MAŁOPOLSKA

www.visitmalopolska.plfb.com/lubiemalopolske

Agroturystyka

Projekt sfinansowany z budżetu Województwa Małopolskiego

14 obiektów na Liście ŚwiatowegoDziedzictwa UNESCO

255 obiektów na Szlaku Architektury Drewnianej

Wadowice – rodzinne miasto papieża Jana Pawła II

Kopalnie soli w Bochni i Wieliczce

9 miejscowości uzdrowiskowych

6 parków narodowych

6 basenów geotermalnych

Spływ przełomem Dunajca

2600 km szlaków rowerowych

3360 km szlaków górskich

65 stacji narciarskich

KRAKÓW

Wilno Mińsk

Kijów

Ryga

Tallin

Helsinki

Sztokholm

Oslo

Rejkiawik

Kopenhaga

Dublin

Londyn Amsterdam Bruksela

Paryż Luksemburg

Berno Vaduz

Lublana

Rzym

Monako Andora

Madryt Lizbona

San Marino

Zagrzeb

Belgrad

Sofia

Bukareszt

Kiszyniów

Skopje

Ateny

Tirana

Podgorica

Sarajewo

Priština

Berlin

Praga

BratysławaWiedeńBudapeszt

Warszawa D

F

EPI

RO

UA

RKS

MD

HACH

FL

BIHSRB

BG

GR TR

AL

PL

CZ

GB

SN

IS

FIN

LV

LT

BY

DK

NL

IRL

EST RUS

RUS

BL

SK

SLO

ANDMC

V

RSMHR

MNE

MK

M

1

W zieleni pól i łąk, otulone zapachami siana i kwitnących sadów, z dala od zgiełku miast, pośpiechu ruchliwych szos i spragnio-nych wrażeń tłumów, gdzie ciszę zakłóca najwyżej pianie

koguta, czekają na gości małopolskie gospodarstwa agroturystyczne. Dzięki połączeniu tradycji i nowoczesności można tam wypoczywać w komfortowych warunkach, jednocześnie poznając istniejące od wie-lu pokoleń obyczaje i metody gospodarowania w zgodzie z naturą. W dbałości o wysoki standard oferowanych noclegów i jakość usług gospodarstwa agroturystyczne w Małopolsce poddano certyfikacji zgodnie z zasadami określonymi przez Polską Federację Turystyki Wiej-skiej „GG”. Obiektom nadano kategorie od „standard” po „3 słoneczka”. Najwięcej obiektów jest w Beskidach. Panują tu doskonałe warun-ki nie tylko do wypoczynku w sielskich okolicach góralskich wsi, ale też do aktywności pośród malowniczych górskich krajobrazów. Ko-lejne regiony to okolice Krakowa oraz okolice Tarnowa. Bardzo wiele gospodarstw agroturystycznych powstało pod Tatrami: na Podha-lu, Orawach i Polskim Spiszu, szczególnie w Pieninach i w okolicy Je-ziora Czorsztyńskiego. Kultura ludowa tego regionu jest nadzwyczaj barwna i wciąż żywa w wielu wsiach, a wspaniała górska przyroda nie ma sobie równych. Wiele gospodarstw zaprasza szczególnie grzy-biarzy, inne oferują doskonałe warunki wędkarzom czy miłośnikom koni. W górach nie trudno o znalezienie noclegów w pobliżu terenów narciarskich, zaś w całym regionie działają gospodarstwa, w okolicy których można wybrać się na ciekawe wycieczki rowerowe. Niezwykle popularne są gospodarstwa agroturystyczne na Szlaku Małopolskiej Wsi Pachnącej Ziołami oraz te specjalizujące się w ofercie dla dzieci.

Gospodarstwa agroturystyczne w Małopolsce: szczegółowe informacje na stronie= www.agroturysty-ka-ggg.pl, www.agroturystyka.pl, www.zagrodaedukacyjna.pl, www.modr.pl

MAŁOPOLSKAAgroturystyka

Na łonie natury, fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna

Wydawca Departament Turystyki, Sportu i PromocjiUrzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego,Zespół ds. Regionalnego Systemu Informacji Turystycznejul. Basztowa 22, 31-156 Krakówmsit@malopolska.mw.gov.pl, www.visitmalopolska.pl

Tekst Krzysztof Bzowski

Wydanie III, 2017, wznowioneMałopolska Organizacja TurystycznaRynek Kleparski 4/13, 31-150 Krakówbiuro@mot.krakow.pl, www.mot.krakow.plKoordynacja projektu: Agnieszka Bratek

Realizacja wydawniczaAmistad Sp. z o.o. – Program ul. Stolarska 13/7, 31-043 Krakówtel./faks: + 48 12 4229922biuro@polskaturystyczna.pl, www.polskaturystyczna.plKierownictwo produkcji: Agnieszka Błaszczak, Małgorzata CzopikKoordynacja projektu: Katarzyna ThorKoncepcja wydawnicza: Anna Niedźwieńska, kierownik projektu MSITRedakcja: Aurelia HołubowskaKorekta: Agnieszka SzmucProjekt okładki, koncepcja graficzna: PART SAWykonanie map: Wydawnictwo Kartograficzne Daunpol sp. z o.o. Skład, przygotowanie do druku: Michał TincelRealizacja wydawnicza wznowienia: K. Syga, Virtual  3D

Kraków 2017, ISBN 978-83-947250-0-6Autorzy i wydawcy publikacji starali się, aby jej tekst był rzetelny, nie mogą jednak wziąć odpowiedzialnościza ewentualne zmiany, zaistniałe po terminie opracowywania materiałów do wydawnictwa.Materiały przygotowywane na dzień: 28 lutego 2017 r.

2 3

Małopolska Wieś Pachnąca ZiołamiOrzeźwiający zapach mięty, aromaty tymianku i orega-no oraz kojącą woń melisy poczujemy na Szlaku Małopol-skiej Wsi Pachnącej Ziołami. Szlak ten objął 19 gospodarstw agroturystycznych, w których uprawia się zioła tradycyjnymi, ekologicznymi metodami. Wszyscy gospodarze posiadają rozległą wiedzę o roślinach, a w ich ogrodach ziołowych ro-sną m.in. melisa, kolendra, lubczyk, mięta, oregano, roz-maryn, tymianek, szałwia, lawenda, mniszek lekarski (popularny mlecz). Dzięki temu w gospodarstwach agrotu-rystycznych można skosztować potraw przygotowywanych z dodatkiem świeżych ziół oraz wielu innych przysmaków wyrabianych tradycyjnymi metodami, takich jak likiery, herbaty, nalewki, konfitury i miody, a nawet lecznicze syropy przeciwkaszlowe. Każde z gospodarstw ma swój własny specjał kulinarny, np. pstrągi w ziołowej koszulce, ziołowe ciasteczka antydepresyjne czy zupa czarowni-cy z siedmiu ziół. Chętni skorzystają też z oryginalnych za-biegów odnowy biologicznej. Lecznicze kąpiele ziołowe czy

aromaterapia w gospodarstwach położonych w malowni-czych okolicach, blisko lasów czy dzikich terenów górskich, dają wspaniałe efekty. Obiekty na Szlaku Małopolskiej Wsi Pachnącej Ziołami znajdują się w miejscach, do których ła-two trafić i łatwo dojechać samochodem. Mimo to ich usy-tuowanie na skraju miejscowości, blisko lasów, gwarantuje spokój i ciszę, a także wiele możliwości wypoczynku na ło-nie przyrody. Gospodarstwa „ziołowe” znajdziemy przede wszystkim w Pieninach i Beskidach, pozostałe znajdują się w południowo-wschodniej części województwa małopol-skiego. Z pobytu w wonnym zielarskim domu warto zabrać ze sobą tradycyjne przetwory przyprawione ziołami oraz piękne, a zarazem aromatyczne bukiety, układane przez gospodarzy!

Małopolska Wieś Pachnąca Ziołami: szczegółowe in-formacje oraz lista gospodarstw na Szlaku na stronie =  www.sot.org.pl

Zioła, fot J. Kowalski Szczyrzyc, fot. K.Bańkowski

4 5

Małopolska Wieś dla DzieciSzlak pod nazwą „Małopolska Wieś dla Dzieci” tworzy 14 gospodarstw agroturystycznych, dysponujących infra-strukturą, umożliwiającą aktywne, urozmaicone, a przede wszystkim bezpieczne spędzenie czasu dzieciom w róż-nym wieku, jak również ich rodzicom. Właściciele wszyst-kich obiektów agroturystycznych, które znalazły się na szlaku „Małopolska Wieś dla Dzieci”, przygotowali spe-cjalne atrakcje, umożliwiające przyjęcie dzieci w każ-dym wieku. Każdy obiekt posiada bezpieczny, ogrodzo-ny teren z placem zabaw, a część gospodarstw ma także dodatkowe atrakcje – takie, jak park linowy czy basen. Z oferty gospodarstw agroturystycznych mali goście wraz z rodzicami mogą korzystać przez cały rok i spędzać tam zarówno weekendy, jak i całe wakacje. Dzieci poprzez za-bawę poznają m.in. tradycje i obyczaje wiejskie, małopol-ską przyrodę, a także legendy i opowieści związane z re-gionem. Właściciele gospodarstw proponują różnorodne

warsztaty edukacyjno-artystyczne, konkursy oraz wyciecz-ki. Wszystkie zajęcia dla dzieci mają charakter zorganizowa-ny i prowadzone są przez osoby posiadające wykształcenie i doświadczenie pedagogiczne. Gospodarstwa zlokalizo-wane są: na Podhalu, w okolicach Krakowa, w Beskidzie Wy-spowym, w Beskidzie Niskim oraz w Beskidzie Sądeckim.

Małopolska dla dzieci: szczegółowe informacje oraz li-sta gospodarstw na szlaku na stronie = www.sot.org.pl

W zagrodzie, fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna

76

Małopolski Festiwal SmakuGoszcząc w małopolskich gospodarstwach agroturystycz-nych, nie sposób pominąć smakołyków regionalnej kuchni. Małopolski stół czeka na gości zastawiony wonnymi pysz-nościami. Tradycyjna gościnność nakazuje, by podać to, co najlepsze. Wiekowe tradycje, sprawdzone receptury oraz przekazywane z pokolenia na pokolenia sposoby upra-wy to tajemnica wybornych małopolskich przysmaków.Smakowanie Małopolski najlepiej zacząć na organizowanym rokrocznie Małopolskim Festiwalu Smaku, podczas któ-rego odbywa się plebiscyt i konkurs „Małopolski Smak”, wyłaniający najlepszych producentów i ich produkty. War-to spróbować serów: oscypka, który zachwycił smakoszy w całej Europie, czy słonych bryndzy lub bundza, powstających tylko w pol-skich górach. W stolicy Małopolski, Kra-kowie, na stołach goszczą smakowite zupy. Barszcz czerwony i żurek po krakowsku swój kwaskowy smak za-wdzięczają kiszonym składnikom i od-powiednio dobranym przyprawom. Zarumieniona skórka obwarzanków

i precli, oprószona solą, sezamem lub makiem, to efekt kilkuset lat tradycji, dzięki której wypieki te stały się sym-bolem Krakowa. Mniej znany jest chleb prądnicki, choć piecze się go co najmniej od XV w. Prawdziwy bochenek prądnicki ma metr długości i waży nawet ponad 10 kg! Inne krakowskie wyroby piekarskie to ciasteczka wyśmieni-te i bajgle z Kazimierza. Nikogo nie trzeba przekonywać o tym, że świeży chleb najlepiej smakuje z miodem, gdy skórka i miękkie wnętrze nasiąkną słodyczą, pochodzącą z górskich pasiek. To tam powstają najlepsze miody spa-dziowe (małopolskie i sądeckie). Do produktów tradycyj-nych zalicza się również: sól wielicką, lody z Nowego Tar-

gu czy sławny balsam kapucyński. Z Małopolski pochodzi również kieł-basa lisiecka. Wyrabiana w Liszkach i Czernichowie pod Krakowem, przy-rządzana jest z najlepszej wieprzowi-ny i wędzona aromatycznym dymem ze specjalnie dobranego drewna owoco-wego. Inne przysmaki regionalne to tuszki gęsi zatorskich i  jagnięcina

Chleb, fot. K. BańkowskiMiód, fot. K. Bańkowski

Produkty regionalne, fot. K. Syga Krakowskie obwarzanki, fot. M. Zaręba

8 9

smakołyków wielkanocnych, organizowany wraz z Targa-mi Wielkanocnymi na krakowskim Rynku Głównym. Można wtedy spróbować wybornych wędlin, kiełbasy do koszy-ka ze święconką czy tradycyjnej kiełbasy lisieckiej, posilić się żurem na serwatce lub zupą chrzanową, wreszcie na deser delektować się świątecznymi babami i mazurkami. W grudniu podczas Wigilijnego Małopolskiego Smaku każdy może skosztować pysznych produktów i potraw bo-żonarodzeniowych. To wtedy jest okazja do spróbowania wędzonego karpia zatorskiego i wielu innych świątecznych przysmaków. Smacznego!

Małopolski Festiwal Smaku: organizatorem imprezy jest Województwo Małopolskie, szczegółowe informacje za-mieszczono na stronie = www.malopolska.pl

z Podhala oraz karp zatorski z okolic Zatora, gdzie już od XII w. hoduje się ryby w licznych stawach Doliny Karpia. Spró-bować trzeba też owoców i warzyw, takich jak charsznic-ka kapusta kwaszona, fasola „Piękny Jaś” z doliny Dunaj-ca, łukowicka śliwka suszona i suska śliwka sechlońska oraz tradycyjne odmiany jabłek: z Raciechowic oraz Łącka. Każdy smakosz zachwyci się jodłownickim kołaczem z se-rem, chlebem żarnowym z Łomnej i chlebem jurajskim. Produkty regionalne zgłaszane do plebiscytu i konkur-su podczas Małopolskiego Festiwalu Smaku ocenia-ne są w czterech kategoriach: „Ekologiczne przysma-ki” to przetwory i potrawy z produktów wytworzonych w gospodarstwach ekologicznych, „Tradycyjne specja-ły” muszą powstać z produktów z listy produktów tra-dycyjnych Małopolski, „Smakołyki z legendą” wyma-gają przedstawienia ciekawej historii z nimi związanej, zaś „Jak u mamy” to potrawy i  przetwory regional-ne przygotowywane przez koła gospodyń wiejskich, stowarzyszenia, gospodarstwa agroturystyczne i  inne. Warto również zajrzeć na inne imprezy organizowane w ramach Małopolskiego Festiwalu Smaku. Są to przed wszystkim Wielkanocny Małopolski Smak, czyli kiermasz

Oscypki, fot. K. Syga Wielkanocne przysmaki, fot. K. Syga

10 11

Jeśli szukasz pomysłu na:Wycieczkę dla dzieci lub młodzieży?Zapraszamy do Bolęcina - Wioski pod skałą, Dulowej - Zaginionej wioski, Kostrzy-Sadka – Krainy Pod Zielonym Wielorybem lub Rudy Kameralnej - Wioski pozytywnie zakręconej

Wieczór panieński? eskapadę w kobiecym gronie? Zajrzyj do Gwoźdźca - Wioski pod kobiecą ręką

Nietypowy wyjazd dla seniorów?Na spacery i atrakcje dla seniorów szczególnie zaprasza Zagórze czyli Wioska u źródła

Ciekawie spędzony wolny czas z rodziną?Polecamy questing w każdej z miejscowości

By liznąć nieco historii, zasmakować tradycji, poczuć dresz-czyk emocji, a przede wszystkim niebanalnie spędzić czas:

Najlepiej odwiedzić wioski z charakterem!

Bolęcin, Dulowa, Gwoździec, Kostrza-Sadek, Ruda Ka-meralna i Zagórze to propozycja dla tych, którzy chcą zo-baczyć historię i tradycję w nietuzinkowej formie. Oferta

wiosek ma charakter edukacyjny i warsztatowy, a opiera się na walorach przyrodniczych i historycznych. W każdej miejscowości można brać udział w wielu warsztatach, wy-cieczkach (pieszych, konnych lub rowerowych) i grach te-renowych oraz smakować regionalne potrawy.

Rodzinnie – bo Wioski tematyczne zapraszają wszystkich – byle młodych duchem!

Aktywnie – bo w pięknych okolicznościach przyrody, wśród lasów i wzgórz!

Twórczo – ucząc się i odkrywając. Niebanalnie i z sensem.

Szczegółowe informacje o ofercie i kontakt do wiosek znaj-dują się na stronie www.miejscazcharakterem.pl

Miejsca z charakterem w Małopolsce: więcej informacji na stronie: www.miejscazcharakterem.pl

Miejsca z charakterem w Małopolsce, fot. Fundacja Biuro Inicjatyw Społecznych

Wieś tematyczna Gwoździec, fot. Fundacja Biuro Inicjatyw Społecznych

12 13

„Zagroda Edukacyjna” „Zagroda Edukacyjna”  to przedsięwzięcie prowadzone przez mieszkańców wsi na obszarach wiejskich, gdzie re-alizowane są przynajmniej dwa cele edukacyjne spośród niżej wymienionych:- edukacja w zakresie produkcji roślinnej,- edukacja w zakresie produkcji zwierzęcej,- edukacja w zakresie przetwórstwa płodów rolnych,- edukacja w zakresie świadomości  ekologicznej i konsumenckiej,- edukacja w zakresie dziedzictwa kultury materialnej wsi,  tradycyjnych zawodów, rękodzieła i twórczości ludowej.Obiekt powinien posiadać zwierzęta gospodarskie albo uprawy rolnicze przeznaczone do prezentacji dla grup dzieci i młodzieży przyjmowanych w ramach programów szkolnych lub udostępniane jako atrakcja turystyczna dla rodzin z dziećmi i dorosłych podróżujących indywidual-nie. Zajęcia edukacyjne w gospodarstwach rolnych przy-noszą wymierne korzyści dla dwóch sektorów: rolnictwa i szkolnictwa. Szkolnictwo zyskuje urozmaicenie i wzbo-gacenie procesu kształcenia, programy nauczania zorien-towane na praktyczne działanie, ćwiczenia warsztatowe

z różnych przedmiotów, alternatywne miejsca edukacji, poznanie wiejskiej kultury. Dla sektora rolnego istotne jest spotkanie z przyszłymi konsumentami i wzrost zrozu-mienia dla sytuacji i potrzeb gospodarki wiejskiej. Jest to także odmiana i wzbogacenie codziennego życia rolnika, radość pracy z dziećmi i nauczycielami, twórczy rozwój ro-dzin rolniczych oraz dodatkowy dochód. Ogólnopolska Sieć Zagród Edukacyjnych jest prowadzona przez Cen-trum Doradztwa Rolniczego Oddział w Krakowie. Sieć słu-ży upowszechnieniu idei edukacji w gospodarstwie rolnym oraz promocji działalności gospodarstw edukacyjnych. Do uczestnictwa w sieci może przystąpić każdy obiekt speł-niający warunki definicji „Zagrody edukacyjnej”. Udział w sieci jest dobrowolny i bezpłatny. Przystąpienie do sieci odbywa się na podstawie kwestionariusza zgłoszenia i re-komendacji uprawnionego doradcy ODR. Uczestnicy sie-ci otrzymują promocję ofert w ogólnopolskim systemie in-ternetowym oraz wsparcie doradcze i szkoleniowe, a także możliwość wzajemnej wymiany doświadczeń.

Zagrody Edukacyjne: szczegółowe informacje na temat projektu Zagrody Edukacyjne na stronie: = www.zagro-daedukacyjna.pl

Konie w zagrodzie edukacyjnej fot. Arch CDR Kraków Zagroda edukacyjna, fot. Arch. CDR Kraków

14 15

Małopolska Wieś w SiodleMałopolska Wieś w Siodle to oferty 15 gospodarstw produktowych oferujących zarówno pobyty kilkudnio-we, jak i spędzenie weekendów, specjalizujących się w jednolitym określonym profilu usług z wykorzystaniem dziedzictwa kulturowego wsi, lokalnych tradycji, pro-duktów tradycyjnych. Goście mogą spróbować jazdy konnej w terenie, a ci którzy chcieliby rozpocząć swo-ją przygodę z jeździectwem, mają możliwość nauki z instruktorem. Właściciele obiektów to miłośnicy koni i przyrody, posiadający niezbędne uprawnienia oraz in-frastrukturę do jazdy konnej, co gwarantuje bezpiecz-ną jazdę na zdrowych, zadbanych koniach. Do dyspo-zycji gości są konie: huculskie, polskie, małopolskie. Na bazie inwentaryzacji zasobów i atrakcji terenu oraz obiektów, przygotowano atrakcyjne oferty od nauki po

doskonalenie jazdy konnej, sportowej na lonży, oprowa-dzanie, hipoterapię, po rajdy jedno i wielodniowe oraz hotele dla koni. Organizowane są również kuligi, prze-jazdy bryczkami, zawody jeździeckie.

Małopolska Wieś w Siodle: szczegółowe informacje oraz lista gospodarstw na Szlaku na stronie = www.sot.org.pl

Konie, fot P. Droździk Konno, fot. J. Gawron

1716

Szlak Architektury DrewnianejPełne gracji kościoły z gontowymi dachami i strzelistymi wieżami, baniaste hełmy cerkwi ukrytych w górskich doli-nach, ciche dawne siedziby szlacheckie, małomiasteczko-wa zabudowa z malowniczymi podcieniami – to sceneria nieodłącznie związana z małopolską agroturystyką.Obiekty te można zobaczyć, podążając Szlakiem Architek-tury Drewnianej. Wśród nich najsławniejsze są drewniane kościoły w Binarowej, Sękowej, Lipnicy Murowanej, Dęb-nie, Powroźniku, Brunarach Wyżnych, Kwiatoniu, Owcza-rach, wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturo-wego i Przyrodniczego UNESCO.

Szlak Architektury Drewnianej: szczegółowe informacje o obiektach znajdujących się na szlaku na stronie = www.drewniana.malopolska.pl

Szlak Tradycyjnego Rzemiosła MałopolskiDzięki Szlakowi Tradycyjnego Rzemiosła Małopolski moż-na wędrować śladem dawnych rzemiosł, odwiedzając przy okazji liczne ciekawe miejsca, często oddalone od trady-cyjnych tras turystycznych. Spotkania z ciekawymi ludźmi, których prawdziwą pasją są przekazywane od pokoleń taj-niki dawnych rzemiosł, to jeden z głównych atutów trasy.

Wędrować można wzdłuż czterech utworzonych tras: su-skiej, limanowskiej, sądeckiej i gorlickiej.

Rzemiosła w dawnej MałopolsceBednarstwo, bibułkarstwo, dziegciarstwo, garncarstwo, hafciarstwo, koło-dziejstwo, koronkarstwo, koszykarstwo, kowalstwo, łyżkarstwo, malarstwo na szkle, młynarstwo, pieczywo tradycyjne, plastyka obrzędowa, pszczelarstwo, rzeźba ludowa, stolarstwo, tkactwo, zabawkarstwo.

W wielu miejscach na szlaku organizowane są ciekawe wydarzenia. W Stryszawie, tradycyjnym ośrodku zabaw-karstwa, w tym samym okresie organizowane jest Święto Zabawki Ludowej. Na Łemkowskim Jeruzalem w Gor-

licach prezentują swą twórczość ar-tyści ludowi związani z  Łemkowsz-czyzną. Najbardziej znanym nie tylko w Małopolsce wydarzeniem jest jed-nak konkurs Malowana Chata, orga-nizowany co roku na początku czerwca w Zalipiu. Popularnością nie ustępu-je mu konkurs na najwyższą palmę

Zabudowa w Kluszkowcach Małych, fot. M. Rauer Cerkiew pw.św. Jakuba Młodszego Apostoła w Powroźniku, fot. K. Syga

Tradycyjne rzemiosło, fot. K.BańkowskiTradycyjne rzemiosło, fot. K.Bańkowski

1918

wielkanocną, odbywający się w Niedzielę Palmową w Lip-nicy Murowanej. W wielu miejscach organizowane są też letnie warsztaty tradycyjnych rzemiosł. W lipcu, sierpniu i wrześniu można zamówić przejazdy szlakiem maziar-skim z Łosi do Szymbarku oraz do okolicznych miejsco-wości – maziarstwo i dziegciastwo były niegdyś jednym z głównych źródeł dochodu dla łemkowskich mieszkańców Łosi. Trudnili się oni nie tylko wyrobem dziegciu i mazi, ale także ich sprzedażą, jeżdżąc po całej Europie Środkowej na wozach maziarskich.

Szlak Rzemiosła Tradycyjnego: szczegółowe informacje o szlaku, twór-cach, rzemiosłach i miejscowościach oraz wydarzeniach na stronie = www.szlakrzemiosla.pl

Wędkarstwo w MałopolsceW Małopolsce wędkarze odnajdą wiele miejsc, do których z pewnością będą chcieli powrócić. Górskie rzeki, poto-ki o bystrym nurcie czy spokojne wody jezior to nie tylko wspaniałe łowiska, ale też miejsca, gdzie podziwiać moż-na zapierające dech w piersiach widoki i obcować z dziką przyrodą Małopolski. Najbardziej znane łowiska na wodach górskich znajdują się na rzekach Dunajec, Poprad i Raba. Są to królestwa wędkarstwa muchowego. Łowi się tu pstrągi poto-

kowe i lipienie (także metodą spinningo-wą). Podobny charakter mają łowiska na Popradzie. Dopuszczalne są tu przynęty sztuczne i roślinne, a prócz gatunków gór-skich występują miętusy i węgorze. W Ra-bie, która do mostu w Gdowie jest rzeką górską, a niżej nizinną, żyją prócz pstrą-gów lipienie, klenie, jelce, brzany, bole-nie, okonie i trocie. Popularne wody ni-zinne to przede wszystkim duże jeziora

Lipnica - Konkurs Palm, fot. K. SygaMalowana buda dla psa w Zalipiu, fot. arch. UMWM

Wędkowanie w Jeziorze Rożnowskim, fot. P. Dębski Pstrąg, fot. iStockphoto.com

20 21

zaporowe, np. Jezioro Czorsztyńskie. Żyją w nim szczupaki, sandacze, okonie, leszcze, płocie, klenie, ukleje, czasem liny i miętusy. Na najpopularniejszym łowisku, koło mostu Pod Hubą, występuje ponadto świnka, brzana, pstrągi poto-kowy i tęczowy, troć jeziorowa oraz głowacica. W Jeziorze Rożnowskim żyją przede wszystkim leszcze, są też płocie i okonie, a także wspaniałe sandacze oraz m.in. szczupaki, sumy, karpie, węgorze i liny. Mniejsze jest zaporowe jezio-ro Klimkówka w Beskidzie Niskim, gdzie prócz sandacza występują także szczupaki, okonie, klenie, karasie i trocie.Do ciekawszych łowisk należą stawy rybne w okolicach Za-toru. To przede wszystkim prawdziwe zagłębie karpia, choć są tu też amury, sumy, szczupaki i karasie srebrzyste. Ważne informacje:• należy pamiętać o okresach ochronnych, z zakazem ło-

wienia poszczególnych gatunków ryb;• wybierając się na połów, należy najpierw wyrobić kar-

tę wędkarską, wydawaną przez starostwo powiatowe w miejscu zamieszkania. Potem konieczne jest zapłace-nie odpowiednich składek u właściciela lub zarządcy ło-wiska, na które chcemy się wybrać. W strefie ochronnej

Pienińskiego Parku Narodowego wędkowanie z brzegu jest zabronione;

• na Jeziorze Czorsztyńskim nie wolno łowić w  strefie ochronnej Pienińskiego Parku Narodowego oraz nocą i z zanętą o wadze powyżej 2 kg;

• na Jeziorze Rożnowskim nie wolno łowić spinningowo oraz na żywą i martwą rybę w okresie I–IV;

• na Jeziorze Klimkówka można stosować każdą przynętę, ale na sandacze obowiązuje okres ochronny: I–V; w okresie I–IV nie wolno stosować spinningu, a także łowić na żywą i martwą rybę, natomiast w maju zakazany jest połów nocny.

Wędkarstwo w Małopolsce: szczegółowe informacje o łowi-skach w okolicach Nowego Sącza (Dunajec, Poprad, Jezioro Czorsztyńskie, Jezioro Rożnowskie): Polski Związek Wędkar-ski, okręg Nowy Sącz, = www.pzwns.info.pl; łowiska pstrą-gowe na Rabie koło Myślenic: = www.jot-raba.az.pl; łowisko komercyjne Podlipki Rybackiego Zakładu Doświadczalnego w Zatorze: = www.bielsko.man.pl/fishrzd; łowiska w okoli-cach Krakowa i Tarnowa: Polski Związek Wędkarski, okręg Kra-ków i okręg Tarnów, = www.pzw.org.pl.

Jezioro Czorsztyńskie, fot. K. Bańkowski Jezioro Rożnowskie, fot. K. Syga

2322

Obserwacje ptakówRóżnorodność przyrodnicza i krajobrazowa Małopolski sprawia, że region jest domem dla wielu gatunków pta-ków. Wybierając się nawet na zwykłą wycieczkę, warto za-opatrzyć się choć w lornetkę, bo ciekawe i rzadkie gatunki można zobaczyć zupełnie niespodziewanie. Najlepszymi ostojami dla skrzydlatych stworzeń są tereny chronione. W Ojcowskim Parku Narodowym gnieździ się m.in. piękny niebieski zimorodek, ciekawe gatunki dzięciołów – biało-grzbiety i zielonosiwy, a nad wartkimi potokami pluszcz. W Babiogórskim Parku Narodowym żyją na skałach nie-zwykle rzadkie pomurniki, poza tym nocą można usły-szeć największą polską sowę: puchacza. Gorczański Park Narodowy jest domem m.in. dla stroniących od ludzi bo-cianów czarnych oraz głuszców. W Pienińskim Parku Na-rodowym na skałach gnieździ się po-murnik, niekiedy widywany jest także drapieżny orlik krzykliwy. W polskich Tatrach żyje bardzo rzadki, wspaniały drapieżnik: orzeł przedni, a  co jakiś czas przylatuje tu najszybszy ptak na świecie, tj. sokół wędrowny. Magurski Park Narodowy w Beskidzie Niskim to dom m.in. dla orła przedniego i orli-ka krzykliwego, a także dla najmniej-szej polskiej sowy: sóweczki. Ptaki ob-serwować można również w dużych

kompleksach leśnych, najciekawsza jest Puszcza Niepoło-micka. Spotyka się tu m.in. bociany czarne oraz mucho-łówki białoszyje. Ostojami ptaków są też okolice stawów rybnych, m.in. w dolinie Skawy i Wisły koło Spytkowic. Tu obserwowano liczne gatunki wodne, np. perkozy rdza-woszyje, bąki i bączki, gęś gęgawę, kilka gatunków rybitw i bardzo rzadkiego ślepowrona. Warte uwagi są również duże zaporowe zbiorniki wodne w Dobczycach, Rożno-wie, Czorsztynie czy Klimkówce. Najlepiej udać się nad nie w okresie przelotów ptaków (III–V i VIII–X).Najlepsza pora na obserwację ptaków to wczesna wiosna. Wówczas podglądania nie utrudniają liście na drzewach i krzewach, można również liczyć na zobaczenie ciekawych i rzadkich gatunków wędrownych, niegniazdujących w Małopolsce.

Wycieczki ornitologiczne w okresie wiosenno-let-nim: Małopolskie Towarzystwo Ornitologiczne (= www.mto-kr.pl); wycieczki przyrodnicze z obserwacjami pta-ków: Biuro Turystyki Przyrodniczej i Aktywnej Bird Servi-ce (= www.bird.pl). Informacje dot. obserwacji ptaków: = www.ptaki.dobczyce.pl (informacje o ptakach Jeziora Dobczyckiego), = www.czaplon.most.org.pl (informacje o czaplach, i innych gatunkach wodno-błotnych Doliny Górnej Wisły), = www.carpatica.org (informacje o wę-drówkach ptaków w Karpatach).

Sokół, fot. arch. iStockphotoBocian, fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna Baczny obserwator, fot. arch. iStockphoto.com

2524

Małopolskie grzybobraniePachnące żywicą drzewa, modrzewiowe zagajniki czy złoco-ne jesienią brązowo-czerwone buczyny to idealne miejsca na spacery. Wędrówka po lesie to odpoczynek od miejskie-go zgiełku i szansa na regenerację sił na łonie przyrody. Czę-sto tym wycieczkom towarzyszy chęć nazbierania grzybów. Takie wyprawy nazywamy grzybobraniem, choć czasem się zdarza, że wracamy z pustym koszykiem. Grzybobranie naj-lepiej rozpocząć bladym świtem, co zwiększa szansę na uda-ne zbiory. Najlepiej jest zabrać ze sobą wiklinowy koszyk, by zebrane grzyby pozostały w takim stanie, w jakim je zebrali-śmy, oraz niewielki nożyk, by odciąć rosnący grzyb tuż przy spodzie, tak by w ściółce pozostała grzybnia, dzięki której na tym miejscu wyrosną nowe leśne skarby.Zebrane grzyby możemy suszyć, by następnie przygotować aromatyczną zupę grzybową. Często też przygotowywany jest z nich farsz, np. do uszek (np. do świątecznego barszczu czerwonego z uszkami), krokietów czy pierogów. Wszyst-kim będzie też smakował sos grzybowy, np. borowikowy

do mięs, lub grzyby marynowane. Jednak najlepsze są grzy-by prosto z patelni, choćby jajecznica z pysznymi kurkami.Najbardziej cenione i popularne grzyby jadalne to: borowi-ki, podgrzybki, koźlarze, maślaki, rydze, pieprzniki, czubaj-ki, gąski, opieńki oraz kurki. Podczas leśnej wędrówki moż-na też znaleźć wspaniałe w smaku i bardzo aromatyczne owoce malin. Na skraju polanek często rosną całe skupi-

ska jeżyn. Patrząc uważnie pod nogi, możemy znaleźć kilka pachnących po-ziomek oraz całe skupiska niewielkich krzaczków czarnej jagody, często na-zywanej borówką. Wszystkie te leśne skarby najlepiej smakują zrywane pro-sto z krzaczka.

Na grzybach, fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna Prawdziwki, fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna

Fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna

MAŁOPOLSKAStolica regionu: KrakówWiększe miasta: Tarnów, Nowy Sącz, OświęcimPowierzchnia: 15 190 km2 (ok. 5% powierzchni Polski)Liczba mieszkańców: 3,4 mln osób (ok. 8% ludności Polski)Krajobraz: najwyższy szczyt – Rysy: 2499 m n.p.m. góry – Tatry, Beskidy, Pieniny, Gorce pogórza – Pogórze Karpackie wyżyny – Wyżyna Krakowsko-Częstochowska niziny – dolina Wisły główne rzeki – Wisła, Dunajec, Poprad, Raba, Skawa, Biała zbiorniki wodne – Czorsztyński, Rożnowski, Czchowski, Dobczycki, Klimkówka najwyżej położone, najczystsze jeziora – Morskie Oko, Czarny Staw, jeziora Doliny Pięciu Stawów Polskich największa i najgłębsza jaskinia – Jaskinia Wielka Śnieżna: ponad 22 km korytarzy, 824 m głębokości

Więcej na: www.visitmalopolska.pl, www.muzea.malopolska.pl

KraKówInfoKraków, ul. Powiśle 11, 31-101 Kraków \ +48 12  354 27 10 it.krakow@msit.malopolska.pl, www.infokrakow.plInfoKraków, ul. św. Jana 2, 31-018 Kraków \+48 12 354 27 25, jana@infokrakow.plInfoKraków, ul. Józefa 7, 31-056 Kraków \+48 12 354 27 28, jozefa@infokrakow.plInfoKraków Sukiennice,Rynek Główny 1/3, 31-042 Kraków \+48 12 354 27 16, sukiennice@infokrakow.plInfoKraków, ul. Szpitalna 25, 31-024 Kraków \+48 12 354 27 20, szpitalna@infokrakow.plInfoKraków Pawilon Wyspiańskiego pl. Wszystkich Świętych 2, 31-004 Kraków \+48 12 354 27 23, wyspianski@infokrakow.plInfoKraków Międzynarodowy Port Lotniczy w Balicach, 32-083 Balice \+48 12 285 53 41, balice@infokrakow.pl

MyśleniceRynek 27, 32-400 Myślenice \+48 12 272 23 12 it.myslenice@msit.malopolska.pl www.myslenice.visitmalopolska.pl

Dobczyceul. Podgórska 1, 32-410 Dobczyce \+48 12 271 01 53 it.dobczyce@msit.malopolska.pl www.dobczyce.visitmalopolska.pl

wiśniowaWiśniowa 301, 32-412 Wiśniowa \+48 12 271 44 93 it.wisniowa@msit.malopolska.pl, www.ug-wisniowa.pl

olKusz

ul. Floriańska 8, 32-300 Olkusz \ +48 32 642 19 26 it.olkusz@msit.malopolska.pl, www.olkusz.visitmalopolska.pl

MiechówPlac Kościuszki 1A, 32-200 Miechów \+48 41 383 13 11 it.miechow@msit.malopolska.plwww.miechow.visitmalopolska.pl

wieliczKaul. Dembowskiego 2A, 32-020 Wieliczka\+48 12 288 00 52it.wieliczka@msit.malopolska.pl, www.ckit.wieliczka.eu

zaKopaneul. Kościeliska 7, 34-500 Zakopane \+48 18 201 20 04 it.zakopane@msit.malopolska.pl, www.zakopane.pl

nowy TargRynek 1, 34-400 Nowy Targ \+48 18 266 30 36 it.nowy-targ@msit.malopolska.pl, www.it.nowytarg.pl

poroninul. Józefa Piłsudskiego 2, 34-520 Poronin \+48 18 207 42 98 it.poronin@msit.malopolska.p, www.poronin.pl

rabKa-zDrójul. Parkowa 2, 34-700 Rabka-Zdrój \+48 18 269 15 53 it.rabka-zdroj@msit.malopolska.pl, msit@rabka.pl www.rabkazdroj.visitmalopolska.pl, www.rabka.pl

białKa TaTrzańsKaul. Środkowa 179A, 34-405 Białka Tatrzańska \+48 18 533 19 59 it.bialka-tatrzanska@msit.malopolska.plugbukowinatatrzanska.pl

biały Dunajecul. Jana Pawła II 363, 34-425 Biały Dunajec \+48 18 200 16 90 it.bialy-dunajec@msit.malopolska.pl, www.gokbialydunajec.pl

wiTówWitów 239A, 34-512 Witów \+48 18 207 18 98 it.witow@msit.malopolska.pl, www.koscielisko.com.pl

buKowina TaTrzańsKaul. Sportowa 22, 34-530 Bukowina Tatrzańska\+48 18 202 54 80it.bukowina-tatrzanska@msit.malopolska.plwww.bukowina_tatrzanska.visitmalopolska.pl

ochoTnica górnaOsiedle Ustrzyk 388, 34-453 Ochotnica Górna\+48 18 262 41 39it.ochotnica-dolna@msit.malopolska.pl www.ssm.ochotnica.pl

nieDzicaul. Widokowa 3, 34-441 Niedzica\+48 18 261 01 31it.niedzica@msit.malopolska.pl

TarnówRynek 7, 33-100 Tarnów \+48 14 688 90 90 it.tarnow@msit.malopolska.pl, www.tarnow.travel

Dąbrowa TarnowsKaul. Polna 13, 33-200 Dąbrowa Tarnowska \+48 14 657 00 07 it.dabrowatarnowska@msit.malopolska.pl www.visitmalopolska.pl/DabrowaTarnowska

Tuchówul. Chopina 10, 33-170 Tuchów \+48 14 652 54 36 it.tuchow@msit.malopolska.pl, www.tuchow.pl

bochniaul. Solna 2, 32-700 Bochnia\+ 48 14 615 36 36it.bochnia@msit.malopolska.pl, www.bochnia.eu

oświęciMul. St. Leszczyńskiej 12, 32-600 Oświęcim \+48 33 843 00 91 it.oswiecim@msit.malopolska.pl www.it.oswiecim.pl

chrzanówAleja Henryka 40, 32-500 Chrzanów \+48 32 623 20 44 it.chrzanow@msit.malopolska.pl www.visitmalopolska.pl/chrzanow

Trzebiniaul. Kościuszki 74, 32-540 Trzebinia \+48 32 611 08 37 it.trzebinia@msit.malopolska.pl www.trzebinia.visitmalopolska.pl

wygiełzówul. Podzamcze 1, 32-551 Babice\+48 32 210 93 13info@powiat-chrzanowski.plwww.visit.powiat-chrzanowski.pl

nowy sączul. Szwedzka 2, 33-300 Nowy Sącz \+48 18 444 24 22 cit@nowysacz.pl, www.ziemiasadecka.info

Krynica-zDrójul. Zdrojowa 4/2, 33-380 Krynica-Zdrój \+48 18 472 55 77 it.krynica-zdroj@msit.malopolska.pl www.krynicazdroj.visitmalopolska.pl

liManowaRynek 25, 34-600 Limanowa \+48 18 337 58 00 it.limanowa@msit.malopolska.pl, www.powiat.limanowa.pl

bieczRynek 1, 38-340 Biecz \+48 13 447 92 47 it.biecz@msit.malopolska.pl, www.biecz.visitmalopolska.pl

sęKowaSiary 19, 38-307 Sękowa \+48 18 351 87 70 it.sekowa@msit.malopolska.pl, www.sekowa.pl waDowice

ul. Kościelna 4, 34-100 Wadowice \+48 33 873 23 65 it.wadowice@msit.malopolska.pl, www.it.wadowice.pl

anDrychówRynek 27, 34-120 Andrychów \+48 33 842 99 36 it.andrychow@msit.malopolska.pl, www.andrychow.eu

sucha besKiDzKaul. Zamkowa 1, 34-200 Sucha Beskidzka \+48 33 874 26 05 it.sucha-beskidzka@msit.malopolska.pl it@sucha-beskidzka.pl www.muzeum.sucha-beskidzka.pl/it

Kalwaria zebrzyDowsKaul. Mickiewicza 434-130 Kalwaria Zebrzydowska\+48 33 876 66 36it.kalwaria-zebrzydowska@msit.malopolska.plwww.kalwaria_zebrzydowska.visitmalopolska.pl

KrościenKo naD DunajceMRynek 35, 34-450 Krościenko nad Dunajcem\ 511 473 203, +48 18 262 30 77 wew. 32www.kroscienko-nad-dunajcem.plbiuropromocji@kroscienko-nad-dunajcem.pl

Punkty Informacji Turystycznej

(czynny tylko w sezonie)

MAŁOPOLSKA

www.visitmalopolska.plfb.com/lubiemalopolske

Agroturystyka

Projekt sfinansowany z budżetu Województwa Małopolskiego

14 obiektów na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO

255 obiektów na Szlaku Architektury Drewnianej

Wadowice – rodzinne miasto papieża Jana Pawła II

Kopalnie soli w Bochni i Wieliczce

9 miejscowości uzdrowiskowych

6 parków narodowych

6 basenów geotermalnych

Spływ przełomem Dunajca

2600 km szlaków rowerowych

3360 km szlaków górskich

65 stacji narciarskich