VN và cácnước khác.

• Giúp các hiệp hội DN/DN tiếp cận thông tin/tiếp xúc với cácMNCs/DN lớn dẫn dắt GVCs để tìm kiếm cơ hội thamgia/nâng cấp

34

Hỗ trợ nâng cao NLCT của DN (4)

4. Nâng cao năng lực của các hiệp hội DN và DN trong vậnđộng chính sách

• Nghiên cứu, đánh giá vấn đề để đề xuất hoặc tham gia ýkiến vào luật pháp, chính sách

• Tổ chức điều tra, lấy ý kiến / tham vấn DN về các vấn đềtrong thiết kế và thực thi LP, CS; tổ chức phổ biến, thôngtin cho DN

• Theo dõi, giám sát thực thi LP, CS, các cam kết TPP

• Năng lực của các hiệp hội tổ chức / tham gia các hoạtđộng ở các nước đối tác nhằm thúc đẩy / phối hợp thựchiện và tháo gỡ các trở ngại trong thực hiện TPP

35

Hỗ trợ nâng cao NLCT của DN (5)

5. Cải thiện môi trường kinh doanh:

• Cải thiện những vấn đề trong MTKD nêu ở slide 15

• Cải thiện các tiêu chí theo Doing Business của WB,nâng VN lên ngang mức trung bình của ASEAN-6

• Cải thiện các điều kiện cho phát triển khu vực tư nhântrong nước (tham khảo Báo cáo VN2035)

• Thực hiện các cam kết về thuận lợi hóa thương mại vàđầu tư, chú trọng áp dụng cho DN tư nhân trong nướcchứ không chỉ cho FDI

• Xây dựng các hàng rào không trái các cam kết, hợp lý,bảo hộ đúng mức cho một số sản phẩm, DN trong nước

• Thực thi CS hỗ trợ DNNVV (chuyển các chương trìnhcho hiệp hội DN và DN thực hiện)

36

XIN CẢM ƠN

37