agriculture in bangladesh - ক_ষ_ শ_ক_ষ_

107
পৃ�া - I কৃ িষিশ�া অ�ম ে�িণ জাতীয় িশ�া�ম ও পাঠ�পু �ক েবাড, ঢাকা পৃ�া - II জাতীয় িশ�া�ম ও পাঠ�পু �ক েবাড কতৃ ক ২০১৩ িশ�াবষ েথেক অ�ম ে�িণর পাঠ�পু �ক�েপ িনধািরত কৃ িষিশ�া অ�ম ে�িণ রচনা �েফসর মুহা�দ আশরাফউ�ামান �েফসর েমাহা�দ েহােসন ভূ ঞা �েফসর েমা. আেনায়া�ল হক েবগ ড. কাজী আহসান হাবীব আেনায়ারা খানম খা�. জুলিফকার েহােসন এ েক এম িমজানুর রহমান স�াদনা �েফসর ড. েমা. সদ�ল আিমন জাতীয় িশ�া�ম ও পাঠ�পু �ক েবাড, ঢাকা পৃ�া - III জাতীয় িশ�া�ম ও পাঠ�পু �ক েবাড ৬৯-৭০, মিতিঝল বািণিজ�ক এলাকা, ঢাকা-১০০০ কতৃক �কািশত। [�কাশক কতৃক সব � সংরি�ত] পরী�ামূলক সং�রণ �থম �কাশঃ েসে��র, ২০১২ পাঠ�পু �ক �ণয়েন সম�য়ক শাহীনূর েবগম মাঃ দুলাল িমঞা ভূঞা কি�উটার কে�াজ পারফম কালার �ািফ� (�াঃ) িলঃ

Upload: aminur-rahaman

Post on 22-Nov-2015

84 views

Category:

Documents


18 download

DESCRIPTION

Class Eight Text Book of Agriculture

TRANSCRIPT

  • - I

    ,

    - II

    .

    .

    .

    . .

    ,

    - III

    -, , -

    [ ]

    ,

    ()

  • - IV

    , ,

    -

    , , ,

    ,

    , , --, , -

    -- -

    -

    ,

    ,

    - ,

    -

    ,

  • , , ,

    ,

    - V

    -

    -

    -

    -

    -

    -

    -

    -

    , , ,

    :

    -

  • - - :

    , , ,

    -

    , -

    , ,

    - -

    -

    , -

    - -

    , , , ,

    , , , - ,

    , ,

    - ,

  • , ,

    , , , , ,

    ,

    :

    ,

    - : ,

    ,

    ,

    ,

    (AETI & VTI)

    , ,

    ,

    - ,

    -

    ,

    , , ,

    ,

    -- ,

    , , , , ,

  • , ,

    ,

    , , , , ,

    , , ,

    ,

    -

    , , -, , , ,

    ,

    ,

    -

    :

    - :

    : (, , , )

    , ,

    ,

  • : , ,

    ,

    ,

    -

    IPM

    ,

    ,

    , ,

    :

    , , , , , ,

    ,

    :

    , ,

    :

    (Food And Agricultural Organization, FAO) (International Rice Research Institute, IRRI, Phillipines),

    -

    .

  • .

    .

    - ,

    - : -

    , ,

    ,

    ,

    -

    %

    (BRRI)

    (HYV)

    -

    ,

    - :

    ,

  • , , ,

    , ,

    , , , , , , ,

    -

    - -

    ;

    , ,

    ,

    , , ,

    , ,

    -

    %

    - :

  • :

    -

    :

    , ,

    , ,

    ()

    ( )

    ( ),

    :

    ,

  • -

    ,

    (/)

    ,

    -

    . , ..............

    . ...............

    . ................

    . ..............

    . ?

    . % . %

    . % . %

    .

    i.

    ii.

    iii.

    ?

  • . i ii . i iii

    . ii iii . i, ii iii

    . ?

    . .

    . .

    -

    . ?

    . .

    . .

    .

    -

    . ?

    .

    .

    . -

    .

    ,

  • . ?

    . -

    .

    .

    . ?

    . ?

    . ?

    . ?

    .

    .

    .

    -

    :

    :

    :

    :

    -

  • -

    - :

    :

    :

    :

    :

    -

    :

    -

    -

    -

    .. X ..

    -

  • - ..

    : . , . .

    .

    . -

    .

    .

    , ,

    :

    :

    : ,

    -

    - :

    -

    -

    .

    . , -

    -

    :

    :

    ) : -

    ) : . . x .

    ) - :

  • ) : , , ,

    :

    , , ,

    -, , ,

    ,

    ()

    ()

    - :

    -

    -

    -

    :

    :

    : , , ,

    - :

  • ? -

    ? , ,

    , - , ,

    -

    , -

    :

    ?

    - - , ,

    ,

    : , ,

    ,

    : -

    : -

    :

    :

    ,

    :

    -

    : ,

  • : ,

    :

    :

    - :

    :

    : ,

    : , , , , ,

    - :

    - ,

    , , ,

    . -

    .

    .

    .

    -

    :

    ,

    -

    ,

  • :

    :

    ,

    : -

    . - ,

    , ,

    .

    : -

    -

    :

    : ,

    ,

    :

    -

    :

    ,

  • :

    , -, -,

    :

    : , ,

    - : ,

    -, -,

    -

    :

    :

    :

    :

    )

    ) .

    -

  • :

    :

    :

    :

    )

    )

    :

    :

    :

    :

    )

    ) /

    )

    :

    :

    )

    )

    :

    :

  • ) ..

    ) /

    :

    -

    )

    )

    )

    )

    :

    : , ,

    - : ,

    :

    -

  • : ,

    : ,

    :

    : :

    ;

    ;

    -

    :

    : :

    ;

    :

    :

  • -

    : :

    -

    :

    :

    -

    : :

    ;

    -

    :

    :

    : , ,

    - :

  • ?

    , ,

    ,

    -

    :

    , , , , ,

    -

    : , -

    ,

    ,

    :

    , , ,

    -

    :

    ,

  • : - () ()

    , , , , , ,

    -

    :

    : , ,

    :

    :

    : , , , ,

    -

    - :

    , -, -

    , ,

    :

    - ..

    -

  • :

    -

    -

    :

    , - ..

    -

    -

    . ;

    . ;

    .

    -

    . ;

    . ;

    .

    :

  • :

    : ,

    - :

    , , -

    , -

    -

    , -, -

    -

    , -

    :

    ) ;

    ) -, ;

    ) ;

    ) ;

    )

    )

  • - ;

    ;

    ;

    - ;

    ;

    , ;

    ;

    ;

    -

    -

    - ;

    ;

    ;

    - ;

    ;

    ;

    -

    :

    :

    -

    : , ,

    - :

  • , -

    , -,

    -

    - -

    , , , , ,

    , , -, , , , ,

    , - - , /, , , -, ,

    , ,

    -

    - - - -

    :

    - : /

    - :

    : /

    - :

    - :

    :

    - :

    - :

    : ,

    ,

    ,

    - :

    - :

    : ,

    ,

    - :

    - :

    :

    - :

    - :

    : /

    - :

    :

    :

    -:,

    - :

    :

    - :

    - :

    : , ,

    ,

    - :

    - :

    :

    - : /

    - :

    : /

    - :

    - :

  • :

    - : ,

    - :

    : /

    - :

    - :

    :

    - :

    - :

    : ,

    ,

    - :

    - :

    :

    - -

    -

    : , -, -

    -

    . ................

    . ................. .................

    . .............. . ..................

    /

    .

    .

    .

    .

    . ? . .

    . .

    .

  • i.

    i.

    ii.

    ? . i ii . i iii

    . ii iii . i, ii iii

    . - i.

    ii.

    iii.

    - ? . i ii . i iii

    . ii iii . i, ii iii

    : . X .

    . ?

    . .

    . .

    . ? . .

    . .

    .

    . ?

    .

    . .

    .

  • :

    -

    :

    . ?

    . ?

    . ,

    .

    . ?

    . ?

    . ?

    . ?

    . -

    . -

    . ,

    .

    -

    ,

    :

  • -

    ;

    ;

    ;

    ;

    ;

    ;

    -

    - :

    - /, , , ,

    - () ()

    -

    () -

    . .. :: ;

    . - .. ;

    . - .. ;

    . - , ;

    . , , ;

    . ;

    .

    ;

    . ;

    . - ,

    ;

    . ;

    .

    ;

  • .

    -

    () : (-)

    :

    -

    ?

    ?

    ?

    ?

    - :

    - :

    -, ,

    () :

    - () ; ()

    ,

    :

  • () X ; ()

    - .. .. ; ()

    - .. ; ()

    ; ()

    : .+ . = ( . )

    -

    () : //

    :

    () , - ; ()

    x ; ()

    ; ()

    ; () .. ; ()

    .. ; ()

    , , ; ()

    ; () ,

    ; () -

    :

    :

    ()

    , , -

    -

    -

    -

    -

    -

    -

    -

    -

    - :

  • :

    () ; () ; ()

    ; ()

    ; ()

    (-/); () ; () ,

    - ; ()

    ;

    :

    () ? ()

    ? () ? ()

    ? () ? ()

    ? () ? ()

    ? () ?

    - :

    / , -

    -

    () ; () ;

    , -

    () ; () ;

    -

  • -

    .

    ;

    . ;

    . ;

    .

    :

    - :

    ,

    %

    :

    .

    ;

    . ( - ) -

    / ;

    . ( )

    - / ;

    . (LEAF COLOR CHART)

    (- , )

    . %

    -

  • . ,

    ;

    .

    ;

    . , ;

    .

    . , ,

    .

    - .- .. -

    ;

    . , ;

    :

    : -

    ?

    -

    :

    -, -, , ,

    - ; ) - ; -

  • -, - ) - - ,

    , ,

    . - . -

    - -

    - ,

    , ,

    - -

    -

    -

    ) :

    ,

    ) : , ,

    :

    . :

    -

  • . :

    . :

    . :

    . :

    :

    ) :

    -

    ) :

    -

    . :

    ,

    ,

    , -

    ,

    , - ,

    , ,

  • . :

    -

    :

    :

    , , , ,

    , , ,

    - -

    , , ,

    ,

    - .. -

    (Alternate Wetting and Drying)

    , , - ,

    :

    : - , - , , , ,

    , ,

  • :

    ,

    (mature fertilized ovule)

    -

    (true seed) (sexual seed)

    ,

    ,

    - (self-

    fertilized) , ,

    ( ) (hybridization)

    (genetic) ,

    (hybridization)

    ,

    ... (BADC)-

    (selection

    breeding) (generation)

    :

    -

  • -

    %

    -

    ( )

    :

    :

    ,

    ,

    - :

    (true

    seed)

    : (seed crop)

  • ,

    %

    -

    ,

    , , ,

    ( -- )

    - :

    (sanitation)

    ,

    -

    ,

    , ,

    ,

  • :

    -

    ,

    , ,

    -

    . ................

    . ................

    . ..................

    . .................

    /

  • .

    .

    .

    .

    . ?

    . .

    . .

    .

    i.

    ii.

    iii.

    ?

    . i ii . i iii

    . ii iii . i, ii iii

    -

    . ?

    .

  • .

    .

    .

    .

    i.

    ii.

    iii.

    ?

    . i

    . ii

    . i ii

    . i iii

    .

    . ?

    . - ?

    .

    .

    -

    .

  • . ?

    .

    . ,

    .

    . ?

    . ?

    . ?

    . ?

    .

    .

    .

    .

    -

    ,

    - , ,

    , -

    , , , ,

    :

    :

    :

  • -

    :

    -

    -

    ?

    -

    .

    .

    .

    .

    -

    .

    .

    .

    :

    -

    . -

  • .

    . ,

    -

    -

    %

    % .%

    -

    :

    : ,

    :

    -

    . :

    , - ,

    - ,

    - , ,

    ,

    , , ,

  • . :

    . :

    . : , ,

    . : ,

    -

    :

    :

    . :

    . :

    . : ,

    :

    : , ,

    :

    ,

  • :

    -

    . :

    - , , , , , ,

    - , , , , , , ,

    , , ,

    - , , , , , ,

    , ,

    ,

    . :

    . :

    ,

    . :

    . :

    :

  • :

    -

    :

    -

    , -

    . : .

    . : .

    . : .

    . : .

    , , , ,

    ,

    , -

    . :

    . : -

    ,

    -

    - -

    , ,

    -

    ..

  • ,

    -

    -

    .-.

    , - , ,

    -

    :

    : , ,

    :

    , , -,

    ,

    -

    :

    :

    , , ,

  • :

    -

    : :

    :

    , ,

    , , ,

    , , , -

    : ,

    :

    , ;

    ,

    -

    -

    -

    , - ,

    , -

  • ,

    -

    .

    - , -

    .

    .

    - , ,

    .

    ,

    .

    .

    : , , ,

    -

    :

    , , , ,

  • , , , ,

    . :

    ,

    . :

    -,

    ,

    - -

    -

    .. /

    . :

    -- , ,

    -

    . : -

    , -, , ,

    -

    - , , , ,

    , ,

    :

    :

  • :

    , , , , ,

    -

    ,

    :

    , ,

    -

    , ,

    ,

    -

  • . ...................

    . .............

    . ..............

    . ...........

    /

    .

    .

    .

    .

    ,

    . ?

    . .

    . .

    . -

    . .

    . .

    . -

    i.

    ii.

    iii.

    -

    ?

    . i ii . i iii

    . ii iii . i, ii iii

  • . ?

    . .- . . .- .

    . .- . . .- .

    . -

    . .

    . .

    .

    . ?

    . ?

    . ?

    .

    .

    -

    . ?

    . -

    .

    .

    . ?

    . ?

  • . ?

    . ?

    .

    .

    .

    .

    -

    ,

    (, , ),

    :

    :

    :

    :

    :

    ()

    -

    :

  • , , , , , , ,

    , , , , , , , ,

    :

    , , ,

    :

    -

    : -

    .. - ..

    : ,

    , ,

    :

    /

    / . .

    -

  • : -

    ,

    : ,

    :

    :

    :

    :

    -

    - ) , )

    - -

    :

    -

    -

    - :

    -

    , ,

    ,

    -

  • ,

    :

    :

    -

    , , , , ,

    :

    : , , ,

    :

    , ,

    : ()

    -

  • , , , , , , , ,

    , - ,

    - , -

    , - -

    ,

    ( ), ( ), , ,

    ,

    , - , , , , , , ,

    - - (

    )

    -

    , - , , ,

    ,

    ,

    -

    -

  • :

    :

    , , ,

    :

    :

    :

    :

    :

    :

    -

    -% -

    -

    :

    :

    -

  • : -

    % - , -

    ,

    : -

    - -

    -

    -

    : -

    - -

    :

    : , , ,

    :

    , - ,

    , ,

    ,

    -

    , , , , , ,

    - , ,

    , , , , ,

    - , , ,

    , , , ,

    ,

    , -, , ,

    ,

  • , - -

    . / :

    . : , - ) )

    -

    )

    ) , , ,

    , ,

    . : -

    , ,

    :

    . :

    -

    . :

    :

    . :

    ,

    , , ,

    :

    : ,

  • :

    . :

    - -

    , -

    -

    %

    ,

    -

    . :

    -

    -

    . :

    ,

    -,

    . : -

    -

    -%

    ,

    . :

    -

    -

  • . :

    ,

    , ,

    - -

    :

    :

    -

    :

    :

    , ,

    -

    , , , ,

    ,

    -

    - ,

  • :

    -

    :

    :

    :

    : ,

    -

    :

    -

    -

    -, -

    ,

    -

  • -

    :

    :

    ,

    .. -

    .

    :

    -

    ,

    -

    :

    -

    :

    , , , ,

    -

    ,

    : , , , ,

  • :

    , ,

    -

    :

    -

    : ,

    : , , ,

    . . -

    -

    :

    :

    :

    : -

    ,

    : -

    - -

    - , - -

    -

  • -

    : -

    .. - ()

    - ..

    -

    :

    :

    : ,

    :

    :

    -

    - .. -

    -, -, -

    - :

    :

    -

    :

  • ( ) ( )

    - -.

    - - -.

    - -

    - -

    :

    , , / , : : :

    . : . -

    - -

    :

    , ,

    ,

    -

    , ,

    -

    :

    : , ,

    - -. , -

    :

    :

  • -

    .

    ,

    .

    -

    : -

    -

    , - -

    -.

    :

    :

    :

    -

  • - ,

    -

    : , , ,

    -

    : -

    -

    , , ,

    - ..

    -

    : -

    :

    - , - , - .-

    :

    , , , ,

    -

    (%)

    -

    -

    -

  • .

    .

    .

    -

    :

    : , ,

    -

    ,

    , , ,

    : ,

    :

    ,

    ,

    -

    -

    ,

    ,

    ,

    ,

    ,

  • -

    -

    : , ,

    :

    ,

    :

    , , ,

    , - , , -

    -

    :

    ,

  • -

    :

    -

    :

    :

    :

    : - -

    ,

    , -

    -

    ,

    : , , ,

    :

    ,

  • :

    ,

    -

  • -

    :

    :

    -

    :

    :

    ,

    :

    , ,

    , , ,

    , -, ,

    , , -

    -

    -

    -

    :

    -

    ,

    , -

  • :

    (+) (+)

    (+)

    -

    %

    %

    :

    :

    :

    :

    -

    : - -

    :

    : , , ,

    :

  • ,

    :

    , -

    :

    :

    , - -,

    , , , , -

    ,

    :

    ,

    -

    ) - , , , , ,

    -

    ) : , ,

    ,

    : , , , ,

  • - , ,

    , , ,

    : ,

    , -

    : , ,

    :

    :

    ,

    -

  • :

    : -

    . ( )

    -

    :

    : , ,

    -

    :

    : ,

    -

  • - -

    -

    : :

    : ,

    , ,

    -

    - (- .)

    -

    : :

    -

    :

    ()

    ()

    -

    -

    -

    : , ,

    -

  • . ............

    . ..............

    . ...........

    . ...........

    /

    .

    .

    .

    .

    . ?

    . .

    . . -

    . -

    i.

    ii.

    ii. -

    ?

    . i . ii

    . i ii . ii iii

    -

    . ?

    . , , . , ,

    . , , . , ,

    . - . . ?

  • . .

    . .

    . -

    i.

    ii.

    iii.

    ?

    . i ii . i iii

    . ii iii . i, ii iii

    . ?

    . .

    . .

    .

    : :

    -

    . ?

    .

    . ,

    .

    .

    . ?

    . ,

    .

    .

    . ?

  • . ?

    . ?

    . ?

    .

    .

    .

    .

    -

    ,

    ,

    :

    -

  • -

    :

    :

    , -

    () , ()

    () :

    ,

    () :

    ,

    -

    -

    () :

    () :

    - ,

    - :

  • . ,

    .

    . , ,

    . ,

    .

    .

    - :

    -

    :

    :

    . .

    . .

    . .

    . .

    . .

    . .

    ,

    (. )

    :

    .. X ..

    .. X ..

  • .. X ..

    (. )

    X ..

    X ..

    X ..

    -

    ,

    -

    ..

    - . - .

    : ()

    - : ( )

    -

    :

    -

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    :

    : , , , , .. X .. ,

    :

    .

  • .

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    . -

    .

    . ..

    -

    .

    : :

    : :

    : :

    -

    :

    , ,

    ( )

    .

    . ?

    : ,

  • , , ,

    -

    -

    .

    .

    .

    .

    . , ,

    .

    .

    .

    .

    . -

    .

    . ,

    , ,

    :

    , -

    . -

    .

    .

    -

    - :

  • :

    .

    .

    . - -

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    -

    , , - -

    -

    ? ?

  • :

    - , ,

    , ,

    -

    - ( )

    . .. ,

    . ..

    -

    .

    . ..

    .

    . ..

    :

    X

    : ( )

    :

    -

  • .

    .-.

    .

    . , ,

    . - -

    . - ,

    . ,

    .

    .

    . ,

    X

    .

    :

  • ,

    -

    , , , , ,

    , ,

    , -

    .

    .

    .

    .

    . :

    :

    :

    :

    -

    .

    : ,

  • . ,

    : ,

    . ,

    -

    : ,

    .

    -, , ,

    :

    :

    -

    -

    :

    ,

    , , , , ,

    :

  • - , ,

    , , , -

    , , , , , , , ,

    , , , ,

    , , , , ,

    ,

    -

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    . , ,

    . , , ,

    . ,

    .

    - :

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    .

    .

  • -

    :

    ,

    , , , , , , , ,

    ,

    -

    - . ,

    - .

    - .

    - -

    / ..

    ..

    .-. ( )

    /

    / .-.

    .. X .. X .. ,

    ,

    -

    - , , , ,

    , , ,

    - , , , , ,

  • :

    :

    -

    : /

    :

    , , , , ,

    , , , , ,

    -

  • :

    - - -

    . ............

    . ........... ..............

    . ...............

    . ............. ..............

    /

    .

    .

    .

    .

    -

    . .. ?

    . .

    . .

  • . .

    i.

    ii.

    iii.

    ?

    . i ii . i iii

    . ii iii . i, ii iii

    :

    . ?

    . .

    . .

    . ?

    . .

    . .

    :

    . ,

    . ?

    .

    .

    .

    -

    .

  • . ?

    . ?

    .

    .

    . ?

    . ?

    .

    .

    .

    .

    .

    -