1

ประชาคมเศรษฐกจอาเซยนกบการคมครองแรงงานในอนาคต บญญต ศรปรชา

กลมงานมาตรฐานแรงงานระหวางประเทศ

ความเปนมา อาเซยน (ASEAN) หรอ สมาคมประชาชาตเอเซยตะวนออกเฉยงใต (The Association for

Southeast Asian Nations) กอตงเมอป พ.ศ. 2510 (ค.ศ. 1967) หรอเพงจะครบรอบ 43 ป เมอวนท 8 สงหาคม 2553 ทผานมานเอง โดยมประเทศสมาชกผรวมกอตงครงนนเพยง 5 ประเทศ คอ ไทย มาเลเซย สงคโปร อนโดนเซย และฟลปปนส สวนอก 5 ประเทศเขามาสมทบในภายหลง คอ บรไน (2527) เวยดนาม (2538) ลาว (2540) พมา (2540) และกมพชา (2542) หากจะเปรยบกบวยของคนเรากถอวาอาเซยนเขาสวยกลางคน เตมตว วยทกาลงสรางฐานะความมนคง เปนวยแหงความแขงแกรงและมศกยะภาพ แตจะเปนเชนนนไดหรอไม เพราะมปจจยแวดลอมมากมายทตองบรหารจดการใหเปนหนงเดยวใหได ใหสมกบวสยทศน “One Vision, One Identity, One Community” ภายใตการบรหารองคกรโดยคนไทย ดร.สรนทร พศสวรรณ เลขาธการอาเซยน

จดประสงค จดประสงคเรมแรกของการรวมตวกอตงสมาคมอาเซยนนน เปนเหตผลทางการเมองระหวาง

ประเทศในยคทลทธคอมมวนสตภายใตการนาของจนและรสเซย กาลงพยายามขยายอทธพลเขามาในภมภาคเอเซยอาคเนย ความพยายามสรางความมนคงทงดานการทหารและการเมอง เพอตานภยคกคามคอมมวนสต จงถอเปนเรองสาคญเรงดวนในขณะนน นอกเหนอจากการพงพาสหรฐอเมรกาทมนโยบายปดลอมจนแลว การรวมกลมประเทศอาเซยนเปนอกทางเลอกหนงทเชอไดวาจะไดผลย งยนในระยะยาว

ประชาคมเศรษฐกจ (ASEAN Economic Community : AEC)1

ทานผอานคงจะพอทราบกนบางแลววา อาเซยนกาลงขยบเปาหมายใหป 2558 หรออกแค 5 ปขางหนา ใหเปนปทลกษณะของการรวมกลมประเทศเปลยนไปเปน “ประชาคมเศรษฐกจ” หรอ Economic Community เชนเดยวกบ “ประชาคมเศรษฐกจยโรป” (European Economic Community) ถงแมวาเปาหมาย

1 ASEAN Secretariat, 2009. www.aseansec.org

2

จะไมถงกบตองมเงนสกลเดยวกนใชใน 10 ประเทศสมาชก แตกเปนยางกาวสาคญยงทจะชวยเพมศกยะภาพในการแขงขนทางเศรษฐกจของภมภาค

เปาหมายของ AEC เมอแรกเรมแหงแนวคดดงกลาว อาเซยนมงจะรวมตวเปนประชาคมเศรษฐกจอาเซยนภายในป 2563 (ค.ศ.2020) โดยมเปาหมายสาคญ 4 ประการ คอ

1. เพอเปนตลาดเดยวและฐานการผลตรวมกน คอใหมการเคลอนยายเสรทงสนคา บรการ การลงทน แรงงานมฝมอ และเงนทน

2. เพอสรางเสรมขดความสามารถในการแขงขน โดยจะพฒนาใหเปน e-ASEAN และปรบปรงนโยบายภาษ นโยบายการแขงขน สทธทรพยสนทางปญญา การคมครองผบรโภค พฒนาโครงสรางพนฐาน

3. เพอการพฒนาเศรษฐกจอยางเสมอภาค โดยลดชองวางการพฒนาระหวางสมาชกเกา-ใหม และสนบสนนการพฒนาธรกจขนาดกลางและขนาดยอม (SMEs)

4. การบรณาการเขากบเศรษฐกจโลก ปรบประสานนโยบายเศรษฐกจ สรางเครอขายการผลต จาหนาย จดทา FTA กบประเทศนอกภมภาค

แนวทางดาเนนงานเพอนาไปสการเปน AEC นอกจากการดาเนนการเปดเสรดานการคาสนคา บรการ และการลงทนระหวางกนตามกรอบความรวมมอตาง ๆ ทมอยเดม เชน การเรงลดภาษสนคาระหวางกนใหเหลอรอยละ 0 ภายในป 2553 สาหรบสมาชกเดม และป 2558 สาหรบสมาชกใหมภายใตกรอบอาฟตา การยกเลกขอจากดการประกอบการดานการคาบรการในอาเซยน ภายในป 2563 ภายใตกรอบความตกลงดานการคาบรการอาเซยน (AFAS) การเปดใหมการลงทนเสรในอาเซยนและการใหการประตบตเยยงคนชาตตอนกลงทนอาเซยนภายในป 2553 ภายใตเขตการลงทนเสรอาเซยน (AIA) เปนตน แลว อาเซยนไดตกลงทจะการเปดเสรดานการคาสนคาและการคาบรการใหเรวขนกวากาหนดการเดม ในสาขาสนคาและบรการสาคญ 11 สาขา เพอเปนการนารอง และสงเสรมการ outsourcing หรอการผลตสนคา โดยใชวตถดบและชนสวนทผลตภายในอาเซยน ซงเปนไปตามแผนการดาเนนการเพอมงไปสการเปน AEC และไดมอบหมายใหประเทศตางๆ ทาหนาทรบผดชอบเปนผประสานงานหลก (Country Coordinators) ดงน - พมา สาขาผลตภณฑเกษตร (Agro-based products) และสาขาประมง (Fisheries) - มาเลเซย สาขาผลตภณฑยาง (Rubber-based products) และสาขาสงทอ (Textiles and Apparels) - อนโดนเซย สาขายานยนต (Automotives) และสาขาผลตภณฑไม (Wood-based products) - ฟลปปนส สาขาอเลกทรอนกส (Electronics) - สงคโปร สาขาเทคโนโลยสารสนเทศ (e-ASEAN) และสาขาสขภาพ (Healthcare) - ไทย สาขาการทองเทยว (Tourism) และสาขาการบน (Air Travel)

3

ทงน ไทยไดรบเปนประเทศผประสานงานหลกในสาขาการทองเทยวและการบน ซงสอดคลองกบนโยบายของรฐบาลทจะผลกดนใหไทยเปนศนยกลางของการทองเทยวและการบนในภมภาคน แผนการดาเนนงาน (Roadmap) ของ 11 สาขาสาคญ2 1. การเรงลดภาษสนคาใน 9 สาขา (ผลตภณฑเกษตร/ ประมง/ ผลตภณฑไม/ ผลตภณฑยาง/ สงทอ/ยานยนต/ อเลกทรอนกส/ เทคโนโลยสารสนเทศ/ สาขาสขภาพ) ใหเรวขนจากกรอบอาฟตา 3 ป 2. การขจดมาตรการทมใชภาษ โดยการปฏบตตามพนธกรณภายใตองคการการคาโลก (WTO) ในเรองอปสรรคทางเทคนคมาตรฐานสขอนามย และการขออนญาตนาเขา รวมทงพฒนาแนวทางการดาเนนงานทเหมาะสมในเรองดงกลาวสาหรบประเทศสมาชกอาเซยน เพอนาไปสการลด/เลกมาตรการทเปนอปสรรคทางการคา 3. การปรบปรงกฎวาดวยแหลงกาเนดสนคาใหมความโปรงใส มมาตรฐานทเปนสากล และอานวยความสะดวกใหแกเอกชนมากขน อาท การจดทากฎการไดแหลงกาเนดสนคาโดยวธการแปรสภาพอยางเพยงพอ (Substantial Transformation) และกฎการไดแหลงกาเนดสนคาของอาเซยนแบบสะสมบางสวน (Partial Cumulation Rule of Origin) มาใชเปนทางเลอกสาหรบการคานวณแหลงกาเนดสนคา 4. การคาบรการ ตงเปาหมายการเจรจาเปดเสรการคาบรการอยางชดเจน เพอใหการคาบรการของอาเซยนเปนไปอยางเสรมากขน และพฒนาระบบการยอมรบรวมกน (Mutual Recognition Arrangements: MRAs) เพออานวยความสะดวกในการประกอบวชาชพในสาขาบรการ รวมทงสงเสรมการรวมลงทนของอาเซยนไปยงประเทศทสาม 5. การลงทน เรงเปดเสรสาขาการลงทนภายใตกรอบความตกลงดานการลงทนของอาเซยนFramework.Agreement on the ASEAN Investment Area: AIA) โดยการลด/ยกเลกขอจากดดานการลงทนตางๆสงเสรมการรวม ลงทนในสาขาอตสาหกรรมทมศกยภาพ และสรางเครอขายดานการลงทนของอาเซยนทมประสทธภาพ 6. การอานวยความสะดวกดานพธการดานศลกากร ใหเรมใชระบบพกดอตราศลกากรฮารโมไนซอาเซยน(AHTN) ในการคาระหวางอาเซยนกบประเทศนอกกลม (extra-ASEAN trade) และพฒนาระบบพธการศลกากร Single Window เพออานวยความสะดวกในดานการคาใหมากยงขน รวมทงพฒนาเอกสารดานการคาและศลกากรใหมความเรยบงายและสอดคลองกน 7. การพฒนามาตรฐานและความสอดคลองของผลตภณฑ พฒนาการยอมรบมาตรฐานซงกนและกน(MRA) ในดานคณภาพสนคา การตรวจสอบ การออกใบรบรอง และปรบปรงกฎเกณฑ/กฎระเบยบ/ขอกาหนดสาหรบผลตภณฑสาขาตางๆ ใหมความสอดคลองกนมากยงขน 8. การเคลอนยายของนกธรกจ ผเชยวชาญ ผประกอบวชาชพ แรงงานมฝมอ และผมความสามารถพเศษเพออานวยความสะดวกในการเดนทางใหแกนกธรกจ อาท การปรบประสานพธการตรวจลงตรา การจดทา ASEAN Business Card และการเรงพฒนา มาตรฐานเพออานวยความสะดวกในการเขามาประกอบวชาชพของผเชยวชาญ ผประกอบวชาชพ แรงงานมฝมอ และผมความสามารถพเศษภายในอาเซยน 2 กรมเจรจาการคาระหวางประเทศ, กระทรวงพาณชย, 2548.

4

นอกจากมาตรการขางตนแลว กยงมเรองของการพฒนาระบบขอมล/สถตการคาและการลงทนภายใน อาเซยน การสงเสรมความรวมมอดานอตสาหกรรม (Industrial Complementation) การพฒนาขดความสามารถของบคลากร การสงเสรมสทธในทรพยสนทางปญญา และการอานวยความสะดวกในการเดนทางภายในอาเซยน อกดวย

ความรวมมอทางเศรษฐกจทสาคญของอาเซยน ประกอลดวย 1. เขตการคาเสรอาเซยน ลงนามป 2535 ASEAN Free Trade Area (AFTA) เรมมผลบงคบในป 2536 2. กรอบความตกลงดานการคาบรการ ASEAN Framework Agreement on Services (AFAS)

เรมมผลบงคบในป 2538 3. ความตกลงเขตการลงทนอาเซยน ASEAN Investment Area (AIA) เรมมผลบงคบในป 2541

MRA กบการเคลอนยายแรงงานในกลมอาเซยน สมาชกอาเซยน มการจดทา Mutual Recognition Agreement (MRA) เพออานวยความสะดวกใน

การยอมรบคณสมบตของนกวชาชพทสาคญรวมกน เพอการถายเทแรงงานฝมอไดเสรมากขน แตการเขาเมองและการทางาน ยงตองเปนไปตามกฎระเบยบของแตละประเทศสมาชก (เชน การสอบใบอนญาต)

ปจจบน ASEAN มการลงนามรวมกนใน MRA 7 สาขาอาชพ คอ วศวกรรม การสารวจ สถาปตยกรรม แพทย ทนตแพทย พยาบาล และบญช

ปญหากดดนตอแรงงานไทย กรณทแรงงานฝมอในอาเซยนยายถนมาทางานในประเทศไทยอนเนองมาจากการเปดเสร แรงงาน

ฝมอไทยอาจไมคอยไดรบผลกระทบในดานลบจากแรงงาน ฝมอตางชาตทจะเขามา เพราะมโอกาสทจะไดรบคาจางสงกวาแรงงานไทย อยางไรกด ผทจะไดรบผลกระทบนาจะเปนเจาของกจการหรอผประกอบการคนไทย เพราะจะถกผประกอบการตางชาต ดงบคลากรทมความรความสามารถไปรวมงาน ดวยคาแรงทจงใจมากกวา ซงอาจจะกอปญหาสมองไหล (Brain Drain) ได ดงนน เพอการปองกนและแกไขปญหาดงกลาว แรงงานฝมอไทย ควรพฒนาความรและทกษะดานภาษา เพอแลกเปลยน และเรยนรจากแรงงานฝมอตางชาตทเขามาในไทยใหไดมากทสด ในขณะทผประกอบการไทยอาจจาเปนตองปรบตวหาผรวมทนตางชาตเพมมากขน

สวนกรณทแรงงานไทยออกไปทางานในประเทศอาเซยนอนๆ นน การไมพฒนาฝมอแรงงาน ใหอยในระดบสากลจะทาใหแรงงานไทยไมเปนทนาสนใจในตลาดตางประเทศ รวมถง การทหลกสตรการศกษาหรอใบรบรองมาตรฐานวชาชพของไทยไมไดรบการยอมรบ (accredited) ในระดบสากล อาจทาใหแรงงานฝมอ หรอผประกอบวชาชพของไทย เสยโอกาสทจะไดงานในตางประเทศ ซงเปนหนาทของรฐทจะตองพฒนาหลกสตรการเรยนการสอนและการอบรม ใหสามารถเทยบเคยงไดกบหลกสตรของตางประเทศ รวมถงอาจตองหาลทางใหใบอนญาตหรอใบรบรองมาตรฐานวชาชพของไทยไดรบการยอมรบ (accredited) ในระดบสากล

5

นอกจากน ปญหาความออนดอยทางดานภาษาตางประเทศ จะทาใหแรงงานไทยไมสามารถแขงขนกบแรงงานชาตอนได ซงจะสงผลทาใหไดตาแหนง หรอคาจางทตากวาแรงงานฝมอในระดบเดยวกน สวนการคมครองแรงงานไทยทไปทางานตางประเทศจะตองมมาตรการรวมกบสมาชกอาเซยน อาจทาใหแรงงานไทยเสยเปรยบนายจาง เชน การทาสญญาจาง คาจาง สวสดการ และกรณเกดขอพพาทดานแรงงาน

แนวทางปองกนและแกปญหาดงกลาว รฐควรเปดหลกสตรการเรยนการสอนแบบสองภาษาหรอเปดอบรมความรภาษาองกฤษ โดยเนนการตดตอสอสาร พรอมทงจดใหมการวดระดบโดยสถาบนภาษาทไดรบการยอมรบ ในขณะเดยวกน รฐบาลควรใหการดแลแรงงานไทย โดยมหนวยงานรฐทสามารถชวยเหลอและใหคาปรกษาแกแรงงานไทยในตางประเทศ หากจาเปนกควรตงสานกงานแรงงานไทยในประเทศอาเซยนทกประเทศ รวมทงในจนและอนเดย

เปนททราบกนดวาปญหาแรงงานยายถน นนมเหตปจจยมาจากโอกาสและคาแรงทจงใจในตางประเทศ รฐจงควรหาวธจงใจใหแรงงานยายถน กลบเขาประเทศโดยการพฒนาตลาดแรงงานในประเทศ และคาจาง เชน การสนบสนนใหไทยเปน Medical Hub หรอสนบสนน Creative Economy ในทกสวนของระบบเศรษฐกจของประเทศ

อนาคตของตลาดแรงงานใน ASEAN ป พ.ศ. 2558 ในการบรรยายเกยวกบเรองประชาคมเศรษฐกจอาเซยนโดย ดร. สทศน เศรษฐบญสราง ผแทน

การคาไทย เมอเดอนมถนายน 2553 ระบวาจานวนประชากรในอาเซยนจะเพมขนจาก 588 ลานคนในป 2553 เปน 621 ลานคนในป 2558 และจะเพมเปน 651 ลานคนในป 2563 กาลงแรงงานเพมจากประมาณ 250 ลานคนเปนประมาณ 300 ลานคน ดวยอตราคาแรงงานตอชวโมงมความแตกตางกนอยางมากในกลมอาเซยน ยอมทาใหเกดการเคลอนยายแรงงานเพมสงขนอยางรวดเรว คาแรงงานทถกกวาในประเทศพมา ลาว กมพชา และเวยดนาม จะทาใหมการเคลอนยายแรงงานจากประเทศเหลานสประเทศทเจรญกวาและมการจายคาแรงสงกวา

ตลาดแรงงานในเอเชย ประเดนทนาเปนหวงมากกวา คอ จานวนแรงงานจากจนและอนเดย ซงมสงมาก แรงงานเหลานจะ

ไหลเขาสอาเซยนซงมโอกาสดกวา และคณภาพของแรงงานเหลานกาลงไดรบการพฒนาอยางมากทงในประเทศจนและอนเดย เชน

– รฐบาลจนไดใชงบประมาณจานวนมากปรบปรงมหาวทยาลย และระบบการศกษาพนฐาน – รฐบาลอนเดยมโครงการรอพนมหาวทยาลยเกา ๆ และลงทนในการศกษาอยางมหาศาลเชนกน ดงนน ประเทศไทยจะตองพฒนาความพรอมของแรงงานไทยทจะออกสตลาดตางประเทศในระยะ

4-5 ป ขางหนาน เพราะการแขงขนจะสงมาก โดยเฉพาะจากแรงงานฝมอในประเทศเอเชย

6

ผลเสยของ FTA ตอแรงงานไทย 1. การเพมปรมาณสงออก บางอตสาหกรรม ลงทนใชเครองจกรมากขน มผลตอการจางแรงงาน

ระดบลางลดลง 1. การเปดเสรการคาสนคาเพมปรมาณการผลตสนคาสงออกแตโรงงานผลตปอนตลาดไมทน

เพราะขาดแคลนแรงงาน โดยเฉพาะอตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขน 2. มการแขงขนจากกลมประเทศ FTA โดยเฉพาะอาเซยนมากขน 3. เกดภาวะสมองไหลขาดแคลนแรงงานฝมอทเปนกาลงสาคญในการพฒนาประเทศ 4. เกดการแขงขนดานคาตอบแทน คาจาง แรงงานวชาชพมทางเลอกทจะทางาน ในประเทศทให

คาตอบแทนทสงกวา ผลดของ FTA ตอแรงงานไทย

1. ตลาดแรงงานไทยใหญขน มโอกาสมากขน 2. แรงงานฝมอเขาสตลาดแรงงานในประเทศ FTA โดยเฉพาะในอาเซยนไดอยางเสร 3. เกดการเกอกลกนดานบคลากรวชาชพ ชวยพฒนาภมภาคอาเซยนและคเจรจา FTA 4. อานวยความสะดวกการเคลอนยายบคคลธรรมดา และเกดการจางงานถาวรภายในประเทศ

สมาชกอาเซยน 5. สงเสรมความรวมมอดานแรงงานระหวางประเทศสมาชก เนนการพฒนาทกษะและฝมอ

แรงงาน 6. อาเซยนใหแขงขนได เปนทยอมรบ 7. สงเสรมและคมครองนกลงทน

แรงงานไทยตองเตรยมตวรบการเปลยนแปลงอยางไร ในการพฒนาองคกรของอาเซยนไปเปนประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (AEC) ครงน สงผลกระทบ

อยางมากตอการเคลอนยายแรงงานในภมภาค ประเทศผรบและประเทศผสงออกแรงงานจาเปนตองเตรยมความพรอมในการพฒนาบคลากรของตน ไดแก การยกระดบมาตรฐานการศกษา พฒนาแนวความคด และวฒนธรรมทางการเรยนร เพอการลงมอทาไดจรง ตองพฒนาระบบสาธารณสข และคณภาพชวต พฒนาวสยทศนและแนวคดมมมองใหกวางไกลทนโลกทเปลยนแปลงตลอดเวลา ตองตดตามความเปลยนแปลงทกดานของประเทศเพอนบาน และกลมประเทศตางๆ ทวโลก และจาเปนอยางยงทจะตองพฒนาทกษะดานภาษาตางประเทศเพอการสอสาร โดยเฉพาะภาษาองกฤษ ทคนไทยสวนใหญยงไมไดเอาใจใสเรยนรและฝกปรอเทาทควร

ในขณะเดยวกน ภาครฐกมภาระทมจะตองพฒนาแนวทางคมครองแรงงานใหเปนมาตรฐานสากลมากยงขน เพราะในทสดเราคงไมอาจทดทานกระแสความเปลยนแปลงของโลกได มาตรฐานแรงงานระหวางประเทศจะเปนเครองมอทนานาประเทศใชเปนบรรทดฐานรวมกน

--------------------------------------