BUR I RAHMI
AH U GEDA
VI-IX
IX-XIII
XII-XIII
SONUÇ
NDEKS
XIV
XIV
XIV
ÖN SÖZ
Mesnevi~ Arapça bir kelime olup "s~ n~ y~• üçlü kökünden türemi~ kendi arasnda kafiyeli beyitlerden meydana gelmi bir nazm eklidir. Beyit saysnda snrlama yoktur. Kafi ye sralamas aa 1 bb 1 cc 1 dd 1 ... eklindedir. Beyit saysnn çok fazla olmas nedeniyle ksa kalpl vezinler tercih edilmitir.
Türk edebiyatnda deiik konularn ilenmesinde fazlaca kullanlm bir nazm ekli olan mesnevi~ ran ede biyatndan geçmitir. XI- XIX. yüzyllar arasnda bu türde saysz eserler yazlmtr. ran edebiyatnda önceleri destani konulann ilenmesinde kullanlm olan bu nazm eklinin ilk olgun örnei Firdevsi'nin ah~name'sidir ( X-XI . yy.). Daha sonra yalnz destani eserlerde kullanlan bir nazm türü olarak kalmam~ tasavvufi~ ahlaki konularla birlikte ak ve macera hikayeleri de bu yolla nazm edilmitir.
XI. yüzyldan ){V. yüzyla kadar ran airlerinin yazm olduklar eserler çok benimsenmi ve okunmutur. Attar'n ( 9?-1193?) Husrev­ name~ Esrar-name~ Mantku't-tayr, Musibet-name, lahi-name, Bülbül­ name~ Pend-name~ Cümcüme-name, Nizami'nin (150?-214?)
Mahzenü'l-esrar, Husrev ü irin, Leyli vü Mecnun~ Heft-peyker, skender-name, Sa'di'nin (1213?-1292?) Gülistan ve Bftstan, Emir Husrev'in (öl.1325) Matla'u'l-envar, irin u Husrev~ Mecnfin u Leyli, Het-behit, Ayine-i skendei~ Hacu-y Kirmani 'nin (öl.1327) . Ravzatü'l-envar, Hümay u Hümayiin, Kemal-name~ Gül ü Nevruz, Cevher-name, Sam-name~ Molla C3.mi'nin (öl.1492) Silsilatü'z•zebeb, Selamann Ebsfil~ Tuhfetü'l-ahrar, Sübhatü'l-ebrar, Yusuf u Züleyha, Leyli vü Mecnun, Hred-name-i skenderi adl mesnevileri en önemlilerindendir. ran airleri yazm olduklan mesnevileriyle Türk airlerini çok etkilemilerdir. Eserini Farsça yazan Türk airlerinden Mevlana Celfilüddin-i Rumi'nin (1207-1273) "mesnevi"si ekil ve muhteva bakmndan etkili olduu gibi~ bu nazm türüne verilen adn alemi~ "mesnevi" denilince ilk akla gelen eser olmutur. Ali ~r Nevai ·
n
'nin (öl.1501) Hayretü'l-ebrar~ Perbad u irin~ Leyli vü Me~plin;:,Seb'a~i.- ,. Seyyar, Sedd-i skenden adl mesnevileri de XVl.yüzyln balanndan_:·_· .. · itibaren dier airlerimize örnek olmutur . · ~ ····----
XV. yüzyildan balayarak mesnevt Türk edebiyatnda hzl bir gelime göstermitir. Her bakmdan iyi ilenmi, özellikle roman ve hikaye psikolojisi bakmndan insan ve toplum baya1na! insan ihtiras ve faziletlerine dikkat edilmitir. Yine bu devirde ran edebiyatnn birçok mesnevisi Türkçeye çevrilmi, bu mesnevilerin Türk airleri tarafndan tekrar kaleme alnp (serbest tercüme, ekleme ve çkarnalar yaplarak) yeni eserler ekline s okulduklan görülmütür. Devrin sosyal hayatn, mahalli renklerini, tarih ve fetih olaylann, inançlann aksettiren mesneviler yazlmtr. Bu tür mesneviler, daha çok airlerin iirdeki ustalklann, hünerlerini göstermeye çaltklan eserlerdir. Mesnevilerin yaz:l arnaçanna göre aadaki gruplara aynldklanm biliyoruz.
1- Okuyucuya bilgi vermek~ onu eitmek amacna yönelik mesnevilerdir. Dini, tasavvufi, ahHild eser ve bilimler le ilgili olan ve ansiklopedik bilgiler veren mesneviler bu. grup içinde yer alr.
2-0kuyucunun kahramanlk duygusuna hitap eden,konusunu menkabelerden ve tarihten alan mesnevilerdir.
3-Sanat yönü ön planda olan okuyucunun edebi zevkine hitap eden anaçizgisi ak ve macera olan mesnevilerdir.
4- airterin gördükleri, yaadklan olaylar anlatan, toplum hayatndan kesitler veren , kiileri, meslekleri, düünleri ve belli yöreleri tasvir eden mesnevilerdir.
XVI. yüzylda sanat yönü ön planda olan, okuyucunun edebi zevkine hi tap eden, ana çizgisi ak ve macera olan 3 . grup me sn evi yazan airler ve mesnevileri ise unlardr:
Leyla vü Mecnftn (Fuzftli, Celili, Sevdayi, Hakii, Larendeli Hamdi, Celaizade Salih, Halife), Yusuf u Zeliba (Kemalpaazade, Celili, Guban), Rusrev ü irin ( Celili, Kastamonulu ani), Perhad u irin (L3mi'i), Cemid u Hurid (Abdi), Varmk u Azra (Manisal Ca.mi,
lOnver. smail; "Mesnevi" TürkDili.Türk iiri Özel saysll.(Divan üri) say:415-416-417 .s.431
,, . ~ ,..,, m .:, ~
;
'
L3.mi'i), emu Pervane (Zati, L3mi1, Mu'idi ), Vis u Ramirl.(Lanii'i:)~:·< . ah u Ged.a (Yahya Bey), ah u Dervi (Rahmi). Mihr ü Müt~i'".(~~·~:-. · Pir Mehmed), Mihr ü Mal (Çorlulu Zaifi, Gelibolulu Ali, Kyasi), Mihr .. ü V eta (Bursal Haimi )~ Gül ü Bülbül (Paz11~ znikli Bakai ), Gül ü Nevruz ( Abdi ). Niyaz-name-i Sa•du Hüma (Abdi)!l Guy u Çevgan (L3mi 'i)~ Heft-peyker (Lamii), ret-name (Rev ani ), Beng ü B ade (Fuzfili)
Bamsz bir kitap olarak yazlm, belli bir konuyu ileyen mesnevilerin planlan ayndr ve bu planda üç bölüm yer alr;
a) Giri bölümü
l.Besmele
IV ..... ~
b) Konunun ilendii bölüm, mesnevilerin ana bölü~ü~ür. ·;Bu· ' , ·, bölüm "agaz- da.stan .. , "matla- dastan", "aaz- kssa", "aai>·~:kitib". · .. · · balklaryla balar. Bölümde ele alnp anlatlan konular eserde~·--e.sere~·· .....
deiir.
c) Biti bölümü "konunun ilendii· bölüm" gibi deiiklik göstemez.Bu bölümde ise;
1. Tann'ya "hamd ü sena" ve dua,
2. Su1tana övgü ve saltanatnn devam için dua,
3. airin eseriyle ve airlii ile övünmesi,
4. Tannmmesnevi airleri ve eserlerini anma,
5 . airin eserine verdii ad,
6. Hasetçilere, acemi ve dikkatsiz müstensihlerle metni doru okuyamayan okuyuculara yergi, bunlann esere verecei zarardan Tann'ya snma,
7. Mesnevi'nin beyit says!!
8. Mesnevi'nin yazlylailgili tarihler,
9. Okuyucudan hayr dua isteme,
1 O. Mesnev""'nin ve zni
Bu bölümde de giri bölümünde olduu gibi, gösterilen maddelerin hepsi birden bulunmayabilir. Bunlann dnda farkl noktalar olabilir. 2
ran airlerinden (aslen Türk olan Çaatay airi) Hilali-i Esterabadi ( ölm: H.935 1 M. 1530 )'nin eserleri arasnda yer alan ah u Ged.a Farsça kaleme alnmtr. Bu eser sanat yönü ön planda olan , okuyucunun edebi zevkine hitap eden!l çift kahramant ak
mesnevilerindendir.
2 Ünver. smail ; a.g .e s .448
V 1.\ ~
Rabml~ tmam-zade Ahmed bin Mehmed~ Güfti Ali~ Sinoplrt·~.B.eyani~;ah , · · J ··~ .· ''.' ' .. •· ' . '!'
u Geda yazmlardr. , ,:,. · · ,.. . . · ./ t1"
Ben bu çalmamda X.Vl. yüzyl airlerinden Bnsal Rahmi (Rahmi Çelebi, P"rMuhammed) 'ye ait ah u Geda adl mesnevisinin Türkiye 'de bulunan nüshalann karlatrarak tenkitli metnini kurmay amaçladm, ancak·3. nüshay elde edemediim için metni iki nüsha üzerinde karlatrabildim.
Çalmann 1. Bölüm'linde airin hayat, eserleri, edebi kiilii hakknda ön bilgi vemee çal1m.
11. Bölümde ah u Geda mesnevisini konu, olay örgüsü, ahs kadrosu , zaman. mekan bakmndan incelemeye çaltm.
111 Bölümde ise mesnevinin dil ve üslubu incelemeye çal1m.
Eksik ve hatatarmdan dolay hogörünüze snrken,
tenkitlerinizin bana faydal olacana inanyorum. Çalmamda bana yol gösteren ve deerli yardmlann esirgemeyen sayn ho cam Prof. Dr. Sabahattin KÜÇÜK'e teekkürü borç bilirim . Aynca yardmlann esirgemeyen • tezimde emei geçen mesai arkadaanma da teekkür ederim.
SevimBiRid
1) Hayat:
Kaynaklarda ad Rahmi, Rahmi Çelebi olarak geçen 16. Yüzyl airlerimizden Bursal Rah.rnin a81l ad Pir Muhammed'dir. Bu konuda aiin kendi iiriniAk Çelebi 3, tezkiresinde delil olarak göstermitir.
Melahat kiverinüfi üç anem aqib-serlridür
Biri N~ Bali ogldur ki nam Pli'dür
Biri Astarsz ogldur birisi ~anl Muli'dür
Plrl ah içlerinde padiah anlar veriridür
Ak Çelebiden baka, Hasan Çelebi4, Beyani, s Riyazi6 ve Ali 7"nam Pir Muhhammed'dür .. diyerek airin adnn Pir Muhammed olduunu dorularlar. 'Rahmi "mallasn alm olmasn da tezkire yazarlan merhametinin çok oluuyla açklamaktadrlar. Babasnn N aklea B ali olduu, yine bu tezkirelerden anlalmaktadr. Ancak ailesi hakknda fazla bilgi verilmemitir. airin Bursa'l olduu konusunda ise kaynaklar birlemitir. Rahmi kendisi de bir beytinde doduu ehri anar.
3 Ak Çelebi,Mea'irü'-u~ara orTeztkere of Ak Çelebi,Meredith Owens.London 1971,v .230b
4 Hasan Çelebi,Te.zkiretü~-u'am .HazlbrabimKuduk C.!Aikara 1978.sAOO 5 Beyani,Tez.kiretü'-u'ari. ,Millet Ktb.Ali Emi:i Ef No:7 57 .v 35a 6 Riyazi., Riyazü'-u'ai ,Nuruosna:niye Ktb.No:3724.v .73b 7 Ali.Künbü'l-abbar,Nuruosmaniye Ktb,No:3406,v .128b
·"· vn ~.".
Rahmi Çelebi'nin doum tarihi kesin olarak bilin:~'Jirek~mr: A.N .Tarlan,9 Sehi Bego tezkiresinin yazl tarihi olan H.945 (1538) .
yln esas alarak Rahmi 'nin doum tarihinin H. 920-925 ( 1514-1519)
tarihleri arasnda olduunu belirtir. Rahmi hakkndaki kaynaklan deerlendiren Gülgün Erien•e göre ise airin doum tarihi H .915-925
(1510-1519) tarihleri arasndadr.
ilim tahsiline baladm ve ömrünü ilim tabsiline barcadm söylerler. Ali Nihad Tarlan 2~ devrinde rev aç ta olan ulftmu bilhassa edebi ilimleri
tahsil etmitir." demektedir. air kendisi de Gül-i sad Berg adl
mesnevisinin "sebeb-i te'lif" ksmnda u beyitlerle bizi aydnlatr.
Tali b idüm kesb-i kemal itme ge
Ragp idüm gahi su'al itme ge
Nice zaman kesb-i kemaleyledüm
Bal;_de danalan lal eyledüm
Di~ ile baJ;_ idüp Qarf-be-l;arf
MantiJpm iitse ger e bl-i kelam
Bile rüsüm ile nedür I;add-i tam
8 Sabahattin Küçük,16Yüzyl airlerinden Bursal Rah.ml Çelebi ve ürleri.Mamara Ünv Fen­ Ed.Fak.Türklük .AratnnalanDergisi .Ist 1993,say: 7 9 Tarlan,A.Nibad.,iir Mecmualannda XV!ve XV!! asr Divan iiri .Rahmi ve Fevi .Ist 1948 1 O Sc bi Bey .He.t Behit .Ayasofya. Ktb.No:3544 v .115a 1 l Gülgün Erien.Bursal Ra.hml ve Gül-i sad berg'i .Ankara Üniversitesi D .T .C .F ba.slmam Yükse-k Lisans Tezi.Ankam 1900 12 Tarlan,C Kavcar.Rahmi ,Türk.Ansiklopedisi
. -.~t~\ : ~
vm
Fal ile mabiyyet-i insan redür
Künhiy ile her biri idrale olup.
Gerd-i cehilden dil ü can pak olup3
Tezkireler Rahmi'nin yüz güzelliinden de babsederler .Yüz güzellii yannda güzel huy ve ahlaka sahip oluunu ise Ak Çelebi "ahlak o kadar güzel bir kiidir ki ondan ineinen ve kalbi knlan bir kimse gösterilemez.14~ diyerek ifade etmektedir. Hayat hakknda bilgi veren eserler, Rahmi'nin ansszl üzerinde de durmulardr s. Abdi, Gülen-i u'ara 6adl eserinde, onun büyük bir air olduunu fakat talihinin pek iyi olmadn söyler. Künhü'l-Ahbar adl eserin sahibi Ali de, bin bir çile çekerek yirmi akça ile müderrislie kavutuunu yazar?. airin kendisi ise talihsizliini u beytiyle dile getirmektedir.
Yapmad )Jane-i ümmidümi benna-y zam.an
K§.ki gelmeye idün )Jarab-abada
Rahmi, Kanuni Sultan Süleyman'n olu ebzade Mustafa'nn sünnet düününde sunmu olduu kaside ile hem sultann iltifatn kazanm. çeitli bediyeler alm hem de küçük yata öhrete ulamtr. Hasan Çelebi "Henüz n)Jsar- rengin u rüy- nazenmi batt- siyehden sade ve serv-i ra na vü ~et-i balas ba-letafet ü gülen-i melal}atda serv-i azade iken §i 're gü§i ve bu fenne ijayli verzi idüp avaze-i nam u Dian in.timam-J;üsn-i bt-na~:lr ile calem-gir olmu idi18 .. der.
airbirçok sanatkara hamilik etmi olan Defterdarskender Çelebi vastasyla Sadrazam brahim Paa'ya tantlm. onun ihsan ve iltifalann elde etmitir. brahim Paa huzurunda iirler söyleyen Rahml,
3 Gülgün Erien a.g.e. s 5 4 .A§k Çelebi.a.g.e v .231 b 15 Küçük.Sabahattin a.g.e. sA26 16 Ahdi.Gül§en-i u'ara ,Topkap Hz.yk.67b 17 Ali .a.g.e. yk.l28b 18 Hasan Çelebi,a.g.e s.400-401
<"·; . :~~. IX
Tezkire yazarlan Rahm.i'nin Bursa Yeniehri'nde müderis iken vefat ettii konusunda birleirler.
Ölüm tarihi Riyazü-u'ara.o ve Zübdetü'l-E'ar2 adl tezkirelerde H.975 (1567) olarak tesbit edilmitir. Zübdetü'l-E'ar'daki kaytl tarih ise udur:
Can- RaÇmiye ra.Qmet : 97 5 (1567)
smail Belig Rahmi'nin Bursa Yeniehri'nde gömülü olduunu belirfu2 2. .
2) Eserleri:
a) Divan:
Faizi her ne kadar Rahmmn bir divannn bulunduunu söylüyor ise de imdiye kadar böyle bir esere rastlanmanntr. Çeitli mecmualarda kasidet mu sammat ve gazelleri mevcuttur. Abdi tezkiresinde" ol bülbül-i gülen-i sugan ve tuti-i ekker-ikenüfi e'an bi-had ve güftan layu'addür23"demekle çok iirinin bulunduunu kaydetmitir. Ali Nihad Tarlan'a göre ise 1 kaside ( Kaside-i Rftze ). 2 terci-bend, 3 müseddes~ 3 tahmis (Necati 'nin gazellerine)~ 40 gazel, Abdi tezkiresinden alnm 6 beyit, Ak Çelebi tezkiresinden 12 beyit, ah u Geda mesnevisinden seçilmi 7 beyit bulunmaktadr. Bunun dnda, Rahfiin iirlerine yer vermi baz yaymlar da mevcuttur.
9 Hasan Çelebi.a.g.e s.401 20 Riyazi .a.g.e yk.75a 21 KafzadeFa':i.z.t.Zübdetü'l-E'ar .ehitAliPaaKtb.No:1877 yk.42b 2 2 smail Belig,Güldeste-i Ri yaz- ·ifan ve Vefeyat - Dani§veran- Nacliredan.Süleymaniye Ktb.Air Ef.No:264. v.172a 23 Ahdi,a.g.e yk.67b-68a
6 ,.\~(:'::?.\'-;f.'~~~~t,
"}~ ';.Jil . ..g.;.'''·\ o!J.,. !ll :i' .. ..,\
· X (l2· /~~~\7 1< ·~ Prof Dr .Sabahattin Küçük çeitli mecmualan ineelmesi sq):lpÇ'uh(la_-j\} · if
kasidet 1 tahmis, 1 muhammes ve 60 gazel elde etmi, d~~~;::·fazla·:.-· . mecmua tarayarak bu iirleri artmay ve elde edilenlerle kari~.f.t&ill(~;,"~;~,. bir divan halinde yaymlamay düündüünü ifade e1mitir .24
b)ah n Geda:
HilMi -i Esterabadi'nin ayn adl eserinin tercümesidir. Latifi "Rengin elf~ ve nazük edayla Kitab- ah u Gedas vardur.25" Ak Çel e bi ise "ah u Dervi nam ki tab vardur. Ol da)J ma~bül -i "alemdür .26" diyerek eserin beenildiini söylerler.Hasan Çelebi "M~um ah u Gedas vardur. Egerçi terceme-i ah u Dervi-i Hilalidürt Lakin bal}r-i belagatd.an i)Jrac olnm le'ali-i müteHlidür .27" derken Abdi "Ale'l-)Juü v~.Cii-i mesnevide pey-rev-i Bilali olup ah u Geda r~am itmidür .28" Rahmi ise eserinde unlan söyleyerekt
Came-i köhneden olup "an Geydi bir go -~aba-y zerkarl
(1714)
Old bir dil-ber-i cihan-ara
(1729) bu esern kendi esen olduunut ona ahsi damgasn vurduunu
savunuyor. ·
24 Küçük.Sabahattin a.g.e s.434 2 5 Latifi.Tezkire-i Latifi.Kayseri Raid Ef .Ktb .No: 116 yk.78b 2 6 Ak Çelebi. a.g.e v .232a
27 Hasan Çelebi.a.g.e s.404 2 8 Abdi. a.g.e v .67b
XI
Rahmi ve Talcal Yahya ah u Geda adl eserlerini ayn~ ia.ruffida~-. tamamlarlar .Yahya Bey'in eserine itibar edildii halde kendiz--~S:fi?i:n ... ;· .. takdire layk bulunmadn görünce Rahmi"Y ahya Big ile bir ni3.v.~ ok, _,·· atdu~. Ol egri atm iken urd" ben togr atdum uramadum." ··der'~;:-,.' Riyazü'-u'ara adl eserde ise Riyazi, Yahya Bey'in eserinin dili ve tasvirlerinin mahalli oluu sebebiyle itibar kazandn söyler.
Eserin ad kimi kaynaklarda ah u Geda, kimi kaynaklarda ise ah u Dervi olarak adlandnlmtr. Bu da Rahmi'nin eserine ne isim verdi~ini açkça belirtnemi olmasndandr. Eserin bir yerinde air,
Bilmek istersen ea~ Qaletini
Dinle ah u Geda t.ikayetini
(323) diyerek "ah u Geda" ismini kullanm, ancak bütün balklarda "ge da" dan "de:rvl " olarak bahsetmitir.
Eserin nüshalanna ait bilgiler ve konusu dier bölümlerde yer almaktadr.
c) Gül-i Sad-Berg:
Rahmi'nin dier bir eseri Gül-i sad-berg'dir.Tek nüsha olup, ErzurumdaAtatürk Üniversitesi Kütüphanesinde bulunan bu eser airin !
ah u Ge da adl mesnevisiyle ayn cilttedir .Nizann'nin Mahzenü'l Esrar'na na.zire olarak yazlm olan bu eser 7 Ravza-7 Hikayeden meydana gelmitir olup , Seti bahrinin Müftecilün 1 Müftecilün 1 Rfilün kalb ile yazlmtr. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat Bölümünde YrdDoçDr.Pervin Çapantarafndan Lisans tezi olarak çallm olan eser, daha sonra Ankara Üniversitesi D .T .C F'inde Gülgün Erien tarafndan Yüksek Lisans tezi olarak çallmtr. '
d) Yeniehir ehrengizi:
A. S. Levend, Türk Edebiyatnda ehrengizler ve ehrengizlerde Istanbul adl eserinde Rahmi'nin Yeniehir ehrengizi 29adl bir eserinin
2 9 A.SLevend.TürkEdebiyatmda ehrengizler ve ehrengizlerde Istanbu]Jst 1958 s.36-37
XII ., ·,..:'!.
varlndan ve iki nüsbasnn bulunduundan bahsetmektedir .Yaz~ bu eserinde Yeniehir ehrengizinin bir özetini de vermitir. Tezk.irelerde­ ise bu esere rastlanmamtr.
3) Ede.bi Ki§ilii:
Rahml'nin edebi kiilii hakknda bilgi veren tezkireler. genellikle onun §iire olan kabiliyetinden. genç yata iire balayp mehur olmasndan bahsederler ve onun iyi bir air olduunu belirtirler .Yine bu kaynaklar, Rahmi'nin fesahat ve belagat açsndan da kabiliyetini ortaya koyarlar. Ak Çelebi bu konuda "ve laf+ u ma'nada fesahat ve belagatdan behremendür." ve selika- selimesi vezn-i tab' belagat- i'ar üzre mebcul oldg sebepden ak ve lprraya u'ün oldg gibi rug u zülf-i yar vasfnda i'rler ürü eyledi _30" demektedir. airle ayn yüzylda yaam. ah u Gedamesnevi airi ve ayn zamanda rakibi olan Talcal Yahya da Rab.ml'nin sanatkarh n övmütür.
Olupdur ~ulzüm-i nam içre gavva
Sözi bat}r-i gazelde gevher-i ga3
airlii " lutf- iHihi" olarak gören Rahmi~ çok baanl olduu gazellerinde kendi sanatkarl ndan da bahsetmektedir. Aadaki
beytinde iirlerini "taze gonca'ya benzeten air nazm alanna yenilik
getiren biri olduunu savunur.
Tezkirelerde "ta:L.?- gazelde bi-bedel". "gazeliyyat müsellemdür" eklinde geçen ifadeler airin gazelde beenildiinin ifadesidir. Beyfu:i air için. gazel ve kasidenin dnda muhammes. müseddes, müsebba~ müsemmen gibi nazm ekillerinden güzel örnekler vermitir derken~ Abdi de gazel ve kasidenin yansradier ekillerinde de güzel iirler söylediinden bahseder.
30 Ak Çelebi a.g.e s.23la 31 Ta.lcal Yahya Bey,Divan,Haz.M.Çavuolu,Ist.1977 s.599
xm
Sanat yapmaendiesi olmayan Rahmi, edebi sanatlan 'da baari.yla .· kullanmtr. Özellikle büsn-i ta.it, leff ü neir, tebih, telnih, tevriye··, .. i sanatanna güzel örnekler vermi, aynca kulland deyimler .. (]~üi~'lh:n~",,::·' özellii olarak) iirlerine ayn bir zenginlik kazandmntr ..
Rahmi'nin iirleri §.kane ve rinda.nedir. air kendisi ah u Ge da mesnevisinde,
Her sözüm e bl-i der d Q alidür
Dilde her ea~ me~alidür
(1730)
,···
AH U GEDA
I) YAZILI TARH:
ah u Ged.a'nn yazl tarihi kesin olarak bilinmemektedir .Mehmet Çavuolu Tatcal Yahya'nn ah u Gedasn H.943 (M.1536) den sonraki 1-2yl içinde yaznn olduunu söylerRiyaztnin Bnsal Rahmi ile Talcal Yahyann ayn adl eserlerini (ah u Geda) ayn zamanda yazdklanm ifade ettiini göz önünde bulundunrsak,
Bursal Rahmmn de ah u Geda mesnevisini H.943-945 tarihleri aTasnda yazm olduunu söyleyebiliriz.
2) YAZILI SEBEBi:
air irfan ebiinin deerinin bilinmemesinden, cahilin alim ve fazln yerine geçtiinden bu nedenle de iir ve nesrin artk deerinin kalmadndan yakmr.Cevher deerinde eserler dahi yazlsa oruann deerinin bir ta kadai olmadn üzülerek belirtir .Bütün dostlan gül bahçesinde zevk ve sefada olduklar halde kendisi gönlü yaral, gözü yal olarak uzlet köesineçekilmek istediinden bahs-eder .Üzgün otururken dostlanndan biri bu skntdan kurtulmas için ona gül bahçesinin kendisini beklediini~ ak bezminin çeran uyarmas gerektiini söyler ve ak konusunu ilemesini teklif eder.
B~ naib itdi safiala be - bülend
~r~ra cevahir it peyvend
(216)
. ~\ kendisine AlHiln lütfu olan sanat ::retinden söz eder .Bu ~te~eliUJ ··, ~~)
. ·~~~·
tavsiyeden sonra Bu:rsal Rahmi ah u Geda adl eserini yazmaya balar.
3) THAF:
Bursal Rahmi ah u Geda mesnevisinin Sebeb-i nazm- kitab bölümünde,
~imdür ol ah- pes beyan idelüm
Bacz evafn cayan idelüm
(248) diyerek, eserini sunduu padiahn ismini zikre tnemitir. Eser, yazl tarihini H.943-945 olarak kabul ettiimize göre devrin hükümdar Kanuni Sultan Süleyman 'a smulmutur.
4) MUHTEVA:
Ralmnin ah u Ge da adl mesnevisi Ce di d bahri mn :
" Feci la tün 1 Me fa i lün 1 Fe i lün"
(Rri la tün) 1 Me fa i lün 1 (Fa lün) kalb ile yazlm1r.
ah u Geda mesnevisi, dier mesnevilerde olduu gibi Tevhid bölümüyle balamtr, 58 beyitlik Tevhid bölümünden sonra, 48 beyitlik Münacaat bölümü daha sonra ise 52 beyitlik Nact bölümü yer almtr. Na ct bölümünün son 5 beyti dört halifeye övgüdür. air 143 beyitlik Sebeb-i N azn- Kitap bölümünü devrin padiahna övgü ve dua ile bitirdikden sonra akn özelliklerini ve keyfiyetini anlatt 33 beyitlik bir bölüme yer vermitir. Bu bölümden sonra Vasf- Hal-i Dervi bal ile hi kayeye balamtr. Hikayede çift kahramanl ak hikayesi ilenmitir.
XVI
Ey nigarende-i nukü- cihan
Aferinende-i zemin u zema
beytiyle balar. Allahn yüceliinden ve bütün varln onun kudreti dahilinde olduundan bahsederken, Allahn sfatlann erh etmeye insan aklmn aciz kaldn belirtir. Kyamet günü rüsva olmamas için Resül'ünün efaatini diler.
Der Mün~c~t- ~azi'l -J;tacat bölümünde ise Allaha yalvanp yardmm dilernektedir .Allahn kendisine doru yolu bulmas için yol göstermesini ister. Ma-sivadan kurtulmas için Allaha yalvanr.
Ma-sivadan beni müberra it
Zahirum batnumla yeksan it
(85)
aadaki beyitlerde ise, her ne kadar günahkar isem de rahmetin boldur diyerek affna snmaktadr.
RaQmetün bi- .. adediken bi-"ad
(63)
xvn
V'ey e h-i tae-bag- mülk-i yrupn
(106)
yaratmtr. Sonra bu ruhun bir parçasndan dier peygamberlerin ruhu
yaratlmtr.
(128) Kabe kavseyn onun niandr dedikten sonra peygamber Hz. Muhammed'in birçok sfatm sralar ve güçsüz, günahkar olduu halde kyamettekendisine efaat etmesini dil er.
Ral}mi-i natüvanu sine-fkar
(140)
(141)
Ana lütfufila e yle dem.am
(142)
irfan sahibi,dini tam olarak yaattklann islamn onlarla daha da yaylp
eref bulduunu söyler ve onlara Allah'dan rahmet diler.
Sebeb-i na-m- ki tab bölümüne ise,
Bir seber gülene cams- bahar
xv m
(148)
beytiyle balar ve gül bahçesinin uzun bir tasviri yaplr .Bu ~svirlerde··'~)'
gayet canl ve renkli tablolar çizilmitir.
~almad ehl -i fa:i:la cay - fela.Q
Mail olup fesada ehl-i alaJ;
(192) diyerek cahilin alim ve razln yerine geçtiinden, iir ve nesrin
artk deerinin kalmadndan yaknr. rfan ebiinin deerinin bilinmemesi onu üzer.
N a..pn ü ne~r eylesen e ger ina
Silk-i gevher olursa ger ma\lza
(190)
Belki ol bir l; acer yerine geçer (191)
Cevher deerinde eserler dahi yazlsa on1ann deerinin bir ta kadar olmadn üzülerek belirtir .Bütün dostlannn gül bahçesinde zevk ve sefada olduklar halde kendisi gön1ü yaral gözü yal olarak uzlet köesine çekilmek istediinden bahseder.
Bir yere cem c olup ~amü albab
Nü ideler çemende cam u arab
(172)
Girye-i çem-i ek-bar ile
Can ile ~- cuzlet itmiidüm
Ma-sivadan feragat i tniidüm (176)
XIX /l:~':'·:~~\ Üzgün otururken bu skntdan kurtulmas için dost~dah~,_b~ri~:~l , J
ona gül bahçesinin kendisini beklediini~ ak bezminin çerarli,uya:rn,~{ _,Jl gerektiini söyler. Ak konusunu ilemesini teklif eder. . .,~:~~/'
~.; ·, ,} .... -~~~~,;::~ ... :.•"
~ra ~ra cevahir it peyvend
(216) diyerek kendisine Allahn lütfu olan sanat kudretinden söz eder.
Bu yeteneini gösterecek bir eser yazp zamann padiahna sunmasn tavsiye eder. Bu tavsiyeden soma~
Kimdir ol ah pes beyan id.elüm
Bacz evsafm cayan ideliim (248)
d:iyerekRabmimesnevisini yazmaya balar. Bu bölümün sonunda zamann padiah Kanuni Sultan Süleyman'n övüsüne yer verir ve bölümü dua ile bitirir ... fat- ca~- calem-&a ki ziver-i kainat ve sebeb­ i ~uhür- mümkinat-est ve ahid-i t;a~ayk ki der calem-i kevn cilve­ nünaya est seray- u mireft." bal ile hikayeye balarken ak anlatt bölüm yer alr. Bu bölümde akn özelliklerini sralar akn keyfiyetini anlamak için eserinin okunnas gerektiini söyler ve bu beyitinde eserinin adnn ah u Geda olduunu kaydeder.
Bilmekis1ersefi c. J;taletini
(323) daha sonra Rahmi hikayesinin konusuna "Vasf- Bal-i Dervi"
bal ile balar. Çin ülkesinde gönlü yaral hrkas yrtk. dünyadan elini ayan çekmi bir derviden ve derviin özelliklerinden bahseder. Dervi gayet güzel ve renkli bahçeler içerisinde dolarken muhteem bir sarayarastlar. Sarayn güzellii uzun uzun anlatlr.
Gördi bir ~r-lacl-i yek p&e
Künkür-i hem-zeban- seyyare
Hale-girdar gördi bir man~ ar
(371)
Gördi manarda oturur bir mal (372)
Geda saraydaki ah görünce ak olup akl bandan gider. ah onun kendinden geçmi halini görünce sorar, ancak geda hayranlndan cevap veremez. ah zaman zaman kendisini gedaya gösterip ona iltifatlar etmektedir. ahn! kendisini gedaya gösterip~ iltifatlar etmesi çevresinde ho karlanmaz. Ge da ise kendinden geçmi bir vaziyettedir. Bu haline kimileri delilik alanetidir, kimileri ise ahn akndan dolaydr derler. ahn yaknlarndan birisi (rakip) gerlay ahn sarayndan uzaklatumak için elinden geleni yapar . ahdan habersiz bir plan hazrlar. Bu plana göre çocuklar geday taayarak öldüreceklerdir. Geda bundan haberdar olunca bir maafaya çekilir. Bu bölümden sonra "Kebuter-i ah derviin bana konup dervi kebuterin kanadna bir mektup balayup arz- hal itdigüdür" bal vardr . Bu bölümde ahn güvercinlerinden biri ged.a.nn bana ko nar. Geda bu frsat deerlendirerek, aha içinde bulunduu durumu anlatan bir mektup yazp güvercinin ayana balar, mektup aha ular. ah mekuba baknca gedamn haline vakf olur. Dervie dokunan öldüreceini ehirde ilan ettirir. Geda bunun üzerine tekrar ehre iner, ahn iltifatlannamazhar olur, bunlar "ah cemiyet-i tir u keman idüp dervie arz- bal ü lütfu ihsan itdigüdür" bal altnda yer aldktan sonra, "ah- cihan nian itmeg içün eline tir u keman al up biçare geda ~ametin rek ile keman idüp tir-i ahn bevaya attdur" b3.§1 yer almaktadr. Daha sonra sorulu cevap l konumalarnn yer ald "Tir u kemanun birbirine bahs- sual u cevap itdürüp mübahase eylediidür" bölümü vardr.
"Vasf- hal-i dervi " bölümünde gedann içinde bulunduu hal anlatlmtr. Bu arada rakip yine derviin aha yaklamasn
engellemeye çalmaktadr. "R~b-i bed-fi'al ah- cihan'a medb-i ikar idüp seyr ü ikar olup gitdükde" bölümünde yaknlan ah ava
XXI
götürmeye raz ederek gedada uzaklatnrlar . "ah- cihan~;-kfihsaia, gidecegin dervi iidüp kühsarda mekan idüp ....... ofd.gdur"-,':,. bölümünde ise gedann bunu duyunca üzüntüden dalara düüpt dalarrui:~.:;->;,.: · mekan tutmas ve vahi hayvanlarla arkada olmas anlatlmaktadr.
"~h- calem ikarda. dervie rast gelüp musahabat idüp duca itdükdür" bölümünde ise, dalarda geda'nn dost olduu bir ceylan vardr. Ceylan av esnasnda ah tarafndan yaratanr. Ge da ceylann yanna gidince ah ile karlarlar. Aralarnda "dedi-dedi" eklinde sorulu cevapl birkonuma geçer. ah gedaya Det-i Kpçak' fethetmek istediini söyler ve kendisi için du ca etmesini ister. Ge da ah'abüyük bir padiah olacan müjdeler ve padiah olunca kendisine ihsannn ne olacam sorar. Bunun üzerine ah pamandaki yüzüü çkarp ona verir ve bu yüzükle geldii takdirde kendisini mesud edeceini söyler." ah- cihan ahbabyla seyranda cay u iret itdigüdür" bal altnda ah'n dostlaryla birlikte elenceler düzenleyip elenmeleri anlatlmaktadr. Daha sonra "Peder-i ah diyar- agirete sefer u ah- calerne piyade ile irsal-i haber itdigüdür" bölümünde ise olunun aynlna dayanamayan ah'n babas hastalanr, padiahl ona brakacana dair bir mektup gönderir. ah babasnn mektubunu alnca etrafndakilere hemen toplanmalann emreder ve geri dönmek için yola koyulurlar. Babas hasta yatagmda ona vasiyyetler eder . Ülkeyi adaletle yöne1m.esini ten bi h eder. nasihatlardan soma ölür.
"ah- calem-penah- evreng saltanatda karar idüp reaya VÜ hal olduudur" bölümünde, babasmn ölümünden sonra ah tahta oturur. ah'n padiahln haber alan geda saraya gelerek ahn daha önce kendisine verdii yüzüü gösterir. ah tarafndan kaf§llanr. Birlikte zevk ve safa içinde yaarlar. Bu arada rakip tekrar kskanmaya balamtr. Ülkeye düman askerinin girmesini frsat bilerek, ~h'a bu felaketin gedanm uursuzluu yüzünden olduunu söyler. ·Geda tekrar ahdan uzaklatrlr. Asker toplaflarak savaa girilir . Zorlu ve kanl bir sava içerisindedirler, bu arada geda ah için dua etmektedir.
av a n sonunda ah 'n askerleri galip gelirler. O gece ah rüyasnda yeil sankl ve Hzrkyafetli bir yal görür. Bu arif kii ah'a savan gedann duasyla kazanldn söyler. Geday skntdan kurtamasm yanna alarak kendisine nedim yapmasn tavsiye eder . ah
XXII }/ " ~~.f . .i~·: -
!i ,·· '··' ·.
uyandktan sonra geday mahremine alr. Geda huzura ~,a~.ii~uf.·ve;:· ölünceye kadar birlikte mesut bir ekilde yaarlar. \ ··
Eserin sonunda air doruluk üzerinde durur. Doru ol~lar11l:;:;->"' isteklerine mutlaka kavuacaklann söyler.
Her ki çekdi firak - canan
Bu1d ofi dernde rat;at- can
(1680)
(1681)
(1686)
Geda da doruluuyla!l sabnyla zahmetlere katlanarak ah'a ulamtr der. mr•e göre gerçek ak doru olmal, aynlk belalanna katlanmal ve canm sevdiine feda etmelidir.
air eserini bitirirken ;
O ld her beyti zade-i tabcnn
(1729)
xxm
Hikaye'ye "Vasf- Hal-i Dervi" bal~ ile gedamn özelliklerind.en~,;, ... ;.>­
bahsedilerek (gönlü yaral~ hrkas yrtk dünyadan elini ayan çekmi) balanmtr. Güzel ve renkli bahçelerin tasviri yaplmtr. air hikayeyi anlatrken olaylarn akn kronolojik bir sra takip ederek sralamtr. Geda o bahçeler içerisinde dolarken muhteem bir saraya rastlar (bu bölümde sarayn güzellii uzun uzm anlatlr) sarayda ah ' görünce ak olur ve akl bandan gider. ah geda'ya halini sorunca geda hayranlndan cevap veremez. Geda'nn bu hali çevreden delilikle nitelendirilir.Bu aradarakip bunlann beraber olmalann istemez ahdan habersiz geelay ahdan uzaklatrmak için bir plan hazrlar. Görünürde rakip tek bana ise de gedann karsnda bir toplum vardr. Toplum geday aha layk görmemektedir bu ak ho karlamamakta ve imkansz olarak görmektedir. Hazrlanan bu plana göre çocuklar geday talayarak öldüreceklerdir ~ geda bu baberi alnca bir maaraya çekilir. ahn güvercinlerinden biri gedamn bana ko nar. Geda bu frsat deerlendirerek ah'a içinde bulunduu durumu anlatan bir mektup yazar. güvercinin ayana balar ve ah'a gönderir. Güvercin arac durumundadr. ah mektubu alnca gedann durumuna vakf olur. Gedaya dokunam öldürteceini ehirde ilan ettirir. Bunu duyan ge da tekrar ehre iner ve ahn iltifatlanna mazhar olur. Rakip tekrar kskanmaya balamtr. geda'y tekrar ah'dan uzaklatrmaya çalr. ah' ava götürmeye ikna edip gedadan uzaklatnrlar. Geda bunu dUj"llnca üzüntüden dalara düer ve dalarda mekan tutarak vahi hayvanlarla dost olur. Dalarda gedann dost olduu bir ceylan vardr~ ah av srasnda bu ceylan yaralar, ge da ceylann yanna gittii srada
tesadüfen ah ile karlarlar, aralannda "dedi-dedi .. eklinde bir konu§IDa geçer. ah ge da 'ya Det-i Kpçak' feth etmek istediini söyler ve kendisine dna e tnesini ister. Geda ise ah 'a padiah olacan müjdeler ve padiah olunca kendisine ihsanmn ne olacan sorar. Bunun üzerine
ah pamandaki yüzüü çkanp gedaya verir ve bu yüzükle geldii takdirde kendisini mesud edeceini söyler. Olunun aynlna dayanamayan ahn babas hastatanr. ah'a padiahl kendisine brakacama dair bir mektup gönderir. ah babasnn mektubunu alnca
XXIV ,~1fd:;'.~,~' ~''·;·\: ·/ ~>: ~ ·>.; \ .. ·~ ~:-. ~. " ' )
etrafndakilere toplanmalann emreder. geri dönmek i~in yol~,/ ·__ d
koyulurlar. lnatldannda babas hasta yatanda ah'a vasiyyette:f ~eter:.,:· .. ülkeyi adaletle yönetmesini tenbih eder sonra ölür. ah babasnn·;;,.".::·;;:~/ ölümünden sonra tahta oturur. Geda ah'n padiahln haber alnca saraya gelir ah'n daha önce kendisine verdii yüzüü gösterir. ah tarafndan iyi ka.rlanr!l birlikte zevk ve sefa içinde yaarlar. Rakip yeniden kskanmaya balar, bu arada ülkeye düman askeri girmitir, bunu frsat bilerek ab'a felaketin geda yüzünden olduunu söyler. Geda
tekrar ah 'dan uzaklatrlr. Düman askerinin ülkeye girmesinden dolay zorlu ve kanl bir sava içindedirler, geda ah için dua eder!l ah'n askerleri galip gelirler. O gece ah rüyasnda yeil sankl ve Hzr k yafetli yal birini görür bu arif kii ah'a savan geda'nn duas sayesinde kazanldn söyleyerekli ged.ay skntdan kurtarrasm ve kendisine nedim yapmasm tavsiye eder. ah uyannktan sonra geday mahremine alr ve mutlu bir ekilde ölünceye kadar yaarlar.
Olay örgüsü dier mesnevilerde olduu gibi bir masal havas içerisinde anlatlmtr. Kahramanann birbirlerine ak olmalar& buluup aynlmalan, kavumalarn engelleyen kii ve olaylar. av ve elenme merasimleri. avalar ve aklarn birbirlerine kavu§Illalannn anlatlmas diermesnevilerden fazla bir farkllk göstemez.
c) ahs kadrosu:
ah u Geda mesnevisinde birinci derecedeki kahramanlarn birisi gedif"dr. Dünyadan elini ayan çekmi. gönlü yaral, hrkas yrtktr. Görünüte ge da, ancak mana aleminin padiahdr. Geda aadaki beyitlerde öyle tasvir edilmektedir.
Varidimülk-i Çin'de bir dervi
(326)
Mülk-i macnaya padiah idi ol
(331)
Birinci derecedeki dier kahraman ise ah dr. ah'n güzellii ön planda tutulmutur. ah o kadar güzeldir ki ge da onu görür görmez ak olmutur hayranlndan konuamamtr. ahn güzellii olaanüstü
özellikleri ile birlikte tasvir edilmitir.
N agehan ey teyince ana nigah
Gördi m~arda oturur bir mah
(372)
(375)
Tkinci derecede !ih ile gerl!i'n1n ~r~.lannd~k1 ak~. ve
beraberliklerine kar olan rakip vardr. Rakip aync durun1dadir. hep kötülük vapar. Hikavede sövle tasvir edilmitir .
., ~ ., .;. • J
(585)
ekli yag-pare kend-özi cami
Hikayede rakibin arkasnda bir toplum vardr. Bunlar da yine geda'nm karsndadrlar. Hikayede bir de güvercin vardr . Güvercin sadece dekoru olutum:akla kalmam1 ayn zamanda geda'ya yardmc
XXVI
olmutur. Ayana baglanan mektubu .h'a ulatmtr.\i,~~ 'ne . dalarda dost olan ceylan~ ah'n babas ise isteyerek ve bilerek o!fl3.Sa .. ~- '·' .. . : bile ah ile geda:nn bulumalanna vesile olmulardr. · .· · ,
d) Zaman:
Zaman Gedamn ah' görmesinden ölümlerine kadar devam eder. Eserde bu iki zaman arasndaki ksm kronolojik sra göz önünde tutularak verilmitir. Yalmz hikayeyi zaman bakmndan bölümlere ayrarak tahlil etmek mümkündür. Geda'nn ah'dan uzaklatnld ayn zaman dilimleri varchr ve birlikte olduklan zaman dilimleri vardr. Ama bu kronolojik sra takip edilirken zamanlar için süreler ko nman tr. Diermesnevilerde olduu gibi zaman belirsizdir~·Birgün, bir seher\1 bir gice, su b h dem, nice gün gibi zamana ait kelimeler kullanlmtr.
Hikayenin balangcndan sonuna kadar geçen süre belli deildir. Bu arada 8§1klann kavumalann engelleyen olaylar~ ülkeye dümann saldrmas gibi olaylar geçmektedir ve hikayenin sonunda sabrdan bahsedilmektedir. Bunlar göz önünde tutarak düünecek olursak~ hikayede uzun bir zaman söz konusudur diyebiliriz.
e) Mekan:
ah u Geda hikayesine balanrken bahsedilen ilk mekan Çin ülkesidir. Geda burada yaamaktadr~ güzel bahçelerin canl tasvirleri yer alnaktadr. Geda bu bahçelerde rindane dol3.§1Iken bir saray görür,
Gördi bir ~a,r-lacl-i yek-pare
(350)
ah'n yaad bu sarayn tasviri "tasvii 1 dekoratif "yönüyle dikkati çeker. ah ile geda'nn karlatklan~ mutlu olduklan mekandr. Daha sonra geda 'mn dalarda mekan tutmasyla da mekan yer almaktadr.
xxvn
V ar idi anda bir c aceb kü b sar
Nice kühsar- asman-girdar
•(943)
Geda için skntl dönemlerin mekandr. ah için ise av srasnda nevruz ve meclis mekanlan vardr. Birisi elenirken dieri aynlk sknts içindedir.
Maçin~ Türkistan~ Mülk-i Tatar~ Hind~ Htta-i Hind~ Det-i Kpçak yer isimleri geçmektedir. ah Det-i Kpçak' fe thetmek istediini söyler. Sava mekan vardr. Daha sonra yine saray rnekanna dönülmütür. Bu mekanla birlikte mutluluk bulunmutur.
f) Motifler:
Mektuplama motifi;
Hemen hemen her ak mesnevisinde karmza çkan bir olaydr. Burada da aadaki beyitlerde görüldüü gibi geda içinde bulunduu durumu anlatan bir mektup yazar~ güvercinin ayana balayarak ah'a gönderir.
Cümle a.Qvalin eyledi iclam
(659)
Ri te-i ~v~ ile ider mul}kem
(660)
ah bu mektup sayesinde gedann durumuna vakf olur~ geda'y bu içinde bulunduu skntdan kurtanr. Daha sonra~ ah'n babas
hastalannca ; oluna padiahl brakacana dair bir mektup gönderir.
XXVTil
(1389)
Mihr-girdar- tayy rab itdi
Name-i ah eyledi irsal
(1394)
Bu beyitlerde de mektuplama motifi yer almaktadr. B u mektup ulatkdan sonra ah hemen saraya döner.
Dü göme motifi ;
Ol gice b V ab gör di di de-i ah
Gördi bir merd-ranfi nagah
ljzrasa libas- qa.Qray
Güyiya ~tab- subl}- ümid
(1671)
Beyitlerinde ise dü görme motifine yer verilmitir. ah rüyasnda Hzr kyafetli, yal, ermi birini görür. ah'a savan ged3.nn dualar sayesinde kazanldn söyler. Onu skntdan kurtararak kendisine nedim yapmasn söyler. Bundan sonraki olaylar rüyann dorultusunda geliir. ah gerlay ma bremine alr ve ölünceye kadar birlikte yaarlar. Bu da dier mesnevi motiflerinde rastladmz motiflerden birisi.
XXIX
air anlatmnda genellikle zaman olarak. mi'li geçmi zamann hikayesine arlk vermitir. Bunun yansra yer yer geni zamana da rastlamaktayz. Mesnevtdeki olayann geliiminde kendi üslubuna göre kronolojik bir sra takip etmitir. Hikaye içerisindeki bölümler ay n
balklar altnda yer almfir.
Rahmi'nin ah u Geda mesvisinde de dier mesnevilerde olduu gibi dil çok ar deildir. Balklarn bir ksm Türkçe~ bir ksm ise Farsça olup" uzun terkipiere yer verilmitir.
Mesnevrnin giri bölümünün dili~ konunun ilendii bölümün dilinden daha ardr. Konunun ilendii bölüm sade olmakla birlikte Türkçenin arlkl olduu bölümdür. Tasvir yaplan ksmlarda ise üslup biraz daha ar olup!' Arapça~ Farsça kelime ve terkipler belirgin bir ekilde kendini göstermektedir. ran Edebiyat taklidinden kaçn11mayA­ çallm olan bu dönemde Rahn1 eserinde zarif ve sanatkarane bir üslup kullanmtr. Canl tasvirlerin. halk tabirlerinin. deyim ve atasözlerinin çokkullanld dikkati çekerken!' ifadelerde yerlilik göze çarpmaktadr.
"Gözden rak. olan gönülden de rak olur":
Olur agir bu nüktedür mehur
Dideden dür olan gönülden diir
(883)
Ki cihanda belasz olmaz bal
(581)
XXX
u elesiz ola m yanan ate
(930)
'Gül dikensiz olmaz":
V ar nu bir gül ki olmaya gan ~an bir gene olmaya man
(580)
ye Im asaklkdan kurtarmtr.
(595)
Üstüne düdi saye-icizzet
(825)
Yeridir olsamenzilüfi ate
Gül ~ulak urd ]p.lmaga an gü
(892)
(958)
(960)
öhre-i rüzgar olmu idi
(1325)
Göreli bir ~a. r- lacl -i yekpare
Küngür-i hem-zeban- seyyare
(366)
xxxn
Rehrev-i reh-rev~- mülk-i ya.JPn
(145)
~!. ~:
\.. -•o. "'' _:;jj;;.i' airin ahst yer" hayvan" meclis tasvirleri oldukça canl ve hareketli
bir üslup arzetmektedir. Bu tasvirlerde daha çok tebih" telmih" istiare ve tenasüp sanatlan dikkati çekmektedir. Bunlardan bazlan unlardr:
Kii tasviri :
ekli yag-pare kend-özi "ami
(586)
Beyitinde rakibin sözü çikin" yüzü k akam gibi siyah" ekli buz parças olarak tasvir edilmitir.
Vacibül- ~at küteni merün
(587)
Beyitinde rakibin sözünün boyu gibi çirkin, ölçüsüz olduu tasvir edilmitir.
Çem-i hünban anki ie-i zehr
Mir-i hazar idi vü aQne-i ehr
(588)
Beyitinde rakibin kan saçan gözü zehir iesi olarak tasvir edilmitir.
ijal~- azurde klmagamüti
ekli kejdum gibiydi engüti
xxxm
Beden-i yar gibi sirninher
(636)
Bal u perine eyleyen na_an
An anurd asman- peri
Mekan tasviri:
Devr-i gerdün misali çar-erkan
Münteha servler sipihrasa
(671)
(779)
(794)
Beyitte ah ok'u attt zaman okun hüma kuu gibi uçtuu tasvir edilmitir.
Mür e ger gelse idi tirine rast
Çemine zaym unrd bi-kem ü kast
(795)
Beyitte; eer okuna karnca rastlasa~ tam olarak gözüne yara vururdu diyerek ahn ok atmadaki mahareti tasvir edilmitir.
Tiri müjgan gibi i tse nian
Ijal~a-i maldan geçerdi revan
(796)
Beyitte oku nian alarak atsa ay'n halkasndan geçirmesi tasvir edilmitir.
Elence meclisinin tasviri:
(1214)
(1216)
XXXV .:.\
it~? :.::Y:::, .. . .. -······· ... Beyitlerde ah'n karar vermesi üzerine elence meclisi d:ll?,e~en~~
süslenir. Ay yüzlü güzeller meclise eref verip, iki tarafnd.a:>\~a.f: ~~f' dizilirler.Buradaelence meclisi tasviri yaplmtr. \:. '·.·<: ·.'i · ·
Badeden rüy-i saki gül gül idi
Gulgul-i ie avt- bülbül idi
(1223)
1çk1 Slman sak1'nin ylizii hadeni n renginin aksi ile gül renkli olmu~ ieden boaltlan içkinin sesi. bülbülün sesine benzetilerek tasvir edilmitir.
Cam- zer içre bade-i a)Jmer
Gül-i racna anur kimitse n~ ar
(1224)
Kmnz arabn altn kadeh içindeki duruuna kim baksa güzel bir gül zanneder ~ de nilerek arabn kadebdeki duruu tasvir edilmitir.
rdi çünkim dimaga ne'e-i mey
~zd çengüfi curü~ pey-der-pey
Bu beyitte de egenc.e meclisi tasvirine devam e-dilmitir. ç kinin ne'esirin dimaa emesiyle~ sazn tellerinin yava yava daha cokulu, harekeketlenmesi anlatlmtr.
air anlatmnda söz ve mana sanatiarna da yer vermitir. Kullard edebi sanattarla eserine çekicilik ve estetiklik kazandnntr. Aada bunlardan birkaçma örnek verilmee çalJmtr.
Telmih:
~~·~ ·~ . . f;~ )/.~ ..... .~'\!;·'')·~ ''· t., //'
Beyitte ijatem'in cömertliine, Rüstem'in avataki kah~~i:~a;'~f' j;i iaret edilerek telmih sanat yaplmtr. ·: .... , .. ,;::·-, .. ~ .. ;;: .. ~:~.:~~:;><'.-,.-
c A~dan zev~ itmese Perhad
Derd ~nn idemiydi bünyad
l]üsn-i Leyla'ya oluhan meftün
(319)
Leyla'ya tutulmu olan Mecnun'un derd ve mihnete yar olmasna iaret e.dilnitir.
gtiyar eylem.idi f$ u fena
Olmu idi vücüd c ayn- beka
(329)
Cümle gonce-dehan ca~- dost
Cümle CAzra-cizarVam~- dost
Ba üzre )} amameler anufi
(536)
Hz. Süleyman 'a iaret edilerek, güvercinterin onun ba üzerine gölge salmasna telmih edilmitir.
XXXVII
Det -i ten h ada yar- gan idi
(1064)
Beyitte; Hz. Muhammed ve Hz. Ehri Bekir'e iaret edilerek, Hira danda, maaradaki dostluk hatrlatlarak telmih yaplmtr a
Meskeni küh u menzili halnün
Gehi Perhad olrd ge h Mecnün
(338)
Yusuf'ndan cüda düüp Yac~up
Olmu idi denn pür aüp
(1357)
Te§bih:
Piir ata olalum piyale gibi
(205)
Beyitte kadeh lale'ye. pür safa olma hali piyaleye benzetilerek. tebib yaplmtr.
Siiz- nazmufila ol cihan-efrüz
Ol Nevai gibi neva-amüz
Beyitte; o cihan yakan nazmyla, makam öreten Nevai'ye benzetiterek tebih yaplmtr.
xxxvm
(224)
af~ anufi ]pzl otadur
Görse bir serv-~ad u gonca-dehan
Payine su gibi olurd revan
(342)
Beyitte selvi boylu, gonca azl güzele olan ilgi, suyun akna benzetiterek tebih yaplmtr.
Badve bir mahalle itdi güzer
tdi nergis gibi o c~ha n~ ar
(349)
Beyitte geçme rüzgara, o makama bak nergsn bakna benzetiterek tebih yaplmtr.
Gül gibi grr~ kim eyledi çak
Laleve çehreni kim eyledi gak (428)
Beyitte yrtk yaka açlm güle, toprak olmu çehre laleye benzetiterek tebih yaplmtr.
XXXIX
Tenasüb:
Mah-rülar içinde ah-l~ab
Talic:i Sac: d, Müteri, Mal kelimeleri ile tenasüb sanat yaplmtr.
stiare:
Lale gadler yolnda gak olmu l]r~s gonce gibi çak olmu
(334)
N agehan eyleyince afia nigah
Gördi m~ arda oturur bir mal
(372)
yaplmtr.
Devrelinden ikeste vü beste
(785)
Gönlü gaml, yorgun olan ba, dönen dünyann gönlü knk ve bal kiisi olarak belirtilerek istiare sanat yaplmtr.
Nida:
, .•. .-f-?~~~~"'" If,'? •.l;,r. if f ~ .....
XL ,{:~,;~ /;';~:, x~\ Beyitte~ "ey candelib-i calem-raz "derken " ey" kelime~iyle n~aa , ) ~- :)
sanat yaplmtr. \: ... ··~ .·· .. ::.~~~ .. ··/
Mükilüfi var ise gereyle su'al
(420)
-.:,_
Beyitte "ey l}uceste-l}isal "derken "ey" kelimesiyle nida sanat yaplmtr.
Di di ey cane maye-i adi
Bag- hüsnüii nihai-i azad
(1419)
Beyitte "ey cane maye-i adi" derken "ey" kelimesiyle nida sanat yaplmtr.
Cin as:
(396)
Mihr-i gaver gibioburc- kemal
Eyleyince gedaya cari:- cemal
stifham:
Cam- atide mey olur nu ni han
(574)
XLI
Rfizufi ardnca nitekim e b-i tar
(579)
ham:
~anda gitdi ol aftab-perest
Nü iderierdi dur idüp aya
Gah eakar gözi ge h at kula
(1234)
Kadeh
Derd u arndan geda ikayet ider
(512)
ah'n dostlaryla elenirken, geda'nn dert ve gamdan ikayet etmesi arasnda tezatvardr.
ah tutar elinde afi aya
Menzil olm gedaya kiih-i ferag
(513)
ah elinde kadeh tutarken~ geda'nn menzili da olmutur. Beyitte tezat sanat vardr.
XLTI
Ol geda telg-kam u her aw
(514)
ah altn kadehle içki içerken, geda'nn her içtii kederdir. Beyitte te zat sanat vardr.
ah nü eylerdi cam- arab
Ol ge da bi -arab- me st u garab
(515)
Yine ; ah arap içerken, geda arapsz (arap içmeksizin) mest ve harabdr .Beyitte tezat sanat vardr.
ah kim bade-i ebane çeker
Ol geda ah- c akaneçeker
(516)
ah gece arap içerken, geda ak yüzünden ah çekmektedir. Beyitte tezat sanat vardr.
ibh-i Hüsn-i Talil:
Çünki olmaz ehid-i c .. a kefen
(625)
. Gömlek yrtlsa alacak ey mi? Çünki ak ehidine kefe n olmaz. Hayali sebebe tam inanmamaktadr. Beyitte ibh-i Hüsn-i Talil sanat vardr.
ktibas:
(40)
XLill
Bülbül-i zar olup Kelim-asa
(168)
Kafiyeler:
Mesnevide genellikle zengin kafiye kullanlmakla birliktes tam kafi ye ve tunç kafiyelere de yer verilmitir. Kafiyeyaplan kelimeler farsça arlkldr. Redifler de airin ahengi salamada kuland unsurlardandr. Aada kafi ye ve redif örnekleri verilmitir.
Redif:
Mülanm bal ile per olsa idi
(557)
Kametüm bir bilale döneli hernan
Derd u amla t;ayale döndibeman
(834)
(838)
ayd içün kühsara meyl itdi
XLIV
(914)
Söyle ey ca~a yar olan gönlüm
Derd umil}netle zar olan gönlüm
(925)
Tunç Kafiye:
yaplmtr.
(367)
yaplmtr.
(391)
kafi yeyaplmtr.
Pür hevasn neden l}abab gibi
(425)
Bu beyitte de yine "ab" ve "habab" kelimeleri arasnda tmç kafiye
yaplm1r.
c Azn- ayd- ikar ola ol rüz
(916)
yaplmtr.
air aadaki örnekte olduu gibi üslubunda; Divan Edebiyatnda çok kullanlan benze1meleri kullanmtr.
Benzer ol bikre bu ri sale-i hü b
Ola miskin hi ca b ile mahcü b
(1710)
Aynca, fazla kullanlmam, yeni benzetmelere de yer vermitir. Dümann kanl bam ikiye aynlm nara benzettii gibi~ o yüzylda kullanlmam olan Al bayrak kelimesini kullanmtr.
Za)Jm- pür günla ser-i ac da
~olnm enar idi güya
(1652)
(1637)
XLVI
Kaynaklara göre Rahmi'nin ah u Geda mesnevisinin dört nüshas tesbit edilmitir. Bunlarn birisi Erzurumda Atatürk Üniversitesi Kütüphanesinde. ikisi Manisa l Halk Kütüphanesinde dieri ise Londra'da British Museumda Or .7183numaradadr .3 2
Bu çalmamda yurt içindeki üç nüsbadan faydalanarak karlatrmal metni kurmak istedim~ ancak Manisa l Halk Kütüphanesinden üçüncü nüsha olarak almak istediim 2686 demirba­ numaral Bursal Rahmye ait ah u Geda'nm (kütüphane kaytlannda bu ekilde geçtii halde) mikrofilmi Talcal Yahya'nn ah u Geda:s olarak tarafma gönderildi. Manisa l Halk Kütüphanesinde bulunan yazma eserlerin tasnif ve kataloglama ilemleri yeniden yaplmaktadr. Bu neden1e kitaplann bir ksm Milli Kütüphane Bakanlnda buhmduundan üçüncü nüshaya ulaamadm.
Metni M nüshas olarak adlandrdm Manisa l Halk Kütüphanesinden temin ettiim bir nüsha ile SÖ nüshas olarak adlandrdgm Atatürk Üniversitesi Kütüphanesinden temin ettiim nüsha üzerinde kurdum.
M nüsbas: Manisa il Halk Kütüphanesi~ demirba no. 2711
Ba: Ey nigarende-i nukfi- cihan
Merinende-i zemin u zernan
Son: Seyr olnc~ bu gülistan- güzln
Tab.: - paküme ideler ta~} sin
3 2 Günay J{ut, "Biritsh Museum'daki Baz önemli Yazmalar ve Teva~-i A.are'den Taife-i Bektai yan• Türk Dili -Be lleten .1971. s .209
1stinsah kayd: Ketebetü'l-f$ Dervi Musli bende-i eyg brahimi Güleni raqmetü'l aleyh.
Ölçüleri: Kitabn banda 2 sayfalk ayr bir mektup yer almaktadr .ah u Geda 60 sayfa olup 15 sütunlu 2 sra eklinde ta 'lik yaz ile yazlmtr. 1720 beyittir. Kitapda balk yerleri bo
braklmtr.185x125, 128x76 mm, mein kaplama, emseli,
mikleplidir .Ta~iq görmü olan bu nüsha üzerindeki düzel tneler kmz kalemle yaplmtr.
SÖ nüshas: Atatürk Üniversitesi Rektörlüü, Seyfettin Özege Kütüphanesit A.S. Levend Kitaplan no.l7-18
Yazann Gül-i ad berg adl eseriyle ayn cilttedir. Gül-i ad-berg 17 ah u Geda ise 18 numaradadr.
B u nüshann ba ve son ksmlar eksiktir. 64a-127b olarak numaralandnlmtr. Bu numaralan metni k.urarken aynen kullandm.
Ba: Tynet-i ademi kl u b t.a;mir
Yed-i ]pldretle eyledi tavir
Encümenlerde n~ -i meclis ola
Müstensihi: C Ali b.Mabmüd
1stinsah tarihi: H. 984
1stinsah kayd: J:Iarrerehu CAli bin Malmüd be cinayeti'] melikü mabcüd fi evayil-i ehr-i rebicil-ahir.
Ölçüleri: 65 sayfa olup 13 sütunlu 2 sra eklinde ta'lik yaz ile· yazlmtr. 1639 beyittir. Kitapda balklar krmzyla yazlm olupt 200x125, 140x60 ~ emseli deri ciltlidir.
XLVili
Her iki nüshada da kütüphanenin resmi mührü, damgas vardir., . .
Ortak metni kurmak için • önce M nüshas olarak adlandrdm· Manisa n Halk Kütüphanesindeki nüshay elde ettiim için çalmama bu nüsbadan baladm. Metne b den balayarak sayfa numaras verdim. Beyitleri den balayarak beer beer numaralardrdktan
sonra metni okudum. kinci nüshay~ Atatürk Üniversitesi Rektörlügü ~
Seyfettin Öze ge Kütüpbaresinden temin ettikten sonra beyitlerini ayn ekilde numaralardrdm .Ba ve son ksmlan eksik olan bu nüsha 64 a­ 27 b olarak numaralandnlm olduu için sayfa numaralann aynen kullandm. kinci metni birincisiyle karlatrarak okryup .niisha
farkllklann dipnot olarak belirttim. Daha sonra hikayeyi konu. olay örgüsü, ahs kadrosu, zaman , mekan bakmndan incelemeye çaltm.
Kurulan ortakmetin ise 734 beyittir.
XLIX
SONUÇ:
XVI. yüzyl Türk Edebiyat mesnevi sahasnda taklit ça m atatp • kendi gücünü is batlamas açsndan önemli bir yüzyldr. Bu yüzylda airler; devrin sosyal hayatm, tarih olaylann. fatih olaylann, mahalli özelliklerini , inançlann aksettiren mesnevilerini yazarken, iirdeki hüner ve nstalklann da göstermeye çalmlardrr.
Bursal Rahmi'nin ah u Geda mesnevisinde de dil sadedir. Atasözü ve deyimler bol olarak kullanlmtr. Konu mahalliletirilmeye çallm. ifadelerde yerlilik ön plana çkanlrken, ran Edebiyat ve iiri taklidinden kaçnlmaya çallmtr.
air, mesnevisinde bayala dümeyen , maddi haziann üstüne çkanlm çift kahramanl bir ak macerasn ilemitir. Eserde airin
zarif ve sanatkarane üslubu göze çarpar.Zaman zaman ilahi duygulan ilemi ise de ah u Geda'da tam bir il3.hi ak ruhu kadim deildir. Dolaysyla eser tasavvufi deildir.
Mesnevide akn özellikleri aniatlmakla birlikte , fakiiiere aalayarak baknama , onlara hakaret etmeme , güleryüzlü olma, makam ve mevkiye dükün olmama, bilgili olanlara sayg gösterme, sknt ve be131ara katianma ve özellikle doru olma konusunda mesajlar verilmektedir.
Bursal Rahmi'nin ah u Geda mesnevisi sanat yönünden mükemmel bir eser deildir. Dil ve üslubunun sade oluundan , ifadelerdeki yerlilik özelliinden dolay Edebiyatmzda yllarca
okunan eserler arasmda yeralmtr.
Ali :252 b
Attar :165 b
Azra :507 b
Behram :37 a
Cami :224 b
Cem :254 b, 1184 b, 1187 a. 1215 a, 1284 a, 1591 b
Cemid :1184 b, 1481 a
Dara :1139 a, 1154 a, 1348 b, 1368 a
Dell ak: 1154 b, 1367 a, 1648 a
Destan :1521 a
Efridun :1154 a
Feridun :254 b
Hakani :224 a
Halil :138 b
Hzr :365 a, 1702 a, 1728 b
Hurid :274 b, 455 a, 1500 a
tr!:;~~:\~~} ;?;~~;,\
--~ ~i~i;,;;.,·;:;_;.,;:;.,~;·;·~;;..;,.'~";.J.i'F''·:;·
Rusrev :222 a, 225 a, 254 a, 1211 a, 1346 b, 1497 a. 1500 a
dris :136 b
Kelim :168 a
Kenan :1402 b
Keykavus :1347 b
Mecnun :319 a, 338 b,431 b, 644 b, 923b, 964 b, 984 a,1128 a
Mesiha :228 a
Mustafa :25 2 a
Sikender :254 b
Sinan- azim :1646 a
Süleyman :186 b. 536 b, 990 b, 1165 b, 1167 b, 1179 a
Vamk :507 b
Yakup :1355 a
Zal :1521 a
Zü'l-Kaneyn :790 b
YER lstMLER:
Çin :326 a, 665 a, 994 a, 1072 b, 1196 b, 1345 a,1535 a
Ferhar :1219 b, 1270 b
Gitisi tan :1206 a
ran :253 a
Kpçak :1143 b
Maçin :253 a
Sumenat :313 a
am :32 b
Tus :1347 a
Türkistan :1140 b
Ak Çelebi ; Meairü'-u'araor tezkere of Ak Çelebi, Meredith
Owens, London, 1 CJ71
-------------- ; Roman Sanat ve Roman ncelemesine Giri, Ankarat
1991
Beyarn; Teziretü'-u'ara, Milletktb.Ali Emiri Ef.No:757
Çavuolu~ Mehmet ; "Yahya Bey" slam Ansiklopedisi C.X:ll/2~
ist.1984
1970
Erient Gülgün ; Bursal Rahmi ve Gül-i sad berg'i, Ankara Üniversitesi
D.T .C.FbaslmamYüksek Lisans Tezi, Ankara, 1990
Gümü, Hüseyin ; Roman dünya.S ve incelemesi, Kültür Bakanlgt,
Ankara, 1 98 9
1978
Nadiredant Bursa, 1302
Kocatürk, V. M ahir ; Türk Edebiyat Tarihi, Ankara, 1964
Kut, Günay ; "British Museum'd.aki Baz ÖnemliYazmalar ve Tevan-i
Aereden Taife-i Bektaiyan" TürkDili-Belleten, 1971
Küçük, Sabahattin; 16. Yüzyl airlerinden Bursal Rahmi ve ürleri,
LIV
Latifi; Tezkere-i Latifi, Kayseri Raid Ef Xtb.No: llffi
Levend, A.Sm; Türk Edebiyat Tarihi, C.l Giri, Ankara, 1973
-------------------; Türk Edebiyatnda ehrengizler ve ehrengizlerde
stanbul, stanbul, 1958
Mehmed Tabir; Osmanl Müellifleri, 11.Cilt, Meral Yay, stanbul, 1972
Mustafa Ali ; Künhül Albar, N uruosmaniye K tb. N o: 3406
Pala, skender ; Ansiklopedik Divan iiri Sözlüü, Ankara, 1989
"Rahmi~ Büyük Türk Klasikleri, C.l ll, stanbul, 1986
Rahmi Çelebi ; ah u Geda, Atatürk Üniversitesi, Seyfettin Öze ge Ktb.
A.SLevendKitaplan No: 17-18
Ktb.A.SLevendKitaplan, No: 17-18
----------------- ; ah u Ge da, Manisa il Halk Kütüphanesi N o: 2711
Riyazi; Riyazü'-u'ara, Nuruosmaniye Ktb. No: 3724
Sami, emsettin ;Kamus-i Türki, kdam Matbaas, stanbul s 1317
Se hi Bey ;Het Behit, Ayasofya Ktb.No: 3544
afak, Sadk Rzazade ; Tarih-i Edebiyat- ran, Tahran, -1352
Tahir-ül Mevlevi ; Edebiyat Lügat, Nere HazKemal Edip Kürkçüolu,
stanbul, 1973
Tarlan, A.Nihad ; iir Mecmualarnda XV1. ve XV11. asr Divan iiri,
Rahmi ve Fevi, stanbul, 1948
Ünver, smail; "Mesnevi" Türk Dili, Türk iiri Özel saysll. (Divan
iiri) say:415-416-417, Ankara, 1986
LV /'' '
Dergisi Xl .Cilt, say: 1 Ankara,
Yahya Bey ; Divan~ Haz . Mehmed Çavuolu, stanbul, 1977
Yeni TaramaSözlüü; (Düz.CemDilçin) TDK, Ankara, 1983
Yolda, Kazm; Talcal Yahya Bey ah u Geda, nönü Üniversitesi,
baslmann Yüksek Lisans Tezi, Malatya~ 1993
TRA1-.J'S".{RIPS1101~ ALFABESI
c.-J b .. ~ p
> .. ~
f (.....$)' ,,
eJ -n ll
J v, (o, ö, u, ü, ü) _IZ) h (a, e)
c5 y (, i,i)
1-38 :-SÖ
Mlb. 1.
Ey nigarende-i nu~ü- cihan Aferinende-i zemin u zaman
N~-per~-1 nüh- riv~-1 sipihr Ruerii-bag- tar at u me h u mihr
B~i-i tig- günbed-i gerdün Mübdi•-i "alem-i zümürrüd-gün
Çemen-ara-y1 büstAn- vücüd _ Nagl-bend-i nihai-i gülen-i cüd
5. Mücid-i ~~ J.;:S ~ J6 Halk- fevk u taht u ari: u sema ....., . . ~
CAdemiken vücüd-levQ. u ~em Z~tna 1~ idi vaf- ]pdem
LevQ- mestlde n~- gün-a-gün Gülün feyzinden oldlarbirün
Mruik -i mülk -i bi -zevru. ol dur Vali -i ta)Jt- la-yezal old ur
V arlgna Diane kevn ü mekan c Arif olan bil ür ol remzi cayan
10. Aferini güvah- val}detdür Cümle c~em ari~-i ni"metdür
1 l(b) eksiklik var M
2
Bal}r-i cüdnda bir sedef calem Danedür anda gevher-i adem
Elifi gör ki dogn rab ol d V at} det smna güvah o ld
Mürg -i ~udreti durnr cihan Hüe-i çini durur anufi insan
15. Mu1~teza çün vücüd- ~ atdur ~ul hüv' Allah anufi fatdur
At} ad ol dur afia umar olmaz amed oldur ki afia bar olmaz
Z~t içün fiit ile ~adim Zat ile dü-kevndur da'im
Afiamaclüm aikar u nihan .Afia magf degül rumüz- cihan
Cümle Kerrübiyan- c alem-i gayb Künh-i atna innedi la-reyb
20. Künh-i zatnda cakl- kül l}ayran Vehm endiesinde ser-gerdan
~udretiyle iradet-i mevla Kimini ah ider kimini geda
3
.. Kimi layk olur cemaline Kimi ID3+ har düer celaline ·-~::,-;,.
c Akl irimez kemal -i ]pdretine Fikr irinez celal -i ~ikmetine
Cü idicek ezelde baJ;r- vücüd O ld emvac cümleten mevcüd
25. Çarg- çen cümle künbed-i cala Anun üzre t;abab idi güya
M2b. Ol l}ababn biri olup ber-bad Old bu çarg- nil-gün abad
Tak- efiala key bülend itdi Merkez-i hak müstmend itdi
V
Yacni ab üzredür esas anun Fanidur yok durur be~s anun
Mevc-i derya durur cihan- barab Bi-sehat old bem çü nak ber-ab
30. Her ki dünyaya citibar itdi Yok yire afia istinad itdi
Zinet itdi sipihr encüm ile Ni te kim al;n- gaki merdüm ile
Çarb- gerdün itdi pil-i demAll Hindu-yi am eyleyüb pil-ban
Rüy-i zerdile gür u gaver ~udreti bahri içre nilüfer
4
35. Eyledibi-fetil u bi-revgM Mihr ü mahufi çeragm n en
SÖ64a.
Kiver-i çarga ah olup Behram
tdi encüm sipahm afia ram
Tinet -i ademi kl u b tahmir • • V
Yed-i ~udretle eyledi tavir
Eyledi dideden ild revzen
40. " .!J _,b; \.9 "ayetin ~u b tekrar tdi seyyareve an bi-dar
M3a. N azar- ibretile geh gahi Ta ki seyr ide ralpnetül 'lahi
Kalbini itdi mahzen-i esrar V
Zatn itdi lücce-i ebrar
Afta taclim itdi esnay
Afta tefliim :ltdi eyay
Nokta nokta iderken calemi tarl;
50.
SÖ64b.
5
Goncave cümleten dehan olsa Sebzeve mfilarm zeban olsa
V ar~ olsa salJ ayif -i eflak Hemmürekkeb olayd tüde-i gak
Cümle eya eer ki olsa ~em ~lmagiçiin medayihini r~
erh olunmaya zerre zatundan ennere dabi hem fatfida
Ya ilahi bu dar- gurbetde Derd u gamla bu künc-imiqnetde
Mevtkühundan iricek seyl-ab Eyleyicek bina-y "ö.mr garab
e b-i tar içre viricek can Hem-reh ile çera- iman
Dil-i ~am didemi idup mesrür Anun -ile mezarum it pür-niir
Dem-i agirde kim ola mal} er ljal~- "alem ul}fir ide yekser
55. Hakden kalkcak derlde -kefen
49(a) datp. : zat SÖ 51 (a) kühundan: kühnda M SS (b) gün u : gün SÖ 56(b) ola kimi : u kimisi M
-..., • • •
o:pna cümle name-i a"mal
·~C
ijatem-i enbiya nian ile
Ya ilahi cinayet ey le bafia Anun ile t}idayet ey le bafia
DER-MÜNACAT- I KA.ZiL~HACAT* . .
Ey kerim u ral}im u bi-hemta anic -i la-yezal u la-yefna
60. B~ri~-i kün fe-kan bac~ u nüür Mucid-i kag- adn u gür u ~iir
SÖ 65a.
Safia lay~ ~ena vü J;amd olmaz Her geda gakde güber bulmaz
RaQ.metüfi bi -c:adediken bi -"ad Mededey v~cibü'l vücüdmeded
Benüm iüm gata vu züll ü günah Senüfi iüfi c ata durur her gah
Sana muhtacdur ~u eya Sen ganisin senüfidür istigna
65. Kime irse cinayetüfi n~an CAymna gelmeye cihan güheri
57(a) gat-: ijata M 59(b) ani· -i : ani· u M 65(b) güberi : kibri M
Nergisetac- zer c ata eyler Laleye al bir ~ba eyler
7
Padiehdür ki gdmetinde yiler
Peyk-i çruruc olup nesim-i sehr
M4a. Büy-i lutf ider gül-i racna c Andeli bi ider ana ey da
70. Sünbülüfi zülfin eyleyüp pür-çin Dehen-i gonce(y)i ider rengin
75.
SÖ 65b.
67(a) okdur :okda SÖ 70(b) de hen-i : de h eni M
IJançer-i bide oldur ~b viren Y:semen turrasma tab viren
Bin dili olsa billbilliii güya
Eylemez ~ena seza-y ijuda
Zat - paki ne bile her çaki Bunda c aciz cu]çul- idraki
Laldür midQatünde cümle ünas Nice fehm ide cakl- gurde-inas
Sen bilürsin yine seni ya Rab
Seni itdum yin senünle taleb
N ola i tsem reca cinayetiifii
Taleb idup re h-i hidAyetüfii
Nice ate-perest u bade-perest cömri gibi cihanda deyr ni~st
8
Olup efali cümle zit u siyah ekli olmu iken günit u siyah
Tayup hime gam olur püti Killi yamaga nar- zer desti
80. Eyleyl üp ya~ni gdme-i tersa ~addi cüdü'-alib gibi dü-ta
M4b.
85.
82(a) idüp: irüp SÖ 87 (b) vini-i : vird ü M
Sçrayup ber~-i ral;tmet nagah yakar anun günahn çü n gah
Bulur afia idüp "inayet-i gas irkden murg - can rah.;. \}al a
Ben ki bir derd-mend-i nalanum ~Ak-mübtela-y hicranum
Masivadan beni .müberra it Zahirum batnunla yeksan it
Mühkem idüp benim eri~atümi
Rast göster reh-i tail~.atümi
Cam- ~a~ufila itheni ser-mest Olayn ev~ufi ile me st -i Elest
Fey-i ~demden iriüp fey.ta
Ola l;tamdufi müdarn vird-i zeban
Mekteb-i dehrde elif gibi ta Ey le ya Rab mücerred u yek-ta
SÖ66a
90.
9
Fey~-i ~demden aç dile ~ar Ta ki andan i dem cemale n~ ar
Nice bir görmeye dil-i gam-g'ar Mit~b- ~adimi eb-perevar
Di de den ref idüp bi -külli hic~b Olayn ev~ufi ile pür-teb u tab
Seyr ide murg - himmetüm küsag Ravza-i midl;atüfile ag be ag
Ab- rfi ile vui:ü vir yüzüme I:Iamdufi ile afa virüp sözüme
Her ki ab- ~ü ile yüz yur Çeme-i gür gibi ola pür-nür
95. Lay nefy eyleyüb diyen illa Olur iki cihanda müste~na
Her ki ]p.lsa namaza ~addini dal Ola engüt -nüma niteki hilal
Çem-i encüm gibi olup naym Geceler ubl;a dek ol am ~yim
Ben ki bir namurad- magmümum Na-ümid eyleme ki mazlümum
M 5a Elümaçdummi_al-i seccade ijake sürdüm yüzüm ben üftade
89(b) i dem ~e :ide {}ay ale M 91(a) idüp: ola SÖ 93(a) ile ... vir : vir .. .ile SÖ 95(a) diyen :diye SÖ 97(b) olam.: ola SÖ 99(a) mi~al-i : niteki SÖ
lO
100. Varlgum gerçi kim tebah itdüm Name-i :ömrümi siyah itdüm
SÖ 66b.
:tibar eylemez günahumuza B~ayüp name-i siyahumuza
Kimsenüfi zühresi mi vardur ola Diye ya Rab ~atana çün u çira
Her ne itdüfise taezel t~dir Olur agir ~a.Zaya yok tagyir
Her ne kim var a:fa vu ev~ u elem Ser-nüvitüm durur ezel ne ]plam
105. Ey le ya Rab niyazum ~bül Ola her-dem müdan na ct- resül
DER NACT-I RESÜL CALEYH'S-SELAM*
103(a) itdüfise : itdi ise SÖ ='Balk SÖ 106(b)vey :ey SÖ
Ey meh-i asumiDI- "alem-i din V ey e h-i tae- bag- mülk-i ya.JPn
Magzen-i raz kaifül-esrar Mu]p.eda-y peygamberan- ki bar
ah- Batl}a Muhammed-i "arabi "Alem-i kevnüfi oldurur sebebi
~urey-i t.aQt u Haimi-efser Mülk-i BatQaya oldurur server
ll
Olmaz idi sipihr-i mina-Ian
Ijal~ olnmadan calem-i ehbad
Di de-i ]çudretiyle itdi nigah Old ol nür pür-gcar~ nagah
M 5b Old her ~atre ma)Jzenü'l-esrar
Her biri old m~ har- ~ar
SÖ67a ofira h~-r l:~tre tim nema b11l d
Andar eval;l - enbiya. ol d
115. Enbiya nl;luna irince nema Old ervaJ;- evliya pey da
, ricek ne.e-i ül;l l;layvMa rdi tacyin nevci insana
Ijal~ olup andan calem-i insan Buld üret bu nevcile ekvan
~ahir olup canasr u eflak
Tütd ol-dem ~arar merkez-i gak
O ld bu e cihan- çar erkan Nevci insan olup afia mib.man
120. N ür-i pakl ger olmasa feyz=rn
Rüen olmaz idi mekln u mekru
111(a) olmmadan :olmadan M 113(a) her: bir SÖ 114(b) andan :anda SÖ 115(b)evliya :enbiya SÖ 117(b)ekvan: olan M ·
12
Her ne ey o ld evvel ü agir N ür- Ahmedden oldlar ~ahir
Ol sipihr-i nübüvvetün mah Ley-mac -allah mal;amnfi ah
Cebhesi ernc-i leyle-imicrac
Ol nianuz ~atunda cali-an
Mülk-i labüti eyleyüp seyran
125. Vadi -i la-mekana basd ~dem Tarem-i asm~a dikdi "alem
SÖ 67b.
]jatt içinde nglan çün mal e bi-i mi"rac içinde nürullah
Sure-i Nun ki ebruvanidur
~abe ~vseyn afiun Dianidur
130. Leyle-i ~adr kakül-i tan VeqQ.uQadur ol iki ngsm
123(b) far~a: fr~t SÖ 131(b)ka.meti: kametüfi M
Enbiyanun odur ser efraz ~ arneti serv ü bag - i c caz
13
Ümmetine i dem diyü peyvend Himmeti itdi kag- çarga kemend
Kümmel-i enbiyadan ekmeldür Çemi ma-zala mükel}l}aldür
135. Server-i l}ayl-i enbiya oldur Dürretüt-t.ac- evliya oldur
SÖ68a 140.
Derc-i dris dürc-i hamesidur
BaremiRavza-i behite delil Ruglandur gül-i riyaz- 1Ja1il
Ey ehenah- "alem-i ~ba N~d- Ye~rib emin-i ma-evQ.a
RaQ.mi-i na-tüvan u Sine-fikar V an~ t}a.Zretüfie vale u zar
Ey le afa eflratüni naib J:Ia.Zrete kurbiyeti ey le ]puib
Gerçi var dilde da - l}irrram Afia lütfuilla eyle de:man
137(a) Künkür-i ar lütf- da.mam SÖ 139(a)"alem-i ~ba :ealemu M
"Balk. SÖ
145. Her biri vrui-i' vetayet-i din Rehrev-i reh-revan- mülk-i yrupn
~ar- din anlarufila old ternam Anlarufila eref bulup islam
Oldlar kurb- l}~da anlar kim • ~ l:;; ...lll ~./ •
SEBEB- N .AZM-I KT AB*
Bir seher gülene cams- bahar Cilveler ]pld cari: idüp tekrar
ubh-dem dest-i kudret-i Bari Goncanun ~ann itdi jengan
150. lj~e bamaya diyüben ab Sebzeler sald nar - subl;tan
SÖ 68b.
Payine y~d laleler l;tnna
Gül çemen milketinde ah old
Cümle ezhar ana si~h ol d
148(a) bahar : bayal SÖ
Go nceler ]plm idi ref -i Q.icab
C~- zerden çeküp arab-nab
155. Açd cilbabm gül ü Iate açd üstüne gevherin jale
M7a.
N o 'la giyse benefe came-i nil
Düicek gar eline damen-i gül Çak itdi pelasm bülbül
Görinür sebze içre berg-i çenar anki l}.ma-y terle dest-i nigar
Görinür Hile içre jale-i bag
Aiyamnda anki beyze-i za
160. Ehl-i l}.asret gibimeger her ag tmi c aguun birbirin küstag
155(a) cilb:ib: cilbar M$Ö 156(b) crune : girye M 157(b) billbill: sünbül M
Erguvanlar ki zeyn-i histandur
Güyiya kim dirab.t-i mercandur
at;n- gak üzre Iateler güya Sine-i c ak üzre da - ce fa
Cüylar olmu idi cedvel-i sim
afQa-i ba klmaga taksim
165.
170.
M7b.
175.
164(a) olmu§ : olup M 165(a) nrue: name sö 17 3 (b) dildar : giilzAr M 174(b)ek-ba.r :mük-barM
16 ~·
Güle ~aru klurd nale hezar . .. ;·:· .. ;:.
Mant)p •t -tayr o kurdu an c At tar
Tur- Sinada her gül-i atJ.mer Old güya ki Vadi-yi Eymen
Bülbül-i zar olup Kelim-asa .Len-ter~" der idi güller ana
Saln- gülen olup zümürrüd-reng N ~na zar idi anufi Erjeng
aJ;tn- bag old n~- b~alemun
Seyr içün nergis aç d niçe cuyün
Zeyn olup nev-c arüs- saQn- cihan Gülen olmud rek-i ba - cin an
Bir yere cem c olup ~ü ah bab Nü iderler çemende cam u arab
Her kii il;ttiyar idüp bir yar Eylemi cazn-i canib-i dildar
Ben dagi sine-i figar ile Girye-i çem-i ek-bar ile
itmeyüp serv gibi reftan ~lmayiip gonce gibi güftan
SÖ 69b.
Can ile ~ad- cuzlet i tniidüm Ma-sivadan feragat i tniidüm
Meb gibi menzilümidfip tenha ~af- cuzletde nitekim "An~a
Der-i gatr am ile .beste idi B üzn ile h atnn ikeste idi
c A~ - canandan giriban-gir Cu y- e§kümi eyleyüp zencir
180. Biryafiadanmelamet-i devran Biryanadan azamet-i hicran
Sifle-pever olal bu "alem Ehl-i l}al old aradamübhem
~an de bir e bter olsa ya cahil Geçinür gall~a "alim ü tazl
em"ve kunc-i arnda ehl-i beyan N M- gamla zebam ucle-fean
Ehl-i "inan mahalli küy- fena Her ~adersüz m~ adr- afa
185. Cahilüfi yeri afa-i ~bal Ehl-i ~drii:ö ~arn aff- ni"al
Mürlar eyledi sugandal~ Eyleyüp da"vi-i Süleymanl~
176(b)itmi§id.iit: eyleridüm SÖ 177(b) nitekim: menzilüm M 179(b) cüy-: çün SÖ 180(a)melamet :melaletM l84(a) mahalli : maball-i SÖ 186(b) da<vi-i: c1a·vetM
M8a.
18
Ger ni sar e ylesen dürr-i meknün ljakde ideler an medfiin
Eyleseii ger zamana" arz- hüner Her giran-serdür afia mü bre-i gar
Ol d "alemde dürr olup na-yab Beyze-i miliyan dürr-i ho-ab
N~ ü ne_r eylesefi e ger ina Silk-i gevher olursa germaJ;tza
anma am güheryerine geçer Belki ol bir Q acer yerine geçer
~almad ehl-i fatla cay- felal} Mail olup fesada ehl-i alal;
Çün kemal ehli old" azl üzre Re~- "alem old hezl üzre
Fatldan t;alufi çii nekbet ola Can u dildennedenlü ragbet ola
195. Ber-mu:rad eyleyüp seray- sipenç Çekmez i düm cihanda gua vü ren c
188(a) hüner: güher M 188(b) serdür : serdir SÖ 192(b) olup : olsa M 195(b) çekmez: ceker SÖ
Efi-i gam beni iderdi belak ahrdan itmesem e ger tiryruc
Görüp ane~ zemanenüii J;alin Ehl-i idbare böyle ikbalin
19
Gönül olup cihanda gayret-bin
Dldeve olmu idi küe-niin
Dehri herbad klsa arar- gam Bam- çarg kül i tse azer-i gam
200. tmez idüm su gibi çehremi pak Klmaz idüm y~ gül gibi çak
M8b.
SÖ70b.
ubl}gahdan birisi yaranüii H av li mümtazv d akranufi
"W .,} .J •
Sul;ten ipimine sal up bünyad
Didi ey sakin-i garab-abad
Goncave§ niçün olasn d:il-teng Seyr-i gülzara idelüm aheng
205. Cam elden düürme lale gibi Pür afa olalum piyale gibi
20l(a) ubl}gab : ubl}geh SÖ
Sün bül-i gülen o ld laglaga-say Narvenler çemende çetr güay
Sa!Jn- cennet durur çü küe-i ba Meskenüfi niçün ola künc-i ferag
Saye-i her dragt renga-reng Döedi a!Jn- baa nar - peleng
208(a) her: ser M • 208(b) döedi : döer M
210.
215.
M9a.
Z>9(b) garm : gabra SÖ 21 O(b) ~ayran : hayran M 213(a) olube.n: olan M 217 ( a,b )anda: ol d SÖ 218(a) subhani: rahmani M 218(b): 219 (a)M
20
Ey le ~dsiler ile gel seyran La-mekan mülkine idüp tayran
Tüti-i nam olan gerek güya Ola bezm-i beyanda ekker-)Ja
erQ idup süz-i sine dan Bezm-i "a~ufi uyar çeragn
Düdman- çerag- "., oluben Ey le bu köhne )Janeyi rüen
Çün )Jazinefi tolü gevber N' ola ]plsafi cibana "arz- güber
Ten metagirden olcak "uryan Ma"rifetdür cihanda mat}rem-i can
I:I~ naib itd.i safia tab" - bill en d ~ra ]pfa cevahir it peyvend
afQa•i ]plbüfi anda levQ -i munir Gün gibi lay(} anda cümle zamlr
·.' :· ;'
Tabcufi old çü babr- gevher-za Cü ide nitekim derya
220- Sal}il-i gake dürrler ey le ni_ar Damen-i dehri it dürr-i ehvar
ugan i~n eyleyüp taze Bu kühen künbede al avaze
Y~ çeragu:fu süz- I:Iusrevden Sözlerün nazük it niteki I:Iasen
Süz- nazmuiila ol cihan-efrüz Ol Nevayi gibi neva-amfiz
N ola geçdiyse devr-i ij~i Sensin calemde C~-i ~ani
225. Köhnedi çünki Jp.a-i' Büsrev N ola alsafi cihana :pa-i nev
221(b) künbed : künbet SÖ
CAlem-i si:tlede vefa yo~dur Cümle g$atde god ata yokdur
ijanefi agir cihanda kür olsar Hem-ni~n sana nmr u mür olsar
Sözlerüfile sen ol Mesil}a-dem ijar-tabi"atlar olsasafiane gam
226(b) Cümle ~tde \}od: ijalkda cümleten SÖ 227 (b) .n:ar u mür : mür u .mAr M
SÖ 71b.
Çünki n1znfi n~zidür e b-i tar
Mihr-i gerdün nidem ki bulsa kemal
Damenine diler ki ire zeval
"Aleme "arz idiip yed-i beyza
Çü b- gamenle göster ejderha
I:I~ile olsakii Müsavar Samiri olsa gam yemez agyar
Gü it sözlerüm ki ben pirüm Diiile re'yüm ki ehl-i tedbirüm
Her ki dana durur tevanidür
Pirler dani ile bümadür
235. I:Iamd Allaha ki ah-rüen-dil I:lall olurrayi ile her mükil
232(a)I:.I~ile: I:.lalka SÖ
Çarij- ayin bülend-himmeti var
Gün gibi çünki "ali-himmetdür
ljuyine rüy-i hod "alarnetdür
~ !1 cJ_JI \!1"" .fl j
Asitamnda sine-çakile "Arz- ahvru -i derdnak ile
234(a) dana: dani M .evani: tevana SÖ 237(b) hod: ho M 238(a) faih : meliQ SÖ 239(b) ahval: hal M
23
240. Çün hüner-bm ola eh-i devran Aiia ma-fi'Z-zamiri ile cayiD
SÖ 72a.
:ruc 1p1 çehrefii o dergaha
Her ne dirsen ~abul-i ah yeter Eigi safia secde g~h yeter
Bal ehli bil ür çü Qal ehlin Kamil olan bil ür kemal ehlin
Çünki ol nükte-dan u nigü-nam Eyleyince bu resme bast- kelam
24 5 . Dil sadefve bu dürri ey le di gfi
Bal}r gibi derüni eyledi cü
M lOa.
Old dil bat;tr- f:p-ete gavva Getüre ortaya nice gevber-i ga
Nice gevher ki lülü-i ehvar ijak-i aha diler ki ide niar
Kimdür ol ah pes beyan ideHim Bacz evafu cayan idelüm
ah- calem-nevaz u daniver
ah- kiver-güa-y vala tarz
244(a) nükte-da.n u: nüktedan M 245(a): Çün sadef eyledüm bu dürrleri gü SÖ 245(b) derüm: derunum SÖ 246(b) : Ta ki l}al idince gevber-i ba 247(b) ijak-i: ijnke M 248(a,b)ideliim :idem M
250.
SÖ72b.
255.
24
Eigi melce-i mela- ci bad Zübde-i çar-cunur- mütezad
Mustafa-siret u "Ömer-haslet .. \,( . Bü Bekr-ftnat u CAli-beybet
V aris-i ta.Qt- milket-i ran Ab- rüy ne bire-i c osman
~ahraman-heybet ü Feridün-fer ijüsrev ü Cem-1}.3_§em Sikenderver
~ademi ehr-gir u ~"a-güay CAlemimisk ü sürr ü galiye-say
N'ola begler kapusn i tse sened ah bin ahdureben-"an-ced
Saltanat paye-i adaretidür Nüb-felek paye-i vezaretidür
~ameti serv-i gülen-i amal "Aks-i rugsar- südde-i i~ bal
uffe-i ~dri üzre çarg- dü-reng Bast olupdur niteki naf - peleng
260. Altun üskü:tli gün sila.l} dan N o'la götürse tig- zerkan
250(b) ijaver-i: ljaveri M J.Javeran-: t:Javera.n M 254(b) l;l~m: çemM 257 (b) vezttetidür: dariyetidür SÖ
M lOb.
25
c Adl u dad olal ana hem-dem Gamdan asudedür~u caem
Giyse olm benekli ~ S~ lt~nat-pie ZIDJ]plan
Çargdan yüce ~dii eyvan ZüQal old ~pus der-bam
Olmasa mah mecaledan
265. Saltanat ragma olal süvar Çarg old öfiince gaiye-dar
SÖ 73a.
Mah bir sen ci ~u1 rezmin de Zühre gunyager ol d bezmin de
Olsa devletle calemenola ah
Old zat- erlfi ~llu'llah
Urdugunca kümeyt-i devlete z1n Aiia zerin licmn ola pervin
270. Nice server cenabma bende Nice serke ana ser-efkende
Gah bezm-i sebada ijatemdür Gah rezm-i vegada Rüstemdür
264(b) debr-i eyvan : dehr-i envar M 265(b) o ld : olal SÖ 26~'b) gunyager : hmnager SÖ
275.
SÖ 73b.
276: -SÖ 278(a) Ey : ol SÖ 280(a) sipihre : sipihr u M 280(b) erre : ~lre M
26
Dest-i ~hn alarsa crueme tig Pare pare ola felek çün mig
af~ anun ~zl otagdm Sebze-zar- felek konadur
Afia yar ol d devlet-i cavid ljak -i pa yi dür efser-i lj urid
IJakidur lru}Jl-i dlde-i acyan
Oldurur server-i kihan- cihan
Ey eh-i aftab- calem-tab AsUliliD menzil u sipihr cenab
Rahmi -i na-murad yad e yle
An luifnfila ber-murad ey le
Gün gibi sen sipihre cab u celal ljakden götür an zerre-mi_al
Na.:?ar-lutfufia k'ola man~ür Gün gibi dehrde ola mehur
Yad i derse er an ibsanufi u
Ola mümtaz cümle insanuii
.. \
··'"l;, .•
27
Terbiyet it sözi ola dürr-bar Pertev-i )Jiirla la cl olur aJ;car
Paye-i ~adrini bülend e yle c Alem içinde ereümend ey le
28 5. Ger cinayet i derse Qimmet-i §ah re çarga külah niteki mah
M llb. 290.
imdiden onra ol du"a-güster
MedQi bagnda candelibasa Daver-i dehre it du ca vü §ena
Ç:Pc~ tig -i gür glMndan Zahir olup felek ikafndan
afl;a-i c alem içre niteki kaf Dil-i acdan ola nian-ikaf
ahlar olalar sana bende Taeverler olup ser -efgende
IAT -I c AK-I ALEMARA Ki ZVER- KANAT VE SEBEB-i ZUHUR-1 MÜMKNAT EST VE AHiDi HAKAYIK K DER c:ALEM-KEVN CLVE NÜMAYAN EST SERAY-I U
289(b): 200(b) M 290:- SÖ *Balk: SÖ
MREFf *
c A.m-i aQra-y H-mekan e yle
Tarem-i c~ ç~ fiar eyle
SÖ 74a.
M 12a.
293(b) olma :olmasa M 297(b) ri vayetin: ik.ayetin M 303(a) ser: seyr M
28
"A~ ile "~meyle lahüt'a ,,
Nigerar olma deyr-i nasüt'a '' ~.
Nayve ey le zar u efgan Ta ki gem ola bezm-i r&uu