akademia e kosovës për siguri publike · pdf file• i mbetet njeriut të...
TRANSCRIPT
![Page 1: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/1.jpg)
Hyrje në lëndën:
Aplikimi i teknologjisë informative në menaxhimin emergjent
AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE
Ligjërues: Luan GashiM.Sc. in Computer Science and Engineering, ICT
CCNP Security, CCAI
MCSE Server Infrastructure, MCT
![Page 2: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/2.jpg)
Objektivat
Ligjërues: Luan Gashi 2
• Të sqarojmë strategjitë përmes të cilave përdorimi i teknologjisë lehtëson menaxhimin e emergjencave
• Të ofrojmë shembuj të përdorimit të teknologjisë në menaxhimin emergjent Teknologjitë e rrjeteve
Teknologjitë e komunikimeve
Teknologjitë e zbuluesve të drejtpërdrejt dhe nga distanca
Modelimi dhe simulimet digjitale
Sistemet e informacionit
Burimet e informacioneve
• Të shpjegojmë rolin dhe ndikimin e infrastrukturës teknologjike në menaxhim të emergjencave
![Page 3: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/3.jpg)
Hyrje
Ligjërues: Luan Gashi 3
• Të ashtuquajturat qytete inteligjente që u shfaqen në fund
shekullin XX dhe fillim shekullin XXI kanë transformuar
menaxhimin emergjent në mënyrën si është sot.
• Teknologjitë kompjuterike dhe të telekomunikacionit ofrojnë
kombinim të resurseve dhe pajisjeve përmes të cilave
lehtësohen të gjitha elementet vendimmarrëse të cilat
përfshihen në menaxhimin e emergjencave
• Rrjetet e telefonisë mobile shërbejnë si bosht për të gjitha
komunikimet dhe ofrojnë resurse të shumta dhe të ndryshme,
por që ofrohen vetëm në situata të kufizuara si dhe me kosto
të lartë
![Page 4: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/4.jpg)
Shembuj të teknologjisë
Ligjërues: Luan Gashi 4
• Telefonat (fiks & digjital)
• Pjatat satelitore
• Skaneret
• Faksi
• Kompjuterët personal
• Rrjetet lokale dhe të zgjeruara
• Kamerat digjitale
• Sistemet e gjeopozicionit
• Gjeo-sistemet e informacioneve
• Programet modeluese dhe simulative
• Stacionet lëvizëse (mobile) meteorologjike
![Page 5: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/5.jpg)
Domosdoshmëria për teknologji
Ligjërues: Luan Gashi 5
• Ndikimi i teknologjisë në menaxhim të emergjencave vazhdon të rritet. Kjo ka bërë që secili që është i involvuar në emergjenca të mësoj shpejt dhe të vazhdoj mësimnxënien për teknologjitë e reja
• Bill Gates thotë: një gjë është e qartë, ne nuk e kemi opsionin e kthimit prapa nga e ardhmja. Asnjeri nuk e ka veton e votës për ndikimin e teknologjisë në jetët tona...besoj që progresi do të vij deshëm apo jo, kështu që duhet të bëjmë më të mirën për jetën tonë e jo të përpiqemi ta parandalojmë këtë.
![Page 6: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/6.jpg)
Strategjitë e implementimit të teknologjisë
Ligjërues: Luan Gashi 6
Faktorët njerëzor:
• Teknologjia duhet të jetë e lehtë për përdorim nga secili në procesin e menaxhimit emergjent
• Përdorimi i teknologjisë nuk duhet parë si diçka që u takon vetëm ekspertëve, ajo duhet të përdoret nga të gjithë
• Vazhdimësia e trajnimeve në përdorim të teknologjisë është pika kyçe që kjo teknologji të jetë sa më efektive në raste të krizave
![Page 7: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/7.jpg)
Strategjitë e implementimit të teknologjisë
Ligjërues: Luan Gashi 7
Faktorët institucional:
• Institucionet publike zakonisht përballen me kufizimet financiare, argumentimi i rëndësisë së teknologjisë lehtëson aprovimin e fondeve
• Ekspeditat për teknologjitë e reja duhen parë si të dobishme dhe për këtë të ofrohen shërbime tek komunitetet përmes operacioneve jo-emergjente
![Page 8: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/8.jpg)
Teknologjia si pjesë e Sistemit të Menaxhimit Emergjent
Ligjërues: Luan Gashi 8
• Një sistem është një set (grup) i pjesëve të ndërlidhura dhe ndërvarura të organizuara për të prodhuar një tërësi të unifikuar
• Shembuj:
• Sistemi shoqëror
• Sistemi i makinerive të ndryshme
Për kah kompleksiteti ekzistojnë tri lloje të sistemeve:• Sistemet fizike, janë elementare
• Sistemet biologjike, janë me komplekse
• Sistemet sociale, janë më komplekset
![Page 9: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/9.jpg)
Teknologjia si pjesë e Sistemit të Menaxhimit Emergjent
Ligjërues: Luan Gashi 9
• Efektet ndërvepruese të pjesëve të një sistemi përcaktojnë reagimet specifike. Kësisoj, përgjigjja në fatkeqësitë natyrore apo ato të shkaktuara nga njeriu janë mjaft komplekse dhe kërkojnë ekspertizë individuale apo institucionale – sistem të organizuar siç është Sistemi i Menaxhimit Emergjent
• Kur aplikohet teoria e sistemit në menaxhimin emergjent, na ofrohet një model i cili ndihmon të kuptuarit e reagimeve dhe ndikimin e tyre në situata të krizave
![Page 10: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/10.jpg)
Teknologjia si pjesë e Sistemit të Menaxhimit Emergjent
Ligjërues: Luan Gashi 10
• Kjo teori përdoret nga menaxheret e emergjencave për të nxjerr kuptimet themelore të teknologjive si ato të rrjeteve, komunikimeve, informacioneve, modelimeve dhe simulimeve për të krijuar Sistemin e Menaxhuar të Informacioneve në kuadër të menaxhimit emergjent
![Page 11: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/11.jpg)
Pjesëmarrësit e mundshëm të një sistemi emergjent
Ligjërues: Luan Gashi 11
Lokal
• Policia, zjarrfikësit, ekipet mjekësore, shkollat, njësitë administrative, komunitetet e organizuara fetare, grupore, mediale, profesionale apo sportive
Rajonal
• Transporti, shërbimet civile, laboratorët, siguria publike, institucionet edukative, organizatat humanitare dhe tjera jo-profitabile
Shtetëror
• AME, FSK, Agjencitë e ndryshme të shërbimeve civile
![Page 12: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/12.jpg)
Ligjërues: Luan Gashi 12
Pyetje:
Si ndikon teknologjia në marrëdhëniet në mes pjesëmarrësve të një sistemi emergjent?
![Page 13: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/13.jpg)
Infrastruktura e Teknologjisë Informative
Ligjërues: Luan Gashi 13
Infrastruktura e teknologjisë informative përfshinë sistemet dhe rrjetet kompjuterike, pajisjet komunikuese, treguesit e ndryshëm teknologjik si dhe programet aplikative.
• Infrastruktura e sistemeve kompjuterike mund të jetë personale, serverike apo e sistemeve të cilat kryejnë detyra specifike
• Infrastruktura e rrjeteve kompjuterike përfshinë rrjetet lokale, të zgjeruara (metropolitane, regjionale, kombëtare dhe ndërkombëtare), sistemin transmetues emergjent dhe internetin
![Page 14: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/14.jpg)
Infrastruktura e Teknologjisë Informative
Ligjërues: Luan Gashi 14
• Infrastruktura e teknologjisë komunikuese mundëson ndërkomunikimin duke ofruar mundësi të transmetimit te të dhënave në kapacitete të ndryshme deri në Gigabit për sekondë. • Këtu përfshihen: fibrat optike, rrjetet pa tela, komunikimet satelitore, radio
transmetimet, telefonia, video transmetimet dhe shërbimin e postes elektronike
• Infrastruktura e treguesve teknologjik mundëson marrjen e të dhënave të ndryshme nga zbuluesit dhe senzoret e caktuar.• Këtu përfshihen: të dhënat meteorologjike, imazhet satelitore dhe të dhënat
nga pajisjet e pozicionimit gjeografik, sistemet paralajmëruese
![Page 15: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/15.jpg)
Infrastruktura e Teknologjisë Informative
Ligjërues: Luan Gashi 15
• Infrastruktura e programet aplikative kompjuterike e mundëson modelimin dhe simulimin e situatave të ndryshme, të dhënat e të cilave përfshihen në sistemet softuerike për menaxhim të informacioneve
• Infrastruktura e sistemeve në përkrahje të vendimmarrjes e cila lehtëson procesin e vendimmarrjes në situata kritike duke ofruar modelime të këtyre situatave me informacionet përkatëse. • Këtu përfshihen modelet e shpërndarjes kimike, modelet e evakuimit,
modelet e përmbytjeve (hidrologjike) etj.
![Page 16: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/16.jpg)
Infrastruktura e Teknologjisë Informative
Ligjërues: Luan Gashi 16
• Infrastruktura e sistemeve të informacionit të cilat na japin të dhëna të ndryshme digjitale në distanca të afërta dhe të largëta• Këtu përfshihen: programet lehtësuese për menaxhimin e operacioneve
emergjente (CAMEO), sistemi gjeografik i informacioneve (GIS), të dhënat meteorologjike, referencat kimike, libraritë digjitale, të dhënat e aksidenteve, popullsisë etj.
![Page 17: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/17.jpg)
Roli i teknologjisë në menaxhimin emergjent
Ligjërues: Luan Gashi 17
• Teknologjia informative është një vegël e cila përdoret nga drejtuesit e emergjencave për të lehtësuar vendimmarrjen apo procesin e informacioneve në mbështetje të aktiviteteve për të ndihmuar minimizimin e ndikimit të fatkeqësive
![Page 18: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/18.jpg)
Ligjërues: Luan Gashi 18
Pyetje:
Si e ndihmon teknologjia informative menaxhimin emergjent?
![Page 19: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/19.jpg)
Roli i teknologjisë në menaxhimin emergjent
Ligjërues: Luan Gashi 19
• Eliminimi i kohës joproduktive
• Eliminimi i letrave të panevojshme
• Ri-përdorimi i të dhënave të mëparshme
• Eliminimi i variacioneve të ndryshme përgjatë procedurave
• Eliminimi minimizimi i kohës për regjistrim te të dhënave, mbajtjes së shënimeve dhe punëve tjera administrative
• Përkrahje për rrjedhshmëri të procedurave dhe punës
• Automatizimi i proceseve të punës
![Page 20: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/20.jpg)
Teknologjia dhe zgjidhja e problemeve
Ligjërues: Luan Gashi 20
• Teknologjia është asistent mjaft inteligjent për komunitetin e emergjencave në lehtësimin e procesit të vendimmarrjes
• Teknologjia nuk zëvendëson kreativitetin njerëzor.
• Teknologjia shërben si vegël për të analizuar dhe vendosur.
• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të dhënat e ofruara nga teknologjia.
• Duhet patur kujdes nga mbingarkesa e informacioneve
![Page 21: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/21.jpg)
Ndikimi i deritashëm i teknologjisë informative
Ligjërues: Luan Gashi 21
Teknologjia Ndikimi
CelulareRrjetet pa telaInterneti/rrjetet e bazuara ne IP
Ndërveprimi, komunikim me ndjeshmëri prioritizuese
Identifikimi radio-frekuencor si burim gjurmimi dhe logjistike
Rritje të përgjegjësisë për situatën
Direktoritë e burimeve të internetitSoftuerët për bashkëpunim dhe bashkëndarje
Rritje të përkrahjes për vendimmarrje si dhe gjurmim të resurseve dhe alokimit të tyre
Ushtrimet e bazuara në kompjuterModelet mobile për situata
Shkathtësi më të mira organizative dhe procedurale
Sisteme të automatizuara publike të lajmërimeve dhe raportimeve
Angazhim më i mirë i popullatës
Gjeneratorët mobil elektrikRadio sistemet redundante
Infrastrukturë të qëndrueshme për dukshmëri dhe vazhdimësi të funksioneve shoqërore
![Page 22: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/22.jpg)
Zhvillimet e mëtutjeshme të teknologjisë dhe pritjet
Ligjërues: Luan Gashi 22
• Programe intelegjente adaptive për planifikim dhe reagim
• Integrimi i të dhënave ad-hoc në programet për bashkëpunim (blogje, uiki)
• Sisteme mobilizuese të vullnetarëve
• Komunikimi i dyanshëm me publikun
• Redundanca e rrjeteve komunikuese
• Redundanca e burimeve elektrike
• Radio komunikimeve të bazuara në softuer
• Shkurtimi i vonesave në transmetime te të dhënave, zërit dhe videove
![Page 23: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/23.jpg)
Zhvillimet e mëtutjeshme të teknologjisë dhe pritjet
Ligjërues: Luan Gashi 23
• Rrugëtim i bazuar në politika të menaxhuara sipas prioriteteve dhe ngarkesave për transmetimet dhe transportin gjatë emergjencave
• Rrjete të vet-menaxhuara dhe vet-riparueshme në raste krizash
• Rritje e sigurisë së rrjeteve dhe informacioneve
• Përkrahje për qendra të shpërndara (decentralizuara) operacionale të emergjencave
• Avancim të programeve lehtësuese për proces të vendimmarrjes
• Zhvillimi i mëtutjeshëm i simulimeve digjitale
• Sistem automatik i raportimit publik
• Programe të avancuara të menaxhimit të rrezikut sipas modelimeve
• Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave mbikëqyrëse
![Page 24: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/24.jpg)
Përmbledhje
Ligjërues: Luan Gashi 24
• Shembuj të përdorimit të teknologjisë në menaxhimin emergjent• Teknologjitë e rrjeteve
• Teknologjitë e komunikimeve
• Teknologjitë e zbuluesve të drejtpërdrejt dhe nga distanca
• Modelimi
• Sistemet e informacionit
• Burimet e informacioneve
• Strategjitë e implementimit të teknologjisë• Faktorët njerëzor
• Faktorët institucional
• Roli i teknologjisë në menaxhimin emergjent• Eliminimi i kohës joproduktive
• Eliminimi i letrave të panevojshme
• Ri-përdorimi i të dhënave të mëparshme
• Eliminimi i variacioneve të ndryshme përgjatë procedurave
• Eliminimi minimizimi i kohës për regjistrim te të dhënave, mbajtjes së shënimeve dhe punëve tjera administrative
• Përkrahje për rrjedhshmëri të procedurave dhe punës
• Automatizimi i proceseve të punës
![Page 25: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/25.jpg)
Referenca
Ligjërues: Luan Gashi 25
• Ramesh R. Rao, Jon Eisenberg, and Ted Schmitt. The role of it in mitigation, preparedness, response and recovery. The nationalAcademies Press (2007)
• Gates, Bill. The Road Ahead. Penguin Books: New York, 1996,
• Alter, Steven, Information Systems: A Management Perspective. Second Edition. Menlo Park, CA
• www.fema.gov
• www.nap.edu
![Page 26: AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE · PDF file• I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të ... • Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022020717/5a78b8d67f8b9a70238b7d12/html5/thumbnails/26.jpg)
Ligjërues: Luan Gashi 26
Pyetje?