1

2

Toplum içindeki en küçük sosyal kurum ailedir.Genel olarak aile, tüm toplumlarda geçerli olan, fertler arası ilişkileri, adetleri, örfleri, gelenekleri, görenekleri içeren, kültür unsurlarını içinde taşıyan sosyal bir kurumdur.

3

Çekirdek aile

Anne, baba ve evlenmemiş çocuklardan oluşur Günümüzde, şehirleşme ve endüstrileşme sonucu, çekirdek aile yapısı daha çok görülmektedir.

Geniş aile

Anne, baba, onların anne ve babaları, kardeşleri, çocuklar ile bazen kardeş çocuklarını da kapsayan geniş bir topluluktur. Bu tür aileler sosyal bağların daha kuvvetli olduğu kırsal kesimde görülmektedir.

Aile iki tipte incelenebilir,

4

Ailenin temel görevleri

1) Kuşaklar arasında toplumsal bütünleşmeyi sağlamak, dengesizlikleri gidermek

2) Toplumun kabul etiği davranışları diğer sosyal gruplarla iş biriliği içinde yeni nesillere benimsetmek, ailenin görevidir.

3) Çağın gereklerine uygun nitelikli bireyler yetiştirmek

5

Bu görevler dışında ailenin;

1)Biyolojik

Biyolojik görev ile anlatılmak istenen insan neslinin devamının sağlanması ve eşlerin cinsel ihtiyacının düzenli olarak giderilmesidir

2)Ekonomik

Ailenin ekonomik görevi , barınma ,beslenme , giyinme , eğitim gibi temel ihtiyaçların karşılanması için gereken gelirin sağlanmasıdır.

3)Sosyal

Ailenin sosyal görevi ,toplumun temelini oluşturması esasına dayanır.Aile bulunduğu toplumla sürekli ilişki içerisindedir. Hem kendi içerisinde hem de akrabalar, komşular, hemşeriler ile sürdürülen ilişkilerde sevgi ve saygı göz önünde bulundurulmalıdır. Özellikle bayramlar olmak üzere dostlar ve akrabalarla görüşmeye imkan tanıyan günlerde sosyal ilişkilerin sürdürülmesi ailenin görevlerindendir.

6

Psikolojik

Ailenin psikolojik görevi, aile içi mutluluğun sürdürülmesinde büyük önem taşır.Aile bireyleri arasındaki mutlu ve sıcak ilişki aile bağlarını güçlü tutar.

Eğitim

Ailenin eğitim görevi ise çocukların eğitimi , öğretimi ve yetiştirilmesini içine alan bir görevdir.

7

AİLE HAYATINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER

Aile hayatının mutlu sürdürülmesinde, aile kurulurken göz önünde bulundurulan şartlar ve aile içi ilişkiler rol oynar.

A)Evliliğe karar vermede etkisi olan faktörler

Evlilik, eşlerin birbirlerine karşı sorumluluklarının olduğu bir beraberliktir . Bu sebeple evlenecek kişinin, bu sorumlulukları karşılamaya hazır olması gerekir. Evlilik kararı verecek kişi, bu olgunluğa erişip erişmediğini kendisi değerlendirebilmelidir.

8

Evliliğe hazır oluşla, belli bir yaşa erişmiş olmak arasında önemli bir ilişki vardır. Yasal olarak ülkemizde evlenme yaşı 18'dir. 18 yaşından küçük olanların evlenebilmeleri, anne ve babalarının iznine bağlıdır. Bu durumda evlenecek gençlerden kızın en az 15, erkeğin ise 17 yaşında olması gerekmektedir. Genç yaşta evlenmek çeşitli sorunlara sebep olabilir. 18 yaşından önce yapılan evliliklerde hem çeşitli sağlık sorunları ortaya çıkabilir hem de evliliğin mutlu ve uzun ömürlü olması ihtimali düşüktür. Özellikle bu durumlarda çocuk sahibi olmak, bu sorumluluğu üstlenmek, genç çiftler için büyük sorunlar oluşturabilir.

9

Evliliğe karar vermede eşler arasındaki yaş farkı da önemli bir sorun oluşturabilir. Eşlerin ortak beğeniler edinebilmeleri ortak davranışlar sergileyebilmeleri için aralarında aşırı yaş farkı olmaması gerekir.

Evliliğe hazır oluşla fiziksel, duygusal ve sosyal yönlerden olgunluğa erişmiş olmak arasında önemli bir ilişki vardır. Evliliğin gerektirdiği sorumlulukların yerine getirilebilmesi için kişinin her yönden olgunlaşması, beceri, yetenek ve hoşgörü açısından yeterli düzeye erişmesi gereklidir.

10

Evlilik kararı vermeden önce, öğrenimini tamamlamış olmak, bir iş edinmiş olmak, askerlik görevini yapmış olmak aranan şartlardır.

Evliliğe karar veren kişilerin; sosyal, eğitim, ekonomik durum, kültürel yapı ve kişilik özellikleri bakımından benzer özelliklere sahip olması gerekir. Eşler arasında iyi iletişim kurulabilmesi, ortak zevklerin paylaşılabilmesi, eşlerin her yönden uyum içinde olabilmeleri ideal çözümdür. "Davul dengi dengine vurur." atasözü bu durumu en güzel şekilde özetler.

11

Evliliğe karar vermede önemli bir konu da yakın akraba evliliklerinden kaçınmanın gerekliliğidir. Bazı hastalıklar kalıtsaldır. Yani anne ve babanın genleri ile çocuklara geçerler. Yarık damak- dudak gibi doğumsal anormallikler, hemofili gibi kan hastalıkları kalıtsal hastalıklara örnek olarak gösterilebilir. Anne ya da babada görünür bir hastalık olmasa bile, eşlerin kalıtsal bir hastalığın taşıyıcısı olmaları mümkündür. Anne ya da babadan birisi hastalık taşıyıcı ise hastalık çocuklarda ortaya çıkmayabilir. Bu durumda doğacak çocukların bazıları yine hastalık taşıyıcı olurlar. Hem anne hem baba hastalık genini taşıyorsa bunların çocuklarında hastalık ortaya çıkar. Aynı hastalığın genini taşıyıcı olarak bulundurma olasılığı, normal bir çiftte pek düşük bir ihtimalken, yakın akraba evliliklerinde bu ihtimal yüksektir. Yasal bir engel olmamasına rağmen evlilik kararı verirken çok titiz davranılmalı, yakın akraba evliliği yapılmamalıdır.

12

B) Aile hayatına etki eden faktörler

Aile hayatında mutluluğu etkileyen çeşitli faktörler vardır. Bunlar, aile bireyleri arasındaki ilişkinin niteliği, aile bireylerini ilgilendiren sağlık sorunları, ekonomik sorunlar, işsizlik vb.dir. Evliliklerde sorunlar, tartışmalar olabilir. Aile içi tartışmalar, aile hayatının bir parçasıdır. Ancak sorunların çözümü ve tartışmalar sırasında açık yüreklilik ve hoşgörülü davranmak esastır.

Eşler birbirlerine karşı saygılarını kaybetmemelidir. Saygı, sevgi ve hoşgörü ortamında çocuklar daha sağlıklı şekilde büyürler .Anne baba arasındaki iyi ilişkiler çocuklara da yansır. Huzursuz, geçimsiz, sürtüşmeli aile ortamlarında çocuklar, güvensizlik ve tedirginlik hissederler. Bu onların hem ruhsal hem de bedensel sağlıklarını etkiler.

13

Birbirini seven eşlerin çoğunun çocuklarını da sevdikleri, çocuk sevgisinin eşleri birbirine yaklaştırdığı unutulmamalıdır. Tartışmaların, çocukların önünde ve onları da tartışma içine katarak yapılması, çocuk üzerinde yıkıcı etkiler yapar. Çocuk için güven içinde yaşamak büyük önem taşır. Bu güveni de anne babanın uyumlu beraberliğinde araması doğaldır.

Aile içi mutluluğun sağlanması, aile bütünlüğünün korunması için, aile bireylerinin görevlerini ve karşılıklı sorumluluklarını yerine getirmesi gerekir.

14

Ailenin her üyesi dayanışma ve iş bölümü içinde, ailenin beslenmesi, barınması, gelir sağlaması, savurganlığın önlenmesi gibi temel konularda elinden geleni yapmalıdır. Aile birliğinin korunması amacıyla iş bölümü ve dayanışma esas alınmalı, herkes kendine düşen görevi yerine getirmeye özen göstermelidir.

Aile birliğinin diğer sosyal kurumlarla olan ilişkisi, ailenin mutluluğunda rol oynar. Akrabalar ve komşularla sürdürülen uyumlu ilişkiler, aileye güven ve destek sağlar. Öte yandan okul ve iş yerindeki ilişkiler de aileyi doğrudan etkileyen faktörlerdir. Ailenin yaşama biçimi, günlerin nasıl geçirildiği, kimlerle görüşüldüğü sosyal hayatı belirler. Bunlar da aile hayatını olumlu ya da olumsuz yönde etkiler.

15

AİLE PLANLAMASI

Ailelerin istedikleri zaman ve bakabilecekleri sayıda çocuk sahibi olabilmeleri için yürütülen çalışmalara aile planlaması adı verilir. Aile planlanması hizmetleri ile istenmeyen gebelikleri engellemek hem de doğumlar arasındaki süreyi uzatmak mümkündür.Böylece aşırı doğurganlık engellenerek anne ve çocuk sağlığı korunmuş olur.Aile planlaması uygulamaları içinde bir diğeri de çocuk sahibi olmayan çiftlerin, çocuk sahibi olabilmeleri için alınan önlemlerdir.

16

Aile planlaması, ana çocuk sağlığı , aile sağlığı ve toplum sağlığı için üzerinde titizlikle durulması gereken bir konudur.Eski çağlardan beri düşünülmesine rağmen somut adımlar özellikle 2. dünya savaşından sonra birçok ülkede örgütlü olarak atılmıştır.Ülkemizde ise 1923 ten itibaren başlayan aile planlaması uygulamaları 1965 ten sora daha geliştirilmiş ancak istenen düzeye ulaşılamamıştır.1993 verilerine göre gebelikten korunması gereken her 100 kadından 1’i herhangi bir aile planlaması yöntemi kullanmaktadır. Oysa bu oran İngiltere’de %83 tür.

17

Aile planlamasının ana çocuk sağlığına etkisi

Çok ve sık doğum yapmanın hem anne hem de çocuk sağlığı açısından önemli sakıncaları vardır.

Sık ve çok doğum yapmanın ana sağlığına etkileri ;

•Annenin üreme organlarına ait hastalıklar artış gösterir.

•Sık ve çok doğum yapmaya bağlı olarak gebelik ve doğuma bağlı tehlikeli durumlar ortaya çıkabilir.

•Aşırı doğurganlık nedeniyle istenmeyen gebelikleri sonlandırmaya yönelik olarak düşük ve kürtaj sayısı artabilir.

•Anneleri kansız ve halsiz bırakır. Beslenme bozuklukları ortaya çıkar.Aşırı doğurganlık sebebiyle annelerde gebe kalma korkusu ile psikolojik sorunlar çıkabilir. Aile huzuru bozulabilir.

18

Sık ve çok doğum yapmanın çocuk sağlığına etkileri

•Sık ve çok doğuma bağlı olarak prematüre ve düşük doğum ağırlıklı çocuk doğma riski artar.

•Fetüs ve bebek ölümleri artar.

•Çok ve sık doğuma bağlı olarak çocuklarda beslenme bozuklukları ortaya çıkar.

•Çocuğun zekâsı bedensel ve ruhsal gelişimi olumsuz yönde etkilenir.

•Doğumsal anormallikler artar.

•Annenin çocuklara ilgisi azalması sonucunda yetersiz sevgi gören çocukların psikolojik sorunları ortaya çıkar. Beden ve ruh sağlığı bozulur.

•Çocuk sayısı arttıkça ailenin beslenme ve giyecek harcamaları artar böylece kişi başına düşen eğitim ve eğlence masrafları kısıtlanır.

19

Aile planlamasının ana sağlığına olumlu etkileri

•Gebelik düşük ve doğuma bağlı ana ölümleri azalır.

•Gebelik ve doğuma bağlı olumsuz sonuçlar azalır.

•Kadın üreme organlarına ait hastalıklar azalır.

•Annelerin kansızlık ve beslenme bozukluğu gibi rahatsızlıkları azalır.

•İstenerek yapılan düşük ve kürtaj sayısı azalır.

•Gebe kalma korkusuyla oluşan ruhsal sorunlar ve aile huzursuzlukları önlenir.

•Ailenin ve toplumun beslenme sağlık eğitim konut ve çevre şartlarının iyileştirilmesi sağlanır.

•Ülkede sağlıklı anne sayısı artar.

20

Aile planlamasının çocuk sağlığına olumlu etkileri

•Prematüre ve düşük doğum ağırlıklı bebek doğma ihtimali azalır.

•Fetüs ve bebek ölümleri azalır.

•Çocuklarda beslenme bozuklukları daha az görülür.

•Çocukların zekâ bedensel ve ruhsal gelişimi olumlu yönde etkilenir.

•Doğumsal anormallikler azalır.

•Daha iyi bakılan çocukların bulaşıcı hastalıklara yakalanma ihtimali azalır.

•Yeterince anne ilgisi ve sevgisi gören çocukların psikolojik sorunları azalır.

•Sağlıklı çocuk sayısı artar.

21

Toplum sağlığı açısından aile planlaması

Aile planlaması hizmetlerinin yeterli kullanılması sonucunda ;

•Toplumda sağlıklı ana ve çocuk sayısı artar.

•Hızlı nüfus artışının ekonomik gelişmeye beslenmeye konut durumuna eğitime ve çevre şartlarına olumsuz etkileri azalır.

•Tüm bunların sonucunda sağlıklı ve refah düzeyi yüksek bir toplum oluşur.

Bu yararlı sonuçları ile aile planlaması hizmetleri; gebelikten korunma yöntemlerinin uygulanması aile planlaması eğitimi ve çocuk sahibi olamayan çiftlere yardım uygulamalarından oluşur.

22

Ülkemizde aile planlaması hizmetleri sağlık evleri sağlık ocakları sağlık merkezleri hastanelerin kadın hastalıkları ve doğum bölümleri doğum evleri ile aile planlaması ve ana çocuk sağlığı merkezlerinde verilmektedir. Aile planlaması konusunda hizmet sunan kişiler; eğitilmiş ebeler hemşireler doktorlar ve kadın doğum uzmanlarıdır.Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de çiftler aile planlaması hizmetinden yararlanmalıdır.

Sağlıklı analar sağlıklı çocuklar ve sağlıklı bir toplum için bilimsel kurallara uygun bir aile planlaması yöntemi uygulamak gerekir. Seçilecek yöntem hakkında bilgi edinerek kendileri için en güvenli en az yan etkili en uzun süreli yöntemi seçmek eşler arası iletişimi de olumlu yönde etkileyecektir

23

ANA VE ÇOCUK SAĞLIĞI

1)Ana Sağlığı

Sağlık hizmetleri açısından, evli olsun olmasın, çocuk sahibi olsun olmasın, doğurganlık çağındaki kadınlara ana denir. Ana dendiğinde 15-49 yaş arası kadınlar anlaşılır. Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünün 2005 yılı verilerine göre ülkemizde genel nüfusun % 27'sini doğurgan çağdaki kadınlar oluşturmaktadır. 0-14 yaş arası çocuklar da nüfusun % 27'sini oluşturduğuna göre, ana çocuk sağlığı hizmetleri dendiğinde nüfusun % 54'ünü ilgilendiren bir hizmetten söz edilmektedir.

24

Ana ve çocuk yaş grupları:

Genel nüfus içindeki paylarının yüksek olması,Yaşadıkları fizyolojik özellikler (büyüme, gelişme, gebelik, doğum ve lohusalık) sebebiyle, sağlık açısından daha duyarlı olmaları ve risk taşımaları,Sağlık durumlarının istenen düzeyde olmaması sebebiyle pek çok ülkede olduğu gibi ülkemizde de sağlık sorunları içinde öncelikli grupları oluşturmaktadır.

25

a) GEBELİK DÖNEMİ

Erkek üreme hücresi olan spermin, kadın üreme hücresi olan yumurta (ovum) ile birleşerek döllenmesinden, doğuma dek geçen süre gebelik adını alır. Gebelik dönemi ana sağlığını etkileyen en önemli faktörlerdendir.

Gebeliğin normal süresi ortalama 280 gün (40 hafta)dür. Bu süre içinde rahim içinde bir kese oluşur. Anne karnındaki fetüs, damarlı bir doku olan plasentaya (eş) göbek kordonu aracılığı ile bağlıdır. Plasenta, anneden bebeğe gerekli maddelerin geçişini sağlar. Fetüsü saran kese içinde amniyon sıvısı denen bir sıvı bulunur; fetüs bu sıvı içinde yüzer.

26

1) Gebelik belirtileri

Gebeliğin oluşması ile birlikte kadınlarda birçok değişiklikler ortaya çıkar (Resim 5.5). Bu belirtiler şunlardır: • Âdet kanamasının olmaması •Bulantı ve kusma•Memelerdeki büyüme, dolgunluk ve duyarlılık •Meme uçlarındaki kahverengi halkanın büyümesi ve koyulaşması, üzerinde kabarcıklar belirmesi •Deri renginin koyulaşması •3. aydan sonra karında büyüme •4. aydan sonra bebek hareketlerinin hissedilmesi •Büyüyen rahmin idrar torbasına baskısı sonucu sık idrara çıkma. Bu belirtilerin büyük bir kısmı gebeliği düşündürmekle birlikte kesin olarak gebelik tanısı için bazı tetkikler yapılması gerekir.

Bunlardan başlıcaları şunlardır: •İdrar ve kanda hormon tetkiki• Ultrasonografi•Çocuğun kalp seslerinin alet yardımı ile duyulması

27

2. GEBELİK DÖNEMİNDE BAKIM

Gebelik düşünüldüğünde öncelikle bir sağlık kuruluşuna başvurularak tam bir sağlık kontrolünden geçmek gerekir. Böylelikle gebelik sırasında artabilecek bedensel hastalıkların olup olmadığı, anne ile baba arasında kan uyuşmazlığının bulunup bulunmadığı tespit edilebilir. Önceden yapılan bu muayene sonunda annenin ve bebeğin zarar göreceği durumların oluşması engellenebilir. Böyle hâllerde gebelik ertelenebilir; hatta gerektiğinde gebe kalmaktan vazgeçilebilir.

28

Gebelik oluştuğundan kuşkulanan anne adayı, hemen bir sağlık kuruluşuna başvurmalıdır. Böylece gebelik tanısını kesinleştirmek mümkündür. Erken dönemde gebelik tanısını kesinleştiren anne adayları, buna göre daha dikkatli davranabilir. Anne adayları, gebelik süresince belli aralıklarla sağlık kontrolüne gitmelidir. Küçük yerleşim birimlerinde ebeler, bu düzenli kontrolleri yaparlar; gerek gördüklerinde gebe kadını doktora ya da hastaneye sevk ederler. Son aylara dek ayda bir kez yapılan kontroller, son ayda daha sıklaştırılır. Ancak muayene süresi gelmese bile gebe kadın, kendisinde bazı rahatsızlıklar hissediyorsa derhal sağlık kuruluşuna başvurmalıdır. Gebelik boyunca yapılacak kontrollerin çeşitli amaçları vardır:

29

Annenin sağlığını bozabilecek durumlar kontrol edilir. Kan basıncı ölçülür. İdrar tetkiki yapılır. Ağırlık artışı izlenir. Sistemik hastalıkların varlığı araştırılır. Böylece gebeliğin devam edip etmeyeceği, doğumun ne zaman ve nasıl gerçekleştirileceği ve hastalık varlığında tedavi planlanabilir.Bebeğin gelişimi izlenir. Annenin ağırlık artışı, bebeğin gelişiminin bir göstergesidir. Anne adayının gebelik boyunca 10-13 kg alması gerekir. Bu artış, ilk üç ayda 1,5 -2 kg kadar olmalıdır. Annenin ağırlık artışı yetersiz ise bebeğin gelişimi de geri kalır. Aşırı kilo alma da bebeğin gelişimini olumsuz etkiler.

30

Bebeğin anne karnındaki duruş şekli, özellikle son aylarda doğum şeklinin belirlenmesine yardımcı olur.Bebek kalp atımlarının sayısı ve düzgünlüğü izlenir. Bunlar bebek sağlığının göstergesidir.Gebeliğin 5. ayından itibaren 1 ay ara ile iki kez tetanos aşısı yapılmalıdır. Böylece annede oluşan antikorlar, plasenta yolu ile bebeğe de geçerek yeni doğan bebeğin tetanos olmasını engeller.Anne-baba arasında kan uyuşmazlığı olup olmadığı kontrol edilerek gerekli önlemler alınır. Doğumun, gereğinde kan değişimi yapılabilecek bir merkezde yapılması sağlanır.Anne adayına, gebelik, doğum ve bebek bakımı konusunda bilgi verilir. Böylece gebelik takipleri sırasında, gebenin anneliğe hazırlanması da sağlanabilir.

31

Gebelik muayeneleri dışında her anne adayının mutlaka uyması gereken bazı kurallar vardır:

•Sağlıklı bir gebelik geçirilebilmesi için hekim önerisi olmadan ilaç kullanılmamalıdır. Özellikle ilk üç ayda olmak üzere, gebelikte kullanılan ilaçlar bebekte doğumsal bozukluklara, sakatlıklara sebep olabilir.

•Gebelik döneminin sağlıklı geçirilebilmesi ve bebeğin iyi gelişmesi için gebelikte dengeli ve yeterli beslenme gerekir. Yetersiz beslenme kadar aşırı beslenme de hem anne hem bebek için zararlıdır. Bu sebeple, "gebenin iki canlı olduğu için iki kat fazla yemesi gerektiği" düşüncesi hatalıdır. Gebe kadın, vitamin ve minerallerle desteklenmiş bol proteinli bir beslenme düzenine uymalıdır. Fazla kalorili, şekerli, karbonhidratlı, yağlı, gaz yapıcı yiyeceklerden uzak durulmalıdır. Gebelikte, özellikle demir ve kalsiyum içeren besinlerin alınmasına özen gösterilmelidir

32

Bazı gebelerde, yiyeceklere karşı aşırı istek duyulabilir. Aşerme olarak adlandırılan bu durum psikolojik yönü de olabilen normal bir olaydır. İstek duyulan yiyeceklerin mutlaka yenmesi gerektiği, yoksa çocuğun sakat olacağı düşüncesi yanlıştır.

Bazen gebeler sabun, toprak gibi maddelere karşı istek duyabilirler. Özellikle toprak yeme, demir yetersizliğine bağlı kansızlığın bir göstergesi olabileceği için sağlık personeline danışmalı ve gerekli tetkikler yapılarak önlem alınmalıdır.

Gebelikte röntgen ışınlarına maruz kalınmamalıdır. Özellikle bebeğin organlarının oluştuğu ilk üç ayda, röntgen ışınlarına maruz kalma, bebekte doğumsal bozukluklara ve sakatlıklara sebep olabilir.

Gebenin bazı hastalıklara yakalanması, bebek açısından büyük sakıncalar yaratabilir. Gebeliğin ilk üç ayında anne adayının kızamıkçığa ya yakalanması, bebeğin ölmesine ya da bebekte doğumsal bozukluklar oluşmasına sebep olabilir. Böyle bir durumda tıbbi yöntemlerle gebelik sonlandırılabilir. Anne adayının toksoplazmozis gibi bazı enfeksiyon hastalıklarına yakalanması da düşüklere ve sakatlıklara yol açabilir.

33

Gebelikte vücudu sıkmayan, rahat ve bol giysiler giyilmelidir .Sıkı pantolon, tayt, beli sıkan kemer, sıkı lastikli çorap gibi kan dolaşımını engelleyen giysiler kullanılmamalıdır. Ayakkabılar rahat olmalı, yüksek ökçeli olanlar kullanılmamalıdır.

Gebeler çok uzun ve yorucu seyahatlere çıkmamalı, gerektiğinde doktora danışarak yolculuk yapmalıdırlar.

Anne sağlığını etkileyen çeşitli faktörler, ölümlere sebep olabilmektedir. Anne ölümleri doğrudan gebelik, doğum ve lohusalığa bağlı olarak meydana gelen ölümlerdir. Ülkemizde her yıl binlerce kadın bu yüzden hayatını kaybetmektedir. Ana ölüm oranının yüksek olması, o ülkenin genel sağlık düzeyinin düşük olduğunu gösterir.

34

LOHUSALIK, EMZİKLİLİK DÖNEMİ VE BAKIMI

Doğumun tamamlanmasından sonraki 6 haftalık süre lohusalık olarak adlandırılır . Bu dönemde, gebelik boyunca büyüyen rahim eski hâlini alır. Lohusalık döneminde hipofiz besinden salgılanan prolaktin hormonunun etkisi ile kadında meme bezleri süt salgılamaya başlar. Annenin bebeğini emzirmeyi sürdürdüğü süre ne olursa olsun, bu dönem emziklilik adını almaktadır.

Lohusalık ve emziklilik döneminde önemli bir konu da annenin beslenmesidir. Gebelik sırasındaki kayıpların yerine konabilmesi, yeterli süt yapılabilmesi için annenin daha fazla besine ve daha düzenli beslenmeye ihtiyacı vardır. Annenin günde 3000 kalori alacak şekilde ve bol sıvı alarak beslenmesi gerekir. Emzikli anne, yeterli enerji ve besin maddelerini alamadığı zaman kendi vücut dokularını kullanarak süt salgısını sürdürmeye çalışır. Bu durumda bebek için yeterli süt salgılanamadığı gibi, anne de zayıflar, direnci düşer, kemik ve dişlerinde kalsiyum kaybı ve vücudunda demir eksikliği ortaya çıkar. Lohusalık ve emziklilik döneminde, annenin sağlığının korunabilmesi, bebeğin gelişebilmesi ve yeterli süt salgılanabilmesi için enerji verici, protein, demir, kalsiyum ve çeşitli vitaminlerce zengin besinlerle dengeli beslenilmesi gerekir. Halk arasında lohusalığın ilk günlerinde anneye su vermeme şeklinde yanlış bir inanış vardır. Özellikle bu dönemde süt salgılamasının bol sıvı besinler ve su alınması ile ilişkisi olduğu için bu yanlış inanışa uyulmamalıdır.

35

Çocuk sağlığının önemli bir adımı çocuğun büyüme ve gelişmesinin izlenmesidir. Özellikle 0-6 yaşlar arasında çocukların bir sağlık personeli tarafından izlenmesi ve muayene edilmesi gerekir. Bu izleme sırasında çocuğun ağırlığı ,boyu, baş çevresi, diş çıkarması gibi büyüme ile ilgili ölçümleri yapılır ve hastalıklarının erken dönemde tanınabilmesi için muayeneleri yapılır. Aileye, beslenme ve bakım konusunda bilgi verilir.Türkiye standartlarına göre, zamanında doğan bir bebek 48-50 cm boyunda ve 3000-3500 g ağırlığındadır. Yeni doğan bebeklerin % 95′i 46-50 cm boyundadır. 2500-4500 gram arası ağırlık normal kabul edilir. 2500 gramın altındaki bebekler iyi gelişmemiş ya da prematüre kabul edilir. İri doğan bebeklerin annelerinde şeker hastalığı ihtimali araştırılmalıdır. Genel olarak çocuklar 5. ayda doğum kilosunun 2 katına, 1 yaşında 3 katına erişirler. 1 yaşın sonunda boyları doğurn uzunluğunun 1,5 katına erişir.0-1 aylık çocuklar yeni doğan, 1-12 aylık çocuklar süt çocuğu (Resim 5.13), 1 -6 yaş arası çocuklar oyun çocuğu, 6-12 yaş arası çocuklar ise okul çocuğu adını alırlar. Yaş gruplarına göre büyüme ve gelişme takibi yapılması daha uygun olur.Çocuklar, sağlık ocaklarında, bölgesinden sorumlu ebe ya da hekim tarafından 2, 4, 6, 9 ve 12. aylarda muayene edilmelidir. 2. yaşta 6 ayda bir, 3-6 yaşlar arasında yılda 1 kez muayene gereklidir. Bu muayenelerde çocukların boy ve ağırlıkları da takip edilerek standart ölçüm değerleri ile karşılaştırılır ve çocukların büyüme ve gelişmelerinin nasıl olduğu değerlendirilir.

36

Yeni doğan bebek: Sırtüstü yatınca dizlerini karnına çeker, kollarını kıvırır, yüzüstü yatarken başını yana çevirebilir. Emme ve yakalama refleksleri vardır.1 aylık bebek: Yüzüstü yatırılınca başını kaldırmaya çalışır. Elinden tutulup kaldırılırsa başını tutamaz, geriye düşer.3 aylık bebek: Yüzüstü yatırılınca kollarından destek alarak başını yukarı kaldırır, sağa sola çevirir. Ellerinden tutulup oturur duruma getirilince başını tutabilir. Konuşmalara gülümser, ses çıkarır. Arka bıngıldağı kapanır.4 aylık bebek: Sırtüstü yatarken eline verilen çıngırağı tutar, sallar. Başını dik tutabilir.5 aylık bebek: Yattığı yerde yuvarlanıp ters döner. Yanına konan eşyaları kendisi alabilir. Yere düşen oyuncağını gözü ile izleyebilir.6 aylık bebek: Destekle oturabilir. Yabancıları ayırt eder. Yüzüne konan örtüyü çekip “cee” yapar. Alt çenede iki orta kesici dişi çıkar. Her şeyi ağzına götürür.8 aylık bebek: Destekle yatar konumdan oturur hâle geçer. Eşyaları atarak oynar. “Baba”, “mama” gibi sözcükleri tekrar edebilir. Üst ortada iki kesici diş çıkar.9 aylık bebek: Destekle ayakta durabilir. Geri geri emekler. Yerden boncuk, düğme gibi küçük cisimleri alabilir.10 aylık bebek: Yatarken kendi kendine kalkıp oturabilir. Yardımsız ayağa kalkar. İşittiği kelimeleri tekrarlamaya çalışır. El çırpar, “hoşça kal” anlamında el sallar.11 aylık bebek: Elinden tutunca yürüyebilir. Eğilip oyuncağını yerden alır. Birkaç kelime söyleyebilir .

37

13 aylık çocuk: Kendiliğinden yürüyebilir. Söylediği kelime sayısı artar. Top ile oynar. 6-8 dişi vardır.18 aylık çocuk: Koşabilir. Zıplar, sık sık düşer. 8-10 kelime söyler. Kaşıkla bir şeyler yiyebilir. Bıngıldağı kapanır. 12 dişi vardır (Resim 5.14).2 yaşında çocuk: Merdiven iner çıkar. Organlarını tanır. Tuvalet ihtiyacını bildirir. Eşyalara tırmanır. Üç kelimelik cümleler kurar. 16 dişi vardır (Resim 5.15).3 yaşında çocuk: Kalem tutar. 4-5 kelimelik cümle kurar. Şarkı söyler, soru sorar. Kendi giyinip soyunabilir.4 yaşında çocuk: Sayı sayar. Renkleri tanır. Grup oyunlarına katılır. Masal anlatır. Tuvaletini kendisi yapar.5 yaşında çocuk: Yaşını bilir. Resim çizer, renkleri bilir. Ayakkabılarını bağlar.6 yaşında çocuk: Ona kadar sayar, sağını solunu bilir, paraları tanıyabilir.

Büyüme ve gelişmeyi olduğu kadar çocuk sağlığını da etkileyen çeşitli faktörler vardır. Bunlardan genetik bozukluklar, ruhsal ve bedensel hastalıklara sebep olarak çocuk sağlığını olumsuz etkiler. Örneğin, Down Sendromu denen genetik bozukluk zihinsel ve bedensel yetersizliklere sebep olur. Hemofili denen genetik geçişli hastalık ise kanama ve pıhtılaşma bozukluğuna yol açarak sağlığı olumsuz etkilemektedir.

38

Çocukların sağlıklı yaşaması, düzenli büyüyüp gelişmesinde anne bakımının büyük önemi vardır. Anne bakımının yanı sıra doğumdan itibaren düzenli aralarla sağlık kontrolüne gidilmesi gerekir. Böylece hem çocuğun büyüme ve gelişmesinin normal olup olmadığı değerlendirilir hem de herhangi bir sağlık sorununun erken tanınabilmesi mümkün olabilir. Anneye bebek bakımı ve beslenmesi konusunda bilgi verilir. Hastalık veya gelişme bozukluklarının varlığında kalıcı hasarlar oluşmadan tedavisi yapılır.Çocuk bakımının önemli bir aşaması temizliktir. Sağlığın korunmasının en önemli ilkesi olan temizlikten, sık sık yapılan alt temizliği ve banyo uygulamaları anlaşılır. Küçük bebeklerin çok sık idrar ve gaita yaptığı göz önüne alınarak sık aralarla altları temizlenmelidir.

39

Doktor önerisi olmadan pudra, krem, merhem kullanılmamalıdır. Kullanılan alt bezlerinin bir kullanımlık hazır bezler olması tercih edilir Sağlıklı bir bebeğe mümkünse her gün banyo yaptırılmalıdır Çünkü banyo deriyi canlandırır, kan dolaşımını arttırır.Açık havada gezmek bebeği sakinleştirir, iştahını açar.Bebek bakımında bir diğer önemli nokta giyimdir. Halk arasında bebeklerin üşümemesi, fazla hareket etmemesi için kundaklanması gerektiği şeklinde bir alışkanlık vardır. Kundaklama, doğuştan kalça çıkığının gözden kaçmasına ya da ilerlemesine sebep olabilir; bebek hareketlerini engeller.

40

HASAN AYKUT ŞATANA 635 10/C

BATUHAN TEMEL 200 10/C