Makale Geli Tarihi: 21.11.2020 Makale Kabul Tarihi: 01.04.2021 AKADEMK SANAT TASARIM VE BLM DERGS / 23
Aratrma Makalesi
DOI: 10.34189/asd.2021.12.003
YÖNTEMLER
Cemile YILDIRIM ALTUN1
ÖZET Ahap, esas olarak selüloz, lignin, hemiselüloz, pektin ve dier suda
çözünür ve çözünmez özlerden oluan oldukça dayankl,
yenilenebilir, karmak hiyeraride bir biyomateryaldir. Bu
özelliklerinden dolay ahab karakterize etmek, bozulmasna etken
faktörleri ve bozulma türlerini belirlemek, salamlatrma ve
korumas için planlarn yaplmas oldukça zahmetli ve karmak
çalmalar gerektirmektedir. Arkeolojik nitelik tayan ahaplarn
kaynan incelenmesi, sadece sosyal ve beeri bilimler açsndan
fayda salamakla kalmaz, ayn zamanda malzeme, mühendislik
bilimleri içinde ahabn zaman içindeki bozulma süreçleriyle ilgili
ön uygulamalar, corafi ve çevresel faktörleri, fiziksel artlar
hakknda oldukça zengin bilgileri ortaya koyar.
Ahabn tür, ya, kalite gibi belgeleme niteliindeki özellikleri için
analizlerden yararlanld gibi bozulmasna etken olan nem, UV
nlar, bakteri, mantar, böcek, kimyasal olaylarda analiz
yöntemleri ile rahatlkla tehis edilebilmektedir. Bozulma sonras
uygulanacak koruma yöntemleri de analiz yöntemleri sayesinde
önceden tayin edilmektedir. Ahabn süreç içerisinde bozulmasna
etken faktörler ve bozulma türü belirlenmesi ile korumasna yönelik
daha uygun ve teknolojik malzemeler de gelitirilmitir.
Ahap eserler sadece ham ahap olarak deil, kompozit yapdaki
eserler olarak da analize ihtiyaç duymaktadr. Üzeri metal, kemik,
pigment ya da deri gibi birçok malzeme ile oluturulmu eser
gruplarnda farkl analiz yöntemleri kullanlmaktadr.
Bu çalmann amac; kültürel mirasmzn büyük bir ksmn
oluturan ahap eserlere uygulanan tahribatl ve tahribatsz analiz
yöntemlerinin çeitliliini ve teknik farkllklarn
deerlendirmektir. Çalma ahap kültürel varlklarn tahribatsz,
tahribatl ve yar tahribatl analiz yöntemlerinin mevcut
kullanmlarna genel bir bak sunmaktadr. Verilen örnekler
korumada organik ve inorganik malzemelere göre deikenlik
gösteren ulusal ve uluslararas çalmalarda uygulanan analiz
yöntemleri incelenerek oluturulmutur.
tahribatsz analiz.
deterioration, making plans for its consolidation and protection
requires quite laborious and complicated studies. Examination of
archaeological wood not only benefits social and humanities but
also pre-applications related to the degradation processes of wood
over time, geographical and environmental factors, physical
conditions; The material provides rich information in engineering
sciences.
Before the deterioration of the wood, such as type, age, quality, etc.,
as well as the documentation quality analysis, moisture, UV rays,
bacteria, fungi, insects, chemical events that cause deterioration are
easily diagnosed by analysis methods. Protection methods to be
applied after deterioration are predetermined by analysis methods.
More appropriate and technological materials have been developed
for the determination of the factors that cause the deterioration of
wood and the type of deterioration in the process.
Wood needs analysis not only as raw material but also in composite
works. Different analysis methods are required for groups of traces
formed with many materials such as metal, bone, pigment, or
leather.
The aim of this study is; to evaluate the diversity and technical
differences of the destructive and non-destructive analysis methods
applied in wooden works that form a part of our cultural heritage.
The study provides an overview of the current uses of non-
destructive, destructive, and semi-destructive analysis methods of
wooden cultural heritage objects. The given samples were created
by examining the analysis methods applied in national and
international studies that vary according to organic and inorganic
materials in conservation.
non-destructive analysis.
_____________________________________________________________________________________________ 1. Doktora Örencisi, Ankara Hac Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eitim Enstitüsü,
Kültür Varlklarn Koruma Bilim Dal, e-posta: cemileyildirim1987@gmail.com
Bu çalma; 24-25 Haziran 2020 tarihleri arasnda gerçekletirilen Uluslararas Genç Bilim ve Sanat nsanlar Sempozyumu’nda (GEBSS) sunulmutur.
1. ORCID: 0000-0003-1421-2269
Number/Say 12, 2021
Wood is a complex biomaterial mainly composed of cellulose, lignin, hemicellulose, pectin, and other water-soluble and insoluble extracts.
The property of wood may differ from each other according to some parameters such as geography, age, season, climate conditions. When
examining wood, many details, such as trees of several meters, to their millimetric properties in cells, should be defined. These details are
necessary to reveal the strength and deterioration of the wood as well as the factors necessary for its strengthening.
Most of our cultural properties are professional, technical works, creative activities, and artistic products that reflect the culture, ideals, and
symbols of the communities in which they live. With these works, the technological and sociological aspects of human activities in the past
can be understood by examining them. A holistic approach consisting of natural sciences, humanities, and arts is needed for a meaningful
and accurate examination of the woodwork. For this reason, it is very important to know the structure of wood for all kinds of wooden works
that provide information about human life and culture and are considered worth preserving for the future.
In wood, which is an organic material, besides organic-based analysis techniques, in cases where wood appears in a composite structure,
inorganic analysis methods are also needed for those with different trace groups due to the variety of binders, pigment layers, or decorative
elements on them. Different analysis methods are required for groups of artefacts formed with many materials such as metal, bone, pigment,
or leather. Here, priority should be the methods used to identify organic and inorganic materials. Then, by selecting the appropriate methods
of destructive or non-destructive analysis that will determine all the principles of the materials used such as metal and pigment,
documentation, diagnosis, treatment, and protection plans are made.
The aim of this study is; to summarize the diversity and technical differences of the destructive and non-destructive analysis methods applied
in wooden works that form a part of our cultural heritage. The study provides an overview of the current uses of non-destructive, destructive,
and semi-destructive analysis methods of wooden cultural heritage objects. The samples given were created by examining the analysis
methods applied in national and international studies that vary according to organic and inorganic materials in diagnosis, diagnosis, treatment,
and protection.
Some analysis methods used in the diagnosis of wooden artifacts, Carbon 14 Method, Electron Paramagnetic Resonance (EPR) / Electron
Spin Resonance (ESR), Dendrochronology, Optical Microscope (OM), Scanning Electron With Energy Dispersive X-ray (SEM-EDX)
Method, Ultraviolet and Visible Light Absorption Spectroscopy (UV-VIS), Reflection Transform Imaging (RTI), Multispectral Imaging
System (MSI), X-Ray Radiography and Computed Tomography (CT), Thin Layer Chromatography (TCL), High-Performance Liquid
Chromatography (HPLC), Raman Spectroscopy, Fourier Transform Infrared Spectroscopy (FTIR), Time of Flight Secondary Ion Mass
Spectroscopy (ToF-SIMS), Thermogravimetric Analysis (TGA), X-Ray Diffraction Method (XRD). In addition to these analysis methods,
characterization processes can be performed on wooden works with many analysis techniques.
Destructive or non-destructive methods to be chosen to describe wood should be chosen according to what kind of information we aim to
get. Since it is important to reconfirm the accuracy and reliability of the results, it should be demonstrated by supporting more than one
analysis techniques appropriate for the work. The information recorded with analysis techniques provides the opportunity to compare in
future research. Thus, the road map to be followed for conservation plans can be drawn more permanently.
As a result of the research, it can be said that the analysis methods used in the identification of wood artifacts are important and necessary in
finding the pigment origin, in calculating age determinations, determining the wood species, determining the deterioration factor and size of
wood, and in terms of documentation. In addition, it is understood from the diversity of the studies mentioned in the research that the work
definition processes require an interdisciplinary study.
AKADEMK SANAT TASARIM VE BLM DERGS / 25
Number/Say 12, 2021
GR
Ahap, esas olarak selüloz, lignin, hemiselüloz, pektin ve dier suda çözünür ve çözünmez özlerden oluan
karmak bir biyomateryaldir. Ahabn mevcut durumu bulunduu corafya, ya, mevsim, iklim artlar gibi
baz parametreler dorultusunda farkllk gösterebilir. Ahap incelenirken söz konusu metrelerce
büyüklükteki aaçlar olabilecei gibi hücrelerinde bulunan nano boyuttaki özelliklerine kadar birçok detayn
tanmlanmas gerekebilmektedir. Bu detaylar ahabn dayanmna ve bozulmasna etken faktörlerin ortaya
çkarlmasnn yan sra salamlatrlma ilemlerin oluturulmas için de bir hazrlktr.
Ahap; nanoskopik (makromoleküllerin hizalanmas [selüloz]), mikroskobik (hücreler ve dokular),
makroskopik düzey (aaç halkalar) gibi karmak hiyerarik bir yapya sahiptir (ekil 1). Bu yaplardan
ksilem; köklerden en uzak mesafede bulunan yapraklara kadar uzanan su iletim borulardr (Mannes vd.
2009:7). Öz, ine yaprakl aaçlarda çok küçük ve oldukça eit düzeyde bir yapda olduu halde geni
yaprakl aaçlarda büyüklüü, ekli, rengi ve yaps çok deiiktir (Bozkurt, Erdin, 2011:10). Selüloz,
hemiselüloz ve lignin odunun hücre çeperinin temel bileenleridir. Bu bileikler büyük moleküllü, karmak
yapda ve tehis edilmesi güç olan bileiklerdir. Selüloz molekülünün 10.000 glukoz ünitesi mevcuttur. Ayn
dorultuda uzanan 40 selüloz molekülünden oluan elementer fibril, ayn zamanda en küçük demettir.
Elementer fibriller birleerek mikrofibrilleri, mikrofibriller de bir araya toplanarak fibrilleri; onlarda
lamelleri meydana getirir (Eyüpolu, 2010:10).
ekil 1. ne yaprakl aacn hiyerarik yapsnn emas, (Mannes, David Christian, 2009:8).
Odunun hücre çeperi, katmanlardan meydana gelir. Bu katmanlar, fiziki ve kimyasal bileimleri ile
biçimlenme zamanlar bakmndan deiiklik göstermektedir. Bu etkenlerden en belirgini; fiziki farklardan
kaynaklanan mikrofibrillerin yöneliidir. Hücre çeperinin ayrk katmanlarnda mikrofibriller ya düzensiz
ya da paralel yönde seyretmektedir. Mikrofibrilllerin paralel yönde seyredenleri ince tabakalar meydana
getirir. Bu katmanlara lamel denir (Eyüpolu, 2010:10).
Kabuk, gövdeyi, dallar ve kökü çevreleyen kambiyumun d tabakasdr. ç kabuun temel dokular, elek
elemanlar, paranim ve sklerenimatik hücrelerdir. Elek elemanlarnn görevi, aaç özsuyunu ve
yapraklardaki besin maddelerini aa doru, bunun yan sra odundaki suyu yukar doru tamaktr. D
kabuk çounlukla periderm veya mantar tabakasndan olumaktadr ve ana görevi aaçta su kaybn önlemek,
aac scakla ve mekanik etkilere kar korumaktr. Sklerenimatik hücreler, aaçlarn çounda görülmekte
ve destek dokusu olarak rol oynamaktadr (Dönmez, Dönmez, 2013:156-157).
AKADEMK SANAT TASARIM VE BLM DERGS / 26
Number/Say 12, 2021
Her yl vejetasyon mevsiminde (büyüme döneminde) kambiyum, iç tarafa doru bölünerek öz tarafnda yllk
odun halkalar oluturur. lkbaharda oluan daha gevek dokulu, ince çeperli ve geni lümenli hücrelerden
oluan ksmn younluu daha az, hava boluu daha fazla ve rengi daha açktr. Yllk halkann bu ksmna
ilkbahar odunu ad verilir. Vejetasyon mevsiminde, daha sonra oluan kaln çeperli ve dar lümenli
hücrelerden oluan ksm ise yaz odunu (sonbahar halkas) adn alr. Yaz odunu sk dokunulu olup daha
youn ve rengi daha koyudur. Yaz odunun oransal olarak fazla olmas aaç malzemenin mekanik ve fiziksel
özeliklerinin daha yüksek olmas anlamna gelir (Özdemir, 12,13).
2863 “Kültür ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu” birinci maddesine göre; "Kültür varlklar; tarih öncesi ve tarihi devirle re ait
bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da tarihi devirle rde sosyal yaama konu olmu bilimsel ve
kültürel açdan özgün deer tayan yer üstünde, yer altnda veya su altndaki bütün tanr ve tanmaz varlklardr” diyere k
tanmlanmtr (Kültür ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu, 1983).
nsan yaam ve kültürü hakknda bilgi veren ve gelecek için korunmaya deer görülen her türlü ahap eser
için odunun yapsn bilmek oldukça önemlidir. Geçmi topluluklar kültürünü, ideallerini, sembollerini
yanstan mesleki ve teknik eserlerinin, yaratc faaliyetlerinin ve zanaatkarlk ürünlerinin birçounu ahap
eserlere yanstmtr. nsan faaliyetlerinin teknolojik ve sosyolojik yönleri, ahap nesneler veya kalntlar ile
anlalabilir. Bu yüzden anlaml ve bilgilendirici bir ahap eser çalmas için doa bilimleri, be eri bilimler
ve sanattan oluan bütüncül bir yaklama ihtiyaç vardr.
Bu bütüncül yaklam uygulanrken eser için analizin gereklilik nedenleri u ekilde sralanabilir;
Eserler hakknda bilgi edinmek;
- Orijinallii (Gerçek veya Sahte)
- Kökeni ve/veya kullanm yeri,
- Restorasyonda kullanlan malzemelerin etkisi
- D etkenlerin etkisi (atmosferik kirlilik, biyolojik zararllar, çevre artlar) (Kantolu, 2019 :2).
UNESCO tanmna göre ahap eserler; (1) tanr, (2) tanmaz ve (3) su alt olarak üç gruba ayrlmaktadr.
Tanr ahap kültür varlklarn mobilyalar, müzik aletleri, boyal paneller, heykel/oyma eserler, ev gereçleri,
tarm/el aletleri, dini objeler, ateli silahlar ve makineler olarak tanmlanmtr (Yldrm Altun, 2020:4). Bu
eserler genellikle iç mekanlarda bulunduklar için youn nem ve s deiimine maruz kalmazlar. Ancak tarihi
ahap yaplar, su/yel deirmenleri ve ahap temel direkli tanmaz ahap eserler ise d ortam koullarnda
bulunduklar için tanr ahap eserlere kyasla scaklk ve nem dalgalanmalarna daha fazla maruz kalrlar.
Arkeolojik odun, soyu tükenmi bir insan kültürü tarafndan kullanlan veya kullanm için deitirilmi veya
deitirilmemi ve belirli bir doal ortama atlm ölü odun olarak tanmlanabilir. Arkeolojik ahabn durumu
normale yakn olabilir veya büyük ölçüde deiebilir. Ya faktörü bozulma açsndan tek bana anlaml
deildir. Bozulma ahabn türüne, çevreye ve zamana da baldr (Florian, 1990:1). Neredeyse tüm ahap
kültürel miras eserleri sürekli olarak bir kimyasal dönüüm durumundadr ve zamanla bozulabilir. Baz
durumlarda ahap eserlerin bozulmas nispeten daha yavatr. Bu durumun temel nedeni eserin yapmnda
kullanlan ahap türünün oldukça dayankl olmas ya da maruz kald ortam koullarnn uygun olup, agresif
olmamasdr.
Ahap kültürel miras nesneleri çok sayda bozulma faktörüne maruz kalr:
• Kullanm artlar (mekanik anma, svlarn etkisi [örnein; nemlenme]);
• Uzun süreli yük ve bunun sonucu olarak yorulma veya geveme gibi etkileri;
• Özellikle yaptrlm bileenlerde (örnein kaplamal mobilyalar, kontrplak elemanlar) nem
deiimlerinin neden olduu gerilmeler; tipik olarak düük bal nem koullarnda meydana gelen etki (Bal
nemin %20’den düük olduu ortamlar), (örnein ortamn stlmas gereken k aylarnda);
• Böcek saldrlar;
Number/Say 12, 2021
• % 20'den fazla nem içerii bulunan ahap eserlerde meydana gelen fungus oluumu (bu durum
özellikle d ortam koullarnda bulunan ahap yaplarda daha sk görülür).
Tüm bu etkenlere ek olarak ahap kültürel miras eserleri ihmal ve kastl istismarlar nedeniyle büyük oranda
tahrip olmaktadr. Bozulmalarn derecesi, bozulma etkenlerine, aaç türlerine ve çevresel koullara bal
olarak deiebilmektedir. Bu etkenleri belirlemek için birçok teknolojik analiz yöntemleri kullanlmaktadr.
Ahap eseler için kullanlan analiz yöntemleri ile ahabn tür tayini, ya ve çevre koullar, bozulma durumu,
bozulma seviyesi, varsa üzerindeki inorganik detaylar belirlenmektedir.
Kültürel varlklarn analizlerinde kullanlan baz yöntemler u ekilde sralanabilir (Kantolu, 2019:7):
ElementelAnaliz
MS) veya Termal yonizasyon Kütle Spektrometresi (TIMS)
- X-In Floresans Spektrometresi (XRF)
- Raman Spektroskopi
Termal Analiz
Tarihlendirme Analizi
- Elektron Spin Rezonans (ESR), Termolüminesans (TL), Optik Uyarmal Lüminesans (OSL)
Kültürel eserlerin bilimsel çalmas için u anda mevcut olan yöntemler, ekil 2'de gösterildii gibi üç
kategoriye ayrlmtr (Doménech-Carbó, Osete-Cortina, 2016:9-10):
1. Elektromanyetik radyasyonlar veya elektronlar yardmyla görüntülerin kaydedilmesine dayanan
inceleme: Bu bütünsel yaklam, nesnenin bir bütün olarak gözle görülebilen görüntülerini içerir. Görüntüler,
ultraviyole ve kzlötesi k, X-nlar, beta nlar ve gama nlar ile görünür aralkta elde edilebilir. Bu
yöntemler esas olarak nesne hakknda tarihleme ve analitik yöntemlerle ortaya konan nitel ve morfolojik
bilgileri kapsar (Doménech-Carbó, Osete-Cortina, 2016:9).
2. Tarihleme yöntemleri: Bu yöntemler belirli bir bölge veya arkeolojik sit alannda ortaya çkarlan eser için
kronolojik bir sistem oluturmay salar. Genel olarak, tarihleme yöntemleri, “referans veya balangç
noktas” olarak kullanlan belirli bir olayla ilikili iyi bilinen deere sahip “ölçülebilir, zaman, miktar veya
parametreye” dayanan belli bir zaman ölçeindeki emay takip eder. Tarihlendirme yöntemlerinin, materyal
türü, ya aral ve nesnenin korunma durumu ile ilgili olarak uygulanabilirlikte snrlamalar bulunmaktadr
(Doménech-Carbó, Osete-Cortina, 2016:9).
süreçlerinin aydnlatlmasna olanak tanr. Bunlara ek olarak, kaynak aratrmas, kronoloji ve üretim teknii
hakknda da bilgilere de ulalabilir. Analitik yöntemlerin temel özellikleri ve gereksinimleri u ekilde
açklanmaktadr.
Analitik yöntemler, genel olarak, nesnenin çok küçük bir ksmndan alnan numune ile malzeme
bileiminin belirlendii (nokta analizi) indirgenmi bir yaklama dayanr.
Analiz, eserin tüm yüzeyinde ya da küçük numunede gerçekletirilebilir.
AKADEMK SANAT TASARIM VE BLM DERGS / 28
Number/Say 12, 2021
yöntemler) üzerinde gerçekletirilir.
olarak tahribatl veya tahribatsz yöntemler olarak kabul edilebilir (Doménech-Carbó, Osete-Cortina,
2016:9).
(Dome´nech-Carbo, Osete-Cortina, 2016:9).
eserin genel olarak mevcut yapsn kayt altna almay, bozulma durumunu tanlamay hedeflemelidir.
ekil 3. Ahap eserlerin analizi için kullanlan yöntemlerin snflandrlmas,
(Waach, Jaskowska-Lemaska, Dybe, 2015:449).
Tahribatl yöntemler ya da tahribatsz yöntemler eserde ne tür bir bilgi almay hedeflediimize göre
seçilmelidir. Sonuçlar eser için uygun olan birden fazla analiz teknikleri ile desteklenerek ortaya
konulmaldr.
salamaktadr. Böylece koruma planlar için izlenecek yol haritas daha kalc olarak çizilmektedir.
AKADEMK SANAT TASARIM VE BLM DERGS / 29
Number/Say 12, 2021
görüntüleme yaplabilmektedir.
belirlemektir. Tahribatsz test yöntemiyle gerçekletirilen ilemlerde, test edilen materyal hiçbir ekilde
deforme olmamaktadr (Kara vd., 2017:83). Tahribatsz yöntemler genellikle mevcut kullanmda olan
yaplarda gerçekletirilir ve bozulmalarn erken tespiti ve uygun koruma önlemlerin alnmasn
amaçlamaktadr. Bu yöntemler, tamamen tahribatsz ve yar tahrip edici yöntemler olarak iki gruba
ayrlabilir. Birinci grup, görüntüleme yöntemi (makroskopik deerlendirme) ve akustik, elektromanyetik ve
radyolojik yöntemlere dayal teknik testleri içerir. kinci grup, sklerometre testi, kesme direnci ölç ümleri ve
pulloff testleri dahil penetrasyon yöntemlerini içerir (Waach vd., 2015:448).
Bir ahap parçasnn tanmlanmas en soyut anlamda önce gözle daha sonra 10 kat büyütülmü makroskopik
büyüteç ile mümkündür. Keskin bir bçakla kesilmi veya çok ince bir taneli zmpara ile zmparalanm bir
enine kesitin gözlemlenmesi çou durumda güvenilir bir cevap verir. Toplanan bilgiler yeterli deilse
mikroskop kullanlmas gerekir (Corbineau, Macchioni, 2015:42).
1. Ahap Eserlerin Tehisinde Kullanlan Baz Analiz Yöntemleri
Karbon 14 (C-14) Yöntemini Willard F. Libby yönetiminde çalan bir grup bilim insan tarafndan; 2. Dünya
Savan izleyen yllarda (1949) bulmutur. Yöntemlerinin doruluunu; yalar baka yöntemlerle de
belirlenmi olan Msr medeniyetine ait buluntular ile test etmilerdir. nsanlk tarihinin anlalmas ve
gelitirilmesine olan katklar bakmndan C-14 ya tayini 20. yüzyln en önemli bulularndan kabul
edilmektedir (Kaya, 2019:3).
Sevinç vd. (2015) çalmalarnda; Türkiye’de madenciliin geliimini anlamaya yönelik aratrma projesi
kapsamnda 2013 ylnda özel bir maden firmasnn ruhsat sahasnda kalan maden galerisinde ele geçen
arkeojik buluntularn incelenmitir. Aratrmaya konu olan ahap buluntu ile demir murcun korozyonunun
ahap üzerindeki etkisi, koruma ve bozulma durumlar incelenmitir. Ahap merdivenin türü belirlenmi ve
radyokarbon analizi ile tarihlendirilmesi yaplmtr. Aratrma sonucunda ahap madenci merdiveni
buluntusunda yaplan tür analizi sonucunda Mee (Quercus) olduu bulunmu ve C-14 analizi ile M.Ö. 375-
M.Ö. 195 yllarn arasna tarihlendirilmitir.
Kovalyukh, vd. (2001) çalmalarnda; Kiev Sanat Koleksiyonunda bulunan ikonalardan yedi tanesinin C-14
tarihlendirilmelerini yapmlardr. Tarihlendirme çalmalar için numuneler ahabn en genç ksmlarna
karlk gelen tahtalarn kenarlarndan alnmtr. Ahap numuneler, standart teknikler kullanlarak kimyasal
olarak ön ilemden geçirilmi ve Kiev/Ukrayna (laboratuvar kodu Ki), Groningen/Hollanda (laboratuvar
kodu GrA) ve Uppsala/sveç’deki (laboratuvar kodu Ua) olmak üzere üç laboratuvar tarafndan C-14
tarihlendirilmesi yaplmtr. Kiev laboratuvar sv sintilasyon saymn (LSC) Groningen ve Uppsala,
uygulamal hzlandrc kütle spektrometrisini (AMS) kullanmtr. Böylece iki farkl yöntem (LSC ve AMS)
karlatrlarak C-14 tarihlendirilmesi desteklenmitir. Aratrma sonucunda Bizans sanatnn parças olan
Saint George with Scenes from His Life MS XII-XIII. yüzyla, efaat temasna sahip en eski eserlerden saylan
The Intercession XI. yüzyla, beklenen ya MS XIII-XV. yüzyl olan The Virgin Hodegetria of Volyn XIV.
yüzyln ilk yarsna, The Apostles Peter and Paul MS XV. yüzyln ikinci yarsna, 1072'de kilise tarafndan
ehit kabul edilen Prens Volodymyr'in oullar olan Rus Azizleri tasvir eden Boris and Gleb MS XIII.
yüzyla, Saint George and the Dragon MS. XV. yüzyln ikinci yarsna, Christ in Majesty MS XV. yüzyln
ikinci yarsna tarihlendirilmitir (Resim 1).
AKADEMK SANAT TASARIM VE BLM DERGS / 30
Number/Say 12, 2021
Resim 1. (a) Saint George with Scenes from His Life (b) The Intercession (c) The Virgin Hodegetria of Volyn (d)
The Apostles Peter and Paul (e) Boris and Gleb (f) Saint George and the Dragon (g) Christ in Majesty ,
(Kovalyukh vd., 2001:1065-1075).
ESR ya tayininin ilk baarl uygulamas, Japonya Akiyoshi Maaras’ndaki sarkt örnekleri için gerçekletirilmitir. Bu öncü ardndan, bu alandaki çalmalar hzl bir gelime sürecine girmi, kemiklere, kabuklar ve mercanlara, planktonik deniz hayvanlarna baaryla uygulanmtr. ESR tekniini kullana n ilk arkeolojik çalmalar Mc Morris tarafndan yaplmtr. Arkeolojik di minesinde yaplan ESR çalmalar sayesinde insann biyolojik ve kültürel geliimi hakknda bilgiler elde edilmitir (Ik, 2018:725).
Triantafyllou vd. (2010) çalmalarnda; Yunanistan'n Korfu kentinde bir arkaik mezarlkta kazlan slak kömürlemi ahab aratrmlardr. Malzemenin kömürleme scakl Electron Spin Resonance (ESR) ile analiz edilmitir. Sonuçlar, yalnzca kömürlemeden kaynaklanan ciddi bir çürüme olduunu göstermitir. Bu çürümelerin daldrma emprenye ilemi uygulandnda esere ciddi zarar vereceini ispatlad için püskürtme yöntemi ile polietilen glikol (PEG) uygulamas yapldna dikkat çekmilerdir. Çalma sonucunda ahabn M.Ö. VI. yüzyldan kalma olduu bilgisi verilmitir. Elde edilen bilgiler nda ESR'nin bu tür malzemeler için yanma scakln tahmin etmekte umut verici bir yöntem olduunu gösterilmitir. ESR yönteminde daha geni bir scaklk aral ve yanma koullar ile kalibre edilip daha fazla sayda numune ve kopya kullanlarak daha doru sonuçlar elde edilebileceini belirtilmitir (Resim 2).
(a) (b) (c) (d)
Number/Say 12, 2021
Resim 2. (a) Kemik parçal kömürlemi odun kalnts. (b) ESR analizi ile elde edilen arkeolojik ve taze
kömürlemi odunun scakla kar g deerleri, (Le Pape, 2018).
Dendrokronoloji dendron=odun, kronos=ya saptama ve logos=bilim kelimelerinden olumutur. Adndan
da anlalaca gibi dendrokronoloji aaç yllk halkalarndan faydalanarak ya ve zaman saptama bilimidir.
Bunun için aaçlarn her yl oluturduklar yllk halkalarndan faydalanlmaktadr. Cam, sedir, göknar ve
ardç gibi ibreli aaçlarda ilkbahar odununu oluturan ve daha geni çapl, dar çeperli ve açk renkli olan
hücreler, yaz odununu oluturan dar çapl, kaln çeperli ve koyu renkli hücrelerden belirgin bir ekilde
ayrlabilmektedir. Bu sayede her yl olumu olan halkalarn kalnlklar ölçülebilmektedir. Yaprakl
aaçlarn anatomik yaplarndan dolay yllk halkalarn gözle ayrt edilmesi ve ölçülmesi ibrelilere göre daha
zordur (Erkan, 2002:43). Dendrokronoloji, aaçlarn yllk halkalarna dayanarak tarih belirleme bilimi
olarak tanmlanmaktadr (Akkemik, Köse, 2010:8). Dendrokronoloji geçen yüzyln balarnda gelitirilen
yeni bir bilim daldr. Dendrokronoloji aaç yllk halkalarnn çeitli özelliklerindeki deiimlerden
faydalanarak çevresel faktörlerin etkilerini incelemeyi konu edinir. Dolaysyla, geçmite meydana gelmi
orman yangn, youn böcek ve hastalk salgnlar ve iklim deiiklikleri gibi doal olaylar hakknda bilgi
edinilmesine yardmc olur. Bu bilgiler de gelecekte ortaya çkmas olas doal olaylarn önceden
kestirilmesine yardmc olduklar için doal kaynaklarn uzun vadedeki kullanmlarnn planlanmas için
büyük önem tar (Erkan, 2002:41).
Akkemik ve Köse (2010) çalmalarnda, Tokat ve Amasya-Merzifon’da bulunan dört önemli tarihi yapnn
dendrokronoloji yöntemi kullanlarak yapl tarihlerinin saptanmasn amaçlamlardr. Alnan örneklerin en
az 50 yllk halka içermesine dikkat edilmitir. Ana kronoloji olarak, bölge için Cornell Üniversitesi,
Dendrokronoloji Laboratuar tarafndan oluturulmu 1098-2000 yllarn kapsayan mee ana kronolojisi
(BEK) kullanlmtr. Yaplan analizler sonucunda Tokat’ta bulunan Bedesten’in 1425 -1426, Gülbahar Hatun
Külliyesi’nin 1485-1486, Deveciler Han’nn 1488-1489 ve Amasya-Merzifon’daki Tarihi Bedesten’in 1672-
1673 yllarnda yapld saptanmtr (Resim 3).
(a) (b)
Number/Say 12, 2021
Resim 3. Tokat Ana Kronolojisi (TOK), Bedenten (BED), Deveciler Han (DEV) ve Gülbahar Hatun Külliyesi (GUL)
ile Mee ana kronolojisinin (BEK) karlatrmas , (Akkemik, Köse, 2010).
Çplak gözle görülemeyecek kadar küçük detaylar objektif ve oküler ad verilen mercekler sistemiyle büyültülerek detayl görüntüsünün incelenmesini salayan aletlere mikroskop denilir. Ahap eserlerin tehisinde de mikroskop görüntüleri ile belgeleme çok yaygn olarak kullanlmaktadr.
Timar, vd. (2013) çalmalarnda; Romanya-Valcea’da bulunan Berislvesti Köyü’nde 1838 tarihli bir piskopos taht için aaç türlerinin belirlenmesi ile ilgili vaka çalmasn sunmaktadr. Türlerin belirlenmesi için J1, J2, J3 kodlu üç küçük ahap numune belirlenmi ve numuneler k mikroskobu ile incelenmek üzere slaytlar halinde hazrlanmtr. Alnan üç ahap numunenin incelenen mikroskop görüntüleri dorultusunda iki numunenin ceviz (Juglans regia) ve birinin hlamur (Tilia cordata) olduu tespit edilmitir (Resim 4).
AKADEMK SANAT TASARIM VE BLM DERGS / 33
Number/Say 12, 2021
Resim 4. (a) Taht eser. (b) Alnan numuneler. (c) Numunelere ait baz mikroskop görüntüleri ,
(Timar vd., 2013).
Abdrabou vd. (2017) çalmalarnda polikrom ahap bir tabutta kullanlan pigmentleri tanmlamak ve belgelemek için analitik bir yaklam kullanmlardr. Çalma ayn zamanda boyama teknikleri ve eserin durumu hakknda daha youn bir aratrma yapmay amaçlamtr. Numunelerin ince kesitlerinin bir optik k mikroskobu altnda gözlemlenmesiyle tanmlamalar yaplmtr. Görüntüleri alnan numunelerden tabut üzerindeki pigment tabakasnn 3 katman (kaba tabaka, ince tabaka ve pigment tabakas) olduu anlalmtr. Burada kaba tabaka ahap yüzeyindeki kusurlar örtmek için kullanld düünülmütür. Ayrca pigment tabakalarnn incelikleri de bu görüntüler ile hesaplanabilmitir (Resim 5).
Resim 5. Boyanm tabakalarn yapsn gösteren SEM görüntüleri. a, b) turuncu boya tabakas; c, d) krmz boya
tabakas; e, f) mavi boya tabakas; g, h) siyah boya tabakas, (Abdrabou vd., 2017).
Abdrabou vd. (2017) çalmalarnda; Msr’da kefedilen ahap dikili ta incelemilerdir. Ahap dikili ta
(a) (b) (c)
Number/Say 12, 2021
üzeri boyanm bir alç (gesso) tabakas ile kaplanmtr. Bu çalmann odak noktas, multispektral görüntüleme-görünür yansma (VIS), kzlötesi yansma (IRR), görünür kaynakl kzlötesi ma (VIL), görünür kaynakl ultraviyole ma (UVL) ve ultraviyole yanstma (UVR) kombinasyonunu kullanmaktr. Kullanlan pigmentleri tanmlamak için de tanabilir X-In floresans (pXRF) spektroskopisi kullanlmtr. Yazarlar pigmentlerin yüzey dokusunu vurgulamak için yansma dönüüm görüntüleme (RTI) uygulamas da yapmlardr. Ek olarak, VIL görüntüleme teknii elde etmek için bir Dino-Lite dijital mikroskop (IR/UV) ile ahabn türü de çalmaya dâhil edilmitir. Aratrma sonucunda Msr mavisinden oluan katman dier katmanlardan tam olarak ayrt edilmitir. Ahap türü ise Ficus sycomorus L. (incir türü) olarak belirlenmitir. RTI görüntüleme sayesinde mavi ve yeil katmanlarn birden fazla kez üst üste uyguland görülmütür. Bunlar frçalarn darbe yönleri tehis edilerek elde edilen sonuçlardr (Resim 6). Ultraviyole (UV), görünür bölge (VIS) ve yakn infrared (NIR) spektral bölgelerde detayl görüntülemesi ile bütüncül analiz sonuçlar elde edildii için multispektral görüntüleme sistemlerine (MSI) örnek bir çalma olmutur.
Resim 6. “The Application of multispectral maging and reflectance transformation maging to an ancient
egyptian polychrome wooden stela” adl makale için yaplan analiz görüntüleri.
Earl, vd. (2014) RTI analizi ile yaptklar çalmada; ahap eserler üzerinde de gayet baarl sonuçlar
aldklarn belirtmilerdir. Bu çalmalarnda hlamur aacna yaplm bir Feyyum mumya portresi
üzerindeki altn boyann ve frça izlerinin rahatlkta izlendiini belirtmilerdir
Osterloh, vd. (2014) çalmalarnda; 1900'lerde, aaç kurtlar tarafndan ar hasara uratlm bir durumda
bulunan üç yüzyllk barok kitabeyi incelemilerdir. Eserde yapld dönemin restorasyon ilemlerinde
tedavi amaçl kullanlan katran özüne (karbolineum) rastlanmtr. Bu madde günümüzde kanserojen olarak
tanmlanm olup, kokusu ve kaplamas ile boyaya nüfuz ettii yüzeyde belirli noktalarda görsel olarak
alglanabilmektedir. Bilgisayarl tomografi ile görüntülenen eserde böcek istilasnn oluturduu galeriler ve
orta bölgedeki çatlaklar ortaya çkartlmtr. Altn renkli kaplama, kaln ve youn bir tabaka olarak farkl
düzeylerde ortaya çkarlmtr (Resim 7).
AKADEMK SANAT TASARIM VE BLM DERGS / 35
Number/Say 12, 2021
Resim 7. Bilgisayarl tomografi ile yaplan çekimler sonucu ok ile iaretli alanlarda galeri oluum görüntüleri ,
(Osterloh vd., 2015).
Narita vd. (2013) çalmalarnda; 70 yldan uzun süredir Japonya’da bir üniversitenin kaps olarak kullanlan
ahap eserin tür tayininde TCL analizini kullanmlardr. Yaplan analiz sonucunda ahabn Hinoki
(Chamaecyparid obtusa) olduu tespit edilmitir.
Farkl alanlarda ve çeitli yöntemlerle kullanlan kromatografinin en önemli, etkin ve yaygn kullanm
alanna sahip olan, Likit Kromatografi temeline dayanan yüksek performansl sv kromatografisi (HPLC)
yöntemidir (Eser, Dinçel, 2018:51). Test edilecek biyomolekülün uygun bir çözücüde çözünmesi,
numunedeki bileenlerin ayrm, ayrlan bileenlerin ve miktarlarnn tayin edilmesi, kromatogramlarn
deerlendirilmesi ilem basamaklarn içerir (Eser, Dinçel, 2018:53).
Newman (1994) çalmasnda; Boston, Museum of Fine Arts’da bulunan bir cenaze törenini temsil eden
Msr, Deir el-Bersha mezar’nda çkan bir boyal ahap eseri ele almtr. Amino asitlerin analizi için
HPLC'nin kullanlmasyla, Msr'daki Orta Krallk’ tan büyük bir grup ahap figürün üzerindeki boyann
balaycsnn yaptrcyla baland bulunmutur. Yaplan analizler ile yaklak dört bin yllk
balaycnn amino asit profilinin, modern kolajen yapdan önemli ölçüde farkl olmad gözler önüne
serilmitir (Resim 8).
Resim 8. (a) Deir el-Bersha mezar’ndan çkan ahap eser. (b) Ahap eserin HPLC analiz sonuçlar, (Newman,
1994:37).
fenomeni, k saçlm sürecine dayanr: Numune, UV görünür bölgede (ν0 frekansl) youn lazer nlarna
tabii tutulur ve saçlan k gözlemlenir (Carcione, 2018:100).
Aliatis vd. (2012) çalmalarnda; talya'da çalan Flaman bir heykeltra olan Jan Geernaert'in (1704-1777)
dört adet renkli ahap heykelinin mikro-Raman analizlerini yapmlardr. Üçünde bebek sa bulunan Meryem
Ana'y temsil eden heykeller 1750-1770 döneminde ve tamam kavak aacndan yaplmtr. Aratrmada
mikro-Raman yönteminin seçilmesinin amac orijinal pigmentleri tanmlamaktr. Tüm heykeller ahap, alç
ve hayvan tutkal ile yaplm bir zeminle kaplanmtr. Orijinal resmedilmi ksm ve sonradan restore
edilmi ksmlardaki tüm pigment analizleri yaplabilmitir.
(a) (b)
Number/Say 12, 2021
sonrasnda ulalabilir doal ve deerli lapis lazuli'ye alternatif olan sentetik bir pigment olan ultramarin
mavisi ile Prusya mavisi heksasiyanoferrat bulunmutur. Heykellerin bir tanesinden 1930 -35'ten sonra
restorasyon ilemi yapldn dorulayan ftalosiyanin mavisine rastlamlardr. Orijinal ten renkleri; beyaz
kurun ve cinnabar (zinober) (HgS) ile elde edilirken yeniden boyanan tabakalar; krom sars (PbCrO 4,
1809'da sentezlenmitir), çinko sars (ZnCrO4, 1809), krmz kurun (Pb3O4) kartrlarak yaplm),
ultramarin mavisi, zinober, hematit (Fe2O3), götit (α-FeOOH), kalsit (CaCO3) ve beyaz kurun ile
oluturulmulardr (Resim 9).
Resim 9. (a) Dört Heykel sras ile: Lady of Sorrows, 1758; Saint Mary Major, 1759; the Lady of Rosary, 1762;
the Lady of Rosary, 1771 (b) Heykellerin analiz sonuçlar, (Aliatis vd., 2012:8-10).
Temelde kzlötesi n incelenen madde tarafndan absorbsiyonuna dayanan IR (Infrafed absorbsiyonu) oldukça basit bir yöntem olup gerek kil mineralojisinde ve gerekse de toprak biliminde yaygn olarak kullanlmaktadr. IR spektrumu kimyasal bileimi izomorf yer deiimlerine ve kristaliniteye hassastr ve kil mineralinin tanmlanmas yannda yüzey özellikleri ve mineralin ortamndaki tepkimeler hakknda da önemli bilgiler verir (Ik, 2018:723).
Traor´e vd. (2015) çalmalarnda; iki arkeolojik odun numunesini FTIR analizi ve dier destek analizler ile incelemilerdir. Bu arkeolojik parçalardan biri spanya'nn kuzeybatsndaki Ribadeo Körfezi'ndeki bir gemi enkaznn dieri ise spanya'nn merkezindeki Segovia Katedrali'ne ait ahap numunelerdir. Alnan ahap numuneler içerisinde selüloz, hemiselüloz ve lignin içeriklerinin farkllklar gözlenmitir. Katedralden ele geçen ahapta daha yüksek karbonhidrat içerii, gemi enkaznda daha fazla lignin gözlemlemilerdir. Bu deiikliklerin sebebi olarak farkl iki tür (çam ve mee) ahabn olmasndan kaynaklandn belirtmilerdir. Ancak birkaç yüzyl boyunca maruz kaldklar farkl ortamlar nedeniyle ahap bozulmalarnn da farkllklar yarattklarn belirtmilerdir. Sonuç olarak çok deikenli istatistiklerle birlikte; aaç kimyas hakknda anlaml bilgilere ulalmasnn ve analiz edilen arkeolojik odun içindeki lign inin korunma durumunun belirlenmesinde FTIR analizinin önemli olduunu vurgulamlardr.
kincil iyon kütle spektroskopisi (secondary ion mass spectroscopy, SIMS), numuneleri birkaç keV enerjili odaklanm birincil iyon n ile püskürtülüp, numunelerin yüzeyinden yaylan ikincil iyonlar analiz ederek kat yüzeyler hakknda elementel ve moleküler bilgi elde edinilmesini salayan çok hassas yüzey analiz tekniidir. Yüzeyden yaylan ikincil iyonlar uçu zamanl kütle spektrometresiyle analiz edilir. Yüksek vakum ortamnda çalan ikincil iyon kütle spektroskopisi (secondary ion mass spectroscopy, SIMS), katlar- da birkaç mikrometre derinlie kadar olan element, izotop ve moleküllerin analiz edilmesinde kullanlr. Bu teknikte, iyon kaynaklarndan elde edilen birkaç kilo elektrovolt enerjili oksijen (O) veya sezyum (Cs) iyonlar uygun voltaj altnda hzlandrlarak, aratrlacak örnek yüzeyine püskürtülmek üzere odaklanm bir iyon demeti olutururlar. Bu birincil iyon demetinin örnek yüzeyine çarpmasyla yüzeyden sçratlan ikincil iyonlar, kütlelerine dolaysyla detektöre var sürelerine göre (ar kütleliler daha yava yol alrlar) ToFSIMS’de analiz edilirler (ODTÜ, MERLAB Tantm Katalou, s.45).
Kaori vd. (2008) çalmalarnda; rengi deimi aaçlardaki görsel olarak ayrt edilemeyen öz odun ve diri odunlar seçmilerdir. Ahap eserler Horyuji Tapna'ndan elde edilen antik Hinoki ahaplardr. Normalde aaç gövdelerinin enine kesitlerinde renkle tannan diri odun ve öz odun arasnda ayrm yapmak, dendrokronolojik tarihlemede ve dayankllk gibi odun niteliklerinin deerlendirilmesinde önemlidir.
(a) (b) (c)
Number/Say 12, 2021
Rengi bozulmu aaçlarda kesim tarihi tahmin edilemez çünkü özü ayrt edilemeyen odun içerir. Sonuç olarak rengi bozulmu ahabn kesim tarihinin belirlenmesine ve aaçtaki kimyasal bileenlerin çok küçük miktarlardaki dalmn aratrmak için TOF-SIMS’in yararl olduunu belirtmilerdir (Resim 10).
Resim 10. Horyuji Tapna'ndan alnan ahap numune ve ToF SIMS sonuçlar , (Kaori vd., 2008).
Termogravimetrik analiz yöntemi (TGA), numunede scakla bal olarak meydana gelecek arlk
deiikliklerini tanmlamaya yarayan bir yöntemdir. Bu yöntem arlk, scaklk ve scaklk deiiminin
yüksek hassasiyetli ölçümlerine baldr.
Tomassetti vd. (1990) çalmalarnda; tarihi kiliselerin kaplarna ait eski ve yeni ahap numunelere
termogravimetrik yöntem ile analiz uygulamlardr. Bu çalmada, tüm bu numuneler için ya ve hasara
ilikin nicel veriler ve nitel bilgiler elementel analiz ve mikrograflarla desteklenmitir. Termogravimetrik
analizin bu çalmaya uygulanmas ile;
(1) ana bileenlerin içerii (lignin, selüloz, nem) ve farkl türdeki taze odunlarn külleri belirlenmitir,
(2) ayn zamanda eski orman örnekleri için bu bileenlerin içerii belirlenmi ve arkeolojik ormanlar için
ayn verileri tahmin edilmitir,
(3) odun numunesinin lignin ve selüloz içerikleri ile ya arasnda niteliksel bir iliki olduunu dorulamtr,
(4) çevre koullarnn aaç numunelerinde meydana getirdii zararlar ortaya konulmutur. X- nlar krnm analizi (XRD) ile örnek içeriindeki minerallerin tanmlanmas yaplarak özellikleri belirlenmektedir. Bu analiz yöntemi, maddeye herhangi bir tahribatta bulunmadan fiziksel ve kimyasal bileenleri saptamada kullanlr. XRD ile n geli ve yansma açsnn, polarizasyonun, enerjinin ya da dalga boyunun bir fonksiyonu olarak numuneye çarparak saçlan X nlarnn younluu belirlenir ve bunun sonucunda molekülün ekli veya geometrisi saptanmaya çallr (Ik, 2018 :720).
Abdrabou vd. (2017a) çalmalarnda; antik döneme ait bir tabutun üzerindeki pigmentleri XRF, XRD ve FTIR spektroskopisi gibi
teknikler kullanarak tespit etmilerdir. Bir boya tabakasnn bileimi hakknda tam bir genel bak elde etmek için birkaç tekniin
bir arada kullanlmas gerektiinin vurgusunu yapmlardr.
Abdrabou vd. (2018) yaptklar dier bir çalmada; ilk kez 1922 ylnda Kral Tutankhamun'un mezarnn kefi ile cenaze koleksiyonundan yaldzl ahap bir yatan botanik türlerini, yaldz tabakalarnda kullanlan malzemelerin kimyasal bileimini ve geçmi dönemlerde kullanlan malzemeleri belirlemek amacyla yaplan aratrmay ayrntl olarak anlatmaktadrlar. Ahap ve tekstil türleri, ince kesitlerin optik geçirgen k mikroskobu altnda incelenmesiyle tanmlanmtr. Ahap yüzey üzerine tabakalandrlan yaldz malzemele ri ve önceki dönem malzemeleri, görünür kaynakl ultraviyole ldama (UVL), optik mikroskopi (OM), X -n floresan spektroskopisi (XRF), X-n krnm (XRD) ve Fourier dönüümlü kzlötesi spektroskopi (FTIR) dâhil olmak üzere çeitli bilimsel ve analitik önlemlerle analiz edilmitir. Yaldz katmanlarnn enine kesitleri de OM ve çevresel taramal elektron mikroskobu (ESEM) ile incelenmitir. Mikro -stratigrafik analiz ile ahap yüzeyde dört hazrlk tabakas gözlemlenmitir. Odun yüzeyi ile dokuma keten tabakas arasnda karbondan (bitkisel ve hayvansal kökenli) yaplm siyah bir tabaka bulunmutur. Beyaz hazrlk tabakas kalsiyum karbonat olarak tanmlanm ve kaln tutkal tabakasnn kalsit, kuvars ve
AKADEMK SANAT TASARIM VE BLM DERGS / 38
Number/Say 12, 2021
hematit karm olduu kantlanmtr. Organik balayc, protein bazl bir materyalden, büyük olaslkla hayvan tutkalndan olutuu belirtilmitir. Yaplan analizlerin gelecekte bir koruma plan uygularken dikkate alnmas gereken geçmi tedavi müdahaleleri srasnda eklenen orijinal malzemeler ilgili ayrntl bilgiler vermesi açsndan önemli olduu vurgulanmtr (Resim 11).
Resim 11. (a) Tutankhamun'un cenaze koleksiyonundaki ahap yatak (b) XRF, FTIR ve XRD analiz sonuçlar
(Abdrabou vd., 2018).
MALDI yöntemi ilk defa Karas, Bachmann ve Hillenkamp tarafndan alanin aminoasidinin moleküler
iyonunun oluumuna triptofan aminoasidinin katksn göstermek amac ile 1985 ylnda kullanlmtr (Ik,
2018:718).
üzerinde çalmlardr. MALDI-MS yönteminin kullanld bu analitik çalmada hassas sonuçlar
alnmtr. Bu yöntemin çok küçük boyutta numune ile sadece bitki esasl yaptrcnn varl deil farkl
tür kaynaklarnn ayrt edilmesine de izin verdii belirtilmitir. Aratrma ile Acacia Senegal türünden
yaplm bir tutkal kullanld bilgisine ulalmtr (Resim 12).
Resim 12. (a) Metropolitan Sanat Müzesi’nde bulunan eser (b) MALDI MS analizi sonuçlar, (Granzotto,
Arslanolu, 2017).
Number/Say 12, 2021
SONUÇ
Ahap gerek tek bana gerekse metal, ta gibi nesneler ile kombinasyonu ile birlikte insanolunun
varoluundan itibaren onun hayatnda olan bir maddedir. nsanolu yaam koullarn ahapla uyumlu bir
iliki içinde modern günlere tamtr. Bu uyumu ana hatlar ile görebileceimiz tanmaz ahap eserleri;
binalar, yaplar, tanr ahap eserler ise; mobilyalar, ev gereçleri, müzik aletleri gibi eserler oluturur. Bu
eserlere ek olarak arkeolojik alanlardan (gömü/sualt) ya da kazlardan çkan eserlerde dahil olmaktadr.
Kültür varlklarmzn büyük bir çounluunu, yaanlan topluluklarn kültürünü, ideallerini, sembollerini
yanstan mesleki, teknik eserler, yaratc faaliyetler ve sanatsal ürünlerinin büyük bir ksmn ahap eserler
oluturmaktadr. Bu eserler ile geçmi dönem insan faaliyetlerinin teknolojik ve sosyolojik yönleri,
incelenerek anlalabilir. Anlaml ve doru bir ahap eser incelemesi için doa bilimleri, beeri bilimler ve
sanattan oluan bütüncül bir yaklama ihtiyaç vardr. Bu yüzden de insan yaam ve kültürü hakknda bilgi
veren ve gelecek için korunmaya deer görülen her türlü ahap eser için odunun yapsn bilmek de oldukça
önemlidir.
Ahab tanmlamak için seçilecek tahribatl ya da tahribatsz yöntemler eserden ne tür bir bilgi alnmasna
yönelik hedeflere göre seçilmelidir. Sonuçlarn kesinlii, güvenirlii ve yeniden teyit edilebilirlii önem arz
ettii için esere uygun olan birden fazla analiz teknikleri ile desteklenerek ortaya konulmaldr. Analiz
teknikleri ile kayt altna alnan bilgiler gelecekte yaplacak aratrmalarda karlatrma olana
salayacaktr. Böylece koruma planlar için izlenecek yol haritas daha kalc olarak çizilebilir.
Aratrma sonucunda ahap eserlerin tanmlanmasnda kullanlan analiz yöntemlerinin pigment kökeni bulmada, ya tayinlerinin hesaplanmasnda, ahap tür tayinlerinde, ahabn bozulma etkeni ve boyutunun belirlenmesinde ve tüm bu sonuçlarn belgeleme açsndan önemi ve gerekli olduu söyleneb ilmektedir. Ayrca eser tanmlama ilemlerinin bir disiplinler aras çalma gerektirdii aratrmada ad geçen çalmalarn çeitliliinden de anlalmaktadr.
AKADEMK SANAT TASARIM VE BLM DERGS / 40
Number/Say 12, 2021
Abdrabou, A., Abdallah, M., Kamal, H.M. (2017). Scientific nvestigation By Technical Photography, OM, ESEM, XRF, XRD And FTIR
Of an Ancient Egyptian Polychrome Wooden Coffin, Conservar Património, 26: 51-63.
Abdrabou, A., Abdallah, M., Kamal, H. M. (2017a). The Application Of Multispectral Imaging And Reflectance Transformation Imaging
To An Ancient Egyptian Polychrome Wooden Stela, The 18th Triennial Conference of the International Council of Museums
Committee for Conservation, Kopenhag.
Abdrabou, A., Hadidi, N.E., Hamed, S. and Abdallah, M. (2018). Multidisciplinary Approach For The nvestigation And Analysis Of A
Gilded Wooden Bed of King Tutankhamun, Journal of Archaeological Science: Reports, 21: 553-564.
Akbulut, S., Özkan, Z, C., (2004). Dendrokronolojik Çalmalarda Aaçlarn Seçimi ve Yllk Halka Ölçümleri, Kafkas Üniversitesi, Artvin
Orman Fakültesi Dergisi, 84-88.
Akkemik, Ü., Köse, N. (2010). Tokat li ve Çevresinde Bulunan Baz Tarihi Yaplarn Dendrokronoloji Yöntemleriyle Tarihlendirilmesi,
Journal of the Faculty of Forestry, Istanbul University, 60 (2): 7-16.
Aliatis, I., Bersani, D., Lottici, P.P., Marino, I.G. (2012). Raman Analysis On 18th Century Painted Wooden Statues. ArcheoSciences, 36:
7-13.
Bozkurt, Y., Erdin, N., (2011). Aaç Teknolojisi. stanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi, stanbul.
Carcione, R. (2018). Raman Spektroskopisi, Ersöz, M., Sulak, M., Bersani, M., Itan, A., Balaban, M., Yakar Z., Ünlü, G.C., ve Onar, V.,
(Ed.), Nanoteknoloji 2-Karakterizayon ve Uygulamalar (s.100-111) içinde, Denizli: Bilal Ofset Basm-Yayn ve Matbaaclk.
Corbineau, P., Macchioni, N. (2015). Connaître, Reconnaître Et Nommer Le Bois, Hugues Jaquet, (Ed.) Savoir et faire: Le bois. Fransa:
Actes Sud.
Of Art And Archaeological Objects, ChemTexts, 2:14.
Dönmez, , E., Dönmez, I. (2013). Aaç Kabuunun Yaps ve Yararlanma mkânlar, SDÜ Orman Fakültesi Dergisi, 14: 156-162.
Earl, G., Basford Philip, J., Bischoff, A. S., Bowman, A., Crowther, C., Dahl, J., Hodgson, M., Martinez, K., Isaksen, L., Pagi, H., Piquette,
K. E., & Kotoula, E. (2011). Reflectance Transformation maging Systems For Ancient Documentary Artefacts, In EVA London
2011: Electronic Visualisation and the Arts BCS, The Chartered Institute for IT.
Erkan, N. (2002). Dendrokronoloji ve Türkiye çin Önemi, Bat Akdeniz Ormanclk Aratrma Müdürlüü Dergisi, 2: 41-54.
Eser, B, Sepici Dinçel, A. (2018). Kromatografiye Giri, Yüksek Performansl Sv Kromatografi Kullanmnda Basit puçlar, Journal of
Health Services and Education, 2 (2): 51-57.
Eyüpolu, ., (2010). Dou Karadeniz Bölgesinde Yaygn Olarak Bulunan Mee Türlerinin (Quercus Ssp) Kimyasal Analizi, Yüksek
Lisans Tezi, Bartn Üniversitesi.
Florian, M-L.E. (1990). Scope and History Of Archaeological Wood, Roger M. Rowell (Ed.), R. James Barbour (Ed.), Archaeological
Wood Properties Chemistry, and Preservation. (s.3-32) Washington DC, American Chemical Society.
Granzotto, C., Arslanolu, J. (2017). Revealing The Binding Medium of A Roman Egyptian Painted Mummy Shroud, Journal of Cultural
Heritage, 27: 170-174.
6: 713-736.
Kantolu, Ö. (2019). Kültürel Varlk çin Analiz Metodolojisi, Nükleer ve Analitik Tekniklerle Kültürel Varlklarn Tanmlanmas ve
radyasyon Teknolojisiyle Korunmas, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu.
Kaori, S., Takumi, M., Takanori, I., Yasuyuki, M., Kazuhiko, F. (2008). Discriminating The ndistinguishable Sapwood From Heartwood
n Discolored Ancient Wood By Direct Molecular Mapping Of Specific Extractives Using Time-Of-Flight Secondary on Mass
Spectrometry, Analytical Chemistry, 80(5): 1552–1557.
Kara, O., Erdal, H., Çelik, H.H. (2017). Baz Tahribatsz Test Yöntemleri: Karlatrmal Bir Derleme Çalmas, Marmara Fen Bilimleri
Dergisi. 3: 82-93.
Kaya, N. (2019). Benzen Sentezi Yöntemi le C-14 Tarihlendirme, Nükleer ve Analitik Tekniklerle Kültürel Varlklarn Tanmlanmas ve
radyasyon Teknolojisiyle Korunmas, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu.
Kovalyukh, N., Van der Plicht, J., Possnert, G., Skripkin, V., Chlenova, L. (2001). Dating of Ancient Icons From Kiev Art Collections,
Kültür ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu. (23/7/1983). Resmi Gazete. Say: 18113.
Le Pape, L. (2018). Application of EPR in Studies of Archaeological Samples, G. A. Webb (ed.), Modern Magnetic Resonance (s. 305-
329). Springer International Publishing AG.
AKADEMK SANAT TASARIM VE BLM DERGS / 41
Number/Say 12, 2021
Orta Dou Teknik Üniversitesi, Merkez Laboratuvar Tantm Kitab.
Osterloh, K., Bellon, C., Hohendorf, S., Kolkoori, S., Wrobel, N., Nusser, A., Tittelmeier, K. (2015). Computed Tomography with X-rays
and Fast Neutrons For Restoration Of Wooden Artwork, Physics Procedia. 69: 472–477.
Özdemir, C. Ahap Malzeme Teknolojisi, [PDF belgesi], Ormanclk ve Orman Ürünleri Program Ders Notlar.
Narita, H., Ando, N., Kuga, S. (2013). Simple Identification of Weathered Wood of Chamaecyparis Obtusa Var, Formosana, Mokuzai
Gakkaishi, 59(4): 203–210.
Sevinç, V., Akyol, A. A., Eren, D. (2015). Anadolu Madencilik Tarihi Çanakkale-Lapseki Bölgesi Ahap Merdiven ve Murç
Buluntularnn Belgeleme ve Malzeme Çalmalar, Mays, 31. Arkeometri Sonuçlar Toplants, Erzurum.
Timar, M.C., Gurau, L., Porojan, M., ve Beldean, E. (2013). Microscopic dentification Of Wood Species- An mportant Step n Furniture
Conservation, European Journal of Science and Theology, 9 (4): 243-252.omassetti, M., Campanella, L., Tomellini, R. (1990).
Thermogravimetric Analysis Of Ancient And Fresh Woods, Thermochim Acta. 170: 51–65.
Traor´e, M., Kaal, J., Cortizas, A.M. (2015). Application of FTIR Spectroscopy To The Characterization Of Archaeological Wood,
Spectrochimica Acta Part A: Molecular and Biomolecular Spectroscopy.
Triantafyllou, M., Papachristodoulou, P., Pournou, A. (2010) Wet Charred Wood: A Preliminary Study Of The Material And ts
Conservation Treatments, Journal of Archaeological Science, 37 (9): 2277-2283.
Waach, D., Jaskowska-Lemaska, J., Dybe, P. (2015). The mpact Of Moisture Content Of Wood On The Results Of Non-Destructive
Tests, Annals Of Warsaw University of Life Sciences, 66: 448-454.
Yldrm Altun, C. (2020). Ahap Eserlerin Kullanm Alanlarnn Snflandrlmas, Akademik Sanat Dergisi, 10: 1-18.