KORUNMA GEREKSİNİMİ İÇERİSİNDEKİ ÇOCUKLAR VE SOSYAL HİZMET

DOÇ. DR. ERCÜMENT ERBAY

“AİLE YANINDA DESTEK UYGULAMALARI”

Hazırlayan:Mehmet Can AKTAN

N12225097

Ankara, 2014

T.C.HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜSOSYAL HİZMET BÖLÜMÜ

1. AİLE YANİNDA DESTEK HİZMETLERİ TEŞKİLAT ŞEMASİ

2. AİLE YANİNDA DESTEK UYGULAMALARİNİN KAPSAMİ

3. AİLE YANİNDA DESTEK UYGULAMALARİ YASAL ZEMİNİ

4. SOSYAL VE EKONOMİK DESTEK HİZMETİ: KAPSAM VE İÇERİĞİ

5. SED HİZMETİ İSTATİSTİKİ VERİLER6. AİLEYE DÖNÜŞ VE AİLE YANİNDA DESTEK

PROJESİ7. SOSYAL HİZMET UZMANLARİNİN PROJEYE

İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELERİ

~SUNUM PLANI~

3

2. AİLE YANINDA DESTEK UYGULAMALARININ KAPSAMI

Evlat Edinme

Koruyucu Aile

Sosyal ve Ekonomik

Destek

4

3. AİLE YANINDA DESTEK UYGULAMALARININ YASAL ZEMİNİ

Aile Yanında Destek Uygulamaları kapsamında yer alan “Sosyal ve Ekonomik Destek” hizmetlerinin yasal zeminini, 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu’na dayalı olarak 28.09.1986 tarihli 19235 sayılı Ayni ve Nakdi Yardım Yönetmeliği oluşturmaktadır.

İlgili yönetmelik, 15.04.2011 tarih ve 27906 sayılı Resmi Gazete kararı ile “Sosyal ve Ekonomik Destek Yönetmeliği” olarak değiştirilmiştir.

5

Buna göre;

Yönetmeliğin Amacı: Yoksulluk içinde olup da temel ihtiyaçlarını karşılayamayan ve hayatlarını en düşük seviyede dahi sürdürmekte güçlük çeken kişilere ve ailelere, kaynakların yeterliliği ölçüsünde ayni ve nakdi yardım yapılmasına dair esas ve usulleri düzenlemektir.

6

Genel Esaslar

Ayni ve nakdi yardım uygulamalarına ait genel esaslar şunlardır:

a)Ayni ve nakdi yardım faaliyetlerinde bulunan kamu kurum ve kuruluşları ile gönüllü kuruluşlar arasında koordinasyon ve işbirliği tesis edilerek güç birliği sağlanır ve mevcut kaynaklara en verimli şekilde işlerlik kazandırılır.

b)Ayni ve nakdi yardım programlarının uygulanmasında “korunmaya muhtaç çocuğa ve ailesine”, muhtaç sakata ve muhtaç yaşlıya öncelik tanınır. Yardım talebinin kurum imkanları ile karşılanamayacak derecede fazla olması halinde öncelikler; muhtaç olma derecesi, aciliyet durumu ve müracaat veya tespit sırası esas alınarak belirlenir.

7

c) Ayni ve nakdi yardım uygulamalarında, muhtaç durumda bulunan kişilerin en kısa sürede kendi imkanları ile geçinebilecekleri hizmeti sağlama anlayışı içinde bulunulması esastır.

d) Ayni ve nakdi nitelikteki sosyal yardımların sosyal güvenlik sisteminin boşluklarını dolduracak şekilde planlanıp geliştirilmesi hususuna özen gösterilir.

e) Ayni ve nakdi yardımların yapılmasında ve muhtaçlık tespitinde, Kurumun takdir yetkisi esastır. Yardımdan daha önce faydalanmış olmak bir hak doğurmaz.

8

4. SOSYAL VE EKONOMİK DESTEK HİZMETİ: KAPSAMI VE İÇERİĞİ

Neden Aile Yanında Destek ?

Tarihsel süreçte, ailenin yerini tutma iddiasıyla oluşturulmuş kuruluşlar, bakımı sağlanan çocuklar üzerinde yarattığı sayısız psikolojik ve fiziksel hasarlar nedeniyle, yerlerini aile yanına yapılan kalıcı yerleştirmelere bırakmış ve “çocuğun iyilik hali” ve “yüksek yararı” için korunma altına alınıp kurum bakımına yerleştirilmeksizin ailesi yanında desteklenmesi öncelikli uygulama haline gelmiştir.

9

Halihazırda koruma altında bulunan ve kurum bakımı hizmetinden yararlandırılan çocuklar için ise koruyucu aile ya da evlat edinme gibi alternatif kalıcı yerleştirme modellerinin değerlendirilmesinden önce, yeniden aile yanına döndürülmesi için gerekli çalışmaların yapılması, deneyimledikleri travmatik sürecin etkilerini bütünüyle yok edemese de hafifleteceği düşüncesiyle önem kazanmıştır.

Ekonomik yoksunluk nedeniyle, çocukların aile yanında desteklenmesi ya da ailelerine döndürülmesini amaçlayan bir hizmet modelinin başarıya ulaşması için öncelikle ailelerin koşullarının çocuğun bakımına olanak sağlayacak şekilde iyileştirilmesi gerekmektedir (Atauz ve Özateş, 2011).

10

SOSYAL VE EKONOMİK DESTEK: Yoksulluk içinde olup da temel ihtiyaçlarını karşılayamayan ve yaşamlarını en düşük seviyede dahi sürdürmekte güçlük çeken kişilere ve ailelere, kaynakların yeterliliği ölçüsünde yapılan ayni ve nakdi destekleri kapsamaktadır.

11

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen yardımların en önemli fonksiyonu;

- Kurum’un öncelikli hedef grubu olan korunmaya muhtaç çocuk ve gençlerin korunma altına alınmasına esas oluşturacak nedenin “ekonomik yoksunluk” olması halinde, bu kişilere ve ailelerine kuruluş bakımı yerine, ekonomik yardım ve diğer destekleyici sosyal hizmet uygulamalarıyla ailenin parçalanmadan bir arada yaşamasına fırsat sağlamaktır.

12

Sosyal ve ekonomik destek hizmetlerinde esas ilke;

- “Kişilerin kendi kendilerine yeter” duruma getirilmesidir.

13

Sosyal ve Ekonomik Destekten Kimler Yararlanabilir?

Korunma kararlı kuruluşta bakılan çocuklardan ailesi yanında bakılabilecek olanlar,

Hakkında korunma kararı talebiyle başvuruda bulunulup, korunma kararı alınmaksızın ekonomik destek ile ailesi yanında bakılabilecek durumda olan çocuklar,

Korunma kararı olup da yaş sınırını tamamlamaları nedeniyle Yetiştirme yurtlarından ayrılan çocuklar,

Korunma kararı olmamakla birlikte eğitimine devam edemeyecek durumda olan ilk ve ortaöğretim öğrencileri,

Sosyal ve Ekonomik Destek hizmeti alabilirler.

14

Nasıl yararlanılır?

Bir dilekçe ile Aile ve Sosyal Politikalar İl ve İlçe Müdürlüklerine (ya da Sosyal Hizmet Merkezlerine) başvurulur.

İlgili meslek elemanı sosyal çalışmacı ile bir ön görüşme yapar.

Durumunun sosyal ve ekonomik destek ile desteklenmesi uygun olduğu kanısına varıldığı takdirde müracaatçı için bir dosya açılır.

Müracaatçı hakkında sosyal inceleme yapılır. Sosyal inceleme sonucunda sosyal ve ekonomik destek

verilmesine karar verilen kişiler için sosyal ve ekonomik destek işlemleri başlatılır.

15

Hizmetten Yararlanacaklardan İstenilen Belgeler: T.C. Kimlik numarası beyanı, Gerektiğinde alınacak sağlık raporu, Öğrenci belgesi.

İl ve İlçe Müdürlükleri, gereksinim içerisindeki kişilerle ilgili başka bilgi ve belgeleri elde edebilmek amacıyla başka araştırmalarda da bulunabilir.

16

17

18

19

YILLAR İTİBARİYLE (KORUNMA ALTINA ALINMADAN) SOSYAL VE EKONOMİK DESTEK

YAPILAN TOPLAM ÇOCUK SAYISI

6. AİLEYE DÖNÜŞ VE AİLE YANINDA DESTEK PROJESİ

Son yıllarda gelişmiş dünya ülkelerinde korunma altındaki her bir çocuk için yapılan kalıcı yerleştirme planının ilk adımını; söz konusu çocuğun biyolojik ailesi yanına döndürülmesi ve ailesi yanında desteklenmesinin değerlendirilmesi oluşturmaktadır. Yapılan bu değerlendirmenin temelinde, her çocuğun kendi öz ailesi yanında yaşama hakkı yer almaktadır. Bu hak, başta 1989 tarihli “Çocuk Hakları Sözleşmesi”nde olmak üzere, diğer ilgili tüm uluslararası bildirge ve belgelerde de geçmektedir.

20

Gelişmiş dünya ülkelerinde benimsenen yaklaşıma paralel olarak, Türkiye’de de bir risk grubunu oluşturan bu çocuklar ve aileleri için, çocuğun kendi evi dışında bir kuruluşa yerleştirilmesi yerine, aile yanında yaşamına devam etmesine ve aile birliğinin korunmasına olanak tanıyan hizmetler ön plana çıkmıştır. Söz konusu bu hizmetlerden birisi, 2005 yılında uygulamaya koyulan ve 2010 yılı sonunda tamamlanan “Aileye Dönüş ve Aile Yanında Destek Projesi”dir.

21

Korunmaya muhtaç çocuk alanında ortaya çıkan teorik değişimlere yanıt olarak gelişen hizmet modellerinin ortak noktası, çocuğun yaşamında “ailenin önemi”ne dikkat çekmeleridir.

Evlat edinme ve koruyucu aile uygulamalarının yanı sıra, çocuğun biyolojik ailesi yanında desteklenmesi anlayışı, bugünün öncelikli yerleştirme planı olmuştur.

Günümüzde gelişmiş dünya ülkelerinin hemen hepsinde, aile ve çocuk refahı alanında kabul gören görüş; aile birliğinin korunması ve yoksulluk nedeniyle çocukların ailelerinden kopmalarının önüne geçilmesidir.

22

Projenin Yasal Dayanağı

Ayni ve Nakdi Yardım Yönetmeliği kapsamında yürütülen uygulamaların hızlandırılması amacıyla SHÇEK tarafından, “Aileye Dönüş ve Aile Yanında Destek Projesi” hayata geçirilmiştir.

27.05.1983 tarih ve 2828 sayılı SHÇEK Kanunu’nun 9.maddesi (b) bendine göre; “öncelikle çocuğun aile içinde yetiştirilmesi ve desteklenmesi için aileyi eğitim, danışmanlık ve sosyal yardımlarla güçlendirmek”, (d) bendine göre ise; “yoksulluk içinde olup da temel ihtiyaçlarını karşılayamayan ve yaşamlarını en düşük düzeyde dahi sürdürmekte güçlük çeken kişi ve ailelere kaynakların yeterliliği ölçüsünde ayni ve nakdi yardımlarda bulunmak amacıyla gerekli hizmet ve programları geliştirmek ve uygulamak” ibaresi, projenin yasal dayanağını oluşturmaktadır.

23

Projenin Amacı

SHÇEK tarafından 2005 yılında uygulamaya koyulan Aileye Dönüş ve Aile Yanında Destek Projesi’nin temel amacı;

- “Çocuğun gelişimi için en sağlıklı ortamın kendi ailesinin yanı olduğu ilkesinden hareketle, çocuğun bakımının biyolojik ailesi yanında sağlanması” olarak ortaya konmuştur.

24

Bu temel amaç doğrultusunda iki hedef grup belirlenerek alt amaçlar oluşturulmuştur.

- Bu amaçlardan ilki; “ekonomik yoksunluk nedeniyle hakkında korunma kararı çıkartılarak kuruluş bakım hizmetinden yararlandırılan çocukların yeniden biyolojik ailelerine döndürülmeleri için bu ailelerin yardımlarla desteklenmesidir.”

- İkincisi ise; “çocuğun ekonomik yoksunluk nedeniyle kuruluş bakımına yerleştirilmeksizin, bir başka deyişle koruma sistemine girmeksizin ailesinin yanında bakımının sağlanmasıdır.

25

Projenin Hedefi

Aileye Dönüş ve Aile Yanında Destek Projesiyle, Çocuk Yuvaları ve Yetiştirme Yurtlarında korunma altında bulunan yaklaşık 20.000 çocuktan, ekonomik nedenlerle korunma altına alındığı tespit edilen 12.000 çocuğun, “aile veya yakınları yanına döndürülmesi” ve ekonomik nedenlerle kuruluş bakımına verilmek istenen çocukların “aile yanında desteklenmesi” hedeflenmiştir.

26

Projenin “alt hedefleri” ise şöyle belirlenmiştir:

Proje ile kuruluş bakımındaki çocuk sayısı azaltılarak, hizmetlerin nitelik ve niceliğinde olumlu yönde gelişmeler sağlamak,

Proje ile boşalacak kuruluş binalarını, ihtiyaç duyulan başka hizmet modellerine dönüştürmek,

Çocuk sayısının azalması aracılığıyla, kuruluşların ev ortamına yakın bir biçimde düzenlenmesini mümkün kılmak,

27

Korunma gereksinimi içerisindeki çocuklara hizmet vermek amacıyla yeni kuruluşlar açılmasını önlemek,

Korunma gereksinimi içerisindeki çocukların bakım maliyetinin düşürülmesi yoluyla devletin maddi ve manevi anlamda yükümlülüklerinin azaltılmasını sağlamak,

Kuruluşlarda yalnızca ihmal ve istismar nedeniyle korunma altına alınan çocukların bakımlarını sağlamak,

28

Çocukların aile ve yakınları ile birebir iletişim ve etkileşim içinde büyümesinin ve gelişiminin tamamlanmasının sağlanarak, kuruluş bakımında bulunan çocuklara göre daha özgüvenli, daha sağlıklı kişiler yetiştirilmesinin yolunu açmak,

Ekonomik yönden maliyeti daha yüksek olan kuruluş bakımı yerine aile yanında bakım modeli ile ailenin kuruluş bakımına göre daha az ücretle desteklenerek aile ilişkilerinin güçlendirilmesini sağlamak.

29

7. SOSYAL HİZMET UZMANLARININ PROJEYE İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELERİ

Projeye Katılan Sosyal Hizmet Uzmanlarının Projede Karşılaşılan Yetersizliklerin, Güçlüklerin ve Eksikliklerin Ortadan Kaldırılmasına Yönelik Önerileri şunlar olmuştur:

Personel eksikliğinin ve iş yükü fazlasının ortadan kaldırılması için başta sosyal hizmet uzmanı olmak üzere meslek elemanı sayısının arttırılmasının gerkliliği,

Proje kapsamında yapılan yardım miktarının artırılması ve bu yardımların söz konusu ailelere zamanında verilmesinin gerekliliği,

Kurum-kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyon sağlanması gerektiği,

30

Aileye döndürülen çocukların düzenli takibinin yapılması, projeden yararlandırılması beklenen çocuk ve aileye hizmet öncesi rehberlik hizmeti sunulması gerektiği,

Mevcut uygulamadaki ulaşım sorununa binaen, ailelere ilişkin sosyal incelemelerin zamanında ve düzenli yapılabilmesi için araç temin edilmesinin gerektiği,

3413 sayılı Yasada düzenleme yapılarak ailelerin, kuruluşları çocukları için iş garantisi olarak görmeleri ve bu nedenle çocuklarının kuruluş bakımından yararlandırılmasını istemelerinin önüne geçilmesi

gerektiği,

31

Ailelere koruyucu-önleyici hizmetler verilmesinin gerekliliği,

Çocukların kuruluş bakımına alınması sırasında titiz davranılması ve ekonomik yoksunluk nedeniyle kuruluş bakımına alınması istenen çocukların projeyle aileleri yanında desteklenmesinin gerektiği,

Projede yer alan tüm meslek elemanlarına hizmet içi eğitim verilmesi gerekliliği,

Politik ve üst makamların baskılarından uzak olarak, projeden yararlandırılacak çocukların tespitinin amca uygun olarak yapılması gerektiği

üzerinde durulmuştur.

32

TEŞEKKÜRLER...

33